De nieuwe Rode Lijst Libellen

Zwolle, 3 maart 2012

Tim Termaat Vincent Kalkman

De nieuwe Rode Lijst Libellen

• gelezen?• korter of langer

dan verwacht?• begrepen??

Inhoud

• waarom een nieuwe Rode Lijst?• methodiek• uitkomsten Rode Lijst 2011 (Nederlandse criteria)• vergelijking met Rode Lijst 1997• conclusies• uitkomsten IUCN-criteria

Waarom een nieuwe Rode Lijst?

• voornemen overheid: update elke 10 jaar• vorige RL stamt uit 1997!• nieuwe RL is officieel nog een voorstel• na publicatie in Staatcourant pas

officieel• goede timing: nieuwe Natuurwet!

Rode Lijst Libellen 1997 (Wasscher, 1999)

Methodiek

• vaste methode voor elke Rode Lijst, want:– vergelijking mogelijk met vorige RL (1997)– vergelijking mogelijk met RL’s van ander soortgroepen

• ook vergelijking mogelijk met RL’s uit ander landen?

Lastig…

• criteria verschillen per land• daarom ook criteria die

wereldwijd worden toegepast: IUCN-criteria

Lode lijst?Geef mij maal witte lijst!

‘Rode Lijst’ betekent in elk land iets anders…

Twee methoden

• Nederlandse criteria van het Ministerie van EL&I

• bedoeld om nationaal natuurbeleid te toetsen

• Internationale criteria van de IUCN

• bedoeld om RL’s tussen landen te kunnen vergelijken

Nederlandse criteria

• soorten toedelen aan RL-categorie:– Verdwenen uit Nederland– Ernstig bedreigd, Bedreigd, Kwetsbaar, Gevoelig– Thans niet bedreigd

• combinatie van zeldzaamheid en trend leidt tot juiste categorie

Nederlandse criteriaTrend: % achteruitgang

t-klasse

<25%

0/ +

1 GE

2 (TNB)

3 (TNB)

4 (TNB)

25-50%

t

5 KW

6 KW

7 KW

8 (TNB)

50-75%

tt

9 BE

10 BE

11 KW

12 GE

75-100%

ttt

13 EB

14 BE

15 KW

16 GE

100%

tttt

17 VN

z-klasse x zzz zz z a Zeldzaamheid: zv (aantal atlasblokken)

0

1-16

17-83

84-209

>209

Zeldzaamheid: zn (aantal individuen)

0 1-250 251-2500

2501-25000

>25000

Zeldzaamheid• ZV: aantal atlasblokken met voortplanting in 2010• geweldige dataset met waarnemingen, dankzij ons

allemaal!• situatie ‘2010´ = 2000-2009• toe- of afname in periode 2000-2009? -> correctie van

aantal atlasblokken (occupancy modellen)

• ZN: aantal voortplantende individuen in 2010 -> ingeschat, in klassen

ZV (bijna) steeds doorslaggevend

ZV groene glazenmaker

• 85 atlashokken met voortplanting in 2000-2009 (= ‘2010’)• maar: 4% afname tussen 2000 en 2009 -> correctie tot 82 hokken

Trend• TV: trend in verspreiding: aantal atlasblokken met

voortplanting sinds 1950• TN: trend in aantal voortplantende individuen sinds

1950• ‘1950´ = 1920-1960

• 1950 is referentiejaar voor de Rode Lijst!• situatie in periode 1920-1960 wordt vergeleken met

situatie 2000-2009…

Groot verschil in onderzoekskwaliteit!

Trend in verspreiding (TV)

• onderscheid gemaakt: slecht, redelijk en goed onderzochte hokken (Chao2 methode )

• slecht onderzochte hokken niet bruikbaar• redelijk en goed onderzochte hokken: onderling

vergeleken -> trends gemiddeld• overcorrectie voorkomen door expert judgement

Trend aantal (TN)

• 1950-1998: geen betrouwbare gegevens over populatiegrootte van soorten

• pas vanaf 1999: Landelijk Meetnet Libellen -> betrouwbare trends voor 2/3 van de soorten

Oplossing: ‘kettingindex’

Kettingindex speerwaterjuffer

98% afname

Trend: % achteruitgang

t-klasse

<25%

0/ +

1 GE

2 (TNB)

3 (TNB)

4 (TNB)

25-50%

t

5 KW

6 KW

7 KW

8 (TNB)

50-75%

tt

9 BE

10 BE

11 KW

12 GE

75-100%

ttt

13 EB

14 BE

15 KW

16 GE

100%

tttt

17 VN

z-klasse x zzz zz z a Zeldzaamheid: zv (aantal atlasblokken)

0

1-16

17-83

84-209

>209

Zeldzaamheid: zn (aantal individuen)

0 1-250 251-2500

2501-25000

>25000

Groene glazenmaker

Kwetsbaar

Trend: % achteruitgang

t-klasse

<25%

0/ +

1 GE

2 (TNB)

3 (TNB)

4 (TNB)

25-50%

t

5 KW

6 KW

7 KW

8 (TNB)

50-75%

tt

9 BE

10 BE

11 KW

12 GE

75-100%

ttt

13 EB

14 BE

15 KW

16 GE

100%

tttt

17 VN

z-klasse x zzz zz z a Zeldzaamheid: zv (aantal atlasblokken)

0

1-16

17-83

84-209

>209

Zeldzaamheid: zn (aantal individuen)

0 1-250 251-2500

2501-25000

>25000

Speerwaterjuffer

Ernstig bedreigd

Uitkomsten alle soortenMercuurwaterjuffer Maanwaterjuffer

Dwergjuffer Venglazenmaker

Bronslibel Noordse glazenmaker

Oostelijke witsnuitlibel Groene glazenmaker

Sierlijke witsnuitlibel Venwitsnuitlibel

Donkere waterjuffer Gevlekte witsnuitlibel

Speerwaterjuffer Kleine tanglibel

Hoogveenglanslibel Zuidelijke oeverlibel

Kempense heidelibel

Bosbeekjuffer

Noordse winterjuffer

Beekrombout

Gaffellibel

Gewone bronlibel

Gevlekte glanslibel

Verdwenen uit NL5

Ernstig bedreigd4

Bedreigd6

Kwetsbaar6

Gevoelig2

23 soorten op de RL (35%)

Verschillen met Rode Lijst 1997?

• de oude methode wijkt (een beetje) af• beide lijsten niet direct vergelijkbaar• daarom: reconstructie Rode Lijst 1997 met methode

en gegevens van nu

Vergelijking 1997-2011

0

10

20

30

40

50

60

70

1997 2011

Thans niet bedreigd

Gevoelig

Kwetsbaar

Bedreigd

Ernstig bedreigd

Verdwenen uit Nederland

1997 2011

n=61n=65

0%

10%

20%

30%

40%

50%

1997 2011

Gevoelig

Kwetsbaar

Bedreigd

Ernstig bedreigd

Verdwenen uit Nederland

Vergelijking 1997-2011

1997 2011

44%

35%

Belangrijkste verschillen

• de Rode Lijst is korter en minder ‘diep rood’ geworden• 8 soorten van de Rode Lijst af• 6 soorten in lichtere categorie

• 23 soorten is nog steeds best veel…• 2 soorten die niet bedreigd waren zijn dat nu wel– maanwaterjuffer & venglazenmaker (oorzaken??)

• situatie enkele soorten nog steeds zeer zorgzaam!– speerwaterjuffer & Kempense heidelibel

Nieuwe RL langer dan verwacht?

• enkele soorten kloppen niet met je ‘gevoel’• soorten in zelfde categorie gebleven:– bosbeekjuffer– beekrombout– hoogveenglanslibel– venwitsnuitlibel

Nederlandse criteria zijn ‘streng’!

Referentiejaar 1950

0

50

100

150

200

250

1940 1950 1960 1970 1980 1990 2000 2010 2020

Aant

al1950

2010

Nederlandse criteria

De eis van 10 jaar voortplanting

• recente ‘terugkomers’: pas na 10 jaar voortplanting uit categorie VN- oostelijke & sierlijke witsnuit- mercuurwaterjuffer

• recente ‘nieuwkomers’: pas na 10 jaar voortplanting beschouwd voor de Rode Lijst- gaffelwaterjuffer- zuidelijke glazenmaker, keizerlibel & heidelibel

Conclusies

• Rode Lijst is korter geworden: gemiddeld gaat het goed!• recente positieve ontwikkelingen op deze RL nog niet

zichtbaar• compliment voor beheerders en beleidsmakers!

• er zijn ook verliezers• niveau 1950 is bij sommige soorten nog niet bereikt

0

50

100

150

200

250

1940 1950 1960 1970 1980 1990 2000 2010 2020

2010

1950

2010

Aant

al

Nederlandse criteria

2001

IUCN-criteria

Uitkomsten IUCN-criteria?

Uitkomsten IUCN-criteria

• lijst minder lang en minder rood (19 soorten)• 4 algemene soorten op de RL!

zwarte heidelibelIUCN: Near Threatened

• gewone pantserjuffer• lantaarntje• steenrode heidelibel

Ab Baas

0

20

40

60

80

100

120

1999 2001 2003 2005 2007 2009

Dank aan alle waarnemers en tellers!

Dank aan begeleidingscommissie!

• Dick Bal (EL&I)• Arco van Strien (CBS)• Hans de Iongh (IUCN)• Jaap Bouwman (NVL)• Roy van Grunsven (NVL)

Fotografen:

• Ab Baas• Kars Veling• Kim Huskens• Tim Termaat