พุทธวจน ปฐมธรรม

สอธรรมะน จดทำเพอประโยชนทางการศกษาสสาธารณชนเปนธรรมทาน ลขสทธในตนฉบบน

ไดรบการสงวนไว ไมสงวนสทธในการจดทำจากตนฉบบเพอเผยแผในทกกรณ

ในการจดทำหรอเผยแผ โปรดใชความละเอยดรอบคอบเพอรกษาความถกตองของขอมล

ขอคำปรกษาดานขอมลในการจดทำเพอความสะดวกและประหยด

ตดตอไดท คณศรชา โทร.๐๘๑-๕๑๓-๑๖๑๑ คณอารวรรณ โทร.๐๘๕-๐๕๘-๖๘๘๘

ตดตามการเผยแผพระธรรมคำสอนตามหลกพทธวจน โดยพระอาจารยคกฤทธ โสตถผโล ไดท media.watnapahpong.org |www.watnapp.com (ธรรมบรรยายคำวนเสาร) ทงภาพและเสยง ตงแต 19.00 น. | คลน ส.ว.พ. FM 91.0 MHz ทกวนพระ เวลา 16.40 น. |

FM 106.0 MHz เวลา 05.00-05.30 น. | ทวดาวเทยม ชอง A I Biz Net Tong Hua เวลา 05.00-05.30 น. และ 06.00-07.00 น.

“ปฐมธรรม”เขาใจธรรมเพยงบทเดยว กเพยงพอ

คามณ ! ...เพราะเหตวา ถงแมเขาจะเขาใจธรรมทเราแสดงสกบทเดยว

นนกยงจะเปนไปเพอประโยชนเกอกลและความสขแกชนทงหลายเหลานน

ตลอดกาลนาน

สฬา. ส. ๑๘/๓๘๗/๖๐๓.

“ปฐม

ธรรม”

เมอ ผ อน เปน ผเบยดเบยน เราจก เปน ผ ไม เบยดเบยน

เมอ ผ อน กระทำ ปาณาตบาต เรา จก เวน ขาด จาก ปาณาตบาต

เมอ ผ อน กระทำ อทนนาทาน เรา จก เวน ขาด จาก อทนนาทาน

เมอ ผ อน พด เทจ พด สอ เสยด พด คำ หยาบ พด เพอ เจอ เรา จก เวน ขาด จาก กา รพดทจ พด สอ เสยด พด คำ หยาบ พด เพอ เจอ

เมอ ผ อน มาก ดวย อภ ชฌา เรา จก เปน ผ ไม มาก ดวย อภ ชฌา

เมอ ผ อน ม จต พยาบาท เรา จก เปน ผ ไมม จต พยาบาท

เมอ ผ อน เปน ผ ฟงซาน เรา จก เปน ผ ไม ฟงซาน

เมอ ผ อน เปน ผ มก โกรธ ผก โกรธ เรา จก เปน ผ ไม มก โกรธ ผก โกรธ

เมอ ผ อน เปน ผ ลบหล คณ เรา จก เปน ผ ไม ลบหล คณ

เมอ ผ อน เปน ผ แขง ด เรา จก เปน ผ ไม แขง ด

เมอ ผ อน เปน ผ รษยา เรา จก เปน ผ ไม รษยา

เมอ ผ อน เปน ผ ตระหน เรา จก เปน ผ ไม ตระหน

เมอ ผ อน เปน ผ โออวด เรา จก เปน ผ ไม โออวด

เมอ ผ อน เปน ผ ม มารยา เรา จก เปน ผ ไมม มารยา

เมอ ผ อน เปน ผ กระดาง เรา จก เปน ผ ไม กระดาง

เมอ ผ อน เปน ผ ด หมน ทาน เรา จก เปน ผ ไม ด หมน ทาน

เมอ ผ อน เปน ผ วายาก เรา จก เปน ผ วา งาย

เมอ ผ อน เปน ผ ม มตร ชว เรา จก เปน ผ ม มตร ด

เมอ ผ อน เปน ผ ประมาท เรา จก เปน ผ ไม ประมาท

เมอ ผ อน เปน ผ ไมม หร และ โอตตปปะ เรา จก เปน ผ ม หร และ โอตตปปะ

เมอ ผ อน เปน ผ ม ส ตะ นอย เรา จก เปน ผ ม ส ตะ มาก

เมอ ผ อน เปน ผ ข เกยจ เรา จก เปน ผ ปรารภ ความ เพยร

จนทะ! สลเลขธรรม (ความขดเกลา) เปนสงทเธอทงหลายพงกระทำในธรรมทงหลายเหลาน กลาวคอ: -

ม. ม. ๑๒/๗๕/๑๐๔.

ฉบบ

๙

“ใหเปนผหนกแนน และไมกลาวมสา”ราหล ! เรากลาววา กรรมอนเปนบาปหนอยหนง

ซงบคคลผไมมความละอายในการแกลงกลาวเทจ

ทงทรอยวาเปนเทจจะทำไมไดหามไม

เพราะฉะนน ในเรองน เธอทงหลาย พงสำเหนยกใจไววา

“เราทงหลายจกไมกลาวมสา แมแตเพอหวเราะกนเลน” ราหล ! เธอทงหลายพงสำเหนยกใจไวอยางน

ราหล ! เธอจงอบรมจตใหเสมอดวยแผนดน (ปฐว) เถด เมอเธออบรมจตใหเสมอดวยแผนดนอย

ผสสะทงหลายทนาพอใจและไมนาพอใจอนเกดขนแลว จกไมกลมรมจตตงอย

ราหล ! เปรยบเหมอนเมอคนเขาทงของสะอาดบาง ไมสะอาดบาง

ทงคถบาง ทงมตรบาง ทงนำลายบาง หนองบาง โลหตบาง ลงบนแผนดน

แผนดนกไมรสกอดอดระอารงเกยจ ดวยสงเหลานน, นฉนใด

“ราหล ! เธอจงอบรมจตใหเสมอดวยแผนดนเถด

เมอเธออบรมจตใหเสมอดวยแผนดนอย, ผสสะทงหลายทนาพอใจ

และไมนาพอใจอนเกดขนแลว จกไมกลมรมจตตงอยฉนนนเหมอนกน”

ราหล ! เธอจงอบรมจตใหเสมอดวยนำ (อาโป) เถด เมอเธอจงอบรมจตใหเสมอดวยนำอย

ผสสะทงหลายทนาพอใจและไมนาพอใจอนเกดขนแลว จกไมกลมรมจตตงอย

ราหล ! เปรยบเหมอนเมอคนเขาลางของสะอาดบาง ไมสะอาดบาง

ลางคถบาง ลางมตรบาง นำลายบาง หนองบาง โลหตบาง ลงในนำ

นำกไมรสกอดอดระอารงเกยจ ดวยสงเหลานน, นฉนใด

“ราหล ! เธอจงอบรมจตใหเสมอดวยนำเถด

เมอเธออบรมจตใหเสมอดวยนำอย, ผสสะทงหลายทนาพอใจ

และไมนาพอใจอนเกดขนแลว จกไมกลมรมจตตงอย ฉนนนเหมอนกน”

(ในกรณแหงไฟ ลม และอากาศ กไดตรสไวในลกษณะคลายคลงกน)

ม. ม. ๑๓/๑๒๓/๑๒๖. , ม. ม.๑๓/๑๓๘-๑๔๐/๑๔๐-๑๔๔.

“ปฐมธรรม”

พทธวจน ปฐมธรรม

สอธรรมะน จดทำเพอประโยชนทางการศกษาสสาธารณชน

เปนธรรมทาน

ลขสทธในตนฉบบนไดรบการสงวนไว

ไมสงวนสทธในการจดทำจากตนฉบบเพอเผยแผในทกกรณ

ในการจดทำหรอเผยแผ โปรดใชความละเอยดรอบคอบ

เพอรกษาความถกตองของขอมล


ตดตอไดท คณศรชา โทรศพท ๐๘๑-๕๑๓-๑๖๑๑

หรอ คณอารวรรณ โทรศพท ๐๘๕-๐๕๘-๖๘๘๘

พมพครงท ๑ พฤษภาคม ๒๕๕๓ จำนวน ๑๕,๐๐๐ เลม

ออกแบบปก คณะสงฆวดนาปาพง

ศลปกรรม วชช เสรมสวสดศร

ทปรกษาศลปกรรม จำนงค ศรนวล, ธนา วาสกศร

จดทำโดย มลนธพทธโฆษณ

(เวบไซต www.buddhakos.org)

ดำเนนการพมพโดย บรษท คว พรนท แมเนจเมนท จำกด

โทรศพท ๐๒-๘๐๐-๒๒๙๒ โทรสาร ๐-๒๘๐๐-๓๖๔๙

คาอนโมทนา

ขออนโมทนา กบคณะผ จดทา หนงสอพทธวจน

ฉบบ “ปฐมธรรม” ในเจตนาอนเปนกศล ทมความตงใจเผยแผ

คาสอนขององคสมมาสมพทธเจาทออกจากพระโอษฐของ

พระองคเอง ทงหมดททานตรสรในหลายแงมมทเกยวกบการ

ใชชวต วธแกทกข ฯลฯ ตามหลกพทธวจนงาย ๆ เพอใหผสนใจ

ไดศกษา และนามาปฏบตเพอใหถงความพนทกขดวยเหตอนดน

ขอจงเปนพลวปจจย ใหผมสวนรวมในการทาหนงสอเลมน

และผทไดอาน ไดศกษา พงเกดปญญาไดดวงตาเหนธรรม

พนทกขในชาตนเทอญ

ขออนโมทนา

พระคกฤทธ โสตถผโล

คานา ไมแปลก ทนกวชาการทางโลก มกจะจดหมวดหมธรรมะ ไปตามความเขาใจจากการคดเชงวเคราะหแบบแบงยอยแยกสวนเพราะนนคอฐานวธการเขาหาความจรง ของวทยาศาสตรตะวนตก ซงถกใชเปนแมแบบ ในกระบวนการศกษา ของทก ๆ สาขาวชาทางโลก

เมอมองจากจดยนนน หนงสอพทธวจนฉบบปฐมธรรม น อาจจะถกเขาใจไดวา เปนหนงสอธรรมะหมวดทวไป สาหรบฆราวาส เพราะวา ชอหวขอเรองตาง ๆนน คอนขางเอนไปในแงของหลกปฏบต ในชวตประจาวน ซงมงเนนใหเกดปฏสมพนธทางสงคมทเปนปกตสข

ความเขาใจในลกษณะน มความถกตองเพยงมตเดยว

จรงอยวา การปฏบตตนทถกตอง ตามหลกคาสอนตาง ๆ สามารถสรางสงคมทเปนปกตสขได ปญหามอยวา หากเพยงมงสราง สงคมโลกทสงบสขนาอย หรอเพยงเพอดแลชวตของตนเองใหดแคนน การมขนของอรหนตสมมาสมพทธะกไมมจาเปนแตอยางใด เพราะวา ทกสงคมเชอชาต ตางกมลทธความเชอ และหลกคาสอนทเปนไปเพอ ความสงบสขแบบโลก ๆกนอยแลว ยงไปกวานน นน ยงทาใหโอกาส ของการไดเกดมาเปนมนษย และการไดมาพบคาสอนของพระพทธเจา กลบกลายเสมอนเปนความสญเปลาเสยไปดวย

จดสาคญมอยวา สงทพระพทธเจาตรสไวทงหมด นบตงแตราตรททรงตรสร ไปจนถงปจฉมวาจา กอนปรนพพานนน ไมวาจะปรากฏเปนเรองลก หรอตน ตอบคคลผสดบอยอยางไรกตาม ตางกสะทอนอานสงส โนมเอยงไปสจดหมายอยางเดยวกนในทสด คอเปนเรองทนาไปสความหลดพนจากชาต ชรา มรณะ ดวยกนทงสน

ไมใชเรองงาย ทจะเหนความสมพนธเชอมโยงไดวา วธปฏบตตนตอบคคลแวดลอม (ทศ ๖) หรอ หลกวธการใชจายทรพย หรอ แมกระทงเรองของศล คอ หลกการกระทาทไมเบยดเบยนกนนน เกยวของ และนาไปส การหลดพนจากชาต ชรา มรณะ ไดอยางไร

พระผมพระภาคเจา ทรงยนยนดวยพระองคเองวา เพราะเหตใดกตาม ททาให ๓ สงน คอ ชาต ชรา มรณะ มอยในโลก เพราะเหตนนนนเอง จงมการบงเกดขน ของอรหนตสมมาสมพทธะ

เหตขางตนน บวกเขากบ คณสมบต ๑๐ ขอของพทธวจน (ดไดในแผนพบ : ทาไมตองพทธวจน - ชาวพทธปฏบตตามใคร) ชใหเหนถงลกษณะความเชอมโยงสอดคลองเปนหนง ของธรรมวนย ทเปนพทธวจน ในทกบรบท ทกแงมม ไมวาตรสกบใคร ในวาระไหน

พทธวสย ในการใชบทพยญชนะ และการพดบอกสอน ทมลกษณะเชอมโยงประสานเปนหนงเดยวทงหมด โดยไมพลาดเลยน เปนความอศจรรยวเศษ ทถกชาวพทธมองขาม หรอไมรเลยกวาได

เปนเหตใหพลาดโอกาส ในการรแจงแทงตลอดหลกธรรมในมตตาง ๆ เพราะไมสามารถเปดจดเชอมโยงธรรม ใหถงกนได

หากใครกตาม ไดศกษาบทพยญชนะทเปนพทธวจนใหด จะพบจดเชอมโยงธรรม จากเรองทดเหมอนเปนเพยงวธการปฏบตตว ในชวตประจาวนทว ๆไปนน ไปถงหลกธรรมลาลก อนเปนแกนแทได คอเชอมตอ ๆ กน ไปถงการหลดพนจากชาต ชรา มรณะ โดยสนเชงได

จงเปนเรองทาทายสาหรบชาวพทธ ในแงมมทวา ทกวนน เราศกษาพทธวจน ในระดบทสามารถเปดจดเชอมโยงธรรม ทซอนทบเกยวเนองกนอยไดหรอไม และ เราใชประโยชนจากคาสอน ของพระพทธเจา ไดถงอานสงสทมงหมายอยางแทจรงแคไหน

------------------------------------------------------------------------------------------

คณะผจดพมพหนงสอเลมน ขอนอบนอมสกการะ

ตอ ตถาคต ผอรหนตสมมาสมพทธะ

และ ภกษสาวกในธรรมวนยน

ตงแตครงพทธกาล จนถงยคปจจบน

ทมสวนเกยวของในการสบทอดพทธวจน

คอ ธรรม และวนย ททรงประกาศไว บรสทธบรบรณดแลว

คณะศษยพระตถาคต

สารบญ หนา

ธรรมะกบชวต ผชขมทรพย โอกาสในการเกดเปนมนษยนนแสนยาก วญญาณคอ เหตแหงการเกดขนของสตว หลกปฏบตตอทศทง ๖ หลกในการใชจายทรพย การตอบแทนคณมารดาบดาอยางสงสด วาดวยความรก ๔ แบบ ลกษณะของ “ฆราวาส ชนเลศ” หลกในการดารงชพ เพอประโยชนสขในวนน หลกดารงชพเพอประโยชนสขในวนหนา เหตเสอมและเหตเจรญแหงทรพย เหตเสอมแหงทรพย ๔ ประการ

เหตเจรญแหงทรพย ๔ ประการ

อบายมข ๖ (ทางเสอมแหงทรพย ๖ ทาง) โทษของอบายมขแตละขอ

การบรโภคกามคณทง ๕ อยางไมมโทษ หลกการพด ลกษณะการพดของตถาคต

๑ ๒ ๔ ๖ ๙ ๑๗ ๒๑ ๒๓ ๒๗ ๒๙ ๓๔ ๓๗ ๓๗ ๓๘ ๔๐ ๔๑ ๔๕ ๔๙ ๕๑

ลกษณะการพดของสตบรษ ลกษณะการพดของอสตบรษ อยาหเบา เขาใจธรรมเพยงบทเดยว กเพยงพอ ใหเปนผหนกแนน ลาภสกการะและเสยงเยนยอ เปนอนตราย แมแตพระอรหนต ลกษณะของผมสตและสมปชญญะ สงทพระศาสดาถอวาเปนความอศจรรย จตอธษฐานการงาน การตงจตกอนนอน มดมา.. สวางไป สวางมา...กยงคงสวางไป เหตของความสามคคและความแตกแยก ความอยาก (ตณหา) คอตนเหตแหงการทะเลาะววาท กฎธรรมชาต เหตแหงการเบยดเบยน ความพอใจใด ความพอใจนน คอเหตเกดแหงทกข ธรรมอนเปนไปเพอความเจรญไมเสอม (อปรหานยธรรม) เหตใหศาสนาเจรญ เหตใหศาสนาเสอม สงทงหลายไมเทยง ผลจากความไมมธรรมะของมนษย (อยางเบา)

๕๓ ๕๕ ๕๗ ๕๙ ๖๐ ๖๓ ๖๕ ๖๗ ๖๘ ๖๙ ๗๐ ๗๓ ๗๗ ๗๙ ๘๐ ๘๒ ๘๓ ๘๕ ๘๘ ๙๑ ๙๗

ผลจากความไมมธรรมะของมนษย (อยางหนก) ขอควรทราบเกยวกบอกศลมล (ราคะ โทสะ โมหะ) คณสมบตของทต ไมโกหกกน แมเพยงเพอหวเราะเลน งเปอนคถ “กรรม” และผลของการกระทา สงทควรรเบองตนเกยวกบ “กรรม” กายน เปน “กรรมเกา” ศล ๕ ทาน ทจดวาเปนมหาทาน อโบสถ (ศล) อกศลกรรมบถ ๑๐ กศลกรรมบถ ๑๐ อานสงสสาหรบผทาศลใหสมบรณ ผลของการมศล ผลของการไมมศล ทาด ไดด ธรรมดาของโลก กรรมททาใหไดรบผลเปนความไมตกตา ทานทใหแลวในสงฆแบบใด จงมผลมาก ผประสบบญใหญ

๑๐๐ ๑๐๕ ๑๐๘ ๑๐๙ ๑๑๐ ๑๑๓ ๑๑๔ ๑๑๖ ๑๑๘ ๑๒๐ ๑๒๒ ๑๒๔ ๑๒๙ ๑๓๕ ๑๔๐ ๑๔๒ ๑๔๕ ๑๔๙ ๑๕๐ ๑๕๒ ๑๕๔

ธรรมะกบการสอบ ตองขงสายพณพอเหมาะ ผเหนแกนอน ลกษณะของ “ผมความเพยรตลอดเวลา” ลกษณะของ “ผเกยจครานตลอดเวลา” วธการตามรกษาไวซงความจรง (สจจานรกขณา) การตามรซงความจรง (สจจานโพโธ) การตามบรรลถงซงความจรง (สจจานปตต) ทาความเพยรแขงกบอนาคตภย วธแกความหดห วธแกความฟงซาน การทาสมาธและอานสงสของการทาสมาธ สมาธภาวนา ๔ ประเภท อานภาพของสมาธ (นยท ๑) อานภาพของสมาธ (นยท ๒) แมเพยงปฐมฌาน กชอวา เปนทหลบพนภยจากมาร สมาธระงบความรก-เกลยด ทมอยตามธรรมชาต ความสาคญของสมถะและวปสสนา ผกาลงโนมเอยงไปสนพพาน อานสงสสงสดแหงอานาปานสต ๒ ประการ อานาปานสตระงบไดซงอกศลทงหลาย

๑๕๗ ๑๕๘ ๑๖๐ ๑๖๓ ๑๖๔ ๑๖๕ ๑๖๙ ๑๗๒ ๑๗๓ ๑๗๘ ๑๘๐ ๑๘๓ ๑๘๔ ๑๘๘ ๑๘๙ ๑๙๔ ๑๙๕ ๑๙๗ ๑๙๘ ๒๐๐๒๐๔

เจรญอานาปานสต ชอวาไมเหนหางจากฌาน ลมหายใจกคอ “กาย” ผเจรญอานาปานสต ยอมชอวาเจรญกายคตาสต ลกษณะของผเจรญกายคตาสต การตงจตในกายคตาสต เปนเสาหลกอยางดของจต ลกษณะของผไมตงจตอยกบกาย

ลกษณะของผตงจตอยกบกาย

ใหตงจตในกายคตาสต เสมอนเตาหดอวยวะไวในกระดอง ใหตงจตในกายคตาสต เสมอนบรษผถอหมอนามน อานสงสของการเจรญกายคตาสต การดารงสมาธจต เมอถกเบยดเบยนทางวาจา อานสงสแหงการปฏบตสมาธแบบตาง ๆ ลกษณะของผทงายตอการเขาสมาธ เจรญสมาธใหไดอยางนอยวนละ ๓ ครง การอยปากบการเจรญสมาธ สาหรบภกษบางรป ความสาคญของกายคตาสต จงเปนผมสตคกนไปกบสมปชญญะ ความสาคญของคาพระผมพระภาคเจา เหตผลทตองรบฟงเฉพาะคาตรส ของพระผมพระภาคเจา ทรงกาชบใหศกษาปฏบตเฉพาะจากคาของพระองคเทานน อยาฟงคนอน

๒๐๖๒๐๗ ๒๐๙ ๒๑๑ ๒๑๓ ๒๑๓ ๒๑๕

๒๑๘ ๒๒๑๒๒๓ ๒๒๔๒๒๙ ๒๓๐ ๒๓๒๒๓๔ ๒๓๗ ๒๓๘ ๒๔๑ ๒๔๓ ๒๔๓

หากไมสนใจคาตถาคต จะทาใหเกดความอนตรธาน

ของคาตถาคต เปรยบดวยกลองศก

พระองคทรงสามารถกาหนดสมาธ เมอจะพดทกถอยคา จงไมผดพลาด

คาพดทตรสมาทงหมดนบแตวนตรสรนนสอดรบไมขดแยงกน

แตละคาพดเปนอกาลโก คอ ถกตองตรงจรงไมจากดกาลเวลา ทรงใหใชวธธรรมวนยทตรสแลว เปนศาสดาแทนตอไป

ทรงหามบญญตเพมหรอตดทอนสงทบญญตไว

อรยมรรคมองค ๘ คอกลยาณวตร ทตถาคตทรงฝากไว การปรนพพาน ของตถาคต เหตการณชวงปรนพพาน ผมธรรมเปนทพง หลกตดสนธรรมวนย ๔ ประการ การบชาตถาคตอยางสงสด พนยกรรม ของ “พระสงฆบดา” สงเวชนยสถานภายหลงพทธปรนพพาน สถานททควรจะระลกตลอดชวต นพพานและการพนทกข เพราะการเกด เปนเหตใหพบกบความทกข เหตแหงการเกด “ทกข” สนทกขเพราะสนกรรม สนนนท สนราคะ ความสนตณหา คอ นพพาน

๒๔๕

๒๔๗ ๒๔๘ ๒๔๙ ๒๕๐ ๒๕๑ ๒๕๒

๒๕๕

๒๕๖ ๒๖๑ ๒๖๓ ๒๖๕ ๒๖๗ ๒๖๘ ๒๗๑ ๒๗๓

๒๗๔ ๒๗๘ ๒๘๐ ๒๘๒ ๒๘๓

ความเพลน เปนเหตใหเกดทกข ความเปนโสดาบน ประเสรฐกวา เปนพระเจาจกรพรรด สทธานสาร ธมมานสาร ฐานะทเปนไปไมได ของผถงพรอมดวยทฏฐ (พระโสดาบน) ลาดบการปฏบตเพออรหตตผล อรยมรรค มองค ๘ “ดน นา ไฟ ลม” ไมอาจหยงลงไดในทไหน สง ๆ หนงซงบคคลพงรแจง สงขตลกษณะ อสงขตลกษณะ ลาดบการหลดพนโดยละเอยด เมอเหนอนตตา ทาความเขาใจเกยวกบอาหาร หลกการพจารณาอาหาร หมดความพอใจ กสนทกข ความรสกภายในใจ เมอละตณหา (ความอยาก)ได ลกษณะภกษผมศล ผชชวนวงวอน ลกษณะของภกษ ผมศล (นยท ๑) ลกษณะของภกษ ผมศล (นยท ๒)

ลกษณะของภกษ ผมศล (นยท ๓)

๒๘๕ ๒๘๖ ๒๘๘ ๒๘๙ ๒๙๑ ๒๙๓ ๒๙๕ ๓๐๐ ๓๐๓ ๓๐๔ ๓๐๕ ๓๐๖ ๓๐๘ ๓๑๑ ๓๑๔ ๓๑๕ ๓๑๗ ๓๑๘ ๓๑๙ ๓๒๒๓๒๔

ธรรมะกบชวต

๒ ปฐมธรรม

ผชขมทรพย !

น เต อห อานนท ตถา ปรกกมสสาม

อานนท ! เราไมพยายามทากะพวกเธอ อยางทะนถนอม

ยถา กมภกาโร อามเก อามกมตเต

เหมอนพวกชางหมอ ทาแกหมอ ทยงเปยก ยงดบอย

นคคยหนคคยหาห อานนท วกขาม

อานนท ! เราจกขนาบแลว ขนาบอก ไมมหยด

ปวยหปวยหาห อานนท วกขาม

อานนท ! เราจกชโทษแลว ชโทษอก ไมมหยด

โย สาโร, โส ฐสสต

ผใดมมรรคผลเปนแกนสาร ผนนจกทนอยได.

อปร. ม. ๑๔/๒๔๕/๓๕๖.

พทธวจน ๓

นธนว ปวตตาร ย ปสเส วชชทสสน นคคยหวาท เมธาว ตาทส ปณฑต ภเช

คนเรา ควรมองผมปญญาใด ๆ ทคอยชโทษ คอยกลาวคาขนาบอยเสมอไป

วาคนนนแหละ คอผชขมทรพยละ ควรคบบณฑตทเปนเชนนน

ตาทส ภชมานสส เสยโย โหต น ปาปโย

เมอคบหากบบณฑตชนดนนอย ยอมมแตดทาเดยว ไมมเลวเลย

ธ. ข. ๒๕/๒๕/๑๖.

๔ ปฐมธรรม

โอกาสในการเกดเปนมนษยนนแสนยาก

ภกษ ท. ! ถาสมมตวา มหาปฐพอนใหญหลวงน มนาทวมถงเปนอนเดยวกนทงหมด; บรษคนหนง ทงแอก

(ไมไผ ?) ซงมรเจาะไดเพยงรเดยว ลงไปในนานน; ลมตะวนออกพดใหลอยไปทางทศตะวนตก, ลมตะวนตก พดใหลอยไปทางทศตะวนออก, ลมทศเหนอพดใหลอยไปทางทศใต, ลมทศใตพดใหลอยไปทางทศเหนอ, อยดงน ในนานน มเตาตวหนง ตาบอด ลวงไปรอย ๆ ป มนจะผดขนมาครงหนง ๆ

ภกษ ท. ! เธอทงหลาย จะสาคญความขอนวาอยางไร : จะเปนไปไดไหม ทเตาตาบอด รอยปจงจะผดขนสกครงหนง จะพงยนคอเขาไปในรซงมอยเพยงรเดยวในแอกนน ?

“ขอนยากทจะเปนไปได พระเจาขา ! ทเตาตาบอดนน รอยป

ผดขนเพยงครงเดยว จะพงยนคอเขาไปในรซงมอยเพยงรเดยวในแอกนน”

ภกษ ท. ! ยากทจะเปนไปได ฉนเดยวกน ทใคร ๆ จะพงไดความเปนมนษย; ยากทจะเปนไปได

พทธวจน ๕

ฉนเดยวกน ทตถาคตผอรหนตสมมาสมพทธะ จะเกดขนในโลก; ยากทจะเปนไปได ฉนเดยวกน ทธรรมวนยอนตถาคตประกาศแลวจะรงเรองไปทวโลก

ภกษ ท. ! แตวา บดน ความเปนมนษย กไดแลว; ตถาคตผอรหนตสมมาสมพทธะกบงเกดขนในโลกแลว;และธรรมวนยอนตถาคตประกาศแลว กรงเรองไปทวโลกแลว

ภกษ ท. ! เพราะเหตนน ในกรณน พวกเธอพงกระทาโยคกรรม เพอใหรวา “น ทกข; น เหตใหเกดทกข; น ความดบแหงทกข; น หนทางใหถงความดบแหงทกข” ดงน เถด.

มหาวาร. ส. ๑๙/๕๖๘/๑๗๔๔.

๖ ปฐมธรรม

วญญาณ คอ เหตแหงการเกดขนของสตว

อานนท ! กคานวา “นามรปม เพราะปจจย คอ วญญาณ” ดงน, เชนนแล เปนคาทเรากลาวแลว.

อานนท ! ความขอน เธอตองทราบอธบาย โดยปรยายดงตอไปน ทตรงกบหวขอทเรากลาวไวแลววา “นามรปม เพราะปจจย คอ วญญาณ” : อานนท ! ถาหากวาวญญาณจกไมกาวลงในทองแหงมารดาแลวไซร; นามรปจกปรงตวขนมา ในทองแหงมารดาไดไหม ?

“ขอนน หามไดพระเจาขา !”

อานนท ! ถาหากว าวญญาณกาวลงในทอง แหงมารดาแลว จกสลายลงเสยแลวไซร; นามรปจกบงเกดขน เพอความเปนอยางนไดไหม ? “ขอนน หามไดพระเจาขา !”

อานนท ! ถาหากวาวญญาณของเดกออน ทเปนชายกตาม เปนหญงกตาม จกขาดลงเสยแลวไซร; นามรป จกถงซงความเจรญ ความงอกงาม ความไพบลยบางหรอ ?

พทธวจน ๗

“ขอนน หามไดพระเจาขา !”

อานนท ! เพราะเหตนน ในเรองน, นนแหละคอเหต, นนแหละคอนทาน, นนแหละคอสมทย, นนแหละคอปจจย ของนามรป; นนคอ วญญาณ. อานนท ! กคานวา “วญญาณม เพราะปจจยคอนามรป” ดงน, เชนนแล เปนคาทเรากลาวแลว. อานนท ! ความขอน เธอตองทราบอธบาย โดยปรยายดงตอไปนทตรงกบหวขอทเรากลาวไวแลววา“วญญาณม เพราะปจจยคอนามรป” อานนท ! ถาหากวาวญญาณ จกไมไดมทตงทอาศยในนามรป แลวไซร; ความเกดขนพรอมแหงทกข คอ ชาต ชรา มรณะ ตอไป จะมขนมาใหเหนไดไหม ? “ขอนน หามไดพระเจาขา !”

อานนท ! เพราะเหตนนแหละ ในเรองน, นนแหละคอเหต, นนแหละ คอนทาน, นนแหละคอสมทย, นนแหละคอปจจยของวญญาณ; นนคอ นามรป.

๘ ปฐมธรรม

อานนท ! ดวยเหตเพยงเทาน สตวโลก จงเกดบาง จงแกบาง จงตายบาง จงจตบาง จงอบตบาง : คลองแหงการเรยก (อธวจน) กมเพยงเทาน, คลองแหงการพดจา (นรตต) กมเพยงเทาน, คลองแหงการบญญต (ปญตต) กมเพยงเทาน, เรองทจะตองรดวยปญญา (ปญาวจร) กมเพยงเทาน, ความเวยนวายในวฏฏะ กมเพยงเทาน: นามรปพรอมทงวญญาณตงอย เพอการบญญตซงความเปนอยางน (ของนามรปกบวญญาณ นนเอง).

มหา. ท. ๑๐/๖๗/๕๘.

พทธวจน ๙

หลกปฏบตตอทศทง ๖

“ขาแตพระองคผเจรญ ! ในอรยวนย มการนอบนอมทศทงหกอยางไรพระเจาขา ! พระองคจงทรงแสดงธรรมท เปนการนอบนอม ทศทงหกในอรยวนยเถด” คหบดบตร ! พงทราบวา ทศทงหกเหลาน มอย คอพงทราบวา มารดาบดา เปนปรตถมทศ (ทศเบองหนา)

พงทราบวา อาจารย เปนทกขณทศ (ทศเบองขวา), พงทราบวา บตรภรรยา เปนปจฉมทศ (ทศบองหลง), พงทราบวา มตรสหาย

เปนอตตรทศ (ทศเบองซาย), พงทราบวา ทาสกรรมกร เปนเหฏฐมทศ (ทศเบองตา), พงทราบวา สมณพราหมณ เปนอปรมทศ (ทศเบองบน).

หนาททพงปฏบตตอทศเบองหนา คหบดบตร ! ทศเบองหนา คอ มารดาบดา อนบตรพงปฏบตตอโดยฐานะ ๕ ประการ ดงนวา :-

๑๐ ปฐมธรรม

(๑) ทานเลยงเราแลว เราจกเลยงทาน

(๒) เราจกทากจของทาน (๓) เราจกดารงวงศสกล (๔) เราจกปฏบตตนเปนทายาท (๕) เมอทานทากาละลวงลบไปแลว เราจกกระทาทกษณาอทศทาน คหบดบตร ! ทศเบ องหนา คอ มารดาบดา อนบตรพงปฏบตตอโดยฐานะ ๕ ประการเหลานแลว ยอมอนเคราะหบตรโดยฐานะ ๕ ประการ คอ :- (๑) หามเสยจากบาป (๒) ใหตงอยในความด (๓) ใหศกษาศลปะ (๔) ใหมคครองทสมควร (๕) มอบมรดกใหตามเวลา เมอเปนดงน ทศเบองหนานน เปนอนวากลบตรนนปดกนแลวเปนทศเกษม ไมมภยเกดขน.

พทธวจน ๑๑

หนาททพงปฏบตตอทศเบองขวา คหบดบตร ! ท ศ เบ อ งขว า ค อ อาจ ารย อนศษยพงปฏบตตอโดยฐานะ ๕ ประการ คอ :- (๑) ดวยการลกขนยนรบ (๒) ดวยการเขาไปยนคอยรบใช (๓) ดวยการเชอฟงอยางยง (๔) ดวยการปรนนบต (๕) ดวยการศกษาศลปวทยาโดยเคารพ คหบดบตร ! ท ศ เบ อ งขว า ค อ อาจ ารย อนศษยปฏบตตอโดยฐานะ ๕ ประการเหลานแลว ยอมอนเคราะหศษยโดยฐานะ ๕ ประการ คอ :- (๑) แนะนาด (๒) ใหศกษาด (๓) บอกศลปวทยาสนเชง (๔) ทาใหเปนทรจกในมตรสหาย (๕) ทาการคมครองใหในทศทงปวง

เมอเปนดงน ทศเบองขวานน เปนอนวากลบตรนนปดกนแลว เปนทศเกษม ไมมภยเกดขน.

๑๒ ปฐมธรรม

หนาททพงปฏบตตอทศเบองหลง คหบดบตร ! ท ศ เ บ อ ง ห ล ง ค อ ภ ร ร ย า อนสามพงปฏบตตอโดยฐานะ ๕ ประการ คอ :- (๑) ดวยการยกยอง (๒) ดวยการไมดหมน (๓) ดวยการไมประพฤตนอกใจ (๔) ดวยการมอบความเปนใหญในหนาทให (๕) ดวยการใหเครองประดบ คหบดบตร ! ท ศ เ บ อ ง ห ล ง ค อ ภ ร ร ย า อนสามปฏบตตอโดยฐานะ ๕ ประการเหลานแลว ยอมอนเคราะหสามโดยฐานะ ๕ ประการ คอ :- (๑) จดแจงการงานด (๒) สงเคราะหคนขางเคยงด (๓) ไมประพฤตนอกใจ (๔) ตามรกษาทรพยทมอย (๕) ขยนขนแขงในการงานทงปวง

เมอเปนดงน ทศเบองหลงนน เปนอนวากลบตรนนปดกนแลวเปนทศเกษม ไมมภยเกดขน.

พทธวจน ๑๓

หนาททพงปฏบตตอทศเบองซาย คหบดบตร ! ทศเบองซ าย คอ มตรสหาย อนกลบตรพงปฏบตตอโดยฐานะ ๕ ประการ คอ :- (๑) ดวยการใหปน (๒) ดวยการพดจาไพเราะ (๓) ดวยการประพฤตประโยชน (๔) ดวยการวางตนเสมอกน (๕) ดวยการไมกลาวคาอนเปนเครองใหแตกกน คหบดบตร ! ทศเบ องซ าย คอ มตรสหาย อนกลบตรปฏบตตอโดยฐานะ ๕ ประการเหลานแลว ยอมอนเคราะหกลบตรโดยฐานะ ๕ ประการ คอ :- (๑) รกษามตรผประมาทแลว (๒) รกษาทรพยของมตรผประมาทแลว (๓) เปนทพงแกมตรเมอมภย (๔) ไมทอดทงในยามมอนตราย (๕) นบถอสมาชกในวงศของมตร เมอเปนดงน ทศเบองซายนน เปนอนวากลบตรนนปดกนแลวเปนทศเกษม ไมมภยเกดขน.

๑๔ ปฐมธรรม

หนาททพงปฏบตตอทศเบองตา คหบดบตร ! ทศเบองต า คอ ทาสกรรมกร อนนายพงปฏบตตอโดยฐานะ ๕ ประการ คอ :- (๑) ดวยใหทาการงานตามกาลง (๒) ดวยการใหอาหารและรางวล (๓) ดวยการรกษาพยาบาลยามเจบไข (๔) ดวยการแบงของมรสประหลาดให (๕) ดวยการปลอยใหอสระตามสมย คหบดบตร ! ทศเบ องต า คอ ทาสกรรมกร อนนายปฏบตตอโดยฐานะ ๕ ประการเหล าน แล ว ยอมอนเคราะหนายโดยฐานะ ๕ ประการ คอ :- (๑) เปนผลกขนทางานกอนนาย (๒) เลกงานทหลงนาย (๓) ถอเอาแตของทนายให (๔) กระทาการงานใหดทสด (๕) นาเกยรตคณของนายไปราลอ เมอเปนดงน ทศเบองตานน เปนอนวากลบตรนนปดกนแลวเปนทศเกษม ไมมภยเกดขน.

พทธวจน ๑๕

หนาททพงปฏบตตอทศเบองบน คหบดบตร ! ทศเบองบน คอ สมณพราหมณ อนกลบตรพงปฏบตตอโดยฐานะ ๕ ประการ คอ :- (๑) ดวยเมตตากายกรรม (๒) ดวยเมตตาวจกรรม (๓) ดวยเมตตามโนกรรม (๔) ดวยการไมปดประต (คอยนดตอนรบ) (๕) ดวยการคอยถวายอามสทาน คหบดบตร ! ทศเบองบน คอ สมณพราหมณ อนกลบตรปฏบตตอโดยฐานะ ๕ ประการเหลานแลว

ยอมอนเคราะหกลบตรโดยฐานะ ๖ ประการ คอ :- (๑) หามเสยจากบาป (๒) ใหตงอยในความด (๓) อนเคราะหดวยใจอนงดงาม (๔) ใหฟงในสงทไมเคยฟง (๕) ทาสงทไดฟงแลวใหแจมแจงถงทสด (๖) บอกทางสวรรคให

๑๖ ปฐมธรรม

เมอเปนดงน ทศเบองบนนน เปนอนวากลบตรนนปดกนแลวเปนทศเกษม ไมมภยเกดขน.

ปา. ท. ๑๑/๑๙๕ – ๒๐๖/๑๗๔ –๒๐๕.

พทธวจน ๑๗

หลกในการใชจายทรพย

คหบด ! อรยสาวกนน ใชโภคทรพยทตนหาไดมา ดวยความเพยรเปนเครองลกขน รวบรวมมาดวยกาลงแขน มตวชมดวยเหงอ เปนโภคทรพยประกอบดวยธรรม ไดมาโดยธรรม เพอกระทากรรมในหนาท ๔ ประการ ๔ ประการอยางไรเลา ? ๔ ประการในกรณนคอ :- ๑. อรยสาวกนน ใชโภคทรพยอนตนหาไดมาโดยชอบธรรม (ดงทกลาวแลวขางตน) ในการเลยงตน ใหเปนสข อมหนา บรหารตนใหอยเปนสขโดยถกตอง, ในการเลยงมารดาและบดาใหเปนสข อมหนา บรหารทานทงสองใหอยเปนสขโดยถกตอง, ในการเลยงบตร ภรรยา ทาสและกรรมกรชายหญง ใหเปนสข อมหนา บรหารใหอยกนอยางเปนสขโดยถกตอง, ในการเลยงมตรอามาตยใหเปนสข อมหนา บรหารใหอยเปนสขโดยถกตอง นเปนการบรโภคทรพย ฐานท ๑ อนอรยสาวกนนถงแลว บรรลแลว บรโภคแลวโดยชอบดวยเหตผล (อายตนโส) คหบด ! ขออนยงมอก :

๑๘ ปฐมธรรม

๒. อรยสาวกนน ใชโภคทรพยอนตนหาไดมาโดยชอบธรรม (ดงทกลาวแลวขางตน) ในการปดกนอนตรายทงหลาย ทาตนใหสวสดจากอนตรายทงหลาย ทเกดจากไฟ จากนา จากพระราชา จากโจร หรอจากทายาททไมเปนทรกนน ๆ นเปนการบรโภคทรพย ฐานท ๒ อนอรยสาวกนนถงแลวบรรลแลว บรโภคแลวโดยชอบดวยเหตผล คหบด ! ขออนยงมอก : ๓. อรยสาวกนน ใชโภคทรพยอนตนหาไดมาโดยชอบธรรม (ดงทกลาวขางตน) ในการกระทาพลกรรม ๕ ประการ คอ สงเคราะหญาต (ญาตพล) สงเคราะหแขก (อตถพล) สงเคราะหผลวงลบไปแลว (ปพพเปตพล) ชวยชาต (ราชพล) บชาเทวดา (เทวตาพล) นเปนการบรโภคทรพย ฐานท ๓ อนอรยสาวกนนถงแลว บรรลแลว บรโภคแลวโดยชอบดวยเหตผล คหบด ! ขออนยงมอก : ๔. อรยสาวกนน ใชโภคทรพยอนตนหามาไดโดยชอบธรรม (ดงทกลาวแลวขางตน) ในการตงไวซงทกษณา อทศแกสมณพราหมณทงหลาย ผงดเวนแลวจากความประมาทมวเมา ผตงมนอยในขนตและโสรจจะ

พทธวจน ๑๙

ผฝกฝน ทาความสงบ ทาความดบเยน แกตนเอง อนเปนทกษณาทานทมผลเลศในเบองบน เปนฝายด มสข เปนผลตอบแทน เปนไปพรอมเพอสวรรค นเปนการ บรโภคทรพย ฐานท ๔ อนอรยสาวกนนถงแลว บรรลแลว บรโภคแลวโดยชอบดวยเหตผล. คหบด ! อรยสาวกนน ยอมใชโภคทรพยทตนหาไดมาดวยความเพยรเปนเครองลกขน รวบรวมมาดวยกาลงแขน มตวชมดวยเหงอ เปนโภคทรพยประกอบดวยธรรม ไดมาโดยธรรม เพอกระทากรรมในหนาท ๔ ประการเหลาน.

จตกก. อ. ๒๑/๘๕/๖๑.

พทธวจน ๒๑

การตอบแทนคณมารดาบดาอยางสงสด

ภกษ ท. ! เรากลาวการกระทาตอบแทน ททาไดไมงายแกทานทงสอง ทานทงสอง นนคอใคร ? คอ ๑. มารดา ๒. บดา ภกษ ท. ! บตรพงประคบประคองมารดาดวยบาขางหนง พงประคบประคองบดาดวยบาขางหนงเขามอาย มชวตอยตลอดรอยป และเขาพงปฏบตทานทงสองนนดวยการอบกลน การนวด การใหอาบนา และการดด และทานทงสองนน พงถายอจจาระปสสาวะบนบาทงสองของเขานนแหละ ภกษทงหลาย การกระทาอยางนนยงไมชอวา อนบตรทาแลวหรอทาตอบแทนแลวแกมารดาบดาเลย. ภกษ ท. ! อนง บตรพงสถาปนามารดาบดาในราชสมบต อนเปนอสราธปตย ในแผนดนใหญอนมรตนะ ๗ ประการมากหมายเชนน การกระทากจอยางนน ยงไมชอวาอนบตรทาแลว หรอทาตอบแทนแลวแกมารดาบดาเลย ขอนนเพราะเหตไร ?

๒๒ ปฐมธรรม

เพราะมารดาบดามอปการะมาก บารงเลยง แสดงโลกนแกบตรทงหลาย สวนบตรคนใดยงมารดาบดาผไมมศรทธา ใหสมาทานตงมนในสทธาสมปทา (ความถงพรอมดวยศรทธา)

ยงมารดาบดาผ ท ศ ล ใหสมาทานตงมนใน สลสมปทา (ความถงพรอมดวยศล)

ยงมารดาบดาผมความตระหน ใหสมาทานตงมนในจาคสมปทา (ความถงพรอมดวยการบรจาค)

ยงมารดาบดาทรามปญญา ใหสมาทานตงมนในปญญาสมปทา (ความถงพรอมดวยปญญา)

ภกษ ท. ! ดวยเหตมประมาณเทานแล การกระทาอยางนนยอมชอวา อนบตรนนทาแลวและทาตอบแทนแลว แกมารดาบดา.

ทก. อ. ๒๐/๗๘/๒๗๘.

พทธวจน ๒๓

วาดวยความรก ๔ แบบ

(๑) ความรกเกดจากความรก ภกษ ท. ! ในกรณน มบคคลซงเปนทปรารถนารกใครพอใจของบคคลคนหนง, มบคคลพวกอนมาประพฤตกระทาตอบคคลนน ดวยอาการทนาปรารถนานารกใครนาพอใจ; บคคลโนนกจะเกดความพอใจขนมาอยางนวา “บคคลเหลานนประพฤตกระทาตอบคคลทเราปรารถนารกใครพอใจ ดวยอาการทนาปรารถนานารกใครนาพอใจ” ดงน;

บคคลนนชอวา ยอมทาความรกใหเกดขนในบคคลเหลานน.

ภกษ ท. ! อยางนแล เรยกวา

ความรกเกดจากความรก.

๒๔ ปฐมธรรม

(๒) ความเกลยดเกดจากความรก ภกษ ท. ! ในกรณน มบคคลซงเปนทปรารถนารกใครพอใจของบคคลคนหนง, มบคคลพวกอนมาประพฤตกระทาตอบคคลนน ดวยอาการทไมนาปรารถนาไมนารกใครพอใจ; บคคลโนนกจะเกดความไมพอใจขนมาอยางนวา “บคคลเหลานนประพฤตกระทาตอบคคลทเราปรารถนารกใครพอใจ ดวยอาการทไมนาปรารถนาไมนารกใครพอใจ” ดงน;

บคคลนนชอวา ยอมทาความเกลยดใหเกดขนในบคคลเหลานน.


ความเกลยดเกดจากความรก.

พทธวจน ๒๕

(๓) ความรกเกดจากความเกลยด ภกษ ท. ! ในกรณน มบคคลซงไมเปน ทปรารถนารกใครพอใจของบคคลคนหนง, มบคคลพวกอนมาประพฤตกระทาตอบคคลนน ดวยอาการทไมนาปรารถนาไมนารกใครพอใจ; บคคลโนนกจะเกดความพอใจขนมาอยางนวา “บคคลเหลานนประพฤตกระทาตอบคคลทเราไมปรารถนารกใครพอใจ ดวยอาการทไมนาปรารถนาไมนารกใครพอใจ” ดงน;

บคคลนนชอวา ยอมทาความรกใหเกดขนในบคคลเหลานน.


ความรกเกดจากความเกลยด.

๒๖ ปฐมธรรม

(๔) ความเกลยดเกดจากความเกลยด ภกษ ท. ! ในกรณน มบคคลซงไมเปนทปรารถนารกใครพอใจของบคคลคนหนง, มบคคลพวกอนมาประพฤตกระทาตอบคคลนน ดวยอาการทนาปรารถนานารกใครนาพอใจ; บคคลโนนกจะเกดความไมพอใจขนมาอยางนวา “บคคลเหลานนประพฤตกระทาตอบคคลทเราไมปรารถนารกใครพอใจ ดวยอาการทนาปรารถนานารกใครนาพอใจ” ดงน;

บคคลนน ชอวา ยอมทาความเกลยดใหเกดขนในบคคลเหลานน.


ความเกลยดเกดจากความเกลยด.

จตกก. อ. ๒๑/๒๘๐/๒๐๐.

พทธวจน ๒๗

ลกษณะของ “ฆราวาส ชนเลศ”

คหบด ! ในบรรดากามโภค (ฆราวาส) เหลานน

กามโภคผใด แสวงหาโภคทรพยโดยธรรม โดยไมเครยดครด

(เกนไปจนทรมานตน) ดวย, ครนแสวงหาโภคทรพยโดยธรรม โดยไมเครยดครดแลว ทาตนใหเปนสข ใหอมหนาดวย, แบงปนโภคทรพยบาเพญบญดวย, ไมกาหนด ไมมวเมา ไมลมหลง มปกตเหนโทษ มปญญาเปนเครองสลดออก บรโภคโภคทรพยเหลานนอยดวย; คหบด ! กามโภคผน ควรสรรเสรญโดย ฐานะทงส คอ :- ควรสรรเสรญโดย ฐานะทหนง ในขอท เขา แสวงหาโภคทรพยโดยธรรม โดยไมเครยดครด, ควรสรรเสรญโดย ฐานะทสอง ในขอท เขา ทาตนใหเปนสขใหอมหนา, ควรสรรเสรญโดย ฐานะทสาม ในขอทเขา แบงปนโภคทรพยบาเพญบญ,

๒๘ ปฐมธรรม

ควรสรรเสรญโดย ฐานะท ส ในข อท เขา ไมกาหนด ไมมวเมา ไมลมหลง มปกตเหนโทษ มปญญาเปนเครองสลดออก บรโภคโภคทรพยเหลานน. คหบด ! กามโภคผนควรสรรเสรญโดยฐานะทงสเหลาน คหบด ! กามโภคจาพวกน เปนกามโภคชนเลศ ชนประเสรฐ ชนหวหนา ชนสงสด ชนบวร กวากามโภคทงหลาย, เปรยบเสมอนนมสดเกดจากแมโค นมสมเกดจากนมสด เนยขนเกดจากนมสม เนยใสเกดจากเนยขน หวเนยใสเกดจากเนยใส; หวเนยใสปรากฏวาเลศกวาบรรดารสอนเกดจากโคทงหลายเหลานน, ขอนฉนใด; กามโภคจาพวกน กปรากฏวาเลศกวาบรรดากามโภคทงหลายเหลานน ฉนนน แล.

ทสก. อ. ๒๔/๑๙๔/๙๑.

พทธวจน ๒๙

หลกการดารงชพ เพอประโยชนสขในวนน

พยคฆปชชะ ! ธรรม ๔ ประการ เหลาน เปนไปเพอประโยชนเกอกล เพอความสข แกกลบตร ในปจจบน (ทฏฐธรรม) ๔ ประการ อยางไรเลา ? ๔ ประการ คอ :-

(๑) ความขยนในอาชพ (อฏฐานสมปทา)

(๒) การรกษาทรพย (อารกขสมปทา)

(๓) ความมมตรด (กลยาณมตตตา)

(๔) การดารงชวตสมาเสมอ (สมชวตา)

ความขยนในอาชพ พยคฆปชชะ ! ความขยนในอาชพ (อฏฐาน-สมปทา) เปนอยางไรเลา ? พยคฆปชชะ ! กลบตรในกรณน สาเรจการเปนอยดวยการลกขนกระทาการงาน คอดวยกสกรรม หรอวานชกรรม โครกขกรรม อาชพผถออาวธ อาชพราชบรษ

๓๐ ปฐมธรรม

หรอดวยศลปะอยางใดอยางหนง ในอาชพนน ๆ เขาเปนผเชยวชาญ ไมเกยจคราน ประกอบดวยการสอดสองในอบายนน ๆ สามารถกระทา สามารถจดใหกระทา. พยคฆปชชะ ! นเรยกวา ความขยนในอาชพ.

การรกษาทรพย

พยคฆปชชะ ! การรกษาทรพย (อารกขสมปทา) เปนอยางไรเลา ? พยคฆปชชะ ! กลบตรในกรณน, โภคทรพยอนกลบตรหาไดมาดวยความเพยร เปนเครองลกขนรวบรวมมาดวยกาลงแขน มตวชมดวยเหงอ เปนโภคทรพยประกอบดวยธรรม ไดมาโดยธรรม, เขารกษาคมครองอยางเตมท ดวยหวงวา “อยางไรเสยพระราชาจะไมรบทรพยของเราไป โจรจะไมปลนเอาไป ไฟจะไมไหม นาจะไมพดพาไป ทายาทอนไมรกใครเรา จะไมยอแยงเอาไป” ดงน. พยคฆปชชะ ! นเรยกวา การรกษาทรพย.

พทธวจน ๓๑

ความมมตรด พยคฆปชชะ ! ความมมตรด (กลยาณมตตตา) เปนอยางไรเลา ?

พยคฆปชชะ ! กลบตรในกรณน อยอาศยในบานหรอนคมใด, ถามบคคลใด ๆ ในบานหรอนคมนน

เปนคหบดหรอบตรคหบดกด เปนคนหนมทเจรญดวยศล

หรอเปนคนแกทเจรญดวยศลกด ลวนแตถงพรอมดวยศรทธา ถงพรอมดวยศล ถงพรอมดวยจาคะ ถงพรอมดวยปญญา อยแลวไซร, กลบตรนนกดารงตนรวม พดจารวม

สากจฉารวม กบชนเหลานน เขาตดตามศกษาความถงพรอมดวยศรทธาโดยอนรป แกบคคลผถงพรอมดวยศรทธา เขาตดตามศกษาความถงพรอมดวยศลโดยอนรป แกบคคลผถงพรอมดวยศล

เขาตดตามศกษาความถงพรอมดวยจาคะโดยอนรป แกบคคลผถงพรอมดวยจาคะ

๓๒ ปฐมธรรม

เขาตดตามศกษาความถงพรอมดวยปญญาโดยอนรปแกบคคลผถงพรอมดวยปญญา อยในทนน ๆ. พยคฆปชชะ ! นเรยกวา ความมมตรด.

การดารงชวตสมาเสมอ

พยคฆปชชะ ! การด า ร ง ช ว ตส ม า เสมอ (สมชวตา) เปนอยางไรเลา ?

พยคฆปชชะ ! กลบตรในกรณน รจกความไดมาแหงโภคทรพย รจกความสนไปแหงโภคทรพยแลวดารงชวตอยอยางสมาเสมอ ไมฟมเฟอยนก ไมฝดเคองนก โดยมหลกวา “รายไดของเราจกทวมรายจาย และรายจายของเราจกไมทวมรายรบ ดวยอาการอยางน” ดงน. พยคฆปชชะ ! เปรยบเหมอนคนถอตาชง หรอลกมอของเขา ยกตาชงขนแลว กรวา “ยงขาดอยเทาน หรอเกนไปแลวเทาน” ดงนฉนใด; กลบตรน กฉนนน : เขารจกความไดมาแหงโภคทรพย รจกความสนไปแหงโภคทรพย แลวดารงชวตอยอยางสมาเสมอ ไมฟมเฟอยนก ไมฝดเคองนก

พทธวจน ๓๓

โดยมหลกวา “รายไดของเราจกทวมรายจาย และรายจาย ของเราจกไมทวมรายรบ ดวยอาการอยางน” ดงน. พยคฆปชชะ ! ถากลบตรน เปนผมรายไดนอย แตสาเรจการเปนอยอยางฟมเฟอยแลวไซร กจะมผกลาววา กลบตรน ใชจายโภคทรพย (อยางสรยสราย) เหมอนคนกนผลมะเดอ ฉนใดกฉนนน. พยคฆปชชะ ! แตถากลบตร เปนผมรายไดมหาศาล แตสาเรจการเปนอยอยางแรนแคนแลวไซร กจะมผกลาววา กลบตรนจกตายอดตายอยากอยางคนอนาถา. พยคฆปชชะ ! เมอใด กลบตรน รจกความไดมาแหงโภคทรพย รจกความสนไปแหงโภคทรพย แลวดารงชวตอยอยางสมาเสมอ ไมฟมเฟอยนก ไมฝดเคองนก โดยมหลกวา “รายไดของเราจกทวมรายจาย และรายจายของเราจกไมทวมรายรบ ดวยอาการอยางน” ดงน; พยคฆปชชะ ! นเราเรยกวา การดารงชวตสมาเสมอ.

อฏก. อ. ๒๓/๒๘๙ - ๒๙๓/๑๔๔.

๓๔ ปฐมธรรม

หลกดารงชพเพอประโยชนสขในวนหนา

พยคฆปชชะ ! ธรรม ๔ ประการเหลาน เปนไปเพอประโยชนเกอกล เพอความสข ของกลบตร ในเบองหนา (สมปรายะ) ๔ ประการ อยางไรเลา ? ๔ ประการคอ :- (๑) ความถงพรอมดวยศรทธา (สทธาสมปทา) (๒) ความถงพรอมดวยศล (สลสมปทา) (๓) ความถงพรอมดวยการบรจาค (จาคสมปทา) (๔) ความถงพรอมดวยปญญา (ปญญาสมปทา) พยคฆปชชะ ! ความถงพรอมดวยศรทธา (สทธาสมปทา) เปนอยางไรเลา ?

พยคฆปชชะ ! กลบตรในกรณน เปนผมศรทธา เชอในการตรสรของตถาคตวา “เพราะเหตอยางน ๆ

พระผมพระภาคเจานน เปนผไกลจากกเลส เปนผตรสรชอบไดโดยพระองคเอง เปนผถงพรอมดวยวชชาและจรณะ เปนผไปแลวดวยด เปนผรโลกอยางแจมแจง เปนผสามารถฝกบรษทสมควรฝกไดอยางไมมใครยงกวา เปนครผสอน

พทธวจน ๓๕

ของเทวดาและมนษยทงหลาย เปนผร ผตน ผเบกบานดวยธรรม เปนผมความจาเรญ จาแนกธรรมสงสอนสตว” ดงน. พยคฆปชชะ ! นเรยกวา ความถงพรอมดวยศรทธา. พยคฆปชชะ ! ความถงพรอมดวยศล (สล-สมปทา) เปนอยางไรเลา ? พยคฆปชชะ ! กลบตรในกรณน เปนผเวนขาดจากปาณาตบาต เปนผเวนขาดจากอทนนาทาน เปนผเวนขาดจากกาเมสมจฉาจาร เปนผเวนขาดจากมสาวาท เปนผเวนขาดจากสราเมรยมชชปมาทฏฐาน. พยคฆปชชะ ! นเรยกวา ความถงพรอมดวยศล. พยคฆปชชะ ! ความถงพรอมดวยการบรจาค (จาคสมปทา) เปนอยางไรเลา ? พยคฆปชชะ ! กลบตรในกรณน มใจปราศจากความตระหนอนเปนมลทน อยครองเรอน มจาคะอนปลอยอยเปนประจา มฝามออนชมเปนปกต ยนดแลวในการสละ ควรแกการขอ ยนดแลวในการจาแนกทาน. พยคฆปชชะ ! นเรยกวา ความถงพรอมดวยการบรจาค.

๓๖ ปฐมธรรม

พยคฆปชชะ ! ความถงพรอมดวยปญญา (ปญญาสมปทา) เปนอยางไรเลา ? พยคฆปชชะ ! กลบตรในกรณน เปนผมปญญา ประกอบดวยปญญาเครองใหถงสจจะแหงการเกดดบ

เปนเครองไปจากขาศก เปนเครองเจาะแทงกเลส เปนเครองถงซงความสนไปแหงทกขโดยชอบ. พยคฆปชชะ ! นเรยกวา ความถงพรอมดวยปญญา. พยคฆปชชะ ! ธรรม ๔ ประการเหลานแล เปนธรรมเปนไปเพอประโยชนเกอกลเพอความสขของกลบตร ในเบองหนา.

อฏก. อ. ๒๓/๒๘๙ - ๒๙๓/๑๔๔.

พทธวจน ๓๗

เหตเสอมและเหตเจรญแหงทรพย

เหตเสอมแหงทรพย ๔ ประการ พยคฆปชชะ ! โภคทรพยทเกดขนโดยชอบ…

ยอมมทางเสอม ๔ ประการ คอ :-

(๑) ความเปนนกเลงหญง (๒) ความเปนนกเลงสรา (๓) ความเปนนกเลงการพนน

(๔) ความมมตรสหายเพอนฝงเลวทราม

พยคฆปชชะ ! เปรยบเหมอนทางนาเขา ๔ ทาง ทางนาออก ๔ ทาง ของบงใหญมอย, บรษปดทางนาเขาเหลานนเสย และเปดทางนาออกเหลานนดวย ทงฝนก ไมตกลงมาตามทควร. พยคฆปชชะ ! เมอเปนอยางนน ความเหอดแหงเทานนทหวงไดสาหรบบงใหญนน ความเตมเปยมไมมทางทจะหวงได นฉนใด;

๓๘ ปฐมธรรม

พยคฆปชชะ ! ผลทจะเกดขนกฉนนน สาหรบโภคทรพยทเกดขนโดยชอบอยางนแลว ยอมมทางเสอม

๔ ประการ คอ (๑) ความเปนนกเลงหญง (๒) ความเปนนกเลงสรา (๓) ความเปนนกเลงการพนน และ (๔) ความมมตรสหายเพอนฝงเลวทราม.

เหตเจรญแหงทรพย ๔ ประการ พยคฆปชชะ ! โภคทรพยทเกดขนโดยชอบ…

ยอมมทางเจรญ ๔ ประการ คอ :-

(๑) ความไมเปนนกเลงหญง (๒) ไมเปนนกเลงสรา (๓) ไมเปนนกเลงการพนน

(๔) มมตรสหายเพอนฝงทดงาม

พยคฆปชชะ ! เปรยบเหมอนทางนาเขา ๔ ทาง ทางนาออก ๔ ทาง ของบงใหญ, บรษเปดทางนาเขาเหลานนดวย และปดทางนาออกเหลานนเสย ทงฝนกตกลงมาตามทควรดวย.

พทธวจน ๓๙

พยคฆปชชะ ! เมอเปนอยางนน ความเตมเปยมเทานนทหวงไดสาหรบบงใหญนน ความเหอดแหงเปนอนไมตองหวง นฉนใด; พยคฆปชชะ ! ผลทจะเกดขนกฉนนน สาหรบโภคทรพยทเกดขนโดยชอบอยางนแลว ยอมมทางเจรญ ๔ ประการ (๑) ความไมเปนนกเลงหญง (๒) ไมเปนนกเลงสรา (๓) ไมเปนนกเลงการพนน และ (๔) มมตรสหายเพอนฝงทดงาม.

อฏก. อ. ๒๓/๒๘๙ - ๒๙๓/๑๔๔.

๔๐ ปฐมธรรม

อบายมข ๖ (ทางเสอมแหงทรพย ๖ ทาง)

คหบดบตร ! อรยสาวก ไมเสพทางเสอมแหงโภคทรพย ๖ ทาง (อบายมข ๖) คอ :-

(๑) การประกอบเนอง ๆ ซงการดมนาเมา คอ

สราและเมรย อนเปนทตงแหงความประมาท เปนทางเสอมแหงโภคทรพย, (๒) การประกอบเนอง ๆ ซงการเทยวไปในตรอก

ตาง ๆ ในเวลากลางคน เปนทางเสอมแหงโภคทรพย,

(๓) การเท ยวไปในทชมนมแห งความเมา (สมชชาภจรณ) เปนทางเสอมแหงโภคทรพย, (๔) การประกอบเนอง ๆ ซงการพนน อนเปน

ทตงแหงความประมาท เปนทางเสอมแหงโภคทรพย,

(๕) การประกอบเนอง ๆ ซงการคบคนชวเปนมตร

เปนทางเสอมแหงโภคทรพย, (๖) การประกอบเนอง ๆ ซงความเกยจคราน เปนทางเสอมแหงโภคทรพย.

พทธวจน ๔๑

โทษของอบายมขแตละขอ

คหบดบตร ! โทษในการประกอบเนอง ๆ ซงการดมนาเมา คอ สราและเมรย อนเปนทตงแหงความประมาท ม ๖ ประการ คอ :- (๑) ความเสอมทรพยอนผดมพงเหนเอง

(๒) กอการทะเลาะววาท

(๓) เปนบอเกดแหงโรค

(๔) เปนเหตเสยชอเสยง

(๕) เปนเหตไมรจกละอาย

(๖) เปนเหตทอนกาลงปญญา

คหบดบตร ! เหลานแล คอ โทษ ๖ ประการในการประกอบเนอง ๆ ซงการดมนาเมาคอ สราและเมรย อนเปนทตงแหงความประมาท. คหบดบตร ! โทษในการประกอบเนอง ๆ ซงการเทยวไปในตรอกตาง ๆ ในเวลากลางคน ม ๖ ประการ คอ :- (๑) ผนนชอวาไมคมครอง ไมรกษาตว

(๒) ผนนชอวา ไมคมครอง ไมรกษา บตรภรรยา

๔๒ ปฐมธรรม

(๓) ผนนชอวา ไมคมครอง ไมรกษาทรพยสมบต

(๔) ผนนชอ เปนทระแวงของคนอน

(๕) คาพดอนไมเปนจรง ในทนน ๆ ยอมปรากฏในผนน

(๖) เหตแหงทกขเปนอนมาก ยอมแวดลอมผนน

คหบดบตร ! เหลานแล คอ โทษ ๖ ประการในการประกอบเนอง ๆ ซงการเทยวไปในตรอกตาง ๆ

ในเวลากลางคน. คหบดบตร ! โทษในการเทยวไปในทชมนมแหงความเมา ม ๖ ประการ คอ :- (๑) ราทไหน ไปทนน

(๒) ขบรองทไหน ไปทนน

(๓) ประโคมทไหน ไปทนน

(๔) เสภาทไหน ไปทนน (๕) เพลงทไหน ไปทนน

(๖) เถดเทงทไหน ไปทนน

คหบดบตร ! เหลานแล คอ โทษ ๖ ประการในการเทยวไปในทชมนมแหงความเมา.

พทธวจน ๔๓

คหบดบตร ! โทษในการประกอบเนอง ๆ ซงการพนน อนเปนทตงแหงความประมาท ม ๖ ประการ คอ :- (๑) ผชนะยอมกอเวร

(๒) ผแพยอมเสยดายทรพยทเสยไป

(๓) ยอมเสอมทรพยในปจจบน

(๔) ถอยคาของคนเลนการพนน ซงไปพดในทประชมฟงไมขน

(๕) ถกมตร อมาตยหมนประมาท

(๖) ไมมใครประสงคจะแตงงานดวย เพราะเหนวา ชายนกเลงเลนการพนน ไมสามารถจะเลยงภรรยาได คหบดบตร ! เหลานแล คอ โทษ ๖ ประการในการประกอบเนอง ๆ ซงการพนนอนเปนทตงแหงความประมาท. คหบดบตร ! โทษในการประกอบเนอง ๆ ซงการคบคนชวเปนมตร ม ๖ ประการ คอ :- (๑) นาใหเปนนกเลงการพนน

(๒) นาใหเปนนกเลงเจาช (๓) นาใหเปนนกเลงเหลา

๔๔ ปฐมธรรม

(๔) นาใหเปนคนลวงผอนดวยของปลอม

(๕) นาใหเปนคนโกงเขาซงหนา

(๖) นาใหเปนคนหวไม คหบดบตร ! เหลานแล คอ โทษ ๖ ประการในการประกอบเนอง ๆ ซงการคบคนชวเปนมตร. คหบดบตร ! โทษในการประกอบเนอง ๆ ซงความเกยจคราน ม ๖ ประการ คอ :-

(๑) ชอบอางวา หนาวนก แลวไมทาการงาน

(๒) ชอบอางวา รอนนก แลวไมทาการงาน

(๓) ชอบอางวา เวลาเยนแลว แลวไมทาการงาน

(๔) ชอบอางวา ยงเชาอย แลวไมทาการงาน

(๕) ชอบอางวา หวนก แลวไมทาการงาน

(๖) ชอบอางวา กระหายนก แลวไมทาการงาน

เมอเขามากไปดวยการอางเลส ผลดผอนการงานอยอยางน โภคทรพยทยงไมเกดกไมเกดขน ทเกดขนแลว กถงความสนไป. คหบดบตร ! เหลานแล คอ โทษ ๖ ประการในการประกอบเนอง ๆ ซงความเกยจคราน.

พทธวจน ๔๕

การบรโภคกามคณทง ๕ อยางไมมโทษ

ภกษ ท. ! กามคณเหลานม ๕ อยาง. ๕ อยางเปนอยางไรเลา ? ๕ อยาง คอ :-

รปทเหนดวยตา, เสยงทฟงดวยห, กลนทดมดวยจมก, รสทลมดวยลนและโผฏฐพพะทสมผสดวยผวกาย อนเปนสงทนาปรารถนา นารกใคร นาพอใจ มลกษณะนารกเปนทเขาไปตงอาศยอยแหงความใคร เปนทตงแหงความกาหนด. ภกษ ท. ! กามคณม ๕ อยาง เหลานแล.

ภกษ ท. ! ชนเหลาใด จะเปนสมณะหรอพราหมณกตาม ตดอกตดใจ สยบอย เมาหมกอย ในกามคณ ๕ อยางเหลานแลว ไมมองเหนสวนทเปนโทษ ไมเปนผรแจมแจงในอบายเปนเครองออกไปจากทกข ทาการบรโภคกามคณทง ๕ นนอย; ชนเหลานน อนคนทงหลายพงเขาใจเถดวา เปนผถงความพนาศยอยยบ แลวแตมารผมบาปตองการจะทาตามอาเภอใจอยางใด ดงน.

๔๖ ปฐมธรรม

ภกษ ท. ! เปรยบไดดงเนอปาทตดบวง นอนจมอยในกองบวง ในลกษณะทใคร ๆ พงเขาใจไดวา มนจะถงซงความพนาศยอยยบ เปนไปตามความประสงคของพรานทกประการ, เมอพรานมาถงเขา มนจะหนไปไหนไมพนเลย ดงน, ฉนใดกฉนนน.

ภกษ ท. ! สวนชนเหลาใด จะเปนสมณะหรอพราหมณกตาม ไมตดใจ ไมสยบอย ไมเมาหมกอย ในกามคณ ๕ เหลานแลว มองเหนสวนทเปนโทษอย เปนผรแจมแจงในอบายเปนเครองออกไปจากทกข บรโภคกามคณทง ๕ นนอย; ชนเหลานน อนคนทงหลายพงเขาใจไดอยางนวา เปนผไมถงความพนาศยอยยบ ไปตามความประสงคของมารผมบาปแตอยางใด ดงน. ภกษ ท. ! เปรยบเหมอนเนอปาตวทไมตดบวง แมนอนจมอยบนกองบวง มนกเปนสตวทใคร ๆ พงเขาใจไดวา เปนสตวทไมถงความพนาศยอยยบไปตามความประสงคของพรานแตอยางใด, เมอพรานมาถงเขา มนจะหลกหนไปไดตามทตองการ ดงน, ฉนใดกฉนนน.

พทธวจน ๔๗

ภกษ ท. ! (อกอยางหนง) เปรยบเหมอนเนอปา

เทยวไปในปากวาง เดนอยกสงางาม ยนอยกสงางาม หมอบอยกสงางาม นอนอยกสงางาม. เพราะเหตไรเลา ? ภกษ ท. ! เพราะเหตวาเนอปานนยงไมมาสคลองแหงจกษของพราน, ขอนฉนใด;

ภกษ ท. ! ภกษกฉนนนเหมอนกน : สงดแลวจากกามและอกศลธรรมทงหลาย เขาถงซงปฐมฌาณ อนมวตกวจาร มปตและสขอนเกดแตวเวก แลวแลอย. ภกษ ท. ! ภกษน เรากลาววา ไดทามารใหเปนผตาบอดไมมรองรอย กาจดเสยแลวซงจกษแหงมาร ไปแลวสททมารผมบาปมองไมเหน. (ตอไปน ไดตรสถงการบรรล ทตยฌาน - ตตยฌาน - จตตถฌาน- อากาสานญจายตนะ - วญญาณญจายตนะ - อากญจญญายตนะ - เนวสญญานาสญญายตนะ โดยนยเดยวกนกบการบรรลปฐมฌาน เปนลาดบไป,

จนกระทงถงสญญาเวทยตนโรธโดยขอความสบตอไปวา :-)

๔๘ ปฐมธรรม

ภกษ ท. ! ยงไปกวานนอก : ภกษกาวลวงเนวสญญานาสญญายตนะโดยประการทงปวง เขาถงซง สญญาเวทยตนโรธ แลวแลอย. อนง เพราะเหนแลวดวยปญญา อาสวะทงหลายของเธอกสนไปรอบ. ภกษ ท. ! ภกษนเรากลาววา ไดทามารใหเปน ผตาบอด ไมมรองรอย กาจดเสยแลวซงจกษแหงมาร ไปแลวสทซงมารผมบาปมองไมเหน, ไดขามแลวซงตณหาในโลก. ภกษนนยนอยกสงางาม เดนอยกสงางาม นงอยกสงางาม นอนอยกสงางาม. เพราะเหตไรเลา ? ภกษ ท. ! เพราะเหตวา ภกษนนไมไดมาสคลองแหงอานาจของมารผมบาป, ดงนแล.

ม. ม. ๑๒/๓๓๓-๓๓๕/๓๒๗-๓๒๘.

พทธวจน ๔๙

หลกการพด

ภกษ ท. ! วาจาอนประกอบดวยองค ๕ ประการ เปนวาจาสภาษต ไมเปนวาจาทพภาษต เปนวาจาไมมโทษและวญชนไมตเตยน. องค ๕ ประการอยางไรเลา ?

๕ ประการ คอ :-

(๑) กลาวแลวควรแกเวลา (กาเลน ภาสตา โหต), (๒) กลาวแลวตามสจจจรง (สจจ ภาสตา โหต), (๓) กลาวแลวอยางออนหวาน (สณหา ภาสตา โหต), (๔) กลาวแลวอยางประกอบดวยประโยชน (อตถสหตา ภาสตา โหต), (๕) กลาวแลวดวยเมตตาจต (เมตตตจตเตน ภาสตา โหต). ภกษ ท. ! วาจาอนประกอบดวยองค ๕ ประการเหลานแล เปนวาจาสภาษต ไมเปนวาจาทพภาษต เปนวาจาไมมโทษและวญชนไมตเตยน.

ปจก. อ. ๒๒/๒๗๑/๑๙๘.

พทธวจน ๕๑

ลกษณะการพดของตถาคต

ราชกมาร ! ตถาคตรชดซงวาจาใด อนไมจรง

ไมแท ไมประกอบดวยประโยชนและไมเปนทรกทพงใจของผอน ตถาคตยอม ไมกลาววาจานน.

ตถาคตรชดซงวาจาใด อนจรง อนแท แตไมประกอบ ดวยประโยชนและไมเปนทรกทพงใจของผอน ตถาคตยอม

ไมกลาววาจานน.

ตถาคตรชดซงวาจาใด อนจรง อนแท ประกอบ ดวยประโยชน แตไมเปนทรกทพงใจของผอน ตถาคตยอมเลอกใหเหมาะกาล เพอกลาววาจานน.

ตถาคตรชดซงวาจาใด อนไมจรง ไมแท ไมประกอบ

ดวยประโยชน แตเปนทรกทพงใจของผอน ตถาคตยอม


ตถาคตรชดซงวาจาใด อนจรง อนแท แตไมประกอบ ดวยประโยชน แตกเปนทรกทพงใจของผอน ตถาคตยอม


๕๒ ปฐมธรรม

ตถาคตรชดซงวาจาใด อนจรง อนแท ประกอบดวยประโยชนและเปนทรกทพงใจของผอน ตถาคตยอมเปนผ รจกกาละทเหมาะเพอกลาววาจานน.

ม. ม. ๑๓/๙๑/๙๔.

พทธวจน ๕๓

ลกษณะการพดของสตบรษ

ภกษ ท. ! บคคลประกอบดวยธรรม ๔ ประการ เปนทรกนวา เปนสตบรษ. ๔ ประการ อยางไรเลา ? ๔ ประการ คอ :- (๑) ภกษ ท. ! สตบรษในกรณน แมมใครถามถงความไมดของบคคลอน กไมเปดเผยใหปรากฏจะกลาวทาไมถงเมอไมถกใครถาม; กเมอถกใครถามถงความไมดของบคคลอน กนาเอาปญหาไปทาใหหลกเลยวลดหยอนลง กลาวความไมดของผอนอยางไมพสดารเตมท. ภกษ ท. ! ขอนพงรกนเถดวา คนคนน เปน สตบรษ. (๒) ภกษ ท. ! สตบรษอยางอนยงมอก คอ แมไมถกใครถามอย ถงความดของบคคลอน กยงนามาเปดเผยใหปรากฏ จะตองกลาวทาไมถงเมอถกใครถาม; กเมอถกใครถามถงความดของบคคลอน กนาเอาปญหาไปทาใหไมหลกเลยวลดหยอน กลาวความดของผอนโดยพสดารบรบรณ. ภกษ ท. ! ขอนพงรกนเถดวา คนคนน เปน สตบรษ.

๕๔ ปฐมธรรม

(๓) ภกษ ท. ! สตบรษอยางอนยงมอก คอ แมไมมใครถามถงความไมดของตน กยงนาเปดเผยทาใหปรากฏ ทาไมจะตองกลาวถงเมอถกถามเลา; กเมอถกใครถามถงความไมดของตน กไมนาเอาปญหาไปหาทางทาใหลดหยอนบดพลว แตกลาวความไมดของตนโดยพสดารเตมท. ภกษ ท. ! ขอนพงรกนเถดวา

คนคนน เปน สตบรษ. (๔) ภกษ ท. ! สตบรษอยางอนยงมอก คอ แมมใครถามถงความดของตน กไมเปดเผยใหปรากฏ

ทาไมจะตองกลาวถงเมอไมถกใครถามเลา; กเมอถกใครถามถงความดของตน กนาเอาปญหาไปกระทาใหลดหยอนหลกเลยวเสย กลาวความดของตนโดยไมพสดารเตมท. ภกษ ท. ! ขอนพงรกนเถดวา คนคนน เปน สตบรษ. ภกษ ท. ! บคคลผประกอบดวยธรรม ๔ ประการเหลานแล เปนทรกนวา เปนสตบรษ.

จตกก. อ. ๒๑/๑๐๐/๗๓.

พทธวจน ๕๕

ลกษณะการพดของอสตบรษ

ภกษ ท. ! บคคลประกอบดวยธรรม ๔ ประการ เปนทรกนวาเปน อสตบรษ. ๔ ประการ อยางไรเลา ? ๔ ประการ คอ :- (๑) ภกษ ท. ! อสตบรษในกรณน แมไมมใครถามถงความไมดของบคคลอน กนามาเปดเผยใหปรากฏ ไมตองกลาวถงเมอถกใครถาม; กเมอถกใครถามถงความไมดของบคคลอน กนาเอาปญหาไปทาใหไมมทางหลกเลยวลดหยอน แลวกลาวความไมดของผอนอยางเตมทโดยพสดาร. ภกษ ท. ! ขอนพงรกนเถดวา คนคนน เปน อสตบรษ. (๒) ภกษ ท. ! อสตบรษอยางอนยงมอก คอ แมถกใครถามอยถงความดของบคคลอน กไมเปดเผยใหปรากฏ ไมตองกลาวถงเมอไมถกใครถาม; กเมอถกใครถามถงความดของบคคลอน กนาเอาปญหาไปทาใหลดหยอนไขวเขว แลวกลาวความดของผอนอยางไมพสดารเตมท. ภกษ ท. ! ขอนพงรกนเถดวา คนคนน เปน อสตบรษ.

๕๖ ปฐมธรรม

(๓) ภกษ ท. ! อสตบรษอยางอนยงมอก คอแมถกใครถามถงความไมดของตน กปกปดไมเปดเผยใหปรากฏ ไมตองกลาวถงเมอไมถกใครถาม; กเมอถกใครถามถงความไมดของตน กนาเอาปญหาไปทาใหลดหยอนไขวเขว แลวกลาวความไมดของตนอยางไมพสดารเตมท. ภกษ ท. ! ขอนพงรกนเถดวา คนคนน เปน อสตบรษ. (๔) ภกษ ท. ! อสตบรษอยางอนยงมอก คอ แมไมมใครถามถงความดของตน กนามาโออวดเปดเผยจะกลาวทาไมถงเมอถกใครถาม; กเมอถกใครถามถงความดของตน กนาเอาปญหาไปทาใหไมลดหยอนหลกเลยว

กลาวความดของตนอยางเตมทโดยพสดาร. ภกษ ท. ! ขอนพงรกนเถดวา คนคนน เปน อสตบรษ. ภกษ ท. ! บคคลผประกอบดวยธรรม ๔ ประการเหลานแล เปนทรกนวาเปนอสตบรษ.

จตกก. อ. ๒๑/๑๐๐/๗๓.

พทธวจน ๕๗

อยาหเบา

(๑) อยาถอเอาวาจรง เพราะเหตสกวา ฟงตาม ๆ กนมา (อนสสว)

(๒) อยาถอเอาวาจรง เพราะเหตสกวา กระทาตาม ๆ กนมา (ปรมปร)

(๓) อยาถอเอาวาจรง เพราะเหตสกวา เลาลอกนอย (อตกร)

(๔) อยาถอเอาวาจรง เพราะเหตสกวา มทอางในปฎก (ปฎกสมปทาย)

(๕) อยาถอเอาวาจรง เพราะเหตสกวา

การใชเหตผลทางตรรกคาดคะเน (ตกกเหต)

(๖) อยาถอเอาวาจรง เพราะเหตสกวา

การใชเหตผลทางนยะสนนฏฐาน (นยเหต)

(๗) อยาถอเอาวาจรง เพราะเหตสกวา การตรกตามอาการ (อาการปรวตกก)

๕๘ ปฐมธรรม

(๘) อยาถอเอาวาจรง เพราะเหตสกวา ทนตอการเพงแหงทฏฐ (ทฏฐนชฌานกขนต)

(๙) อยาถอเอาวาจรง เพราะเหตสกวา ฟงดนาเชอ (ภพพรปตา)

(๑๐) อยาถอเอาวาจรง เพราะเหตสกวา สมณะผพดเปนครของตน (สมโณ โน คร)

ตก. อ. ๒๐/๒๔๒/๕๐๕.

พทธวจน ๕๙

เขาใจธรรมเพยงบทเดยว กเพยงพอ

คามณ !

... เพราะเหตวา

ถงแมเขาจะเขาใจธรรม ทเราแสดงสกบทเดยว

นนกยงจะเปนไปเพอประโยชนเกอกล

และความสขแกชนทงหลายเหลานน


สฬา. ส. ๑๘/๓๘๗/๖๐๓.

๖๐ ปฐมธรรม

ใหเปนผหนกแนน

ราหล ! เธอจงอบรมจตใหเสมอดวยแผนดน (ปฐว) เถด เมอเธออบรมจตใหเสมอดวยแผนดนอย, ผสสะทงหลายทนาพอใจและไมนาพอใจอนเกดขนแลว จกไมกลมรมจตตงอย. ราหล ! เปรยบเหมอนเมอคนเขาทงของสะอาดบาง ไมสะอาดบาง ทงคถบาง ทงมตรบาง ทงนาลายบาง หนองบาง โลหตบาง ลงบนแผนดน แผนดนกไมรสกอดอดระอารงเกยจ ดวยสงเหลานน, นฉนใด; ราหล ! เธอจงอบรมจตใหเสมอดวยแผนดนเถด เมอเธออบรมจตใหเสมอดวยแผนดน อย, ผสสะทงหลายทนาพอใจและไมนาพอใจอนเกดขนแลว จกไมกลมรมจตตงอย ฉนนนเหมอนกน. ราหล ! เธอจงอบรมจตใหเสมอดวยนา (อาโป) เถด เมอเธออบรมจตใหเสมอดวยนาอย, ผสสะทงหลายทนาพอใจและไมนาพอใจอนเกดขนแลว จกไมกลมรมจตตงอย. ราหล ! เปรยบเหมอนเมอคนเขาลางของสะอาดบาง ไมสะอาดบาง ลางคถบาง ลางมตรบาง นาลายบาง หนองบาง โลหตบาง ลงในนา นากไมรสกอดอดระอารงเกยจ ดวยสงเหลานน,

พทธวจน ๖๑

นฉนใด; ราหล ! เธอจงอบรมจตใหเสมอดวยนาเถด เมอเธออบรมจตใหเสมอดวยนาอย, ผสสะทงหลายทนาพอใจและไมนาพอใจอนเกดขนแลว จกไมกลมรมจตตงอย ฉนนนเหมอนกน. ราหล ! เธอจงอบรมจตใหเสมอดวยไฟ (เตโช) เถด เมอเธออบรมจตใหเสมอดวยไฟอย, ผสสะทงหลายทนาพอใจและไมนาพอใจอนเกดขนแลว จกไมกลมรมจตตงอย. ราหล ! เปรยบเหมอนเมอคนทงของสะอาดบาง ไมสะอาดบาง ทงคถบาง ทงมตรบาง นาลายบาง หนองบาง โลหตบาง ลงไปใหมนไหม ไฟกไมรสกอดอดระอารงเกยจ ดวยสงเหลานน, นฉนใด; ราหล ! เธอจงอบรมจตใหเสมอดวยไฟเถด เมอเธออบรมจตใหเสมอดวยไฟอย, ผสสะทงหลายทนาพอใจและไมนาพอใจอนเกดขนแลว จกไมกลมรมจตตงอย ฉนนนเหมอนกน. ราหล ! เธอจงอบรมจตใหเสมอดวยลม (วาโย) เถด เมอเธออบรมจตใหเสมอดวยลมอย, ผสสะทงหลายทนาพอใจและไมนาพอใจอนเกดขนแลว จกไมกลมรมจตตงอย. ราหล ! เปรยบเหมอนลมพดผานไปในของสะอาดบาง ไมสะอาดบาง

๖๒ ปฐมธรรม

คถบาง มตรบาง นาลายบาง หนองบาง โลหตบาง ลมกไมรสกอดอดระอารงเกยจ ดวยสงเหลานน, นฉนใด; ราหล ! เธอจงอบรมจตใหเสมอดวยลมเถด เมอเธออบรมจตใหเสมอดวยลมอย, ผสสะทงหลายทนาพอใจและไมนาพอใจอนเกดขนแลว จกไมกลมรมจตตงอย ฉนนนเหมอนกน. ราหล ! เธอจงอบรมจตใหเสมอดวยอากาศ เถด เมอเธออบรมจตใหเสมอดวยอากาศอย, ผสสะทงหลายทนาพอใจและไมนาพอใจอนเกดขนแลว จกไมกลมรมจตตงอย. ราหล ! เปรยบเหมอนอากาศ เปนสงมไดตงอยเฉพาะในทไร ๆ นฉนใด; ราหล ! เธอจงอบรมจตใหเสมอดวยอากาศเถด เมอเธออบรมจตใหเสมอดวยอากาศอย, ผสสะทงหลายทนาพอใจและไมนาพอใจอนเกดขนแลว จกไมกลมรมจตตงอย ฉนนนเหมอนกน.

ม. ม. ๑๓/๑๓๘-๑๔๐/๑๔๐-๑๔๔.

พทธวจน ๖๓

ลาภสกการะและเสยงเยนยอ เปนอนตรายแมแตพระอรหนต

ภกษ ท. ! ลาภสกการะและเสยงเยนยอ เปนอนตรายททารณ แสบเผด หยาบคาย ตอการบรรลพระนพพานอนเปนธรรมอนเกษมจากโยคะ ไมมธรรมอนยงกวา. ภกษ ท. ! เรากลาว “ลาภสกการะและเสยงเยนยอ วาเปนอนตราย แมแกภกษผเปนอรหนตสนอาสวะแลว” ดงน. ครนพระผมพระภาคเจาตรสดงน, ทานพระอานนทไดทลถามขนวา “ลาภสกการะและเสยงเยนยอ เปนอนตรายแกภกษผสนอาสวะแลว

ชนดไรเลา พระเจาขา ?” ดงน.

อานนท ! เราหาไดกลาวลาภสกการะและเสยงเยนยอ วาเปนอนตรายตอเจโตวมตตอนไมกลบกาเรบแลวไม. อานนท ! แตเรากลาวลาภสกการะและเสยงเยนยอ วาเปนอนตรายตอการอยเปนสขในทฏฐธรรมน ซงภกษผอยดวยความไมประมาท มความเพยรเผากเลส มตนสงไปแลวในธรรมเครองสงบ ไดลถงแลว.

๖๔ ปฐมธรรม

อานนท ! ลาภสกการะและเสยงเยนยอเปนอนตรายททารณ แสบเผด หยาบคายตอการบรรลพระนพพานอนเปนธรรมเกษมจากโยคะ ไมมธรรมอนยงกวา ดวยอาการอยางน. อานนท ! เพราะฉะนน ในเรองน พวกเธอทงหลายพงสาเหนยกใจไววา “เราทงหลาย จกไมเยอใยในลาภสกการะและเสยงเยนยอทเกดขน. อนง ลาภสกการะและเสยงเยนยอทเกดขนแลว ตองไมมาหอหมอยทจตของเรา” ดงน. อานนท ! พวกเธอทงหลาย พงสาเหนยกใจไวอยางนแล.

นทาน. ส. ๑๖/๒๘๐/๕๘๐.

พทธวจน ๖๕

ลกษณะของผมสตและสมปชญญะ

ภกษ ท. ! ภกษเปนผมสตเปนอยางไรเลา ? ภกษ ท. ! ภกษในกรณน เปนผตามเหนกายในกายอยเปนประจา มความเพยรเผากเลส มสมปชญญะ มสต กาจดอภชฌาและโทมนสในโลกออกเสยได;

เปนผตามเหนเวทนาในเวทนาทงหลายอยเปนประจา....;

เปนผตามเหนจตในจตอยเปนประจา ....;

เปนผตามเหนธรรมในธรรมทงหลายอยเปนประจา มความเพยรเผากเลส มสมปชญญะ มสต กาจดอภชฌาและโทมนสในโลกออกเสยได.

ภกษ ท. ! อยางนแล เรยกวา ภกษเปนผมสต.

๖๖ ปฐมธรรม

ภกษ ท. ! ภกษ เปนผมสมปชญญะ เปนอยางไรเลา ?

ภกษ ท. ! ภกษในกรณน เปนผรตวรอบคอบในการกาวไปขางหนา การถอยกลบไปขางหลง, การแลด การเหลยวด, การค การเหยยด, การทรงสงฆาฏ บาตร จวร, การฉน การดม การเคยว การลม, การถายอจจาระ ปสสาวะ, การไป การหยด, การนง การนอน, การหลบ การตน, การพด การนง,

ภกษ ท. ! อยางนแล เรยกวา ภกษเปนผมสมปชญญะ.

สฬา. ส. ๑๘/๒๖๐/๓๗๔-๓๘๑.

พทธวจน ๖๗

สงทพระศาสดาถอวาเปนความอศจรรย

อานนท ! เพราะเหตนนในเรองน เธอพงจา สงอนนาอศจรรยไมเคยมมาแตกอนของตถาคต ขอนไว.

อานนท ! ในกรณนคอ :-

เวทนา เปนของแจมแจงแกตถาคต แลวจงเกดขน แลวจงตงอย แลวจงดบไป

สญญา เปนของแจมแจงแกตถาคต แลวจงเกดขน แลวจงตงอย แลวจงดบไป

วตก เปนของแจมแจงแกตถาคต แลวจงเกดขน แลวจงตงอย แลวจงดบไป

อานนท ! เธอจงทรงจาสงอนนาอศจรรยไมเคยมมาแตกอนของตถาคตขอนแล.

อปร. ม. ๑๔/๒๕๔/๓๗๙.

๖๘ ปฐมธรรม

จตอธษฐานการงาน

อานนท ! ฐานะทตงแหงอนสสต มเทาไร ? “ม ๕ อยาง พระเจาขา !”

ดละ ดละ อานนท ! ถาอยางนน เธอจงทรงจา ฐานะทตง แหงอนสสตท ๖

นไว คอ ภกษในกรณน

มสตกาวไป มสตถอยกลบ มสตยนอย มสตนงอย มสตสาเรจการนอนอย มสตอธษฐานการงาน

อานนท ! นเปนฐานะทตงแหงอนสสต ซงเมอบคคลเจรญกระทาใหมากแลว ยอมเปนไปเพอสตสมปชญญะ.

ฉกก. อ. ๒๒/๓๖๓/๓๐๐.

พทธวจน ๖๙

การตงจตกอนนอน

อานนท ! ถาเมอภกษนน ..... จตนอมไปเพอ การนอน , เธอก นอนดวยการตงใจวา “บาปอกศลธรรมทงหลาย กลาวคอ อภชฌาและโทมนส จกไมไหลไปตามเราผนอนอย ดวยอาการอยางน” ดงน : ในกรณอยางน ภกษนน ชอวา เปนผมความรสกตวทวพรอมในกรณแหงการนอนนน.

อปร. ม. ๑๔/๒๓๘/๓๔๘.

๗๐ ปฐมธรรม

มดมา.. สวางไป สวางมา...กยงคงสวางไป

มหาราช ! กอยางไร บคคลชอวาเปนผมดแลวกลบสวางตอไป

มหาราช ! บคคลบางคนในโลกน เปนคนเกดมาภายหลงในตระกลอนตาทราม คอในตระกลจณฑาล ตระกลพราน ตระกลจกสาน ตระกลทารถ หรอตระกลเทหยากเยอ ซงเปนคนยากจน มขาวและนานอย เปนอยฝดเคอง มอาหารและเครองนงหมหาไดโดยยาก เขาเปนผมผวพรรณทราม ไมนาด เตยคอม ขโรค ตาบอด งอยกระจอก

มตวตะแคงขาง ไมคอยจะมขาว นา เครองนงหม ยานพาหนะ ดอกไม ของหอม เครองลบไล ทนอน ทอย และประทปโคมไฟ แมกระนน เขากประพฤตสจรตดวยกาย วาจา ใจ ครนเขาประพฤตสจรตดวยกาย วาจา ใจแลว ครนตายไป

ยอมเขาถงสคตโลกสวรรค. มหาราช ! บรษพงขนจากแผนดนสบลลงก หรอพงขนจากบลลงกสหลงมา หรอพงขนจากหลงมาสคอชาง หรอพงขนจากคอชางสปราสาท

พทธวจน ๗๑

แมฉนใด มหาราช ! ตถาคตยอมกลาววา บคคลนมอปไมยฉนนน. มหาราช ! อยางน แล บคคลชอวาเปนผมดแลวกลบสวางตอไป . มหาราช ! กอยางไร บคคลชอวาเปนผสวางแลวคงสวางตอไป

มหาราช ! บคคลบางคนในโลกน เปนคนเกดมาภายหลงในตระกลสง คอในสกลกษตรยมหาศาล สกลพราหมณมหาศาล หรอสกลคหบดมหาศาล อนมงคง

มทรพยมาก มโภคะมาก มทองและเงนพอตว มอปกรณแหงทรพยพอตว มทรพยและขาวเปลอกพอตว เขามรปงาม

นาด นาเลอมใส ประกอบดวยความเกลยงเกลาแหงผวพรรณอยางยง รารวยดวยขาว ดวยนา เครองนงหม ยานพาหนะ

ดอกไม ของหอม เครองลบไล ทนอน ทอย และประทปโคมไฟ เขายอมประพฤตสจรตดวยกาย วาจา ใจ ครนเขาประพฤตสจรตดวยกาย วาจา ใจแลว ครนตายไป ยอมเขาถงสคตโลกสวรรค. มหาราช ! บรษพงกาวไปดวยดจากบลลงกสบลลงก หรอพงกาวไปดวยดจากหลงมาสหลงมา หรอ

๗๒ ปฐมธรรม

พงกาวไปดวยดจากคอชางสคอชาง หรอพงกาวไปดวยดจากปราสาทสปราสาท แมฉนใด มหาราช ! ตถาคตยอมกลาววา บคคลนมอปไมยฉนนน. มหาราช ! อยางนแล บคคลชอวาเปนผสวางแลวคงสวางตอไป.

สคา. ส. ๑๕/๑๓๖/๓๙๓.

พทธวจน ๗๓

เหตของความสามคคและความแตกแยก

ภกษ ท. ! ในทศใดพวกภกษ ความพรอมเพรยงกน

มความบนเทงตอกนและกน ไมทะเลาะววาทกน เขากนไดสนทเหมอนนานมกบนา มองดกนดวยสายตาแหงความรกอย; ภกษ ท. ! ทศนน เปนทผาสกแกเรา แมตองเดนไป (อยางเหนดเหนอย) จะปวยการกลาวไปใย ถงการทเพยงแตนกถง. ในกรณน เราเชอแนแกใจวาเปนเพราะภกษเหลานน ไดละทงธรรม ๓ อยางเสยแลว และพากนมาถอกระทาใหมากในธรรม ๓ อยาง.

ธรรม ๓ อยางอะไรบางเลาทเธอละทงเสยแลว ?

๓ อยาง คอ :-

๑. กามวตก ความตรกในกาม

๒. พยาปาทวตก ความตรกในทางมงราย

๓. วหงสาวตก ความตรกทกอใหเกดความลาบากทงแกตนและผอน

ธรรม ๓ อยางเหลานแล ทพวกภกษเหลานนละทงเสยแลว.

๗๔ ปฐมธรรม

กธรรม ๓ อยางอยางไรเลา ทพวกภกษเหลานนพากนมาถอ กระทาเพมพนใหมาก ? ๓ อยาง คอ :- ๑. เนกขมมวตก ความตรกในการหลกออกจากความพวพนในกาม

๒. อพยาปาทวตก ความตรกในการไมทาความ มงราย

๓. อวหงสาวตก ความตรกในการไมทาตนและผอนใหลาบาก

ธรรม ๓ อยางเหลานแล ทพวกภกษเหลานน

พากนมาถอ ทาเพมพนใหมาก.

ภกษ ท. ! ในทศใด พวกภกษ มความพรอมเพรยงกน มความบนเทงตอกนและกน ไมทะเลาะววาทกน

เขากนและกนไดสนทเหมอนนานมกบนา มองดกนและกนดวยสายตาแหงความรกอย; ภกษ ท. ! ทศนนเปนทผาสกแกเรา แมตองเดนไป (อยางเหนดเหนอย) จะปวยกลาวไปไยถงการทเพยงแตนกถง. ในกรณน เราเชอแนแกใจวา

พทธวจน ๗๕

เปนเพราะพวกภกษเหลานน ไดละทงธรรม ๓ อยางเหลาโนนเสยแลวและพากนมาถอ กระทาใหมากในธรรม ๓ อยางเหลานแทน.

ตก. อ. ๒๒/๓๕๕/๕๖๔.

76 พทธวจน : ฉบบ ๙

พทธวจน ๗๗

ความอยาก (ตณหา) คอ ตนเหตแหงการทะเลาะววาท

เพราะอาศยตณหา (ความอยาก) จงม การแสวงหา

(ปรเยสนา); เพราะอาศยการแสวงหา จงม การได (ลาโภ); เพราะอาศยการได จงม ความปลงใจรก (วนจฉโย); เพราะอาศยความปลงใจรก จงม ความกาหนดดวยความพอใจ (ฉนทราโค); เพราะอาศยความกาหนดดวยความพอใจ จงม

ความสยบมวเมา (อชโฌสาน); เพราะอาศยความสยบมวเมา จงม ความจบอกจบใจ

(ปรคคโห); เพราะอาศยความจบอกจบใจ จงม ความตระหน (มจจรย); เพราะอาศยความตระหน จงม การหวงกน

(อารกโข);

๗๘ ปฐมธรรม

เพราะอาศยการหวงกน จงม เรองราวอนเกดจากการหวงกน (อารกขาธกรณ); กลาวคอ การใชอาวธไมมคม

การใชอาวธมคม การทะเลาะ การแกงแยง การววาท

การกลาวคาหยาบวา “มง ! มง !” การพดคาสอเสยด และการพดเทจ ทงหลาย : ธรรมอนเปนบาปอกศลเปนอเนกยอมเกดขนพรอม ดวยอาการอยางน.

มหา. ท. ๑๐/๖๗/๕๘.

พทธวจน ๗๙

กฎธรรมชาต

อมสมง สะต อทง โหต;

เมอสงน “ม” สงน ยอมม

อมสสปปาทา อทง อปปชชะต;

เพราะความเกดขนแหงสงน สงนจงเกดขน

อมสมง อะสะต อทง นะ โหต;

เมอสงน “ไมม” สงน ยอมไมม

อมสสะ นโรธา อทง นรชฌะต.

เพราะความดบไปแหงสงน สงนจงดบไป

นทาน. ส. ๑๖/๘๔/๑๕๔.

๘๐ ปฐมธรรม

เหตแหงการเบยดเบยน

“ขาแตพระองคผนรทกข ! อะไรเปนเครองผกพนเทวดา มนษย

อสร นาค คนธรรพทงหลาย อนมอยเปนหม ๆ (ซงแตละหม) ปรารถนาอยวา

เราจกเปนคนไมมเวร ไมมอาชญา ไมมขาศก ไมมการเบยดเบยนแกกน

และกน แตแลวกไมสามารถจกเปนผอยอยางผไมมเวร ไมมอาชญา ไมม

ขาศก ไมมเบยดเบยนแกกนและกนเลา พระเจาขา ? ”

จอมเทพ ! ความอจฉา (อสสา) และความตระหน (มจฉรยะ) นนแล เปนเครองผกพนเทวดา มนษย อสร นาค คนธรรพทงหลาย อนมอยเปนหม ๆ(ซงแตละหม) ปรารถนาอยวา เราจกเปนคนไมมเวร ไมมอาชญา ไมมขาศก ไมมการเบยดเบยนแกกนและกน แตแลวกไมสามารถจกเปนผอยอยางผไมมเวร ไมมอาชญา ไมมขาศก ไมมเบยดเบยนแกกนและกนได.

“ขาแตพระองคผนรทกข ! กความอจฉาและความตระหนนน

มอะไรเปนตนเหต (นทาน) มอะไรเปนเครองกอขน (สมทย) มอะไรเปน

เครองทาใหเกด (ชาตกะ) มอะไรเปนแดนเกด (ปภวะ) ? เมออะไรมอย ความ

อจฉาและความตระหนจงม ? เมออะไรไมมอย ความอจฉาและความตระหน

จงไมม พระเจาขา ? ”

พทธวจน ๘๑

จอมเทพ ! ความอจฉา และความตระหน นน

มสงอนเปนทรกและสงอนไมเปนทรก (ปยาปปย) นนแล เปนตนเหต... เมอสงเปนทรกและสงไมเปนทรกไมมอย ความอจฉาและความตระหนกไมม.

“ขาแตพระองคผนรทกข ! กสงเปนทรกและสงไมเปนทรก นนเลา มอะไรเปนตนเหต...ฯลฯ... ? เมออะไรมอย สงเปนทรกและ สงไมเปนทรกจงม ? เมออะไรไมมอย สงเปนทรกและสงไมเปนทรกจงไมม

พระเจาขา ? ”

จอมเทพ ! สงเปนทรกและสงไมเปนทรกนน มฉนทะ (ความพอใจ ) เปนตนเหต...ฯลฯ... เมอฉนทะ ไมมอย สงเปนทรกและสงไมเปนทรกกไมม...

มหา. ท. ๑๐/๓๑๐/๒๕๕.

๘๒ ปฐมธรรม

ความพอใจใด ความพอใจนน คอเหตเกดแหงทกข

“ทกขใด ๆ ทเกดขนแลวในอดต

ทกขทงหมดนน

มฉนทะ (ความพอใจ) เปนมล มฉนทะเปนเหต

เพราะวา ฉนทะเปนมลเหตแหงทกข;

และทกขใด ๆ อนจะเกดขนในอนาคต ทกขทงหมดนน กมฉนทะ (ความพอใจ) เปนมล มฉนทะเปนเหต เพราะวา ฉนทะเปนมลเหตแหงทกข”.

สฬา. ส. ๑๘/๔๐๓/๖๒๗.

พทธวจน ๘๓

ธรรมอนเปนไปเพอความเจรญไมเสอม (อปรหานยธรรม)

พราหมณ ! ถาธรรมทง ๗ อยางนน คงตงอยในพวกเจาวชช กหรอเจาวชชจกตงตนอยในธรรมทง ๗ อยางเหลานนแลว, พราหมณ ! อนนน ยอมเปนไปเพอความเจรญอยางเดยว หาความเสอมมได

(ตอไปน เปนตวธรรมเจดประการทตรสแกพระอานนท ซง วสสการพราหมณกนงฟงอยดวย)

(๑) อานนท ! พวกเจาวชชประชมกนเนอง ๆ

ประชมกนโดยมาก...

(๒) อานนท ! พวกเจาวชชพรอมเพรยงกนประชม พรอมเพรยงกนเลกประชม และพรอมเพรยงกนทากจทพวกเจาวชช จะตองทา...

(๓) อานนท ! พวกเจาวชชมไดบญญตขอทมไดบญญตไว มไดถอนขอทบญญตไวแลว, แตประพฤตอยในวชชธรรมตามทไดบญญตไว...

๘๔ ปฐมธรรม

(๔) อานนท ! พวกเจาวชชสกการะ เคารพ

นบถอ บชา ทานทเปนประธานของเจาวชช ตงใจฟงคาสงของทานผนน... (๕) อานนท ! พวกเจาวชชมไดลบหล ดถกสตร ทเปนเจาหญง หรอกมารในสกล... (๖) อานนท ! พวกเจาวชชสกการะ เคารพ นบถอ บชา เจดยทงภายในและภายนอก มไดปลอยละเลย ใหทานทเคยให ใหกจทเคยทาแกเจดยเหลานน และใหพลกรรมทประกอบดวยธรรม, เสอมเสยไป... (๗) อานนท ! พวกเจาวชชเตร ยม เค ร องตอนรบไวพรอม เพอพระอรหนตทงหลายวา “พระอรหนตทงหลายทยงมไดมา พงมาสแวนแควนน, ทมาแลวพงอยสขสาราญ เถด” ดงน... อานนท ! เหลาน ลวนแตเปนความเจรญแกเจาวชชอยางเดยว หาความเสอมมได.

มหา. ท. ๑๐/๘๙/๖๙.

พทธวจน ๘๕

เหตใหศาสนาเจรญ

ภกษ ท. ! มลเหต ๔ ประการเหลาน ยอมทาใหพระสทธรรมตงอยได ไมเลอะเลอนจนเสอมสญไป. ๔ ประการอะไรบางเลา ? ๔ ประการ คอ :- (๑) ภกษ ท. ! พวกภกษในธรรมวน ยน เลาเรยนสตรอนถอกนมาถก ดวยบทพยญชนะทใชกนถก ความหมายแหงบทพยญชนะทใชกนกถก ยอมมนยอนถกตองเชนนน

ภกษ ท. ! นเป น มลกรณท หน ง ซ งทาให พระสทธรรมตงอยได ไมเลอะเลอนจนเสอมสญไป.

(๒) ภกษ ท. ! อกอยางหนง, พวกภกษเปนคนวางาย ประกอบดวยเหตททาใหเปนคนวางาย อดทน

ยอมรบคาสงสอนโดยความเคารพหนกแนน

ภกษ ท. ! นเปน มลกรณทสอง ซงทาให พระสทธรรมตงอยได ไมเลอะเลอนจนเสอมสญไป.

๘๖ ปฐมธรรม

(๓) ภกษ ท. ! อกอยางหนง, พวกภกษเหลาใด

เปนพหสต คลองแคลวในหลกพระพทธวจน ทรงธรรม

ทรงวนย ทรงมาตกา (แมบท) พวกภกษเหลานน เอาใจใส บอกสอน เนอความแหงสตรทงหลายแกคนอน ๆ เมอทานเหลานนลวงลบไป สตรทงหลาย กไมขาด ผเปนมลราก (อาจารย) มทอาศยสบกนไป

ภกษ ท. ! นเปน มลกรณทสาม ซงทาให พระสทธรรมตงอยได ไมเลอะเลอนจนเสอมสญไป.

(๔) ภกษ ท. ! อกอยางหนง, พวกภกษผเถระ

ไมทาการสะสมบรกขาร ไมประพฤตยอหยอนในไตรสกขา ไมมจตตกตา ดวยอานาจแหงนวรณ มงหนาไปในกจแหงวเวกธรรม ยอมปรารภความเพยร เพอถงสงทยงไมถง

เพอบรรลสงทยงไมบรรล เพอทาใหแจงสงทยงไมทาใหแจง พวกภกษทบวชในภายหลง ไดเหนพระเถระเหลานน

ทาแบบฉบบเชนนนไว กถอเอาเปนตวอยาง, พวกภกษรนหลง จงเปนพระทไมทาการสะสมบรกขาร ไมประพฤตยอหยอนในไตรสกขา ไมมจตตกตาดวยอานาจแหงนวรณ

พทธวจน ๘๗

มงหนาไปในกจแหงวเวกธรรม ยอมปรารถความเพยร

เพอถงสงทยงไมถง เพอบรรลสงทยงไมบรรล เพอทาใหแจงสงทยงไมทาใหแจง ภกษ ท. ! น เปน มลกรณ ท ส ซงทาให พระสทธรรมตงอยได ไมเลอะเลอนจนเสอมสญไป.

ภกษ ท. ! มลเหต ๔ ประการเหลานแล ยอมทาใหพระสทธรรมตงอยได ไมเลอะเลอนจนเสอมสญไปเลย.

จตกก. อ. ๒๑/๑๙๘/๑๖๐.

๘๘ ปฐมธรรม

เหตใหศาสนาเสอม

ภกษ ท. ! มลเหต ๔ ประการเหลาน ททาใหพระสทธรรมเลอะเลอนจนเสอมสญไป.

๔ ประการอะไรบางเลา ? ๔ ประการคอ :-

(๑) ภกษ ท. ! พวกภกษเลาเรยนสตร อนถอกนมาผด ดวยบทพยญชนะทใชกนผด; เมอบทและพยญชนะใชกนผดแลว แมความหมายกมนยอนคลาดเคลอน. ภกษ ท. ! นเปน มลกรณทหนง ซงทาให พระสทธรรมเลอะเลอนจนเสอมสญไป.

(๒) ภกษ ท. ! อกอยางหนง, พวกภกษเปนคนวายาก ประกอบดวยเหตททาใหเปน คนวายาก ไมอดทน

ไมยอมรบคาตกเตอนโดยความเคารพหนกแนน. ภกษ ท. ! นเปน มลกรณทสอง ซงทาให พระสทธรรมเลอะเลอนจนเสอมสญไป.

พทธวจน ๘๙

(๓) ภกษ ท. ! อกอยางหนง, พวกภกษเหลาใด

เปนพหสต คลองแคลวในหลกพระพทธวจน ทรงธรรม

ทรงวนย ทรงมาตกา (แมบท) ภกษเหลานนไมไดเอาใจใสบอกสอนใจความแหงสตรทงหลายแกคนอน ๆ; เมอทานเหลานนลวงลบดบไป สตรทงหลายกเลยขาดผเปนมลราก

(อาจารย) ไมมทอาศยสบไป. ภกษ ท. ! นเปน มลกรณทสาม ซงทาให พระสทธรรมเลอะเลอนจนเสอมสญไป. (๔) ภกษ ท. ! อกอยางหนง พวกภกษชนเถระ ทาการสะสมบรกขาร ประพฤตยอหยอนในไตรสกขา มจตตาดวยอานาจแหงนวรณ ไมเหลยวแลในกจแหงวเวกธรรม ไมปรารภความเพยร เพอถงสงทยงไมถง เพอบรรลสงทยงไมบรรล เพอทาใหแจงในสงทยงไมทาใหแจง ผบวชในภายหลงไดเหนพวกเถระเหลานนทาแบบแผนเชนนนไว กถอเอาไปเปนแบบอยาง จงทาใหเปนผทาการสะสมบรกขารบาง ประพฤตยอหยอนในไตรสกขา

มจตตาดวยอานาจแหงนวรณ ไมเหลยวแลในกจแหง

๙๐ ปฐมธรรม

วเวกธรรม ไมปรารภความเพยร เพอถงสงทยงไมถง เพอบรรลสงทยงไมบรรล เพอทาใหแจงในสงทยงไมทาใหแจง ตามกนสบไป. ภกษ ท. ! นเปน มลกรณทส ซงทาใหพระสทธรรมเลอะเลอนจนเสอมสญไป.

ภกษ ท. ! มลเหต ๔ ประการเหลานแล ททาใหพระสทธรรมเลอะเลอนจนเสอมสญไป.

จตกก. อ. ๒๑/๑๙๗/๑๖๐.

พทธวจน ๙๑

สงทงหลายไมเทยง ภกษ ท. ! สงขารทงหลาย ไมเทยง (อนจจ). ภกษ ท. ! สงขารทงหลาย ไมยงยน (อธว). ภกษ ท. ! สงขารทงหลาย เปนสงทหวงอะไรไมได (อนสสาสก). ภกษ ท. ! เพยงเทานกพอแลวเพอจะเบอหนายในสงขารทงปวง พอแลวเพอจะคลายกาหนด พอแลวเพอจะปลอยวาง.

ภกษ ท. ! ขนเขาสเนร โดยยาว ๘๔,๐๐๐โยชน ๑ โดยกวาง ๘๔,๐๐๐ โยชน หยงลงในมหาสมทร ๘๔,๐๐๐ โยชน สงขนจากผวพนสมทร ๘๔,๐๐๐ โยชน :- ภกษ ท. ! มสมยซงลวงไปหลายป หลายรอยป หลายพนป หลายแสนป ทฝนไมตกเลย. เมอฝนไมตก

(ตลอดเวลาเทาน) ปาใหญ ๆ อนประกอบดวยพชคาม ภตคาม ไม หยกยาและหญาทงหลาย ยอมเฉา ยอมเหยวแหง มอยไมได (นฉนใด) ; ภกษ ท. ! สงขารทงหลาย ไมเทยง

๑ ๑ โยชน = ๑๖ กโลเมตร

๙๒ ปฐมธรรม

ฉนนน, สงขารทงหลายไมยงยน ฉนนน, สงขารทงหลาย

เปนสงทหวงอะไรไมได ฉนนน. ภกษ ท. ! เพยงเทาน กพอแลวเพอจะเบอหนายในสงขารทงปวง พอแลวเพอจะคลายกาหนด พอแลวเพอจะปลอยวาง.

ภกษ ท. ! มสมยซงในกาลบางครงบางคราวโดยการลวงไปแหงกาลนานไกล อาทตยดวงทสอง ยอมปรากฏ.

เมอดวงอาทตยดวงทสองปรากฏ, แมนานอย หนองบง

ทงหมดกงวดแหงไป ไมมอย (นฉนใด) ; ภกษ ท. ! สงขารทงหลาย ไมเทยง ฉนนน, สงขารทงหลาย ไมยงยนฉนนน, สงขารทงหลาย เปนสงหวงอะไรไมได ฉนนน. ภกษ ท. ! เพยงเทานกพอแลวเพอจะเบอหนายในสงขารทงปวง พอแลวเพอจะคลายกาหนด พอแลวเพอจะปลอยวาง. ภกษ ท. ! มสมยซงในกาลบางครงบางคราวโดยการลวงไปแหงกาลนานไกล อาทตยดวงทสาม ยอมปรากฏ.

เมอดวงอาทตยดวงทสามปรากฏ, แมนาสายใหญ ๆ เชนแมนาคงคา ยมนา อจรวด สรภ มห ทงหมดกงวดแหงไป

ไมมอย (นฉนใด); ภกษ ท. ! สงขารทงหลาย ไมเทยง ฉนนน, สงขารทงหลาย ไมยงยน ฉนนน, สงขารทงหลาย

พทธวจน ๙๓

เปนสงหวงอะไรไมได ฉนนน. ภกษ ท. ! เพยงเทานกพอแลวเพอจะเบอหนายในสงขารทงปวง พอแลวเพอจะคลายกาหนด พอแลวเพอจะปลอยวาง.

ภกษ ท. ! มสมยซงในกาลบางครงบางคราวโดยการลวงไปแหงกาลนานไกล อาทตยดวงทส ยอมปรากฏ.

เมอดวงอาทตยดวงทสปรากฏ, มหาสระทงหลาย อนเปนทเกดแหงแมนาใหญ ๆ เชนแมนาคงคา ยมนา อจรวด สรภ

มห มหาสระเหลานนทงหมดกงวดแหงไป ไมมอย (นฉนใด); ภกษ ท. ! สงขารทงหลาย ไมเทยง ฉนนน, สงขารทงหลาย ไมยงยน ฉนนน, สงขารทงหลาย เปนสงหวงอะไรไมได ฉนนน. ภกษ ท. ! เพยงเทานกพอแลวเพอจะเบอหนายในสงขารทงปวง พอแลวเพอจะคลายกาหนด พอแลวเพอจะปลอยวาง. ภกษ ท. ! มสมยซงในกาลบางครงบางคราวโดยการลวงไปแหงกาลนานไกล อาทตยดวงทหา ยอมปรากฏ.

เมอดวงอาทตยดวงทหาปรากฏ, นาในมหาสมทรอนลกรอยโยชน กงวดลง นาในมหาสมทรอนลก สอง - สาม - ส - หา -

หก - เจดรอยโยชนกงวดลง เหลออยเพยงเจดชวตนตาล กม

๙๔ ปฐมธรรม

เหลออยเพยงหก - หา - ส - สาม -สอง กระทงหนงชวตนตาล

กม งวดลงเหลออยเพยงเจดชวบรษ กม เหลออยเพยงหก -

หา - ส - สาม – สอง-หนง กระทงครงชวบรษ กม งวดลง

เหลออยเพยงแคสะเอว เพยงแคเขา เพยงแคขอเทา กระทงเหลออย ลกเทานาในรอยเทาโค ในทนน ๆ เชนเดยวกบนาในรอยเทาโคเมอฝนเมดใหญเรมตกในฤดสารทลงมาในทนน ๆ.

ภกษ ท. ! เพราะการปรากฏแหงอาทตยดวงทหา นาในมหาสมทรไมมอยแมสกวาองคลเดยว(นฉนใด); ภกษ ท. ! สงขารทงหลาย ไมเทยง ฉนนน, สงขารทงหลาย ไมยงยน ฉนนน, สงขารทงหลาย เปนสงหวงอะไรไมได ฉนนน. ภกษ ท. ! เพยงเทานกพอแลวเพอจะเบอหนายในสงขารทงปวง พอแลวเพอจะคลายกาหนด พอแลวเพอจะปลอยวาง. ภกษ ท. ! มสมยซงในกาลบางครงบางคราวโดยการลวงไปแหงกาลนานไกล อาทตยดวงทหก ยอมปรากฏ. เพราะความปรากฏแหงอาทตยดวงทหก, มหาปฐพนและขนเขาสเนร กมควนขน ยงขนและยงขน เปรยบเหมอนเตาเผาหมอ อนนายชางหมอสมไฟแลว ยอมมควนขนโขมง

พทธวจน ๙๕

ยงขนและยงขน ฉะนน (นฉนใด); ภกษ ท. ! สงขารทงหลาย ไมเทยง ฉนนน, สงขารทงหลาย ไมยงยน ฉนนน, สงขารทงหลาย เปนสงหวงอะไรไมได ฉนนน. ภกษ ท. ! เพยงเทานกพอแลวเพอจะเบอหนายในสงขารทงปวง พอแลวเพอจะคลายกาหนด พอแลวเพอจะปลอยวาง. ภกษ ท. ! มสมยซงในกาลบางครงบางคราวโดยการลวงไปแหงกาลนานไกล อาทตยดวงทเจด ยอมปรากฏ. เพราะความปรากฏแหงอาทตยดวงทเจด, มหาปฐพนและขนเขาสเนร ยอมมไฟลกโพลง ๆ มเปลวเปนอนเดยวกน. เมอมหาปฐพนและขนเขาสเนร อนไฟเผาอย ไหมอยอยางน เปลวไฟถกลมซดขนไป จนถงพรหมโลก. ภกษ ท. ! เมอขนเขาสเนรถกไฟเผาอย ไหมอย วนาศอย อนกองไฟทวมทบแลว, ยอดทงหลายอนสงรอยโยชนบาง สอง - สาม - ส - หารอยโยชนบาง กพงทาลายไป. ภกษ ท. ! เมอ มหาปฐพนและขนเขาสเนรอนไฟเผาอย ไหมอย, ขเถาและเขมายอมไมปรากฏ เหมอนเมอเนยใส หรอนามนถกเผา

ขเถาและเขมายอมไมปรากฏ ฉะนน(นฉนใด); ภกษ ท. ! สงขารทงหลาย ไมเทยง ฉนนน, สงขารทงหลาย ไมยงยน

๙๖ ปฐมธรรม

ฉนนน, สงขารทงหลาย เปนสงหวงอะไรไมได ฉนนน. ภกษ ท. ! เพยงเทานกพอแลวเพอจะเบอหนายในสงขาร ทงปวง พอแลวเพอจะคลายกาหนด พอแลวเพอจะปลอยวาง. ภกษ ท. ! ในขอความนน ใครจะคด ใครจะเชอ วา “ปฐพนและขนเขาสเนรจกลกไหม จกวนาศ จกสญสนไปได” นอกเสยจาก พวกมบทอนเหนแลว.

สตตก. อ. ๒๓/๑๐๒ - ๑๐๕/๖๓.

พทธวจน ๙๗

ผลจากความไมมธรรมะของมนษย (อยางเบา)

ภกษ ท. ! สมยใด ราชา (ผปกครอง) ทงหลาย ไมตงอยในธรรม, สมยนน ราชยตต (ขาราชการ) ทงหลาย กไมตงอยในธรรม; เมอ ราชยตตทงหลาย ไมตงอยในธรรม, พราหมณและคหบดทงหลาย กไมตงอยในธรรม; เมอ พราหมณและคหบดทงหลาย ไมตงอยในธรรม, ชาวเมองและชาวชนบททงหลาย กไมตงอยในธรรม; เมอ ชาวเมองและชาวชนบททงหลาย ไมตงอยในธรรม, ดวงจนทรและดวงอาทตย กมปรวรรต (การเคลอนท,

การหมนเวยน) ไมสมาเสมอ; เมอ ดวงจนทรและดวงอาทตย มปรวรรตไมสมาเสมอ, ดาวนกษตรและดาวทงหลาย กมปรวรรตไมสมาเสมอ; เมอ ดาวนกษตรและดาวทงหลาย มปรวรรตไมสมาเสมอ, คนและวน กมปรวรรตไมสมาเสมอ;

๙๘ ปฐมธรรม

เมอ คนและวน มปรวรรตไมสมาเสมอ, เดอนและปกษ กมปรวรรตไมสมาเสมอ; เมอ เดอนและปกษ มปรวรรตไมสมาเสมอ, ฤดและป กมปรวรรตไมสมาเสมอ; เมอ ฤดและป มปรวรรตไมสมาเสมอ, ลม (ทกชนด)

กพดไปไมสมาเสมอ; เมอ ลม (ทกชนด) พดไปไมสมาเสมอ, ปญชสา (ระบบ

แหงทศทางลมอนถกตอง) กแปรปรวน; เมอ ปญชสา แปรปรวน, เทวดาทงหลาย กระสาระสาย; เมอ เทวดาทงหลาย ระสาระสาย, ฝนกตกลงมาอยางไมเหมาะสม; เมอ ฝนตก ลงมาอยางไมเหมาะสม, พชพรรณขาวทงหลาย กแกและสกไมสมาเสมอ; ภกษ ท. ! เมอมนษยทงหลาย บรโภคพชพรรณขาวทงหลายอนมความแกและสกไมสมาเสมอ กกลายเปนผมอายสน ผวพรรณทราม ทพพลภาพและมโรคภยไขเจบมาก.

พทธวจน ๙๙

(ขอความตอไปน ไดตรสถงภาวะการณทตรงกนขาม ผศกษาพงทราบโดยนยตรงกนขาม ตลอดสาย)

จตกก. อ ๒๑/๙๗/๗๐.

๑๐๐ ปฐมธรรม

ผลจากความไมมธรรมะของมนษย (อยางหนก)

ภกษ ท. ! เมอพระราชา มการกระทาชนดทเปนไปแตเพยงเพอการคมครองอารกขา, แตมไดเปนไปเพอการกระทาใหเกดทรพย แกบคคลผไมมทรพยทงหลาย

ดงนนแลว ความยากจนขดสน กเปนไปอยางกวางขวางแรงกลาถงทสด; เพราะความยากจนขนสนเปนไปอยางกวางขวางแรงกลาถงทสด อทนนาทาน(ลกทรพย) กเปนไปอยางกวางขวางแรงกลาถงทสด; เพราะอทนนาทานเปนไปอยางกวางขวางแรงกลาถงทสด การใชศสตราวธโดยวธการตาง ๆ กเปนไปอยางกวางขวางแรงกลาถงทสด; เพราะการใชศสตราวธโดยวธการตาง ๆ เปนไปอยางกวางขวางแรงกลาถงทสด ปาณาตบาต (ซงหมายถงการฆา

มนษยดวยกน) กเปนไปอยางกวางขวางแรงกลาถงทสด;

พทธวจน ๑๐๑

เพราะปาณาตบาตเปนไปอยางกวางขวางแรงกลาถงทสด มสาวาท (การหลอกลวงคดโกง) กเปนไปอยางกวางขวางแรงกลาถงทสด; (ในสมยน มนษยมอายขยถอยลงมาจาก ๘ หมนป เหลอเพยง ๔ หมนป)

เพราะมสาวาทเปนไปอยางกวางขวางแรงกลาถงทสด ปสณาวาท (การพดจายแหยเพอการแตกกนเปนกก เปนหม

ทาลายความสามคค) กเปนไปอยางกวางขวางแรงกลาถงทสด; (ในสมยน มนษยมอายขยถอยลงมาเหลอเพยง ๒ หมนป)

เพราะปสณาวาทเปนไปอยางกวางขวางแรงกลาถงทสด กาเมสมจฉาจาร (การทาช การละเมดของรกของบคคลอน) กเปนไปอยางกวางขวางแรงกลาถงทสด; (ในสมยน มนษยมอายขยถอยลงมาเหลอเพยง ๑ หมนป)

เพราะกาเมสมจฉาจารเปนไปอยางกวางขวางแรงกลาถงทสด ผรสวาท และ สมผปปลาปวาท (การใชคาหยาบ และ

คาพดเพอเจอเพอความสาราญ) กเปนไปอยางกวางขวางแรงกลาถงทสด; (ในสมยน มนษยมอายขยถอยลงมาเหลอเพยง ๕ พนป)

๑๐๒ ปฐมธรรม

เพราะผรสวาทและสมผปปลาปวาทเปนไปอยางกวางขวางแรงกลาถงทสด อภชฌาและพยาบาท (แผนการกอบโกย และการทาลายลาง) กเปนไปอยางกวางขวางแรงกลาถงทสด; (ในสมยน มนษยมอายขยถอยลงมาเหลอเพยง ๒,๕๐๐ - ๒,๐๐๐ ป)

เพราะอภชฌาและพยาบาท เปนไปอยางกวางขวางแรงกลาถงทสด มจฉาทฏฐ (ความเหนผดชนดเหนกงจกรเปน

ดอกบว นยมความชว) กเปนไปอยางกวางขวางแรงกลาถงทสด; (ในสมยน มนษยมอายขยถอยลงมาเหลอเพยง ๑,๐๐๐ ป)

เพราะมจฉาทฏฐ เปนไปอยางกวางขวางแรงกลาถงทสด (อกศล) ธรรมทงสาม คอ อธมมราคะ (ความยนดท

ไมเปนธรรม) วสมโลภะ (ความโลภไมสนสด) มจฉาธรรม

(การประพฤตตามอานาจกเลส) กเปนไปอยางกวางขวางแรงกลาถงทสด (อยางไมแยกกน); (ในสมยน มนษยมอายขยถอยลงมาเหลอเพยง ๕๐๐ ป)

เพราะ (อกศล) ธรรม ทงสาม ... นนเปนไปอยางกวางขวางแรงกลาถงทสด (อกศล) ธรรมทงหลายคอ ไมปฏบตอยางถกตองในมารดา, บดา, สมณะพราหมณ

พทธวจน ๑๐๓

ไมมกลเชฏฐาปจายนธรรม (ความออนนอมตามฐานะสงตา)

กเปนไปอยางกวางขวางแรงกลาถงทสด. (ในสมยน มนษยมอายขยถอยลงมาเหลอเพยง ๒๕๐ - ๒๐๐ - ๑๐๐ ป)

สมยนน จกมสมยทมนษยมอายขยลดลงมาเหลอเพยง ๑๐ ป (จกมลกษณะแหงความเสอมเสยมประการตาง ๆดงททาน

กลาวไววา) : หญงอาย ๕ ป กมบตร; รสทงหา คอเนยใส

เนยขน นามน นาผง นาออย และรสเคม กไมปรากฏ; มนษยทงหลาย กนหญาทเรยกวา กทรสกะ (ซงนยมแปลกนวาหญากบแก) แทนการกนขาว; กศลกรรมบถหายไป ไมมรองรอย, อกศลกรรมบถ รงเรองถงทสด; ในหมมนษย ไมมคาพดวากศล จงไมมการทากศล; มนษยสมยนน จกไมยกยองสรรเสรญ ความเคารพเกอกลตอมารดา (มตเตยยธรรม), ความเคารพเกอกลตอบดา (เปตเตยยธรรม), ความเคารพเกอกลตอสมณะ (สามญญธรรม), ความเคารพเกอกลตอพราหมณ (พรหมญญธรรม), และ กลเชฏฐาปจายนธรรม, เหมอนอยางทมนษยยกยองกนอยในสมยน; ไมมคาพดวา แม นาชาย นาหญง พอ อา ลง ปา ภรรยาของอาจารย และคาพดวา เมยของคร; สตวโลกจกกระทาการสมเภท (สมสสาสอน) เชนเดยวกนกบ

๑๐๔ ปฐมธรรม

แพะ แกะ ไก สกร สนข สนขจงจอก; ความอาฆาต ความพยาบาท ความคดราย ความคดฆา เปนไปอยางแรงกลา แมในระหวางมารดากบบตร บตรกบมารดา บดากบบตร บตรกบบดา พกบนอง นองกบพ ทงชายและหญง

เหมอนกบทนายพรานมความรสกตอเนอทงหลาย.

ในสมยนน จกม สตถนตรกปป (การใชศสตราวธตดตอกนไมหยดหยอน) ตลอดเวลา ๗ วน : สตวทงหลายเหลานน

จกมความสาคญแกกนและกน ราวกะวาเนอ; แตละคนมศสตราวธในมอ ปลงชวตซงกนและกนราวกะวา ฆาปลา ฆาเนอ.

(มมนษยหลายคน ไมเขารวมวงสตถนตรกปปดวยความกลว หนไปซอนตวอยในททพอจะซอนตวไดตลอด

๗ วน แลวกลบออกมาพบกนและกน ยนดสวมกอดกน กลาวแกกนและกนในทนนวา มโชคดทรอดมาได แลวกตกลงกนในการตงตนประพฤตธรรมกนใหมตอไป ชวตมนษยกคอยเจรญขน จาก ๑๐ ป ตามลาดบ ๆ จนถงสมย

๘ หมนป อกครงหนง จนกระทงเปนสมยแหงศาสนาของพระพทธเจามพระนามวา เมตเตยยสมมาสมพทธะ).

ปา. ท. ๑๑/๗๐-๘๐/๓๙-๔๗.

พทธวจน ๑๐๕

ขอควรทราบเกยวกบอกศลมล (ราคะ โทสะ โมหะ)

ภกษ ท. ! ถาพวกปรพพาชกเดยรถยเหลาอนจะพงถามอยางนวา “อาวโส ! ธรรม ๓ อยางเหลาน มอย คอ ราคะ โทสะ โมหะ.

อาวโส ! อะไรเปนความผดแปลก อะไรเปนความแตกตาง อะไรเปนเครอง

แสดงความตาง ระหวางธรรม ๓ อยางเหลานน ?” ดงน .... ภกษ ท. ! พวกเธอถกถามอยางนแลว พงพยากรณแกเขาวา “อาวโส ! ราคะมโทษนอย คลายชา, โทสะมโทษมาก คลายเรว, โมหะมโทษมาก คลายชา”.

ถาเขาถามวา “อาวโส ! อะไรเปนเหต อะไรเปนปจจย

ททาใหราคะทยงไมเกด เกดขน หรอราคะทเกดขนแลว เปนไปเพอ

ความเจรญโดยยง เพอความไพบลย ?” ดงน. คาตอบพงมวา สภนมต (สงทแสดงใหรสกวางาม); คอเมอเขาทาในใจซงสภนมตโดยไมแยบคาย ราคะทยงไมเกดกเกดขน และราคะทเกดอยแลว กเปนไปเพอความเจรญโดยยง เพอความไพบลย. อาวโส ! นคอเหต นคอปจจย.

๑๐๖ ปฐมธรรม

ถาเขาถามอกวา “อาวโส ! อะไรเปนเหต อะไรเปนปจจย

ททาใหโทสะทยงไมเกด เกดขน หรอโทสะทเกดขนแลว เปนไปเพอ

ความเจรญโดยยง เพอความไพบลย ?” ดงน. คาตอบพงมวา ปฏฆนมต (สงทแสดงใหรสกกระทบกระทง); คอเมอเขาทาในใจซงปฏฆนมตโดยไมแยบคาย โทสะทยงไมเกดกเกดขน และโทสะทเกดอยแลว กเปนไปเพอความเจรญโดยยง เพอความไพบลย. อาวโส ! นคอเหต นคอปจจย. ถาเขาถามอกวา “อาวโส ! อะไรเปนเหต อะไรเปนปจจย

ททาใหโมหะทยงไมเกด เกดขน หรอโมหะทเกดขนแลว เปนไปเพอ

ความเจรญโดยยง เพอความไพบลย ?” ดงน. คาตอบพงมวา อโยนโสมนสการ (การกระทาในใจโดยไมแยบคาย); คอเมอทาในใจโดยไมแยบคาย โมหะ ทยงไมเกดกเกดขน และโมหะทเกดอยแลวกเปนไป เพอความเจรญโดยยง เพอความไพบลย. อาวโส ! นคอเหต

นคอปจจย. ถาเขาถามอกวา “อาวโส ! อะไรเปนเหต อะไรเปนปจจย

ททาใหราคะทยงไมเกด ไมเกดขน หรอราคะทเกดขนแลว ละไป ?” ดงน.

พทธวจน ๑๐๗

คาตอบพงมวา อสภนมต (สงทแสดงใหรสกวา ไมงาม); คอเมอเขาทาในใจซงอสภนมตโดยแยบคาย ราคะทยงไมเกดกไมเกดขน และราคะทเกดอยแลวกละไป. อาวโส ! นคอเหต นคอปจจย. ถาเขาถามอกวา “อาวโส ! อะไรเปนเหต อะไรเปนปจจย

ททาใหโทสะทยงไมเกดไมเกดขน หรอโทสะทเกดขนแลว ละไป?”ดงน. คาตอบพงมวา เมตตาเจโตวมตต (ความหลดพนแหงจตอนประกอบอยดวยเมตตา); คอเมอเขาทาในใจซง เมตตาเจโตวมตตโดยแยบคาย โทสะทยงไมเกดกไมเกดขน

และโทสะทเกดอยแลวกละไป. อาวโส ! นคอเหต นคอปจจย. ถาเขาถามอกวา “อาวโส ! อะไรเปนเหต อะไรเปนปจจย ท

ทาใหโมหะทยงไมเกด ไมเกดขน หรอโมหะทเกดขนแลว ละไป?” ดงน. คาตอบพงมวา โยนโสมนสการ คอเมอทาในใจโดยแยบคาย โมหะทยงไมเกดกไมเกดขน และโมหะทเกดอยแลวกละไป. อาวโส ! นคอเหต นคอปจจย.

ตก. อ. ๒๐/๒๕๖/๕๐๘.

๑๐๘ ปฐมธรรม

คณสมบตของทต

ภกษ ท. ! ภกษผประกอบดวยองค ๘ ควรทาหนาททต. องค ๘ เปนอยางไรเลา ? คอ ภกษในธรรมวนยน

๑. รบฟง

๒. ใหผอนฟง

๓. กาหนด

๔. ทรงจา ๕. เขาใจความ

๖. ใหผอนเขาใจความ

๗. ฉลาดตอประโยชนและมใชประโยชน ๘. ไมกอความทะเลาะ

ภกษใด เขาไปสบรษททพดคาหยาบกไมสะทกสะทาน ไมยงคาพดใหเสย ไมปกปดขาวสาสน พดจนหมดความสงสย และถกถามกไมโกรธ. ภกษผ เชนนนแล ยอมควรทาหนาททต.

จลล. ว. ๗/๒๐๑/๓๙๘.

พทธวจน ๑๐๙

ไมโกหกกน แมเพยงเพอหวเราะเลน

“ราหล ! นกบวช ทไมมความละอายในการแกลงกลาวเทจ ทงทรอยวาเปนเทจ กมความเปนสมณะ

เทากบความวางเปลาของนาในภาชนะน ฉนนนเหมอนกน ..ฯลฯ..”

“ราหล ! เรากลาววา กรรมอนเปนบาปหนอยหนง ซงนกบวชทไมมความละอายในการแกลงกลาวเทจ ทงทรอยวาเปนเทจ จะทาไมได หามไม. เพราะฉะนน ในเรองน เธอทงหลาย พงสาเหนยกใจไววา

“เราทงหลายจกไมกลาวมสา

แมแตเพอหวเราะกนเลน” ดงน.

ราหล ! เธอทงหลายพงสาเหนยกใจไวอยางน”.

ม. ม. ๑๓/๑๒๓/๑๒๖.

๑๑๐ ปฐมธรรม

งเปอนคถ

ภกษ ท. ! นกบวชชนดไร ททก ๆ คนควรขยะแขยง ไมควรสมาคม ไมควรคบ ไมควรเขาใกล ? ภกษ ท. ! นกบวชบางคนในกรณน เปนคนทศล มความเปนอยเลวทราม ไมสะอาด มความประพฤตชนดทตนเองนกแลวกกนแหนงตวเอง มการกระทาทตองปกปดซอนเรน ไมใชสมณะกปฏญญาวาเปนสมณะ ไมใชคนประพฤตพรหมจรรยกปฏญญาวาประพฤตพรหมจรรย เปนคนเนาใน เปยกแฉะ มสญชาตหมกหมม เหมอนบอทเทขยะมลฝอย. ภกษ ท. ! นกบวชชนดนแล ททก ๆ คนควรขยะแขยง ไมควรสมาคม ไมควรคบ ไมควรเขาใกล. ขอนนเพราะอะไร ? ภกษ ท. ! เพราะเหตวา ถงแมผทเขาใกลชด จะไมถอเอานกบวชชนดน เปนตวอยางกตาม, แตวา เสยงราลออนเสอมเสย จะระบอไปวา “คน ๆ น มมตรเลว มเพอนทราม มเกลอลามก” ดงน.

พทธวจน ๑๑๑

ภกษ ท. ! เปรยบเหมอนงทตกลงไปจมอยในหลมคถ กดไมไดกจรงแล, แตมนอาจทาคนทเขาไปชวยยกมนขนจากหลมคถใหเปอนดวยคถได (ดวยการดนของมน) นฉนใด. ภกษ ท. ! แมผเขาใกลชด จะไมถอเอานกบวชชนดนเปนตวอยางกจรงแล, แตวา เสยงราลออนเสอมเสยจะระบอไปวา “คน ๆ น มมตรเลว มเพอนทราม มเกลอลามก” ดงน ฉนนน เหมอนกน. เพราะเหตนน นกบวชชนดน จงเปนคนททก ๆ คนควรขยะแขยง ไมควรสมาคม ไมควรคบ ไมควรเขาใกล.

ตก. อ. ๒๐/๑๕๘/๔๖๖.

“กรรม” และ

ผลของการกระทา

๑๑๔ ปฐมธรรม

สงทควรรเบองตนเกยวกบ “กรรม”

ภกษ ท. ! เรากล าวซ งเจตนาว าเปนกรรม เพราะวาบคคลเจตนาแลว ยอมกระทาซงกรรมดวยกาย ดวยวาจา ดวยใจ ... ภกษ ท. ! เหตเกด (นทานสมภวะ) แหงกรรมทงหลาย เปนอยางไรเลา ? ภกษ ท. ! เหตเกดแหงกรรมทงหลาย คอ ผสสะ. ภกษ ท. ! ความมประมาณตาง ๆ (เวมตตตา) แหงกรรมทงหลาย เปนอยางไรเลา ? ภกษ ท. ! กรรมททาใหสตวเสวยเวทนาในนรก มอย, กรรมททาใหสตวเสวยเวทนาในกาเนดเดรจฉาน มอย, กรรมททาสตวใหเสวยเวทนาในเปรตวสย มอย, กรรมททาสตวเสวยเวทนาในมนษยโลก มอย, กรรมททาสตวเสวยเวทนาในเทวโลก มอย...

พทธวจน ๑๑๕

ภกษ ท. ! วบากแหงกรรมทงหลาย เปนอยางไรเลา ?

ภกษ ท. ! เรากลาววบากแหงกรรมทงหลายวามอย ๓ อยาง คอ วบากในทฏฐธรรม (คอทนควน) หรอวา วบากในอปะปชชะ (คอในเวลาตอมา) หรอวา วบากในอปรปรยายะ (คอในเวลาตอมาอก) ...

ภกษ ท. ! ความดบแหงกรรม เปนอยางไรเลา ? ภกษ ท. ! ความดบแหงกรรม ยอมมเพราะ ความดบแหงผสสะ.

อรยมรรคมองค ๘ นนนเอง เปนขอปฏบตใหถงความดบไมเหลอแหงกรรม (กมมนโรธคามนปฏปทา); ไดแก สงเหลาน คอ สมมาทฏฐ สมมาสงกปปะ สมมาวาจา สมมากมมนตะ สมมาอาชวะ สมมาวายามะ สมมาสต สมมาสมาธ.

ฉกก. อ. ๒๒/๔๕๘,๔๖๓ - ๔๖๔/๓๓๔.

๑๑๖ ปฐมธรรม

กายน เปน “กรรมเกา”

ภกษ ท. ! กายน ไมใชของเธอทงหลาย และทงไมใชของบคคล เหลาอน. ภกษ ท. ! กรรมเกา (คอกาย) น อนเธอทงหลาย พงเหนวาเปนสงทปจจยปรงแตงขน(อภสงขต), เปนสงทปจจยทาใหเกดความรสกขน (อภสเจตยต), เปนสงทมความรสกตออารมณได (เวทนย).

ภกษ ท. ! ในกรณของกายนน อรยสาวก ผไดสดบแลว ยอมทาไวในใจโดยแยบคายเปนอยางด ซงปฏจจสมปบาท นนเทยว ดงนวา

“ดวยอาการอยางน :

เพราะสงนม, สงนจงม; เพราะความเกดขนแหงสงน, สงนจงเกดขน; เพราะสงนไมม, สงนจงไมม; เพราะความดบไปแหงสงน, สงนจงดบไป :

ขอนไดแกสงเหลานคอ เพราะมอวชชาเปนปจจย จงมสงขารทงหลาย; เพราะมสงขารเปนปจจย จงมวญญาณ;

พทธวจน ๑๑๗

เพราะมวญญาณเปนปจจย จงมนามรป; เพราะมนามรปเปนปจจย จงมสฬายตนะ; เพราะมสฬายตนะเปนปจจย จงมผสสะ; เพราะมผสสะเปนปจจย จงมเวทนา; เพราะมเวทนาเปนปจจย จงมตณหา; เพราะมตณหาเปนปจจย จงมอปาทาน; เพราะมอปาทานเปนปจจย จงมภพ; เพราะมภพ เปนปจจย จงมชาต; เพราะมชาตเปนปจจย, ชรา มรณะ โสกะ ปรเทวะ ทกขะ โทมนส อปายาสทงหลาย จงเกดขนครบถวน : ความเกดขนพรอมแหงกองทกขทงสนน ยอมม ดวยอาการอยางน.

เพราะความจางคลายดบไปโดยไมเหลอแหงอวชชานน นนเทยว, จงมความดบแหงสงขาร, เพราะมความดบแหงสงขาร จงมความดบแหงวญญาณ; ....ฯลฯ....ฯลฯ.....ฯลฯ....เพราะมความดบแหงชาตนนแล ชรา มรณะ โสกะ ปรเทวะ ทกขะ โทมนส อปายาสทงหลาย จงดบสน : ความดบลงแหงกองทกขทงสนน ยอมม ดวยอาการอยางน” ดงน แล.

นทาน. ส. ๑๖/๗๗/๑๔๓.

๑๑๘ ปฐมธรรม

ศล ๕

(ปาณาตปาตา เวรมณ) เธอนน ละปาณาตบาต เวนขาดจากปาณาตบาต (ฆาสตว) วางทอนไมและศสตราเสยแลว มความละอาย ถงความเอนดกรณา หวงประโยชนเกอกลในบรรดาสตวทงหลายอย.

(อทนนาทานา เวรมณ) เธอนน ละอทนนาทาน เวนขาดจากอทนนาทาน (ลกทรพย) ถอเอาแตของทเขาใหแลว หวงอยแตของทเขาให ไมเปนขโมย มตนเปนคนสะอาดเปนอย.

(กาเมสมจฉาจารา เวรมณ) เธอนน ละการประพฤตผดในกาม เวนขาดจากการประพฤตผดในกาม (คอเวนขาดจากการประพฤตผด) ในหญง ซงมารดารกษา บดารกษา พนองชาย พนองหญง หรอญาตรกษา อนธรรมรกษา เปนหญงมสาม หญงอยในสนไหม โดยทสดแมหญงอนเขาหมนไว (ดวยการคลองพวงมาลย) ไมเปนผประพฤตผดจารตในรปแบบเหลานน.

พทธวจน ๑๑๙

(มสาวาทา เวรมณ) เธอนน ละมสาวาท เวนขาดจากมสาวาท พดแตความจรง รกษาความสตย มนคงในคาพด มคาพดควรเชอถอได ไมแกลงกลาวใหผดตอโลก.

(สราเมระยะมชชะปมาทฏฐานา เวรมณ) เธอนน เวนขาดจากการดมนาเมาคอสราและเมรย อนเปนทตงของความประมาท.

ส. ท. ๙/๘๓/๑๐๓.

ทมาเฉพาะขอกาเมฯ : ทสก. อ. ๒๔/๒๘๗ - ๒๘๘/๑๖๕.

๑๒๐ ปฐมธรรม

ทาน ทจดวาเปน มหาทาน

ภกษ ท. ! อรยสาวก ในกรณน ละปาณาตบาต เวนขาดจาก ปาณาตบาต. ภกษ ท. ! อรยสาวกเวนขาดจากปาณาตบาตแลว ยอมชอวา ใหอภยทาน อเวรทาน อพยาปชฌทาน แกสตวทงหลายมากไมมประมาณ; ครนใหอภยทาน อเวรทาน อพยาปชฌทาน แกสตวทงหลายมากไมมประมาณแลว ยอมเปนผ มสวนแหงความไมมภย ไมมเวร ไมมความเบยดเบยน อนไมมประมาณ. ภกษ ท. ! นเปนทานชนปฐม เปนมหาทาน รจกกนวาเปนของเลศ เปนของมมานาน เปนของประพฤตสบกนมาแตโบราณ ไมถกทอดทงเลย ไมเคยถกทอดทงในอดต ไมถกทอดทงอยในปจจบน และจกไมถกทอดทงในอนาคต อนสมณพราหมณผรไมคดคาน. ภกษ ท. ! ขอนเปนทอธารแหงบญ เปนทไหลออกแหงกศล นามาซงสข เปนไปเพอยอดสดอนด มสขเปนวบาก เปนไปเพอสวรรค เปนไปเพอประโยชนเกอกลเพอความสขอนพงปรารถนา นารกใคร นาพอใจ.

พทธวจน ๑๒๑

(ในกรณศล ๕ อกสขอทเหลอ คอ การเวนขาดจากอทนนาทาน, การเวนขาดจากกาเมสมฉาจาร, การเวนขาดจากมสาวาท และการเวนขาดจากการดมนาเมา คอสราและเมรย อนเปนทตงแหงความประมาท กตรสอยางเดยวกน) ภกษ ท. ! ทาน ๕ ประการนแล เปนมหาทานรจกกนวาเปนของเลศ เปนของมมานาน เปนของประพฤตสบกนมาแตโบราณ ไมถกทอดทงเลย ไมเคยถกทอดทงในอดต ไมถกทอดทงอยในปจจบน และจกไมถกทอดทงในอนาคต อนสมณพราหมณผรไมคดคาน.

อฏก. อ. ๒๓/๒๕๐/๑๒๙.

๑๒๒ ปฐมธรรม

อโบสถ (ศล)

(ปาณาตปาตา เวรมณ) เธอนน ละปาณาตบาต

เวนขาดจากปาณาตบาต (ฆาสตว) วางทอนไมและศสตราเสยแลว มความละอาย ถงความเอนดกรณา หวงประโยชนเกอกลในบรรดาสตวทงหลายอย.

(อทนนาทานา เวรมณ) เธอนน ละอทนนาทาน

เวนขาดจากอทนนาทาน (ลกทรพย) ถอเอาแตของทเขาใหแลว

หวงอยแตของทเขาให ไมเปนขโมย มตนเปนคนสะอาดเปนอย.

(อพรหมจรยา เวรมณ) เธอนน ละกรรมอนไมใชพรหมจรรย ประพฤตพรหมจรรยโดยปกต ประพฤตหางไกลเวนขาดจากการเสพเมถนอนเปนของชาวบาน.

(มสาวาทา เวรมณ) เธอนน ละมสาวาท เวนขาดจากมสาวาท พดแตความจรง รกษาความสตย มนคงในคาพด มคาพดควรเชอถอได ไมแกลงกลาวใหผดตอโลก.

พทธวจน ๑๒๓

(สราเมระยะมชชะปมาทฏฐานา เวรมณ) เธอนน เวนขาดจากการดมนาเมาคอสราและเมรย อนเปนทตงของความประมาท.

(วกาละโภชนา เวรมณ) เธอนน เปนผฉนอาหารวนหนงเพยงหนเดยว เวนจากการฉนในราตรและวกาล.

(นจจะคตะวาทตะวสกะทสสะนา เวรมณ) เธอนน เปนผเวนขาดจากการฟอนรา การขบรอง การประโคม

และการดการเลนชนดเปนขาศกแกกศล.

(มาลาคนธะวเลปะนะธาระณะมณฑะนะวภสะนฏฐานา เวรมณ) เธอนน เปนผเวนขาดจากการประดบประดา คอ ทดทรงตกแตงรางกายดวยมาลา ของหอมและเครองลบทา.

(อจจาสะยะนะมหาสะยะนา เวรมณ) เธอนน เปนผเวนขาดจากการนอนบนทนอนสงใหญ สาเรจการนอนบนทนอนอนตา.

ตก. อ. ๒๑/๒๗๑/๕๑๐.

๑๒๔ ปฐมธรรม

อกศลกรรมบถ ๑๐

จนทะ ! ความไมสะอาดทางกาย ม ๓ อยาง

ความไมสะอาดทางวาจา ม ๔ อยาง ความไมสะอาดทางใจ ม ๓ อยาง

จนทะ ! ความไมสะอาดทางกาย ม ๓ อยาง เปนอยางไรเลา ? (๑) บคคลบางคนในกรณน เปนผมปกตทาสตวมชวตใหตกลวง หยาบชา มฝามอเปอนดวยโลหต มแตการฆาและทบต ไมมความเอนดในสตวมชวต (๒) เปนผมปกตถอเอาสงของทมเจาของมไดให คอวตถอปกรณแหงทรพยของบคคลอนทอยในบานหรอในปากตาม เปนผถอเอาสงของทเขาไมไดใหดวยอาการแหงขโมย (๓) เปนผมปกตประพฤตผดในกาม (คอประพฤตผด)

ในหญง ซงมารดารกษา บดารกษา พนองชาย พนองหญงหรอญาตรกษา อนธรรมรกษา เปนหญงมสาม หญงอยใน

พทธวจน ๑๒๕

สนไหม โดยทสดแมหญงอนเขาหมนไว (ดวยการคลองพวงมาลย) เปนผประพฤตผดจารตในรปแบบเหลานน

จนทะ ! อยางนแล เปนความไมสะอาดทางกาย ๓ อยาง.

จนทะ ! ความไมสะอาดทางวาจา ม ๔ อยาง เปนอยางไรเลา ?

(๑) บคคลบางคนในกรณน เปนผมปกตกลาวเทจ

ไปสสภากด ไปสบรษทกด ไปสทามกลางหมญาตกด ไปสทามกลางศาลาประชาคมกด ไปสทามกลางราชสกลกด

อนเขานาไปเปนพยาน ถามวา “บรษผเจรญ ! ทานรอยางไร

ทานจงกลาวไปอยางนน” ดงน, บรษนน เมอไมรกกลาววาร เมอไมเหนกกลาววาเหน เมอเหนกกลาววาไมเหน, เพราะเหตตนเอง เพราะเหตผอนหรอเพราะเหตเหนแกอามสไรๆ กเปนผกลาวเทจทงทรอย (๒) เปนผมวาจาสอเสยด คอฟงจากฝายนแลวไปบอกฝายโนน เพอทาลายฝายน หรอฟงจากฝายโนนแลวมาบอกฝายน เพอทาลายฝายโนน เปนผทาคนทสามคคกนใหแตกกนหรอทาคนทแตกกนแลวใหแตกกนยงขน พอใจ

๑๒๖ ปฐมธรรม

ยนด เพลดเพลนในการแตกกนเปนพวก เปนผกลาววาจาทกระทาใหแตกกนเปนพวก

(๓) เปนผมวาจาหยาบ อนเปนวาจาหยาบคาย

กลาแขง แสบเผดตอผอน กระทบกระเทยบผอน แวดลอมอยดวยความโกรธ ไมเปนไปเพอสมาธ เขาเปนผกลาววาจามรปลกษณะเชนนน (๔) เปนผมวาจาเพอเจอ คอเปนผกลาวไมถกกาล

ไมกลาวตามจรง กลาวไมองอรรถ ไมองธรรม ไมองวนย

เปนผกลาววาจาไมมทตงอาศย ไมถกกาละเทศะ ไมมจดจบ

ไมประกอบดวยประโยชน จนทะ ! อยางนแล เปนไมความสะอาดทางวาจา ๔ อยาง.

จนทะ ! ความไมสะอาดทางใจ ม ๓ อยาง เปนอยางไรเลา ? (๑) บคคลบางคนในกรณน เปนผมากดวยอภชฌา (ความโลภเพงเลง) เปนผโลภเพงเลงวตถอปกรณแหงทรพยของผอน วา “สงใดเปนของผอน สงนนจงเปนของเรา” ดงน;

พทธวจน ๑๒๗

(๒) เปนผมจตพยาบาท มความดารในใจเปนไปในทางประทษรายวา “สตวทงหลายเหลานจงเดอดรอน จงแตกทาลาย จงขาดสญ จงพนาศ อยาไดมอยเลย” ดงนเปนตน; (๓) เปนผมความเหนผด มทสสนะวปรตวา “ทานทใหแลว ไมม (ผล), ยญทบชาแลว ไมม (ผล), การบชาทบชาแลว ไมม (ผล), ผลวบากแหงกรรมทสตวทาดทาชว

ไมม, โลกน ไมม, โลกอน ไมม, มารดา ไมม, บดา ไมม, โอปปาตกะสตว ไมม, สมณพราหมณทไปแลว ปฏบตแลวโดยชอบถงกบกระทาใหแจงโลกนและโลกอนดวยปญญาโดยชอบเอง แลวประกาศใหผอนร กไมม” ดงน. จนทะ ! อยางนแล เปนความไมสะอาดทางใจ ๓ อยาง. จนทะ ! เหลานแล เรยกวา อกศลกรรมบถ ๑๐.

จนทะ ! บคคลประกอบดวยอกศลกรรมบถ ๑๐ เหลาน ลกจากทนอนตามเวลาแหงตนแลว แมจะลบแผนดน กเปนคนสะอาดไปไมได, แมจะไมลบแผนดน กเปนคนสะอาดไปไมได; แมจะจบโคมยสด กเปนคนสะอาดไปไมได,

๑๒๘ ปฐมธรรม

แมจะไมจบโคมยสด กเปนคนสะอาดไปไมได; แมจะจบหญาเขยว กเปนคนสะอาดไปไมได, แมจะไมจบหญาเขยว กเปนคนสะอาดไปไมได; แมจะบาเรอไฟ กเปนคนสะอาดไปไมได, แมจะไมบาเรอไฟ กเปนคนสะอาดไปไมได; แมจะไหวดวงอาทตย กเปนคนสะอาดไปไมได, แมจะไมไหวดวงอาทตย กเปนคนสะอาดไปไมได; แมจะลงนาในเวลาเยนเปนครงทสาม กเปนคนสะอาดไปไมได, แมจะไมลงนาเวลาเยนเปนครงทสาม กเปนคนสะอาดไปไมได. ขอนนเพราะเหตไร ?

จนทะ ! เพราะเหตวา อกศลกรรมบถ ๑๐ ประการเหลาน เปนตวความไมสะอาด และเปนเครองกระทาความไมสะอาด.

จนทะ ! อนง เพราะมการประกอบดวยอกศลกรรมบถทง ๑๐ ประการเหลานเปนเหต นรกยอมปรากฏ กาเนดเดรจฉานยอมปรากฏ เปรตวสยยอมปรากฏ หรอวา ทคต ใด ๆ แมอนอก ยอมม.

ทสก. อ. ๒๔/๒๘๓ – ๒๘๙/๑๖๕.

พทธวจน ๑๒๙

กศลกรรมบถ ๑๐

จนทะ ! ความสะอาดทางกายม ๓ อยาง ความสะอาดทางวาจาม ๔ อยาง ความสะอาดทางใจม ๓ อยาง

จนทะ ! ความสะอาดทางกายม ๓ อยางนนเปนอยางไรเลา ?

(๑) บคคลบางคนในกรณน ละการทาสตวมชวตใหตกลวง เวนขาดจากปาณาตบาต วางทอนไม วางศสตรา

มความละอาย ถงความเอนดกรณาเกอกลแกสตวทงหลายอย (๒) ละการถอเอาสงของทเจาของมไดให เวนขาดจากการถอเอาสงของทเจาของมไดให ไมถอเอาทรพยและอปกรณแหงทรพยอนเจาของไมไดให ในบานกด ในปากด

ดวยอาการแหงขโมย (๓) ละการประพฤตผดในกาม เวนขาดจากการประพฤตผดในกาม, (คอเวนจากการประพฤตผด) ในหญงซงมารดารกษา บดารกษา พนองชาย พนองหญง หรอ

๑๓๐ ปฐมธรรม

ญาตรกษา อนธรรมรกษา เปนหญงมสาม หญงอยในสนไหม

โดยทสดแมหญงอนเขาหมนไว (ดวยการคลองมาลย) ไมเปนผประพฤตผดจารตในรปแบบเหลานน

จนทะ ! อยางนแล เปนความสะอาดทางกาย

๓ อยาง.

จนทะ ! ความสะอาดทางวาจา ม ๔ อยาง

นนเปนอยางไรเลา ? (๑) บคคลบางคนในกรณน ละมสาวาท เวนขาดจากมสาวาท ไปสสภากด ไปสบรษทกด ไปสทามกลางหมญาตกด ไปสทามกลางศาลาประชาคมกด ไปสทามกลางราชสกลกด อนเขานาไปเปนพยาน ถามวา “บรษผเจรญ ! ทานรอยางไร ทานจงกลาวไปอยางนน” ดงน, บรษนน เมอไมรกกลาววาไมร เมอรกกลาววาร เมอไมเหนกกลาววาไมเหน เมอเหนกกลาววาเหน, เพราะเหตตนเอง เพราะเหตผอน หรอเพราะเหตเหนแกอามสไร ๆ กไมเปน ผกลาวเทจทงทรอย (๒) ละคาสอเสยด เวนขาดจากการสอเสยด ไดฟงจากฝายนแลวไมเกบไปบอกฝายโนน เพอแตกจากฝายน

พทธวจน ๑๓๑

หรอไดฟงจากฝายโนนแลวไมเกบมาบอกแกฝายน เพอแตกจากฝายโนน แตจะสมานคนทแตกกนแลวใหกลบพรอมเพรยงกน อดหนนคนทพรอมเพรยงกนอย ใหพรอมเพรยงกนยงขน เปนคนชอบในการพรอมเพรยง เปนคนยนดในการพรอมเพรยง เปนคนพอใจในการพรอมเพรยง กลาวแตวาจาททาใหใหพรอมเพรยงกน

(๓) ละการกลาวคาหยาบเสย เวนขาดจากการกลาวคาหยาบ กลาวแตวาจาทไมมโทษ เสนาะโสต ใหเกดความรก เปนคาฟใจ เปนคาสภาพทชาวเมองเขาพดกน

เปนทใครทพอใจของมหาชน กลาวแตวาจาเชนนนอย (๔) ละคาพดเพอเจอ เวนขาดจากคาพดเพอเจอ

กลาวแตในเวลาอนสมควร กลาวแตคาจรง เปนประโยชน เปนธรรม เปนวนย กลาวแตวาจามทตง มหลกฐานทอางอง

มเวลาจบ ประกอบดวยประโยชน สมควรแกเวลา

จนทะ ! อยางนแล เปนความสะอาดทางวาจา ๔ อยาง.

จนทะ ! ความสะอาดทางใจ ม ๓ อยาง เปนอยางไรเลา ?

๑๓๒ ปฐมธรรม

(๑) บคคลบางคนในกรณน เปนผไมมากดวยอภชฌา คอเปนผไมโลภ เพงเลงวตถอปกรณแหงทรพยของผอน วา “สงใดเปนของผอน สงนนจงเปนของเรา” ดงน (๒) เปนผไมมจตพยาบาท มความดารแหงใจอนไมประทษรายวา “สตวทงหลาย จงเปนผไมมเวร ไมมความเบยดเบยน ไมมทกข มสข บรหารตนอยเถด” ดงน เปนตน

(๓) เปนผมความเหนถกตอง มทสสนะไมวปรต

วา “ทานทใหแลว ม (ผล), ยญทบชาแลว ม(ผล), การบชาทบชาแลว ม (ผล), ผลวบากแหงกรรมทสตวทาดทาชว ม, โลกอน ม, มารดา ม, บดา ม, โอปปาตกะสตว ม, สมณพราหมณทไปแลวปฏบตแลวโดยชอบ ถงกบกระทาใหแจงโลกนและโลกอน ดวยปญญาโดยชอบเอง แลวประกาศใหผอนร กม”

ดงน จนทะ ! อยางนแล เปนความสะอาดทางใจ

๓ อยาง.

จนทะ ! เหลานแล เรยกวา กศลกรรมบถ ๑๐ . จนทะ ! บคคลประกอบดวยกศลกรรมบถ ๑๐

พทธวจน ๑๓๓

ประการเหลาน ลกจากทนอนตามเวลาแหงตนแลว แมจะลบแผนดน กเปนคนสะอาด, แมจะไมลบแผนดน กเปนคนสะอาด; แมจะจบโคมยสด กเปนคนสะอาด, แมจะไมจบโคมยสด กเปนคนสะอาด; แมจะจบหญาเขยว กเปนคนสะอาด, แมจะไมจบหญาเขยว กเปนคนสะอาด; แมจะบาเรอไฟ กเปนคนสะอาด, แมจะไมบาเรอไฟ กเปนคนสะอาด; แมจะไหวพระอาทตย กเปนคนสะอาด, แมจะไมไหวพระอาทตย กเปนคนสะอาด; แมจะลงนาในเวลาเยนเปนครงทสามกเปนคนสะอาด แมจะไมลงนาในเวลาเยนเปนครงทสาม กเปนคนสะอาด. ขอนนเพราะเหตไร ?

จนทะ ! เพราะเหตวา กศลกรรมบถ ๑๐ ประการเหลาน เปนตวความสะอาด และเปนเครองกระทาความสะอาด.

จนทะ ! อนง เพราะมการประกอบดวยกศลกรรมบถทง ๑๐ ประการเหลานเปนเหต พวกเทพจงปรากฏ หรอวาสคตใด ๆ แมอนอก ยอมม.

ทสก. อ. ๒๔/๒๘๓ – ๒๘๙/๑๖๕.

พทธวจน ๑๓๕

อานสงสสาหรบผทาศลใหสมบรณ

ภกษ ท. ! เธอทงหลาย จงมศลสมบรณ มปาตโมกขสมบรณอยเถด พวกเธอทงหลาย จงสารวมดวยปาตโมกขสงวร สมบรณดวยมรรยาทและโคจรอยเถด

จงเปนผเหนเปนภยในโทษทงหลายทมประมาณนอย

สมาทานศกษาในสกขาบททงหลายเถด

ภกษ ท. ! ถาภกษหากจานงวา “เราพงเปน ทรก ทเจรญใจ ทเคารพ ทยกยอง ของเพอนผประพฤตพรหมจรรยดวยกนทงหลาย” ดงนแลว, เธอพงทาใหบรบรณในศลทงหลาย พงตามประกอบในธรรมเปนเครองสงบแหงจตในภายใน เปนผไมเหนหางในฌาน, เปนผประกอบพรอมดวยวปสสนา และใหวตรแหง ผอยสญญาคารทงหลาย เจรญงอกงามเถด

ภกษ ท. ! ถาภกษหากจานงวา “เราพงเปน ผมลาภดวยบรขารคอ จวร บณฑบาต เสนาสนะ และ คลานปจจยเภสชบรขารทงหลาย” ดงนกด, ...ฯลฯ...

๑๓๖ ปฐมธรรม

ภกษ ท. ! ถาภกษหากจานงวา “เราบรโภคจวร

บณฑบาต เสนาสนะ และคลานปจจยเภสชบรขารของทายกเหลาใด การกระทาเหลานน พงมผลมาก มอานสงสมากแกทายกเหลานน” ดงนกด, ...ฯลฯ... ภกษ ท. ! ถาภกษหากจานง วา “ญาตสายโลหตทงหลาย ซงตายจากกนไปแลว มจตเลอมใส ระลกถงเราอย ขอนนจะพงมผลมาก มอานสงสมาก แกเขาเหลานน” ดงนกด, ...ฯลฯ... ภกษ ท. ! ถาภกษหากจานง วา “เราพงอดทนไดซงความไมยนดและความยนด, อนง ความไมยนดอยาเบยดเบยนเรา, เราพงครอบงายายความไมยนด ซงยงเกดขนแลวอยเถด” ดงนกด, ...ฯลฯ... ภกษ ท. ! ถาภกษหากจานง วา “เราพงอดทนความขลาดกลวได, อนง ความขลาดกลวอยาเบยดเบยนเรา, เราพงครอบงายายความขลาดกลวทบงเกดขนแลวอยเถด

ดงนกด, ...ฯลฯ...

พทธวจน ๑๓๗

ภกษ ท. ! ถาภกษหากจานงวา “เราพงไดตามตองการ ไดไมยาก ไดไมลาบาก ซงฌานทงส อนเปนไปในจตอนยง เปนทฏฐธรรมสขวหาร” ดงนกด, ...ฯลฯ... ภกษ ท. ! ถาภกษหากจานงวา “เราพงเปนโสดาบน เพราะความสนไปแหงสงโยชนสาม เปนผมอนไมตกตาเปนธรรมดา ผเทยงตอพระนพพาน มการตรสร อยขางหนา” ดงนกด, ...ฯลฯ... ภกษ ท. ! ถาภกษหากจานงวา “เราพงเปนสกทาคาม เพราะความสนไปแหงสงโยชนสาม และเพราะความเบาบางแหงราคะ โทสะ และโมหะ พงมาสเทวโลกอกครงเดยวเทานน แลวพงทาทสดแหงทกขได” ดงนกด, ...ฯลฯ... ภกษ ท. ! ถาภกษหากจานงวา “เราพงเปนโอปปาตกะ (พระอนาคาม) เพราะความสนไปแหงสงโยชนเบองตาหา พงปรนพพานในภพนน ไมกลบจากโลกนน

เปนธรรมดา” ดงนกด, ...ฯลฯ... ภกษ ท. ! ถาภกษหากจานงวา “เราพงแสดงอทธวธมอยางตาง ๆ ได” ดงนกด, ...ฯลฯ...

๑๓๘ ปฐมธรรม

ภกษ ท. ! ถาภกษหากจานงวา “เราพงมทพยโสต” ดงนกด, ...ฯลฯ... ภกษ ท. ! ถาภกษหากจานงวา “เราใครครวญแลว

พงรจตของสตวเหลาอน, ของบคคลเหลาอน ดวยจตของตน”

ดงนกด, ...ฯลฯ... ภกษ ท. ! ถาภกษหากจานงวา “เราพงตามระลกถงภพทเคยอยในกาลกอนไดหลาย ๆ อยาง...” ดงนกด, ..ฯลฯ.. ภกษ ท. ! ถาภกษหากจานงวา “เราพงเหนสตวทงหลายดวยจกษทพย อนหมดจดเกนจกษสามญของมนษย”

ดงนกด, ...ฯลฯ... ภกษ ท. ! ถาภกษหากจานงวา “เราพงทาใหแจงเจโตวมตต ปญญาวมตต อนหาอาสวะมได เพราะความสนไปแหงอาสวะทงหลาย ดวยปญญาอนยงเอง

ในทฏฐธรรมเทยวเขาถงแลวแลอย” ดงนกด, เธอพงทาใหบรบรณในศลทงหลาย พงตามประกอบในธรรมเปนเครองสงบแหงจตในภายใน เปนผไมเหนหางในฌาน ประกอบพรอมแลวดวยวปสสนา และใหวตรแหงผอยสญญาคารทงหลายเจรญงอกงามเถด

พทธวจน ๑๓๙

คาใดทเราผตถาคตกลาวแลววา

“ภกษ ท. ! เธอทงหลาย จงมศลสมบรณ มปาตโมกขสมบรณอยเถด

เธอทงหลาย จงสารวมดวยปาตโมกขสงวร

สมบรณดวยมรรยาทและโคจรอยเถด จงเปนผเหนเปนภยในโทษทงหลายทมประมาณเลกนอย สมาทานศกษาในสกขาบททงหลายเถด” ดงน. คานนอนเราตถาคต อาศยเหตผลดงกลาวนแล

จงไดกลาวแลว.

ม. ม. ๑๒/๕๘/๗๓.

๑๔๐ ปฐมธรรม

ผลของการมศล

ภกษ ท. ! สตวทงหลายเปนผมกรรมเปนของตน

เปนทายาทแหงกรรม มกรรมเปนกาเนด มกรรมเปนเผาพนธ มกรรมเปนทพงอาศย กระทากรรมใดไว ดกตามชวกตาม จกเปนผรบผลแหงกรรมนน.

ภกษ ท. ! บคคลบางคนในกรณน ละปาณาตบาต

เวนขาดจากปาณาตบาต วางทอนไม วางศสตรา มความละอาย ถงความเอนดกรณาเกอกลแกสตวทงหลาย. เขาไมกระเสอกกระสนดวย (กรรมทาง) กาย ไมกระเสอกกระสนดวย (กรรมทาง) วาจา ไมกระเสอกกระสนดวย (กรรมทาง) ใจ; กายกรรมของเขาตรง วจกรรมของเขาตรง มโนกรรมของเขาตรง : คตของเขาตรง อปบตของเขาตรง. ภกษ ท. ! สาหรบผมคตตรง มอปบตตรงนน

เรากลาวคตอยางใดอยางหนงในบรรดาคตสองอยาง แกเขา

คอเหลาสตวผมสขโดยสวนเดยว หรอวาตระกลอนสง

ตระกลขตตยมหาศาล ตระกลพราหมณมหาศาลหรอ

พทธวจน ๑๔๑

ตระกลคหบดมหาศาลอนมงคง มทรพยมาก มโภคะมาก

มทองและเงนมาก มอปกรณแหงทรพยมาก.... (ในกรณแหงบคคลผไมกระทาอทนนาทาน

ไมกระทากาเมสมจฉาจาร กไดตรสไวดวยขอความอยางเดยวกนกบในกรณของผไมกระทาปาณาตบาต

ดงกลาวมาแลวขางบนทกประการ)

ทสก. อ. ๒๔/๓๑๑/๑๙๓.

๑๔๒ ปฐมธรรม

ผลของการไมมศล

ภกษ ท. ! ปาณาตบาต ทเสพทวแลว เจรญแลว

ทาใหมากแลว ยอมเปนไปเพอนรก เปนไปเพอกาเนดเดรจฉาน เปนไปเพอเปรตวสย วบากแหงปาณาตบาตของผเปนมนษยทเบากวาวบากทงปวง คอวบากทเปนไปเพอ มอายสน.

ภกษ ท. ! อทนนาทาน ทเสพทวแลว เจรญแลว

ทาใหมากแลว ยอมเปนไปเพอนรก เปนไปเพอกาเนดเดรจฉาน เปนไปเพอเปรตวสย วบากแหงอทนนาทานของผเปนมนษยทเบากวาวบากทงปวง คอวบากทเปนไปเพอ

ความเสอมแหงโภคทรพย ภกษ ท. ! กาเมสมจฉาจาร ทเสพทวแลว เจรญแลว

ทาใหมากแลว ยอมเปนไปเพอนรก เปนไปเพอกาเนดเดรจฉาน เปนไปเพอเปรตวสย วบากแหงกาเมสมจฉาจารของผเปนมนษยทเบากวาวบากทงปวง คอวบากทเปนไปเพอ กอเวรดวยศตร.

พทธวจน ๑๔๓

ภกษ ท. ! มสาวาท ทเสพทวแลว เจรญแลว

ทาใหมากแลว ยอมเปนไปเพอนรก เปนไปเพอกาเนดเดรจฉาน เปนไปเพอเปรตวสย วบากแหงมสาวาทของผเปนมนษยทเบากวาวบากทงปวง คอ วบากทเปนไปเพอ

การถกกลาวตดวยคาไมจรง. ภกษ ท. ! ปสณาวาท (คายยงใหแตกกน) ทเสพทวแลว เจรญแลว ทาใหมากแลว ยอมเปนไปเพอนรก

เปนไปเพอกาเนดเดรจฉาน เปนไปเพอเปรตวสย วบากแหงปสณาวาทของผเปนมนษยทเบากวาวบากทงปวง คอวบากทเปนไปเพอ การแตกจากมตร.

ภกษ ท. ! ผรสวาท (คาหยาบ) ทเสพทวแลว

เจรญแลว ทาใหมากแลว ยอมเปนไปเพอนรก เปนไปเพอกาเนดเดรจฉาน เปนไปเพอเปรตวสย วบากแหงผรสวาทของผเปนมนษยทเบากวาวบากทงปวง คอวบากทเปนไปเพอ การไดฟงเสยงทไมนาพอใจ.

ภกษ ท. ! สมผปปลาวาท (คาเพอเจอ) ทเสพทวแลว เจรญแลว ทาใหมากแลว ยอมเปนไปเพอนรก

เปนไปเพอกาเนดเดรจฉาน เปนไปเพอเปรตวสย วบาก

๑๔๔ ปฐมธรรม

แหงผรสวาทของผเปนมนษยทเบากวาวบากทงปวง คอวบากทเปนไปเพอ วาจาทไมมใครเชอถอ.

ภกษ ท. ! การดมนาเมาคอสราและเมรย ทเสพทวแลว เจรญแลว ทาใหมากแลว ยอมเปนไปเพอนรกเปนไปเพอกาเนดเดรจฉาน เปนไปเพอเปรตวสย วบากแหงการดมนาเมาของผเปนมนษยทเบากวาวบากทงปวงคอวบากทเปนไปเพอ ความเปนบา (อมมตตก)

อฏก. อ. ๒๓/๒๕๑/๑๓๐.

พทธวจน ๑๔๕

ทาด ไดด

มาณพ ! บคคลบางคนในโลกนจะเปนสตรกตาม บรษกตาม ละปาณาตบาตแลว เปนผเวนขาดจากปาณาตบาต วางอาชญา วางศสตราได มความละอาย

ถงความเอนด อนเคราะหดวยความเกอกลในสรรพสตวและภตอย เขาตายไป จะเขาถงสคตโลกสวรรค เพราะกรรมนน

อนเขาใหพรงพรอมสมาทานไวอยางน หากตายไป ไมเขาถงสคตโลกสวรรค ถามาเปนมนษยเกด ณ ทใด ๆ ในภายหลง

จะเปนคนมอายยน. มาณพ ! บคคลบางคนในโลกนจะเปนสตรกตาม บรษกตาม เปนผมปกตไมเบยดเบยนสตวดวยฝามอ

หรอกอนดน หรอทอนไม หรอศสตรา เขาตายไป จะเขาถงสคตโลกสวรรค เพราะกรรมนน อนเขาใหพรงพรอมสมาทานไวอยางน หากตายไป ไมเขาถงสคตโลกสวรรค ถามาเปนมนษยเกด ณ ทใด ๆ ในภายหลง จะเปนคนมโรคนอย.

๑๔๖ ปฐมธรรม

มาณพ ! บคคลบางคนในโลกนจะเปนสตรกตาม บรษกตาม ยอมเปนผใหขาว นา ผา ยาน ดอกไม ของหอม เครองลบไล ทนอน ทอยอาศย เครองตามประทปแกสมณะหรอพราหมณ เขาตายไป จะเขาถงสคตโลกสวรรค เพราะกรรมนน อนเขาใหพรงพรอมสมาทานไวอยางน หากตายไป ไมเขาถงสคตโลกสวรรค ถามาเปนมนษยเกด ณ ทใด ๆ ในภายหลง จะเปนคนม โภคทรพยมาก. มาณพ ! บคคลบางคนในโลกนจะเปนสตรกตาม บรษกตาม เปนคนไมมกโกรธ ไมมากดวยความแคนเคอง ถกเขาวามากกไมขดใจ ไมโกรธเคอง

ไมพยาบาท ไมมาดราย ไมทาความโกรธ ความราย

และความขงเคยดใหปรากฏ เขาตายไป จะเขาถงสคตโลกสวรรค เพราะกรรมนน อนเขาใหพรงพรอมสมาทานไวอยางน หากตายไป ไมเขาถงสคตโลกสวรรค ถามาเปนมนษย เกด ณ ทใด ๆ ในภายหลง จะเปนคนนาเลอมใส.

พทธวจน ๑๔๗

มาณพ ! บคคลบางคนในโลกนจะเปนสตรกตาม บรษกตาม เปนผมใจไมรษยา ยอมไมรษยา

ไมมงราย ไมผกใจอจฉาในลาภสกการะ ความเคารพ

ความนบถอ การไหว และการบชาของคนอน เขาตายไป

จะเขาถงสคตโลกสวรรค เพราะกรรมนน อนเขาใหพรงพรอมสมาทานไวอยางน หากตายไปไมเขาถงสคตโลกสวรรค ถามาเปนมนษย เกด ณ ทใด ๆ ในภายหลง

จะเปนคนมศกดามาก. มาณพ ! บคคลบางคนในโลกนจะเปนสตรกตาม บรษกตาม เปนคนไมกระดาง ไมเยอหยง ยอมกราบไหวคนทควรกราบไหว ลกรบคนทควรลกรบ ใหอาสนะแกคนทสมควรแกอาสนะ ใหทางแกคนทสมควรแกทาง สกการะคนทควรสกการะ เคารพคนทควรเคารพ นบถอคนทควรนบถอ

บชาคนทควรบชา เขาตายไป จะเขาถงสคตโลกสวรรค เพราะกรรมนน อนเขาใหพรงพรอมสมาทานไวอยางน หากตายไป ไมเขาถงสคตโลกสวรรค ถามาเกดเปนมนษย เกด ณ ทใด ๆ ในภายหลง จะเปนคนเกดในสกลสง.

๑๔๘ ปฐมธรรม

มาณพ ! บคคลบางคนในโลกนจะเปนสตรกตาม บรษกตาม ยอมเปนผเขาไปหาสมณะหรอพราหมณแลวสอบถามวา อะไรเปนกศล อะไรเปนอกศล อะไรมโทษ

อะไรไมมโทษ อะไรควรเสพ อะไรไมควรเสพ อะไรเมอทายอมเปนไปเพอไมเกอกล เพอทกขสนกาลนาน หรอวาอะไรเมอทายอมเปนไปเพอประโยชนเกอกล เพอความสขสนกาลนาน เขาตายไป จะเขาถงสคตโลกสวรรค เพราะกรรมนน

อนเขาใหพรงพรอมสมาทานไวอยางน หากตายไป ไมเขาถงสคตโลกสวรรค ถามาเปนมนษย เกด ณ ทใด ๆ ในภายหลง

จะเปนคนมปญญามาก.

อปร. ม. ๑๔/ ๓๗๖ /๕๗๙.

พทธวจน ๑๔๙

ธรรมดาของโลก

มลาภ เสอมลาภ

มยศ เสอมยศ

นนทา สรรเสรญ

สข และ ทกข

แปดอยางนเปนสงทไมเทยงในหมมนษย ไมยงยนมความแปรปรวนเปนธรรมดา.

ผมปญญา มสต รความขอนแลว

ยอมเพงอยในความแปรปรวน

เปนธรรมดาของโลกธรรมนน.

อฏก. อ. ๒๓/๑๕๙/๙๖.

๑๕๐ ปฐมธรรม

กรรมททาใหไดรบผลเปนความไมตกตา

ภกษ ท. ! แตชาตทแลวมาแตอดต ตถาคตไดเคยเจรญเมตตาภาวนาตลอด ๗ ป จงไมเคยมาบงเกดในโลกมนษยน ตลอด ๗ สงวฏฏกปป และววฏฏกปป ในระหวางกาลอนเปนสงวฏฏกปปนน เราไดบงเกดในอาภสสรพรหม ในระหวางกาลอนเปนววฏฏกปปนน เรากไดอยพรหมวมานอนวางเปลาแลว.

ภกษ ท. ! ในกปปนน เราไดเคยเปนพรหม ไดเคยเปนมหาพรหมผยงใหญ ไมมใครครอบงาได เปน ผเหนสงทงปวงโดยเดดขาด เปนผมอานาจสงสด.

ภกษ ท. ! เราไดเคยเปนสกกะ ผเปนจอมแหงเทวดา นบได ๓๖ ครง เราไดเคยเปนราชาจกรพรรดผประกอบดวยธรรม เปนพระราชาโดยธรรม มแวนแควนจรดมหาสมทรทง ๔ เปนทสด เปนผชนะแลวอยางด มชนบทอนบรบรณประกอบดวยแกวเจดประการ นบดวยรอย ๆครง,

ทาไมจะตองกลาวถงความเปนราชาตามธรรมดาดวย.

พทธวจน ๑๕๑

ภกษ ท. ! ความคดไดเกดขนแกเราวา ผลวบากแหงกรรมอะไรของเราหนอ ททาใหเราเปนผมฤทธมากถงอยางน มอานภาพมากถงอยางน ในครงนน ๆ.

ภกษ ท. ! ความรสกไดเกดขนแกเราวา ผลวบากแหงกรรม ๓ อยางนแล ททาใหเรามฤทธมากถงอยางน มอานภาพมากถงอยางน,

วบากแหงกรรม ๓ อยาง ในครงนน คอ :- (๑) ผลวบากแหงทาน การให (๒) ผลวบากแหงทมะ การบบบงคบใจ (๓) ผลวบากแหงสญญมะ การสารวมระวง ดงน.

อตว. ข. ๒๕/๒๔๐/๒๐๐.

๑๕๒ ปฐมธรรม

ทานทใหแลวในสงฆแบบใด จงมผลมาก

ภกษ ท. ! บคคล ๘ จาพวกเหลาน เปนผควรแกของบชา ควรแกของตอนรบ ควรแกของทาบญ ควรทาอญชล เปนเนอนาบญของโลก ไมมนาบญอนยงกวา.

๘ จาพวกอะไรบางเลา ? ๘ จาพวก คอ :- (๑) พระโสดาบน

(๒) พระผปฏบตเพอทาใหแจงโสดาปตตผล

(๓) พระสกทาคาม

(๔) พระผปฏบตเพอทาใหแจงสกทาคามผล

(๕) พระอนาคาม

(๖) พระผปฏบตเพอทาใหแจงอนาคามผล

(๗) พระอรหนต

(๘) พระผปฏบตเพอความเปนอรหนต

ภกษ ท. ! บคคล ๘ จาพวกเหลานแล เปน ผควรแกของบชา ควรแกของตอนรบ ควรแกของทาบญ

ควรทาอญชล เปนเนอนาบญของโลกไมมนาบญอนยงกวา.

พทธวจน ๑๕๓

“ผปฏบตแลว ๔ จาพวก

และผตงอยในผลแลว ๔ จาพวก นแหละ ! สงฆทเปนคนตรง, เปนผตงมนแลวในปญญาและศล

ยอมกระทาใหเกดบญอนเนองดวยอปธแกมนษยทงหลาย ผมความตองการดวยบญ กระทาการบชาอย ทานทใหแลวในสงฆ จงมผลมาก”.

อฏก. อ. ๒๓/๓๐๑/๑๔๙.

๑๕๔ ปฐมธรรม

ผประสบบญใหญ

ภกษ ท. ! นกบวชผ ม ศล เข าไปสสกลใด มนษยทงหลายในสกลนน ยอมประสบบญเปนอนมาก ดวยฐานะ ๕ อยาง.

ฐานะ ๕ อยางอะไรบางเลา ? ๕ อยาง คอ :- (๑) ในสมยใด จตของมนษยทงหลาย ยอมเลอมใส เพราะไดเหนนกบวชผมศล ซงเขาไปสสกล, ในสมยนน สกลนน ชอวา ปฏบตขอปฏบตทเปนไปเพอสวรรค. (๒) ในสมยใด มนษยทงหลาย พากนตอนรบ

กราบไหว ใหอาสนะแกนกบวชผมศล ซงเขาไปสสกล, ในสมยนน สกลนน ชอวา ปฏบตขอปฏบตทเปนไปเพอการเกดในสกลสง.

(๓) ในสมยใด มนษยทงหลาย กาจดมลทนคอความตระหนเสยไดในนกบวชผมศล ซงเขาไปสสกล, ในสมยนน สกลนน ชอวา ปฏบตขอปฏบตทเปนไปเพอการไดเกยรตศกดอนใหญ.

พทธวจน ๑๕๕

(๔) ในสมยใด มนษยทงหลาย ยอมแจกจายทาน

ตามสต ตามกาลงในนกบวชผมศล ซงเขาไปสสกล, ในสมยนน สกลนน ชอวา ปฏบตขอปฏบตทเปนไปเพอการไดโภคทรพยใหญ. (๕) ในสมยใด มนษยทงหลาย ยอมไตถาม

สอบสวน ยอมฟงธรรมในนกบวชผมศล ซงเขาไปสสกล, ในสมยนน สกลนน ชอวา ปฏบตขอปฏบตทเปนไปเพอการไดปญญาใหญ. ภกษ ท. ! นกบวชผมศล เขาไปสสกลใด, มนษยทงหลายในสกลนน ยอมประสบบญเปนอนมาก

ดวยฐานะ ๕ อยางเหลาน แล.

ปจก. อ. ๒๒/๒๗๑/๑๙๙.

ธรรมะกบการสอบ

๑๕๘ ปฐมธรรม

ตองขงสายพณพอเหมาะ

โสณะ ! เธอมความคดในเรองน เปนอยางไร :

เมอกอนแตครงเธอยงเปนคฤหสถ เธอเชยวชาญในเรอง

เสยงแหงพณ มใชหรอ ? “เปนเชนน พระเจาขา !” โสณะ ! เธอจะสาคญขอนนเปนไฉน เมอใด

สายพณของเธอขงตงเกนไป เมอนน พณของเธอจะมเสยง

ไพเราะนาฟงหรอ จะใชการไดหรอ ? “ไมเปนเชนนน พระเจาขา !” โสณะ ! เธอจะสาคญขอนนเปนไฉน เมอใด

สายพณของเธอขงหยอนเกนไป เมอนน พณของเธอจะม

เสยงไพเราะนาฟงหรอ จะใชการไดหรอ ?

“ไมเปนเชนนน พระเจาขา !”

โสณะ ! แตวา เมอใด สายพณของเธอ ไมตงนก

หรอไมหยอนนก ขงไดระเบยบเสมอ ๆกนแตพอด เมอนน

พณของเธอยอมมเสยงไพเราะนาฟงหรอใชการไดด มใชหรอ ?

“เปนเชนนน พระเจาขา !”

พทธวจน ๑๕๙

โสณะ ! ขอนกเปนเชนนนแล กลาวคอ

ความเพยรทบคคลปรารภจดเกนไป ยอมเปนไปเพอความฟงซาน, ยอหยอนเกนไป ยอมเปนไปเพอความเกยจคราน.

โสณะ ! เหตผลนนแล

เธอจงตงความเพยรแตพอด, จงเขาใจความทอนทรยทงหลาย

ตองเปนธรรมชาตทเสมอ ๆ กน, จงกาหนดหมายในความพอดนนไวเถด.

“พระเจาขา ! ขาพระองคจกปฏบตอยางนน”

ฉกก. อ ๒๒/๔๑๘/๓๒๖.

๑๖๐ ปฐมธรรม

ผเหนแกนอน

ภกษ ท. ! พวกเธอทงหลาย จะเขาใจเรองนกนอยางไร ?

พวกเธอเคยไดเหนไดฟงมาบางหรอวา พระราชา

ผเปนกษตรยไดรบมรธาภเษกแลว ทรงประกอบความสขในการประทม หาความสขในการเอนพระวรกาย หาความสขในการประทมหลบ ตามแตพระประสงคอยเนองนจ ยงคงทรงปกครองราชสมบตใหเปนทรกใคร ถกใจพลเมอง

จนตลอดพระชนมชพไดอยหรอ ?

“อยางน ไมเคยไดเหนไดฟงเลย พระเจาขา !”

ดแลว ภกษ ท. ! ขอทกลาวน แมเราเองกไมเคยไดเหน ไดฟงอยางนนเหมอนกน.

ภกษ ท. ! พวกเธอทงหลาย จะเขาใจเรองนกนอยางไร ?

พวกเธอเคยไดเหนไดฟงมาบางหรอวาผครองรฐ

กด ทายาทผสบมรดกกด เสนาบดกด นายบานกด และหวหนาหมบานกด ประกอบความสขในการนอน

พทธวจน ๑๖๑

หาความสขในการเอนกาย หาความสขในการหลบ ตามสบายใจอยเนองนจ ยงคงดารงตาแหนงนน ๆ ใหเปนทรกใคร ถกใจของ (ประชาชนทกเหลา) กระทงลกหม จนตลอดชวตไดอยหรอ ?

“อยางน ไมเคยไดเหนไดฟงเลย พระเจาขา !”

ดแลว ภกษ ท. ! ขอทกลาวน แมเราเองกไมเคย ไดเหน ไดฟง อยางนนเหมอนกน.

ภกษ ท. ! พวกเธอทงหลาย จะเขาใจเรองน กนอยางไร ?

พวกเธอเคยไดเหนไดฟงมาบางหรอวา สมณะหรอพราหมณ ทเอาแตประกอบความสขในการนอน หาความสขในการเอนกาย หาความสขในการหลบ ตามสบายใจ อยเสมอ ๆ, ทงเปนผไมคมครองทวารในอนทรยทงหลาย, ไมรประมาณในการบรโภค, ไมตามประกอบธรรมเปนเครองตน, ไมเหนแจมแจงซงกศลธรรมทงหลาย, ไมตามประกอบการทาเนอง ๆ ในโพธปกขยธรรม ทงในยามตนและยามปลาย แลวยงจะกระทาใหแจงไดซงเจโตวมตต

ปญญาวมตต อนหาอาสวะมได เพราะความสนไปแหง

๑๖๒ ปฐมธรรม

อาสวะทงหลาย ดวยปญญาอนประเสรฐยงเองในทฏฐธรรมเทยว เขาถงแลวแลอย ?

“ขอนน กยงไมเคยไดเหนไดฟงเลย พระเจาขา !”

ดแลว ภกษ ท. ! ขอทกลาวถงน แมเราเอง กไมเคยไดเหน ไดฟงอยางนนเหมอนกน.

ภกษ ท. ! เพราะฉะนน ในเรองนพวกเธอทงหลาย

พงสาเหนยกใจไววา

“เราทงหลาย จกคมครองทวารในอนทรยทงหลาย,

เปนผรประมาณในการบรโภค,

ตามประกอบธรรมเปนเครองตน, เปนผเหนแจมแจงซงกศลธรรมทงหลาย, และจกตามประกอบอนโยคภาวนาในโพธปกขยธรรม ทงในยามตนและยามปลายอยเสมอ ๆ” ดงน.

ภกษ ท. ! พวกเธอทงหลายพงสาเหนยกใจ อยางนแล.

ฉกก. อ. ๒๒/๓๓๓/๒๘๘.

พทธวจน ๑๖๓

ลกษณะของ “ผมความเพยรตลอดเวลา”

ภกษ ท. ! เมอภกษกาลงเดน...ยน...นง...นอนอย ถาเกดครนคดดวยความครนคดในกาม หรอครนคดดวยความครนคดในทางเดอดแคน หรอครนคดดวยความครนคดในทางทาผอนใหลาบากเปลา ๆ ขนมา, และภกษ กไมรบเอาความครนคดนนไว สละทงไป ถายถอนออก ทาใหสนสดลงไปจนไมมเหลอ;

ภกษทเปนเชนน แมกาลงเดน...ยน...นง...นอนอย กเรยกวาเปนผทาความเพยรเผากเลส รสกกลวตอสงลามก เปนคนปรารภความเพยร อทศตนในการเผากเลสอยเนองนจ.

จตกก. อ. ๒๑/๑๗/๑๑.

๑๖๔ ปฐมธรรม

ลกษณะของ “ผเกยจครานตลอดเวลา”

ภกษ ท. ! เมอภกษกาลงเดน...ยน...นง...นอนอย ถาเกดครนคดดวยความครนคดในกาม หรอครนคดดวยความครนคดในทางเดอดแคน หรอครนคดดวยความครนคดในทางทาผอนใหลาบากเปลา ๆขนมา, และภกษกรบเอาความครนคดนนไว ไมสละทง ไมถายถอนออก ไมทาใหสดสนไป จนไมมเหลอ;

ภกษทเปนเชนน แมกาลงเดน...ยน...นง...นอนอย กเรยกวา เปนผไมทาความเพยรเผากเลส ไมรสกกลวตอสงลามก เปนคนเกยจคราน มความเพยรอนเลวทรามอยเนองนจ.

จตกก. อ. ๒๑/๑๖/๑๑.

พทธวจน ๑๖๕

วธการตามรกษาไวซงความจรง (สจจานรกขณา)

“ขาแตพระโคดมผเจรญ ! การตามรกษาไวซงความจรง

(สจจานรกขณา) นน มไดดวยการกระทาเพยงเทาไร ? บคคลจะตาม

รกษาไวซงความจรงนนได ดวยการกระทาเพยงเทาไร ? ขาพเจาขอถาม

พระโคดมผเจรญถงวธการตามรกษาไวซงความจรง”

ภารทวาชะ ! ถาแม ความเชอ ของบรษมอย และเขาก ตามรกษาไวซงความจรง กลาวอยวา

“ขาพเจามความเชออยางน” ดงน, เขาก อยาพงถงซงการสนนษฐานโดยสวนเดยว วา “อยางนเทานนจรง, อยางอนเปลา” ดงนกอน ... ภารทวาชะ ! ถาแม ความชอบใจ ของบรษมอย และเขาก ตามรกษา ไวซงความจรง กลาวอยวา

“ขาพเจามความชอบใจอยางน” ดงน, เขาก อยาพงถงซงการสนนษฐานโดยสวนเดยว วา “อยางนเทานนจรง, อยางอนเปลา” ดงนกอน....

๑๖๖ ปฐมธรรม

ภารทวาชะ !

ถาแม เรองทฟงตาม ๆ กนมาของบรษมอย และเขากตามรกษาไวซงความจรง กลาวอยวา

“ขาพเจามเรองทฟงตาม ๆ กนมาอยางน” ดงน, เขาก อยาพงถงซงการสนนษฐานโดยสวนเดยว วา “อยางนเทานนจรง, อยางอนเปลา” ดงนกอน... ภารทวาชะ !

ถาแม ความตรตรกไปตามเหตผลทแวดลอม ของบรษมอย และเขากตามรกษาไวซงความจรง กลาวอยวา

“ขาพเจามความตรตรกไปตามเหตผลทแวดลอมอยางน” ดงน, เขาก อยาพงถงการสนนษฐานโดยสวนเดยว วา

“อยางนเทานนจรง, อยางอนเปลา” ดงนกอน.... ภารทวาชะ !

ถาแม ขอยตตททนไดตอการเพงพนจดวยความเหน ของบรษ

มอย และเขากตามรกษาไวซงความจรง กลาวอยวา

“ขาพเจามขอยตตททนไดตอการเพงพนจดวยความเหนอยางน” ดงน, เขาก อยาพงถงซงการสนนษฐานโดยสวนเดยว วา

“อยางนเทานนจรง, อยางอนเปลา” ดงนกอน.

พทธวจน ๑๖๗


ดวยการกระทาเพยงเทานแล การตามรกษาไวซงความจรง ยอมม,

บคคลชอวายอมตามรกษาไวซงความจรง

ดวยการกระทาเพยงเทาน, และเราบญญตการตามรกษาไวซงความจรง

ดวยการกระทาเพยงเทาน; และเราบญญตการตามรกษาไวซงความจรง

ดวยการกระทาเพยงเทาน; แตวานนยงไมเปนการตามรซงความจรง.

พทธวจน ๑๖๙

การตามรซงความจรง (สจจานโพโธ)

“ขาแตพระโคดมผเจรญ ! การตามรซงความจรง (สจจานโพโธ)

มได ดวยการกระทาเพยงเทาไร ? บคคลชอวาตามรซงความจรง

ดวยการกระทาเพยงเทาไร ? ขาพเจาขอถามพระโคดมผเจรญถงการ

ตามรซงความจรง”

ภารทวาชะ ! ไดยนวา ภกษในธรรมวนยน ไดเขาไปอาศยอยในบานหรอในนคมแหงใดแหงหนง. คหบดหรอคหบดบตร ไดเขาไปใกลภกษนนแลวใครครวญดอยในใจเกยวกบธรรม ๓ ประการ คอ :-

ธรรมเปนทตงแหงโลภะ

ธรรมเปนทตงแหงโทสะ

ธรรมเปนทตงแหงโมหะ.... เมอเขาใครครวญดอยซงภกษนน ยอมเลงเหนวา

เปนผบรสทธจากธรรมอนเปนทตงแหงโลภะ ตอแตนน

เขาจะพจารณาใครครวญภกษนนใหยงขนไปในธรรมทงหลายอนเปนทตงแหงโทสะ….ในธรรมทงหลายอนเปน

๑๗๐ ปฐมธรรม

ทตงแหงโมหะ…. เมอเขาใครครวญดอยซงภกษนน

ยอมเลงเหนวา เปนผบรสทธจากธรรมอนเปนทตงแหงโทสะ....ธรรมอนเปนทตงแหงโมหะ

ลาดบนน เขา :- (๑) ปลกฝง ศรทธา ลงไปในภกษนน ครนมศรทธาเกดแลว

(๒) ยอม เขาไปหา ครนเขาไปหาแลว

(๓) ยอม เขาไปนงใกล ครนเขาไปนงใกลแลว

(๔) ยอม เงยโสตลง ครนเงยโสตลง

(๕) ยอม ฟงซงธรรม ครนฟงซงธรรมแลว

(๖) ยอม ทรงไวซงธรรม (๗) ยอม ใครครวญซงเนอความแหงธรรมทงหลาย

อนตนทรงไวแลว เมอใครครวญซงเนอความแหงธรรมอย (๘) ธรรมทงหลายยอมทนตอความเพงพนจ, เมอการทนตอการเพงพนจของธรรมมอย (๙) ฉนทะยอมเกดขน ผมฉนทะเกดขนแลว

(๑๐) ยอม มอสสาหะ ครนมอสสาหะแลว

พทธวจน ๑๗๑

(๑๑) ยอม พจารณาหาความสมดลยแหงธรรม, ครนมความสมดลยแหงธรรมแลว

(๑๒) ยอม ตงตนไวในธรรมนน; เขาผมตน สงไปแลวอยางนอย ยอม กระทาใหแจงซงปรมตถสจจะ(ความจรงโดยจรงความหมายสงสด) ดวยนามกาย ดวย,

ยอม แทงตลอดซงธรรมนน แลวเหนอยดวยปญญา ดวย.


การตามรซงความจรง ยอมม

ดวยการกระทาเพยงเทาน, บคคลชอวายอมตามรซงความจรง

ดวยการกระทาเพยงเทาน, และเราบญญตการตามรซงความจรง

ดวยการกระทาเพยงเทาน; แตวานนยงไมเปนการตามบรรลถงซงความจรง.

๑๗๒ ปฐมธรรม

การตามบรรลถงซงความจรง (สจจานปตต)

“ขาแตพระโคดมผ เจรญ ! การตามบรรลถงซงความจรง

(สจจานปตต) มได ดวยการกระทาเพยงเทาไร ? บคคลชอวายอมตามบรรลถง

ซงความจรง ดวยการกระทาเพยงเทาไร ? ขาพเจาขอถามพระโคดมผเจรญ

ถงการตามบรรลถงซงความจรง”

ภารทวาชะ ! การเสพคบ การทาใหเจรญ การกระทาใหมาก ซงธรรมทงหลายเหลานนแหละ (ทง ๑๒ ขอ

ขางตน) เปนการตามบรรลถงซงความจรง.


การตามบรรลถงซงความจรง ยอมม

ดวยการกระทาเพยงเทาน, บคคลชอวายอมตามบรรลถงซงความจรง

ดวยการกระทาเพยงเทาน, และเราบญญตการตามบรรลถงซงความจรง

ดวยการกระทาเพยงเทาน.

ม. ม. ๑๓/๖๐๑-๖๐๕/๖๕๕-๖๕๗.

พทธวจน ๑๗๓

ทาความเพยรแขงกบอนาคตภย

ภกษ ท. ! ภยในอนาคตเหลาน มอย ๕ ประการ

ซงภกษผมองเหนอย ควรแททจะเปนผไมประมาท มความเพยรเผากเลส มตนสงไปแลวในการทาเชนนน อยตลอดไป, เพอถงสงทยงไมถง เพอบรรลสงทยงไมบรรล เพอทาใหแจงสงทยงไมทาใหแจงเสยโดยเรว. ภยในอนาคต ๕ ประการนน คออะไรบางเลา ? ๕ ประการ คอ :- (๑) ภกษในกรณน พจารณาเหนชดแจงวา

“บดน เรายงหนม ยงเยาววย ยงรนคะนอง มผมยงดาสนท

ตงอยในวยกาลงเจรญ คอปฐมวย; แตจะมสกคราวหนงทความแก จะมาถงรางกายน, กคนแก ถกความชราครอบงาแลว จะมนสการถงคาสอนของทานผรทงหลายนน ไมทาไดสะดวกเลย; และจะเสพเสนาสนะอนเงยบสงด ซงเปนปาชฏ

กไมทาไดงาย ๆ เลย. กอนแตสงอนไมเปนทตองการ ไมนาใคร ไมนาชอบใจ (คอความแก) นนจะมาถงเรา เราจะรบทาความเพยร เพอถงสงทยงไมถง เพอบรรลสงทยงไมบรรล

๑๗๔ ปฐมธรรม

เพอทาใหแจงสงทยงไมทาใหแจงเสยโดยเรว ซงเปนสงทยงไมบรรล เพอทาใหแจงสงทยงไมทาใหแจงเสยโดยเรว

ซงเปนสงททาใหผถงแลว แมจะแกเฒากจกอยเปนผาสก”

ดงน. ภกษ ท. ! ขออนยงมอก : (๒) ภกษพจารณาเหนชดแจงวา “บดน เรามอาพาธนอย มโรคนอย มไฟธาตใหความอบอนสมาเสมอ

ไมเยนนก ไมรอนนก พอปานกลาง ควรแกการทา ความเพยร; แตจะมสกคราวหนงทความเจบไขจะมาถงรางกายน, กคนทเจบไขถกพยาธครอบงาแลว จะมนสการถงคาสอนของทานผรทงหลายนน ไมทาไดสะดวกเลย; และจะเสพเสนาสนะอนเงยบสงด ซงเปนปาชฏ กไมทาไดงาย ๆเลย. กอนแตสงอนไมเปนทตองการ ไมนาใคร ไมนาชอบใจ

(คอความเจบไข) นนจะมาถงเรา เราจะรบทาความเพยร เพอถงสงทยงไมถง เพอบรรลสงทยงไมบรรล เพอทาใหแจงสงทยงไมทาใหแจงเสยโดยเรว ซงเปนสงททาใหผถงแลว

แมจะเจบไข กจกอยเปนผาสก” ดงน. ภกษ ท. ! ขออนยงมอก :

พทธวจน ๑๗๕

(๓) ภกษพจารณาเหนชดแจงวา “บดน ขาวกลางามด บณฑะ (กอนขาว) หาไดงาย เปนการสะดวกทจะยงชวตใหเปนไปดวยความพยายามแสวงหาบณฑบาต; แตจะมสกคราวหนงท ภกษาหายาก ขาวกลาเสยหาย บณฑะหาไดยาก ไมเปนการสะดวกทจะยงชวตใหเปนไปดวยความพยายามแสวงหาบณฑบาต, เมอภกษาหายาก ทใดภกษาหางาย คนทงหลายกอพยพกนไปทนน , เมอเปนเชนนน ความอยคลกคลปะปนกนในหมคนกจะมขน เมอมการคลกคลปะปนกนในหมคน จะมนสการถงคาสอนของทานผรทงหลายนน ไมทาไดสะดวกเลย. กอนแตสงอนไมเปนทตองการ ไมนาใคร ไมนาชอบใจ (คอภกษาหายาก) นนจะมาถงเรา เราจะรบทาความเพยร เพอถงสงทยงไมถง เพอบรรลสงทยงไมบรรล เพอทาใหแจงสงทยงไมทาใหแจงเสยโดยเรว ซงเปนสงททาใหผถงแลว จกอยเปนผาสก แมในคราวทเกดทพภกขภย” ดงน. ภกษ ท. ! ขออนยงมอก :

๑๗๖ ปฐมธรรม

(๔) ภกษพจารณาเหนชดแจงวา “บดน คนทงหลายสมครสมานชนบานตอกน ไมววาทกน เขากนไดดจดงนมผสมกบนา มองแลกนดวยสายตาแหงคนท รกใครกน เปนอย; แตจะมสกคราวหนงท ภย คอโจรปากาเรบ ชาวชนบทผขนอยในอาณาจกรแตกกระจดกระจายแยกยายกนไป, เมอมภยเชนน ทใดปลอดภย คนทงหลายกอพยพกนไปทนน เมอเปนเชนนน ความอยคลกคลปะปนกนในหมคนกจะมขน เมอมการอยคลกคลปะปนกนในหมคน

จะมนสการถงคาสอนของทานผรทงหลายนน ไมทาไดสะดวกเลย : กอนแตสงอนไมเปนทตองการ ไมนาใคร ไมนาชอบใจ(คอโจรภย) นนจะมาถงเรา เราจะรบทาความเพยร

เพอถงสงทยงไมถง เพอบรรลสงทยงไมบรรล เพอทาใหแจงสงทไมยงทาใหแจงเสยโดยเรว ซงเปนสงททาใหผถงแลว

จกอยเปนผาสก แมในคราวทเกดโจรภย” ดงน. ภกษ ท. !

ขออนยงมอก : (๕) ภกษพจารณาเหนชดแจงวา “บดน สงฆสามคคปรองดองกน ไมววาทกน มอเทศเดยวกน อยเปนผาสก; แตจะมสกคราวหนงทสงฆแตกกน, เมอสงฆ

พทธวจน ๑๗๗

แตกกนแลว จะมนสการถงคาสอนของทานผรทงหลายนน ไมทาไดสะดวกเลย : กอนแตสงอนไมเปนทตองการ

ไมนาใคร ไมนาชอบใจ (คอสงฆแตกกน) นนจะมาถงเรา

เราจะรบทาความเพยร เพอถงสงทยงไมถง เพอบรรลสงทยงไมบรรล เพอทาใหแจงสงทยงไมทาใหแจงเสยโดยเรว

ซงเปนสงททาใหผถงแลว จกอยเปนผาสก แมในคราวเมอสงฆแตกกน” ดงน

ภกษ ท. !

ภยในอนาคต ๕ ประการเหลานแล

ซงภกษผมองเหนอย ควรแททจะเปนผไมประมาท

มความเพยรเผากเลส มตนสงไปแลวในการทาเชนนนอยตลอดไป,

เพอถงสงทยงไมถง เพอบรรลสงทยงไมบรรล เพอทาใหแจงสงทยงไมทาใหแจงเสยโดยเรว.

ปจก. อ. ๒๒/๑๑๗/๗๘.

๑๗๘ ปฐมธรรม

วธแกความหดห

ภกษ ท. !

กสมยใด จตหดห

สมยนน มใชกาล เพอเจรญปสสทธสมโพชฌงค

มใชกาล เพอเจรญสมาธสมโพชฌงค

มใชกาล เพอเจรญอเบกขาสมโพชฌงค.

ขอนนเพราะเหตไร ?

เพราะจตหดห จตทหดหนนยากทจะใหตงขนไดดวยธรรมเหลานน. เปรยบเหมอนบรษตองการจะกอไฟดวงนอยใหลกโพลง เขาจงใสหญาสด โคมยสด ไมสด พนนา

และโรยฝนลงในไฟนน บรษนนจะสามารถกอไฟดวงนอยใหลกโพลงขนไดหรอหนอ ?

“ไมไดเลย พระเจาขา !”

ฉนนนเหมอนกน...

พทธวจน ๑๗๙

ภกษ ท. !

สมยใด จตหดห

สมยนน เปนกาล เพอเจรญธมมวจยสมโพชฌงค

เปนกาล เพอเจรญวรยสมโพชฌงค

เปนกาล เพอเจรญปตสมโพชฌงค.


เพราะจตหดห จตทหดหนนใหตงขนไดงายดวยธรรมเหลานน. เปรยบเหมอนบรษตองการจะกอไฟ ดวงนอยใหลกโพลง เขาจงใสหญาแหง โคมยแหง ไมแหง เอาปากเปาและ ไมโรยฝนในไฟนน บรษนนสามารถจะกอไฟดวงนอยใหลกโพลงขนไดหรอหนอ ?

“ได พระเจาขา !”


มหาวาร. ส. ๑๙/๑๕๕/๕๖๘.

๑๘๐ ปฐมธรรม

วธแกความฟงซาน

ภกษ ท. !

สมยใด จตฟงซาน

สมยนน มใชกาล เพอเจรญธมมวจยสมโพชฌงค

มใชกาล เพอเจรญวรยสมโพชฌงค

มใชกาล เพอเจรญปตสมโพชฌงค.


เพราะจตฟงซาน จตทฟงซานนน ยากทจะใหสงบไดดวยธรรมเหลานน. เปรยบเหมอนบรษตองการจะดบไฟกองใหญ เขาจงใสหญาแหง โคมยแหง ไมแหง เอาปากเปา และไมโรยฝนลงไปในกองไฟใหญนน บรษนนสามารถจะดบไฟกองใหญไดหรอหนอ ? “ไมไดเลย พระเจาขา !”

ฉนนนเหมอนกน…

พทธวจน ๑๘๑

ภกษ ท. !

สมยใด จตฟงซาน

สมยนน เปนกาล เพอเจรญปสสทธสมโพชฌงค

เปนกาล เพอเจรญสมาธสมโพชฌงค

เปนกาล เพอเจรญอเบกขาสมโพชฌงค.


เพราะจตฟงซาน จตทฟงซานนน ใหสงบไดงายดวยธรรมเหลานน. เปรยบเหมอนบรษตองการจะดบไฟกองใหญ เขาจงใสหญาสด โคมยสด ไมสด พนนา และโรยฝนลงในกองไฟใหญนน บรษนนจะสามารถดบกองไฟกองใหญนนไดหรอหนอ ?

“ได พระเจาขา !”


ภกษ ท. !

เรากลาว “สต” แลวา มประโยชนในททงปวง.

มหาวาร. ส. ๑๙/๑๕๕/๕๖๘.

การทาสมาธ และ

อานสงสของการทาสมาธ

๑๘๔ ปฐมธรรม

สมาธภาวนา ๔ ประเภท

ภกษ ท. ! สมาธภาวนา ๔ อยาง เหลาน มอย. ๔ อยาง อยางไรเลา ? ๔ อยาง คอ :- ภกษ ท. ! ม สมาธภาวนา อนบคคลเจรญกระทาใหมากแลว ยอมเปนไปเพอ

๑. ความอยเปนสขในปจจบน (ทฏธมมสขวหาร)

๒. การไดเฉพาะซงญาณทสสนะ (าณทสสนปฏลาภ)

๓. สตสมปชญญะ (สตสมปช)

๔. ความสนแหงอาสวะ (อาสวกขย)

ภกษ ท. ! สมาธภาวนา อนเจรญกระทาใหมากแลว

ยอมเปนไปเพอความอยเปนสขในทฏฐธรรมนน เปนอยางไรเลา ?

ภกษ ท. ! ภกษในกรณน สงดแลวจากกามทงหลาย สงดแลวจากธรรมทเปนอกศลทงหลาย เขาถง

ปฐมฌาน ประกอบดวยวตกวจาร มปตและสขอนเกดจาก

พทธวจน ๑๘๕

วเวก แลวแลอย; เพราะความทวตกวจารทงสองระงบลง

เขาถง ทตยฌาน เปนเครองผองใสแหงใจในภายใน ใหสมาธเปนธรรมอนเอกผดมขน ไมมวตก ไมมวจาร มแตปตและสขอนเกดจากสมาธ แลวแลอย; อนงเพราะความจางคลายไปแหงปต ยอมเปนผอยอเบกขา มสตและสมปชญญะ และยอมเสวยสขดวยนามกาย ชนดทพระอรยเจาทงหลาย

ยอมกลาวสรรเสรญผนนวา “เปนผอยอเบกขา มสต อยเปนปกตสข” ดงน เขาถง ตตยฌาน แลวแลอย; เพราะละสขเสยได และเพราะละทกขเสยได เพราะความดบไปแหงโสมนสและโทมนสทงสองในกาลกอน เขาถง จตตถฌาน

ไมมทกขไมมสข มแตความทสตเปนธรรมชาตบรสทธเพราะอเบกขา แลวแลอย. ภกษ ท. ! นคอสมาธภาวนา อนเจรญกระทา ใหมากแลว ยอมเปนไปเพอความอยเปนสขในทฏฐธรรม.


ยอมเปนไปเพอการไดเฉพาะซงญาณทสสนะนน เปนอยางไรเลา ?

๑๘๖ ปฐมธรรม

ภกษ ท. ! ภกษในกรณน กระทาไวในใจซงอาโลกสญญา อธษฐานทวาสญญา วากลางวนฉนใด

กลางคนฉนนน, กลางคนฉนใด กลางวนฉนนน, เธอมจตอนเปดแลวดวยอาการอยางน ไมมอะไรหอหม ยงจตทมแสงสวางทวพรอม ใหเจรญอย. ภกษ ท. ! นคอ สมาธภาวนา อนเจรญกระทาใหมากแลว ยอมเปนไปเพอการไดเฉพาะซงญาณทสสนะ.


ยอมเปนไปเพอสตสมปชญญะนนเปนอยางไรเลา ?

ภกษ ท. ! ภกษในกรณน เวทนา เกดขน (หรอ) ตงอย (หรอ) ดบไป กเปนทแจมแจงแกภกษ; สญญา เกดขน

(หรอ) ตงอย (หรอ) ดบไป กเปนทแจมแจงแกภกษ; วตกเกดขน (หรอ) ตงอย (หรอ) ดบไป กเปนทแจมแจงแกภกษ. ภกษ ท. ! นคอสมาธภาวนา อนเจรญกระทาใหมากแลว ยอมเปนไปเพอสตสมปชญญะ.

พทธวจน ๑๘๗


ยอมเปนไปเพอความสนแหงอาสวะนนเปนอยางไรเลา ? ภกษ ท. ! ภกษในกรณน มปกตตามเหนความตงขนและเสอมไป ในอปาทานขนธทงหา วา รป เปนอยางน ความเกดขนแหงรปเปนอยางน ความดบไปแหงรปเปนอยางน; เวทนาเปนอยางน ความเกดขนแหงเวทนา

เปนอยางน ความดบไปแหงเวทนา เปนอยางน; สญญาเปนอยางน ความเกดขนแหงสญญา เปนอยางน ความดบไปแหงสญญา เปนอยางน; สงขารเปนอยางน ความเกดขนแหงสงขาร เปนอยางน ความดบไปแหงสงขาร เปนอยางน; วญญาณเปนอยางน ความเกดขนแหงวญญาณ เปนอยางน ความดบไปแหงวญญาณเปนอยางน; ดงน. ภกษ ท. ! นคอ สมาธภาวนา อนเจรญกระทาใหมากแลว ยอมเปนไปเพอความสนแหงอาสวะ.

ภกษ ท. ! เหลานแล คอ สมาธภาวนา ๔ อยาง.

จตกก. อ. ๒๑/๕๗/๔๑.

๑๘๘ ปฐมธรรม

อานภาพของสมาธ (นยท ๑)

ภกษ ท. ! พวกเธอจงเจรญสมาธเถด

ภกษ ท. ! ภกษ ผ ม จตต งมนเปนสมาธแลว ยอมรไดตามทเปนจรง ซงอะไรเลา ? รไดตามเปนจรงซงความจรงอนประเสรฐวา “นเปนทกข, นเปนเหตใหเกดทกข, นเปนความดบไมเหลอแหงทกข, และนเปนทางดาเนนใหถงความดบไมเหลอแหงทกข” ดงน. ภกษ ท. ! พวกเธอจงเจรญสมาธเถด. ภกษ ท. ! ภกษผมจตตง มน เปนสมาธแลว

ยอมรไดตามทเปนจรง. ภกษ ท. ! เพราะเหตนน ในกรณน พวกเธอ พงกระทาความเพยรเพอใหรวา “นเปนทกข, นเปนเหต ใหเกดทกข, นเปนความดบไมเหลอแหงทกข, และนเปนทางดาเนนใหถงความดบไมเหลอแหงทกข” ดงนเถด.

มหาวาร. ส. ๑๙/๕๒๐/๑๖๕๔.

พทธวจน ๑๘๙

อานภาพของสมาธ (นยท ๒)

ภกษ ท. ! พวกเธอทงหลาย จงเจรญสมาธเถด. ภกษ ท. ! ภกษ ผ มจตเปนสมาธตงมนแลว

ยอมรชดตามทเปนจรง กภกษนน ยอมรชดตามทเปนจรง

ซงอะไรเลา ? ภกษนน ยอมรชดตามทเปนจรง ซงความเกดขนและความดบไปแหงรป ...แหงเวทนา ...แหงสญญา

...แหงสงขารทงหลาย ...แหงวญญาณ.

ภกษ ท. ! กการเกดขนแหงรป ...แหงเวทนา ...แหงสญญา ...แหงสงขารทงหลาย ...แหงวญญาณ เปนอยางไรเลา ?

ภกษ ท. ! ภกษในกรณน ยอมเพลดเพลน ยอมพราสรรเสรญ ยอมเมาหมกอย ภกษนน ยอมเพลดเพลน

ยอมพราสรรเสรญ ยอมเมาหมกอย ซงอะไรเลา ?

ภกษ ท. ! ภกษนน ยอมเพลดเพลน ยอมพราสรรเสรญ ยอมเมาหมกอยซงรป เมอภกษนน เพลดเพลน

๑๙๐ ปฐมธรรม

พราสรรเสรญ เมาหมกอย ซงรป, ความเพลน (นนท) ยอมเกดขน ความเพลนใด ในรป, ความเพลนนนคอ อปาทาน

เพราะอปาทานของภกษนนเปนปจจย จงมภพ; เพราะมภพ

เปนปจจย จงมชาต; เพราะมชาตเปนปจจย, ชรามรณะ โสกะ ปรเทวะ ทกขะ โทมนส อปายาสทงหลาย จงเกดขนครบถวน : ความเกดขนพรอมแหงกองทกขทงสนน ยอมม ดวยอาการอยางน. ภกษ ท. ! ภกษนน ยอมเพลดเพลน ยอมพราสรรเสรญ ยอมเมาหมกอย ซงเวทนา ... ความเกดขนพรอมแหงกองทกขทงสนน ยอมม ดวยอาการอยางน. ภกษ ท. ! ภกษนน ยอมเพลดเพลน ยอมพราสรรเสรญ ยอมเมาหมกอย ซงสญญา ... ความเกดขนพรอมแหงกองทกขทงสนน ยอมม ดวยอาการอยางน. ภกษ ท. ! ภกษนน ยอมเพลดเพลน ยอมพราสรรเสรญ ยอมเมาหมกอย ซงสงขารทงหลาย ...

ความเกดขนพรอมแหงกองทกขทงสนน ยอมม ดวยอาการอยางน.

พทธวจน ๑๙๑

ภกษ ท. ! ภกษนน ยอมเพลดเพลน ยอมพราสรรเสรญ ยอมเมาหมกอย ซงวญญาณ เมอภกษนน

เพลดเพลน พราสรรเสรญ เมาหมกอย ซงวญญาณ, ความเพลน (นนท) ยอมเกดขน ความเพลนใด ในวญญาณ, ความเพลนนน คอ อปาทาน เพราะอปาทานของภกษนนเปนปจจย จงมภพ; เพราะมภพเปนปจจย จงมชาต; เพราะมชาตเปนปจจย, ชรา มรณะ โสกะ ปรเทวะ ทกขะ โทมนส อปายาสทงหลาย จงเกดขนครบถวน: ความเกดขนพรอมแหงกองทกข ทงสนน ยอมม ดวยอาการอยางน. ภกษ ท. ! นคอ ความเกดขนแหงรป...แหงเวทนา...แหงสญญา...แหงสงขารทงหลาย...แหงวญญาณ. ภกษ ท. ! กความดบแหงรป...แหงเวทนา...แหงสญญา... แหงสงขารทงหลาย...แหงวญญาณ เปนอยางไรเลา ?

ภกษ ท. ! ภกษในกรณน ยอมไมเพลดเพลน

ยอมไมพราสรรเสรญ ยอมไมเมาหมกอย ภกษนน ยอม ไมเพลดเพลน ยอมไมพราสรรเสรญ ยอมไมเมาหมกอย ซงอะไรเลา ?

๑๙๒ ปฐมธรรม

ภกษ ท. ! ภกษนน ยอมไมเพลดเพลน ยอมไมพราสรรเสรญ ยอมไมเมาหมกอยซงรป เมอภกษนน ไมเพลดเพลน ไมพราสรรเสรญ ไมเมาหมกอยซงรป, ความเพลน (นนท) ใด ในรป, ความเพลนนนยอมดบไป เพราะความดบแหงความเพลนของภกษนน จงมความดบแหงอปาทาน, เพราะมความดบแหงอปาทาน จงมความดบแหงภพ; เพราะมความดบแหงภพ จงมความดบแหงชาต; เพราะมความดบแหงชาต, ชรา มรณะ โสกะ ปรเทวะ ทกขะ โทมนส อปายาสทงหลาย จงดบสน : ความดบลงแหงกองทกขทงสนน ยอมม ดวยอาการอยางน. ภกษ ท. ! ภกษนน ยอมไมเพลดเพลน ยอมไมพราสรรเสรญ ยอมไมเมาหมกอยซงเวทนา ... ความดบลงแหงกองทกขทงสนน ยอมม ดวยอาการอยางน. ภกษ ท. ! ภกษนน ยอมไมเพลดเพลน ยอมไมพราสรรเสรญ ยอมไมเมาหมกอยซงสญญา ... ความดบลงแหงกองทกขทงสนน ยอมม ดวยอาการอยางน.

พทธวจน ๑๙๓

ภกษ ท. ! ภกษนน ยอมไมเพลดเพลน ยอมไมพราสรรเสรญ ยอมไมเมาหมกอยซงสงขารทงหลาย ... ความดบลงแหงกองทกขทงสนน ยอมม ดวยอาการอยางน. ภกษ ท. ! ภกษนน ยอมไมเพลดเพลน ยอมไมพราสรรเสรญ ยอมไมเมาหมกอยซงวญญาณ เมอภกษนน

ไมเพลดเพลน ไมพราสรรเสรญ ไมเมาหมกอยซงวญญาณ, ความเพลน (นนท) ใด ในวญญาณ, ความเพลนนน ยอมดบไป

เพราะความดบแหงความเพลนของภกษนน จงมความดบแหงอปาทาน, เพราะมความดบแหงอปาทาน จงมความดบแหงภพ; เพราะมความดบแหงภพ จงมความดบแหงชาต; เพราะมความดบแหงชาต, ชรา มรณะ โสกะ ปรเทวะ ทกขะ โทมนส อปายาสทงหลาย จงดบสน : ความดบลงแหงกองทกขทงสนน ยอมม ดวยอาการอยางน. ภกษ ท. ! นคอ ความดบแหงรป ... แหงเวทนา ... แหงสญญา ... แหงสงขารทงหลาย ... แหงวญญาณ, ดงน แล.

ขนธ. ส. ๑๗/๑๘/๒๗.

๑๙๔ ปฐมธรรม

แมเพยงปฐมฌาน กชอวา เปนทหลบพนภยจากมาร

(พระผมพระภาคเจา ไดตรสขอความปรารภการสงครามระหวางเทวดากบอสร ... ถาฝายใดแพถกไลตดตามไปจนถงภพเปนทอยแหงตน กจะพนจากการถกไลตดตาม แลวตรสตอไปอกวา : ) ภกษ ท. ! ฉนใดกฉนนน : ในสมยใด ภกษสงดจากกาม สงดจากอกศลธรรม เขาถงปฐมฌาน อนมวตกมวจาร มปตและสข อนเกดจากวเวกแลวแลอย; ภกษ ท. ! ในสมยนน ภกษยอมคดอยางนวา “ในการน เรามตนอนถงแลว ซงทตานทานสาหรบสตวผกลวอย มารจะไมทาอะไรได”. ภกษ ท. ! แมมารผมบาป กคดอยางนวา “ในการน ภกษมตนอนถงแลว ซงทตานทานสาหรบสตวผกลวอย เราจะทาอะไรไมได”.... (ในกรณแหงทตยฌาน ตตยฌาน และจตตถฌาน กไดตรสขอความทานองเดยวกน)

นวก. อ. ๒๓/๔๕๐-๔๕๓/๒๔๓.

พทธวจน ๑๙๕

สมาธระงบความรก – เกลยด ทมอยตามธรรมชาต

ภกษ ท. ! ธรรมารมณทงหลายเหลาน ยอมเกดอยเปน ๔ ประการ. ๔ ประการอยางไรเลา ? ๔ ประการ คอ :-

ความรกเกดจากความรก, ความเกลยดเกดจากความรก, ความรกเกดจากความเกลยด, ความเกลยดเกดจากความเกลยด. (ดรายละเอยดไดในเรอง “วาดวยความรก ๔ แบบ”หนา ๒๓)

ภกษ ท. ! สมยใด ภกษสงดจากกาม สงดจากอกศลธรรม เขาถงปฐมฌาน อนมวตกวจาร มปตและสขอนเกดแตวเวก แลวแลอย; สมยนน ความรกใดทเกดจากความรก ความรกนนกไมม, ความเกลยดใดทเกดจากความรก ความเกลยดนนกไมม, ความรกใดทเกดจากความเกลยด ความรกนนกไมม, ความเกลยดใดทเกดจากความเกลยด ความเกลยดนนกไมม.

๑๙๖ ปฐมธรรม

ภกษ ท. ! สมยใด ภกษ เขาถงทตยฌาน .... ตตยฌาน .... จตตถฌาน .... อนมวตกวจาร แลวแลอย; สมยนน ความรกใดทเกดจากความรก ความรกนนกไมม, ความเกลยดใดทเกดจากความรก ความเกลยดนนกไมม, ความรกใดทเกดจากความเกลยด ความรกนนกไมม, ความเกลยดใดทเกดจากความเกลยด ความเกลยดนนกไมม.

จตกก. อ. ๒๑/๒๙๐-๒๙๒/๒๐๐.

พทธวจน ๑๙๗

ความสาคญของสมถะและวปสสนา

ภกษ ท. ! ธรรม ๒ อยางเหลาน เปนสวนแหงวชชา (ความรแจง) . ๒ อยาง อะไรเลา ? ๒ อยาง คอ สมถะ และ วปสสนา

ภกษ ท. ! สมถะ เมออบรมแลว จะไดประโยชนอะไร ? อบรมแลว จตจะเจรญ จตเจรญแลว จะไดประโยชนอะไร ?

เจรญแลว จะ ละราคะได.

ภกษ ท. !

วปสสนาเลา เมอเจรญแลว จะไดประโยชนอะไร ? เจรญแลว ปญญาจะเจรญ ปญญา เจรญแลว จะไดประโยชนอะไร ? เจรญแลวจะ ละอวชชาได แล.

ทก. อ. ๒๐/๗๗/๒๕๗.

๑๙๘ ปฐมธรรม

ผกาลงโนมเอยงไปสนพพาน

ภกษ ท. ! คงคานท ลมไปทางทศตะวนออก

ลาดไปทางทศตะวนออก เทไปทางทศตะวนออก ขอนฉนใด ; ภกษ ท. ! ภกษเจรญฌานทง ๔ อย กระทาฌานทง ๔ ใหมากอย กยอมเปนผลมไปทางนพพาน

ลาดไปทางนพพาน เทไปทางนพพาน ฉนนนกเหมอนกน.

ภกษ ท. ! ภกษเจรญฌานทง ๔ อย กระทาฌานทง ๔ ใหมากอย ยอมเปนผลมไปทางนพพาน ลาดไปทางนพพาน เทไปทางนพพาน เปนอยางไรเลา ? ภกษ ท. ! ภกษในกรณน สงดแลวจากกามทงหลาย สงดแลวจากอกศลธรรมทงหลาย เขาถง ปฐมฌาน

อนมวตก วจาร มปตและสข อนเกดจากวเวก แลวแลอย; เพราะความทวตก วจารทงสองระงบลง เขาถง

ทตยฌาน เปนเครองผองใสใจในภายใน ใหสมาธเปนธรรมอนเอก ผดมขน ไมมวตก ไมมวจาร มแตปตและสข

อนเกดจากสมาธ แลวแลอย;

พทธวจน ๑๙๙

อนง เพราะความจางคลายไปแหงปต ยอมเปน ผอยอเบกขา มสตและสมปชญญะ และยอมเสวยความสขดวยนามกาย ชนดทพระอรยเจาทงหลาย ยอมกลาวสรรเสรญผนนวา “เปนผอยอเบกขา มสต อยเปนปกตสข”

ดงน เขาถง ตตยฌาน แลวแลอย; เพราะละสขเสยได และเพราะละทกขเสยได เพราะความดบไปแหงโสมนส และโทมนสทงสอง ในกาลกอน เขาถง จตตถฌาน อนไมมทกขไมมสข มแตความทสตเปนธรรมชาตบรสทธเพราะอเบกขา แลวแลอย. ภกษ ท. ! อยางนแล ภกษเจรญฌานทง ๔ อย กระทาฌานทง ๔ ใหมากอย ยอมเปนผลมไปทางนพพาน

ลาดไปทางนพพาน เทไปทางนพพาน.

มหาวาร. ส. ๑๙/๓๙๒/๑๓๐๑-๑๓๐๒.

๒๐๐ ปฐมธรรม

อานสงสสงสดแหงอานาปานสต ๒ ประการ

ภกษ ท. ! อานาปานสตอนบคคลเจรญ กระทาใหมากแลว ยอมมผลใหญ มอานสงสใหญ กอานาปานสต

อนบคคลเจรญแลวอยางไร กระทาใหมากแลวอยางไร จงมผลใหญ มอานสงสใหญ ? ภกษ ท. ! ในกรณน ภกษไปแลวสปา หรอโคนไม หรอเรอนวางกตาม นงคขาเขามาโดยรอบ ตงกายตรง

ดารงสตเฉพาะหนา เธอนน มสตหายใจเขา มสตหายใจออก : เมอหายใจเขายาว กรชดวาเราหายใจเขายาว, เมอหายใจออกยาว กรชดวาเราหายใจออกยาว; เมอหายใจเขาสน กรชดวาเราหายใจเขาสน, เมอหายใจออกสน กรชดวาเราหายใจออกสน; เธอยอมทาการฝกหดศกษาวา “เราเปนผรพรอมเฉพาะซงกายทงปวง (สพพกายปฏสเวท) หายใจเขา”, วา “เราเปนผรพรอมเฉพาะซงกายทงปวง หายใจออก” ;

พทธวจน ๒๐๑

เธอยอมทาการฝกหดศกษาวา “เราเปนผทากายสงขารใหรางบอย (ปสสมภย กายสงขาร) หายใจเขา”, วา “เราเปนผทากายสงขารใหรางบอย หายใจออก” ; เธอยอมทาการฝกหดศกษาวา “เราเปนผรพรอมเฉพาะซงปต (ปตปฏสเวท) หายใจเขา”, วา “เราเปนผรพรอมเฉพาะซงปต หายใจออก” ; เธอยอมทาการฝกหดศกษาวา “เราเปนผรพรอมเฉพาะซงสข (สขปฏสเวท) หายใจเขา”, วา “เราเปนผรพรอมเฉพาะซงสข หายใจออก” ; เธอยอมทาการฝกหดศกษาวา “เราเปนผรพรอมเฉพาะซงจตตสงขาร (จตตสงขารปฏสเวท) หายใจเขา”, วา “เราเปนผรพรอมเฉพาะซงจตตสงขาร หายใจออก” ; เธอยอมทาการฝกหดศกษาวา “เราเปนผทาจตตสงขารใหรางบอย (ปสสมภย จตตสงขาร) หายใจเขา”, วา “เราเปนผทาจตตสงขารใหรางบอย หายใจออก” ; เธอยอมทาการฝกหดศกษาวา “เราเปนผรพรอมเฉพาะซงจต (จตตปฏสเวท) หายใจเขา”, วา “เราเปนผรพรอมเฉพาะซงจต หายใจออก” ;

๒๐๒ ปฐมธรรม

เธอยอมทาการฝกหดศกษาวา “เราเปนผทาจตใหปราโมทยยงอย (อภปปโมทย จตต) หายใจเขา”, วา “เราเปนผทาจตใหปราโมทยยงอย หายใจออก” ; เธอยอมทาการฝกหดศกษาวา “เราเปนผทาจตใหตงมนอย (สมาทห จตต) หายใจเขา”, วา “เราเปนผทาจต ใหตงมนอย หายใจออก” ; เธอยอมทาการฝกหดศกษาวา “เราเปนผทาจตใหปลอยอย (วโมจย จตต) หายใจเขา”, วา “เราเปนผทาจต ใหปลอยอย หายใจออก” ; เธอยอมทาการฝกหดศกษาวา “เราเปนผเหนซงความไมเทยงอยเปนประจา (อนจจานปสส) หายใจเขา”, วา

“เราเปนผเหนซงความไมเทยงอยเปนประจา หายใจออก” ; เธอยอมทาการฝกหดศกษาวา “เราเปนผเหนซงความจางคลายอยเปนประจา (วราคานปสส) หายใจเขา”, วา

“เราเปนผเหนซงความจางคลายอยเปนประจา หายใจออก” ; เธอยอมทาการฝกหดศกษาวา “เราเปนผเหนซงความดบไมเหลออยเปนประจา (นโรธานปสส) หายใจเขา”, วา “เราเปนผเหนซงความดบไมเหลออยเปนประจา หายใจออก” ;

พทธวจน ๒๐๓

เธอยอมทาการฝกหดศกษาวา “เราเปนผเหนซงความสลดคนอยเปนประจา (ปฏนสสคคานปสส) หายใจเขา”, วา “เราเปนผเหนซงความสลดคนอยเปนประจา หายใจออก”; ภกษ ท. ! อานาปานสต อนบคคลเจรญแลว

กระทาใหมากแลว อยางนแล ยอมมผลใหญ มอานสงสใหญ ภกษ ท. ! เมออานาปานสต อนบคคลเจรญทาใหมากแลวอยอยางน ผลอานสงสอยางใดอยางหนง ในบรรดาผล ๒ ประการ เปนสงทหวงได; คอ อรหตตผลในปจจบน หรอวาถายงมอปาทเหลออย กจกเปน อนาคาม.

มหาวาร. ส. ๑๙/๓๙๖ - ๓๙๗/๑๓๑๑ – ๑๓๑๓.

๒๐๔ ปฐมธรรม

อานาปานสตระงบไดซงอกศลทงหลาย

(ทรงปรารภเหตท ภกษทงหลายไดฆาตวตายบาง ฆากนและกนบาง เนองจากเกดความอดอดระอา เกลยดกายของตน เพราะการปฏบตอสภภาวนา จงไดทรงแสดงอานาปานสตสมาธแกภกษเหลานน)

ภกษ ท. ! อานาปานสตสมาธนแล อนบคคลเจรญแลว ทาใหมากแลว ยอมเปนของรางบ เปนของประณต เปนของเยน เปนสขวหาร และยอมยงอกศลธรรมอนเปนบาป อนเกดขนแลว และเกดขนแลว ใหอนตรธานไป ใหรางบไป โดยควรแกฐานะ

ภกษ ท. ! เปรยบเหมอนฝนธลฟงขนแหงเดอนสดทายของฤดรอน ฝนหนกทผดฤดตกลงมา ยอมทาฝนธลเหลานนใหอนตรธานไป ใหรางบไปได โดยควรแกฐานะ, ขอนฉนใด;

พทธวจน ๒๐๕

ภกษ ท. ! อานาปานสตสมาธอนบคคลเจรญแลว

ทาใหมากแลวกเปนของระงบ เปนของประณต เปนของเยน

เปนสขวหาร และยอมยงอกศลธรรมอนเปนบาป ทเกดขนแลว และเกดขนแลว ใหอนตรธานไป โดยควรแกฐานะได ฉนนน.

มหาวาร. ส. ๑๙/๔๐๗/๑๓๕๒ – ๑๓๕๔.

๒๐๖ ปฐมธรรม

เจรญอานาปานสต ชอวาไมเหนหางจากฌาน

ภกษ ท. ! ถาภกษเจรญอานาปานสต แมชวกาลเพยงลดนวมอ

ภกษนเรากลาววา

อยไมเหนหางจากฌาน

ทาตามคาสอนของพระศาสดา ปฏบตตามโอวาท

ไมฉนบณฑบาตของชาวแวนแควนเปลา

กจะปวยกลาวไปไยถง

ผกระทาใหมากซง อานาปานสต นนเลา.

เอก. อ. ๒๐/๕๔ - ๕๕/๒๒๔.

พทธวจน ๒๐๗

ลมหายใจกคอ “กาย”

ภกษ ท. ! สมยใด ภกษ

เมอหายใจเขายาว กรชดวาเราหายใจเขายาว, เมอหายใจออกยาว กรชดวาเราหายใจออกยาว; เมอหายใจเขาสน กรชดวาเราหายใจเขาสน, เมอหายใจออกสน กรชดวาเราหายใจออกสน; เธอยอมทาการฝกหดศกษาวา “เราเปนผรพรอมเฉพาะซงกายทงปวง หายใจเขา”, วา “เราเปนผรพรอมเฉพาะซงกายทงปวง หายใจออก” ; เธอยอมทาการฝกหดศกษาวา “เราเปนผทากายสงขารใหรางบอย หายใจเขา”, วา “เราเปนผทากายสงขารใหรางบอย หายใจออก” ; ภกษ ท. ! สมยนน ภกษนนชอวา เปนผตามเหนกายในกายอยเปนประจา เปนผมความเพยรเผากเลส มสมปชญญะ มสต นาอภชฌาและโทมนสในโลกออกเสยได

๒๐๘ ปฐมธรรม

ภกษ ท. ! เรายอมกลาวลมหายใจเขาและลมหายใจออก วาเปนกายอยางหนง ๆ ในบรรดากายทงหลาย. ภกษ ท. ! เพราะเหตนนในกรณน ภกษนนยอมชอวา เปนผตามเหนกายในกายอยเปนประจา มความเพยรเผากเลส มสมปชญญะ มสต นาอภชฌาและโทมนสในโลกออกเสยได.

สฬา. ส. ๑๘/๑๗๙/๒๔๕-๖.

พทธวจน ๒๐๙

ผเจรญอานาปานสต ยอมชอวาเจรญกายคตาสต

ภกษ ท. ! ในกรณน ภกษไปแลวสปา หรอโคนไมหรอเรอนวางกตาม นงคขาเขามาโดยรอบ ตงกายตรง ดารงสตเฉพาะหนา เธอนน มสตหายใจเขา มสตหายใจออก: เมอหายใจเขายาว กรชดวาเราหายใจเขายาว, เมอหายใจออกยาว กรชดวาเราหายใจออกยาว; เมอหายใจเขาสน กรชดวาเราหายใจเขาสน, เมอหายใจออกสน กรชดวาเราหายใจออกสน; เธอยอมทาการฝกหดศกษาวา “เราเปนผรพรอมเฉพาะซงกายทงปวง หายใจเขา”, วา “เราเปนผรพรอมเฉพาะซงกายทงปวง หายใจออก”; เธอยอมทาการฝกหดศกษาวา “เราเปนผทากายสงขารใหรางบอย หายใจเขา”, วา “เราเปนผทากายสงขารใหรางบอย หายใจออก”; เมอภกษนนเปนผไมประมาท มความเพยร มตนสงไปแลวในการทาเชนนนอย ยอมละความระลกและความดารอนอาศยเรอนเสยได เพราะละความระลกและ

๒๑๐ ปฐมธรรม

ความดารนนได จตของเธอกตงอยดวยด สงบรางบอยดวยด เปนธรรมเอกผดมขน เปนสมาธอยในภายในนนเทยว. ภกษ ท. ! แมอยางน ภกษนนกชอวา เจรญกายคตาสต.

อปร. ม. ๑๔/๒๐๔/๒๙๔

พทธวจน ๒๑๑

ลกษณะของผเจรญกายคตาสต

ภกษ ท. ! ขออนยงมอก : ภกษ เมอเดนอย ยอมรชด วา “เรา เดนอย”, เมอยน ยอมรชด วา “เรายนอย”, เมอนง ยอมรชด วา “เรานงอย”, เมอนอน ยอมรชดวา “เรานอนอย”; เธอ ตงกายไวดวยอาการอยางใด ๆ ยอมรทวถงกายนน ดวยอาการอยางนน ๆ… ภกษ ท. ! ขออนยงมอก : ภกษยอมเปนผ มปกต ทาความรสกตวทวพรอม ในการกาวไปขางหนา ในการถอยกลบขางหลง. เปนผมปกตทาความรสกตวทวพรอมในการแลด ในการเหลยวด. เปนผมปกตความรสกตวทวพรอม ในการค ในการเหยยด (อวยวะ). เปนผมปกตทาความรสกตวทวพรอม ในการทรงสงฆาฏ บาตร จวร. เปนผมปกตทาความรสกตวทวพรอม ในการกน การดม การเคยว การลม.เปนผมปกตทาความรสกตวทวพรอม ในการถายอจจาระปสสาวะ. เปนผมปกตทาความรสกตวทวพรอม ในการไปการหยด การนง การนอน การหลบ การตน การพด การนง.

๒๑๒ ปฐมธรรม

เมอภกษนนเปนผไมประมาท มความเพยร มตนสงไปแลวในการทาเชนนนอย ยอมละความระลกและความดารอนอาศยเรอนเสยได เพราะละความระลกและความดารนนได จตของเธอกตงอยดวยด สงบรางบอยดวยด เปนธรรมอนเอกผดมขน เปนสมาธอยในภายในนนเทยว.ภกษ ท. ! แมอยางน ภกษนนกชอวา เจรญกายคตาสต… ภกษ ท. ! กายคตาสตอนภกษรปใดรปหนงเจรญแลว กระทาใหมากแลว กศลธรรมอยางใดอยางหนง ซงเปนไปในสวนวชชา ยอมหยงลงในภายในของภกษนน เปรยบเหมอนมหาสมทรอนผใดผหนงถกตองดวยใจแลวแมนานอยสายใดสายหนงซงไหลไปสสมทร ยอมหยงลงในภายในของผนนฉะนน.

(นอกจากนยงไดตรสถงการเจรญอสภะ ตามทมปรากฏในมหาสตปฏฐานสตร (มหา. ท. ๑๐/๓๒๕-๓๒๘/๒๗๗-๒๘๘.) และการเจรญฌานทง ๔ โดยตรสวาการกระทาเชนน กเปนเจรญกายคตาสตเชนกน)

อปร. ม. ๑๔/๒๐๔-๒๑๑/๒๙๕-๓๐๗

พทธวจน ๒๑๓

การตงจตในกายคตาสต เปนเสาหลกอยางดของจต

ลกษณะของผไมตงจตอยกบกาย ภกษ ท. ! เปรยบเหมอนบรษจบสตวหกชนด อนมทอยอาศยตางกน มทเทยวหากนตางกน มาผกรวมกนดวยเชอกอนมนคง; คอเขาจบงมาผกดวยเชอกเหนยวเสนหนง, จบจระเข, จบนก, จบสนขบาน, จบสนขจงจอก,

จบลง มาผกดวยเชอกเหนยวเสนหนง ๆ แลวผกรวมเขาดวยกนเปนปมเดยวในทามกลาง ปลอยแลว. ภกษ ท. ! ครงนน สตวเหลานนทงหกชนด มทอาศยและทเทยวตาง ๆ กน กยอแยงฉดดงกนเพอจะไปสทอาศยทเทยวของตน ๆ: งจะเขาจอมปลวก, จระเขจะลงนา, นกจะบนขนไปในอากาศ, สนขจะเขาบาน, สนขจงจอกจะไปปาชา, ลงกจะไปปา ครนเหนอยลากนทงหกสตวแลว

สตวใดมกาลงกวา สตวนอกนนกตองถกลากตดตามไปตามอานาจของสตวนน ขอนฉนใด;

๒๑๔ ปฐมธรรม

ภกษ ท. ! ภกษใด ไมอบรมทาใหมากในกายคตาสตแลว ตา กจะฉดเอาภกษนนไปหารปทนาพอใจ, รปทไมนาพอใจกกลายเปนสงทเธอรสกอดอดขยะแขยง; ห กจะฉดเอาภกษนนไปหาเสยงทนาฟง , เสยงทไมนาฟงกกลายเปนสงทเธอรสกอดอดขยะแขยง; จมก กจะฉดเอาภกษนนไปหากลนทนาสดดม, กลนทไมนาสดดมกกลายเปนสงทเธอรสกอดอดขยะแขยง; ลน กจะฉดเอาภกษนนไปหารสทชอบใจ , รสทไมชอบใจกกลายเปนสงทเธอรสกอดอดขยะแขยง; กาย กจะฉดเอาภกษนนไปหาสมผสทยวยวนใจ, สมผสทไมยวยวนใจกกลายเปนสงท เธอรสกอดอดขยะแขยง; ใจ กจะฉดเอาภกษนนไปหาธรรมารมณทถกใจ, ธรรมารมณทไมถกใจกกลายเปนสงทเธอรสกอดอดขยะแขยง; ขอนกฉนนนเหมอนกน.

พทธวจน ๒๑๕

ลกษณะของผตงจตอยกบกาย ภกษ ท. ! เปรยบเหมอนบรษจบสตวหกชนด อนมทอยอาศยตางกน มทเทยวหากนตางกน มาผกรวมกน ดวยเชอกอนมนคง คอ เขาจบงมาผกดวยเชอกเหนยวเสนหนง, จบจระเข, จบนก, จบสนขบาน, จบสนขจงจอกและจบลง มาผกดวยเชอกเหนยวเสนหนง ๆ ครนแลว นาไปผกไวกบเสาเขอนหรอเสาหลกอกตอหนง. ภกษ ท. ! ครงนน สตวทงหกชนดเหลานน

มทอาศยและทเทยวตาง ๆ กน กยอแยงฉดดงกน เพอจะไปสทอาศยทเทยวของตน ๆ : งจะเขาจอมปลวก, จระเขจะลงนา, นกจะบนขนไปในอากาศ, สนขจะเขาบาน, สนขจงจอกจะไปปาชา, ลงกจะไปปา. ภกษ ท. ! ในกาลใดแล ความเปนไปภายในของสตวทงหกชนดเหลานน มแตความเมอยลาแลว;

ในกาลนน มนทงหลายกจะพงเขาไปยนเจา นงเจา นอนเจา อยขางเสาเขอนหรอเสาหลกนนเอง ขอนฉนใด; ภกษ ท. ! ภกษใด ไดอบรมทาใหมากในกายคตาสตแลว

๒๑๖ ปฐมธรรม

ตา กจะไมฉดเอาภกษนนไปหารปทนาพอใจ, รปทไมนาพอใจกไมเปนสงทเธอรสกอดอดขยะแขยง; ห กจะไมฉดเอาภกษนนไปหาเสยงทนาฟง,

เสยงทไมนาฟงกไมเปนสงทเธอรสกอดอดขยะแขยง; จมก กจะไมฉดเอาภกษนนไปหากลนทนาสดดม,

กลนทไมนาสดดมกไมเปนสงทเธอรสกอดอดขยะแขยง; ลน กจะไมฉดเอาภกษนนไปหารสทชอบใจ,

รสทไมชอบใจกไมเปนสงทเธอรสกอดอดขยะแขยง; กาย กจะไมฉดเอาภกษนนไปหาสมผสทยวยวนใจ,

สมผสทไมยวยวนใจกไมเปนสงทเธอรสกอดอดขยะแขยง; ใจ กจะไมฉดเอาภกษนนไปหาธรรมารมณ ทถกใจ, ธรรมารมณทไมถกใจกไมเปนสงทเธอรสกอดอดขยะแขยง; ขอนกฉนนนเหมอนกน

ภกษ ท. ! คาวา “เสาเขอน หรอ เสาหลก” นเปนคาเรยกแทนชอ แหง กายคตาสต

ภกษ ท. ! เพราะฉะนน ในเรองน พวกเธอทงหลายพงสาเหนยกใจไววา

พทธวจน ๒๑๗

“กายคตาสต ของเราทงหลาย

จกเปนสงทเราอบรม

กระทาใหมาก

กระทาใหเปนยานเครองนาไป

กระทาใหเปนของทอาศยได เพยรตงไวเนอง ๆ เพยรเสรมสรางโดยรอบคอบ เพยรปรารภสมาเสมอดวยด” ดงน.

ภกษ ท. ! พวกเธอทงหลาย พงสาเหนยกใจไวดวยอาการอยางน แล.

สฬา. ส. ๑๘ / ๒๔๖,๒๔๘ / ๓๔๘,๓๕๐.

๒๑๘ ปฐมธรรม

ใหตงจตในกายคตาสต เสมอนเตาหดอวยวะไวในกระดอง

ภกษ ท. ! เรองเคยมมาแตกอน : เตาตวหนงเทยวหากนตามรมลาธารในตอนเยน, สนขจงจอกตวหนง กเทยวหากนตามรมลาธารในตอนเยนเชนเดยวกน เตาตวนไดเหนสนขจงจอกซงเทยวหากน (เดนเขามา) แตไกล, ครนแลวจงหดอวยวะทงหลาย มศรษะเปนท ๕ เขาในกระดองของตนเสย เปนผขวนขวายนอยนงอย แมสนขจงจอกกไดเหนเตาตวทเทยวหากนนนแตไกลเหมอนกน,

ครนแลว จงเดนตรงเขาไปทเตา คอยชองอยวา “เมอไรหนอเตาจกโผลอวยวะสวนใดสวนหนงออกในบรรดาอวยวะทงหลาย มศรษะเปนท ๕ แลว จกกดอวยวะสวนนนคราเอาออกมากนเสย” ดงน.

ภกษ ท. ! ตลอดเวลาทเตาไมโผลอวยวะออกมา สนขจงจอกกไมไดโอกาสตองหลกไปเอง;

พทธวจน ๒๑๙

ภกษ ท. ! ฉนใดกฉนนน : มารผใจบาป กคอยชองตอพวกเธอทงหลายตดตอไมขาดระยะอยเหมอนกนวา “ถาอยางไร เราคงไดชอง ไมทางตากทางห หรอทางจมก

หรอทางลน หรอทางกาย หรอทางใจ”, ดงน.

ภกษ ท. ! เพราะฉะนน ในเรองน พวกเธอทงหลาย จงเปนผคมครองทวารในอนทรยทงหลายอยเถด;

ไดเหนรปดวยตา, ไดฟงเสยงดวยห,

ไดดมกลนดวยจมก,ไดลมรสดวยลน,

ไดสมผสโผฏฐพพะดวยกาย,

หรอไดรธรรมารมณดวยใจแลว

จงอยาไดถอเอาโดยลกษณะทเปนการรวบถอทงหมด, อยาไดถอเอาโดยลกษณะทเปนการแยกถอเปนสวน ๆ เลย, สงทเปนบาปอกศล คอ อภชฌา และโทมนส จะพงไหลไปตามบคคลผไมสารวม ตา ห จมก ลน กาย ใจ เพราะการไมสารวมอนทรยเหลาใดเปนเหต.

๒๒๐ ปฐมธรรม

พวกเธอทงหลายจงปฏบตเพอการปดกนอนทรยนนไว, พวกเธอทงหลาย จงรกษาและถงความสารวม

ตา ห จมก ลน กาย ใจ เถด.

ภกษ ท. ! ในกาลใด พวกเธอทงหลาย จกเปนผคมครองทวารในอนทรยทงหลายอย; ในกาลนน มารผใจบาป จกไมไดชองแมจากพวกเธอทงหลาย และจกตองหลกไปเอง, เหมอนสนขจงจอกไมไดชองจากเตากหลกไปเอง ฉะนน. “เตาหดอวยวะไวในกระดอง ฉนใด, ภกษพงตงมโนวตก (ความตรตรกทางใจ) ไวในกระดอง

ฉนนน

เปนผทตณหาและทฏฐไมองอาศยได, ไมเบยดเบยนผอน, ไมกลาวรายตอใครทงหมด, เปนผดบสนท แลว” ดงนแล.

สฬา. ส. ๑๘/๒๒๒/๓๒๐.

พทธวจน ๒๒๑

ใหตงจตในกายคตาสต เสมอนบรษผถอหมอนามน

ภกษ ท. ! เปรยบเหมอนหมมหาชนไดทราบขาว

วา มนางงามในชนบท พงประชมกน กนางงามในชนบทนน นาดอยางยงในการฟอนรา นาดอยางยงในการขบรอง หมมหาชนไดทราบขาววา นางงามในชนบทจะฟอนราขบรองพงประชมกนยงขนกวาประมาณ ครงนน บรษผอยากเปนอยไมอยากตาย ปรารถนาความสข เกลยดทกข พงมากลาวกบหมมหาชนนนอยางนวา บรษผเจรญ ! ทานพงนาภาชนะนามนอนเตมเปยมนไปในระหวางทประชมใหญกบนางงามในชนบท และจกมบรษเงอดาบตามบรษผนาหมอนามนนนไปขางหลง ๆ บอกวา ทานจกทานามนนนหกแมหนอยหนงในทใด ศรษะของทานจกขาดตกลงไปในทนนทเดยว

ภกษ ท. ! เธอทงหลายจะสาคญความขอนน เปนไฉน ? บรษผนนจะไมใสใจภาชนะนามนโนนแลวพงประมาท ในภายนอกเทยวหรอ “ไมเปนอยางนน พระเจาขา !”

๒๒๒ ปฐมธรรม

ภกษ ท. ! เราทาอปมาน เพอใหเขาใจเนอความนชดขน เนอความในขอนมอยางนแล คาวา ภาชนะนามนอนเตมเปยม เปนชอของกายคตาสต.

ภกษ ท. ! เพราะเหตนนแหละ เธอทงหลายพงศกษาอยางนวา กายคตาสต จกเปนของอนเราเจรญแลว กระทาใหมากแลว กระทาใหเปนดงยานกระทาใหเปนทตง กระทาไมหยด สงสมแลว ปรารภดแลว.

ภกษ ท. ! เธอทงหลายพงศกษาอยางน แล.

มหาวาร. ส. ๑๙/๒๖๖/๗๖๓.

พทธวจน ๒๒๓

อานสงสของการเจรญกายคตาสต

ภกษ ท. ! ชนเหลาใดไมบรโภคกายคตาสต ชนเหลานนชอวายอมไมบรโภคอมตะ

ภกษ ท.! ชนเหล าใดบรโภคกายคตาสต ชนเหลานนชอวายอมบรโภคอมตะ ; ภกษ ท. ! กายคตาสตอนชนเหลาใดไมสองเสพแลว อมตะชอวาอนชนเหลานนไมสองเสพแลว ภกษ ท. ! กายคตาสตอนชนเหลาใดสองเสพแลว อมตะชอวาอนชนเหลานนสองเสพแลว ; ภกษ ท. ! กายคตาสตอนชนเหลาใดเบอแลว

อมตะชอวาอนชนเหลานนเบอแลว ภกษ ท. ! กายคตาสตอนชนเหลาใดชอบใจแลว

อมตะชอวาอนชนเหลานนชอบใจแลว ;

เอก. อ. ๒๐/๕๙/๒๓๕,๒๓๙.

๒๒๔ ปฐมธรรม

การดารงสมาธจต เมอถกเบยดเบยนทางวาจา

ภกษ ท. ! ทางแหงถอยคาทบคคลอนจะพงกลาวหาเธอ ๕ อยางเหลาน มอย คอ :- ๑. กลาวโดยกาลหรอโดยมใชกาล

๒. กลาวโดยเรองจรงหรอโดยเรองไมจรง

๓. กลาวโดยออนหวานหรอโดยหยาบคาย

๔. กลาวดวยเรองมประโยชนหรอไมมประโยชน ๕. กลาวดวยมจตเมตตาหรอมโทสะในภายใน

ภกษ ท. ! เมอเขากลาวอยอยางนน ในกรณนน ๆ เธอพงทาการสาเหนยกอยางนวา

“จตของเราจกไมแปรปรวน, เราจกไมกลาววาจาอนเปนบาป

เราจกเปนผมจตเอนดเกอกล มจตประกอบดวยเมตตา ไมมโทสะในภายในอย, จกมจตสหรคตดวยเมตตาแผไปยงบคคลนนอย

พทธวจน ๒๒๕

และจกมจตสหรคตดวยเมตตาอนเปนจตไพบลย ใหญหลวง ไมมประมาณ ไมมเวร ไมมพยาบาท

แผไปสโลกถงทสดทกทศทาง มบคคลนนเปนอารมณ แลวแลอย” ดงน.

ภกษ ท. ! เธอพงทาการสาเนยกอยางน.

ภกษ ท. ! เปรยบเหมอนบรษถอเอาสมา เปนสครงบาง สเหลองบาง สเขยวบาง สแสดบาง กลาวอยวา “เราจกเขยนรปตาง ๆ ในอากาศน ทาใหมรปปรากฏอย” ดงน. ภกษ ท. ! เธอจะสาคญความขอนวาอยางไร

บรษนนจะเขยนรปตาง ๆ ในอากาศน ทาใหมรปปรากฏอยไดแลหรอ ?

“ขอนนหามได พระเจาขา !”

เพราะเหตไรเลา ? “ขาแตพระองคผเจรญ ! เพราะเหตวาอากาศน เปนสงทมรป

ไมได แสดงออกซงรปไมได ในอากาศนน ไมเปนการงายทใคร ๆ จะ

เขยนรป ทาใหมรปปรากฏอยได รงแตบรษนนจะเปนผมสวนแหงความ

ลาบากคบแคนเสยเปลา พระเจาขา !”

๒๒๖ ปฐมธรรม

ภกษ ท. ! ขอนกฉนนนเหมอนกน ในบรรดาทางแหงถอยคาสาหรบการกลาวหา ๕ ประการนน

เมอเขากลาวหาเธอ ดวยทางแหงถอยคาประการใดประการหนงอย เธอพงทาการสาเหนยกในกรณนน อยางนวา “จตของเราจกไมแปรปรวน เราจกไมกลาววาจาอนเปนบาป เราจกเปนผมจตเอนดเกอกล มจตประกอบดวยเมตตา ไมมโทสะในภายในอย, จกมจตสหรคตดวยเมตตาแผไปยงบคคลนนอย และจกมจตสหรคตดวยเมตตา อนเปนจตไพบลย ใหญหลวง ไมมประมาณ ไมมเวร ไมมพยาบาท แผไปสโลกถงทสดทกทศทาง มบคคลนนเปนอารมณ แลวแลอย” ดงน. (คอมจตเหมอนอากาศ อนใคร ๆ จะเขยนใหเปนรปปรากฏไมได ฉนใดกฉนนน).

ภกษ ท. ! เธอพงทาการสาเหนยก อยางนแล...

ม. ม. ๑๒/๒๕๔, ๒๕๖/๒๖๗, ๒๖๙.

พทธวจน ๒๒๗

(นอกจากนยงทรงอปมาเปรยบกบบรษถออเอาจอบและกระทอมาขดแผนดน หวงจะไมใหเปนแผนดนอก, เปรยบกบบรษถอเอาคบเพลงหญามาเผาแมนาคงคา หวงจะใหเดอดพลาน ซงเปนฐานะทไมอาจเปนได )

ภกษ ท. ! ถา โจรผคอยหาชอง พงเลอยอวยวะนอยใหญของใครดวยเลอยมดามสองขาง; ผใดมใจประทษรายในโจรนน ผนนชอวาไมทาตามคาสอนของเราเพราะเหตทมใจประทษรายตอโจรนน ภกษ ท. ! ในกรณนนเธอพงทาการสาเหนยกอยางนวา “จตของเราจกไมแปรปรวน, เราจกไมกลาววาจาอนเปนบาป, เราจกเปนผมจตเอนดเกอกล มจตประกอบดวยเมตตาไมมโทสะในภายใน อย, จกมจตสหรคตดวยเมตตาแผไปยงบคคลนน อย และจกมจตสหรคตดวยเมตตา อนเปนจตไพบลย ใหญหลวง ไมมประมาณ ไมมเวร ไมมพยาบาท แผไปสโลกถงทสดทกทศทาง มบคคลนนเปนอารมณ แลวแลอย” ดงน. ภกษ ท. !เธอพงทาการสาเหนยก อยางนแล.

ภกษ ท. ! เ ธอพงกระ ทา ในใจถง โอวาท อนเปรยบดวยเลอยน อยเนอง ๆ เถด. ภกษ ท. ! เมอเธอ

๒๒๘ ปฐมธรรม

ทาในใจถงโอวาทนนอย เธอจะไดเหนทางแหงการกลาวหาเลกหรอใหญทเธออดกลนไมได อยอกหรอ ?

“ขอนนหามได พระเจาขา !”

ภกษ ท. ! เพราะเหตนนในเรองน พวกเธอทงหลายจงกระทาในใจถงโอวาทอนเปรยบดวยเลอยน อยเปนประจาเถด : นนจกเปนไปเพอประโยชนเกอกลและความสขแกเธอทงหลาย ตลอดกาลนาน.

ม. ม. ๑๒/๒๕๘/๒๗๒ - ๓.

พทธวจน ๒๒๙

อานสงสแหงการปฏบตสมาธแบบตาง ๆ

ราหล ! เธอจง เจรญเมตตาภาวนา เถด. เมอเธอเจรญเมตตาภาวนาอย, พยาบาท จกละไป.

ราหล ! เธอจง เจรญกรณาภาวนา เถด. เมอเธอเจรญกรณาภาวนาอย, วหงสา (ความคดเบยดเบยน) จกละไป.

ราหล ! เธอจง เจรญมทตาภาวนา เถด.

เมอเธอเจรญมทตาภาวนาอย, อรต (ความไมยนดดวยใคร ๆ) จกละไป.

ราหล ! เธอจง เจรญอเบกขา เถด. เมอเธอเจรญอเบกขาอย, ปฏฆะ (ความหงดหงดแหงจต) จกละไป.

ราหล ! เธอจง เจรญอสภะภาวนา เถด. เมอเธอเจรญอสภะภาวนาอย, ราคะจกละไป.

ราหล ! เธอจง เจรญอนจจสญญาภาวนา เถด. เ มอเธอเจรญอนจจสญญาภาวนาอย, อสมมานะ

(ความสาคญวาตวตนและของตน) จกละไป.

ม. ม. ๑๓/๑๔๐/๑๔๕.

๒๓๐ ปฐมธรรม

ลกษณะของผทงายตอการเขาสมาธ

ภกษ ท. ! ภกษทประกอบดวยธรรม ๕ ประการ

เปนผ ไมควร เพอเขาถงสมมาสมาธ แลวแลอย.

๕ ประการ อยางไรเลา ?

ภกษ ท. ! ๕ ประการ คอ ภกษในกรณน

(๑) เปนผ ไมอดทนตอรปทงหลาย (๒) ไมอดทนตอเสยงทงหลาย (๓) ไมอดทนตอกลนทงหลาย

(๔) ไมอดทนตอรสทงหลาย (๕) ไมอดทนตอโผฎฐพพะทงหลาย

ภกษ ท. ! ภกษทประกอบดวยธรรม ๕ ประการ

เหลานแล เปนผ ไมควร เพอเขาถงสมมาสมาธ แลวแลอย.

พทธวจน ๒๓๑

ภกษ ท. ! ภกษทประกอบดวย ธรรม ๕ ประการ

เปนผ ควร เพอเขาถงสมมาสมาธ แลวแลอย.

๕ ประการ อยางไรเลา ?

ภกษ ท. ! ๕ ประการ คอ ภกษในกรณน

(๑) เปนผอดทนตอรป ทงหลาย

(๒) อดทนตอเสยง ทงหลาย

(๓) อดทนตอกลน ทงหลาย

(๔) อดทนตอรส ทงหลาย

(๕) อดทนตอโผฎฐพพะ ทงหลาย

ภกษ ท. ! ภกษทประกอบดวยธรรม ๕ ประการเหลานแล เปนผ ควร เพอเขาถงสมมาสมาธ แลวแลอย.

ปจก. อ. ๒๒/๑๕๕ /๑๓๓.

๒๓๒ ปฐมธรรม

เจรญสมาธใหไดอยางนอยวนละ ๓ ครง

ภกษ ท. ! ชาวรานตลาดทประกอบดวยองค ๓ ประการ เปนผควรเพอจะไดผลกาไรทยงไมได หรอเพอทาผลกาไรทไดรบอยแลว ใหงอกงามออกไป.

๓ ประการ อยางไรเลา ?

ภกษ ท. ! ๓ ประการ คอ ชาวรานตลาด ในกรณนยอมจด ยอมทากจการงานอยางดทสดในเวลาเชา ยอมจดยอมทากจการงานอยางดทสดในเวลากลางวน ยอมจดยอมทากจการงานอยางดทสดในเวลาเยน. ภกษ ท. !

ชาวรานตลาดทประกอบดวยองค ๓ ประการเหลานแล เปนผควรเพอจะไดผลกาไรทยงไมได หรอเพอทาผลกาไรทไดรบอยแลวใหงอกงามออกไป นฉนใด

ภกษ ท. ! ข อน ก ฉ น เห มอนกน ภ กษ ทประกอบดวยธรรม ๓ ประการ เปนผควรเพอจะบรรลกศลธรรมทยงไมบรรล หรอเพอทากศลธรรมทบรรลแลวใหงอกงามยงขนไป.

พทธวจน ๒๓๓

๓ ประการ อยางไรเลา ?

ภกษ ท. ! ๓ ประการ คอ ภกษในกรณน ยอมกาหนดสมาธนมตโดยเออเฟอในเวลาเชา;

ยอมกาหนดสมาธนมตโดยเออเฟอในเวลากลางวน;

ยอมกาหนดสมาธนมตโดยเออเฟอในเวลาเยน.

ภกษ ท. ! ภกษทประกอบดวยธรรม ๓ ประการเหลานแล ยอมเปนผควรเพอจะบรรลกศลธรรมทยงไมบรรล

หรอเพอทากศลธรรมทบรรลแลวใหงอกงามยงขนไป.

ตก. อ. ๒๐/๑๔๕/๔๕๘.

๒๓๔ ปฐมธรรม

การอยปากบการเจรญสมาธ สาหรบภกษบางรป

“ขาแตพระองคผเจรญ ! ขาพระองค มความประสงคจะเสพ

เสนาสนะอนสงด คอปาหรอปาเปลยว”

อบาล ! เสนาสนะอนสงด คอปาหรอปาเปลยว

อยไดยาก ปวเวกทาไดยาก ความอยคนเดยวเปนสงทยนดไดยาก ปามกจะนาไปเสยซงใจของภกษผไมไดสมาธอย. อบาล ! ผใดพดวา “เราไมไดสมาธ เราจกไปอยในเสนาสนะอนสงดคอปาหรอปาเปลยว” ดงน. เขานนพงหวงผลขอน คอ จตจะจมลงหรอจตจกปลวไป. อบาล ! เปรยบเหมอนหวงนาใหญ มอย. ชางพลายสงเจดรตน หรอเจดรตนครง มาสทนนแลวคดวา “เราจะลงสหวงนาน แลวเลนนา ลางหบาง เลนนา ลางหลงบาง ปรารถนา” ดงน; ชางนน กระทาไดดงนน, เพราะเหตไร ? อบาล ! เพราะเหตวา ชางนนตวใหญ จงอาจหยงลงในหวงนาลกได. ครงนน กระตายหรอแมวปา มาเหน

พทธวจน ๒๓๕

ชางนนแลวคดวา “ชางจะเปนอะไรทไหนมา เรากจะเปนอะไรทไหนไป ดงนนเราจะลงสหวงนาน แลวเลนนา ลางหบาง เลนนา ลางหลงบาง แลวพงอาบ พงดม พงขนจากหวงนาแลวหลกไปตามปรารถนา” ดงน; กระตาย หรอแมวปานน กระโจนลงสหวงนานน โดยไมพจารณา ผลทมนหวงไดกคอ จมดงลงไป หรอลอยไปตามกระแสนา. ขอนนเพราะเหตไรเลา ?

เพราะวากระตายหรอแมวปานนตวมนเลก จงไมอาจหยงลงในหวงนาลก, นฉนใด; อบาล ! ขอนกฉนนน กลาวคอ ผใดพดวา “เราไมไดสมาธ เราจกไปอยในเสนาสนะอน

สงด คอปาหรอปาเปลยว” ดงน. เขานน พงหวงผลขอนคอ จตจะจมลง หรอจตจะปลวไป. (เนอความขอนแสดงวา การออกไปอยปามไดเหมาะสาหรบ

ทกคน. ผใดคดวาจกบรรลปฐมฌาน ทตยฌาน กระทงถงสญญาเวทยตนโรธ

อนไมมอาสวะ ดวยเหตเพยงสกวาอยปาอยางเดยวนน ไมอาจจะสาเรจได

เพราะไมชอวา เปนผตามถงประโยชนตน (อนปปตตสทตถ) ไดดวยเหต

สกวาการอยปา; ดงนนพระองคจงตรสกะภกษอบาลวา : -)

๒๓๖ ปฐมธรรม

อบาล ! เธอ จงอยในหมสงฆเถด ความผาสกจกมแกเธอผอยในหมสงฆ ดงน.

ทสก. อ. ๒๔/๒๑๖/๙๙.

พทธวจน ๒๓๗

ความสาคญของกายคตาสต

ภกษ ท. ! ชนเหลาใดไมบรโภคกายคตาสต ชนเหลานนชอวายอมไมบรโภคอมตะ

ภกษ ท. ! ชนเหล าใดบร โภคกายคตาสต ชนเหลานนชอวายอมบรโภคอมตะ

ภกษ ท. ! กายคตาสตอนชนเหลาใดไมสองเสพแลว

อมตะชอวาอนชนเหลานนไมสองเสพแลว

ภกษ ท. ! กายคตาสตอนชนเหลาใดสองเสพแลว

อมตะชอวาอนชนเหลานนสองเสพแลว

ภกษ ท. ! กายคตาสตอนชนเหลาใดเบอแลว

อมตะชอวาอนชนเหลานนเบอแลว

ภกษ ท. ! กายคตาสตอนชนเหลาใดชอบใจแลว

อมตะชอวาอนชนเหลานนชอบใจแลว.

เอก. อ. ๒๐/๕๙/๒๓๕,๒๓๙.

๒๓๘ ปฐมธรรม

จงเปนผมสตคกนไปกบสมปชญญะ

ภกษ ท. !

ภกษ พงเปนผมสตอยอยางมสมปชญญะ :

นเปน อนสาสนของเราแกพวกเธอทงหลาย.

ภกษ ท. ! ภกษเปนผสต เปนอยางไรเลา ? ภกษ ท. ! ภกษในกรณน เปนผตามเหนกายในกายอยเปนประจา มความเพยรเผากเลส มสมปชญญะ มสต นาออกเสยไดซงอภชฌาและโทมนสในโลก; เปนผตามเหนจตในจตอยเปนประจา มความเพยรเผากเลส มสมปชญญะ มสต นาออกเสยไดซงอภชฌาและโทมนสในโลก; เปนผตามเหนธรรมในธรรมทงหลายอยเปนประจา มความเพยรเผากเลส มสมปชญญะ มสต นาออกเสยไดซงอภชฌาและโทมนสในโลก.

ภกษ ท. ! อยางนแล เรยกวา ภกษเปนผมสต.

พทธวจน ๒๓๙

ภกษ ท. ! ภกษเปนผ มสมปชญญะ เปนอยางไรเลา ? ภกษ ท. ! ภกษในกรณน เปนผรตวรอบคอบในการกาวไปขางหนา การถอยกลบไปขางหลง การแลด การเหลยวด, การค การเหยยด, การทรงสงฆาฏ บาตร จวร, การฉน การดม การเคยว การลม, การถายอจจาระ ปสสาวะ, การไป การหยด การนง การนอน การหลบ การตนการพด

การนง . ภกษ ท. ! อยางนแล เรยกวา ภกษเปนผมสมปชญญะ.

ภกษ ท. !

ภกษ พงเปนผมสตอย อยางมสมปชญญะ :

นเปน อนสาสนของเราแกพวกเธอทงหลาย.

มหา. ท. ๑๐/๑๑๒/๙๐.

ความสาคญ ของ

คาพระผมพระภาคเจา

พทธวจน ๒๔๓

เหตผลทตองรบฟงเฉพาะคาตรส ของพระผมพระภาคเจา

ทรงกาชบใหศกษาปฏบตเฉพาะ จากคาของพระองคเทานน อยาฟงคนอน

ภกษ ท. ! พวกภกษบรษทในกรณน, สตตนตะเหลาใด ทกวแตงขนใหม เปนคารอยกรองประเภทกาพยกลอน มอกษรสละสลวย มพยญชนะอนวจตร เปนเรองนอกแนว เปนคากลาวของสาวก เมอมผนาสตตนตะเหลานนมากลาวอย เธอจกไมฟงดวยด ไมเงยหฟง

ไมตงจตเพอจะรทวถง และจกไมสาคญวาเปนสงทตนควรศกษาเลาเรยน.

ภกษ ท. ! สวนสตตนตะเหลาใด ทเปนคาของตถาคต เปนขอความลก มความหมายซง เปนชนโลกตตระ

วาเฉพาะดวยเรองสญญตา, เมอมผนาสตตนตะเหลานนมากลาวอย; เธอยอมฟงดวยด ยอมเงยหฟง ยอมตงจตเพอจะ

๒๔๔ ปฐมธรรม

รทวถง และยอมสาคญวาเปนสงทตนควรศกษาเลาเรยน จงพากนเลาเรยน ไตถาม ทวนถามแกกนและกนอยวา “ขอนเปนอยางไร ? มความหมายกนย ? ” ดงน.

ดวยการทาดงน เธอยอมเปดธรรมทถกปดไวได. ธรรมทยงไมปรากฏ เธอกทาใหปรากฏได, ความสงสย ในธรรมหลายประการทนาสงสยเธอกบรรเทาลงได.

ภกษ ท. ! ภกษบรษทเหลาน เราเรยกวา บรษททมการลลวงไปได ดวยการสอบถามแกกนและกนเอาเอง,

หาใชดวยการชแจงโดยกระจางของบคคลภายนอกเหลาอนไม; (ปฏปจฉาวนตาปรสาโนอกกาจตวนตา) จดเปนบรษททเลศ แล.

ทก. อ. ๒๐/๙๒/๒๙๒.

พทธวจน ๒๔๕

หากไมสนใจคาตถาคต จะทาใหเกดความอนตรธานของคาตถาคต

เปรยบดวยกลองศก ภกษ ท. ! เรองนเคยมมาแลว : กลองศกของกษตรยพวกทสารหะ เรยกวา อานกะ มอย เมอกลองอานกะน มแผลแตก หรอล, พวกกษตรยทสารหะไดหาเนอไมอนทาเปนลม เสรมลงในรอยแตกของกลองนน(ทกคราวไป) . ภกษ ท. ! เมอเชอมปะเขาหลายครงหลายคราวเชนนน นานเขากถงสมยหนง ซงเนอไมเดมของตวกลองหมดสนไป เหลออยแตเนอไมททาเสรมเขาใหมเทานน;

ภกษ ท. ! ฉนใดกฉนนน : ในกาลยดยาวฝายอนาคต จกมภกษทงหลาย, สตตนตะเหลาใด ทเปนคาของตถาคต เปนขอความลก มความหมายซง เปนชนโลกตตระ

วาเฉพาะดวยเรองสญญตา, เมอมผนาสตตนตะเหลานนมากลาวอย เธอจกไมฟงดวยด จกไมเงยหฟง จกไมตงจตเพอจะรทวถง และจกไมสาคญวาเปนสงทตนควรศกษาเลาเรยน.

๒๔๖ ปฐมธรรม

สวนสตตนตะเหลาใด มนกกวแตงขนใหม เปนคารอยกรองประเภทกาพยกลอน มอกษรสละสลวย มพยญชนะอนวจตร เปนเรองนอกแนว เปนคากลาวของสาวก, เมอมผนาสตรทนกกวแตงขนใหมเหลานนมากลาวอย, เธอจกฟงดวยด จกเงยหฟง จกตงจตเพอจะรทวถง และจกสาคญวาเปนสงทตนควรศกษาเลาเรยนไป.

ภกษ ท. ! ความอนตรธานของสตตนตะเหลานนทเปนคาของตถาคต เปนขอความลก มความหมายซง

เปนชนโลกตตระ วาเฉพาะดวยเรองสญญตา จกมไดดวยอาการอยางน แล.

นทาน. ส. ๑๖/๓๑๑/๖๗๒-๓.

พทธวจน ๒๔๗

พระองคทรงสามารถกาหนดสมาธ เมอจะพดทกถอยคา จงไมผดพลาด

อคคเวสนะ ! เรานนหรอ จาเดมแตเรมแสดง กระทงคาสดทายแหงการกลาวเรองนน ๆ

ยอมตงไวซงจตในสมาธนมตอนเปนภายในโดยแท ใหจตดารงอย ใหจตตงมนอย กระทาใหมจตเปนเอก ดงเชนทคนทงหลายเคยไดยนวาเรากระทาอยเปนประจา ดงน.

ม. ม. ๑๒/๔๖๐/๔๓๐.

๒๔๘ ปฐมธรรม

คาพดทตรสมาทงหมดนบแตวนตรสรนน สอดรบไมขดแยงกน

ภกษ ท. ! นบตงแตราตร ทตถาคตไดตรสรอนตตรสมมาสมโพธญาณ จนกระทงถงราตรทตถาคตปรนพพานดวยอนปาทเสสนพพานธาต,

ตลอดเวลาระหวางน น ตถาคตไดกลาวสอน พราสอน แสดงออก ซงถอยคาใด ถอยคาเหลานนทงหมด ยอมเขากนไดโดยประการเดยวทงสน ไมแยงกนเปนประการอนเลย.

อตว. ข. ๒๕/๓๒๑/ ๒๙๓.

พทธวจน ๒๔๙

แตละคาพดเปนอกาลโก คอ ถกตองตรงจรง ไมจากดกาลเวลา

ภกษ ท. ! พวกเธอทงหลายเปนผทเรานาไปแลวดวยธรรมน อนเปน

ธรรมทบคคลจะพงเหนไดดวยตนเอง (สนทฏฐโก),

เปนธรรมใหผลไมจากดกาล (อกาลโก),

เปนธรรมทควรเรยกกนมาด (เอหปสสโก),

ควรนอมเขามาใสตว (โอปนยโก),

อนวญชนจะพงรไดเฉพาะตน

(ปจจตต เวทตพโพ วห).

ม. ม. ๑๒/๔๘๕/๔๕๐.

๒๕๐ ปฐมธรรม

ทรงใหใชธรรมวนยทตรสแลว เปนศาสดาแทนตอไป

อานนท ! ความคดอาจมแกพวกเธออยางนวา ‘ธรรมวนยของพวกเรามพระศาสดาลวงลบไปแลว พวกเราไมมพระศาสดา’ ดงน อานนท ! พวกเธออยาคดอยางนน. อานนท ! ธรรมกด วนยกด ทเราแสดงแลว บญญตแลวแกพวกเธอทงหลาย ธรรมวนยนน จกเปนศาสดาของพวกเธอทงหลาย โดยกาลลวงไปแหงเรา. อานนท ! ในกาลบดนกด ในกาลลวงไปแหงเรากด ใครกตามจกตองมตนเปนประทป

มตนเปนสรณะ ไมเอาสงอนเปนสรณะ; มธรรมเปนประทป มธรรมเปนสรณะ ไมเอาสงอนเปนสรณะ เปนอย. อานนท ! ภกษพวกใด เปนผใครในสกขาภกษพวกนนจกเปนผอยในสถานะอนเลศทสด แล.

มหา. ท. ๑๐/๑๕๙/๑๒๘.

พทธวจน ๒๕๑

ทรงหามบญญตเพมหรอตดทอนสงทบญญตไว

ภกษ ท. ! ภกษทงหลาย จกไมบญญตสงทไมเคยบญญต จกไมเพกถอนสงทบญญตไวแลว จกสมาทานศกษาในสกขาบททบญญตไวแลว อยางเครงครด อยเพยงใด,

ความเจรญกเปนสงทภกษทงหลายหวงได ไมมความเสอมเลย อยเพยงนน.

สตตก. อ. ๒๓/๒๑/๒๑.

๒๕๒ ปฐมธรรม

อรยมรรคมองค ๘ คอ กลยาณวตร ทตถาคตทรงฝากไว

อานนท ! กกลยาณวตรอนเราตงไวในกาลน ยอมเปนไป เพอความเบอหนายโดยสวนเดยว เพอคลายกาหนด เพอดบ เพอความสงบระงบ เพอรยง เพอรพรอม เพอนพพาน.

อานนท ! กลยาณวตรน เปนอยางไรเลา ? นคอ อรยมรรคมองค ๘ กลาวคอ สมมาทฏฐ สมมาสงกปปะ สมมาวาจา สมมากมมนตะ สมมาอาชวะ

สมมาวายามะ สมมาสต สมมาสมาธ.

อานนท !

เกยวกบกลยาณวตรนน เราขอกลาวกะเธอ โดยประการทเธอทงหลายจะพากนประพฤตตาม กลยาณวตรทเราตงไวแลวน : เธอทงหลายอยาเปนบรษพวกสดทายของเราเลย.

พทธวจน ๒๕๓

อานนท !

ความขาดสญแหงกลยาณวตรนมในยคแหงบรษใด;

บรษนนชอวาบรษคนสดทายแหงบรษทงหลาย.

อานนท !

เกยวกบกลยาณวตรนน เราขอกลาว (ยา) กบเธอ โดยประการทเธอทงหลายจะพากนประพฤตตาม กลยาณวตรทเราตงไวแลวน : เธอทงหลายอยาเปนบรษพวกสดทายของเราเลย.

ม. ม. ๑๓/๔๒๗/๔๖๓.

การปรนพพานของตถาคต

๒๕๖ ปฐมธรรม

เหตการณชวงปรนพพาน

สารบตร ! มสมณพราหมณพวกหนงกลาวอยางน เหนอยางนวา ชวเวลาทบรษนยงเปนหนม มผมดาสนท

ประกอบดวยความหนมแนน ตงอยในปฐมวย, กยงคงประกอบดวยปญญาอนเฉยบแหลมวองไวอยเพยงนน, เมอใดบรษนแกเฒา เปนผใหญ ลวงกาลนาน ผานวยไปแลว

มอาย ๘๐ ป, ๙๐ ปหรอ ๑๐๐ ป จากการเกด, เมอนน เขายอมเปนผเสอมสนจากปญญาอนเฉยบแหลมวองไว.

สารบตร ! ขอน เธออยาพงเหนอยางนน, เรานแล

ในบดนเปนคนแกเฒา เปนผใหญ ลวงกาลผานวยมาแลว

วยของเรานบได ๘๐ ป, ...ฯลฯ...

สารบตร ! ธรรมเทศนาทแสดงไปนน กมไดแปรปรวน บทพยญชนะแหงธรรมของตถาคต กมไดแปรปรวน ปฏภาณในการตอบปญหาของตถาคต กมไดแปรปรวน ฯลฯ, สารบตร ! แมวาเธอทงหลาย จกนาเราไปดวยเตยงนอย (สาหรบหามคนทพพลภาพ), ความแปรปรวนเปน

พทธวจน ๒๕๗

อยางอน แหงปญญาอนเฉยบแหลม วองไว ของตถาคต

กมไดม.

สารบตร !

ถาผใดจะพงกลาวใหถกใหชอบวา

“สตวมความไมหลงเปนธรรมดา

บงเกดขนในโลก เพอประโยชนเกอกล

เพอความสขแกมหาชน เพออนเคราะหโลก,

เพอประโยชน เพอความเกอกล เพอความสขแกเทวดาและมนษยทงหลาย”

ดงนแลว ผนนพงกลาวซงเราผเดยวเทานน.

ลาดบนน พระอานนทผมอาย ไดเขาไปเฝาพระผมพระภาค ถง

ทประทบ ถวายอภวาทแลวลบคลาทวพระกายของพระผมพระภาคอย พลาง

กลาวถอยคาน วา :-)

“ขาแตพระองคผเจรญ ! ขอนนาอศจรรย; ขอนไมเคยมมากอน. ขาแตพระองคผเจรญ ! บดน ฉววรรณของพระผมพระภาค ไมบรสทธผดผอง

เหมอนแตกอน และพระกายกเหยวยนหยอนยาน มพระองคคอมไป

ขางหนา อนทรยทงหลาย กเปลยนเปนอยางอนไปหมด ทงพระจกษ โสตะ

ฆานะ ชวหา กายะ”

๒๕๘ ปฐมธรรม

อานนท ! นน ตองเปนอยางนน; คอ ความชราม (ซอน) อยในความหนม, ความเจบไขม (ซอน) อยในความไมมโรค, ความตายม (ซอน) อยในชวต; ฉววรรณจงไมบรสทธผดผองเสยแลว และกายกเหยวยนหยอนยาน มตวคอมไปขางหนา อนทรยทงหลาย กเปลยนเปนอยางอนไปหมด ทงตา ห จมก ลน กาย ดงน. พระผมพระภาค ครนตรสคานแลว ไดตรสขอความน (เปนคากาพยกลอน) อกวา :-

โธเอย ! ความแกอนชวชาเอย ! อนทาความนาเกลยดเอย ! กายทนาพอใจบดนกถกความแกยายหมดแลว. แมใครจะมชวตอยตงรอยป ทกคนกยงมความตายเปนทไปในเบองหนา. ความตายไมยกเวนใหแกใคร ๆ มนยายหมดทกคน.

พทธวจน ๒๕๙

อานนท ! บดน เรามสตสมปชญญะ ปลงอายสงขารแลว ณ ปาวาลเจดยน. (พระอานนทไดสตจงทลขอให

ดารงพระชนมชพอยดวยอทธบาทภาวนา กปปหนงหรอยงกวากปป; ทรงปฏเสธ)

อานนท ! อยาเลย, อยาวงวอนตถาคตเลย มใชเวลาจะวงวอนตถาคตเสยแลว. (พระอานนททลวงวอนอกจน

ครบสามครง ไดรบพระดารสตอบอยางเดยวกน, ตรสวาเปนความผดของ พระอานนทผเดยว, แลวทรงจาระไนสถานท ๑๖ แหง ทเคยใหโอกาสแกพระอานนทในเรองน แตพระอานนทรไมทนสกครงเดยว) อานนท ! ในทนน ๆ ถาเธอวงวอนตถาคต

ตถาคตจกหามเสยสองครง แลวจกรบคาในครงทสาม, อานนท ! ตถาคตไดบอกแลวมใชหรอ วาสตวจะตองพลดพรากจากของรกของชอบใจทงสน, สตวจะไดตามปรารถนา ในสงขารนแตทไหนเลา, ขอทสตวจะหวงเอาสงทเกดแลว เปนแลว มปจจยปรงแตงแลว มการแตกดบเปนธรรมดา วาสงนอยาฉบหายเลยดงน ยอมไมเปนฐานะทมได เปนได.

ม. ม. ๑๒/๑๖๓/๑๙๒, มหาวาร. ส ๑๙/๒๘๗/๙๖๓.

๒๖๐ ปฐมธรรม

สตวทงปวง ทงทเปนคนหนม คนแก ทงทเปนคนพาลและบณฑต

ทงทมงม และ ยากจน

ลวนแตมความตายเปนทไปถง ในเบองหนา. เปรยบเหมอนภาชนะดนทชางหมอปนแลว

ทงเลกและใหญ ทงทสกแลว และยงดบ

ลวนแตมการแตกทาลายเปนทสด ฉนใด

ชวตแหงสตวทงหลายกมความตายเปนเบองหนาฉนนน

วยของเรา แกหงอมแลว ชวตของเรารบหรแลว

เราจกละพวกเธอไป

สรณะของตวเองเราไดทาไวแลว

ภกษ ท. ! พวกเธอจงเปนผไมประมาท

มสต มศลเปนอยางด

มความดารอนตงไวแลวดวยด ตามรกษาซงจตของตนเถด

ในธรรมวนยน ภกษใดเปนผไมประมาทแลว

จกละชาตสงสาร ทาทสดแหงทกขได.

มหา. ท. ๑๐/๑๔๑/๑๐๘.

พทธวจน ๒๖๑

ผมธรรมเปนทพง

อานนท ! เราไดกลาวเตอนไวกอนแลวมใชหรอวา “ความเปนตาง ๆ ความพลดพราก ความเปนอยางอน

จากของรกของชอบใจทงสน ยอมม,

อานนท ! ขอนน จกไดมาแตไหนเลา ? สงใดเกดขนแลว เปนแลว อนปจจยปรงแลว มความชารดไป เปนธรรมดา, สงนนอยาชารดไปเลย ดงน, ขอนน ยอมเปนฐานะทมไมได. อานนท ! เพราะฉะนน ในเรองน พวกเธอทงหลาย จงมตนเปนประทป มตนเปนสรณะ ไมเอาสงอนเปนสรณะ; จงมธรรมเปนประทป มธรรมเปนสรณะ ไมมสงอนเปนสรณะ.

อานนท ! ภกษ มตนเปนประทป มตนเปนสรณะ ไมเอาสงอนเปนสรณะ, มธรรมเปนประทป มธรรมเปนสรณะ ไมเอาสงอนเปนสรณะนน เปนอยางไรเลา ?

อานนท ! ภกษในธรรมวนยน พจารณาเหนกายในกายเนอง ๆ อย

๒๖๒ ปฐมธรรม

พจารณาเหนเวทนาในเวทนาทงหลายเนอง ๆ อย พจารณาเหนจตในจตเนอง ๆ อย พจารณาเหนธรรมในธรรมทงหลายเนอง ๆ อย มความเพยรเผากเลส

มความรสกตวทวพรอม

มสต กาจดอภชฌาและโทมนสในโลกเสยได. อานนท ! ภกษ อยางนแล

ชอวามตนเปนประทป มตนเปนสรณะ

ไมเอาสงอนเปนสรณะ; มธรรมเปนประทป มธรรมเปนสรณะ

ไมเอาสงอนเปนสรณะ เปนอย. อานนท ! ในกาลบดนกด ในกาลลวงไปแหงเรากด ใครกตาม จกตองมตนเปนประทป มตนเปนสรณะ

ไมเอาสงอนเปนสรณะ; มธรรมเปนประทป มธรรมเปนสรณะ ไมเอาสงอนเปนสรณะ.

อานนท ! ภกษพวกใด เปนผใครในสกขา, ภกษพวกนน จกเปนผอยในสถานะอนเลศทสด แล.

มหาวาร. ส. ๑๙/๒๑๖/๗๓๖.

พทธวจน ๒๖๓

หลกตดสนธรรมวนย ๔ ประการ

๑. (หากม) ภกษในธรรมวนยนกลาวอยางนวา ผมอาย ขาพเจาไดสดบรบมาเฉพาะพระพกตรพระผมพระภาควา “นเปนธรรม นเปนวนย นเปนคาสอนของพระศาสดา”...

๒. (หากม) ภกษในธรรมวนยนกลาวอยางนวา ในอาวาสชอโนน มสงฆอยพรอมดวยพระเถระหวหนา ขาพเจาไดสดบมาเฉพาะหนาสงฆนนวา “นเปนธรรม นเปนวนย นเปนคาสอนของพระศาสดา”...

๓. (หากม) ภกษในธรรมวนยนกลาวอยางนวา ในอาวาสชอโนน มภกษผเปนเถระอยจานวนมากเปนพหสตร เรยนคมภร ทรงธรรม ทรงวนย ทรงมาตกา ขาพเจาไดสดบมาเฉพาะหนาพระเถระรปนนวา “นเปนธรรม นเปนวนย นเปนคาสอนของพระศาสดา”...

๒๖๔ ปฐมธรรม

๔. (หากม) ภกษในธรรมวนยนกลาวอยางนวา ในอาวาสช อโนน มภกษผ เป นเถระอย รปหนงเปนพหสตร เรยนคมภร ทรงธรรม ทรงวนย ทรงมาตกา

ขาพเจาไดสดบเฉพาะหนาพระเถระรปนนวา “นเปนธรรม นเปนวนย นเปนคาสอนของพระศาสดา”...

เธอทงหลายยงไมพงชนชม ยงไมพงคดคาน คากลาวของผนน พงเรยนบทและพยญชนะเหลานนใหด

แลวพงสอบสวนลงในพระสตร เทยบเคยงดในวนย

ถาบทและพยญชนะเหลานน สอบลงในสตร

กไมได เทยบเขาในวนยกไมได พงลงสนนษฐานวา “นมใชพระดารสของพระผมพระภาคพระองคนนแนนอน และภกษนรบมาผด” เธอทงหลายพงทงคานนเสย

ถาบทและพยญชนะเหลานน สอบลงในสตรกได เทยบเขาในวนยกได พงลงสนนษฐานวา “นเปนพระดารสของพระผมพระภาคพระองคนนแนนอน และภกษนนรบมาดวยด” เธอทงหลาย พงจามหาปเทส… นไว

มหา. ท. ๑๐/๑๔๔-๖/๑๑๓-๖.

พทธวจน ๒๖๕

การบชาตถาคตอยางสงสด

อานนท ! เธอจงจดตงทนอน ระหวางตนสาละค มศรษะทางทศเหนอ เราลาบากกายนก, จกนอน (ประทบสหไสยยาแลว มอศจรรย ดอกสาละผลผดฤดกาลโปรยลงบนพระสรระ, ดอกมณฑารพ จรณไมจนทน, ดนตรลวนแตของทพย ไดตกลงและบรรเลงขน; เพอบชาตถาคตเจา). อานนท ! การบชาเหลาน หาชอวา ตถาคตเปนผทไดรบสกการะ เคารพนบถอ บชาแลวไม. อานนท ! ภกษ ภกษณ อบาสก อบาสกาใด

ประพฤตธรรมสมควรแกธรรม ปฏบตชอบยง, ปฏบต ตามธรรมอย; ผนนชอวา ยอมสกการะ เคารพนบถอ

บชาตถาคต ดวยการบชาอนสงสด.

อานนท ! เพราะฉะนนเธอพงกาหนดใจวา

‘เราจกประพฤตธรรมสมควรแกธรรม ปฏบตชอบยง

ปฏบตตามธรรมอย’ ดงน.

มหา. ท. ๑๐/๑๕๙-๖๐/๑๒๘-๙.

พทธวจน ๒๖๗

พนยกรรม ของ “พระสงฆบดา”

อานนท ! ความคดอาจมแกพวกเธออยางนวา

‘ธรรมวนยของพวกเรา

มพระศาสดาลวงลบไปแลว

พวกเราไมมพระศาสดา’ ดงน. อานนท ! พวกเธออยาคดอยางนน.

อานนท ! ธรรมกด วนยกด ทเราแสดงแลว บญญตแลว แกพวกเธอทงหลาย ธรรมวนยนน จกเปนศาสดาของพวกเธอทงหลาย

โดยกาลลวงไปแหงเรา. มหา. ท. ๑๐/๑๕๙/๑๒๘.

ภกษ ท. ! บดน เราจกเตอนพวกเธอทงหลาย วา

สงขารทงหลายมความเสอมไปเปนธรรมดา พวกเธอทงหลาย จงยงประโยชนตน ใหถงพรอมดวยความไมประมาทเถด ดงน.

นแล เปนวาจาครงสดทายของตถาคตเจา.

มหา. ท. ๑๐/๑๘๐/๑๔๓.

๒๖๘ ปฐมธรรม

สงเวชนยสถานภายหลงพทธปรนพพาน

“ขาแตพระองคผเจรญ ! แตกอนน ภกษทงหลายทจาพรรษา

ในทศตาง ๆ แลวยอมมาเฝาพระผมพระภาคเจา. พวกขาพระองคทงหลาย ไดมโอกาสเหนภกษทงหลายผนาเจรญใจเหลานน ไดมโอกาสเขาพบปะภกษทงหลายผนาเจรญใจเหลานน. ครนพระผมพระภาคเจาลวงลบไปแลว พวกขาพระองคทงหลาย ยอมหมดโอกาสทจะไดเหน หรอไดเขาพบปะ

ภกษทงหลายผนาเจรญใจเหลานนอกตอไป”.

อานนท ! สถานท ท ควรเห นและควรเก ดความสงเวชแกกลบตรผมศรทธา มอย ๔ ตาบล.

๔ ตาบล อะไรเลา ? (๑) สถานท ทควรเหนและควรเกดความสงเวชแกกลบตรผมศรทธา วาตถาคตประสต แลว ณ ทน (๒) สถานท ทควรเหนและควรเกดความสงเวช แกกลบตรผมศรทธา วาตถาคตไดตรสรอนตตรสมมา-สมโพธญาณแลว ณ ทน

พทธวจน ๒๖๙

(๓) สถานท ทควรเหนและควรเกดความสงเวช แกกลบตรผมศรทธา วาตถาคตไดประกาศอนตตรธรรมจกรใหเปนไปแลว ณ ทน (๔) สถานท ทควรเหนและควรเกดความสงเวชแกกลบตรผมศรทธา วาตถาคตปรนพพานดวยอนปาทเสส-นพพานธาตแลว ณ ทน

อานนท ! สถานท ทควรเหนและควรเกดความสงเวชแกกลบตรผมศรทธา ม ๔ ตาบลเหลาน แล.

อานนท ! ภกษทงหลาย หรอภกษณทงหลาย

หรออบาสกทงหลาย หรออบาสกาทงหลาย ผมศรทธา

จกพากนมาสสถานท ๔ ตาบลเหลาน โดยหมายใจวา

ตถาคตไดประสตแลว ณ ทนบาง, ตถาคตไดตรสรอนตตรสมมาสมโพธญาณแลว ณ ทนบาง, ตถาคตไดประกาศอนตตรธรรมจกรใหเปนไปแลว ณ ทนบาง, ตถาคตไดปรนพพานดวยอนปาทเสส นพพานธาต ณ ทนบาง

ดงน.

๒๗๐ ปฐมธรรม

อานนท !

ชนเหลาใดเทยวไปตามเจดยสถาน

จกมจตเลอมใส ทากาละแลว

ชนเหลานนจกเขาถงสคตโลกสวรรค ภายหลงแตการตายเพราะการทาลายแหงกาย

ดงน.

มหา. ท. ๑๐/๑๖๓/๑๓๑.

พทธวจน ๒๗๑

สถานททควรจะระลกตลอดชวต

ภกษ ท. ! สถานท ๓ แหง เปนทระลกตลอดชวตของพระราชา ผเปนกษตรยมรธาภเษกแลว.

๓ แหงทไหนบางเลา ? ๓ แหง คอ :-

พระราชา ผเปนกษตรยมรธาภเษก ประสต ณ

ตาบลใด ตาบลนเปนทระลกตลอดชวตของพระราชาพระองคนนเปนแหงทหนง, พระราชา ไดเปนกษตรยมรธาภเษกแลว ณ ตาบลใด ตาบลนเปนทระลกตลอดชวตของพระราชาพระองคนนเปนแหงทสอง, พระราชาผเปนกษตรยมรธาภเษกทรงผจญสงครามไดชยชนะแลว เขายดครองสนามรบนนไวได ณ ตาบลใด

ตาบลนเปนทระลกตลอดชวตของพระราชาพระองคนนเปนแหงทสาม.

ตก. อ. ๒๐/๑๓๔/๔๕๑.

นพพาน และ

การพนทกข

๒๗๔ ปฐมธรรม

เพราะการเกด เปนเหตใหพบกบความทกข

ภกษ ท. ! การปฏสนธของสตวในครรภ ยอมมไดเพราะการประชมพรอมของสง ๓ อยาง.

ในสตวโลกน แมมารดาและบดาเปนผอยรวมกน

แตมารดายงไมผานการมระด และคนธพพะ (สตวทจะเขาไป

ปฏสนธในครรภนน) กยงไมเขาไปตงอยโดยเฉพาะดวย, การปฏสนธของสตวในครรภ กยงมขนไมไดกอน.

ในสตวโลกน แมมารดาและบดาเปนผอยรวมกน

และมารดากผานการมระด แตคนธพพะยงไมเขาไปตงอยโดยเฉพาะ, การปฏสนธของสตวในครรภกยงมขนไมไดนนเอง.

ภกษ ท. ! แตเมอใด มารดาและบดาเปนผอยรวมกนดวย มารดากผานการมระดดวย คนธพพะกเขาไปตงอยโดยเฉพาะดวย, การปฏสนธของสตวในครรภ ยอมสาเรจได เพราะการประชมพรอมกนของสง ๓ อยาง

ดวยอาการอยางน.

พทธวจน ๒๗๕

ภกษ ท. ! มารดา ยอมบรหารสตวทเกดในครรภนน ดวยความเปนหวงอยางใหญหลวง เปนภาระหนก

ตลอดเวลาเกาเดอนบาง สบเดอนบาง. ภกษ ท. ! เมอลวงไปเกาเดอนหรอสบเดอน, มารดา ยอมคลอดบตรนนดวยความเปนหวงอยางใหญหลวง เปนภาระหนก; ไดเลยงซงบตรอนเกดแลวนน ดวยโลหตของตนเอง.

ภกษ ท. ! ในวนยของพระอรยเจา คาวา

“โลหต” น หมายถงนานมของมารดา. ภกษ ท. ! ทารกนน เจรญวยขน มอนทรยอนเจรญเตมทแลว เลนของเลนสาหรบเดก เชน เลนไถนอย ๆ

เลนหมอขาวหมอแกง เลนของเลนชอโมกขจกะ เลนกงหนลมนอย ๆ เลนตวงของดวยเครองตวงททาดวยใบไม เลนรถนอย ๆ เลนธนนอย ๆ.

ภกษ ท. ! ทารกนน ครนเจรญวยขนแลว มอนทรยอนเจรญเตมทแลว เปนผเอบอมเพยบพรอมดวยกามคณ ๕ ใหเขาบาเรออย : ทางตาดวยรป, ทางหดวยเสยง, ทางจมกดวยกลน, ทางลนดวยรส, และทางกายดวย

โผฏฐพพะ, ซงลวนแตเปนสงทปรารถนา นารกใคร นาพอใจ

๒๗๖ ปฐมธรรม

เปนทยวนตา ยวนใจใหรก เปนทเขาไปตงอาศยอยแหงความใคร เปนทตงแหงความกาหนดยอมใจ และเปนทตงแหงความรก.

ทารกนน ครนเหนรปดวยจกษ เปนตนแลว

ยอมกาหนดยนดในรป เปนตน ทยวยวนใหเกดความรก,

ยอมขดใจในรป เปนตน ทไมเปนตงแหงความรก; ไมเปนผตงไวซงสต อนเปนไปในกาย มใจเปนอกศล ไมรตามทเปนจรง ซงเจโตวมตต ปญญาวมตต อนเปนทดบไมเหลอ แหงธรรมอนเปนบาปอกศลทงหลาย.

กมารนอยนน เมอประกอบดวยความยนดและความยนรายอยเชนนแลว, เสวยเฉพาะซงเวทนาใด ๆ

เปนสขกตาม ทกขกตาม ไมใชทกขไมใชสขกตาม, เขายอมเพลดเพลน พราสรรเสรญ เมาหมกอย ซงเวทนานน ๆ.

เมอเปนอยเชนนน,

ความเพลน (นนท) ยอมบงเกดขน.

ความเพลนใด ในเวทนาทงหลายมอย, ความเพลนอนนนเปนอปาทาน.

เพราะอปาทานของเขานนเปนปจจย จงเกดมภพ;

พทธวจน ๒๗๗

เพราะภพเปนปจจย จงเกดมชาต; เพราะชาตเปนปจจย, ชรา มรณะ โสกะ ปรเทวะ

ทกข โทมนส และอปายาส จงเกดมพรอม.

ความกอขนแหงกองทกขทงสนน ยอมมได ดวยอาการอยางน แล.

ม. ม. ๑๒/๔๘๗-๔๘๘/๔๕๒-๔๕๓.

๒๗๘ ปฐมธรรม

เหตแหงการเกด “ทกข”

ถกแลว ถกแลว อานนท ! ตามทสารบตรเมอตอบปญหาในลกษณะนนเชนนน, ชอวาไดตอบโดยชอบ : อานนท ! ความทกขนน เรากลาววา เปนสงทอาศยปจจยอยางใดอยางหนงแลวเกดขน (เรยกวาปฏจจสมปปนนธรรม). ความทกขนนอาศยปจจยอะไรเลา ? ความทกขนน อาศยปจจยคอ ผสสะ, ผกลาวอยางนแล ชอวา กลาวตรงตามทเรากลาว ไมเปนการกลาวตเราดวยคาไมจรง; แตเปนการกลาวโดยถกตอง และสหธรรมกบางคนทกลาวตาม กจะไมพลอยกลายเปนผควรถกตไปดวย.

อานนท ! ในบรรดาสมณพราหมณ ทกลาวสอนเรองกรรมทง ๔ พวกนน : (๑) สมณพราหมณทกลาวสอนเรองกรรมพวกใด

ยอมบญญตความทกข วาเปนสงทตนทาเอาดวยตนเอง, แมความทกขทพวกเขาบญญตนน กยงตองอาศยผสสะเปนปจจย จงเกดได;

พทธวจน ๒๗๙

(๒) สมณพราหมณทกลาวสอนเรองกรรมพวกใด

ยอมบญญตความทกข วาเปนสงทผอนทาให, แมความทกขทพวกเขาบญญตนน กยงตองอาศยผสสะเปนปจจย

จงเกดมได; (๓) สมณพราหมณทกลาวสอนเรองกรรมพวกใด

ยอมบญญตความทกข วาเปนสงทตนทาเอาดวยตนเองดวย

ผอนทาใหดวย, แมความทกขทพวกเขาบญญตนน กยงตองอาศยผสสะเปนปจจย จงเกดมได; (๔) ถงแมสมณพราหมณทกลาวสอนเรองกรรมพวกใด ยอมบญญตความทกข วาเปนสงทไมใชทาเองหรอใครทาใหกเกดขนได กตาม, แมความทกขทพวกเขาบญญตนน กยงตองอาศยผสสะเปนปจจย จงเกดมไดอยนนเอง.

อานนท ! ในบรรดาสมณพราหมณทกลาวสอนเรองกรรมทง ๔ พวกนน... สมณพราหมณพวกนนหนา หากเวนผสสะเสยแลว จะรสกตอสขและทกขนนได ดงนนหรอ: นนไมใชฐานะทจกมไดเลย..

นทาน. ส. ๑๖/๔๐/๗๕.

๒๘๐ ปฐมธรรม

สนทกขเพราะสนกรรม

ภกษ ท. ! มรรคใด ปฏปทาใด เปนไปเพอความสนแหงตณหา พวกเธอจงเจรญซงมรรคนน ปฏปทานน

ภกษ ท. ! มรรคนน ปฏปทานน เปนอยางไรเลา ? นนคอ โพชฌงคเจด; กลาวคอ สตสมโพชฌงค ธมมวจยสมโพชฌงค วรยะสมโพชฌงค ปตสมโพชฌงค ปสสทธสมโพชฌงค สมาธสมโพชฌงค อเบกขา- สมโพชฌงค เมอตรสดงนแลว ทานพระอทายทลถามวา

เจรญโพชฌงคเจดนน ดวยวธอยางไร ? ตรสวา :-

อทาย ! ภกษในกรณน เจรญสตสมโพชฌงค .... ธมมวจยสมโพชฌงค... วรยะสมโพชฌงค.... ปตสม-โพชฌงค.... ปสสทธสมโพชฌงค.... สมาธสมโพชฌงค....อเบกขาสมโพชฌงค ชนดท อาศยวเวก อาศยวราคะ อาศยนโรธ นอมไปเพอโวสสคคะ (การปลอย, การวาง) เปน

โพชฌงคอนไพบลย ถงซงคณอนใหญหาประมาณมได ไมมความลาบาก

พทธวจน ๒๘๑

เมอเจรญสตสมโพชฌงค(เปนตน)อยางนอย, ตณหายอมละไป.

เพราะตณหาละไป กรรมกละไป; เพราะกรรมละไป ทกขกละไป.

อทาย ! ดวยอาการอยางนแล

ความสนกรรมยอมม เพราะความสนตณหา ความสนทกขยอมม เพราะความสนกรรม.

มหาวาร. ส. ๑๙/๑๒๓ - ๑๒๔/๔๔๙ – ๔๕๔.

๒๘๒ ปฐมธรรม

สนนนท สนราคะ

สมมา ปสสง นพพนทะต;

เมอเหนอยโดยถกตอง ยอมเบอหนาย

นนทกขะยา ราคกขะโย;

เพราะความสนไปแหงนนท จงมความสนไปแหงราคะ

ราคกขะยา นนทกขะโย;

เพราะความสนไปแหงราคะ จงมความสนไปแหงนนท

นนทราคกขะยา จตตง สวมตตนต วจจะต

เพราะความสนไปแหงนนทและราคะ กลาวไดวา “จตหลดพนแลวดวยด” ดงน.

สฬา. ส. ๑๘/๑๗๙/๒๔๕-๖.

พทธวจน ๒๘๓

ความสนตณหา คอ นพพาน

"ขาแตพระองคผเจรญ ! ทเรยกวา 'สตว สตว' ดงน, อนวาสตว

มได ดวยเหตเพยงเทาไรเลา พระเจาขา !"

ราธะ ! ความพอใจอนใด ราคะอนใด นนทอนใด

ตณหาอนใด มอยในรป ในเวทนา ในสญญา ในสงขารทงหลาย และในวญญาณ, เพราะการตดแลว ของแลว ในสงนน ๆ, เพราะฉะนนจงเรยกวา ‘สตว’ ดงน. ราธะ ! เปรยบเหมอนพวกกมารนอย ๆ หรอกมารนอย ๆ เลนเรอนนอย ๆ ททาดวยดนอย, ตราบใดเขายงมราคะ มฉนทะ มความรก มความกระหาย มความเรารอน และมตณหา ในเรอนนอยททาดวยดนเหลานน; ตราบนน พวกเดกนอยนน ๆ ยอมอาลยเรอนนอยททาดวยดนเหลานน

ยอมอยากเลน ยอมอยากมเรอนนอยททาดวยดนเหลานน

ยอมยดถอเรอนนอยททาดวยดนเหลานน วาเปนของเรา

ดงน. ราธะ ! แตเมอใดแล พวกกมารนอย ๆ หรอกมารนอย ๆ เหลานน ปราศจากราคะแลว ปราศจากฉนทะแลว

๒๘๔ ปฐมธรรม

ปราศจากความรกแลว ปราศจากความเรารอนแลว ปราศจากตณหาแลวในเรอนนอยททาดวยดนเหลานน, ในกาลนน พวกเขายอมทาเรอนนอย ๆ ททาดวยดนเหลานน ใหกระจดกระจายเรยรายเกลอนกลนไป กระทาใหจบการเลนเสย ดวยมอและเทาทงหลาย, อปมานฉนใด; ราธะ ! อปไมยกฉนนน คอ แมพวกเธอทงหลายจงเรยรายกระจายออก ซงรป เวทนา สญญา สงขาร และวญญาณ จงขจดเสยใหถกวธ, จงทาใหแหลกลาญ โดยถกวธ, จงทาใหจบการเลนใหถกวธ, จงปฏบตเพอความสนไป แหงตณหาเถด. ราธะ !

เพราะวา ความสนไปแหงตณหานน คอ นพพาน ดงน แล.

ขนธ. ส. ๑๗/๒๓๒/๓๖๗.

พทธวจน ๒๘๕

ความเพลน เปนเหตใหเกดทกข

ความเพลนใดในรป, เวทนา, สญญา, สงขาร, วญญาณ;

ความเพลนนน เปนอปาทาน;

เพราะอปาทานของเขานนเปนปจจย จงเกดมภพ;

เพราะภพเปนปจจย จงเกดมชาต;

เพราะชาตเปนปจจย ชรา มรณะ โสกะ ปรเทวะ

ทกขะ โทมนส และอปายาส จงเกดมพรอม;

ความกอขนแหงกองทกขทงสนนน ยอมมได ดวยอาการอยางน.

ขนธ. ส. ๑๗/๑๘/๒๘.

๒๘๖ ปฐมธรรม

ความเปนโสดาบน ประเสรฐกวา เปนพระเจาจกรพรรด

ภกษ ท. ! แมพระเจาจกรพรรด ไดครองความเปนใหญยงแหงทวปทง ๔ เบองหนาจากการตายเพราะการแตกทาลายแหงกาย อาจไดเขาถงสคตโลกสวรรค เปนสหายอยรวมกบเหลาเทวดาชนดาวดงส ถกแวดลอมอยดวยหมนางอปษร ในสวนนนทวน ทาวเธอเปนผเอบอมเพยบพรอมดวยกามคณทงหาอนเปนของทพยอยางนกตาม,

แตกระนน ทาวเธอกยงรอดพนไปไมได จากนรก จากกาเนดเดรจฉาน จากวสยแหงเปรต และจากอบาย ทคต วนบาต.

ภกษ ท. ! สวนอรยสาวกในธรรมวนยน แมเปนผยงอตตภาพใหพอเปนไปดวยคาขาวทไดมาจากบณฑบาตดวยปลแขงของตนเอง พนกายดวยการนงหมผาปอน ๆ

ไมมชาย, หากแตวาเปนผประกอบพรอมแลว ดวยธรรม

๔ ประการ เธอกยงสามารถ รอดพนเสยได จากนรก

จากกาเนดเดรจฉาน จากวสยแหงเปรต และจากอบาย

ทคต วนบาต.

พทธวจน ๒๘๗

ภกษ ท. ! ธรรม ๔ ประการนนเปนไฉน ? ๔ ประการคอ อรยสาวกในธรรมวนยน เปนผประกอบพรอมแลว ดวยความเลอมใสอนหยงลงมน

ไมหวนไหว ในองคพระพทธเจา ... ในองคพระธรรม ... ในองคพระสงฆ... เปนผประกอบพรอมแลวดวยศลทงหลาย

ชนดเปนทพอใจเหลาอรยเจา อนเปนศลทไมขาด ไมทะล ไมดาง ไมพรอย ... ดงน. ภกษ ท. ! ระหวางการไดทวปทง ๔ กบการไดธรรม ๔ ประการนนน การไดทวปทง ๔ มคาไมถงเสยว ทสบหก ของการไดธรรม ๔ ประการน เลย.

มหาวาร. ส. ๑๙/๔๒๘-๔๒๙/๑๔๑๑-๑๔๑๓.

๒๘๘ ปฐมธรรม

สทธานสาร

ภกษ ท. ! ตา.. ห.. จมก.. ลน.. กาย.. ใจ เปน สงไมเทยง มความแปรปรวนเปนปกต มความเปลยน เปนอยางอนเปนปกต.

ภกษ ท. ! บคคลใด มความเชอ นอมจตไปในธรรม ๖ อยางน ดวยอาการอยางน;

บคคลน เราเรยกวาเปน สทธานสาร หยงลงสสมมตตนยาม (ระบบแหงความถกตอง) หยงลงสสปปรสภม (ภมแหงสตบรษ) ลวงพนบถชนภม ไมอาจทจะกระทากรรม อนกระทาแลวจะเขาถง นรก กาเนดเดรจฉาน

หรอเปรตวสย และไมควรทจะทากาละ (ตาย) กอนแตทจะทาใหแจงซงโสดาปตตผล.

พทธวจน ๒๘๙

ธมมานสาร

ภกษ ท. ! ธรรม ๖ อยางเหลาน ทนตอการเพงโดยประมาณอนยงแหงปญญาของบคคลใด ดวยอาการอยางน;

บคคลน เราเรยกวา ธมมานสาร หยงลงส สมมตตนยาม (ระบบแหงความถกตอง) หยงลงส สปปรสภม (ภมแหงสตบรษ) ลวงพนบถชนภม ไมอาจทจะกระทากรรม อนกระทาแลวจะเขาถงนรก กาเนดเดรจฉาน

หรอเปรตวสย และไมควรทจะทากาละ (ตาย) กอน แตทจะทาใหแจงซงโสดาปตตผล.

ขนธ. ส. ๑๗/๒๗๘/๔๖๙.

พทธวจน ๒๙๑

ฐานะทเปนไปไมได ของผถงพรอมดวยทฏฐ (พระโสดาบน)

ภกษ ท. ! ฐานะทไมอาจเปนไปได ๖ ประการ

เหลานมอย.

๖ ประการเหลาไหนเลา ? ๖ ประการ คอ : - (๑) เปนไปไมได ท ผ ถงพรอมดวยทฏฐ จะพงปลงชวตมารดา;

(๒) เปนไปไมได ท ผ ถงพรอมดวยทฏฐ จะพงปลงชวตบดา; (๓) เปนไปไมได ทผถงพรอมดวยทฏฐ จะพงปลงชวตพระอรหนต;

(๔) เปนไปไมได ทผถงพรอมดวยทฏฐ จะพงคดประทษรายตถาคตแมเพยงทาโลหตใหหอ; (๕) เปนไปไมได ทผถงพรอมดวยทฏฐ จะพงทาใหสงฆใหแตกกน;

๒๙๒ ปฐมธรรม

(๖) เปนไปไมได ท ผ ถงพรอมดวยทฏฐ จะพงถอศาสดาอน (นอกจากพระสมมาสมพทธเจา) .

ภกษ ท. ! เหลานแล ฐานะทไมอาจเปนไปได ๖ ประการ .

ฉกก. อ. ๒๒/๔๘๘/๓๖๕.

พทธวจน ๒๙๓

ลาดบการปฏบตเพออรหตตผล

ภกษ ท. ! เรายอมไมกลาวการประสบความพอใจในอรหตตผล ดวยการกระทาอนดบแรกเพยงอนดบเดยว.

ภกษ ท. ! กแตวา การประสบความพอใจในอรหตตผล ยอมมได เพราะการศกษาโดยลาดบ เพราะการกระทาโดยลาดบ เพราะการปฏบตโดยลาดบ.

ภกษ ท. ! กการประสบความพอใจในอรหตตผล

ยอมมไดเพราะการศกษาโดยลาดบ เพราะการกระทาโดยลาดบ เพราะการปฏบตโดยลาดบ นนเปนอยางไรเลา ?

ภกษ ท. ! บรษบคคลในกรณน : เปนผมศรทธาเกดขนแลว ยอม เขาไปหา(สปบรษ); เมอเขาไปหา ยอม เขาไปนงใกล;

เมอเขา ๆไปนงใกล ยอม เงยโสตลงสดบ; ผเงยโสตลงสดบ ยอม ไดฟงธรรม; ครนฟงแลว ยอม ทรงจาธรรมไว,

ยอม ใครครวญพจารณาซงเนอความแหงธรรม ทงหลายทตนทรงจาไว;

๒๙๔ ปฐมธรรม

เมอเขาใครครวญพจารณาซงเนอความแหงธรรมนนอย, ธรรมทงหลายยอมทนตอการเพงพสจน;

เมอธรรมทนตอการเพงพสจนมอย ฉนทะ (ความพอใจ) ยอมเกด;

ผเกดฉนทะแลว

ยอม มอตสาหะ;

ครนมอตสาหะแลว

ยอม ใชดลยพนจ (เพอหาความจรง); ครนใชดลยพนจ (พบ) แลว

ยอม ตงตนไวในธรรมนน;

ผมตนสงไปแลวในธรรมนนอย ยอม กระทาใหแจงซงบรมสจจดวยนามกายดวย,

ยอม เหนแจงแทงตลอด

ซงบรมสจจนนดวยปญญา ดวย.

ม. ม. ๑๓/๒๓๓/๒๓๘.

พทธวจน ๒๙๕

อรยมรรค มองค ๘

ภกษ ท. ! ก อรยสจ คอหนทางเปนเครองใหถงความดบไมเหลอแหงทกข เปนอยางไรเลา ? คอ หนทาง อนประกอบดวยองคแปดอนประเสรฐนเอง องคแปดคอ ความเหนชอบ (สมมาทฏฐ) ความดารชอบ (สมมาสงกปปะ) วาจาชอบ (สมมาวาจา) การงานชอบ (สมมากมมนตะ) อาชวะชอบ (สมมาอาชวะ) ความเพยรชอบ (สมมาวายามะ) ความระลกชอบ (สมมาสต) ความตงใจมนชอบ (สมมาสมาธ) ภกษ ท. ! ความเหนชอบ เปนอยางไร ? ภกษ ท. ! ความรในทกข ความรในเหตใหเกดทกข ความรในความดบไมเหลอแหงทกข ความรในหนทางเปนเครองใหถงความดบไมเหลอแหงทกข อนใด, นเราเรยกวา ความเหนชอบ. ภกษ ท. ! ความดารชอบ เปนอยางไร ?

ภกษ ท. ! ความดาร ในการออกจากกาม ความดารในการไมพยาบาท ความดารในการไมเบยดเบยน,

นเราเรยกวา ความดารชอบ.

๒๙๖ ปฐมธรรม

ภกษ ท. ! วาจาชอบ เปนอยางไร ?

ภกษ ท. ! การเวนจากการพดเทจ การเวนจากการพดยใหแตกกน การเวนจากการพดหยาบ การเวนจากการพดเพอเจอ, นเราเรยกวา วาจาชอบ. ภกษ ท. ! การงานชอบ เปนอยางไร ?

ภกษ ท. ! การเวนจากการฆาสตว การเวนจากการถอเอาสงของทเจาของไมไดให การเวนจากการประพฤตผดในกามทงหลาย, นเราเรยกวา การงานชอบ. ภกษ ท. ! อาชวะชอบ เปนอยางไร ? ภกษ ท. ! อรยสาวกในกรณน ละการหาเลยงชพทผดเสย สาเรจความเปนอยดวยการหาเลยงชพทชอบ,

นเราเรยกวา อาชวะชอบ. ภกษ ท. ! ความเพยรชอบ เปนอยางไร ? ภกษ ท. ! ภกษในกรณน ยอมปลกความพอใจ

ยอมพยายาม ยอมปรารภความเพยร ยอมประคองจต

ยอมตงจตไว เพอความไมบงเกดขนแหงอกศลธรรมอนบาปทงหลาย ทยงไมไดบงเกด; ยอมปลกความพอใจ ยอมพยายาม ยอมปรารภความเพยร ยอมประคองจต ยอมตงจตไว

พทธวจน ๒๙๗

เพอการละเสยซงอกศลธรรมอนเปนบาปทบงเกดขนแลว;

ยอมปลกความพอใจ ยอมพยายาม ยอมปรารภความเพยร

ยอมประคองจต ยอมตงจตไว เพอการบงเกดขนแหงกศลธรรมทงหลาย ทยงไมไดบงเกด; ยอมปลกความพอใจ ยอมพยายาม ยอมปรารภความเพยร ยอมประคองจต ยอมตงจตไว เพอความยงยน ความไมเลอะเลอนความงอกงามยงขน ความไพบลย ความเจรญ ความเตมรอบ แหงกศลธรรมทงหลาย ทบงเกดขนแลว, นเราเรยกวา ความเพยรชอบ. ภกษ ท. ! ความระลกชอบ เปนอยางไร ? ภกษ ท. ! ภกษในกรณน เปนผมปกตพจารณาเหนกายในกายอยเปนประจา, มความเพยรเผากเลส มความรสกตวทวพรอม (สมปชญญะ) มสต นาความพอใจและความไมพอใจในโลกออกเสยได; เปนผมปกตพจารณาเหนเวทนาในเวทนาทงหลายอยเปนประจา, มความเพยรเผากเลส มความรสกตวทวพรอม มสต นาความพอใจและความไมพอใจในโลกออกเสยได; เปนผมปกตพจารณาเหนจตในจตอยเปนประจา, มความเพยรเผากเลส มความรสกตวทวพรอม มสต นาความพอใจและ

๒๙๘ ปฐมธรรม

ความไมพอใจในโลกออกเสยได; เปนผมปกตพจารณาเหนธรรมในธรรมทงหลายอยเปนประจา, มความเพยรเผากเลส

มความรสกตวทวพรอม มสต นาความพอใจและความไมพอใจในโลกออกเสยได, นเราเรยกวา ความระลกชอบ. ภกษ ท. ! ความตงใจมนชอบ เปนอยางไร ? ภกษ ท. ! ภกษในกรณน สงดแลวจากกามทงหลาย สงดแลวจากอกศลธรรมทงหลาย เขาถงฌานทหนง

อนมวตกวจาร มปตและสข อนเกดแตวเวก แลวแลอย เพราะวตกวจารรางบลง, เธอเขาถงฌานทสอง อนเปนเครองผองใสแหงใจในภายใน ใหสมาธเปนธรรมอนเอก ผดขน ไมมวตกไมมวจาร มแตปตและสข อนเกดแตสมาธ

แลวแลอย เพราะปตจางหายไป, เธอเปนผเพงเฉยอยได มสต มความรสกตวทวพรอม และไดเสวยสขดวยนามกาย

ยอมเขาถงฌานทสาม อนเปนฌานทพระอรยเจาทงหลาย

กลาวสรรเสรญผไดบรรล วา “เปนผเฉยอยได มสต มความรสกตวทวพรอม” แลวแลอย เพราะละสขและทกขเสยได และเพราะความดบหายไปแหงโสมนสและโทมนสในกาลกอน เธอยอมเขาถงฌานทส อนไมทกขและไมสข

พทธวจน ๒๙๙

มแตสตอนบรสทธเพราะอเบกขาแลวแลอย, นเราเรยกวาสมมาสมาธ. ภกษ ท. ! นเราเรยกวา อรยสจคอหนทางเปนเครองใหถงความดบไมเหลอแหงทกข.

มหา. ท. ๑๐/๓๔๓-๓๔๕/๒๙๙.

๓๐๐ ปฐมธรรม

“ดน นา ไฟ ลม” ไมอาจหยงลงไดในทไหน

เกวฏฏะ ! เรองเคยมมาแลว : ภกษรปหนง ในหมภกษนเอง เกดความสงสยขนในใจวา “มหาภตส คอ ดน นา ไฟ ลม เหลาน ยอมดบสนท ไมมเศษเหลอ

ในทไหนหนอ” ดงน.

(ความวา ภกษรปนนไดเขาสมาธอนอาจนาไปสเทวโลก

ไดนาเอาปญหาขอทตนสงสยนนไปเทยวถามเทวดาพวกจาตมมหาราชกา,

เมอไมมใครตอบได กเลยไปถามเทวดาในชนดาวดงส, เทวดาชนนน

โยนใหไปถามทาวสกกะ, ทาวสยามะ, ทาวสนตสตะ, ทาวสนมมตะ,

ทาวปรนมมตวสวตต, ถามเทพพวกพรหมกายกา กระทงทาวมหาพรหม

ในทสด, ทาวมหาพรหมพยายามหลกเลยง เบยงบายทจะไมตอบอยพกหนง

แลวในทสดไดสารภาพวาพวกเทวดาทงหลาย พากนคดวาทาวมหาพรหมเอง

เปนผรเหนไปทกสงทกอยาง แตทจรงไมร ในปญหาทวา มหาภตรป

จกดบไปในทไหนนนเลย มนเปนความผดของภกษนนเอง ทไมไปทลถาม

พระผมพระภาคเจา ในทสดกตองยอนกลบมาเฝาพระผมพระภาคเจา)

พทธวจน ๓๐๑

เกวฏฏะ ! ภกษนนไดกลบมาอภวาทเรา นง ณ ทควร แลวถามเราวา “ขาแตพระองคผเจรญ ! มหาภตส คอ ดน

นา ไฟ ลม เหลาน ยอมดบสนท ไมมเศษเหลอ ในทไหน?” ดงน. เกวฏฏะ ! เมอเธอถามขนอยางน เราไดกลาวกะภกษนนวา แนะภกษ ! เรองเกาแกมอยวา พวกคาทางทะเล

ไดพานกสาหรบคนหาฝงไปกบเรอคาดวย เมอเรอหลงทศในทะเล และแลไมเหนฝง พวกเขาปลอยนก สาหรบคนหาฝงนนไป นกนนบนไปทางทศตะวนออกบาง ทศใตบาง ทศตะวนตกบาง ทศเหนอบาง ทศเบองบนบาง ทศนอย ๆบาง

เมอมนเหนฝงทางทศใดแลว มนกจะบนตรงไปยงทศนน, แตถาไมเหน กจกบนกลบมาสเรอตามเดม. ภกษ ! เชนเดยวกบเธอนนแหละ ไดเทยวหาคาตอบของปญหาน

มาจนจบทวกระทงถงพรหมโลกแลว ในทสดกยงตองยอนมาหาเราอก. ภกษ ! ในปญหาของเธอนน เธอไมควรตงคาถามขนวา “มหาภตส คอ ดน นา ไฟ ลมเหลาน ยอมดบสนท ไมมเศษเหลอในทไหน?” ดงนเลย,

๓๐๒ ปฐมธรรม

อนทจรง เธอควรจะตงคาถามขนอยางนวา : “ดน นา ไฟ ลม ไมหยงลงไดในทไหน? ความยาว ความสน ความเลก ความใหญ ความงาม

ความไมงาม ไมหยงลงไดในทไหน ? นามรป ยอมดบสนท ไมมเศษเหลอในทไหน ? ดงน ตางหาก.

ภกษ ! ในปญหานน คาตอบมดงน :

“สง” สงหนง ซงบคคลพงรแจง เปนสงทไมมปรากฏการณ ไมมทสด แตมทางปฏบตเขามาถงไดโดยรอบนนมอย ใน “สง”นนแหละ ดน นา ไฟ ลม

ไมหยงลงได ใน “สง” นนแหละความยาว ความสน

ความเลก ความใหญ ความงาม ความไมงาม ไมหยงลงได ใน “สง” นนแหละ นามรปยอมดบสนท ไมมเศษเหลอ

นามรปดบสนท ใน “สง” น เพราะการดบสนทของวญญาณ, ดงน”

ส. ท. ๙/๒๗๗/๓๔๓.

พทธวจน ๓๐๓

สง ๆ หนงซงบคคลพงรแจง

“สง” สงหนงซงบคคลพงรแจง เปนสงทไมมปรากฏการณ ไมมทสด

มทางปฏบตเขามาถงไดโดยรอบ, นนมอย;

ใน “สง” นนแหละ ดน นา ไฟ ลม ไมหยงลงได;

ใน “สง” นนแหละ ความยาว ความสน ความเลก ความใหญ ความงาม ความ ไมงาม ไมหยงลงได;

ใน “สง” นนแหละ นามรป ดบสนทไมมเหลอ; นามรป ดบสนท ใน “สง” น

เพราะการดบสนทของวญญาณ; ดงนแล.

ส. ท. ๙/๒๘๙/๓๔๘-๓๕๐.

๓๐๔ ปฐมธรรม

สงขตลกษณะ

ภกษ ท. ! สงขตลกษณะแหงสงขตธรรม ๓ อยาง เหลาน มอย. ๓ อยางอยางไรเลา ? ๓ อยางคอ :- ๑. มการเกดปรากฏ (อปปาโท ปญายต); ๒. มการเสอมปรากฏ (วโย ปญายต); ๓. เมอตงอยกมภาวะอยางอนปรากฏ (ฐตสส อญถตต ปญายต). ภกษ ท. ! สามอยางเหลานแล คอ สงขตลกษณะแหงสงขตธรรม.

พทธวจน ๓๐๕

อสงขตลกษณะ

ภกษ ท. ! อสงขตลกษณะของอสงขตธรรม ๓ อยางเหลาน มอย. ๓ อยางอยางไรเลา ? ๓ อยางคอ :- ๑. ไมปรากฏมการเกด (น อปปาโท ปญายต); ๒. ไมปรากฏมการเสอม (น วโย ปญายต); ๓. เมอตงอย กไมมภาวะอยางอนปรากฏ (น ฐตสส อญถตต ปญายต). ภกษ ท. ! สามอยางเหลานแล คอ อสงขตลกษณะของอสงขตธรรม.

ตก. อ. ๒๐/๑๙๒/๔๘๖-๔๘๗.

๓๐๖ ปฐมธรรม

ลาดบการหลดพนโดยละเอยด เมอเหนอนตตา

ภกษ ท. ! รปเปนสงทไมเทยง สงใดไมเทยง สงนนเปนทกข สงใดเปนทกข สงนนเปนอนตตา สงใดเปนอนตตา สงนนนน ไมใชของเรา ไมใชเปนเรา ไมใชเปนตวตนของเรา : เธอทงหลายพงเหนขอนน ดวยปญญาโดยชอบ ตรงตามทเปนจรง อยางน ดวยประการดงน. (ในกรณแหงเวทนา สญญา สงขาร และวญญาณ กตรส อยางเดยวกนกบในกรณแหงรปทกประการ)

ภกษ ท. ! เมอบคคลเหนขอนน ดวยปญญาโดยชอบตรงตามทเปนจรงอยอยางน, ปพพนตานทฏฐ (ความตามเหนขนธสวนอดต) ทงหลาย ยอมไมม; เมอปพพนตานทฏฐทงหลายไมม, อปรนตานทฏฐทงหลาย (ความตามเหนขนธสวนอนาคต) ยอมไมม; เมออปรนตานทฏฐทงหลายไมม, ความยดมนลบคลาอยางแรงกลา ยอมไมม;

พทธวจน ๓๐๗

เมอความยดมนลบคลาอยางแรงกลาไมม, จตยอมจางคลายกาหนด ในรป ในเวทนา ในสญญา ในสงขารทงหลาย ในวญญาณ ยอมหลดพนจากอาสวะทงหลาย

เพราะไมมความยดมนถอมน; เพราะจตหลดพนแลว

จตจงดารงอย (ตามสภาพของจต);

เพราะเปนจตทดารงอย จตจงยนดราเรงดวยด; เพราะเปนจตทยนดราเรงดวยด จตจงไมหวาดสะดง; เมอไมหวาดสะดง ยอมปรนพพาน (ดบรอบ) เฉพาะตนนนเทยว เธอนนยอมรชดวา “ชาตสนแลว, พรหมจรรยไดอยจบแลว, กจทควรทา ไดทาสาเรจแลว, กจอนทจะตองทาเพอความเปนอยางน มไดมอก” ดงน.

ขนธ. ส. ๑๗/๕๗/๙๓.

๓๐๘ ปฐมธรรม

ทาความเขาใจเกยวกบอาหาร

ภกษ ท. ! ถาไมมราคะ (ความกาหนด) ไมมนนท (ความเพลน) ไมมตณหา (ความอยาก) ในกพฬการาหาร (อาหารคอ

คาขาว) แลวไซร, วญญาณ กเปนสงทตงอยไมได เจรญงอกงามอยไมได ในกพฬการาหารนน. วญญาณ ตงอยไมได เจรญงอกงามอยไมได ในทใด, การหยงลงแหงนามรป ยอมไมมในทนน. การหยงลงแหงนามรป ไมมในทใด, ความเจรญแหงสงขารทงหลาย ยอมไมม ในทนน. ความเจรญแหงสงขารทงหลาย ไมมในทใด, การบงเกดในภพใหมตอไป

ยอมไมมในทนน. การบงเกดในภพใหมตอไป ไมมในทใด, ชาตชรามรณะตอไป ยอมไมมในทนน. ชาตชรามรณะ ตอไป ไมมในทใด, ภกษ ท. ! เราเรยก “ท” นนวาเปน “ทไมมโศก ไมมธล ไมมความคบแคน” ดงน.... ภกษ ท. ! เปรยบเหมอนเรอนยอด หรอศาลาเรอนยอดทตงอยทางทศเหนอ หรอใตกตาม เปนเรอนมหนาตางทางทศตะวนออก. ครนพระอาทตยขนมา แสงสวาง

พทธวจน ๓๐๙

แหงพระอาทตยสองเขาไปทางหนาตางแลว จกตงอยทสวนไหนแหงเรอนนนเลา ?

“ขาแตพระองคผเจรญ ! แสงสวางแหงพระอาทตย จกปรากฏ

ทฝาเรอนขางในทางทศตะวนตก พระเจาขา !”

ภกษ ท. ! ถาฝาเรอนทางทศตะวนตกไมมเลา

แสงสวางแหงพระอาทตยนน จกปรากฏอย ณ ทไหน ?


ทพนดน พระเจาขา !”

ภกษ ท. ! ถาพนดนไมมเลา แสงสวางแหงพระอาทตยนน จกปรากฏทไหน ?


ในนา พระเจาขา !”

ภกษ ท. ! ถานาไมมเลา แสงสวางแหงพระอาทตย นน จกปรากฏทไหนอก ?

“ขาแตพระองคผเจรญ ! แสงสวางแหงพระอาทตยนน ยอมเปน

สงทไมปรากฏแลว พระเจาขา !”

ภกษ ท. ! ฉนใดกฉนนนแล :

๓๑๐ ปฐมธรรม

ถาไมมราคะ (ความกาหนด) ไมมนนท(ความเพลน) ไมมตณหา (ความอยาก) ในกพฬการาหารแลวไซร, วญญาณกเปนสงทตงอยไมได เจรญงอกงามอยไมไดในกพฬการาหารนน.

วญญาณตงอยไมได เจรญงอกงามอยไมไดในทใด, การหยงลงแหงนามรป ยอมไมม ในทนน.

การหยงลงแหงนามรป ไมมในทใด, ความเจรญแหงสงขารทงหลาย ยอมไมมในทนน.

ความเจรญแหงสงขารทงหลาย ไมมในทใด,

การบงเกดในภพใหมตอไปยอมไมมในทนน.

การบง เก ดในภพใหมต อไป ไมม ในท ใด , ชาต ชรามรณะตอไป ยอมไมม ในทนน.

ชาตชรามรณะตอไป ไมมในทใด,

ภกษ ท. ! เราเรยก “ท” นนวาเปน “ทไมมโศก

ไมมธล ไมมความคบแคน” ดงน....

พทธวจน ๓๑๑

หลกการพจารณาอาหาร

ภกษ ท. ! ก กพฬการาหาร (อาหารคอคาขาว) จะพงเหนไดอยางไร ? ภกษ ท. ! เปรยบเหมอนภรรยาสามสองคน

ถอเอาเสบยงสาหรบเดนทางเลกนอย เดนไปสหนทาง อนกนดาร สองสามภรรยานน มบตรนอยคนเดยวผนารกนาเอนดอยคนหนง เมอขณะเขาทงสองกาลงเดนไปตามทางอนกนดารอยนน เสบยงสาหรบเดนทางทเขามอยเพยงเลกนอยนน ไดหมดสนไป หนทางอนกนดารนน ยงเหลออย เขาทงสองนน ยงไมเดนขามหนทางอนกนดารนนไปได ครงนนแล สองภรรยาสามนนไดมาคดกนวา

“เสบยงสาหรบเดนทางของเราทงสองทมอยเพยงเลกนอยน ไดหมดสนลงแลว หนทางอนกนดารนยงเหลออย ทงเรากยงไมเดนขามหนทางอนกนดารนไปได อยากระนนเลย เราทงสองคน พงฆาบตรนอยคนเดยวผนารกนาเอนดนเสย แลว ทาใหเปนเนอเคมและเนอยาง บรโภคเนอบตรนแหละ เดนขามหนทางอนกนดารทยงเหลออยนกนเถด เพราะ

๓๑๒ ปฐมธรรม

ถาไมทาเชนน พวกเราทงสามคนจะตองพากนพนาศหมดแน” ดงน. ครงนนแล ภรรยาสามทงสองนน จงฆาบตรนอยคนเดยวผนารกนาเอนดนน แลวทาใหเปนเนอเคม และเนอยาง บรโภคเนอบตรนนเทยว เดนขามหนทางอนกนดารทยงเหลออยนน สองภรรยาสามนน บรโภคเนอบตรไปพลางพรอมกบคอนอกไปพลาง ราพนวา “บตรนอยคนเดยวของเราไปไหนเสย บตรนอยคนเดยวของเราไปไหนเสย” ดงน. ภกษ ท. ! เธอทงหลายจะสาคญความขอนวาอยางไร ? สองภรรยาสามนนจะพงบรโภคเนอบตรเปนอาหาร เพอความเพลดเพลนสนกสนานบาง เพอความมวเมาบาง

เพอความประดบประดาบาง หรอเพอตบแตง (รางกาย) บาง

หรอหนอ ? ภกษทงหลายเหลานนกราบทลวา “ขอนนหาเปน

เชนนนไม พระเจาขา !”

แลวตรส ตอไปวา “ถาอยางนนสองภรรยาสามนน

จะพงบรโภคเนอบตรเปนอาหารเพยงเพอ (อาศย) เดนขามหนทางอนกนดารเทานนใชไหม?”

พทธวจน ๓๑๓

“ใช พระเจาขา !” ภกษ ท. ! ขอนมอปมาฉนใด, เรายอมกลาววา กพฬการาหารอนอรยสาวกพงเหน (วามอปมาเหมอนเนอบตร)

ฉนนน.

ภกษ ท. ! เมอกพฬการาหาร อนอรยสาวกกาหนดรไดแลว,

ราคะ (ความกาหนด) ทมกามคณทง ๕ เปนแดนเกด ยอมเปนสงทอรยสาวกนนกาหนดรไดแลวดวย; เมอราคะทมกามคณทง ๕ เปนแดนเกด เปนสงทอรยสาวกนนกาหนดรไดแลว, สงโยชนชนดทอรยสาวกประกอบเขาแลว จะพงเปนเหตใหมาสโลกนไดอก ยอมไมม.

นทาน. ส. ๑๖/๑๑๘/๒๔๐.

๓๑๔ ปฐมธรรม

หมดความพอใจ กสนทกข

นะตยา อะสะต อาคะตคะต นะ โหต; เมอความนอมไป ไมม, การมาและการไป ยอมไมม

อาคะตคะตยา อะสะต จตปะปาโต นะ โหต;

เมอการมาและการไป ไมม, การเคลอนและการเกดขน ยอมไมม

จตปะปาเต อะสะต เนวธะ นะ หรง นะ อภะยะมนตะเร:

เมอการเคลอนและการเกดขน ไมม, อะไร ๆ กไมมในโลกน ไมมในโลกอน ไมมในระหวางแหงโลกทงสอง

เอเสวนโต ทกขสสะ,

นนแหละ คอทสดแหงทกขละ.

อ. ข. ๒๕/๒๐๘/๑๖๑.

พทธวจน ๓๑๕

ความรสกภายในใจ เมอละตณหา (ความอยาก) ได

เราเมอยงคนไมพบแสงสวาง, มวเสาะหานายชางปลกเรอน (คอตณหา ผกอสรางเรอนคออตตภาพ) อย, ไดทองเทยวไปในสงสารวฏ กลาวคอ ความเกดแลว เกดอกเปนอเนกชาต

ความเกดเปนทกขราไปทกชาต

แนะนายชางผปลกสรางเรอน ! เรารจกเจาเสยแลว, เจาจกสรางเรอนใหเราตอไปอกไมได,

โครงเรอน (คอกเลสทเหลอเปนเชอเกดใหม) ของเจา เราหกเสยยบเยนหมดแลว ยอดเรอน (คออวชชา) เราขยเสยแลว, จตของเรา ถงความเปนธรรมชาต ทอารมณจะยแหย ยวเยาไมไดเสยแลว มนไดลถงความหมดอยากทกอยาง.

ธ. ข. ๒๕/๓๕/๒๑.

ลกษณะภกษผมศล

๓๑๘ ปฐมธรรม

ผชชวนวงวอน

ย ภกขเว สตถารา กรณย สาวกาน

หเตสนา อนกมปเกน อนกมป อปาทาย

กต โว ต มยา ภกษ ท. ! กจอนใด ทศาสดาผเอนดแสดงหาประโยชน เกอกล อาศยความเอนดแลว จะพงทาแกสาวกทงหลาย,

กจอนนน เราไดทาแลวแกพวกเธอทงหลาย.

เอตาน ภกขเว รกขมลาน

เอตาน สญาคาราน

ภกษ ท. ! นนโคนไมทงหลาย, นนเรอนวางทงหลาย

ฌายถ ภกขเว มา ปมาทตถ

ภกษ ท. ! พวกเธอทงหลายจงเพยรเผากเลส, อยาไดประมาท.

มา ปจฉา วปปฏสารโน อหวตถ

พวกเธอทงหลาย อยาไดเปนผทตองรอนใจ ในภายหลงเลย.

อย โว อมหาก อนสาสน

นแล เปนวาจาเครองพราสอนพวกเธอทงหลายของเรา. สฬา. ส. ๑๘/๔๔๑/๖๗๔.

พทธวจน ๓๑๙

ลกษณะของภกษผมศล (นยท ๑)

มหาราชะ ! ภกษเปนผมศลสมบรณแลว เปนอยางไรเลา ?

มหาราชะ ! ภกษในธรรมวนยน ละปาณาตบาต

เวนขาดจากปาณาตบาต วางทอนไมและศสตราเสยแลว

มความละอาย ถงความเอนดกรณาหวงประโยชนเกอกลในบรรดาสตวทงหลายอย; แมน กเปนศลของเธอประการหนง, เปนผละอทนนาทาน เวนขาดจากอทนนาทาน

ถอเอาแตของทเขาใหแลว หวงอยแตของทเขาให เปนคนสะอาด ไมเปนขโมยอย; แมน กเปนศลของเธอประการหนง, เปนผละกรรมอนมใชพรหมจรรย ประพฤตพรหมจรรยโดยปกต ประพฤตหางไกล เวนขาดจากการเสพเมถน อนเปนของชาวบาน; แมน กเปนศลของเธอประการหนง,

๓๒๐ ปฐมธรรม

เปนผละมสาวาท เวนขาดจากมสาวาท พดแตความจรง รกษาความสตย มนคงในคาพด ควรเชอถอได ไมแกลงกลาวใหผดตอโลก; แมน กเปนศลของเธอประการหนง,

เปนผละคาสอเสยด เวนขาดจากคาสอเสยด ไดฟงจากฝายนแลว ไมเกบไปบอกฝายโนน เพอใหฝายนแตกราวกน หรอไดฟงจากฝายโนนแลว ไมนามาบอกแกฝายน เพอใหฝายโนนแตกราวกน แตจะสมานคนทแตกกนแลว ใหกลบพรอมเพรยงกน อดหนนคนทพรอมเพรยงกนอย ใหพรอมเพรยงกนยงขน เปนคนชอบในการพรอมเพรยง เปนคนยนดในการพรอมเพรยง เปนคนพอใจในการพรอมเพรยง กลาวแตวาจาททาใหพรอมเพรยงกน; แมน กเปนศลของเธอประการหนง, เปนผละการกลาวคาหยาบเสย เวนขาดจากการกลาวคาหยาบ กลาวแตวาจาทไมมโทษ เสนาะโสต ใหเกดความรก เปนคาฟใจ เปนคาสภาพทชาวเมองเขาพดกน

เปนทใครทพอใจของมหาชน; แมน กเปนศลของเธอประการหนง,

พทธวจน ๓๒๑

เปนผละคาพดทโปรยประโยชนทงเสย เวนขาดจากการพดเพอเจอ กลาวแตในเวลาอนสมควร กลาวแตคาจรงเปนประโยชน เปนธรรม เปนวนย กลาวแตวาจามทตง

มหลกฐานทอางอง มเวลาจบ ประกอบดวยประโยชน สมควรแกเวลา; แมน กเปนศลของเธอประการหนง.

๓๒๒ ปฐมธรรม

ลกษณะของภกษผมศล (นยท ๒)

มหาราชะ ! ภกษในธรรมวนยน เปนผฉนอาหารวนหนงเพยงหนเดยว, เวนจาก การฉนในราตรและวกาล, เปนผเวนขาดจากการฟอนรา การขบรอง การประโคม

และการดการเลนชนดเปนขาศกแกกศล, เปนผเวนขาดจากการประดบประดา คอทดทรงตกแตงดวยมาลาและของหอมและเครองลบทา, เปนผเวนขาดจากการนอนบนทนอนสงใหญ, เปนผเวนขาดจากการรบเงนและทอง, เปนผเวนขาดจากการรบขาวเปลอก, เปนผเวนขาดจากการรบเนอดบ, เปนผเวนขาดจากการรบหญงและเดกหญง, เปนผเวนขาดจากการรบทาสหญงและทาสชาย, เปนผเวนขาดจากการรบแพะ แกะ ไก สกร ชาง โค มา ทงผและเมย,

พทธวจน ๓๒๓

เปนผเวนขาดจากการรบทนาและทสวน, เปนผเวนขาดจากการรบใชเปนทตไปในทตาง ๆ, เปนผเวนขาดจากการซอและการขาย, เปนผเวนขาดจากการโกงดวยตาชง การลวงดวยของปลอมและการฉอดวยเครองนบ, เปนผเวนขาดจากการโกงดวยการนบสนบนและลอลวง, เปนผเวนขาดจากการตด การฆา การจาจอง การซมทาราย การปลน และการกรรโชก, แมน กเปนศลของเธอประการหนง,

๓๒๔ ปฐมธรรม

ลกษณะของภกษผมศล (นยท ๓)

อกอยางหนง เมอสมณะหรอพราหมณบางพวก

ฉนโภชนะททายกถวายดวยศรทธาแลว ทานเหลานนยงทาพชคามและภตคามใหกาเรบ, คออะไรบาง ? คอพชทเกดแตราก พชทเกดแตตน พชทเกดแตผล พชทเกดแตยอด และพชทเกดแตเมลดเปนทหา. สวนภกษในธรรมวนยน เธอเวนขาดจากการทาพชคามและภตคาม เหนปานนน ใหกาเรบแลว แมน กเปนศลของเธอประการหนง. อกอยางหนง เมอสมณะหรอพราหมณบางพวก

ฉนโภชนะททายกถวายดวยศรทธาแลว ทานเหลานนยงเปนผทาการบรโภคสะสมอยเนอง ๆ, คออะไรบาง ? คอสะสมขาวบาง สะสมนาดมบาง สะสมผาบาง สะสมยานพาหนะบาง

สะสมเครองนอนบาง สะสมของหอมบาง สะสมอามสบาง.

สวนภกษในธรรมวนยน เธอเวนขาดจากการบรโภคสะสมเหนปานนนเสยแลว แมน กเปนศลของเธอประการหนง.

พทธวจน ๓๒๕


ฉนโภชนะททายกถวายดวยศรทธาแลว ทานเหลานนยงเปนผดการละเลนกนอยเนอง ,ๆ คออะไรบาง ? คอดฟอน ฟงขบ

ฟงประโคม ดไมลอย ฟงนยาย ฟงเพลงปรบมอ ฟงตฆอง

ฟงตระนาด ดหนยนต ฟงเพลงขอทาน ฟงแคน ดเลนหนาศพ

ดชนชาง แขงมา ชนกระบอ ชนโค ชนแพะ ชนแกะ ชนไก ชนนกกระทา ดราไม รามอ ชกมวย ดเขารบกน ดเขาตรวจพล

ดเขาตงกระบวนทพ ดกองทพ ทจดไว. สวนภกษในธรรมวนยน เธอเวนขาดจากการดการเลนเหนปานนนเสยแลว

แมน กเปนศลของเธอประการหนง, อกอยางหนง เมอสมณะหรอพราหมณบางพวก

ฉนโภชนะททายกถวายดวยศรทธาแลว ทานเหลานนยงสาเรจการเปนอยดวยการเลยงชวตผด เพราะทาเดรจฉานวชา เหนปานนอย, คออะไรบาง ? คอทายลกษณะในรางกายบาง

ทายนมตลางดลางรายบาง ทายอปปาตะ คอของตกบาง

ทานายฝน ทายชะตา ทายผาหนกด ทาพธโหมเพลง ทาพธเบกแวนเวยนเทยน ทาพธซดโปรยแกลบ ทาพธซดโปรยรา ทาพธซดโปรยขาวสาร ทาพธจองเปรยง ทาพธจดไฟบชา

๓๒๖ ปฐมธรรม

ทาพธเสกเปา ทาพธพลดวยโลหตบาง เปนหมอดอวยวะรางกาย หมอดภมทตงบานเรอน ดลกษณะไรนา เปนหมอปลกเสก เปนหมอผ เปนหมอทายนตกนบานเรอน หมอง หมอดบพษ หมอแมลงปอง หมอหนกด หมอทายเสยงนก

เสยงกา หมอทายอาย หมอกนลกศร หมอดรอยสตว. สวนภกษในธรรมวนยน เธอเวนขาดจากการเลยงชวตผด

เพราะทาเดรจฉานวชา เหนปานนนเสยแลว. แมน กเปนศลของเธอประการหนง, อกอยางหนง เมอสมณะหรอพราหมณบางพวก

ฉนโภชนะททายกถวายดวยศรทธาแลว ทานเหลานน

ยงสาเรจการเปนอยดวยการเลยงชวตผด เพราะทาเดรจฉานวชา เหนปานนอย, คออะไรบาง ? คอ ทานายจนทรคราส

สรยคราส นกษตรคราส ทานายดวงจนทร ดวงอาทตย ดาวพระเคราะห วาจกเดนในทางบาง นอกทางบาง, ทานายวา จกมอกกาบาต ฮมเพลง แผนดนไหว ฟารองบาง ทานายการขน การตก การหมอง การแผวของดวงจนทร ดวงอาทตยและดาว จะมผลเปนอยางนน ๆ ดงนบาง. สวนภกษในศาสนาน เธอเวนขาดจากการเลยงชวตผด เพราะทา

พทธวจน ๓๒๗

เดรจฉานวชา เหนปานนนเสยแลว. แมน กเปนศลของเธอประการหนง, อกอยางหนง เมอสมณะหรอพราหมณบางพวก

ฉนโภชนะททายกถวายดวยศรทธาแลว ทานเหลานน

ยงสาเรจการเปนอยดวยการเลยงชวตผด เพราะทาเดรจฉานวชา เหนปานนอย, คออะไรบาง ? คอ ทานายวาจกมฝนดบาง จกมฝนแลงบาง อาหารหางาย อาหารหายาก

จกมความสบาย จกมความทกข จกมโรค จกไมมโรคบาง

ทานายการนบคะแนน คดเลข ประมวล, แตงกาพยกลอน

สอนตาราวาดวยทางโลก ดงนบาง. สวนภกษในธรรมวนยน เธอเวนขาดจากการเลยงชวตผด เพราะทาเดรจฉานวชา

เหนปานนนเสยแลว. แมน กเปนศลของเธอประการหนง, อกอยางหนง เมอสมณะหรอพราหมณบางพวก

ฉนโภชนะททายกถวายดวยศรทธาแลว ยงสาเรจการเปนอยดวยการเลยงชวตผด เพราะทาเดรจฉานวชา เหนปานนอย, คออะไรบาง ? คอ ดฤกษอาวาหะ ดฤกษววาหะ ดฤกษทาการผกมตร ดฤกษทาการแตกราว ดฤกษทาการเกบทรพย ดฤกษทาการจายทรพย, ดโชคดโชครายบาง, ใหยาบารงครรภบาง

๓๒๘ ปฐมธรรม

รายมนตผกยด ปดอดบาง, รายมนตสลด รายมนตกนเสยง

เปนหมอเชญผถามบาง เชญเจาเขาหญงถามบาง ถามเทวดาบาง ทาพธบวงสรวงพระอาทตย บวงสรวงมหาพรหม

รายมนตพนไฟ รายมนตเรยกขวญใหบาง. สวนภกษในธรรมวนยน เธอเวนขาดจากการเลยงชวตผด เพราะทาเดรจฉานวชา เหนปานนนเสยแลว. แมน กเปนศลของเธอประการหนง,


ฉนโภชนะททายกถวายดวยศรทธาแลว ทานเหลานนยงสาเรจการเปนอยดวยการเลยงชวตผด เพราะทาเดรจฉานวชา เหนปานนอย, คออะไรบาง ? คอ บนขอลาภผลตอเทวดา ทาการบวงสรวงแกบน สอนมนตกนผกนบานเรอน ทากะเทยใหเปนชาย ทาชายใหเปนกะเทย ทาพธปลกเรอน ทาการบวงสรวงในทปลกเรอน พนนามนต บชาเพลงใหบาง

ประกอบยาสารอกใหบาง ประกอบยาประจ ประกอบยาถายโทษขางบน ประกอบยาแกปวดศรษะ หงนามนหยอดห ทายาหยอดตา ประกอบยานตถ ประกอบยาทาใหกด

ประกอบยาทาใหสมาน เปนหมอปายยาตา เปนหมอผา

พทธวจน ๓๒๙

บาดแผล เปนหมอกมาร หมอพอกยาแกยาใหบาง. สวนภกษในธรรมวนยน เธอเวนขาดจากการเลยงชวตผด

เพราะทาเดรจฉานวชา เหนปานนนเสยแลว. แมน กเปนศลของเธอประการหนง.

ส. ท. ๙/๘๓/๑๐๓.

มลนธพทธโฆษณ

มลนธแหงมหาชนชาวพทธ ผซงชดเจน และมนคงในพทธวจน เรมจากชาวพทธกลมเลกๆกลมหนง ไดมโอกาสมาฟงธรรมบรรยายจากทานพระอาจารยคกฤทธ โสตถผโล ทเนนการนาพทธวจน (ธรรมวนยจากพทธโอษฐ ทพระพทธองคทรงยนยนวาทรงตรสไวดแลว บรสทธบรบรณสนเชง ทงเนอความและพยญชนะ) มาใชในการถายทอดบอกสอน ซงเปนรปแบบการแสดงธรรมทตรงตามพทธบญญตตามททรงรบสงแกพระอรหนต ๖๐ รปแรกทปาอสปตนมฤคทายวน ในการประกาศพระสทธรรม และเปนลกษณะเฉพาะทภกษในครงพทธกาลใชเปนมาตรฐานเดยว

หลกพทธวจนน ไดเขามาตอบคาถาม ตอความลงเลสงสย ไดเขามาสรางความชดเจน ตอความพราเลอนสบสน ในขอธรรมตางๆ ทมอยในสงคมชาวพทธ ซงทงหมดน เปนผลจากสาเหตเดยวคอ การไมใชคาของพระพทธเจาเปนตวตงตนในการศกษาเลาเรยน

ดวยศรทธาอยางไมหวนไหวตอองคสมมาสมพทธะ ในฐานะพระศาสดา ทานพระอาจารยคกฤทธ ไดประกาศอยางเปนทางการวา “อาตมาไมมคาสอนของตวเอง”

และใชเวลาทมอย ไปกบการรบสนองพทธประสงค ดวยการโฆษณาพทธวจน เพอความตงมนแหงพระสทธรรม และความประสานเปนหนงเดยวของชาวพทธ

เมอกลบมาใชหลกพทธวจน เหมอนทเคยเปนในครงพทธกาล สงทเกดขนคอ ความชดเจนสอดคลองลงตว ในความรความเขาใจ ไมวาในแงของหลกธรรม ตลอดจนมรรควธทตรง และสามารถนาไปใชปฏบตใหเกดผล รเหนประจกษไดจรงดวยตนเองทนท ดวยเหตน ชาวพทธทเหนคณคาในคาของพระพทธเจา จงขยายตวมากขนเรอยๆ เกดเปน “กระแสพทธวจน” ซงเปนพลงเงยบทกาลงจะกลายเปนคลนลกใหม ในการกลบไปใชระบบการเรยนรพระสทธรรม เหมอนดงครงพทธกาล

ดวยการขยายตวของกระแสพทธวจนน สอธรรมทเปนพทธวจน ไมวาจะเปนหนงสอ หรอซด ซงแจกฟรแกญาตโยมเรมมไมพอเพยงในการแจก ทงน เพราะจานวนของผทสนใจเหนความสาคญของพทธวจน ไดขยายตวมากขนอยางรวดเรวประกอบกบวาทานพระอาจารยคกฤทธ โสตถผโล เครงครดในขอวตรปฏบตตามแนวทางของทานพระโพธญาณเถร (ชา สภทโท) ภายใตวนยอนเปนพทธบญญต การเผยแพรพทธวจนทผานมา จงเปนไปในลกษณะสนโดษตามมตามได เมอมโยมมาปวารณาเปนเจาภาพในการจดพมพ ไดมาจานวนเทาไหร กทยอยแจกไปตามทมเทานน เมอมมา กแจกไปเมอหมด กคอหมด

เนองจากวา หนาทในการดารงพระสทธรรมใหตงมนสบไป ไมไดผกจากดอยแตเพยงพทธสาวกในฐานะของสงฆเทานน ฆราวาสกลมหนงซงเหนความสาคญของพทธวจน จงรวมตวกนเขามาชวยขยายผลในสงททานพระอาจารยคกฤทธ โสตถผโลทาอยแลว นนคอ การนาพทธวจนมาเผยแพรโฆษณา โดยพจารณาตดสนใจจดทะเบยน จดตงเปนมลนธอยางถกตองตามกฏหมาย เพอใหการดาเนนการตางๆ ทงหมด อยในรปแบบทโปรงใส เปดเผย และเปดกวางตอสาธารณชนชาวพทธทวไป

สาหรบผทเหนความสาคญของพทธวจน และมความประสงคทจะดารงพระสทธรรมใหตงมน ดวยวธของพระพทธเจา สามารถสนบสนนการดาเนนการตรงนไดดวยวธงายๆ นนคอ เขามาใสใจศกษาพทธวจน และนาไปใชปฏบตดวยตนเอง เมอรประจกษ เหนไดดวยตนแลว วามรรควธทไดจากการทาความเขาใจ โดยใชคาของพระพทธเจาเปนตวตงตนนน นาไปสความเหนทถกตอง ในหลกธรรมอนสอดคลองเปนเหตเปนผล และเชอมโยงเปนหนงเดยว กระทงไดผลตามจรง ทาใหเกดมจตศรทธา ในการชวยเผยแพรขยายสอพทธวจน เพยงเทาน คณกคอหนงหนวยในขบวน “พทธโฆษณ“ แลว

นคอเจตนารมณของมลนธพทธโฆษณ นนคอเปนมลนธแหงมหาชนชาวพทธ ซงชดเจน และมนคงในพทธวจน

ผทสนใจรบสอธรรมทเปนพทธวจน เพอไปใชศกษาสวนตว หรอนาไปแจกเปนธรรมทาน แกพอแมพนอง ญาต หรอเพอน

สามารถมารบไดฟร โดยไมมเงอนไข ทวดนาปาพง หรอตามทพระอาจารยคกฤทธไดรบนมนตไปแสดงธรรมนอกสถานท

สาหรบรายละเอยดกจธรรมตางๆ ภายใตเครอขายพทธวจนโดยวดนาปาพง คนหาขอมลไดจาก

www.watnapp.com

หากมความจานงทจะรบไปแจกเปนธรรมทานในจานวนหลายสบชด ขอความกรณาแจงความจานงไดท

มลนธพทธโฆษณ

สานกงานใหญ : ๑๖/๘๘ ชน ๒ ซอยสขมวท ๖๘ ถนนสขมวท แขวงบางนา เขตบางนา กรงเทพมหานคร ๑๐๑๒๐

โทรศพท ๐๒-๗๔๔-๘๓๖๐ - ๑ โทรสาร ๐๒-๓๙๘-๒๑๘๔ เวบไซด : www.buddhakos.org อเมล : [email protected]

ประสานงานและเผยแผ : มลนธพทธโฆษณ อาคารภคนท ๙ ถนนรชดาภเษก แขวงดนแดง, เขตดนแดง กรงเทพมหานคร ๑๐๔๐๐

โทร.๐๘๕-๐๕๘-๖๘๘๘, ๐๘๑-๕๑๓-๑๖๑๑

สนบสนนการเผยแผพทธวจนไดท ชอบญช “มลนธพทธโฆษณ” ธนาคารกสกรไทย สาขา ยอยตลาดไท

ประเภท บญชออมทรพย เลขทบญช ๔๘๔-๒-๑๐๘๗๗-๘

ขอกราบขอบพระคณแด

พระอาจารยคกฤทธ โสตถผโล และคณะสงฆวดนาปาพง

ทกรณาใหคำปรกษาในการจดทำหนงสอเลมน

ตดตามการเผยแผพระธรรมคำสอนตามหลกพทธวจน

โดยพระอาจารยคกฤทธ โสตถผโล ไดท

• media.watnapahpong.org www.watnapp.com (ธรรมบรรยายคำวนเสาร) ทงภาพและเสยงตงแต ๑๙.๐๐ น.

• คลน ส.ว.พ. FM ๙๑.๐ MHz ทกวนพระ เวลา ๑๖.๔๐ น. ,

FM ๑๐๖.๐ MHz (คลนครอบครวขาว) จนทร-ศกร เวลา ๐๕.๐๐ - ๐๕.๓๐ น.

• ทวดาวเทยมชอง A I Biz Net Tong Hua เวลา ๐๕.๐๐ - ๐๕.๓๐ น.

และ เวลา ๐๖.๐๐ - ๐๗.๐๐ น.

๐๒-๕๔๙-๒๑๗๔๐๘๑-๕๑๓-๑๖๑๑๐๘๔-๐๙๖-๘๔๓๐

ลงสะพานคลอง ๑๐ เลยวซายคอสะพาน

ลง สะพาน คลอง ๑๐ ไป ย เทรน แรก มา แลว เลยว ซาย กอน ขน สะพาน

บรรณานกรม

พระไตรปฎกบาลอกษรไทยฉบบสยามรฐ

พระไตรปฎกไทยฉบบสยามรฐ

พทธวจน ฉบบธรรมโฆษณ (ชดจากพระโอษฐ ผลงานแปลพทธวจนโดยทานพทธทาสภกข)

พทธวจน ฉบบตรวจแก (จดพมพโดยมลนธพทธโฆษณ)

รวมจดทำโดยคณอาคม จนทะคณ,

กลมพทธบรษทศากยบตร,

กลมละนนท, กลมพทธโอษฐ,

กลมธรรมะสขาว, กลมสมณะศากยะปตตยะ,

กลมพนกงานตอนรบบนเครองบนบรษทการบนไทย,

กลมมหาวทยาลยสงขลานครนทร, กลมวทยาเขต-หาดใหญ,

คณสธ วชระสมบรณ, คณสายทพย ยวเทพากร, คณอมฤต ชยบตร,

คณพมจนทร วมกตานนท, คณวจตรา คปตษเฐยร, คณวงสร เอยวเหลก

คณมานพ พมเขม และครอบครว, คณดนย วงศาโรจน และครอบครว,

คณสเทพ กลสงห และครอบครว, คณวราภรณ ศกด และครอบครว

นายกเทศมนตรบางควด คณพสษฐ มะล,

บรษท หางพระจนทรโอสถ จำกด, บรษท ไทยควอลต แลนด แอนด เฮาส จำกด,

ฉกก. อ ๒๒/๔๑๘/๓๒๖. , ตก. อ. ๒๒/๓๕๕/๕๖๔.

โสณะ! ขอนกเปนเชนนนแล กลาวคอ

ความเพยรทบคคลปรารภจดเกนไป

ยอมเปนไปเพอความฟงซาน

ยอหยอนเกนไปยอมเปนไปเพอความเกยจคราน

โสณะ! เพราะเหตนนแล เธอจงตงความเพยรแตพอด จงเขาใจความทอนทรยทงหลาย ตองเปนธรรมชาตทเสมอ ๆ กน

จงกำหนดหมายในความพอดนนไวเถด

“พระเจาขา ! ขาพระองคจกปฏบตอยางนน”

“ความเพยรพอด พรอมดวยความสามคค”

ภกษทงหลาย ในทศใดพวกภกษ มความพรอมเพรยงกน

มความบนเทงตอกนและกน ไมทะเลาะววาทกน

เขากนไดสนทเหมอนนำนมกบนำ มองดกนดวยสายตาแหงความรกอย ภกษทงหลาย ทศนนเปนทผาสกแกเรา แมตองเดนไป (อยางเหนดเหนอย)

จะปวยการกลาวไปใย ถงการทเพยงแตนกถง.

ในกรณน เราเชอแนแกใจวา เปนเพราะภกษเหลานน

ไดละทงธรรม ๓ อยางเสยแลว และพากนมาถอกระทำเพมพนใหมาก

ในธรรม ๓ อยาง....กธรรม ๓ อยาง อยางไรเลา

ทพวกภกษเหลานนพากนมาถอ กระทำเพมพนใหมาก ๓ อยางคอ:-

๑. เนกขมมวตก ความตรกในการหลกออกจากความพวพนในกาม

๒. อพ ยาปาทวตก ความตรกในการไมทำความมงราย

๓. อวหงสาวตก ความตรกในการไมทำตนและผอนใหลำบาก

ธรรม ๓ อยางเหลานแล ทภกษเหลานนพากนมาถอ กระทำเพมพนใหมาก...

สอธรรมะน จดทำเพอประโยชนทางการศกษาสสาธารณชนเปนธรรมทาน ลขสทธในตนฉบบน

ไดรบการสงวนไว ไมสงวนสทธในการจดทำจากตนฉบบเพอเผยแผในทกกรณ

ในการจดทำหรอเผยแผ โปรดใชความละเอยดรอบคอบเพอรกษาความถกตองของขอมล


ตดตอไดท คณศรชา โทร.๐๘๑-๕๑๓-๑๖๑๑ คณอารวรรณ โทร.๐๘๕-๐๕๘-๖๘๘๘

ตดตามการเผยแผพระธรรมคำสอนตามหลกพทธวจน โดยพระอาจารยคกฤทธ โสตถผโล ไดท media.watnapahpong.org |www.watnapp.com (ธรรมบรรยายคำวนเสาร) ทงภาพและเสยง ตงแต 19.00 น. | คลน ส.ว.พ. FM 91.0 MHz ทกวนพระ เวลา 16.40 น. |

FM 106.0 MHz เวลา 05.00-05.30 น. | ทวดาวเทยม ชอง A I Biz Net Tong Hua เวลา 05.00-05.30 น. และ 06.00-07.00 น.

“ปฐมธรรม”เขาใจธรรมเพยงบทเดยว กเพยงพอ

คามณ ! ...เพราะเหตวา ถงแมเขาจะเขาใจธรรมทเราแสดงสกบทเดยว

นนกยงจะเปนไปเพอประโยชนเกอกลและความสขแกชนทงหลายเหลานน


สฬา. ส. ๑๘/๓๘๗/๖๐๓.

“ปฐม

ธรรม”

เมอ ผ อน เปน ผเบยดเบยน เราจก เปน ผ ไม เบยดเบยน

เมอ ผ อน กระทำ ปาณาตบาต เรา จก เวน ขาด จาก ปาณาตบาต

เมอ ผ อน กระทำ อทนนาทาน เรา จก เวน ขาด จาก อทนนาทาน

เมอ ผ อน พด เทจ พด สอ เสยด พด คำ หยาบ พด เพอ เจอ เรา จก เวน ขาด จาก กา รพดทจ พด สอ เสยด พด คำ หยาบ พด เพอ เจอ

เมอ ผ อน มาก ดวย อภ ชฌา เรา จก เปน ผ ไม มาก ดวย อภ ชฌา

เมอ ผ อน ม จต พยาบาท เรา จก เปน ผ ไมม จต พยาบาท

เมอ ผ อน เปน ผ ฟงซาน เรา จก เปน ผ ไม ฟงซาน

เมอ ผ อน เปน ผ มก โกรธ ผก โกรธ เรา จก เปน ผ ไม มก โกรธ ผก โกรธ

เมอ ผ อน เปน ผ ลบหล คณ เรา จก เปน ผ ไม ลบหล คณ

เมอ ผ อน เปน ผ แขง ด เรา จก เปน ผ ไม แขง ด

เมอ ผ อน เปน ผ รษยา เรา จก เปน ผ ไม รษยา

เมอ ผ อน เปน ผ ตระหน เรา จก เปน ผ ไม ตระหน

เมอ ผ อน เปน ผ โออวด เรา จก เปน ผ ไม โออวด

เมอ ผ อน เปน ผ ม มารยา เรา จก เปน ผ ไมม มารยา

เมอ ผ อน เปน ผ กระดาง เรา จก เปน ผ ไม กระดาง

เมอ ผ อน เปน ผ ด หมน ทาน เรา จก เปน ผ ไม ด หมน ทาน

เมอ ผ อน เปน ผ วายาก เรา จก เปน ผ วา งาย

เมอ ผ อน เปน ผ ม มตร ชว เรา จก เปน ผ ม มตร ด

เมอ ผ อน เปน ผ ประมาท เรา จก เปน ผ ไม ประมาท

เมอ ผ อน เปน ผ ไมม หร และ โอตตปปะ เรา จก เปน ผ ม หร และ โอตตปปะ

เมอ ผ อน เปน ผ ม ส ตะ นอย เรา จก เปน ผ ม ส ตะ มาก

เมอ ผ อน เปน ผ ข เกยจ เรา จก เปน ผ ปรารภ ความ เพยร

จนทะ! สลเลขธรรม (ความขดเกลา) เปนสงทเธอทงหลายพงกระทำในธรรมทงหลายเหลาน กลาวคอ: -

ม. ม. ๑๒/๗๕/๑๐๔.

ฉบบ

๙

พุทธวจน ปฐมธรรม

Documents

Transcript of พุทธวจน ปฐมธรรม