8/2/2019 yonetim muhasebesi
1/197
1
YNETM MUHASEBES
Do.Dr. Cemal ELTAAFYON KOCATEPE NVERSTES
..B.F. letme BlmAfyonkarahisar, 2010.
8/2/2019 yonetim muhasebesi
2/197
2
Canm annem, Glbeyaz ELTAa...
8/2/2019 yonetim muhasebesi
3/197
3
BLM 1
YNETM VE YNETM MUHASEBES
1. YNETM VE YNETM MUHASEBES KAVRAMIgrenler aracl ile i grme faaliyetine Ynetim denir. Bu itibarla ynetici
ise; sahip olduu kaynaklar en verimli ekilde kullanan ve igrenlere i yaptrabilen
kiidir. Ynetim muhasebesi kavramna bakldnda ise uygun karar vererek, bu
kararn uygulanmasn salama, kararn sonularn muhasebenin temel ilke ve
kavramlarna uygun bir ekilde deerlendirme faaliyetidir. Bu noktada dikkat
edilmesi gereken nokta ynetim muhasebesinde en nemli konunun karar verebilmek
olduu anlalacaktr.
Yneticinin temel felsefesi; Karar konusunda kararl kal olmaldr. eklinde bir soru akla gelebilir. Bu
soruya cevap verebilmenin yolu iletme ve iletme evresini bilebilmek ile mmkndr.ada anlamda iletmelerin kurulularnda temel ama; arz sunarak talebi karlamak
(veya talep pastasndan belli bir miktar dilim elde edebilmek) ve bylece krn
enoklamaktr. nk iletmeler belli bir evre ile vardrlar. Biz buna teoride iletme
evresi veya iletme faaliyetiyle ilgili evre diyoruz.
Bu anlamda iletmelerin evresine bakldnda;
Tedarikiler,
Kreditrler,
Ortaklar,
Yneticiler,
grenler,
Rakipler,
8/2/2019 yonetim muhasebesi
4/197
4
Devlet,
Tketiciler,
Sivil toplum rgtleri (sosyal evre).nin yer ald grlecektir.
Bu taraflarn iletmelerin faaliyetleriyle neden ilgilendii konusuna gelince bunun
zerinde ksaca da olsa durulmas gerektii inancndayz.
Tedarikiler: Olaya iletmeye ilk madde ve malzeme veya mal salayanlar
noktasndan bakldnda grlecektir ki bu evre iletmenin devamlln
srdrp srdremeyecei ve mali yaps ile yakndan ilgilidir. nk mteriiletmenin varln srdrmesi demek tedarikiler iin aktif var olan bir
pazarn devam demektir. Bu temel amala iletmelerin mali yaplar ile
yakndan ilgilenirler.
Kreditrler: Bu balk altnda balca bankalar olmak zere kredi
salayabilecek her tr finansal kurulu dnlebilir. Bu evrenin iletmenin
evresi ile neden ilgilendii ok aktr, eer ilgili iletmeye bir kredi
verecekse iletmenin mevcut olduu kredi riskini bilmesi gerekir. letmenin
kredi riskini bilmesi kreditrlerin batk kredi ihtimalini azaltacaktr.
letmenin kredi riskini tespit etmek ise ancak ve ancak iletmeyi hem
ekonomik ynden ve hemde gemii itibariyle analiz etmekle mmkndr.
Ortaklar: Bu evre iletmenin varlklar zerinde belli bir oranda da olsa hak
sahibi olduundan iletmeyle ok yakndan ilgilenen bir evredir. Amalar
temett elde edebilmek olan bu evre iin bu nedenle iletmenin mali yaps
alaca karalar ve ataca admlar ok byk neme sahiptir. letmenin
ynetiminde de belli oranda etkili olabileceklerinden, iletmenin her anlamda
verisiyle ok daha yakndan ilgilenirler.
8/2/2019 yonetim muhasebesi
5/197
5
Yneticiler: letmenin faaliyet sonularndan bulunduklar kademeye gre
sorumlu olan kiiler olduklarndan ister istemez iletmelerin doal bir
evresini oluturmaktadrlar.
grenler: Bu evre de iletme faaliyetiyle yakndan ilgilidir. Ayn
yneticilerde olduu gibi iletmenin doal evresindendirler. Onlarn temel
kayglar ilerini muhafaza edebilmek ve kendilerine daha iyi bir yaam
standard salayabilmek olduundan, iletmenin faaliyet sonular onlarnda bu
kayglarna hitap ettiinden iletmenin vaziyetiyle ilgilidirler.
Rakipler: Artk tekelin neredeyse tamamen ortadan kalkt ve dk
enflasyonlu bir dnemde rekabetin gn getike etinletii bir serbest piyasa
ortamnda rakiplerin hangi adm nasl, neden ve ne kadar ataca ok nemli
hale gelmektedir. Sz konusu bu takibi yapabilmek ise rakiplerin izlenmesi
faaliyet ve karar sonularnn izlenmesi ile mmkndr.
Devlet: letmelerin yasal prosedrlere uygun ve kanun koyucunun belirledii
erevede faaliyet gsterip gstermediinin denetlenmesinden tutunda,
devlete kar olan ykmllklerin zamannda ve doru olarak yerine getirilip
getirilmedii gibi bir ok konuda iletmeleri izler, inceler ve gerekirse cezai
ilem uygular. letmeler zerinde bu kadar nemli haklara sahip bir evre
elbette ki kararlarnda hataya dmemek, hata yapmamak ve yanlgya
uramamak iin iletmeleri yakndan takip edecektir.
Tketiciler: letmelerin hitap ettii kesim olduklarndan iletme iin ok
nemli bir evredir. Onlarn memnuniyeti, marka bamll, iletmeler iin
vazgeilmez unsurlardr. Tketiciler de talep ettikleri mamul/hizmetin nasl
retildii/sunulduu konusunda iletmeleri incelemek isteyebilirler. Bu konuda
ltfen STA rneini hatrlaynz. Anlan iletme hakknda kan medya
haberleri iletmeyi zor duruma drm ve iletme sektrde pay
kaybetmemek iin tketicileri belli noktalardan retimin yapld fabrikalara
8/2/2019 yonetim muhasebesi
6/197
6
tayarak retimin nasl yapldn bizzat tketicilere, sivil toplum rgtlerine
ve medya organlarna gstermitir.
Sivil Toplum rgtleri (Sosyal evre): bu evre bazen iletmenin retim
esnasnda doaya verdii veya verebilecei zarar gndeme getiren bir evreolabilecei gibi, bazen retimin yaplmas esnasnda salk kurallarna uygun
davranlmadn iddia eden bir evre, bazen ise iletmenin uygun alma
koullarna uygun davranmadn insan hak ve zgrlklerini ihlal ettiini ileri
srerek iletmelerin karlarna kabilirler. letmelerin daha ok vizyon ve
koullar ile ilgilenirler.
Tm bu anlatlanlardan da grlecei zere iletme bir karar verirken ister
ekonomik yn olan isterse olmayan bir karar olsun bir ok evre tarafndan
izlenmektedir. Bu nedenle verilecek kararlarn ok sradan ve basitmi gibi
dnlmesinde byk hatalar olaca inancndayz.
Bir iletmede ekonomik ynl temelde tip hareket vardr, bunlar:
Satn almak veya tedarik,
retim,
Satdr.
Ekonomik ynl bu hareketler iin iletme tepe ynetiminin doru, zamanl,
gereki ve iletme politikalar ile rten kararlar vermesi gerekmektedir. Tm
bunlarn yan sra kararlarn iletme faaliyetlerinin etkinlii ve verimliliini de
arttrmas gerekmektedir. Bu noktada iletmelerin faaliyetlerinin etkinliinden;
iletmenin, blmler temelinde belirlemi olduu hedeflerine ulamasnn ls,
faaliyetlerin verimliliinden ise; belirlenmi hedefler ile, bu hedeflere ulamak iin
8/2/2019 yonetim muhasebesi
7/197
7
kullanlan kaynaklarn birbirine oran anlatlmaktadr. Dolaysyla, belirlenmi amalara
ve hedeflere ne lde ulalmsa, faaliyetlerde etkinlik o derecede salanm
demektir. Etkinliin saptanabilmesi iin gereklemi faaliyetler, planlanm faaliyetler
ile karlatrlr.
Grlecei gibi etkinliin ve verimliliin salanmasnn, karar alma sreleriyle sk
bir ilikisi vardr. O halde; bu amacn nemli bir blmn iletme ii karar almada
kullanlan bilgi ve bu kullanlan bilginin doruluu oluturur. Bu da beraberinde iletme
tepe ynetimin karar almasnda Ynetim Muhasebesinin nemini arttrmaktadr.
8/2/2019 yonetim muhasebesi
8/197
8
BLM 2
MALYET HACM KR ANALZLER
1. MALYET HACM LKLERBir iletmenin maliyetlerini belirleyen en nemli etkenlerden birisi, i hacmidir.
Genel bir kural olarak, i hacminin artmas, bir ksm giderleri de artrarak, sonuta
daha yksek toplam maliyetlere yol aar. hacminin azalmas ise toplam maliyetleri
drc bir etki meydan getirir.
Maliyetlerin i hacminden ne ekilde etkilendiinin, yani maliyet-hacim
ilikilerinin bilinmesi, iletme ynetimin hemen her aamasnda byk yararlar salar.
rnein, gider btelerinin hazrlanmas ya da kr planlamas iin, nce i hacminin
tahmini, daha sonra da maliye-hacim ilikileri dikkate alnarak, tahmin edilen i
hacminde giderlerin ne kadar olacann belirlenmesi gereklidir. Maliyet kontrol iin,
fiili giderlerin btelenmi giderlerle karlatrlarak, bteden sapmalarnhesaplanmasna ihtiya vardr. Mamul fiyatlandrmasnda, farkl fiyatlarn yarataca
farkl talep dzeylerinde gelirler ve maliyetler birbiriyle karlatrlarak, en yksek
kr getiren fiyatn belirlenmesine allr. Farkl talep (sat) hacimlerinde
maliyetlerin ne olaca, ancak maliyet-hacim ilikileri biliniyorsa saptanabilir.
2. HACM KAVRAMI
hacmi, maliyetleri incelenen birimin belli bir dnemdeki alma younluunun
gstergesidir. hacmi yerine faaliyet hacmi, etkinlik hacmi, alma hacmi gibi
adlar da kullanlabilmektedir. Aada yer alan Tablo 1.de eitli birimler iin
kullanlabilecek i lleri gsterimine yer verilmitir.
8/2/2019 yonetim muhasebesi
9/197
9
Tablo 1. eitli Birimler in Kullanlabilecek lleri.
Faaliyet Birimi ls
Ticaret letmesi Toplam sat tutar
retim letmesi Toplam sat tutar, retimin sat deeri, sat miktar,
retim miktar.
Banka letmesi Toplam ilem hacmi, kredi veya mevduat hacmi.
Otel letmesi Satlan oda says, doluluk oran.
Nakliye letmesi Ton * Kilometre
Lokanta letmesi Servis (kuver) says.
3. HACM LE LKLER YNNDEN GDERLER
En genel anlamda belirli bir amaca ulamak iin katlanlan fedakrlklar
toplam olarak tanmlayabileceimiz maliyet, retim hacmiyle ilikisine gre deiken,
sabit ve karma olmak zere ana balk altnda toplanabilir. Faaliyet hacminin
artna ve azalna bal olarak artan ve azalan maliyetler deiken maliyetlerdir.
te yandan faaliyet hacmindeki deimelerden etkilenmeyen maliyetler de sabit
maliyetlerdir. Bunun yannda bir de yar deiken yar sabit nitelik gsteren ve karma
maliyetler olarak da adlandrlan baka bir maliyet tr de vardr.
Sabit, deiken ve karma olmak zere tm bu maliyet davran pek ok
iletmede grlr. Maliyetlerin bu trnn karm bir iletmenin maliyet yaps
olarak adlandrlr. Bir iletmenin maliyet yaps, karar alma srecinde byk etkiye
sahip olacandan, ynetim muhasebesi asndan nemli bir faktrdr.
8/2/2019 yonetim muhasebesi
10/197
10
3.1. Deiken Maliyetler
Sat hacmi, retim hacmi ya da baka bir faaliyet ls ile ayn ynde deime
gsteren maliyetlere deiken maliyet ad verilir. retim miktarndaki deimelerle
dorudan doruya ilikili olan deiken maliyetler, retim miktar arttnda artar ve
retim miktar sfr olduunda sfr olurlar. Bir maliyetin deikenliini grmek iin
onun hangi iletme faaliyetinin fonksiyonu olduunu bilmek gerekir.
rnek olarak traktr reten bir iletmeyi ele aldmzda, her bir traktre bir
radyatr takldndan, traktr retimi arttka, retim artna paralel olarak
radyatr kullanm da artacaktr. Radyatrlerin birim maliyetinin 25.-YTL. olduunundnrsek, deiik retim dzeyindeki toplam radyatr maliyetlerinin birim bana
sabit ve retim miktaryla doru orantl olarak arttn grrz.
retilen Traktr Says(Birim)
Radyatr Birim Maliyeti(YTL.)
Toplam Radyatr Maliyeti(YTL.)
250 25.- 6.250.-
500 25.- 12.500.-750 25.- 18.750.-1.000 25.- 25.000.-1.250 25.- 31.250.-
Deiken maliyetlere ilikin rnekler ise, direkt hammadde, direkt iilik,
iletme malzemesi, sat eleman komisyonlar v.b. verilebilir.
3.2. Sabit Maliyetler
Belirli bir hesap dnemindeki faaliyet hacminden etkilenmeyen maliyetlere sabit
maliyetler ad verilir. Yani; faaliyet hacmi ne kadar artarsa artsn faaliyet hacmine
bal olmayan ve srekli toplam olarak sabit kalan maliyetlerdir. rnek olarak aldmz
traktr retimini yapan iletmenin, yllk 1.000.-YTL. fabrika binasn kiraladn kabul
edersek, toplam kira bedeli olan 1.000.-YTL. bir yl iinde retilen traktrlerinsaysna bal olarak deimeyeceini syleyebiliriz.
8/2/2019 yonetim muhasebesi
11/197
11
Sabit maliyetler toplam olarak sabit kalrken, birim bana hesaplanan sabit
maliyet tutar ise retilen birimlerin says arttka devaml olarak azalmaktadr. Eer
rnek iletmemiz bir yl iinde sadece 250 traktr retirse, birim bana 4.-
YTL./birim (1.000.-YTL./250 birim) sabit maliyet decektir. 500 traktr rettiinde
ise birim bana sabit maliyet 2.-YTL. (1.000.-YTL./500 birim) olacaktr.
Gnmzde iletmelerin, otomasyon ve ii sendikalarnn glenmesi nedeniyle
sermaye youn retime yneldikleri ve bu nedenle deiken maliyetlere gre daha
fazla sabit maliyetlere bal olarak altklar grlmektedir.
Sermaye youn retime doru eilimlerin grlmesi, retim miktar sfr dahi
olsa var olma zelliini gsteren sabit maliyetlerin alnacak kararlarda daha dikkatli
olarak dnlmesi zorunluluunu ortaya karmaktadr. Bu nedenle ynetim
muhasebecilerinin, iletme yneticilerine, alacaklar kararlara ilikin bilgiler sunarken
kapasitenin mmkn olduunca tam kullanlmas ve kapasite kullanmnda esneklik
olana salayacak nerilerde bulunmas gerekecektir.
Planlama amalaryla sabit maliyetler, iletme ynetimince ynetilebilen ve
ynetilemeyen sabit maliyetler olmak zere iki balk altnda ayrma tabi tutulabilir.
Ynetilemeyen Sabit Maliyetler,Yapsal Maliyetler olarak da adlandrlan bu
tr maliyetler; tesislere, ara-gerelere yaplan yatrmlar ve iletmenin temelorganizasyon yaps ile ilgili sabit maliyetlerdir. Sabit kymetlerin amortismanlar, bina
vergileri, sigorta, yneticiler ve retim personelinin maalar ynetilemeyen sabit
maliyetlere rnek olarak verilebilir.
8/2/2019 yonetim muhasebesi
12/197
12
Szkonusu maliyetlerin temel karakteristikleri;
1. Nitelik olarak uzun dnemli olmalar,
2. Bir iletmenin krll ya da uzun dnemli amalarn nemli bir ekilde
etkilemeksizin ksa dnemli bir zaman dilimi iinde sfr yaplamamalar olmaktadr.
Ynetilen Sabit Maliyetler, Programlanm Maliyetler olarak da adlandrlan
bu tr maliyetler belirli sabit maliyet alanlarnda yaplacak harcamalar iin ynetimin
yllk kararlarndan ortaya kan maliyetlerdir. Reklam, aratrma ve ynetim
gelitirme programlarna ilikin maliyetler bu tr maliyetlere rnek olarak verilebilir.
Ynetilen sabit maliyelerin temel karakteristikleri ise;
1. Planlama dzeyi ksa dnem genellikle bir yl olmas
2. Gerektiinde iletmenin uzun dnemli amalar zerinde minimum olumsuz etki ile
ksa dnemde kslabilen maliyetler olmasdr.
rnein, yllk 750.-YTL. reklam giderlerine harcama yapmakta olan bir iletme,belirli bir ylda ekonomik durumunun iyi olmamas halinde bu alandaki harcamalarn
ksmaya zorlanabilir. Byle bir harcama ksntsndan arzulanmayan bir takm olumsuz
etkilerle karlaabilir olmasna karn, tesisin bir blmn elden karma sonucunda
karlaabilecek olumsuz etkilere gre phesiz birinci durumun etkisi daha az
olacaktr.
Sabit maliyetler konusu zerinde durulmas gereken dier nemli bir konu da,
sabit maliyetlerin geerli faaliyet alan olarak adlandrlan belirli retim snrlar iinde
sabit kalaca gereidir. rnein iletmenin mevcut tesisleri asndan retim
kapasitesi 100.000 birim/yl ise ve iletme ynetimi retimini 100.000 birim/yl dan
daha yksee karmak istiyorsa, sabit kymetlere yeni eklemeler yapmak zorunda
kalacandan toplam sabit maliyetler dorusu daha st dzeye kacaktr.
8/2/2019 yonetim muhasebesi
13/197
13
Geerli faaliyet alan kavramna sabit maliyetler asndan baktmzda,
zellikle ynetilen sabit maliyetler asndan ynetim muhasebesine byk grevler
dmektedir. Dnem banda programlar belirlenir ve bteler hazrlanr. Takdir
edilecei gibi, ynetilen sabit maliyetlerin dzeyi mevcut retim kapasitesi iinde
planlanan programlarn gereksinim duyduu destee bal olacaktr. faaliyetin yksek
dzeylerinde genellikle faaliyetlerin dk dzeylerine gre ynetilen sabit maliyetler
asndan daha fazla destee gereksinim duyulacaktr. rnein, retim artna bal
olarak eer satlarn arttrlmas isteniyorsa, reklam giderlerinin dzeyi sat art
planlanmayan dneme gre daha yksek olacaktr. Bunun iin, sabit maliyetler faaliyet
dzeyleri arttnda basamaksal olarak yukarya doru ykselecektir.
Ynetilen sabit maliyetler retim dzeyindeki deiiklik gereksinimlerine kar
ok duyarl olmasna karn, ynetilemeyen sabit maliyetlerin de geerli faaliyet alan
ile ilikisi mevcuttur. Daha nce de belirtildii gibi iletme tevsii yatrmlara
gereksinim duyduunda, mevcut tesisini geniletebilir ya da geniletme zorunda
kalabilir. Sonuta doal olarak ynetilemeyen sabit maliyetler de artabilir ve toplamsabit maliyetler dorusu basamaksal olarak yukarya doru ykselir.
3.3. Karma Maliyetler
Karma maliyetler bnyelerinde hem sabit hem de deiken maliyetleri ieren
maliyetlerdir. Karma maliyetler yar deiken maliyetler olarak da adlandrlrlar.
Belirli faaliyet dzeyinde, karma maliyetler esas olarak sabit maliyetlerde grlenkarakteristiklere sahipken ayn zamanda deiken maliyetlerde grlen
karakteristiklerde gsterebilirler. rnek olarak aldmz iletmenin faaliyetlerinde
kullanmak zere bir makinay kiraladn ve kiralama anlamasna gre yllk 2.500.-
YTL. sabit art yl iinde makinann kullanld her saat iin 0,20-YTL. deme yapmas
gerektiini varsayalm. Yl iinde makine toplam 5.000 saat kullanldysa, szkonusu
makinenin kiralama maliyeti 2.600.-YTL. olacaktr. Bu 2.600.-YTL.nin 2.500.-YTL.sisabit 100.-YTL.si ise (5.000 saat*0,20-YTL.) deiken maliyet olacaktr.
8/2/2019 yonetim muhasebesi
14/197
14
letme kiralad makinay yl iinde bir saat bile kullanmasa dahi minimum
olarak 2.500.-YTL. demek zorunda olacaktr.
Karma maliyetlere rnek olarak; onarm maliyetleri, enerji maliyetleri ve usta
ba maliyetleri de verilebilir. rnein, onarm maliyetleri retim hacmi arttka gerek
fazla mesai ve gerekse de onarmlarda kullanlan para ve malzemeler artacandan
deiken zellik gsterecektir. Dier yandan ise, hi onarm yaplmasa dahi en azndan
personelin maalar deneceinden sabit bir ksm da var olacaktr. Bu nedenle bu tr
maliyetlerin hi bir zaman sfr olmas mmkn olmayacaktr.
3.4. Karma Maliyetlerin Analizi
letmelerde planlama ve kontrol amalar ile zel ynetim kararlarnda maliyet
muhasebesinden salanan bilgilerin kullanlabilir hale getirilmesi iin, karma
maliyetlerin de sabit ve deiken ksmlarna ayrlarak tm maliyetlerin sabit
maliyetler ve deiken maliyetler olmak zere iki ana grup altnda toplanmas gerekir.
Ancak bu sayede esnek bte, maliyet-hacim-kr analizleri v.b. ynetim muhasebesitekniklerinin kullanlabilme olana elde edilir.
Karma maliyetlerin sabit ve deiken ksmlarna ayrlmasnda kullanlmak zere
gelitirilen teknikler ise, Tarihi Teknikler ve Analitik Teknikler olmak zere iki ana
grup altnda toplanmaktadr.
Tarihi Teknikler, adndan da belli olduu gibi gemi dnemlere ilikin fiili
maliyet verilerini hesaplamalarda kullanr. Bu nedenle de byk lde matematik ve
istatistik bilgisini gerektirir. zellikle bu adan En Kk Kareler Teknii olduka
karmaktr. Tarihi teknikler kendi arasnda;
v En Yksek ve En Dk Noktalar Teknii,
v Dalm Grafii Teknii,
v En Kk Kareler Teknii olmak zere ksma ayrlr.
8/2/2019 yonetim muhasebesi
15/197
15
Analitik Teknikler ise, hi bir tarihi verinin bulunmad veya elde tarihi veri
bulunmakla beraber eitli nedenlerle bu bilgilerin kullanlmasnn sakncal olduu
durumlarda nem kazanmaktadr. Analitik teknikler de kendi arasnda,
v Direkt Tahmin Teknii,
v Endstri Mhendislii Teknii,
v Muhasebe Teknii olmak zere ksma ayrlr.
RNEK:
Hesaplamalarmzda kullanmak zere karma bir maliyet olan bakm-onarm
maliyetleri ve bakm-onarm maliyetleriyle ilikilendireceimiz faaliyet ls olarak
da direkt iilik saatleri esas alnacaktr. S zkonusu deerlere ilikin rakamlarnaadaki gibi olduu kabul edilecektir.
Aylar Direkt ilik Saatleri Bakm-Onarm Giderleri(TL.)
ubat 66.705 25.930.766Mart 96.319 27.591.168Nisan 101.107 27.558.635Mays 104.287 27.185.487
Haziran 85.500 24.780.668Temmuz 93.952 33.342.826Austos 85.597 25.267.146
Eyll 91.380 26.091.217Ekim 82.687 25.546.637Kasm 86.370 26.725.161Aralk 81.712 27.497.000
Toplam 978.616 297.440.711.-TL.
3.4.1. Tarihi Teknikler
3.4.1.1. En Yksek ve En Dk Noktalar Teknii
Bu tekniin kullanlmasnda, geerli faaliyet alan iinde sabit ve deiken
ksmlarna ayrlacak olan karma bir maliyetin ilikilendirildii faaliyet lsnn en
yksek ve en dk dzeylerindeki deerlerine gereksinilir. Deiken maliyet orannbelirlemek iin iki u noktadaki gzlemlenen maliyetler
8/2/2019 yonetim muhasebesi
16/197
16
arasndaki fark faaliyet lleri arasndaki farka blnr.
rneimizde faaliyet ls olarak alnan direkt iilik saatlerinin ubat
aynda en dk ve Mays aynda en yksek olduunu grrz. ubat ve Mays ayna
isabet eden bakm-onarm maliyetleri de ele alnarak aadaki hesaplama yaplr.
Bakm-Onarm:
D..S. Maliyetleri (TL.)Gzlemlenen En Yksek 104.287 27.185.487Gzlemlenen En Dk 66.705 25.930.766
Gzlemlenen Deime 37.582 1.254.721
Deiken Maliyet Oran= Maliyetlerdeki Deime/Faaliyet llerindeki Deime
Deiken Maliyet Oran= 1.254.721.-TL. / 37.582 d.i.s.
= 33,38.-TL/d.i.s.
Deiken maliyet orann d.i.s. bana 33,38.-TL. olarak bulduktan sonra, karma
maliyetin sabit maliyet ksmn hesaplayabiliriz. Sz konusu hesaplamay yapabilmek
iin, en yksek ya da en dk noktadaki toplam karma maliyeti alarak ilgili faaliyet
dzeyindeki toplam deiken maliyeti toplam karma maliyetten karmalyz. Aadaki
hesaplamada, faaliyetin en yksek dzeyindeki toplam karma maliyet, sabit maliyet
ksmn belirlemede kullanlmtr.
Sabit Maliyet Ksm= Toplam Maliyet1 - Deiken Maliyet Ksm
Sabit Maliyet Ksm=27.185.497.-TL.-(33,38.-TL./d.i.s.*104.287)
= 23.704.387.-TL.
1 Toplam Maliyet= Deiken Gid. + Sabit Gid. + Yar De. Gid. + Yar Sabit Gid. Olarak ifade edildiinde ToplamMaliyet (TM) forml karmza, TM= ax+b eklinde kacaktr. Burada a deiken giderleri, x bamszdeiken olup i hacmini, b ise sabit gideri temsil etmektedir.
8/2/2019 yonetim muhasebesi
17/197
17
Analiz edilen geerli faaliyet alan iinde, toplam bakm onarm maliyetlerini,
23.704.387.-TL. art her bir d.i.s. iin 33,38.-TL./d.i.s. eklinde ifade edebiliriz,
TMB.O.= 33,38X + 23.704.387
Bu tekniin uygulanmas ok basittir. Fakat, teknik maliyet denklemini bulmada
sadece iki noktay kullandndan temel bir (bazen kritik) noksanla sahiptir.
Genellikle sz konusu iki noktann faaliyet ve maliyetin tm noktalarnn gerek bir
ortalamasn ifade edemedii durumlarda yaplan maliyet analizlerinden doru sonularalnmas mmkn olmayacaktr. Bu nedenle, noktalarn daha byk saysn kullanan
dier maliyet analizi teknikleri yksek ve dk noktalar tekniinden daha gvenli
olabilecektir. Bu tekniin kullanm seildiinde, yneticinin tekniin kstlarn
gznnde bulundurma asndan dikkatli olmas gerekir.
3.4.1.2. Dalm Grafii TekniiDalm grafii teknii, grafiin zerinde gzlenen tm verilere ilikin noktalar
kapsadndan, yksek ve dk noktalar tekniine gre daha gvenlidir. En fazla
kullanlan tekniklerden biri olan bu teknikte yatay eksende (X ekseni) faaliyet hacmi
(d.i.s., makine saatleri, d.i.maliyetleri v.b.) ve dikey eksende (Y ekseni) TL cinsinden
maliyetler gsterilir. Karma maliyetlere ilikin veriler faaliyet hacim llerine gre
bir dzlem zerinde noktalar halinde iaretlenir. Daha sonra bu noktalar en iyi ekildetemsil ettiine inanlan bir doru izilerek, bu izilen dorunun Y eksenini kestii
nokta, karma giderin sabit ksmn gsterir. Gz karar ile izilen doru zerinde
bulunan bir nokta belirlenerek bu noktadaki toplam karma maliyetten, sabit maliyet
ksm karlr ve kalan deer sz konusu noktann faaliyet hacim lsne
blnmesiyle, birim deiken maliyet bulunur.
8/2/2019 yonetim muhasebesi
18/197
18
rneimizdeki deerler bir izim zerinde iaretlenip, bunlarn bileimlerinin
oluturduu noktalar en iyi temsil edecek bir doru gz karar ile izilirse, bu
dorunun Y eksenini kestii yer (20.000.000.-TL./ay) bize karma maliyetlerin sabit
maliyet ksmn verecektir.
Y (Bakm-Onarm Maliyetleri)
25.930.766.-TL.
20.000.000.-TL. X (d.i.s.)
66.705 d.i.s.
D..S. bana deiken maliyet ise aadaki gibi hesaplanabilir:
Kullanlan 66.705 d.i.s. iin gzlemlenentoplam maliyet= 25.930.766.-TL.
Sabit Maliyet Ksm (-) 20.000.000.-TL.
Deiken Maliyet Ksm 5.930.766.-TL.
Deiken Maliyet Oran= Deiken Maliyet Ksm/Faaliyet ls
= 5.930.766.-TL. / 66.705 d.i.s.= 88,91.-TL./d.i.s.
Bu hesaplamalar sonucunda, toplam bakm-onarm maliyetlerinin sabit ksmnn
20.000.000.-TL. ve direkt iilik saati bana den gider orannn da 88,91.-TL./d.i.s.
olduunu syleyebiliriz. Bu durumda toplam maliyet denklemi de,
TM= 88,91X + 20.000.000.-TL. olacaktr.
8/2/2019 yonetim muhasebesi
19/197
19
Dalm grafii teknii uzmanlam kiilerin elinde ar derecede yararl bir
ara olabilir. Maliyet davranna etkide bulunan grevler, kt hava koullar, arzalar
v.b. meydana geldiinde analizci tarafndan hemen bu durum grlr ve ilgili kii gz
karar ile izilen doru (regresyon dorusu da denilmektedir) zerinde uygun
dzeltmeler yapabilir.
3.4.1.3. En Kk Kareler Teknii
Dalm grafii tekniine gre daha karmak hesaplamalar en kk kareler
tekniinde, dalm grafii tekniinde gz karar ile izilmeye allan regresyondorusu bir takm istatistiksel analizler yardmyla izilir. Bu tekniin amacn dalm
grafiindeki eitli noktalardan olan dey uzaklklarn karelerinin toplamnn en kk
olduu dorunun denkleminin saptanmas oluturur.
Bu dorunun denkleminin bulunmasnda aadaki normal denklemler ad verilen
denklemler kullanlr:
XY=aX + bX2 (1) Burada;
Y=na + bX (2) a: Sabit maliyet
b: Deiken maliyet
n: Gzlem says
X: Faaliyet ls (rnein; d.i.s.)Y: Gzlenen toplam karma maliyeti olmaktadr.
ncelikle rnek olarak aldmz x ve y deerlerini normal denklemlerde
kullanlacak hale getirmemiz gerekir. Bakm-onarm maliyetlerinin rakamlar da byk
tutarlarda olduu iin yuvarlatlmtr.
8/2/2019 yonetim muhasebesi
20/197
20
Aylar D..S. (X) Bakm-OnarmMaliyetleri (Y)
X*Y (000TL/d.i.s.) X2
ubat 67.000 25.931.000 1.737.377.000 4.489
Mart 96.000 27.591.000 2.648.736.000 9.216Nisan 101.000 27.559.000 2.783.459.000 10.201Mays 104.000 27.185.000 2.827.240.000 10.816Haziran 86.000 24.781.000 2.131.166.000 7.396Temmuz 94.000 33.343.000 3.134.242.000 8.836Austos 86.000 25.267.000 2.172.962.000 7.396Eyll 91.000 26.091.000 2.374.281.000 8.281Ekim 83.000 25.547.000 2.120.401.000 6.889Kasm 86.000 26.725.000 2.298.350.000 7.396
Aralk 82.000 27.497.000 2.254.754.000 6.724Toplam 976.000 297.517.000 26.482.968.000 87.640
Yukardaki deerleri daha nce verdiimiz normal denklemde yerine koyarsak:
yerine koyarsak:
26.482.968.000.000=976.000 a + 87.640 b (1)
297.517.000= 11 a + 976.000 b (2)
Denklemler zebilmek iin (1) nolu denklemi 11 ile ve (2) nolu denklemi de
976.000 ile arparsak,
291.312.648.000.000.000= 10.736.000 a + 964.040 b
290. 346.592.000.000.000= 10.736 a + 952.576 b
946.056.000.000= 11.464 b
b= 82,5.-TL.
Bulunan b deeri normal denklemlerinden birinde yerine konulursa, a deeri
bulunur. (2) nolu denklem rakamlar daha kk olduu iin sz konusu denklem de b
deeri yerine konulursa,
8/2/2019 yonetim muhasebesi
21/197
21
297.517.000= 11 a + 976.000*(82,5)
297.517.000= 11 a + 80.520.000
11 a= 216.997.000
a= 19.727.000
Hesaplanan a ve b deeri TM denkleminde yerine konursa, TM denklemi u
biimi alacaktr:
TM= 82,5(X) + 19.727.000
Maliyet denkleminin planlama amalaryla nasl altn gstermek iin, gelecek
ay iinde 97.500 d.i.s. allaca bekleniyorsa, beklenen bakm-onarm maliyetleri;
Deiken Maliyetler 8.043.750.-TL.
(97.500 d.i.s.*82,5.-TL.)Sabit Maliyetler 19.727.000.-TL.
Toplam Beklenen Bakm-Onarm Maliyetleri 27.770.750.-TL.
Dikkat edilecei gibi yukardaki tekniklerde, karma maliyetlerin sabit ve
deiken ksmlarna ayrlmasnda bamsz deiken olarak sadece bir kalem ele alnd.
Bu durum, karma maliyetleri etkileyen birden ziyade bamsz deiken olduundasalkl sonular vermeyebilir.
rnein, mallarn gemilere yklendii bir blmde, hamaliyeye yaplan demeleri,
yklenen mallarn says yannda mallarn arlklar da etkileyebilir. te bu tr
durumlarda oklu regresyon analizi kullanlabilir. Ayrca sz konusu yaklamn
kullanlmas halinde deikenler arasndaki ilikilerin dereceleri de grleceindendaha salkl sonular elde edilme olasl artacaktr.
8/2/2019 yonetim muhasebesi
22/197
22
3.4.2. Analitik Teknikler
3.4.2.1. Endstri Mhendislii Yntemi
Mhendislik ya da i lm metodu olarak da anlan bu yntem genellikle
standart maliyet sistemi kullanan iletmelerde uygulanr. Yntemin esas girdilerle
ktlar arasndaki fiziksel ilikilerin analizi ve saysallatrlmasdr. lm ile 1
birim mamul iin ka birim dolaysz madde, ka dolaysz iilik saati gerektii
saptanabildii gibi, rnein eitli alma kapasitelerindeki enerji, bakm-onarm v.s.
gereksinimleri de belirlenebilir. Endstri mhendisleri girdi-kt ilikilerinin
saptanmasnda deiik bilimsel yntemler kullanrlar. Zaman ve hareket ettleri
bunlardan biridir ve gerekli iilik saatlerinin saptanmasna yarar. Bu ettler srasndai paralarna ayrlr ve her parann (safha, aama) gerektirdii zaman llerek st
ste konur ve iin tm iin gerekli toplam zaman bulunur. Dolaysz madde
gereksinimleri ise mamul spesifikasyonlar ve teknik izimler v.s. den yararlanlarak
hesaplanr. Elektrik, akaryakt, bakm-onarm gereksinimleri de benzer ekilde
endstri mhendislerinin bilgi, deneyim ve gzlemlerine dayanlarak llebilir.
RNEK:Bir iletmenin personel blmnde yaplan i lm bir personelin ayda 500
tahakkuk ilemi yapabileceini gstermitir. Aylk ortalama maan 30.000.000.-TL.
olduu bilinmektedir. Personel departmannda ayda 5.000 civarnda tahakkuk ilemi
yaplaca dnlerek 10 personel istihdamna karar verilmitir. Ocak 1997 ylnda
yaplan fiili tahakkuk ilemi says ise 4.700 dr. Buna gre oluan bte sapmas ne
kadardr ve ne ekilde gereklemitir?
Birim Tahakkuk lemi Maliyeti= 30.000.000.-TL./500 tahakkuk
= 60.000.-TL./tahakkuk
Buna gre bte forml; Y= 60.000 X
Y: Aylk personel gideri btesi.X: Aylk tahakkuk ilemi says.
8/2/2019 yonetim muhasebesi
23/197
23
4.700 lemin Personel Gideri Btesi= Y= 60.000 * (4.700)
= 282.000.000.-TL. dr.
te yandan 10 personele fiilen denen maa; 10*30.000.000.-TL.=
300.000.000.-TL. dr. Bunun anlam yaplan iim gerektirdii tutardan 18.000.000.-TL.
(300.000.000.-TL. - 282.000.000.-TL.) daha fazla para harcanddr. Bu farka
olumsuz bte sapmas diyebiliriz.
3.4.2.2. Muhasebe Yntemi
Bu yntemde gemi dnemdeki maliyet trleri tek tek ele alnarak sabit,deiken ayrmna tabi tutulur. Bu ayrmda ksm yneticilerinin ve muhasebecinin
ilemler hakknda bilgi ve tecrbeleri esastr. Tm giderler sabit ve deiken
gruplarna ayrldktan sonra her dneme ait sabit giderlerin tutar ile, birim bana
deiken giderler belirlenmi olur. Bu yntemin sakncas, sabit-deiken ayrmndaki
sbjektifliktir. Muhasebe yaklamnda yar deiken maliyetler, ayrm yapann kiisel
grne gre ya sabit maliyetler arasna, ya da deiken maliyetler arasnakonulabilir. Oysa ki bu tr maliyetlerin sabit ve deiken ksmlarnn birbirinden
ayrlmas bteleme ve eitli iletme kararlar asndan byk nem tamaktadr.
8/2/2019 yonetim muhasebesi
24/197
24
BLM 3
MALYET HACM KR ANALZLER
1. MALYET-HACM-KR (MHK) ANALZNN TANIMI VE NEMletmelerde planlamann en nemli aralarndan biri de maliyet-hacim-kr
analizidir. Maliyet -hacim -kr analizi, planlama srecine finansal bir bak asdr.
letmelerde birok karar alc, maliyet davran bilgilerini gelir bilgileri ile biraraya
getirerek, yerine getirilebilecek deiik faaliyet hacimlerinde ortaya kacak krlar
tahmin edebilmek iin maliyet-hacim-kr analizini kullanmaktadr.
Maliyet-hacim-kr analizi; bir iletmede belirli bir faaliyet aral ve belirli bir
zaman ierisinde gelirler, maliyetler ve krlar arasndaki ilikileri sistemli olarak
aratrma srecidir.
Baka bir ifadeyle, maliyet-hacim-kr analizi; faaliyet hacminde, sat fiyatnda,
deiken maliyetlerde veya sabit maliyetlerde meydana gelebilecek deimelerin,
iletmenin toplam gelirini, toplam maliyetini ve faaliyet krn nasl etkileyeceini
aratrmaktr.
Maliyet-hacim-kr analizi; maliyet, hacim ve kr arasndaki karlkl ilikilerianlayabilmelerinde yneticilere yardm ettiinden;
Hangi mamul/hizmetin retilecei veya satlaca,
Hangi fiyatlandrma politikasnn izlenecei,
Hangi pazarlama stratejisinin uygulanaca,
gibi iletme kararlarnn alnmasnda anahtar faktr niteliindedir.
8/2/2019 yonetim muhasebesi
25/197
25
Yneticiler maliyet-hacim-kr analizinde belli bal sorulara cevap bulma gayreti
ierisindedirler. Balca cevap aradklar sorular u ekilde sralayabiliriz:
letmenin belli bir tutarda kr ya da zarar etmesi iin ka birim
mamul/hizmet satlmal veya ne kadar sat geliri elde edilmelidir?
letmenin belli bir tutarda vergi ncesi kr elde edebilmesi iin ka birim
mamul/hizmet satmas gerekir?
Birim sat fiyatnn artmas durumunda, iletmenin toplam kr artacak mdr?
Dneme ilikin reklam giderlerinin artrlmas yoluyla sat miktarnn artmas
toplam kr nasl etkileyecektir? Birim sat fiyatnn azaltlmas ve bunun sonucu olarak sat miktarnn
ykselmesi durumunda toplam kr ne olacaktr?
Sat karmasndaki bir deiiklik iletmenin toplam krn nasl etkileyecektir?
2. MALYET-HACM-KR ANALZNDE KULLANILAN KAVRAMLARMHK analizinde, toplam maliyetlerin iki snftan olutuu kabul edilmektedir;
deiken maliyetler (faaliyet hacmiyle orantl olarak deiir) ve sabit maliyetler.
Toplam Maliyetler (TM)= Deiken Maliyetler (a) + Sabit Maliyetler (b)
Faaliyet kr, brt sat krndan faaliyet giderlerinin karlmas ile eldeedilmektedir. Buna gre;
Faaliyet Kr= Brt Sat Kr Toplam Faaliyet Giderleri
Net kr ise, faaliyet krna olaanst gelirlerin eklenmesi ve olaanst
giderlerin karlmas sonucu bulunan tutardan verginin karlmas sonucu elde
8/2/2019 yonetim muhasebesi
26/197
26
edilebilir. Ancak bu almamz boyunca, olaan gelir ve giderler ile olaanst gelir ve
giderlerin sfr olduu kabul edilecektir. Bylece net kr yle hesaplanacaktr;
Net Kr = Faaliyet Kr Vergi
3. MALYET-HACM-KR ANALZNN VARSAYIMLARI
Maliyet-hacim-kr analizi, dier modeller gibi, baz varsaymlara dayanmaktadr.
Bu varsaymlarn yaplmas, baz hesaplamalarn kolaylatrmas asndan gereklidir.
Sz konusu varsaymlar aslnda maliyet-hacim-kr analizinin snrlarn oluturmas
asndan da nemlidir. Ancak, gerek iletmecilik yaamnda bu varsaymlarn dndabaka koullarla karlalmas durumunda, maliyet-hacim-kr analizinin kullanlmamas
anlamna gelmemelidir. Bu varsaymlar, maliyet-hacim-kr analizinin ksa vadeli bir
finansal ara olduu dikkate alnarak yaplmaktadr. Maliyet-hacim-kr analizi
srasnda aadaki varsaymlar dikkate alnmaktadr:
Tm maliyetlerin tam deiken ve tam sabit olmak zere iki snfta
toplanabildii kabul edilir. Yar deiken-yar sabit maliyet davran iindekikarma maliyetlerin, yar deiken ksmnn tam deiken maliyet, yar sabit
ksmnn da tam sabit maliyetler iinde toplanabildii varsaylr.
Hem gelirlerin hem de maliyetlerin belirli bir faaliyet hacmi aralnda, faaliyet
hacmiyle bir davran biimi iinde ilikili olduu kabul edilir. Bu varsayma
karlk iktisatlar, faaliyet hacmindeki bir deiikliin, hem gelirlerde hem de
maliyetlerde dorusal olmayan bir deiime neden olacan savunmaktadrlar.
Satlacak tm birimlerin ayn sat fiyatyla satlabilecei ve bu sat fiyatnn,
analizi yaplacak dnem iinde ve maliyet-hacim-kr analizi yaplan faaliyet
hacmi aralnda deimeyecei varsaylr.
Birim deiken maliyetin, retilen ve satlan tm birimler iin ayn olaca ve
analizi yaplacak dnem iinde ve maliyet-hacim-kr analizi yaplan faaliyethacmi aralnda deimeyecei varsaylr.
8/2/2019 yonetim muhasebesi
27/197
27
Toplam sabit maliyetlerin, maliyet-hacim-kr analizi yaplan faaliyet hacmi
aralnda dnem iinde deimedii kabul edilir.
Maliyet-hacim-kr analizinin uygulanabilmesi iin, iletmenin sadece bir tek rn
rettii veya birden fazla rn reten iletmelerde toplam satlar iinde rnkarmasnn orannn dnem iinde deimeyecei kabul edilir.
Dnem ba mamul stoklar ile dnem sonu mamul stoklar arasnda bir deiiklik
olmad ve dolaysyla retilen mamul miktarnn satlan mamul miktarna eit
olduu kabul edilir.
Dnem iinde kapasiteyi artrmak amacyla bir aba olmayaca, iilerin ve
makinelerin etkinlii ile verimliliklerinin deimeyecei ve faaliyet gsterilen
pazar koullarnn ayn kalaca kabul edilir.
Dnem iinde enflasyon olmayaca; enflasyon olsa bile parayla ifade edilebilen
deerleri ayn lde etkileyecei varsaylr.
Tm maliyet-hacim-kr analizleri yukarda sralanan bu varsaymlara ve bu
varsaymlarn getirdii snrlamalara gre yorumlanabilir. Maliyet-hacim-kr analizini
kullanan bir ynetici, bu analizi etkileyen faktrler arasndaki ilikiyi hangi lde
anlayabilirse, analizden o lde yararlanabilir. Hi unutulmamas gereken bir nokta,
iletmelerin dinamik bir ortamda faaliyetlerini srdrmekte olduklar ve gelecek
dnemler iin yaplacak planlama srecinde, maliyet-hacim-kr analizi varsaylmalarnn
srekli olarak gzden geirmeleri gerektiidir.
8/2/2019 yonetim muhasebesi
28/197
28
4. NEML FONKSYONLAR
Maliyet Bedeli = Fatura Bedeli + Al Gideri
Ticari letmelerde Satlan Mal/Mamul/Hizmet Maliyeti
+ Dnemba Mal/Mamul/Hizmet (M/M/H) Stou
+ Dnemii M/M/H Allar
- Dnemsonu M/M/H Stou
= S.M/M/H. Maliyeti
Endstri letmelerinde Satlan Mal/Mamul/Hizmet Maliyeti
+ Dnemba Hammadde Stok Maliyeti
+ Dnemii Hammadde Allar Maliyeti
- Dnemsonu Hammadde Stok Maliyeti
retime Yklenen Hammadde Maliyeti
+ Direkt ilik Maliyeti+ Genel retim Maliyeti
= retim Maliyeti Toplam
Yar Mamul Stok Deiimi
Mamul Stok Deiimi
= Satlan Mamul Maliyeti.
+ Dnemba Mamul Stoku- Dnemsonu Mamul Stoku= Mamul Stok Deiimi
8/2/2019 yonetim muhasebesi
29/197
29
RNEK: ABC Endstri iletmesinde 1 Ocak-31 Ocak 2005 tarihleri arasnda retim ve
satla ilgili faaliyetlere ilikin bilgiler yledir:
Stoklar 01 Ocak 2005 31 Ocak 2005
D..M.M.Stoku 100.-YTL. 125.-YTL
Yar Madde Stoku 50.-YTL. 30.-YTL.
Mamul Stoku 200.-YTL. 150.-YTL.
letme anlan dnemde 275.-YTL. deerinde Direkt lk Madde ve Malzeme
(D..M.M.) satn almtr. Direkt iilik giderleri ilk maliyetin %40dr. Genel retim
Maliyeti ise retim maliyetinin %30dur. letmenin Satlan Maln Maliyetini
hesaplaynz? Ayrca rnekle ilikili olarak aadaki mevcut durumlar zmleyiniz.
stenenler:
a) Yar Mamul ve Mamul stoklarnn 0 olmas durumunda,
b) Yar Mamul ve Mamul stoklarnn stok deiiminin %20 artmas ve azalmas
halinde hesaplaynz? Toplam Satlar 831,55.-YTL. olup, brt sat kr %20dir.
VER:
lk Maliyet = D..M.M.G. + D..G.
retim Maliyeti = D..M.M.G. + D..G. + G..M.
8/2/2019 yonetim muhasebesi
30/197
30
ZM:
+ Dnemba D..M.M. Stoku 100.-YTL.
+ Dnemii D..M.M. Allar 275.-YTL.
- Dnemsonu D..M.M.Stoku (125.-YTL.)
Dnemii Kullanlan D..M.M. Maliyeti 250.-YTL.
lk Maliyet= D..M.M.G. + D..G.
X= 0,6X + 0,4X
X= 250.-YTL. + 0,4X
0,6X= 250.-YTL.
0,6
YTL.-250.X = = 416,66.-YTL.
retim Maliyeti= lk Maliyet + G..M.
X= 416,66 + 0,3X
0,7X= 416,66.-YTL.
7,0
YTL.-416,66.X = = 595,24.-YTL.
S.M.M.= retim Maliyeti + Yar Mamul Stok Deiimi + Mamul Stok Deiimi
S.M.M.= 595,24 + 20 + 50
S.M.M.= 665,24.-YTL.
a) retim Maliyeti = S.M.M. olurdu.Bunun anlam, rettiimiz kadar sattktr.
8/2/2019 yonetim muhasebesi
31/197
31
b)
Kriter Fiili Durumu (I) +%20 Stok Deiimi (II) -%20 Stok Deiimi (III)
Satlar 831,55.-YTL. 849,05.-YTL. 814,05.-YTL.
Brt Sat Kr 166,31.-YTL. 169,81.-YTL. 162,81.-YTL.
S.M.M. 665,24.-YTL. 679,24.-YTL 651,24.-YTL.
(I) ve (II) Seenek Kyaslamas: (I) ve (III) Seenek Kyaslamas:
849,05 831, 55 = 17,50.-YTL. 831,55 814,05 = 17,50.-YTL.
679,24 665,24 = 14,00.-YTL. 665,24 651,24 = 14,00.-YTL.
+3,50.-YTL. - 3,50.-YTL.
5. BAABA NOKTASIHibir ynetici iletmesinin zarar etmesini istemeyecektir. Bu nedenle, maliyet-
hacim-kr analizinin ilk aamasnda ve iyimser bir yaklamla, iletmenin hangi faaliyet
hacminde, en azndan, ne kr ne de zarar elde edecei belirlenmek istenir. Bu faaliyet
hacmi baaba noktas olarak tanmlanmaktadr.Baaba noktas; iletmenin toplam
gelirlerinin toplam giderlerine eit olduu faaliyet hacmidir. Faaliyet hacmi, sat
birimi olarak veya sat tutar (lira) olarak, iki farkl adan ele alnmaktadr. Bir bakaifadeyle, baaba noktas iletmenin ne kr ne de zarar ettii ancak tm gelirleri ile
tm giderlerini karlad, sat miktar veya sat tutardr. letme sat miktarnn
zerinde sat yaptnda kr elde etmeye balayacaktr. Ksacas, faaliyet kr,
baaba noktasnda sfra eit olmaktadr. Baaba noktasnn belirlenmesi, analizin
sonraki aamalarnda eitli yararlar salayabilecektir. Bu nedenle, baaba noktas,
kimi zaman kra gei noktas olarak da tanmlanmaktadr.
8/2/2019 yonetim muhasebesi
32/197
32
Kra gei noktas olarak da ifade edilen baaba noktas, gelirlerin giderleri
karlad sat miktar veya tutardr. Baaba noktasnda iletmenin gelirleri
giderlerine eittir.
letmelerin istedii kr yapabilmeleri, satlarn ve maliyetlerini
belirleyebilmesi iin;
Birim sat fiyat,
Sat miktar,
Birim deiken gider,
retim miktar,
Sabit giderler.
kriterlerine (deikenlerine) hkim olmas, bu deikenleri elinde tutabilmesi gerekir.
Baaba noktas (kra gei noktas)na ilikin eitli formlasyonlara gemeden
nce KR kavram zerinde durulmas gerektii inancndayz. Bu amala Baaba
noktasna(kra gei noktas konusuna tekrar dnmek kaydyla imdi KR kavram
zerinde durulacaktr.
6. KR KAVRAMIEkonomik anlamda kr; varlklarda (servette) salanan net fazlaya kr denir.
Muhasebe kr ise; gelir ile bu geliri elde etmek iin yaplan giderlerin
(kullanlan mal ve hizmet maliyetlerinin) arasndaki olumlu farktr.
8/2/2019 yonetim muhasebesi
33/197
33
Birinci tanmda kr kavramna sermayenin devamll asndan yaklalmakta
iken, muhasebe kr olarak yaplan tanmda ise kr kavramna mbadele yaklam
olarak yaklalmtr. Bu kavramlar biraz daha aacak olursak;
Kr kavramna ekonomik anlamda yani sermaye devamll yaklam itibariyle
bakldnda herhangi bir hesap dneminde kr; dnem sonu net varlklar ile dnem
ba net varlklar arasndaki olumlu fark olarak saptanr.
Muhasebe Kr yani mbadele yaklamna gre kr ancak mbadelenin -yani
satn- gerekletii noktada ortaya kaca kabul edilmektedir. normal iletmefaaliyetlerinde, maln alcya gnderildii ya da fatura edildii veya bunlardan hangisi
daha ge ortaya karsa o tarihte satn gerekletii kabul edilir.
Dnem krlarnn mbadele yaklam iinde saptanmas, dikkatleri bilanolar
ve servet deerlemelerinden ekerek, gelir aklarna ve gelir tablolarna yneltir. Bu
nedenle daha dinamik grnmldr.
Kr saptanmas sorununu firma asndan ve zellikle iletme ynetimi asndan
incelediimizde, temelde muhasebe kr kavramn konuya daha uygun bir yaklam
olarak grmekteyiz.
6.1. Kr Etkileyen FaktrlerKr salamak amacyla kurulmu bir iletmenin bu amacna doru bilinli bir
ekilde ynlendirilmesi, her eyden nce gereki bir kr planlamasnn varl ile
olanakldr. Kr planlamas ise, kr belirleyen eitli etkenlerin dikkatli bir biimde,
gz nne alnmasn ve bunlar arasnda uyumun salanmasn ieren bir ynetim
almas olarak karmza kar.
8/2/2019 yonetim muhasebesi
34/197
34
Aslnda bir iletmenin salayaca kr miktarn belirleyen pek ok i ve d
etken vardr. Bununla birlikte, krn oluumunda rol oynayan btn bu etkenler esas
itibariyle drt ana grupta toplanabilir:
a) Mamul veya mallarn birim sat fiyatlar,
b) Mamul veya mallarn sat miktarlar,
c) Mamul veya mallarn birim deiken maliyetleri,
d) letmenin toplam sabit maliyeti.
6.2. Kr Planlamasnn Dayand Varsaymlar
letme iin piyasada belirlenecek sat fiyat gerekidir ve bu fiyattan
istenildii miktarda sat yaplabilmektedir.
Maliyetler (giderler) Sabit ve Deiken ksmlarna tam olarak ayrlabilmekte
ve belirlenen maliyet fonksiyonlar gereki olmaktadr.
Deiken giderler faaliyet hacmi (satlar) ile doru orantldr. Sabit
giderler ise geerli faaliyet alannda basamaksal deildir. Sat fiyat ve girdi fiyatlar sabittir.
letmede tek bir mal/mamul ya da hizmet satmaktadr. (Birden fazla mamul
varsa bunu tek bir mamul olarak dnp analiz ederiz).
Maliyetleri etkileyen tek faktr retim hacmidir.
Dnemba ve dnemsonu mamul ya da mamul stoklarndaki deime SIFIRya da ihmal edilebilir dzeydedir.
8/2/2019 yonetim muhasebesi
35/197
35
6.3. Kr Fonksiyonu
a: Toplam sabit maliyet.
x: Sat miktar.
b: Birim deiken maliyet.
f: Birim sat fiyat.
7. BAABA NOKTASINA LKN FORMLLER
a: Toplam sabit maliyet,
x: Sat miktar,
b: Birim deiken maliyet,f: Birim sat fiyat olmak koulu altnda;
b-f
a
PayKatkBirim
MaliyetSabitToplamB.B.N.Miktar ==
f
b-fa
OranPayKatk
MaliyetSabitToplamB.B.N.Tutar == olduuna gre;
b-f(Marj)PayKatk =
f
b-fOran(Marj)PayKatk = olacaktr.
KR= (Birim Sat Fiyat * Sat Miktar) (Birim Deiken Maliyet * Sat Miktar) Sabit Maliyetler
K= (f * x) (b * x) a
8/2/2019 yonetim muhasebesi
36/197
36
letme belli bir kr miktarn amalyor ise;
f
b-faK
A.K.N.Tutar+
= veb-f
aKA.K.N.Miktar
+= formllerinden yararlanacaktr. Formllerdeki
K ifadesi iletmenin ulamay hedefledii kr miktarn temsil etmektedir.
RNEK: (X) iletmesi yeni at bir maazada sadece B1 mamuln satmay
dnmektedir. Bu maazadaki faaliyetlerle ilgili olmak kaydyla maliyetlerin yle
olmas beklenmektedir.
Birim sat fiyat 900.-YTL./br.
Birim deiken gider 630.-YTL./br.
Sabit giderler 5.400.-YTL./yl
stenenler:
1- Yllk kra gei noktasn miktar ve tutar olarak hesaplaynz?
2- Sabit giderlerde 900.-YTL.lik bir art olmas dierlerinde deiiklik olmamamshalinde B.B.N. miktar ve tutar olarak hesaplaynz?
3- Dier bilgiler sabit kalmak ve birim deiken giderin 675.-YTL. ykselmesi
halinde B.B.N. tutar ve miktar olarak hesaplaynz?
4- Sabit giderlerde 1.200.-YTL. art olmas ve sat fiyatnn 750.-YTL./br. olmas
halinde B.B.N. miktar ve tutar olarak bulunuz?
5- 2.000.-YTL. kr elde edebilmek iin sat miktar ne olmaldr?
6- Satlar zerinden %20 kr elde edebilmek iin yllk sat miktar ne olmaldr?
7- Sat fiyatnn 1.200.-YTL./br., birim deiken giderinin 690.-YTL./br. olmas ve
sabit giderlerin deimememsi halinde B.B.N. miktar ve tutar olarak bulunuz?
8- 7. durumun satlar sabit kalmak koulu ve iletmenin 2.500.-YTL. kr elde
edebilmesi iin ne kadarlk sat yaplmas gerekir?
8/2/2019 yonetim muhasebesi
37/197
37
ZM:
1- br.20630-900
-5.400.
b-f
aB.B.N.Miktar ===
YTL.-18.000.0,3
-5.400.
900
630-900-5.400.
f
b-fa
B.B.N.Tutar ====
2- br.23,33-270.
-6.300.
630-900
9005.400
b-f
aB.B.N.Miktar ==
+==
YTL.-21.000.0,3
-6.300.
900
630-9009005.400
f
b-fa
B.B.N.Tutar ==+
==
3- br.24-225.
-5.400.
675-900
-5.400.
b-f
aB.B.N.Miktar ====
YTL.-21.600.0,25
-5.400.
900
675-900-5.400.
f
b-fa
B.B.N.Tutar ====
4- br.55-120.
-6.600.
630-750
1.2005.400
b-f
aB.B.N.Miktar ==
+==
YTL.-41.250.0,16
-6.600.
750
630-7501.2005.400
f
b-fa
B.B.N.Tutar ==+
==
5- YTL.-24,66.0,3
7.400
900
630-9005.4002.000
f
b-faK
A.K.N.Tutar ==+
=+
=
6- [ ] br.24270
6.480
630-900
%20*5.4005.400
b-f
aKA.K.N.Miktar ==
+=
+=
8/2/2019 yonetim muhasebesi
38/197
38
7- br.10,58-510.
-5.400.
690-1.200
-5.400.
b-f
aB.B.N.Miktar ====
YTL.-12.705,88.0,425
-5.400.
1.200
690-1.200-5.400.
f
b-fa
B.B.N.Tutar ====
8- br.15,49510
7.900
690-1.200
5.4002.500
b-f
aKA.K.N.Miktar ==
+=
+=
8. MALYET-HACM-KR ANALZNN VARSAYIMLARI
Maliyet-hacim-kr analizi, dier modeller gibi, baz varsaymlara dayanmaktadr.
Bu varsaymlarn yaplmas, baz hesaplamalarn kolaylatrmas asndan gereklidir.
Sz konusu varsaymlar aslnda maliyet-hacim-kr analizinin snrlarn oluturmas
asndan da nemlidir. Ancak, gerek iletmecilik yaamnda bu varsaymlarn dnda
baka koullarla karlalmas durumunda, maliyet-hacim-kr analizinin kullanlmamas
anlamna gelmemelidir. Bu varsaymlar, maliyet-hacim-kr analizinin ksa vadeli bir
finansal ara olduu dikkate alnarak yaplmaktadr. Maliyet-hacim-kr analizi
srasnda aadaki varsaymlar dikkate alnmaktadr:
Tm maliyetlerin tam deiken ve tam sabit olmak zere iki snfta
toplanabildii kabul edilir. Yar deiken-yar sabit maliyet davran iindeki
karma maliyetlerin, yar deiken ksmnn tam deiken maliyet, yar sabitksmnn da tam sabit maliyetler iinde toplanabildii varsaylr.
Hem gelirlerin hem de maliyetlerin belirli bir faaliyet hacmi aralnda, faaliyet
hacmiyle bir davran biimi iinde ilikili olduu kabul edilir. Bu varsayma
karlk iktisatlar, faaliyet hacmindeki bir deiikliin, hem gelirlerde hem de
maliyetlerde dorusal olmayan bir deiime neden olacan savunmaktadrlar.
8/2/2019 yonetim muhasebesi
39/197
39
Satlacak tm birimlerin ayn sat fiyatyla satlabilecei ve bu sat fiyatnn,
analizi yaplacak dnem iinde ve maliyet-hacim-kr analizi yaplan faaliyet
hacmi aralnda deimeyecei varsaylr.
Birim deiken maliyetin, retilen ve satlan tm birimler iin ayn olaca ve
analizi yaplacak dnem iinde ve maliyet-hacim-kr analizi yaplan faaliyet
hacmi aralnda deimeyecei varsaylr.
Toplam sabit maliyetlerin, maliyet-hacim-kr analizi yaplan faaliyet hacmi
aralnda dnem iinde deimedii kabul edilir.
Maliyet-hacim-kr analizinin uygulanabilmesi iin, iletmenin sadece bir tek rn
rettii veya birden fazla rn reten iletmelerde toplam satlar iinde rn
karmasnn orannn dnem iinde deimeyecei kabul edilir.
Dnem ba mamul stoklar ile dnem sonu mamul stoklar arasnda bir deiiklik
olmad ve dolaysyla retilen mamul miktarnn satlan mamul miktarna eit
olduu kabul edilir.
Dnem iinde kapasiteyi artrmak amacyla bir aba olmayaca, iilerin ve
makinelerin etkinlii ile verimliliklerinin deimeyecei ve faaliyet gsterilen
pazar koullarnn ayn kalaca kabul edilir.
Dnem iinde enflasyon olmayaca; enflasyon olsa bile parayla ifade edilebilen
deerleri ayn lde etkileyecei varsaylr.
Tm maliyet-hacim-kr analizleri yukarda sralanan bu varsaymlara ve bu
varsaymlarn getirdii snrlamalara gre yorumlanabilir. Maliyet-hacim-kr analizini
kullanan bir ynetici, bu analizi etkileyen faktrler arasndaki ilikiyi hangi lde
anlayabilirse, analizden o lde yararlanabilir. Hi unutulmamas gereken bir nokta,
iletmelerin dinamik bir ortamda faaliyetlerini srdrmekte olduklar ve gelecek
dnemler iin yaplacak planlama srecinde, maliyet-hacim-kr analizi varsaylmalarnn
srekli olarak gzden geirmeleri gerektiidir.
8/2/2019 yonetim muhasebesi
40/197
40
BLM 4
PLANLAMA VE KONTROL ARACI OLARAK BTELER
1. BTE VE BTELEME
letmelerin piyasa deerlerini ykseltme amacna ynelik abalarna ve artan
kaynak gereksinimlerine kout olarak, finans ilevi de deiim ve geliim
gstermektedir. zellikle bilgisayarlarn devreye girmesiyle birlikte, finansal ynetim
almalar ada bir grnm ve yeni bir boyut kazanmtr.
Bu ortam ve yaplanma iindeki finansal ynetim almalarnn zellik ve nemtayan bir yann, nakitin etkin kullanm, bir dier deyile nakitin ynetimi
oluturmaktadr.
Nakit akm bir firmann yaamn srdrmesinde nemli bir role sahiptir. Gerek
varlklarn alnp yatrmlarn tamamlanmas, gerekse retim faaliyetlerinin
srdrlmesi nakit akmlar ile gereklemektedir. Bunlarn yan sra bor veren kii vekurumlar ile hisse senetlerinin satn alan yatrmclar firmann nakit akmyla yakndan
ilgilenirler.
Bor verenler verdikleri borlarn zamannda, faiziyle birlikte deneceinden
emin olabilmek iin firmann nakit akmn analiz ederler. Yatrmclar ise aldklar hisse
senetleri karlnda kr pay denmesini beklerler. Kr datm kararlarnda isencelikle dnlmesi gereken konularn banda nakit akm gelir ve ancak nakit akm
yeterliyse kr datmna karar verilebilir. Nakit yetersizlii kr datmn
engelleyebilecei gibi firmann kaynak gereksemesinin artmasna da neden olur.
Anlalaca zere nakit akm firmann yatrm ve finansman kararlar zerinde
dorudan etkili ve nemli bir temel unsurdur.
8/2/2019 yonetim muhasebesi
41/197
41
Bu almada ncelikle birinci blmde bte kavram ve bteleme ile ilgili
temel prensipler verilecek ardndan ikinci blmde ksaca bte trlerine deinilecek,
nc blmde nakit btesinin hazrlanmas ele alnacak, drdnc blmde
iletmelerde nakit btelerin yeri ve nemine yer verilip sonuncu blm olan beinci
blmde ise bir nakit bte uygulamas ele alnacaktr.
1.1. Bte Kavram
En ksa tanmyla bte, rakamlarla ifade edilmi dzenli bir hareket plandr.
Planlanm sat, stok, retim ve igc miktarlar gibi fiziksel miktarlarkapsayan destek bteler hari, iletmelerde ana bteler her zaman parasal tutarlar
eklinde ifade edilirler.
letme bteleri, iletmenini tm iin hazrlanabilecei gibi, herhangi bir
blm iin de dzenlenebilir. letmedeki tm blmleri kapsayan bteye genel
iletme btesi ad verilir.
Genel letme Btesi, iletmenin btn blmlerinin bte dnemindeki
hedeflerini ortaya koyan ve sonuta ulalmas beklenen kr, nakit aklarn ve
finansal durumu gsteren btedir.
1.2. Btenin YararlarBtenin yararlar yle zetlenebilir:
1. Bte bir planlama aracdr. Bte, her eyden nce nereden ne salanp,
nereye ne harcanarak hangi noktaya ulalmasnn ngrldn ortaya koyan bir
plandr.
2. Bte bir denetleme aracdr. Bir ynetim ilevi olarak denetleme, fiilialmalarn ve ulalan sonularn planlara uygunluunun salanmas eklinde
8/2/2019 yonetim muhasebesi
42/197
42
tanmlanabilir. Bte denetimi, fiili alma sonularnn bte rakamlaryla
karlatrlarak, bteden sapmalarn hesaplanmas, bu sapmalarn nedenlerinin
aratrlarak belirlenmesi ve bu nedenlere gre alnmas gereken nlemlerin saptanarak
uygulamaya konulmas eklinde yrtlr.
3. Bte bir baar deerlendirme aracdr. Bteler, mevcut verimsizlikleri
devre d brakmak ve koullarda meydana gelmi veya gelmesi beklenen deimeleri
dikkate almak ynnden, bte dneminde ulalan fiili sonularn deerlendirilmesinde
gemi dnem sonularna gre ok daha elverili bir lt nitelii tarlar.
4. Bte bir egdmleme (koordinasy on) aracdr. Genel iletme btesi,
iletmedeki her bir blmn ayn ortak hedefe veya hedeflere ulamak iin neler
yapacan ortaya koyarak, blmler arasnda egdm (koordinasyon) salanmasna
katkda bulunur.
5. Bte bir iletiim aracdr. Bte hazrlama sreci, bu srece katlan herblmn beklentilerini dier blmlere aktarmalar iin nemli bir frsat yaratr.
Bte, her bir blmn hedeflerini ortaya koyarak, blm personeline kendilerinden
neyin beklendiini ak seik gstermek yoluyla, amir-personel iletiimindeki
aksaklklar ortadan kaldrc bir etki yaratr.
1.3. Bteleme lkeleriBir bteleme almasnda uyulmas gereken ilkeleri aadaki biimde
sralamak olanakldr:
a. Bte ynetim tarafndan desteklenmelidir. letmede btenin sadece bir
muhasebe raporu deil, ayn zamanda ve ncelikle bir ynetim arac olduu gr
benimsenmi olmaldr. Yneticiler tarafndan yararna inanlp desteklenmeyen bir
btenin baar ans yoktur.
8/2/2019 yonetim muhasebesi
43/197
43
b. Bte, sorumluluk merkezleri itibariyle dzenlenmelidir. Her bir sorumluluk
merkezinin kontrol edilebilir giderleri btede ayr olarak gsterilmeli ve fiili-bte
karlatrmalarnda nemli sapmalar vurgulanarak, btn sapmalar sorumluluk
muhasebesi dzeninde rapor edilmelidir.
c. Bte k alemleri hesap plan ile uyumlu olmaldr. Hesap planndaki
snflandrmalar baka, btedeki snflandrmalar baka esaslara gre yaplmsa ya da
ayn ad tayan kalemler hesap plan ile btede birbirinden farkl ieriklere sahip
olacak ekilde tanmlanmsa, bte-fiili karlatrmalarnn zorlaaca, hatta
olanakszlaaca aktr.
d. Bte, katlmc bir anlayla hazrlanmaldr. Bte rakamlarnn
belirlenmesinde, btenin uygulamasndan sorumlu olacak yneticilere sz hakk
tannmal ve bte hedeflerini onaylamalar salanmaldr.
e. Bte hedefleri gereki olmaldr. Btedeki rakamlar, ulalmas ok zorolup personeli yldrmayacak veya tersine ok kolay olup personeli tembellie sevk
etmeyecek verimlilik dzeylerini esas almaldr.
f. Bte, st ynetim tarafndan onaylanmaldr. Bu onay aka verilmeli ve
btenin uygulanaca tm birimlere iletilmelidir. Aksi halde, btenin st ynetimce
nemsenmedii yargsna vararak bteyi savsaklamaya hazr pek ok personellekarlalaca unutulmamaldr.
g. Bte revizyonlar btenin btnln bozmadan yaplmaldr. Btenin
herhangi bir blmnde yaplacak bir deiikliin, ilgili dier blmlerde de revizyona
gerek douraca dikkate alnmaldr.
8/2/2019 yonetim muhasebesi
44/197
44
1.4. Bte Dnemi
letmelerin byk bir ounluunda bteler yllk olarak hazrlanr. Kontrol
amacyla da yllk toplamlar 12ye blnmek suretiyle aylk tahminlere inilmi olur.
Mevsimlik deimelerin nemli olduu iletmelerde ise her ay, ya da her ay iin ayr
tahminler yaplabilmektedir. Ancak uygulama da 10 - 15 yla kadar uzanan btelerde
grlmektedir (makine ve tesislerin yenilenmesi, kapasitenin arttrlmas, yeni
mamullerin retimine balanmas v.b.).
1.5. Btelemenin Ynetimi
1.5.1. Btelemenin rgtlenmesi:
Bteleme, ilgili tm iletme blmlerinin katlmyla gerekletirilecek bir
alma olmakla birlikte, bu almada blmler aras egdm (koordinasyonu)
salayacak, her bir blmn bteleme srasnda karlatklar teknik sorunlarn
zmne yardmc olacak, blmlerden gelen tahmin ve ngrleri birletirip bte
haline dntrerek, st ynetimin onayna sunacak ve daha sonra bte-fiilikarlatrmalarn yapp, sorumluluk raporlarn dzenleyecek bir bte birimi
oluturulmas gereklidir.
1.5.2. Bte Takvimi:
Genel iletme btesinin hazrlanmas, iletmenin hemen hemen btn
blmlerinin eitli ynetim basamaklarnda belli bir sra ierisinde gerekletirilmesigereken bir dizi almay ierir. ounlukla bir dierinin yaplmasna bal olan bu
almalarn oluturduu srecin herhangi bir noktasndaki gecikme, daha sonraki
aamalar zincirleme etkileyerek, sonuta btenin zamannda yetitirilememesine yol
aar. Oysa, btenin Ocak ayndan balayarak uygulamaya konulmas gereklidir. Bu
nedenle, bteleme almalarnn belli bir takvime gre yrtlmesi zorunluluu ile
karlalr.
8/2/2019 yonetim muhasebesi
45/197
45
1.6. Bte Trleri
1.6.1. Konular Asndan Btelera. Gider Bteleri: letmenin ilgili dnemine ilikin gider kalemlerinin gre
dzenlenmi olana btelerdir.
b. Gelir Bteleri: letmenin ilgili dnemine ilikin gelir kalemlerinin gre
dzenlenmi olana btelerdir.
1.6.2. Sorunlar Ele Al Biimine Gre Btelera. Proje Bteleri: Uzun dnemli projelere (makine ve tesislerin yenilenmesi,
kapasitenin arttrlmas, yeni mamullerin retimine balanmas v.b.) ilikin hazrlanan
bteler bu grupta yer alr.
b. Dnem Bteleri: Genellikle bir yl sreli olarak hazrlanan iletme
bteleridir. Bu bteler gerekirse 12ye blnerek aylk veya drde blnerek aylk
periyotlara ilikin hale getirilebilinir.
1.6.3. Amalarna Gre Bteler:a. Program Bteleri: Reklm, genel ynetim v.b. gibi hasla/gider ilikisi
dorudan doruya saptanamayan, ancak belirli programlarn gerekletirilmesini,
ulalacak sonu olarak ele alan bte trleridir.
b. Faaliyet Bteleri: Hasla/gider ilikilerinin dorudan doruya, ksa zamanda
ve llebilir dzeyde saptanabildii faaliyet trlerinin btelenmesiyle faaliyet
btesi ortaya kar. Faaliyet bteleri de dzenleni biimlerine gre, sorumluluk
bteleri ve mamul hatlar ve sat bileimlerini programlama bteleri olarak ikiye
ayrlr.
8/2/2019 yonetim muhasebesi
46/197
46
1.6.4. Teknik Niteliklerine Gre Bteler:
a. Statik Bteler: Belirli bir kapasite kullann temel alr. Bu kapasite
kullannda, faaliyetleri zaman ve hacim olarak plnlar. Her biri iin tek nihai hedef
verir.
b. Karlatrmal Statik Bteler: Seenekli hareket biimlerinden, en ok
gereklemesi olasl olanlarna gre daha nceden bte taslaklar hazrlanmas
sistemi olarak bilinir.
c. Dinamik (Esnek) Bteler: Bte rakamlarnn, farkl fiili hacim kullanlarnagre ayarlanabilecek biimde dzenlenebildii bte tekniine bu ad verilir.
1.6.5. Balang Rakamlarna Gre Bteler:a. Geleneksel (Klasik) Bte: Temelde nceki yllar bte rakamlar ele alnr.
Yeni yl beklentileri (i hacmi, faaliyet tr ve politikalar v.b.) dikkate alnarak
dzeltmelerle bir tr trend uzatmas yaplr. Bylece yeni dnem btesi gemi ylbtelerinden etkilenmi olur.
b. Sfr Tabanl Bte: Eski ile balant koparlarak yeni ylda yklenilecek
fonksiyonlar dikkate alnr. Bu fonksiyonlar asgari maliyetle gerekletirmeyi hedef
alan bir bteleme yaplr.
1.6.6. Kapsamlarna Gre Bteler:
a. Ksm (Blm) Bteleri: letmenin belirli faaliyet ve/veya blmlerini konu
edinen bte eitleridir.
b. Genel Bteler: letmenin btnn ele alan btelerdir.
8/2/2019 yonetim muhasebesi
47/197
47
2. BTELER
2.1. Sat Btesi
Sat btesi genel btenin hazrlanmasnda balang noktasdr. Sat
btesinde gelecek dnem iinde satlmas planlanan rnlere ilikin miktar, birim fiyat
ve miktar ile birim fiyatn arplmas sonucu belirlenebilecek sat gelirleri aklanr.
Genel btenin iinde yer alan; retim btesi, direkt ilk madde ve malzeme btesi,
direkt iilik btesi, retilecek rnlerin maliyeti btesi, satlacak rnlerin maliyeti
btesi, pazarlama, sat ve datm ile genel ynetim giderleri btesi ve nakit
btesi; sat btesine bal olarak dzenlenir. Sat btesi dzenlenmeden nce,
eer mmknse, iletme ii ve d evre koullarnn yan sra Pazar aratrmas ile
eitli bilgi ve verilerden yararlanlarak, satlarn miktar ve birim fiyatlar tahmin
edilir. Bu bilgiler sonucunda da sat btesi oluturulur.
2.2. retim Btesi
Sat btesi dzenlendikten sonra, gelecek bte dneminde retilmesigereken rn miktarlarn belirlemek ve retimi organize etmek iin retim btesi
hazrlanr. retim miktar, hem satlar iin hem de arzu edilen dnem sonu stok
miktarlarn karlayabilecek miktarda olmaldr. Bu miktarlarn bir ksm dnemin
banda iletmenin stoklarnda varolan dnem ba stoklarndan da karlanabilir. Bu
durumda, geriye kalan miktarn retilmesi gerekir. Gerekli olan retim; sat bilgileri,
dnem ba ve dnem sonu stok bilgileri bir araya getirilerek planlanr. Dnem sonustok politikas (birim miktar olarak) iletme ynetimi tarafndan belirlenir. Arzu
edilen dnem sonu stok miktar, normal olarak, iletmenin retim kapasitesi ve retim
hz birlikte dnlerek, gelecek dnemdeki talebin zamanlamasnn ve miktarnn bir
fonksiyonudur. Yneticiler, stoklarnda ne kadar rn bulunduracaklarna karar
vermeden nce, elde stok bulundurmann maliyetini dikkate almaldrlar. Stok
politikasnn seenekleri arasnda; gelecek dnemin tahmin edilen sat miktarnn
belirli bir yzdesi, sabit bir miktarda stok bulundurma, gelecekteki en yksek talep
8/2/2019 yonetim muhasebesi
48/197
48
dnemlerinde yaplacak sat miktar kadar stok bulundurma veya tam zamannda
retim-stoklama sistemi anlay ile sfr stok ile almak bulunmaktadr. Dnem sonu
stok politikalar, iletmenin, sabit stok dzeyleri ile deiken miktarlarda m retim
yapacan yoksa deiken stok dzeyleri ile sabit miktarlarda m retim yapacann
belirlenmesinde nemli rol oynar. Ayn zamanda stoklarn bykl, nakit akn
direkt olarak etkiler.
2.3. Direkt ilk Madde ve Malzeme Btesi
retimin gerekletirilmesi iin iletmeler direkt ilk madde ve malzemeye
gereksinim duymaktadrlar. iletmede her dnem retimde kullanlacak madde ve
malzeme miktarlar ile iletmenin dnem sonu stok politikalaryla olacak madde ve
malzeme miktarlarn karlamaya yetecek kadar direkt ilk madde ve malzeme satn
alnmaldr. Eer varsa, dnemin banda iletmenin stoklarnda bulunan direkt ilk
madde ve malzeme de retimde kullanlabileceinden, alnmas gereken toplam miktarn
iinden, dnem ba stoklarnn karlmas gerekir. Direkt ilk madde ve malzeme
btesi iki ksmdan oluur. ilk ksmda direkt ilk madde ve malzeme miktar btesi
oluturulur. Btenin bu ksmnda, retim btesinden yararlanlarak, rnn iinde
kullanlacak her direkt ilk madde ve malzeme iin ayr olacak ekilde, retim iinde
kullanlacak direkt ilk madde ve malzeme miktarlar belirlenir.
Daha sonra, bu miktarlara, kabul edilen stok politikasndan yararlanlarak arzuedilen dnem sonu stok miktarlar eklenir ve gereksinim duyulan toplam miktar
bulunur. Bu toplamdan, varsa, dnem ba stok miktar karlarak, satn alnmas
gereken toplam miktar belirlenir. Direkt ilk madde ve malzeme miktar btesi
tamamlandktan sonra, direkt ilk madde ve malzeme btesinin ikinci ksm olan,
direkt ilk madde ve malzeme satn alma btesi dzenlenir Btenin bu ksmnda, her
bir direkt ilk madde ve malzeme iin yine ayr olarak, o direkt ilk madde ve
malzemeden satn alnacak miktar ile direkt ilk madde ve malzemenin birim fiyat
8/2/2019 yonetim muhasebesi
49/197
49
arplarak, satn alma ile oluacak direkt ilk madde ve malzeme satn alma maliyeti
belirlenir.
2.4. Direkt iilik Btesi
Direkt iilik btesi; gereksinim duyulan direkt iilik saatlerini (srelerini) ve
retim btesiyle belirlenen retim miktarn gerekletirebilmek iin almas
gereken direkt iilerin normal sre almas sonras hak edecekleri cretin
btelemesini ierir. Direkt ilk madde ve malzeme kullanmnda olduu gibi, direkt
iilik kullanm, iilik ile kt arasndaki teknolojik iliki ile belirlenir. iliklerin
etkin ve verimli kullanld varsaylrsa, teknoloji deimedii srece, belirli bir rnn
ne kadar srede retilebilecei belirlenir ve bu sre ile retim miktar arplarak,
gerekli toplam sre bulunur. Bulunan bu sre, saat bana cret ile arplarak direkt
iilik giderleri btelenmi olur. Direkt iilik btesinde kullanlan direkt iilik saat
creti, bir direkt iiye dnem iinde denecek saat creti ortalamasdr. Bu cret
ortalama olduundan, iilere denecek cretlerdeki deiiklikleri de kapsamaktadr.
2.5. Genel retim Giderleri Btesi
Genel retim giderleri btesi, retim ile ilgili tm endirekt unsurlarn beklenen
giderlerini gsterir. Direkt ilk madde ve malzeme ile direkt iilik btesinin tersine,
genel retim unsurlar iin belirli bir girdi-kt ilikisi yoktur. Bununla birlikte, genel
retim giderlerinin iki tr maliyetten olutuunu unutmamak gerekir. Bunlardan ilki,deiken genel retim giderleridir. iletmenin faaliyet dzeyinde deiiklikler
olduunda, deiken genel retim giderlerinde toplam olarak deimeler
olabilmektedir. Buna karlk, birim baznda deiken genel retim giderleri faaliyet
dzeyindeki deimelerden etkilenmemektedir. Deiken genel retim giderlerine
rnek olarak; endirekt madde ve malzeme maliyetleri ve endirekt iilik maliyetleri
verilebilir. Genel retim giderleri toplamn oluturan ikinci alt gider grubu, sabit genelretim giderleridir. Sabit genel retim giderleri, belirli bir faaliyet dzeyi aralnda,
8/2/2019 yonetim muhasebesi
50/197
50
toplam olarak faaliyet dzeyindeki deiikliklerden etkilenmemekte, bir baka ifade
ile sabit kalmaktadr. Birim olarak da, faaliyet dzeyi artrldnda, giderek
azalmaktadr. Sabit genel retim giderlerine rnek olarak; amortismanlar, emlak
vergileri, makine sigorta giderleri verilebilir.
Genel retim giderleri btesi dzenlenirken, deiken ve sabit genel retim
giderlerinin ayr ayr dikkate alnmas gerekir. Deiken genel retim giderleri,
faaliyet dzeyindeki deimelerden etkilenirken; sabit genel retim giderleri belli bir
faaliyet dzeyinde deimeyecektir.
2.6. retilecek rnlerin Maliyeti Btesi
Direkt ilk madde ve malzeme, direkt iilik ve genel retim giderleri bteleri
ile ayrntl bilgiler sunulurken, retilecek rnlerin maliyeti btesiyle zet maliyet
bilgisi sunulur. retilecek rnlerin maliyeti btesi, retimde kullanlan direkt ilk
madde ve malzeme maliyeti, direkt iilik maliyeti ve genel retim giderleri bteleridikkate alnarak hazrlanr. Bu unsurun maliyetleri toplam, dnem iinde
gerekleecek retim maliyetleri toplamn verecektir. Bu maliyetlerin bir ksm, belki
de bir nceki dnemde tamamlanamam ve bu dnem tamamlanabilmesi amacyla
zerinde retim ilemleri yaplan yar mamuller iin katlanlmtr. Bu nedenle, bu
dnem retilecek rnlerin maliyetini doru belirleyebilmek iin ve rnlerin
stoklanabilir olmas gereini de dikkate alarak, dnemin banda henz retimitamamlanamam durumdaki yar mamul stoklarnn maliyetine, dnem iinde
gerekleecek retim maliyetleri eklenir. Bu toplam maliyetten, dnemsellik ilkesi
gereince, dnemin sonunda retimi henz tamamlanamam olan yar rnlerin maliyeti
karlr. Bylece, gelecek dnemde iletmede retilecek rnlerin maliyeti toplam
olarak belirlenir.
Bu bilgi daha sonra, proforma gelir tablosu iin de kullanlr niteliktedir.
8/2/2019 yonetim muhasebesi
51/197
51
Dneme ilikin maliyet unsurlarnn zet bilgilerinin yer ald retilen rnlerin
maliyeti btesi hazrlanrken, dnem ba yar rn stoklarnn maliyetine dnemin
maliyeti eklenecek, dnem sonu yar rn stoklarnn maliyeti ise karlacaktr.
2.7. Satlacak rnlerin Maliyeti Btesi
Bir iletmede, retilen rn miktar ile satlan rn miktar birbirine eit
olabilecei gibi, byle bir eitlik sz konusu olmayabilir. Satlacak rnlerin maliyeti
belirlenirken, dnemin banda iletmenin depolarnda bulunan rnler de o dnem
mterilere satlabilir dncesiyle, dnem ba stoklarnn da maliyeti dikkate alnr.
Dnem bandaki rn stoklarnn maliyetine, o dnem iinde retilecek rnlerin
maliyeti eklenir ve sata elverili rnlerin toplam maliyeti belirlenir. Ancak, dnemin
sonunda iletmenin depolarnda bulunacak ve o dnem satlmayarak kalacak, dnem
sonu rn stoklarnn maliyeti, yukarda sz edilen sata elverili rnlerin toplam
maliyetinden karlarak, o dnem satlacak rnlerin toplam maliyeti belirlenir.
Satlacak rnlerin maliyeti bilgisi, daha sonra proforma gelir tablosu iinde de
kullanlacaktr.
Satlacak rnlerin retim maliyeti hesaplanrken iletmenin dnem ba ve
dnem sonu rnlerinin maliyetinin dikkate alnmas gere kir.
2.8. Pazarlama, Sat, Datm ve Genel Ynetim Giderleri Btesi
Bu bte, bte dnemi iinde retim dnda yerine getirilen retim dndaki
dier faaliyetler nedeniyle katlanlmas sz konusu olabilecek giderleri kapsar. Eer
gider kalemlerinin says ok fazla ise, pazarlama, sat ve datm ile genel ynetim
faaliyetleri iin ayr bteler de dzenlenebilir. Bu giderler; bir ksm tam deiken
maliyet, bir ksm tam sabit maliyet ve bir ksm da yar deiken - yar sabit maliyet
8/2/2019 yonetim muhasebesi
52/197
52
zellii gsterirler. Bu durumda bte dzenlenirken giderlerin bu maliyet davranlar
dikkate alnmaldr.
2.9. Nakit Btesi
Nakit btesi, daha nceki aamalarda gelitirilen verilerin birou kullanlarak
oluturulur. iyi dzenlenmi nakit bteleri ile iletmeler gelecekte
karlaabilecekleri olumsuz srprizleri nlemi olacaklardr. Nakit noksan sorunu
iletmelerde huzursuzluklara yol aar. Bir iletmenin iki ay, ay, alt ay veya bir yl
sonrasnda hangi nakit durumu ile karlaaca iyi koordine edilmi bir nakit btesi
ile belirlendiinde, nemli sayda belirsizlik ortadan kaldrlm olacaktr. Nakit btesi
drt temel blmden oluur. Bunlar;
Nakit girileri blm,
Nakit klar blm,
Nakit fazlas veya a blm,
Finansman blmdr.
Nakit girileri blm; dnem ba nakit dengesine, bte dnemi sresince
nakit girii olarak kabul edilebilecek her trl unsurun eklenmesiyle oluturulur. En
nemli nakit girii kayna satlardan yaplan tahsilatlardr. Satlardan tahsilatn
rn satldnda pein olarak yaplmas sz konusu olabilecei gibi, vadeli satlarnedeniyle tahsilatlar, satn yapld zamandan sonraki bir dnemde de
gerekletirilebilir.
Nakit klar blm; dnem iin planlanan nakit demelerinden oluur. Bu
demeler; satn alnan direkt ilk madde ve malzeme, direkt iilik cretlerinin
8/2/2019 yonetim muhasebesi
53/197
53
demelerini, genel retim giderlerinin yan sra retim d faaliyetlerin giderleri iin
yaplacak demeleri,vergi, sigorta ve kr pay demeleri gibi nakit klarn kapsar.
Nakit btesi, iletmenin dnemler itibariyle nakit giri ve klar ile ortaya
kan nakit a veya fazlasnn yerald btedir.
Nakit fazlas veya a blm ise, mevcut nakit toplam ile nakit klar
toplam blmleri arasndaki farktan oluur. Nakit klar toplam mevcut nakit
toplamnn zerinde ise, bu durumda nakit a veya noksanndan sz edilir. Eer btedneminin sonunda bir nakit a veya noksan varsa, iletme bir sonraki dneme
balarken belirli bir nakit mevcudu ile faaliyetlerine balamak isteyebilir. Aslnda bu
durum, iletmenin faaliyetlerini yrtebilmesi iin de nemlidir. Bu nedenle, iletme
yneticileri dnem iinde faaliyetleri yrtmek iin gerekli olan nakdi oluturacak
ekilde, bir kaynaktan bor bulmaldrlar. Kaynak ounlukla banka kredileri
olmaktadr. Mevcut nakit toplam nakit klarnn zerinde ise bu durumda nakitfazlasndan sz edilir. Eer iletmede nakit fazlas sz konusu ise ve bu fazlalk bir
sonraki dnemin banda iletmenin elinde bulunmas dnlen nakdi de ayorsa, bu
durumda iletmenin daha nceki dnemler de alm olduu borlarn faizlerini ve ana
paralarn geri demesi gerekir. Byle bir bor sz konusu deilse, atl nakit, ksa
vadeli yatrmlarda deerlendirilebilir.
8/2/2019 yonetim muhasebesi
54/197
54
BLM 5
MALYETLERN KONTROL VE STANDART MALYETLER YOLUYLA SAPMA
ANALZ
1. STANDART MALYETLER VE SAPMA ANALZLER
letmelerin en belirgin ve ou kez bata gelen amac, salanan krlarn
arttrlmas olarak karmza kar. Kr ise, toplam gelir ve toplam maliyet arasndaki
farktr. Bu bakmdan krn arttrlmas ya salanan gelirin arttrlmas ya da
maliyetlerin drlmesi ile olanakldr. Ancak, sat gelirlerinin daha ok Pazar
koullarna bal olarak belirlenmesi, krlar arttrmann en gvenilir yolununmaliyetlerde tasarruf salamak olmas sonucunu dourmaktadr. Maliyetlerde tasarruf
salayabilmek iin de, her eyden nce, onlar kontrol altnda bulundurmak; yani
maliyet unsuru olan ilemlerdeki verimsizlik ve israflar ortadan kaldrmak gerektii
aktr. Ancak, eer verimsizlik ve israflarn varl ve kayna bilinmiyorsa, bu konuda
herhangi bir nlem alnmasndan sz edilemez. Bu nedenle, yneticilerin verimsizlik ve
israflardan haberli olmalarn salayacak baz gstergelere gerek vardr. te, ynetimmuhasebesinin bu gerei karlamak amacyla gelitirdii aralar arasnda en etkilisi,
standart maliyetler olarak karmza kmaktadr.
1.1. Standart Maliyetlerin Nitelii
Standart maliyetler, dikkatli incelemeler sonucu saptanan ve ngrlen koullar
altnda maliyetlerin ne kadar olmas gerektiini gsteren deerlerdir.
1.1.1. Fiili-Standart Maliyet Ayrm:
Fiili maliyetler, gerekte ortaya kan maliyetlerdir. Standart maliyetler ise,
ortaya kmas gereken maliyetleri temsi ederler. Baka bir ifadeyle, fiili maliyet
olan standart maliyet ise olmas gerekeni gsterir. Ayrca, fiili maliyetin
8/2/2019 yonetim muhasebesi
55/197
55
saptanabilmesi iin, maliyete konu olayn meydana gelmi olmas veya ilemin yaplm
bulunmas gereklidir. Oysa, standart maliyet ilke olarak, ilgili olay veya ilemden nce
saptanr. Baka bir deyile, fiili maliyet gemie, standart maliyet ise gelecee
yneliktir.
1.1.2. Tahmini Standart Maliyet Ayrm:
Tahmini maliyet ile standart maliyetin de gelecee ynelik olmas, bu ikisinin sk
sk birbirine kartrlmasna yol amaktadr. Oysa gerekte tahmini maliyet ile
standart maliyet ayr ayr kavramlardr. Maliyetlerin tahmini bazen stnkr bir
biimde de yaplabildii halde, standart maliyetlerin genellikle bilimsel yntemler
kullanlarak ve titizlikle saptanmalar asldr. Kald ki, ok dikkatli bir biimde
saptanm bile olsalar, tahmini maliyetlerin amac, gelecekte maliyetlerin ne kadar
olmasnn beklendiini ortaya koymaktr. Buna karlk standart maliyetler,
maliyetlerin ne kadar olmas gerektiini gsterirler.
1.2. Standart Maliyetlerin Ana levi:
Gelecekte belirli bir dnem ierisinde maliyetlerin ne kadar olmas gerektiini
gsteren standart maliyetler, sz konusu dnem geldiinde ortaya kacak fiili
maliyetlerin kabul edilip edilemeyecei konusunda bir yargya ulamak amacyla
kullanlabilecek temel ldr. Bu maliyetler sayesinde, fiili maliyetlerde anormallikler
olup olmadnn annda saptanabilmesi olana kazanlmaktadr. Bylelikle de sz
konusu anormalliklerin nedenlerinin aratrlmas ve aratrma bulgularna gre gerekli
grlen nlemler alnarak, fiili maliyetlerin srekli kontrol altnda tutulabilmesi frsat
elde edilmi olmaktadr.
8/2/2019 yonetim muhasebesi
56/197
56
1.3. Sapma Kavram:
Fiili maliyet ile standart maliyet arasndaki farka sapma ad verilir. Fiili
maliyet standart maliyetten fazla ise sapma olumsuz,fiili maliyet standart maliyetin
altnda ise, sapma olumlu olarak nitelendirilir.
Fiili maliyet, olmas gereken (standart) maliyeti atnda, bu sapma iletme iin
olumsuz bir sapmadr. Fiili maliyetin kontrol iin, bu olumsuz sapmann nedenlerinin
belirlenmesi ve bu nedenlerin ortadan kaldrlmasna ynelik nlemler alnarak,
gelecekte benzeri sapmalarla karlama olaslnn drlmesi yoluna gidilecektir.
1.4. Standart Maliyetlerin Uygulama Alan:
Kullanlan maliyet unsuru girdiler ile bu girdilerden elde edilen ktlar
arasndaki bantlarn standartlatrlabildii tm faaliyetlerde standart maliyetlerde
yararlana olana vardr. Baka bir ifadeyle, hangi girdilerden ne miktarda kullanlarak,
ne miktarda ve hangi faaliyet ktlar elde edilebilecei standart bir l halinde
belirtilebiliyorsa, standart maliyet uygulamasna gidilebilir.
Girdi-kt bantlarnn standartlatrlmasna en elverili iletme faaliyeti
retimdir. Gerekten, rnein biri birim mamul retimi iin hangi hammaddeden ne
miktarda kullanlmas ya da ka saatlik direkt iilik almas yaplmas gerektiibilimsel esaslarla ve nispeten kolaylkla saptanabilmektedir. Buna karlk, pazarlama,
finansman ve genel ynetim gibi retim d faaliyetlerde girdi-kt bantlarnn
belirli standartlara balanmas genellikle ok daha zordur. rnein, pazarlamada bir
birim mamul sat iin sat elemanlarnn ka saatlik bir aba harcamas gerektiinin
belirlenmesi, ayn mamuln retimi iin gerekli direkt iilik sresinin belirlenmesi
kadar kolay deildir.
8/2/2019 yonetim muhasebesi
57/197
57
1.5. Standart Maliyetlerin Trleri
1.5.1. Sabit (Baz) Standart Maliyetler:
Balang koullarna dayanlarak saptanan ve uzun yllar boyunca
deitirilmeyen standart maliyetlerdir. Sabit standart maliyetlerin balca stnl,
fiili maliyetlerin srekli olarak deimeyen belli standart maliyetlerle
karlatrlmasn salamalardr. Bylelikle, uzun dnemde verimlilik dzeyinin
gsterdii eilimleri izleyebilmek mmkn olur. Ancak izlenen bu bilginin gerekten
bir anlam tayabilmesi iin, balang koullarnn uzun dnem boyunca deimemesi
gereklidir. Oysa, yllar getike, girdi fiyatlarnn, girdi trlerinin, retim
teknolojisinin ve daha bir ok etkenin byk deiiklikler gsterdii bilinmektedir. Bu
nedenle, sabit standart maliyetler ender olarak kullanlr ve daha ok fiili maliyetlerin
deil, her dnem yeniden saptanan veya gzden geirilen (cari) standart maliyetlerin
yllar boyu gsterdii eilimlerin izlenmesini salayan birer indeks baz ilevi grrler.
1.5.2. deal (Kuramsal) Standart Maliyetler:Herhangi bir verimsizlik ve aksakln bulunmad ideal koullar altnda olmas
gereken maliyetleri gsterir. retim hemen hibir zaman ideal koullar altnda
yaplamayacandan, uygulamada fiili maliyetlerin ideal standart maliyetler dzeyinde
tutulmas olana ounlukla yoktur. bu bakmdan, ideal standart maliyetler, altna
inilmesi mmkn olmayan en dk maliyet snrn gstermenin tesinde bir anlam
tamaz ve fiili maliyetlerin deerlendirilmesinde bir lt olarak kullanlmaz.
1.5.3. Ulalabilir Cari Standart Maliyetler:
Mevcut veya beklenen koullar altnda rasyonel alld taktirde maliyetlerin
ne olmas gerektiini gsterir. Ortaya kmas beklenen kanlmas olanaksz normal
verimsizlik ve aksaklklar dikkate alnarak gnn koullarna uygun bir biimdesaptandklarndan, bu standart maliyetler nceki iki gruba oranla ok daha gereki bir
8/2/2019 yonetim muhasebesi
58/197
58
nitelik tarlar. Bu da kukusuz, fiili maliyetleri deerlendirmek ve anormal durumlarn
olup olmadn sapmalar yardmyla izleyebilmek ynnden sz konusu standart
maliyetlere byk stnlk kazandrmaktadr. Bu nedenledir ki, uygulamada en sk
rastlanlan standart maliye tr, ulalabilir cari standart maliyetlerdir.
Ancak unu da hemen hatrlatalm ki, ulalabilir cari standart maliyetlerin
kendilerinden bekleneni verebilmesi, bu maliyetlerin verimli bir alma ile
ulalabilir olmasna ve cari tutulabilmesine baldr.
Standart maliyetlerin verimli bir alma ile ulalabilir olmas, bu maliyetlerin
ulalmas olanaksz derecede yksek verimlilik dzeylerinin esas almamamsn
gerektirir. Aksi taktirde, ulalabilir cari standart maliyetler ideal standart
maliyetlere dnerek, bir yandan fiili maliyetlerin deerlendirilmesinde bir lt olma
zelliini yitirirken, te yandan da alanlarn evkini kracaktr.
Standart maliyetlerin cari tutulmas ise, bu maliyetlerin gnn koullarna
uygunluunun srekli bir biimde srdrlmesi anlamna gelir. Bu amala, standart
maliyetlerin her yl en azndan bir kere gzden geirilmesi ve varsa deien koullara
uygun biimde dzeltilmesi gereklidir. Aksi halde, ilk saptanlarnda ulalabilir cari
standart maliyet niteliini tayan bu maliyetlerin bir sre sonra sabit standart
maliyet niteliine dnecei ve bylelikle ilevini yitirecei aktr.
1.6. Standart Maliyetlerin Yararlar
Standart maliyetler, maliyet kontroluna etkinlik kazandrr.
Standart maliyetler planlama almalarna yardmc olur.
Standart maliyetler, alanlar maliyetler konusunda bilinlendirir.
8/2/2019 yonetim muhasebesi
59/197
59
Standart maliyetler, maliyet muhasebesi uygulamalarnda baz kolaylklar
salar.
Standart maliyet uygulamasna geebilmek iin, retim yntemlerinde ve
mamullerde standartlamaya gidilmesi gerekir. Standartlama ise, verimiarttrr. Hep ayn ii yapan iilerin balangtaki alma tempolar zamanla
hzlanr, acemilikten kaynaklanan bozuk mamul retimi veya hammadde israf
gibi olumsuzluklar azalr.
Standart maliyet uygulamas rgt yapsnn dikkatli biimde planlanmasn ve
yetki ve sorumluluklarn aka belirlenmesini gerektirdiinden, iletmenin
modern ynetime uygun bir yapya kavumasn salar.
2. SAPMA (FARK) ANALZ
2.1.Direkt lk Madde Ve Malzeme Sapmalar2.1.1. Fiyat Sapmas
Bir hammadde iin denen fiili fiyatn, o hammaddenin standart fiyatndan farklolmas nedeniyle ortaya kan sapmaya fiyat sapmas ad verilir.
RNEK: TELSAN A.. iki hammadde esastr. P hammaddesinin standart fiyat 70.-
YTL./kg., R hammaddesinin standart fiyat ise 50.-YTL./m. olarak saptanmtr. Bu
iletmenin Mays ay hammadde almlar ise aadaki gibidir:
2 Mays: P Hammaddesi: 20.000 kg. * 75.-YTL/kg.= 1.500.000.-YTL.
5 Mays: R Hammaddesi: 15.000 m. * 48.-YTL./m.= 720.000.-YTL.
Bu verilere gre, Mays ay hammadde almlarnda ortaya kan fiyat sapmasn
hesaplaynz?
Fiyat Sapmas= (Fiili Fiyat - Standart Fiyat) * Satn Alnan Miktar
8/2/2019 yonetim muhasebesi
60/197
60
ZM:
P Hmd. Fiy. Sap.= (75 - 70)* 20.000= 100.000.-YTL. (Olumsuz)
R Hmd. Fiy. Sap.= (48-50) * 15.000= -30.000.-YTL. (Olumlu)
TOPLAM NET FYAT SAPMASI= 70.000.-YTL. (Olumsuz)
2.1.2. Miktar Sapmas
Bir hammaddenin retimde fiilen kullanlan miktarnn, elde edilen retim iin
kullanlmas ngrlm standart miktardan farkl bulunmas nedeniyle meydana gelen
sapmaya miktar sapmas ad verilir.
RNEK: A ve B mamullerinin retimini yapan TELSAN A.. de her bir mamul iin
saptanan standart hammadde tketim miktarlar yledir:
A MAMUL
P Hammaddesi: 10 kg./birim mamulR Hammaddesi: 6m./birim mamul
B MAMULP Hammaddesi: 8kg./birim mamul
Bu iletmenin Mays ay mamul retimi ile hammadde tketimi ise, aadaki gibiolmutur:
A Mamul retim Miktar: 500 birim
B Mamul retim Miktar: 1.500 birim
P Hammaddesi Tketimi: 16.800 kg.
R Hammaddesi Tketimi: 3.100 m.
Bu verilere gre, nce Mays ay Miktar Sapmasn hesaplaynz?
Miktar Sapmas= (Top. Fiili. Tk. Mik. - Top. Stnd. Tk. Mik.) * Standart Fiyat
8/2/2019 yonetim muhasebesi
61/197
61
ZM:
nce Mays aynda her bir hammaddeden tketilmi olmas gereken toplam
standart miktarlar hesaplayalm:
P HAMMADDES:
A Mamul: 500 birim * 10 kg./birim= 5.000 kg.
B Mamul: 1.500 birim * 8 kg./birim= 12.000 kg.
TOPLAM STANDART TKETM MKTARI: 17.000 kg.
R HAMMADDES:A Mamul: 500 birim * 6 m./birim= 3.000 m.
TOPLAM STANDART TKETM MKTARI: 3.000 m.
Artk Mays aynda ortaya km Miktar Sapmalarn hesaplayabiliriz.
P Hmd. Mik. Sap.= (16.800 - 17.000) * 70= -14.000 (Olumlu)
R Hmd. Mik. Sap.= (3.100 - 3.000) * 50= 5.000 (Olumsuz)TOPLAM NET MKTAR SAPMASI= -9.000 (Olumlu)
2.2. Direkt ilik Sapmalar
2.2.1. cret Sapmas
Direkt iilik fiili saat cretinin standart saat cretinden farkl olmasnedeniyle meydana gelen sapmaya cret sapmas ad verilir.
RNEK:TELSAN A.. iin saptanan standart saat creti 240.-YTL. dr. Bu iletmenin
Mays ay fiili direkt iilik giderleri 450.000.-YTL., harcanan fiili direkt iilik sresi
cret Sapmas= (Fiili cret - Standart cret) * Fiili Sre
8/2/2019 yonetim muhasebesi
62/197
62
ise 1.800 saat olarak gereklemitir. Bu verilere gre iletmenin Mays ay direkt
iilik giderlerinde ortaya km cret sapmasn hesaplaynz?
ZM:
YTL./saat-250.=saat1.800
YTL.-450.000.=iSaat cretFiili
cret Sapmas= (250.-YTL/saat - 240.-YTL./saat) * 1.800 saat
= 18.000.-YTL. (Olumsuz)
2.2.2. Sre (Zaman) Sapmas
Yaplan retim iin fiilen allan direkt iilik sresinin ayn retim iin
allmas ngrlen standart direkt iilik sresinden farkl olmas nedeniyle ortaya
kan sapmaya sre (zaman) sapmas ad verilir.
RNEK:
TELSAN A.. iin saptanan mamul birimi bana standart direkt iilik sreleri
A mamulnde 2 saat, B mamulnde ise 0,5 saat dr. Bu iletmenin Mays aynda 500
birim A mamul, 1.500 birim B mamul rettii belirtilmiti. Bu verilere gre,
iletmenin Mays ay direkt iilik sre sapmasn hesaplaynz?
ZM:
A Mamul Std. Sresi= 500 birim * 2 saat/birim= 1.000 saat
B Mamul Std. Sresi= 1.500 birim * 0,5 saat/birim= 750 saat
Top Related