บรรยายโดย ผชวยศาสตราจารย ดร.สชาต บษยชญานนท อาจารยประจ าสาขาวชาปรชญาและศาสนา

คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร

ตรรกศาสตร เปนวชาแขนงหนงทเสนอขอคด กฎเกณฑ ระเบยบ แบบแผนตางๆ เกยวกบเรองเหตผล วชาปรชญาอาศยตรรกศาสตรเปนเครองมอในการเขาถงปรชญา ดงนน ตรรกศาสตรมการศกษาและพฒนามาตงแตสมยกรกโบราณ ค าวา "ตรรกศาสตร" มาจากภาษาสนสกฤตวา "ตรก" (หมายถง การตรกตรอง หรอความคด) รวมกบ "ศาสตร" (หมายถง ระบบความร) ดงนน "ตรรกศาสตร จงหมายถง ระบบวชาความรทเกยวของกบความคด"

การใหเหตผล คอ การอางหลกฐานเพอยนยนวา “ ขอสรป ” ของเราเปนความจรง มสวนประกอบของการใหเหตผล คอ 1. สวนทเปนขออาง ( เหต ) หมายถง หลกฐาน 2. สวนทเปนขอสรป ( ผล ) หมายถง สงทเราตองการบอกวาเปนจรง

ขอบเขตของปรชญา ก าหนดหาเหตผลออก 2 รปแบบ

วธการนรนย

วธการอปนย

วธการอางเหตผลแบบอปนย

เหต 1) ความจรงยอยท 1 แมชอบซอสนคาทมของแถม (ประโยคอาง) 2) ความจรงยอยท 2 พสาวชอบซอสนคาทมของแถม (ประโยคอาง) 3) ความจรงยอยท 3 เพอผหญงชอบซอสนคาทมของแถม (ประโยคอาง) 4) ความจรงยอยท 4 ปาชอบซอสนคาทมของแถว (ประโยคอาง)

ผลสรป ผหญงชอบซอสนคาทมของแถม (ขอสรป)

การใหเหตผลแบบอปนย(Inductive reasoning ) เปนการใหเหตผลโดยการอางหลกฐาน จากประสบการณ การสงเกตและการทดลอง จงสรปเปนกฎ หรอความเปนจรงทวๆไปเกยวกบสงนน

ความจรงยอย 1

ความจรงยอย 2

ความจรงยอย 3

ความจรงยอย .....

ลงขอสรป ความจรงยอย 4

ตวอยาง เหต (1) ถาไมสบายตองกนยา (2) อไมสบาย ผล (3) อตองกนยา

2. การใหเหตผลแบบนรนย ( Deductive reasoning ) การใหเหตผลแบบนรนย เปนการใหเหตผลทอางวาสงทก าหนดให(เหต) ยนยนผลสรป โดยก าหนดใหเหต (หรอขอสมมต) เปนจรง หรอยอมรบวาเปนจรง แลวใชกฏเกณฑตางๆ สรปผลจากเหตทก าหนดให

ความรเดม ความรใหม

ความรความจรงตามทฤษฏ หลกการ ความจรงยอย ลงขอสรป

ตวอยาง เหต (1) ดอกไมสขาวมกลนหอม (ความรเดมหรอประโยคอาง) (2) ดอกมะลมสขาว (ความจรงยอย) ผล (3) ดอกมะลมกลนหอม (ขอสรป)

บดาแหงตรรกศาสตรอปนย Francis Bacon (๑๕๖๑-๑๖๒๖)

ถาเขาเรมตนดวยความแนใจ เขาจะจบลงดวยความสงสย ถาเขาเรมตนดวยความสงสย เขาจะจบลงดวยความแนใจ

ประโยชนของตรรกวทยา

1.ตรรกวทยาท าใหเราคดหาเหตผลไดอยางสมเหตสมผล 2.เปนรากฐานเบองตนของศาสตรทกสาขา ความรศาสตรนนๆจะตองอาศยหลกแหงความคดทถกตองของตรรกวทยาเทานน หลกความคดทวานนคอ 2.1) เหตกบผลตองพอเหมาะพอเจาะกน 2.2) เหตกบผลจะตองเกยวของเปนชนดเดยวกน 2.3) ผลยอมมาจากเหต 3.เปนเครองมอดเลศส าหรบใชฝกวฒปญญา 4.เปนเครองมอวเคราะหขอมล

ประพจนและประโยคเปด นยาม : ประพจน คอประโยค

บอกเลาหรอประโยคปฏเสธทมคา

ความจรงทเปนจรงหรอเปนเทจได

เพยงอยางใดอยางหนงเทานน

2

ประโยคบอกเลา/

ปฏเสธ

คาความจรง

ของ

ประพจน

1) 42 เทากบ 24 จรง

2) 23 เทากบ 32 เทจ

3) 5 เปนจ านวนนบ จรง

4) ประเทศไทยม 70

จงหวด

เทจ

5) นกไมใชสตวเลยง

ลกดวยนม

จรง

วธการอางเหตผลทางตรรกศาสตร

นยาม : ประโยคเปด คอประโยคบอกเลาหรอประโยคปฏเสธทมตวแปรหรอตวไมรคาอยในประโยค และยงไมสามารถระบคาความจรงของประโยคไดวาเปนจรงหรอเปนเทจ

ประโยคบอกเลา/ปฏเสธ ตวแปรหรอตวไมรคา

1) เขาเปนนายกรฐมนตรคนปจจบนของประเทศไทย

เขา

2) เขาเปนคนไทย เขา

3) x + 5 = 12 x

4) y 0 y

5) p + 2q = 10 เมอ p = 3 q

จากนยามของค าวา ประพจนและประโยคเปด จงมวธการพจารณาวาประโยคใดจะเปนประพจน ประโยคใดเปนประโยคเปด หรอประโยคใดไมเปนทงประพจนและประโยคเปด โดยอาศยเกณฑจากนยามนนเอง

“ประโยคเปดเปนประโยคบอกเลาหรอประโยคปฏเสธ ทไมสามารถสรปไดวาคาความจรงเปนจรงหรอเปนเทจ เนองจากมตวแปรหรอตวทไมรคาอยในประโยคนน แตสามารถเปลยนประโยคเปดใหเปนประพจนไดดวยการบอกคาตวแปรหรอตวทเราไมรคา ประโยคเปดนนกจะเปนประพจนได เพราะสามารถบอกคาความจรงของประโยคนนไดวาเปนจรงหรอเทจ”

ขอสงเกต ประโยคบอกเลาหรอประโยคปฏเสธบางประโยค ทแมจะม ตวแปรอยในประโยคแตถาสามารถระบคาความจรงไดวาจรงหรอเทจ กถอวาเปนประพจน เชน “y = x2 เปนสมการของกราฟพาราโบลา”

ประพจน คอ ประโยคบอกเลาหรอปฏเสธทบอกคาความจรงไดวาจรงหรอเทจ เพยงอยางใดอยางหนงเทานน ฉะนนประโยคใดทไมใชประโยคบอกเลาหรอปฏเสธ จงไมใชประพจน เชน ประโยคทอยในรปของประโยคค าถาม ค าสง ค าขอรอง ค าออนวอน ค าอทาน ขอหาม ขอปฏบต ขอความทแสดงความตองการ อยากไดหรอปรารถนา ภาษต ค าพงเพย จะไมใชประพจนทงสนเพราะไมสามารถบอกไดวาเปนจรงหรอเทจดงประโยคตอไปน 1) ขอจงทรงพระเจรญ 7) คณพระชวย ! จรงหรอ 2) โปรดใชสะพานลอย 8) ฉนอยากถกสลากออมสนรางวลท 1 3) อยาเดนลดสนาม 9) ตงใจเรยนนะ 4) ) น านงไหลลก 10) น ามนขนราคาเปนเทาไรแลว 5) อยามาสาย 11โปรดรกษาความสะอาด 6) จงคดด ปฏบตด

ประเภทของประพจน ประพจนแบงไดเปน 2 ประเภท คอ ประพจนเชงเดยว และประพจนเชงประกอบ ประพจน เชง เด ยว (simple proposition) เปนประพจนทมประธานและกรยาอยางละเพยงตวเดยว เชน 1) นกมปก 2) ดวงอาทตยขนทางทศตะวนออก 3) Z เปนพยญชนะตวสดทายในภาษาองกฤษ 4) นายกองเกยรตเรยนอยทมหาวทยาลย

ประพจนเชงประกอบ (compound proposition) เปนประพจนทเกดจากการน าประพจนเชงเดยวมาเชอมกนดวยตวเชอมตาง ๆ เพอใหเกดประพจนใหมทมความหมายตอเนองกนหรอมความหมายแตกตางกนไปเชน 1) ดวงอาทตยขนทางทศตะวนออกและตกทางทศตะวนตก 2) สมชายจะไปดภาพยนตรหรอไปเลนกฬา

การเชอมประพจน เปนการน าเอาตวเชอม (conncetive) ทางตรรกศาสตรมาเชอมกบประพจนเชงเดยวตงแต 2 ประพจนขนไปดวยตวเชอมตอไปน

ตวเชอม สญลกษณทใชแทนตวเชอม

1) และ (and)

2) หรอ (or)

3) ถา….แลว… (if….then…)

4) …กตอเมอ… (…if and only if…)

5) นเสธ (negation) คาความจรงของประพจนใด ๆ จะเปนจรง หรอ เทจ อยางใดอยางหนงเทานน โดยตอไปนจะใชอกษร T แทนคาทเปนจรง อกษร F แทนคาทเปนเทจ และอกษร p , q , r , … แทนประพจน

การเชอมประพจน

ประพจนทเชอมดวยตวเชอม “และ” (conjunction statement) เปนประพจนเชงประกอบทไดมาจากการเชอมประพจนเชงเดยวดวยตวเชอม “และ” ใชสญลกษณ p q (อานวา p และ q หรอ p and q) ตวอยาง ให p แทน ธงชาตไทยม 3 ส q แทน สแดงของธงชาต หมายถงชาต ดงนน p q แทน ธงชาตไทยม 3 ส และสแดงของธงชาตหมายถง ชาต คาความจรงของประพจน p q เปนจรงเพยงกรณเดยวเทานน คอ เมอประพจน p และประพจน q เปนจรงทงค นอกนนคาความจรงของ p q จะเปนเทจหมด หรอกลาวไดวา คาความจรงของประพจน p q จะเปนเทจ เมอคาความจรงของประพจน p หรอ ประพจน q ตวใด ตวหนงอยางนอยหนงตวเปนเทจ ผลลพธของการเชอม p q กจะเปนเทจ ดงตารางตอไปน

p q p q

T T T

T F F

F T F

F F F

คาความจรงของประพจน p q เปนเทจเพยงกรณเดยวเทานน คอ เมอประพจน p เปนเทจ และประพจน q เปนเทจ หรอกลาวไดวาคาความจรงของประพจนเชงเดยว ทเชอมดวย หรอ เปนเทจหมดทกประพจน จะไดผลของการเชอมเปนเทจ แตถาคาความจรงของประพจน p หรอ q ตวใด ตวหนงอยางนอยหนงตวเปนจรงผลลพธของ p q กจะเปนจรง ดงตารางตอไปน

p q p q

T T T

T F T

F T T

F F F

ประโยคสจนรนดร ( tautology ) คอ ประโยคทมคาความจรงจากตารางคาความจรงเปนจรงทกกรณไมวาประโยคทเปนประพจนเชงเดยวจะมคาความจรงเปน T หรอ F กตาม

ประโยคสจนรนดร และประโยคขดแยง

ประโยคขดแยง ( contradiction ) คอ ประโยคทมคาความจรงจากตารางคาความจรงเปนเทจทกกรณ ไมวาประโยคทเปนประพจนเชงเดยวจะมคาความจรงเปน T หรอ F กตาม

การพสจนความสมเหตสมผลโดยใชแผนภาพของ ออยเลอร (Euler’s diagram)

การพสจนความสมเหตสมผลโดยใชแผนภาพนนจะใชกบกรณของการใหเหตผลทเกยวกบตวบงปรมาณ(ทก,บาง)

โดยเขยนแผนภาพทสอดคลองกบเหตทกขอ (เหตกคอขออางหรอหลกฐาน) ใหเปนไปตามแผนภาพตางๆ จนครบทกแบบ

ถามขอโตแยงแมแตกรณเดยว ถอวาเปนขอสรปทไมสมเหตสมผล

การใหเหตผลแบบนรนยและแบบอปนย การใหเหตผลแบบนรนย ( deductive ) เปนการใหเหตผลทาง

คณตศาสตรโดยน าขอความทก าหนดใหซงตองยอมรบวาเปนจรงทงหมดหรอยอมรบวาเปนจรงโดยไมตองพสจนมาเปนขออาง และสนบสนน เพอสรปเปนผล ขอความทเปนขออางนเรยกวาเหต ( premise ) และขอความทสรป เรยกวา ผลหรอผลลพธ ( conclusion ) ซงถาพบวาเหตทก าหนดนนบงคบใหเกดผลสรปไดตามหลกตรรกศาสตรกแสดงวาการใหเหตผลดงกลาวสมเหตสมผล ( valid ) แตถาพบวาเหตทก าหนดนนบงคบใหเกดผลสรปไมไดตามหลกตรรกศาสตรแสดงวาการใหเหตผลดงกลาวไมสมเหตสมผล ( invalid )

ดงตวอยาง เหต : 1. สนขทกตวตองหายใจ : 2. ดกเปนสนข ผล : ดกตองหายใจ จะเหนวา จากเหต 1 และเหต 2 บงคบใหเกดผลไดจรง ดงนน

การใหเหตผลหรอการอางเหตผลของตวอยางนจงสมเหตสมผล ( valid )

การใหเหตผล

เหต : 1. แมวทกตวตองหายใจ 2. ส าลหายใจได ผล : ส าลเปนแมว จะเหนวาจากเหต 2 ส าลหายใจได แตจากเหต 1 ระบวาแมวทกตวตองหายใจ หมายความวา แมวทกตวเปนสงทหายใจได หรอสงทเปนแมวตองหายใจได แตสงทหายใจได อาจมหลายสง ไมจ าเปนตองเปนแมว การทส าลหายใจได กไมสามารถระบไดวา ส าลตองเปนแมวเสมอไป อาจเปนสงอนทไมใชแมวแตหายใจไดกอาจเปนได ดงนนเหต 1 และเหต 2 บงคบใหเกดผลสรปไมไดเสมอไป แสดงวาการใหเหตผลของตวอยางนไมสมเหตสมผล ( invalid ) การใหเหตผลแบบนรนย เปนการใหเหตผลทค านงถงความสมเหตสมผลของผลสรปทเกดจากเหตทก าหนดใหเปนส าคญ โดยไมไดค านงวา ผลสรปนนจะเปนจรงในโลกปจจบนหรอไม

การใหเหตผลแบบอปนย (inductive ) เปนการใหเหตผลทางวทยาศาสตรโดยอาศยขอสงเกต หรอผลการทดลองจากหลาย ๆ ตวอยางมาสรปเปนขอตกลง หรอสรป ซงจะเหนวาการน าเอาขอสงเกต หรอผลการทดลองจากบางหนวยมาสนบสนนใหไดขอตกลงหรอสรป ซงสรปความถงทก ตวอยาง การใหเหตผลแบบอปนย เชน เราพบวามปลาจ านวนมากทออกลกเปนไข เราจงสรปวา “ ปลาทกชนดตองออกลกเปนไข ” ซงกรณนถอวาไมสมเหตสมผล เพราะขอสงเกตหรอตวอยางทพบ ยงไมมากพอทจะสรป เพราะโดยขอเทจจรงแลวยงมปลาบางชนดทออกลกเปนตว

การตรวจสอบความสมเหตสมผลแบบนรนย การตรวจสอบความสมเหตสมผลแบบนรนย มหลายวธซงในทนจะกลาวถง 3 วธ ดงน - การตรวจสอบโดยใชตารางคาความจรง - การตรวจสอบโดยใชแผนภาพ - การตรวจสอบโดยใชกฎการอางองหรอพสจน

การตรวจสอบทง 3 วธ มวธการตาง ๆ ดงน 1. การตรวจสอบความสมเหตสมผลโดยใชตารางคาความจรง การตรวจสอบการสมเหตสมผลโดยใชตารางคาความจรง เปนการตรวจสอบการใหเหตผล โดยน าเอาเหตและผลมาจดใหอยในรปของประพจน ( p1 p2 p3 _ _ _ pn ) q เมอ p1 , p2 , _ _ _ , pn เปนเหตและ q เปนผล ถาไดผลลพธของ จากตารางคาความจรงเปนสจนรนดรหรอผลของ เปนจรงทกกรณ กแสดงวาสมเหตสมผล แตถาผลลพธจากตารางไมเปนสจนรนดร กแสดงวาไมสมเหตสมผล ดงตวอยาง จากโจทย เหต : 1. ถาสมสขไปเทยวตางจงหวดแลวสมสขไมสบาย : 2. สมสขไมสบาย ผล : สมสขไปเทยวตางจงหวด

การตรวจสอบความสมเหตสมผลโดยใชแผนภาพ การตรวจสอบความสมเหตสมผลโดยใชแผนภาพใชรปปด เชน รปวงกลม วงร หรอ รปเหลยมตาง ๆ แทนขอความหรอประโยคหรอสญลกษณทท าหนาทเปนประธานและภาคแสดงในแตละประโยคทเปนเหตและผล จากนนจงเขยนรปปดเหลานนตามความสมพนธของเหตทก าหนดให แลวจงพจารณาความสมเหตสมผลจากแผนภาพทเขยนนน การใชแผนภาพส าหรบการตรวจสอบความสมเหตสมผลมวธการดงน 1. เปลยนประพจนสวนทเปนเหตนนใหอยในรปของแผนภาพ 2. แสดงความสมพนธของเหตแตละขอซงอาจเกดไดรปแบบเดยว หรอหลายรปแบบกได 3. น าสวนทเปนผล มาวเคราะหหาความสมเหตสมผล โดยพจารณาจากความสอดคลองกนระหวางเหตกบผลของแผนภาพ 3.1 ถา ผล ไมสอดคลองกบแผนภาพรวมอยางนอย 1 รปแบบ สรปไดวาการใหเหตผลนน ไมสมเหตสมผล 3.2 ถา ผล สอดคลองกบแผนภาพรวมทกรปแบบ กสรปไดวาการใหเหตผลนน สมเหตสมผล

จากเหต 1 และ 2 เขยนแผนภาพไดแบบเดยว ดงน

ตวอยางท จงตรวจสอบความสมเหตสมผลของการใหเหตผลโดยใชแผนภาพ

เหต : 1. นกทกตวเปนสตวปก 2. สตวปกทกตวหายใจได ผล : นกทกตวหายใจได วธท า จากเหต 1 เขยนแผนภาพไดดงน

สตวปก

นก

หายใจได

สตวปก

นก

จากแผนภาพพบวาวงของนกทกตวอยในวงของการหายใจได แสดงใหเหนวานกทกตวหายใจได ซงสอดคลองกบผล ดงนนการใหเหตผลกรณนจงสมเหตสมผล

การตรวจสอบความสมเหตสมผลโดยใชกฎการอางอง เปนการตรวจสอบโดยใชการอางจากประโยคทเปนเหต โดยทเหตทกขอ คอ สงทก าหนดใหซงตองเปนจรงเสมอ และจะตองพสจนใหเหนจรงวา ผล เปนจรงดวยหรอไมโดยใชกฎพนฐานส าหรบอางองมาประกอบการพสจน ถาพสจนแลวพบวา ผลเปนจรงเพยงอยางเดยวกแสดงวา สมเหตสมผล แตถาพบวาผลเปนเทจ หรอ เปนไดทงจรงและเทจ กแสดงวา ไมสมเหตสมผล

การตรวจสอบความสมเหตสมผลโดยใชกฎการอางอง

กลาวกนวา... เพราะเราเรยนรแกนแทคอปรชญาหรอปญญา ของชาวตะวนตกไมเพยงพอ คนไทยสวนมาก(และคนทงโลก)จงตกเปน ทาส (ทางความคด)ของโลกตะวนตก

ความคดเปนเรองส าคญ: -เพราะความคดชน าการกระท า -เพราะมความคดจงท าใหมนษยแยกตางจากสตว

เพราะเราเชอกนวา“โลกตะวนตกเจรญกาวหนา ครอบครองจนดามณ(แกวสารพดนก = ความคด) ชาวตะวนตกจงมความส าเรจในทกกรณ ชาวโลกจงควรเดนตามในทกเรอง”??!??

ตรรกศาสตร: กระบวนวธการคด (แบบตะวนตก)

การใชเหตผลของมนษยในโลกตะวนออก

ตรรกวทยาแบบปรชญาเตา ตรรกวทยาแบบปรชญานยายะ ตรรกวทยาแบบพระพทธศาสนา

...ไมโออวดจงมชอเสยง ผพดไมรผรไมพด หากจบยดจะลนหลด ยงแสวงหายงไมพบ ยอมเปนผต าตอยจงรกษาตนไวได ยอมงอจงกลบตรงได ยอมเกาจงกลบใหม ผมนอยกจะไดรบ ผมมากจะถกลดทอน ดงนนปราชญยอมรกษาความเปนหนงไว ....ทานจงกลายเปนแบบอยางของโลก ทานมไดโออวดตนประชาชนกลบไววางใจ ทานมไดภาคภมใจ แตกลบไดเปนผน าของประชาชน

ค าจรงนนฟงดไมไพเราะ ค าทไพเราะไมมความจรง

คนดไมไดพสจนกนดวยการถกเถยง

คนทถกเถยงเกงนนไมใชคนด

คนฉลาดไมรมาก คนทรมากไมฉลาด

ปราชญยอมไมสะสมเพมพนเพอตวเอง

ชวตของทานมเพอผอน แตทานกลบยงร ารวยขน

ตรรกะของเตา

การเขาถงความจรงจ าเปนตองกาวขามทวภาวะ

...เมอคนในโลกรจกความสวยวาสวย ความนาเกลยดกอบตขน

เมอคนในโลกรจกความดวาด ความชวกอบตขน มกบไมมเกดขนดวยการรบร ยากกบงายเกดขน

ดวยความรสก ยาวกบสนเกดขนดวยการเปรยบเทยบ สงกบต า

เกดขนดวยการเทยบเคยง เสยงดนตรกบเสยงสามญเกดขนดวยการรบฟง หนากบหลงเกดขนดวยการนกคด ดงนนปราชญยอมกระท าดวยการไมกระท า

เมอไมเหนความเปนขวตรงขามของ “นน” “น” กยอมไดชอวาเขาถงแกนของเตา

การจะเขาถงโมกษะ คอ ความหลดพนจากกเลสตองอาศยความรทถกตองโดยการองหลกเหตผล ๔ ประการ คอ ความรประจกษ (อปนย) อนมาน (ตรงกบนรนยของ

อรสโตเตล) อปมาน (การเปรยบเทยบ) การบอกเลาจากผอน

การใชเหตผลแบบนยายะ

ทภเขามไฟ (การยนยน) (อปนย) เพราะวาทภเขามควน (อปนย) ทใดมควนทนนมไฟ เชน ทเตาหงขาว (นรนย) ทภเขามควน ซงเปนสงทเกยวเนองกบไฟ (อปนย) เพราะฉะนน ทภเขามไฟ (นคม)

จากทกลาวมาจะเหนวาพระพทธศาสนาเกยวของกบสงทคด

สวนตรรกศาสตรจะเกยวของกบระเบยบวธคด พระพทธศาสนา

แสดงออกอยางชดเจนวา การคดแบบตรรกศาสตรไมสามารถน าไปสการพนทกขได ฉะนน จงดเหมอนวาทง 2 ศาสตร จะแตกตางกนอยางสนเชง แตเมอพจารณาอยางถถวนแลวจะเหนวาในความแตกตางยงมความเหมอนกนอยดวยในบางประเดน ซงจะขอกลาวดงน

1.พระพทธศาสนาไมปฏเสธวามนษยไมคดแบบตรรกศาสตร เพยงแตกลาววา การพนทกขไมสามารถเขาถงไดดวยวธการทางตรรกศาสตร ทงพระอรยบคคล และปถชนตางกคดแบบตรรกศาสตรดวยกนทงหมด

2.ทจรงพระพทธศาสนาไมใชไมมระเบยบวธคด พระพทธศาสนามวธคดแบบหนงเพอท าใหเกดปญญา

การเปรยบเทยบพระพทธศาสนากบตรรกศาสตร

การใชเหตผลในพระพทธศาสนา

เพออธบายกฎความเปนสาเหตและผล(ปฎจจสมปบาท)

เปนทงแบบนรนยและอปนย (ไตรลกษณและอรยสจ)

“ธรรมใดมเหตเปนแดนเกดกอน พระตถาคตทรงแสดงเหตและความ

ดบแหงธรรมนน”

พระอสสชไดแสดงธรรม แกอปตสสมาณพวา

(ปฎจจสมปบาท)

ปฏจสมปบาท หรอ อทปปจจยตา หรอ ปจจยาการ

(สงทองอาศยกนเกดขน,เปนกฎแหงเหตและผล)

เมอสงนม สงนจงม

เมอสงนเกดขน สงน จงเกดขน

เมอสงนไมม สงนกไมม

เมอสงนดบ สงนจงดบ

การใชเหตผลแบบนรนยในพระพทธศาสนา

ไตรลกษณ+อรยสจ 4

1. ทกข ความไมสบายกายและใจ (อนตตา - ผล) 2. สมทย เหตใหเกดทกข คอ ตณหา (อนจจง+ทกขง-

เหต) 3. นโรธ การดบทกข (อนตตา- ผล) 4. มรรค ขอปฏบตใหถงความดบทกข (อปนย-

วทยาศาสตร-เหต)

อปนยในพระพทธศาสนา

ตวอยางท1. นางกสาโคตมอายแคเพยง 16 ป ลกตายจงไดไปขอยาชบชวตลกจากพระพทธเจา พระพทธองคสงใหนางไปขอเมลดพนธผกกาดจากบานทไมเคยมญาตพนองตายเลย ถาหาไดจะชบชวตลกของเธอใหฟนคนมา สดทาย นางกไมสามารถจะหาเมลดพนธผกกาดได เพราะทกบานมญาตพนองทเคยตายทงนน เพราะฉะนน จากความจรงเฉพาะอยาง จงท าใหนางสรปไดวา มนษยทกคนตองตาย

การใชเหตผลในพระพทธศาสนา

กอนจะมการสรปไดวา ชวตมนษยเปนทกขซงเปนการใชเหตผลแบบนรนยจะตองใชเหตผลแบบอปนยกอน คอการพสจนวาชวตเปนความทกขทละอยาง ตวอยาง เจาชายสทธตถะทรงพบเหนคนแก คนเจบ คนตาย (ความทกข)นคอ ความจรงเฉพาะอยาง จนไดขอสรปวา ชวตมนษยเปนความทกข (สงขเตน ปญจปาทานกขนธา ทกขา)

จบการน าเสนอ