yonetim muhasebesi

8/2/2019 yonetim muhasebesi

1/197

1

YNETM MUHASEBES

Do.Dr. Cemal ELTAAFYON KOCATEPE NVERSTES

..B.F. letme BlmAfyonkarahisar, 2010.


2/197

2

Canm annem, Glbeyaz ELTAa...


3/197

3

BLM 1

YNETM VE YNETM MUHASEBES

1. YNETM VE YNETM MUHASEBES KAVRAMIgrenler aracl ile i grme faaliyetine Ynetim denir. Bu itibarla ynetici

ise; sahip olduu kaynaklar en verimli ekilde kullanan ve igrenlere i yaptrabilen

kiidir. Ynetim muhasebesi kavramna bakldnda ise uygun karar vererek, bu

kararn uygulanmasn salama, kararn sonularn muhasebenin temel ilke ve

kavramlarna uygun bir ekilde deerlendirme faaliyetidir. Bu noktada dikkat

edilmesi gereken nokta ynetim muhasebesinde en nemli konunun karar verebilmek

olduu anlalacaktr.

Yneticinin temel felsefesi; Karar konusunda kararl kal olmaldr. eklinde bir soru akla gelebilir. Bu

soruya cevap verebilmenin yolu iletme ve iletme evresini bilebilmek ile mmkndr.ada anlamda iletmelerin kurulularnda temel ama; arz sunarak talebi karlamak

(veya talep pastasndan belli bir miktar dilim elde edebilmek) ve bylece krn

enoklamaktr. nk iletmeler belli bir evre ile vardrlar. Biz buna teoride iletme

evresi veya iletme faaliyetiyle ilgili evre diyoruz.

Bu anlamda iletmelerin evresine bakldnda;

Tedarikiler,

Kreditrler,

Ortaklar,

Yneticiler,

grenler,

Rakipler,


4/197

4

Devlet,

Tketiciler,

Sivil toplum rgtleri (sosyal evre).nin yer ald grlecektir.

Bu taraflarn iletmelerin faaliyetleriyle neden ilgilendii konusuna gelince bunun

zerinde ksaca da olsa durulmas gerektii inancndayz.

Tedarikiler: Olaya iletmeye ilk madde ve malzeme veya mal salayanlar

noktasndan bakldnda grlecektir ki bu evre iletmenin devamlln

srdrp srdremeyecei ve mali yaps ile yakndan ilgilidir. nk mteriiletmenin varln srdrmesi demek tedarikiler iin aktif var olan bir

pazarn devam demektir. Bu temel amala iletmelerin mali yaplar ile

yakndan ilgilenirler.

Kreditrler: Bu balk altnda balca bankalar olmak zere kredi

salayabilecek her tr finansal kurulu dnlebilir. Bu evrenin iletmenin

evresi ile neden ilgilendii ok aktr, eer ilgili iletmeye bir kredi

verecekse iletmenin mevcut olduu kredi riskini bilmesi gerekir. letmenin

kredi riskini bilmesi kreditrlerin batk kredi ihtimalini azaltacaktr.

letmenin kredi riskini tespit etmek ise ancak ve ancak iletmeyi hem

ekonomik ynden ve hemde gemii itibariyle analiz etmekle mmkndr.

Ortaklar: Bu evre iletmenin varlklar zerinde belli bir oranda da olsa hak

sahibi olduundan iletmeyle ok yakndan ilgilenen bir evredir. Amalar

temett elde edebilmek olan bu evre iin bu nedenle iletmenin mali yaps

alaca karalar ve ataca admlar ok byk neme sahiptir. letmenin

ynetiminde de belli oranda etkili olabileceklerinden, iletmenin her anlamda

verisiyle ok daha yakndan ilgilenirler.


5/197

5

Yneticiler: letmenin faaliyet sonularndan bulunduklar kademeye gre

sorumlu olan kiiler olduklarndan ister istemez iletmelerin doal bir

evresini oluturmaktadrlar.

grenler: Bu evre de iletme faaliyetiyle yakndan ilgilidir. Ayn

yneticilerde olduu gibi iletmenin doal evresindendirler. Onlarn temel

kayglar ilerini muhafaza edebilmek ve kendilerine daha iyi bir yaam

standard salayabilmek olduundan, iletmenin faaliyet sonular onlarnda bu

kayglarna hitap ettiinden iletmenin vaziyetiyle ilgilidirler.

Rakipler: Artk tekelin neredeyse tamamen ortadan kalkt ve dk

enflasyonlu bir dnemde rekabetin gn getike etinletii bir serbest piyasa

ortamnda rakiplerin hangi adm nasl, neden ve ne kadar ataca ok nemli

hale gelmektedir. Sz konusu bu takibi yapabilmek ise rakiplerin izlenmesi

faaliyet ve karar sonularnn izlenmesi ile mmkndr.

Devlet: letmelerin yasal prosedrlere uygun ve kanun koyucunun belirledii

erevede faaliyet gsterip gstermediinin denetlenmesinden tutunda,

devlete kar olan ykmllklerin zamannda ve doru olarak yerine getirilip

getirilmedii gibi bir ok konuda iletmeleri izler, inceler ve gerekirse cezai

ilem uygular. letmeler zerinde bu kadar nemli haklara sahip bir evre

elbette ki kararlarnda hataya dmemek, hata yapmamak ve yanlgya

uramamak iin iletmeleri yakndan takip edecektir.

Tketiciler: letmelerin hitap ettii kesim olduklarndan iletme iin ok

nemli bir evredir. Onlarn memnuniyeti, marka bamll, iletmeler iin

vazgeilmez unsurlardr. Tketiciler de talep ettikleri mamul/hizmetin nasl

retildii/sunulduu konusunda iletmeleri incelemek isteyebilirler. Bu konuda

ltfen STA rneini hatrlaynz. Anlan iletme hakknda kan medya

haberleri iletmeyi zor duruma drm ve iletme sektrde pay

kaybetmemek iin tketicileri belli noktalardan retimin yapld fabrikalara


6/197

6

tayarak retimin nasl yapldn bizzat tketicilere, sivil toplum rgtlerine

ve medya organlarna gstermitir.

Sivil Toplum rgtleri (Sosyal evre): bu evre bazen iletmenin retim

esnasnda doaya verdii veya verebilecei zarar gndeme getiren bir evreolabilecei gibi, bazen retimin yaplmas esnasnda salk kurallarna uygun

davranlmadn iddia eden bir evre, bazen ise iletmenin uygun alma

koullarna uygun davranmadn insan hak ve zgrlklerini ihlal ettiini ileri

srerek iletmelerin karlarna kabilirler. letmelerin daha ok vizyon ve

koullar ile ilgilenirler.

Tm bu anlatlanlardan da grlecei zere iletme bir karar verirken ister

ekonomik yn olan isterse olmayan bir karar olsun bir ok evre tarafndan

izlenmektedir. Bu nedenle verilecek kararlarn ok sradan ve basitmi gibi

dnlmesinde byk hatalar olaca inancndayz.

Bir iletmede ekonomik ynl temelde tip hareket vardr, bunlar:

Satn almak veya tedarik,

retim,

Satdr.

Ekonomik ynl bu hareketler iin iletme tepe ynetiminin doru, zamanl,

gereki ve iletme politikalar ile rten kararlar vermesi gerekmektedir. Tm

bunlarn yan sra kararlarn iletme faaliyetlerinin etkinlii ve verimliliini de

arttrmas gerekmektedir. Bu noktada iletmelerin faaliyetlerinin etkinliinden;

iletmenin, blmler temelinde belirlemi olduu hedeflerine ulamasnn ls,

faaliyetlerin verimliliinden ise; belirlenmi hedefler ile, bu hedeflere ulamak iin


7/197

7

kullanlan kaynaklarn birbirine oran anlatlmaktadr. Dolaysyla, belirlenmi amalara

ve hedeflere ne lde ulalmsa, faaliyetlerde etkinlik o derecede salanm

demektir. Etkinliin saptanabilmesi iin gereklemi faaliyetler, planlanm faaliyetler

ile karlatrlr.

Grlecei gibi etkinliin ve verimliliin salanmasnn, karar alma sreleriyle sk

bir ilikisi vardr. O halde; bu amacn nemli bir blmn iletme ii karar almada

kullanlan bilgi ve bu kullanlan bilginin doruluu oluturur. Bu da beraberinde iletme

tepe ynetimin karar almasnda Ynetim Muhasebesinin nemini arttrmaktadr.


8/197

8

BLM 2

MALYET HACM KR ANALZLER

1. MALYET HACM LKLERBir iletmenin maliyetlerini belirleyen en nemli etkenlerden birisi, i hacmidir.

Genel bir kural olarak, i hacminin artmas, bir ksm giderleri de artrarak, sonuta

daha yksek toplam maliyetlere yol aar. hacminin azalmas ise toplam maliyetleri

drc bir etki meydan getirir.

Maliyetlerin i hacminden ne ekilde etkilendiinin, yani maliyet-hacim

ilikilerinin bilinmesi, iletme ynetimin hemen her aamasnda byk yararlar salar.

rnein, gider btelerinin hazrlanmas ya da kr planlamas iin, nce i hacminin

tahmini, daha sonra da maliye-hacim ilikileri dikkate alnarak, tahmin edilen i

hacminde giderlerin ne kadar olacann belirlenmesi gereklidir. Maliyet kontrol iin,

fiili giderlerin btelenmi giderlerle karlatrlarak, bteden sapmalarnhesaplanmasna ihtiya vardr. Mamul fiyatlandrmasnda, farkl fiyatlarn yarataca

farkl talep dzeylerinde gelirler ve maliyetler birbiriyle karlatrlarak, en yksek

kr getiren fiyatn belirlenmesine allr. Farkl talep (sat) hacimlerinde

maliyetlerin ne olaca, ancak maliyet-hacim ilikileri biliniyorsa saptanabilir.

2. HACM KAVRAMI

hacmi, maliyetleri incelenen birimin belli bir dnemdeki alma younluunun

gstergesidir. hacmi yerine faaliyet hacmi, etkinlik hacmi, alma hacmi gibi

adlar da kullanlabilmektedir. Aada yer alan Tablo 1.de eitli birimler iin

kullanlabilecek i lleri gsterimine yer verilmitir.


9/197

9

Tablo 1. eitli Birimler in Kullanlabilecek lleri.

Faaliyet Birimi ls

Ticaret letmesi Toplam sat tutar

retim letmesi Toplam sat tutar, retimin sat deeri, sat miktar,

retim miktar.

Banka letmesi Toplam ilem hacmi, kredi veya mevduat hacmi.

Otel letmesi Satlan oda says, doluluk oran.

Nakliye letmesi Ton * Kilometre

Lokanta letmesi Servis (kuver) says.

3. HACM LE LKLER YNNDEN GDERLER

En genel anlamda belirli bir amaca ulamak iin katlanlan fedakrlklar

toplam olarak tanmlayabileceimiz maliyet, retim hacmiyle ilikisine gre deiken,

sabit ve karma olmak zere ana balk altnda toplanabilir. Faaliyet hacminin

artna ve azalna bal olarak artan ve azalan maliyetler deiken maliyetlerdir.

te yandan faaliyet hacmindeki deimelerden etkilenmeyen maliyetler de sabit

maliyetlerdir. Bunun yannda bir de yar deiken yar sabit nitelik gsteren ve karma

maliyetler olarak da adlandrlan baka bir maliyet tr de vardr.

Sabit, deiken ve karma olmak zere tm bu maliyet davran pek ok

iletmede grlr. Maliyetlerin bu trnn karm bir iletmenin maliyet yaps

olarak adlandrlr. Bir iletmenin maliyet yaps, karar alma srecinde byk etkiye

sahip olacandan, ynetim muhasebesi asndan nemli bir faktrdr.


10/197

10

3.1. Deiken Maliyetler

Sat hacmi, retim hacmi ya da baka bir faaliyet ls ile ayn ynde deime

gsteren maliyetlere deiken maliyet ad verilir. retim miktarndaki deimelerle

dorudan doruya ilikili olan deiken maliyetler, retim miktar arttnda artar ve

retim miktar sfr olduunda sfr olurlar. Bir maliyetin deikenliini grmek iin

onun hangi iletme faaliyetinin fonksiyonu olduunu bilmek gerekir.

rnek olarak traktr reten bir iletmeyi ele aldmzda, her bir traktre bir

radyatr takldndan, traktr retimi arttka, retim artna paralel olarak

radyatr kullanm da artacaktr. Radyatrlerin birim maliyetinin 25.-YTL. olduunundnrsek, deiik retim dzeyindeki toplam radyatr maliyetlerinin birim bana

sabit ve retim miktaryla doru orantl olarak arttn grrz.

retilen Traktr Says(Birim)

Radyatr Birim Maliyeti(YTL.)

Toplam Radyatr Maliyeti(YTL.)

250 25.- 6.250.-

500 25.- 12.500.-750 25.- 18.750.-1.000 25.- 25.000.-1.250 25.- 31.250.-

Deiken maliyetlere ilikin rnekler ise, direkt hammadde, direkt iilik,

iletme malzemesi, sat eleman komisyonlar v.b. verilebilir.

3.2. Sabit Maliyetler

Belirli bir hesap dnemindeki faaliyet hacminden etkilenmeyen maliyetlere sabit

maliyetler ad verilir. Yani; faaliyet hacmi ne kadar artarsa artsn faaliyet hacmine

bal olmayan ve srekli toplam olarak sabit kalan maliyetlerdir. rnek olarak aldmz

traktr retimini yapan iletmenin, yllk 1.000.-YTL. fabrika binasn kiraladn kabul

edersek, toplam kira bedeli olan 1.000.-YTL. bir yl iinde retilen traktrlerinsaysna bal olarak deimeyeceini syleyebiliriz.


11/197

11

Sabit maliyetler toplam olarak sabit kalrken, birim bana hesaplanan sabit

maliyet tutar ise retilen birimlerin says arttka devaml olarak azalmaktadr. Eer

rnek iletmemiz bir yl iinde sadece 250 traktr retirse, birim bana 4.-

YTL./birim (1.000.-YTL./250 birim) sabit maliyet decektir. 500 traktr rettiinde

ise birim bana sabit maliyet 2.-YTL. (1.000.-YTL./500 birim) olacaktr.

Gnmzde iletmelerin, otomasyon ve ii sendikalarnn glenmesi nedeniyle

sermaye youn retime yneldikleri ve bu nedenle deiken maliyetlere gre daha

fazla sabit maliyetlere bal olarak altklar grlmektedir.

Sermaye youn retime doru eilimlerin grlmesi, retim miktar sfr dahi

olsa var olma zelliini gsteren sabit maliyetlerin alnacak kararlarda daha dikkatli

olarak dnlmesi zorunluluunu ortaya karmaktadr. Bu nedenle ynetim

muhasebecilerinin, iletme yneticilerine, alacaklar kararlara ilikin bilgiler sunarken

kapasitenin mmkn olduunca tam kullanlmas ve kapasite kullanmnda esneklik

olana salayacak nerilerde bulunmas gerekecektir.

Planlama amalaryla sabit maliyetler, iletme ynetimince ynetilebilen ve

ynetilemeyen sabit maliyetler olmak zere iki balk altnda ayrma tabi tutulabilir.

Ynetilemeyen Sabit Maliyetler,Yapsal Maliyetler olarak da adlandrlan bu

tr maliyetler; tesislere, ara-gerelere yaplan yatrmlar ve iletmenin temelorganizasyon yaps ile ilgili sabit maliyetlerdir. Sabit kymetlerin amortismanlar, bina

vergileri, sigorta, yneticiler ve retim personelinin maalar ynetilemeyen sabit

maliyetlere rnek olarak verilebilir.


12/197

12

Szkonusu maliyetlerin temel karakteristikleri;

1. Nitelik olarak uzun dnemli olmalar,

2. Bir iletmenin krll ya da uzun dnemli amalarn nemli bir ekilde

etkilemeksizin ksa dnemli bir zaman dilimi iinde sfr yaplamamalar olmaktadr.

Ynetilen Sabit Maliyetler, Programlanm Maliyetler olarak da adlandrlan

bu tr maliyetler belirli sabit maliyet alanlarnda yaplacak harcamalar iin ynetimin

yllk kararlarndan ortaya kan maliyetlerdir. Reklam, aratrma ve ynetim

gelitirme programlarna ilikin maliyetler bu tr maliyetlere rnek olarak verilebilir.

Ynetilen sabit maliyelerin temel karakteristikleri ise;

1. Planlama dzeyi ksa dnem genellikle bir yl olmas

2. Gerektiinde iletmenin uzun dnemli amalar zerinde minimum olumsuz etki ile

ksa dnemde kslabilen maliyetler olmasdr.

rnein, yllk 750.-YTL. reklam giderlerine harcama yapmakta olan bir iletme,belirli bir ylda ekonomik durumunun iyi olmamas halinde bu alandaki harcamalarn

ksmaya zorlanabilir. Byle bir harcama ksntsndan arzulanmayan bir takm olumsuz

etkilerle karlaabilir olmasna karn, tesisin bir blmn elden karma sonucunda

karlaabilecek olumsuz etkilere gre phesiz birinci durumun etkisi daha az

olacaktr.

Sabit maliyetler konusu zerinde durulmas gereken dier nemli bir konu da,

sabit maliyetlerin geerli faaliyet alan olarak adlandrlan belirli retim snrlar iinde

sabit kalaca gereidir. rnein iletmenin mevcut tesisleri asndan retim

kapasitesi 100.000 birim/yl ise ve iletme ynetimi retimini 100.000 birim/yl dan

daha yksee karmak istiyorsa, sabit kymetlere yeni eklemeler yapmak zorunda

kalacandan toplam sabit maliyetler dorusu daha st dzeye kacaktr.


13/197

13

Geerli faaliyet alan kavramna sabit maliyetler asndan baktmzda,

zellikle ynetilen sabit maliyetler asndan ynetim muhasebesine byk grevler

dmektedir. Dnem banda programlar belirlenir ve bteler hazrlanr. Takdir

edilecei gibi, ynetilen sabit maliyetlerin dzeyi mevcut retim kapasitesi iinde

planlanan programlarn gereksinim duyduu destee bal olacaktr. faaliyetin yksek

dzeylerinde genellikle faaliyetlerin dk dzeylerine gre ynetilen sabit maliyetler

asndan daha fazla destee gereksinim duyulacaktr. rnein, retim artna bal

olarak eer satlarn arttrlmas isteniyorsa, reklam giderlerinin dzeyi sat art

planlanmayan dneme gre daha yksek olacaktr. Bunun iin, sabit maliyetler faaliyet

dzeyleri arttnda basamaksal olarak yukarya doru ykselecektir.

Ynetilen sabit maliyetler retim dzeyindeki deiiklik gereksinimlerine kar

ok duyarl olmasna karn, ynetilemeyen sabit maliyetlerin de geerli faaliyet alan

ile ilikisi mevcuttur. Daha nce de belirtildii gibi iletme tevsii yatrmlara

gereksinim duyduunda, mevcut tesisini geniletebilir ya da geniletme zorunda

kalabilir. Sonuta doal olarak ynetilemeyen sabit maliyetler de artabilir ve toplamsabit maliyetler dorusu basamaksal olarak yukarya doru ykselir.

3.3. Karma Maliyetler

Karma maliyetler bnyelerinde hem sabit hem de deiken maliyetleri ieren

maliyetlerdir. Karma maliyetler yar deiken maliyetler olarak da adlandrlrlar.

Belirli faaliyet dzeyinde, karma maliyetler esas olarak sabit maliyetlerde grlenkarakteristiklere sahipken ayn zamanda deiken maliyetlerde grlen

karakteristiklerde gsterebilirler. rnek olarak aldmz iletmenin faaliyetlerinde

kullanmak zere bir makinay kiraladn ve kiralama anlamasna gre yllk 2.500.-

YTL. sabit art yl iinde makinann kullanld her saat iin 0,20-YTL. deme yapmas

gerektiini varsayalm. Yl iinde makine toplam 5.000 saat kullanldysa, szkonusu

makinenin kiralama maliyeti 2.600.-YTL. olacaktr. Bu 2.600.-YTL.nin 2.500.-YTL.sisabit 100.-YTL.si ise (5.000 saat*0,20-YTL.) deiken maliyet olacaktr.


14/197

14

letme kiralad makinay yl iinde bir saat bile kullanmasa dahi minimum

olarak 2.500.-YTL. demek zorunda olacaktr.

Karma maliyetlere rnek olarak; onarm maliyetleri, enerji maliyetleri ve usta

ba maliyetleri de verilebilir. rnein, onarm maliyetleri retim hacmi arttka gerek

fazla mesai ve gerekse de onarmlarda kullanlan para ve malzemeler artacandan

deiken zellik gsterecektir. Dier yandan ise, hi onarm yaplmasa dahi en azndan

personelin maalar deneceinden sabit bir ksm da var olacaktr. Bu nedenle bu tr

maliyetlerin hi bir zaman sfr olmas mmkn olmayacaktr.

3.4. Karma Maliyetlerin Analizi

letmelerde planlama ve kontrol amalar ile zel ynetim kararlarnda maliyet

muhasebesinden salanan bilgilerin kullanlabilir hale getirilmesi iin, karma

maliyetlerin de sabit ve deiken ksmlarna ayrlarak tm maliyetlerin sabit

maliyetler ve deiken maliyetler olmak zere iki ana grup altnda toplanmas gerekir.

Ancak bu sayede esnek bte, maliyet-hacim-kr analizleri v.b. ynetim muhasebesitekniklerinin kullanlabilme olana elde edilir.

Karma maliyetlerin sabit ve deiken ksmlarna ayrlmasnda kullanlmak zere

gelitirilen teknikler ise, Tarihi Teknikler ve Analitik Teknikler olmak zere iki ana

grup altnda toplanmaktadr.

Tarihi Teknikler, adndan da belli olduu gibi gemi dnemlere ilikin fiili

maliyet verilerini hesaplamalarda kullanr. Bu nedenle de byk lde matematik ve

istatistik bilgisini gerektirir. zellikle bu adan En Kk Kareler Teknii olduka

karmaktr. Tarihi teknikler kendi arasnda;

v En Yksek ve En Dk Noktalar Teknii,

v Dalm Grafii Teknii,

v En Kk Kareler Teknii olmak zere ksma ayrlr.


15/197

15

Analitik Teknikler ise, hi bir tarihi verinin bulunmad veya elde tarihi veri

bulunmakla beraber eitli nedenlerle bu bilgilerin kullanlmasnn sakncal olduu

durumlarda nem kazanmaktadr. Analitik teknikler de kendi arasnda,

v Direkt Tahmin Teknii,

v Endstri Mhendislii Teknii,

v Muhasebe Teknii olmak zere ksma ayrlr.

RNEK:

Hesaplamalarmzda kullanmak zere karma bir maliyet olan bakm-onarm

maliyetleri ve bakm-onarm maliyetleriyle ilikilendireceimiz faaliyet ls olarak

da direkt iilik saatleri esas alnacaktr. S zkonusu deerlere ilikin rakamlarnaadaki gibi olduu kabul edilecektir.

Aylar Direkt ilik Saatleri Bakm-Onarm Giderleri(TL.)

ubat 66.705 25.930.766Mart 96.319 27.591.168Nisan 101.107 27.558.635Mays 104.287 27.185.487

Haziran 85.500 24.780.668Temmuz 93.952 33.342.826Austos 85.597 25.267.146

Eyll 91.380 26.091.217Ekim 82.687 25.546.637Kasm 86.370 26.725.161Aralk 81.712 27.497.000

Toplam 978.616 297.440.711.-TL.

3.4.1. Tarihi Teknikler

3.4.1.1. En Yksek ve En Dk Noktalar Teknii

Bu tekniin kullanlmasnda, geerli faaliyet alan iinde sabit ve deiken

ksmlarna ayrlacak olan karma bir maliyetin ilikilendirildii faaliyet lsnn en

yksek ve en dk dzeylerindeki deerlerine gereksinilir. Deiken maliyet orannbelirlemek iin iki u noktadaki gzlemlenen maliyetler


16/197

16

arasndaki fark faaliyet lleri arasndaki farka blnr.

rneimizde faaliyet ls olarak alnan direkt iilik saatlerinin ubat

aynda en dk ve Mays aynda en yksek olduunu grrz. ubat ve Mays ayna

isabet eden bakm-onarm maliyetleri de ele alnarak aadaki hesaplama yaplr.

Bakm-Onarm:

D..S. Maliyetleri (TL.)Gzlemlenen En Yksek 104.287 27.185.487Gzlemlenen En Dk 66.705 25.930.766

Gzlemlenen Deime 37.582 1.254.721

Deiken Maliyet Oran= Maliyetlerdeki Deime/Faaliyet llerindeki Deime

Deiken Maliyet Oran= 1.254.721.-TL. / 37.582 d.i.s.

= 33,38.-TL/d.i.s.

Deiken maliyet orann d.i.s. bana 33,38.-TL. olarak bulduktan sonra, karma

maliyetin sabit maliyet ksmn hesaplayabiliriz. Sz konusu hesaplamay yapabilmek

iin, en yksek ya da en dk noktadaki toplam karma maliyeti alarak ilgili faaliyet

dzeyindeki toplam deiken maliyeti toplam karma maliyetten karmalyz. Aadaki

hesaplamada, faaliyetin en yksek dzeyindeki toplam karma maliyet, sabit maliyet

ksmn belirlemede kullanlmtr.

Sabit Maliyet Ksm= Toplam Maliyet1 - Deiken Maliyet Ksm

Sabit Maliyet Ksm=27.185.497.-TL.-(33,38.-TL./d.i.s.*104.287)

= 23.704.387.-TL.

1 Toplam Maliyet= Deiken Gid. + Sabit Gid. + Yar De. Gid. + Yar Sabit Gid. Olarak ifade edildiinde ToplamMaliyet (TM) forml karmza, TM= ax+b eklinde kacaktr. Burada a deiken giderleri, x bamszdeiken olup i hacmini, b ise sabit gideri temsil etmektedir.


17/197

17

Analiz edilen geerli faaliyet alan iinde, toplam bakm onarm maliyetlerini,

23.704.387.-TL. art her bir d.i.s. iin 33,38.-TL./d.i.s. eklinde ifade edebiliriz,

TMB.O.= 33,38X + 23.704.387

Bu tekniin uygulanmas ok basittir. Fakat, teknik maliyet denklemini bulmada

sadece iki noktay kullandndan temel bir (bazen kritik) noksanla sahiptir.

Genellikle sz konusu iki noktann faaliyet ve maliyetin tm noktalarnn gerek bir

ortalamasn ifade edemedii durumlarda yaplan maliyet analizlerinden doru sonularalnmas mmkn olmayacaktr. Bu nedenle, noktalarn daha byk saysn kullanan

dier maliyet analizi teknikleri yksek ve dk noktalar tekniinden daha gvenli

olabilecektir. Bu tekniin kullanm seildiinde, yneticinin tekniin kstlarn

gznnde bulundurma asndan dikkatli olmas gerekir.

3.4.1.2. Dalm Grafii TekniiDalm grafii teknii, grafiin zerinde gzlenen tm verilere ilikin noktalar

kapsadndan, yksek ve dk noktalar tekniine gre daha gvenlidir. En fazla

kullanlan tekniklerden biri olan bu teknikte yatay eksende (X ekseni) faaliyet hacmi

(d.i.s., makine saatleri, d.i.maliyetleri v.b.) ve dikey eksende (Y ekseni) TL cinsinden

maliyetler gsterilir. Karma maliyetlere ilikin veriler faaliyet hacim llerine gre

bir dzlem zerinde noktalar halinde iaretlenir. Daha sonra bu noktalar en iyi ekildetemsil ettiine inanlan bir doru izilerek, bu izilen dorunun Y eksenini kestii

nokta, karma giderin sabit ksmn gsterir. Gz karar ile izilen doru zerinde

bulunan bir nokta belirlenerek bu noktadaki toplam karma maliyetten, sabit maliyet

ksm karlr ve kalan deer sz konusu noktann faaliyet hacim lsne

blnmesiyle, birim deiken maliyet bulunur.


18/197

18

rneimizdeki deerler bir izim zerinde iaretlenip, bunlarn bileimlerinin

oluturduu noktalar en iyi temsil edecek bir doru gz karar ile izilirse, bu

dorunun Y eksenini kestii yer (20.000.000.-TL./ay) bize karma maliyetlerin sabit

maliyet ksmn verecektir.

Y (Bakm-Onarm Maliyetleri)

25.930.766.-TL.

20.000.000.-TL. X (d.i.s.)

66.705 d.i.s.

D..S. bana deiken maliyet ise aadaki gibi hesaplanabilir:

Kullanlan 66.705 d.i.s. iin gzlemlenentoplam maliyet= 25.930.766.-TL.

Sabit Maliyet Ksm (-) 20.000.000.-TL.

Deiken Maliyet Ksm 5.930.766.-TL.

Deiken Maliyet Oran= Deiken Maliyet Ksm/Faaliyet ls

= 5.930.766.-TL. / 66.705 d.i.s.= 88,91.-TL./d.i.s.

Bu hesaplamalar sonucunda, toplam bakm-onarm maliyetlerinin sabit ksmnn

20.000.000.-TL. ve direkt iilik saati bana den gider orannn da 88,91.-TL./d.i.s.

olduunu syleyebiliriz. Bu durumda toplam maliyet denklemi de,

TM= 88,91X + 20.000.000.-TL. olacaktr.


19/197

19

Dalm grafii teknii uzmanlam kiilerin elinde ar derecede yararl bir

ara olabilir. Maliyet davranna etkide bulunan grevler, kt hava koullar, arzalar

v.b. meydana geldiinde analizci tarafndan hemen bu durum grlr ve ilgili kii gz

karar ile izilen doru (regresyon dorusu da denilmektedir) zerinde uygun

dzeltmeler yapabilir.

3.4.1.3. En Kk Kareler Teknii

Dalm grafii tekniine gre daha karmak hesaplamalar en kk kareler

tekniinde, dalm grafii tekniinde gz karar ile izilmeye allan regresyondorusu bir takm istatistiksel analizler yardmyla izilir. Bu tekniin amacn dalm

grafiindeki eitli noktalardan olan dey uzaklklarn karelerinin toplamnn en kk

olduu dorunun denkleminin saptanmas oluturur.

Bu dorunun denkleminin bulunmasnda aadaki normal denklemler ad verilen

denklemler kullanlr:

XY=aX + bX2 (1) Burada;

Y=na + bX (2) a: Sabit maliyet

b: Deiken maliyet

n: Gzlem says

X: Faaliyet ls (rnein; d.i.s.)Y: Gzlenen toplam karma maliyeti olmaktadr.

ncelikle rnek olarak aldmz x ve y deerlerini normal denklemlerde

kullanlacak hale getirmemiz gerekir. Bakm-onarm maliyetlerinin rakamlar da byk

tutarlarda olduu iin yuvarlatlmtr.


20/197

20

Aylar D..S. (X) Bakm-OnarmMaliyetleri (Y)

X*Y (000TL/d.i.s.) X2

ubat 67.000 25.931.000 1.737.377.000 4.489

Mart 96.000 27.591.000 2.648.736.000 9.216Nisan 101.000 27.559.000 2.783.459.000 10.201Mays 104.000 27.185.000 2.827.240.000 10.816Haziran 86.000 24.781.000 2.131.166.000 7.396Temmuz 94.000 33.343.000 3.134.242.000 8.836Austos 86.000 25.267.000 2.172.962.000 7.396Eyll 91.000 26.091.000 2.374.281.000 8.281Ekim 83.000 25.547.000 2.120.401.000 6.889Kasm 86.000 26.725.000 2.298.350.000 7.396

Aralk 82.000 27.497.000 2.254.754.000 6.724Toplam 976.000 297.517.000 26.482.968.000 87.640

Yukardaki deerleri daha nce verdiimiz normal denklemde yerine koyarsak:

yerine koyarsak:

26.482.968.000.000=976.000 a + 87.640 b (1)

297.517.000= 11 a + 976.000 b (2)

Denklemler zebilmek iin (1) nolu denklemi 11 ile ve (2) nolu denklemi de

976.000 ile arparsak,

291.312.648.000.000.000= 10.736.000 a + 964.040 b

290. 346.592.000.000.000= 10.736 a + 952.576 b

946.056.000.000= 11.464 b

b= 82,5.-TL.

Bulunan b deeri normal denklemlerinden birinde yerine konulursa, a deeri

bulunur. (2) nolu denklem rakamlar daha kk olduu iin sz konusu denklem de b

deeri yerine konulursa,


21/197

21

297.517.000= 11 a + 976.000*(82,5)

297.517.000= 11 a + 80.520.000

11 a= 216.997.000

a= 19.727.000

Hesaplanan a ve b deeri TM denkleminde yerine konursa, TM denklemi u

biimi alacaktr:

TM= 82,5(X) + 19.727.000

Maliyet denkleminin planlama amalaryla nasl altn gstermek iin, gelecek

ay iinde 97.500 d.i.s. allaca bekleniyorsa, beklenen bakm-onarm maliyetleri;

Deiken Maliyetler 8.043.750.-TL.

(97.500 d.i.s.*82,5.-TL.)Sabit Maliyetler 19.727.000.-TL.

Toplam Beklenen Bakm-Onarm Maliyetleri 27.770.750.-TL.

Dikkat edilecei gibi yukardaki tekniklerde, karma maliyetlerin sabit ve

deiken ksmlarna ayrlmasnda bamsz deiken olarak sadece bir kalem ele alnd.

Bu durum, karma maliyetleri etkileyen birden ziyade bamsz deiken olduundasalkl sonular vermeyebilir.

rnein, mallarn gemilere yklendii bir blmde, hamaliyeye yaplan demeleri,

yklenen mallarn says yannda mallarn arlklar da etkileyebilir. te bu tr

durumlarda oklu regresyon analizi kullanlabilir. Ayrca sz konusu yaklamn

kullanlmas halinde deikenler arasndaki ilikilerin dereceleri de grleceindendaha salkl sonular elde edilme olasl artacaktr.


22/197

22

3.4.2. Analitik Teknikler

3.4.2.1. Endstri Mhendislii Yntemi

Mhendislik ya da i lm metodu olarak da anlan bu yntem genellikle

standart maliyet sistemi kullanan iletmelerde uygulanr. Yntemin esas girdilerle

ktlar arasndaki fiziksel ilikilerin analizi ve saysallatrlmasdr. lm ile 1

birim mamul iin ka birim dolaysz madde, ka dolaysz iilik saati gerektii

saptanabildii gibi, rnein eitli alma kapasitelerindeki enerji, bakm-onarm v.s.

gereksinimleri de belirlenebilir. Endstri mhendisleri girdi-kt ilikilerinin

saptanmasnda deiik bilimsel yntemler kullanrlar. Zaman ve hareket ettleri

bunlardan biridir ve gerekli iilik saatlerinin saptanmasna yarar. Bu ettler srasndai paralarna ayrlr ve her parann (safha, aama) gerektirdii zaman llerek st

ste konur ve iin tm iin gerekli toplam zaman bulunur. Dolaysz madde

gereksinimleri ise mamul spesifikasyonlar ve teknik izimler v.s. den yararlanlarak

hesaplanr. Elektrik, akaryakt, bakm-onarm gereksinimleri de benzer ekilde

endstri mhendislerinin bilgi, deneyim ve gzlemlerine dayanlarak llebilir.

RNEK:Bir iletmenin personel blmnde yaplan i lm bir personelin ayda 500

tahakkuk ilemi yapabileceini gstermitir. Aylk ortalama maan 30.000.000.-TL.

olduu bilinmektedir. Personel departmannda ayda 5.000 civarnda tahakkuk ilemi

yaplaca dnlerek 10 personel istihdamna karar verilmitir. Ocak 1997 ylnda

yaplan fiili tahakkuk ilemi says ise 4.700 dr. Buna gre oluan bte sapmas ne

kadardr ve ne ekilde gereklemitir?

Birim Tahakkuk lemi Maliyeti= 30.000.000.-TL./500 tahakkuk

= 60.000.-TL./tahakkuk

Buna gre bte forml; Y= 60.000 X

Y: Aylk personel gideri btesi.X: Aylk tahakkuk ilemi says.


23/197

23

4.700 lemin Personel Gideri Btesi= Y= 60.000 * (4.700)

= 282.000.000.-TL. dr.

te yandan 10 personele fiilen denen maa; 10*30.000.000.-TL.=

300.000.000.-TL. dr. Bunun anlam yaplan iim gerektirdii tutardan 18.000.000.-TL.

(300.000.000.-TL. - 282.000.000.-TL.) daha fazla para harcanddr. Bu farka

olumsuz bte sapmas diyebiliriz.

3.4.2.2. Muhasebe Yntemi

Bu yntemde gemi dnemdeki maliyet trleri tek tek ele alnarak sabit,deiken ayrmna tabi tutulur. Bu ayrmda ksm yneticilerinin ve muhasebecinin

ilemler hakknda bilgi ve tecrbeleri esastr. Tm giderler sabit ve deiken

gruplarna ayrldktan sonra her dneme ait sabit giderlerin tutar ile, birim bana

deiken giderler belirlenmi olur. Bu yntemin sakncas, sabit-deiken ayrmndaki

sbjektifliktir. Muhasebe yaklamnda yar deiken maliyetler, ayrm yapann kiisel

grne gre ya sabit maliyetler arasna, ya da deiken maliyetler arasnakonulabilir. Oysa ki bu tr maliyetlerin sabit ve deiken ksmlarnn birbirinden

ayrlmas bteleme ve eitli iletme kararlar asndan byk nem tamaktadr.


24/197

24

BLM 3

MALYET HACM KR ANALZLER

1. MALYET-HACM-KR (MHK) ANALZNN TANIMI VE NEMletmelerde planlamann en nemli aralarndan biri de maliyet-hacim-kr

analizidir. Maliyet -hacim -kr analizi, planlama srecine finansal bir bak asdr.

letmelerde birok karar alc, maliyet davran bilgilerini gelir bilgileri ile biraraya

getirerek, yerine getirilebilecek deiik faaliyet hacimlerinde ortaya kacak krlar

tahmin edebilmek iin maliyet-hacim-kr analizini kullanmaktadr.

Maliyet-hacim-kr analizi; bir iletmede belirli bir faaliyet aral ve belirli bir

zaman ierisinde gelirler, maliyetler ve krlar arasndaki ilikileri sistemli olarak

aratrma srecidir.

Baka bir ifadeyle, maliyet-hacim-kr analizi; faaliyet hacminde, sat fiyatnda,

deiken maliyetlerde veya sabit maliyetlerde meydana gelebilecek deimelerin,

iletmenin toplam gelirini, toplam maliyetini ve faaliyet krn nasl etkileyeceini

aratrmaktr.

Maliyet-hacim-kr analizi; maliyet, hacim ve kr arasndaki karlkl ilikilerianlayabilmelerinde yneticilere yardm ettiinden;

Hangi mamul/hizmetin retilecei veya satlaca,

Hangi fiyatlandrma politikasnn izlenecei,

Hangi pazarlama stratejisinin uygulanaca,

gibi iletme kararlarnn alnmasnda anahtar faktr niteliindedir.


25/197

25

Yneticiler maliyet-hacim-kr analizinde belli bal sorulara cevap bulma gayreti

ierisindedirler. Balca cevap aradklar sorular u ekilde sralayabiliriz:

letmenin belli bir tutarda kr ya da zarar etmesi iin ka birim

mamul/hizmet satlmal veya ne kadar sat geliri elde edilmelidir?

letmenin belli bir tutarda vergi ncesi kr elde edebilmesi iin ka birim

mamul/hizmet satmas gerekir?

Birim sat fiyatnn artmas durumunda, iletmenin toplam kr artacak mdr?

Dneme ilikin reklam giderlerinin artrlmas yoluyla sat miktarnn artmas

toplam kr nasl etkileyecektir? Birim sat fiyatnn azaltlmas ve bunun sonucu olarak sat miktarnn

ykselmesi durumunda toplam kr ne olacaktr?

Sat karmasndaki bir deiiklik iletmenin toplam krn nasl etkileyecektir?

2. MALYET-HACM-KR ANALZNDE KULLANILAN KAVRAMLARMHK analizinde, toplam maliyetlerin iki snftan olutuu kabul edilmektedir;

deiken maliyetler (faaliyet hacmiyle orantl olarak deiir) ve sabit maliyetler.

Toplam Maliyetler (TM)= Deiken Maliyetler (a) + Sabit Maliyetler (b)

Faaliyet kr, brt sat krndan faaliyet giderlerinin karlmas ile eldeedilmektedir. Buna gre;

Faaliyet Kr= Brt Sat Kr Toplam Faaliyet Giderleri

Net kr ise, faaliyet krna olaanst gelirlerin eklenmesi ve olaanst

giderlerin karlmas sonucu bulunan tutardan verginin karlmas sonucu elde


26/197

26

edilebilir. Ancak bu almamz boyunca, olaan gelir ve giderler ile olaanst gelir ve

giderlerin sfr olduu kabul edilecektir. Bylece net kr yle hesaplanacaktr;

Net Kr = Faaliyet Kr Vergi

3. MALYET-HACM-KR ANALZNN VARSAYIMLARI

Maliyet-hacim-kr analizi, dier modeller gibi, baz varsaymlara dayanmaktadr.

Bu varsaymlarn yaplmas, baz hesaplamalarn kolaylatrmas asndan gereklidir.

Sz konusu varsaymlar aslnda maliyet-hacim-kr analizinin snrlarn oluturmas

asndan da nemlidir. Ancak, gerek iletmecilik yaamnda bu varsaymlarn dndabaka koullarla karlalmas durumunda, maliyet-hacim-kr analizinin kullanlmamas

anlamna gelmemelidir. Bu varsaymlar, maliyet-hacim-kr analizinin ksa vadeli bir

finansal ara olduu dikkate alnarak yaplmaktadr. Maliyet-hacim-kr analizi

srasnda aadaki varsaymlar dikkate alnmaktadr:

Tm maliyetlerin tam deiken ve tam sabit olmak zere iki snfta

toplanabildii kabul edilir. Yar deiken-yar sabit maliyet davran iindekikarma maliyetlerin, yar deiken ksmnn tam deiken maliyet, yar sabit

ksmnn da tam sabit maliyetler iinde toplanabildii varsaylr.

Hem gelirlerin hem de maliyetlerin belirli bir faaliyet hacmi aralnda, faaliyet

hacmiyle bir davran biimi iinde ilikili olduu kabul edilir. Bu varsayma

karlk iktisatlar, faaliyet hacmindeki bir deiikliin, hem gelirlerde hem de

maliyetlerde dorusal olmayan bir deiime neden olacan savunmaktadrlar.

Satlacak tm birimlerin ayn sat fiyatyla satlabilecei ve bu sat fiyatnn,

analizi yaplacak dnem iinde ve maliyet-hacim-kr analizi yaplan faaliyet

hacmi aralnda deimeyecei varsaylr.

Birim deiken maliyetin, retilen ve satlan tm birimler iin ayn olaca ve

analizi yaplacak dnem iinde ve maliyet-hacim-kr analizi yaplan faaliyethacmi aralnda deimeyecei varsaylr.


27/197

27

Toplam sabit maliyetlerin, maliyet-hacim-kr analizi yaplan faaliyet hacmi

aralnda dnem iinde deimedii kabul edilir.

Maliyet-hacim-kr analizinin uygulanabilmesi iin, iletmenin sadece bir tek rn

rettii veya birden fazla rn reten iletmelerde toplam satlar iinde rnkarmasnn orannn dnem iinde deimeyecei kabul edilir.

Dnem ba mamul stoklar ile dnem sonu mamul stoklar arasnda bir deiiklik

olmad ve dolaysyla retilen mamul miktarnn satlan mamul miktarna eit

olduu kabul edilir.

Dnem iinde kapasiteyi artrmak amacyla bir aba olmayaca, iilerin ve

makinelerin etkinlii ile verimliliklerinin deimeyecei ve faaliyet gsterilen

pazar koullarnn ayn kalaca kabul edilir.

Dnem iinde enflasyon olmayaca; enflasyon olsa bile parayla ifade edilebilen

deerleri ayn lde etkileyecei varsaylr.

Tm maliyet-hacim-kr analizleri yukarda sralanan bu varsaymlara ve bu

varsaymlarn getirdii snrlamalara gre yorumlanabilir. Maliyet-hacim-kr analizini

kullanan bir ynetici, bu analizi etkileyen faktrler arasndaki ilikiyi hangi lde

anlayabilirse, analizden o lde yararlanabilir. Hi unutulmamas gereken bir nokta,

iletmelerin dinamik bir ortamda faaliyetlerini srdrmekte olduklar ve gelecek

dnemler iin yaplacak planlama srecinde, maliyet-hacim-kr analizi varsaylmalarnn

srekli olarak gzden geirmeleri gerektiidir.


28/197

28

4. NEML FONKSYONLAR

Maliyet Bedeli = Fatura Bedeli + Al Gideri

Ticari letmelerde Satlan Mal/Mamul/Hizmet Maliyeti

+ Dnemba Mal/Mamul/Hizmet (M/M/H) Stou

+ Dnemii M/M/H Allar

- Dnemsonu M/M/H Stou

= S.M/M/H. Maliyeti

Endstri letmelerinde Satlan Mal/Mamul/Hizmet Maliyeti

+ Dnemba Hammadde Stok Maliyeti

+ Dnemii Hammadde Allar Maliyeti

- Dnemsonu Hammadde Stok Maliyeti

retime Yklenen Hammadde Maliyeti

+ Direkt ilik Maliyeti+ Genel retim Maliyeti

= retim Maliyeti Toplam

Yar Mamul Stok Deiimi

Mamul Stok Deiimi

= Satlan Mamul Maliyeti.

+ Dnemba Mamul Stoku- Dnemsonu Mamul Stoku= Mamul Stok Deiimi


29/197

29

RNEK: ABC Endstri iletmesinde 1 Ocak-31 Ocak 2005 tarihleri arasnda retim ve

satla ilgili faaliyetlere ilikin bilgiler yledir:

Stoklar 01 Ocak 2005 31 Ocak 2005

D..M.M.Stoku 100.-YTL. 125.-YTL

Yar Madde Stoku 50.-YTL. 30.-YTL.

Mamul Stoku 200.-YTL. 150.-YTL.

letme anlan dnemde 275.-YTL. deerinde Direkt lk Madde ve Malzeme

(D..M.M.) satn almtr. Direkt iilik giderleri ilk maliyetin %40dr. Genel retim

Maliyeti ise retim maliyetinin %30dur. letmenin Satlan Maln Maliyetini

hesaplaynz? Ayrca rnekle ilikili olarak aadaki mevcut durumlar zmleyiniz.

stenenler:

a) Yar Mamul ve Mamul stoklarnn 0 olmas durumunda,

b) Yar Mamul ve Mamul stoklarnn stok deiiminin %20 artmas ve azalmas

halinde hesaplaynz? Toplam Satlar 831,55.-YTL. olup, brt sat kr %20dir.

VER:

lk Maliyet = D..M.M.G. + D..G.

retim Maliyeti = D..M.M.G. + D..G. + G..M.


30/197

30

ZM:

+ Dnemba D..M.M. Stoku 100.-YTL.

+ Dnemii D..M.M. Allar 275.-YTL.

- Dnemsonu D..M.M.Stoku (125.-YTL.)

Dnemii Kullanlan D..M.M. Maliyeti 250.-YTL.

lk Maliyet= D..M.M.G. + D..G.

X= 0,6X + 0,4X

X= 250.-YTL. + 0,4X

0,6X= 250.-YTL.

0,6

YTL.-250.X = = 416,66.-YTL.

retim Maliyeti= lk Maliyet + G..M.

X= 416,66 + 0,3X

0,7X= 416,66.-YTL.

7,0

YTL.-416,66.X = = 595,24.-YTL.

S.M.M.= retim Maliyeti + Yar Mamul Stok Deiimi + Mamul Stok Deiimi

S.M.M.= 595,24 + 20 + 50

S.M.M.= 665,24.-YTL.

a) retim Maliyeti = S.M.M. olurdu.Bunun anlam, rettiimiz kadar sattktr.


31/197

31

b)

Kriter Fiili Durumu (I) +%20 Stok Deiimi (II) -%20 Stok Deiimi (III)

Satlar 831,55.-YTL. 849,05.-YTL. 814,05.-YTL.

Brt Sat Kr 166,31.-YTL. 169,81.-YTL. 162,81.-YTL.

S.M.M. 665,24.-YTL. 679,24.-YTL 651,24.-YTL.

(I) ve (II) Seenek Kyaslamas: (I) ve (III) Seenek Kyaslamas:

849,05 831, 55 = 17,50.-YTL. 831,55 814,05 = 17,50.-YTL.

679,24 665,24 = 14,00.-YTL. 665,24 651,24 = 14,00.-YTL.

+3,50.-YTL. - 3,50.-YTL.

5. BAABA NOKTASIHibir ynetici iletmesinin zarar etmesini istemeyecektir. Bu nedenle, maliyet-

hacim-kr analizinin ilk aamasnda ve iyimser bir yaklamla, iletmenin hangi faaliyet

hacminde, en azndan, ne kr ne de zarar elde edecei belirlenmek istenir. Bu faaliyet

hacmi baaba noktas olarak tanmlanmaktadr.Baaba noktas; iletmenin toplam

gelirlerinin toplam giderlerine eit olduu faaliyet hacmidir. Faaliyet hacmi, sat

birimi olarak veya sat tutar (lira) olarak, iki farkl adan ele alnmaktadr. Bir bakaifadeyle, baaba noktas iletmenin ne kr ne de zarar ettii ancak tm gelirleri ile

tm giderlerini karlad, sat miktar veya sat tutardr. letme sat miktarnn

zerinde sat yaptnda kr elde etmeye balayacaktr. Ksacas, faaliyet kr,

baaba noktasnda sfra eit olmaktadr. Baaba noktasnn belirlenmesi, analizin

sonraki aamalarnda eitli yararlar salayabilecektir. Bu nedenle, baaba noktas,

kimi zaman kra gei noktas olarak da tanmlanmaktadr.


32/197

32

Kra gei noktas olarak da ifade edilen baaba noktas, gelirlerin giderleri

karlad sat miktar veya tutardr. Baaba noktasnda iletmenin gelirleri

giderlerine eittir.

letmelerin istedii kr yapabilmeleri, satlarn ve maliyetlerini

belirleyebilmesi iin;

Birim sat fiyat,

Sat miktar,

Birim deiken gider,

retim miktar,

Sabit giderler.

kriterlerine (deikenlerine) hkim olmas, bu deikenleri elinde tutabilmesi gerekir.

Baaba noktas (kra gei noktas)na ilikin eitli formlasyonlara gemeden

nce KR kavram zerinde durulmas gerektii inancndayz. Bu amala Baaba

noktasna(kra gei noktas konusuna tekrar dnmek kaydyla imdi KR kavram

zerinde durulacaktr.

6. KR KAVRAMIEkonomik anlamda kr; varlklarda (servette) salanan net fazlaya kr denir.

Muhasebe kr ise; gelir ile bu geliri elde etmek iin yaplan giderlerin

(kullanlan mal ve hizmet maliyetlerinin) arasndaki olumlu farktr.


33/197

33

Birinci tanmda kr kavramna sermayenin devamll asndan yaklalmakta

iken, muhasebe kr olarak yaplan tanmda ise kr kavramna mbadele yaklam

olarak yaklalmtr. Bu kavramlar biraz daha aacak olursak;

Kr kavramna ekonomik anlamda yani sermaye devamll yaklam itibariyle

bakldnda herhangi bir hesap dneminde kr; dnem sonu net varlklar ile dnem

ba net varlklar arasndaki olumlu fark olarak saptanr.

Muhasebe Kr yani mbadele yaklamna gre kr ancak mbadelenin -yani

satn- gerekletii noktada ortaya kaca kabul edilmektedir. normal iletmefaaliyetlerinde, maln alcya gnderildii ya da fatura edildii veya bunlardan hangisi

daha ge ortaya karsa o tarihte satn gerekletii kabul edilir.

Dnem krlarnn mbadele yaklam iinde saptanmas, dikkatleri bilanolar

ve servet deerlemelerinden ekerek, gelir aklarna ve gelir tablolarna yneltir. Bu

nedenle daha dinamik grnmldr.

Kr saptanmas sorununu firma asndan ve zellikle iletme ynetimi asndan

incelediimizde, temelde muhasebe kr kavramn konuya daha uygun bir yaklam

olarak grmekteyiz.

6.1. Kr Etkileyen FaktrlerKr salamak amacyla kurulmu bir iletmenin bu amacna doru bilinli bir

ekilde ynlendirilmesi, her eyden nce gereki bir kr planlamasnn varl ile

olanakldr. Kr planlamas ise, kr belirleyen eitli etkenlerin dikkatli bir biimde,

gz nne alnmasn ve bunlar arasnda uyumun salanmasn ieren bir ynetim

almas olarak karmza kar.


34/197

34

Aslnda bir iletmenin salayaca kr miktarn belirleyen pek ok i ve d

etken vardr. Bununla birlikte, krn oluumunda rol oynayan btn bu etkenler esas

itibariyle drt ana grupta toplanabilir:

a) Mamul veya mallarn birim sat fiyatlar,

b) Mamul veya mallarn sat miktarlar,

c) Mamul veya mallarn birim deiken maliyetleri,

d) letmenin toplam sabit maliyeti.

6.2. Kr Planlamasnn Dayand Varsaymlar

letme iin piyasada belirlenecek sat fiyat gerekidir ve bu fiyattan

istenildii miktarda sat yaplabilmektedir.

Maliyetler (giderler) Sabit ve Deiken ksmlarna tam olarak ayrlabilmekte

ve belirlenen maliyet fonksiyonlar gereki olmaktadr.

Deiken giderler faaliyet hacmi (satlar) ile doru orantldr. Sabit

giderler ise geerli faaliyet alannda basamaksal deildir. Sat fiyat ve girdi fiyatlar sabittir.

letmede tek bir mal/mamul ya da hizmet satmaktadr. (Birden fazla mamul

varsa bunu tek bir mamul olarak dnp analiz ederiz).

Maliyetleri etkileyen tek faktr retim hacmidir.

Dnemba ve dnemsonu mamul ya da mamul stoklarndaki deime SIFIRya da ihmal edilebilir dzeydedir.


35/197

35

6.3. Kr Fonksiyonu

a: Toplam sabit maliyet.

x: Sat miktar.

b: Birim deiken maliyet.

f: Birim sat fiyat.

7. BAABA NOKTASINA LKN FORMLLER

a: Toplam sabit maliyet,

x: Sat miktar,

b: Birim deiken maliyet,f: Birim sat fiyat olmak koulu altnda;

b-f

a

PayKatkBirim

MaliyetSabitToplamB.B.N.Miktar ==

f

b-fa

OranPayKatk

MaliyetSabitToplamB.B.N.Tutar == olduuna gre;

b-f(Marj)PayKatk =

f

b-fOran(Marj)PayKatk = olacaktr.

KR= (Birim Sat Fiyat * Sat Miktar) (Birim Deiken Maliyet * Sat Miktar) Sabit Maliyetler

K= (f * x) (b * x) a


36/197

36

letme belli bir kr miktarn amalyor ise;

f

b-faK

A.K.N.Tutar+

= veb-f

aKA.K.N.Miktar

+= formllerinden yararlanacaktr. Formllerdeki

K ifadesi iletmenin ulamay hedefledii kr miktarn temsil etmektedir.

RNEK: (X) iletmesi yeni at bir maazada sadece B1 mamuln satmay

dnmektedir. Bu maazadaki faaliyetlerle ilgili olmak kaydyla maliyetlerin yle

olmas beklenmektedir.

Birim sat fiyat 900.-YTL./br.

Birim deiken gider 630.-YTL./br.

Sabit giderler 5.400.-YTL./yl

stenenler:

1- Yllk kra gei noktasn miktar ve tutar olarak hesaplaynz?

2- Sabit giderlerde 900.-YTL.lik bir art olmas dierlerinde deiiklik olmamamshalinde B.B.N. miktar ve tutar olarak hesaplaynz?

3- Dier bilgiler sabit kalmak ve birim deiken giderin 675.-YTL. ykselmesi

halinde B.B.N. tutar ve miktar olarak hesaplaynz?

4- Sabit giderlerde 1.200.-YTL. art olmas ve sat fiyatnn 750.-YTL./br. olmas

halinde B.B.N. miktar ve tutar olarak bulunuz?

5- 2.000.-YTL. kr elde edebilmek iin sat miktar ne olmaldr?

6- Satlar zerinden %20 kr elde edebilmek iin yllk sat miktar ne olmaldr?

7- Sat fiyatnn 1.200.-YTL./br., birim deiken giderinin 690.-YTL./br. olmas ve

sabit giderlerin deimememsi halinde B.B.N. miktar ve tutar olarak bulunuz?

8- 7. durumun satlar sabit kalmak koulu ve iletmenin 2.500.-YTL. kr elde

edebilmesi iin ne kadarlk sat yaplmas gerekir?


37/197

37

ZM:

1- br.20630-900

-5.400.

b-f

aB.B.N.Miktar ===

YTL.-18.000.0,3

-5.400.

900

630-900-5.400.

f

b-fa

B.B.N.Tutar ====

2- br.23,33-270.

-6.300.

630-900

9005.400

b-f

aB.B.N.Miktar ==

+==

YTL.-21.000.0,3

-6.300.

900

630-9009005.400

f

b-fa

B.B.N.Tutar ==+

==

3- br.24-225.

-5.400.

675-900

-5.400.

b-f

aB.B.N.Miktar ====

YTL.-21.600.0,25

-5.400.

900

675-900-5.400.

f

b-fa

B.B.N.Tutar ====

4- br.55-120.

-6.600.

630-750

1.2005.400

b-f

aB.B.N.Miktar ==

+==

YTL.-41.250.0,16

-6.600.

750

630-7501.2005.400

f

b-fa

B.B.N.Tutar ==+

==

5- YTL.-24,66.0,3

7.400

900

630-9005.4002.000

f

b-faK

A.K.N.Tutar ==+

=+

=

6- [ ] br.24270

6.480

630-900

%20*5.4005.400

b-f

aKA.K.N.Miktar ==

+=

+=


38/197

38

7- br.10,58-510.

-5.400.

690-1.200

-5.400.

b-f

aB.B.N.Miktar ====

YTL.-12.705,88.0,425

-5.400.

1.200

690-1.200-5.400.

f

b-fa

B.B.N.Tutar ====

8- br.15,49510

7.900

690-1.200

5.4002.500

b-f

aKA.K.N.Miktar ==

+=

+=

8. MALYET-HACM-KR ANALZNN VARSAYIMLARI

Maliyet-hacim-kr analizi, dier modeller gibi, baz varsaymlara dayanmaktadr.

Bu varsaymlarn yaplmas, baz hesaplamalarn kolaylatrmas asndan gereklidir.

Sz konusu varsaymlar aslnda maliyet-hacim-kr analizinin snrlarn oluturmas

asndan da nemlidir. Ancak, gerek iletmecilik yaamnda bu varsaymlarn dnda

baka koullarla karlalmas durumunda, maliyet-hacim-kr analizinin kullanlmamas

anlamna gelmemelidir. Bu varsaymlar, maliyet-hacim-kr analizinin ksa vadeli bir

finansal ara olduu dikkate alnarak yaplmaktadr. Maliyet-hacim-kr analizi

srasnda aadaki varsaymlar dikkate alnmaktadr:

Tm maliyetlerin tam deiken ve tam sabit olmak zere iki snfta

toplanabildii kabul edilir. Yar deiken-yar sabit maliyet davran iindeki

karma maliyetlerin, yar deiken ksmnn tam deiken maliyet, yar sabitksmnn da tam sabit maliyetler iinde toplanabildii varsaylr.

Hem gelirlerin hem de maliyetlerin belirli bir faaliyet hacmi aralnda, faaliyet

hacmiyle bir davran biimi iinde ilikili olduu kabul edilir. Bu varsayma

karlk iktisatlar, faaliyet hacmindeki bir deiikliin, hem gelirlerde hem de

maliyetlerde dorusal olmayan bir deiime neden olacan savunmaktadrlar.


39/197

39

Satlacak tm birimlerin ayn sat fiyatyla satlabilecei ve bu sat fiyatnn,



Birim deiken maliyetin, retilen ve satlan tm birimler iin ayn olaca ve



Toplam sabit maliyetlerin, maliyet-hacim-kr analizi yaplan faaliyet hacmi

aralnda dnem iinde deimedii kabul edilir.

Maliyet-hacim-kr analizinin uygulanabilmesi iin, iletmenin sadece bir tek rn

rettii veya birden fazla rn reten iletmelerde toplam satlar iinde rn

karmasnn orannn dnem iinde deimeyecei kabul edilir.

Dnem ba mamul stoklar ile dnem sonu mamul stoklar arasnda bir deiiklik

olmad ve dolaysyla retilen mamul miktarnn satlan mamul miktarna eit

olduu kabul edilir.

Dnem iinde kapasiteyi artrmak amacyla bir aba olmayaca, iilerin ve

makinelerin etkinlii ile verimliliklerinin deimeyecei ve faaliyet gsterilen

pazar koullarnn ayn kalaca kabul edilir.

Dnem iinde enflasyon olmayaca; enflasyon olsa bile parayla ifade edilebilen

deerleri ayn lde etkileyecei varsaylr.

Tm maliyet-hacim-kr analizleri yukarda sralanan bu varsaymlara ve bu

varsaymlarn getirdii snrlamalara gre yorumlanabilir. Maliyet-hacim-kr analizini

kullanan bir ynetici, bu analizi etkileyen faktrler arasndaki ilikiyi hangi lde

anlayabilirse, analizden o lde yararlanabilir. Hi unutulmamas gereken bir nokta,

iletmelerin dinamik bir ortamda faaliyetlerini srdrmekte olduklar ve gelecek

dnemler iin yaplacak planlama srecinde, maliyet-hacim-kr analizi varsaylmalarnn

srekli olarak gzden geirmeleri gerektiidir.


40/197

40

BLM 4

PLANLAMA VE KONTROL ARACI OLARAK BTELER

1. BTE VE BTELEME

letmelerin piyasa deerlerini ykseltme amacna ynelik abalarna ve artan

kaynak gereksinimlerine kout olarak, finans ilevi de deiim ve geliim

gstermektedir. zellikle bilgisayarlarn devreye girmesiyle birlikte, finansal ynetim

almalar ada bir grnm ve yeni bir boyut kazanmtr.

Bu ortam ve yaplanma iindeki finansal ynetim almalarnn zellik ve nemtayan bir yann, nakitin etkin kullanm, bir dier deyile nakitin ynetimi

oluturmaktadr.

Nakit akm bir firmann yaamn srdrmesinde nemli bir role sahiptir. Gerek

varlklarn alnp yatrmlarn tamamlanmas, gerekse retim faaliyetlerinin

srdrlmesi nakit akmlar ile gereklemektedir. Bunlarn yan sra bor veren kii vekurumlar ile hisse senetlerinin satn alan yatrmclar firmann nakit akmyla yakndan

ilgilenirler.

Bor verenler verdikleri borlarn zamannda, faiziyle birlikte deneceinden

emin olabilmek iin firmann nakit akmn analiz ederler. Yatrmclar ise aldklar hisse

senetleri karlnda kr pay denmesini beklerler. Kr datm kararlarnda isencelikle dnlmesi gereken konularn banda nakit akm gelir ve ancak nakit akm

yeterliyse kr datmna karar verilebilir. Nakit yetersizlii kr datmn

engelleyebilecei gibi firmann kaynak gereksemesinin artmasna da neden olur.

Anlalaca zere nakit akm firmann yatrm ve finansman kararlar zerinde

dorudan etkili ve nemli bir temel unsurdur.


41/197

41

Bu almada ncelikle birinci blmde bte kavram ve bteleme ile ilgili

temel prensipler verilecek ardndan ikinci blmde ksaca bte trlerine deinilecek,

nc blmde nakit btesinin hazrlanmas ele alnacak, drdnc blmde

iletmelerde nakit btelerin yeri ve nemine yer verilip sonuncu blm olan beinci

blmde ise bir nakit bte uygulamas ele alnacaktr.

1.1. Bte Kavram

En ksa tanmyla bte, rakamlarla ifade edilmi dzenli bir hareket plandr.

Planlanm sat, stok, retim ve igc miktarlar gibi fiziksel miktarlarkapsayan destek bteler hari, iletmelerde ana bteler her zaman parasal tutarlar

eklinde ifade edilirler.

letme bteleri, iletmenini tm iin hazrlanabilecei gibi, herhangi bir

blm iin de dzenlenebilir. letmedeki tm blmleri kapsayan bteye genel

iletme btesi ad verilir.

Genel letme Btesi, iletmenin btn blmlerinin bte dnemindeki

hedeflerini ortaya koyan ve sonuta ulalmas beklenen kr, nakit aklarn ve

finansal durumu gsteren btedir.

1.2. Btenin YararlarBtenin yararlar yle zetlenebilir:

1. Bte bir planlama aracdr. Bte, her eyden nce nereden ne salanp,

nereye ne harcanarak hangi noktaya ulalmasnn ngrldn ortaya koyan bir

plandr.

2. Bte bir denetleme aracdr. Bir ynetim ilevi olarak denetleme, fiilialmalarn ve ulalan sonularn planlara uygunluunun salanmas eklinde


42/197

42

tanmlanabilir. Bte denetimi, fiili alma sonularnn bte rakamlaryla

karlatrlarak, bteden sapmalarn hesaplanmas, bu sapmalarn nedenlerinin

aratrlarak belirlenmesi ve bu nedenlere gre alnmas gereken nlemlerin saptanarak

uygulamaya konulmas eklinde yrtlr.

3. Bte bir baar deerlendirme aracdr. Bteler, mevcut verimsizlikleri

devre d brakmak ve koullarda meydana gelmi veya gelmesi beklenen deimeleri

dikkate almak ynnden, bte dneminde ulalan fiili sonularn deerlendirilmesinde

gemi dnem sonularna gre ok daha elverili bir lt nitelii tarlar.

4. Bte bir egdmleme (koordinasy on) aracdr. Genel iletme btesi,

iletmedeki her bir blmn ayn ortak hedefe veya hedeflere ulamak iin neler

yapacan ortaya koyarak, blmler arasnda egdm (koordinasyon) salanmasna

katkda bulunur.

5. Bte bir iletiim aracdr. Bte hazrlama sreci, bu srece katlan herblmn beklentilerini dier blmlere aktarmalar iin nemli bir frsat yaratr.

Bte, her bir blmn hedeflerini ortaya koyarak, blm personeline kendilerinden

neyin beklendiini ak seik gstermek yoluyla, amir-personel iletiimindeki

aksaklklar ortadan kaldrc bir etki yaratr.

1.3. Bteleme lkeleriBir bteleme almasnda uyulmas gereken ilkeleri aadaki biimde

sralamak olanakldr:

a. Bte ynetim tarafndan desteklenmelidir. letmede btenin sadece bir

muhasebe raporu deil, ayn zamanda ve ncelikle bir ynetim arac olduu gr

benimsenmi olmaldr. Yneticiler tarafndan yararna inanlp desteklenmeyen bir

btenin baar ans yoktur.


43/197

43

b. Bte, sorumluluk merkezleri itibariyle dzenlenmelidir. Her bir sorumluluk

merkezinin kontrol edilebilir giderleri btede ayr olarak gsterilmeli ve fiili-bte

karlatrmalarnda nemli sapmalar vurgulanarak, btn sapmalar sorumluluk

muhasebesi dzeninde rapor edilmelidir.

c. Bte k alemleri hesap plan ile uyumlu olmaldr. Hesap planndaki

snflandrmalar baka, btedeki snflandrmalar baka esaslara gre yaplmsa ya da

ayn ad tayan kalemler hesap plan ile btede birbirinden farkl ieriklere sahip

olacak ekilde tanmlanmsa, bte-fiili karlatrmalarnn zorlaaca, hatta

olanakszlaaca aktr.

d. Bte, katlmc bir anlayla hazrlanmaldr. Bte rakamlarnn

belirlenmesinde, btenin uygulamasndan sorumlu olacak yneticilere sz hakk

tannmal ve bte hedeflerini onaylamalar salanmaldr.

e. Bte hedefleri gereki olmaldr. Btedeki rakamlar, ulalmas ok zorolup personeli yldrmayacak veya tersine ok kolay olup personeli tembellie sevk

etmeyecek verimlilik dzeylerini esas almaldr.

f. Bte, st ynetim tarafndan onaylanmaldr. Bu onay aka verilmeli ve

btenin uygulanaca tm birimlere iletilmelidir. Aksi halde, btenin st ynetimce

nemsenmedii yargsna vararak bteyi savsaklamaya hazr pek ok personellekarlalaca unutulmamaldr.

g. Bte revizyonlar btenin btnln bozmadan yaplmaldr. Btenin

herhangi bir blmnde yaplacak bir deiikliin, ilgili dier blmlerde de revizyona

gerek douraca dikkate alnmaldr.


44/197

44

1.4. Bte Dnemi

letmelerin byk bir ounluunda bteler yllk olarak hazrlanr. Kontrol

amacyla da yllk toplamlar 12ye blnmek suretiyle aylk tahminlere inilmi olur.

Mevsimlik deimelerin nemli olduu iletmelerde ise her ay, ya da her ay iin ayr

tahminler yaplabilmektedir. Ancak uygulama da 10 - 15 yla kadar uzanan btelerde

grlmektedir (makine ve tesislerin yenilenmesi, kapasitenin arttrlmas, yeni

mamullerin retimine balanmas v.b.).

1.5. Btelemenin Ynetimi

1.5.1. Btelemenin rgtlenmesi:

Bteleme, ilgili tm iletme blmlerinin katlmyla gerekletirilecek bir

alma olmakla birlikte, bu almada blmler aras egdm (koordinasyonu)

salayacak, her bir blmn bteleme srasnda karlatklar teknik sorunlarn

zmne yardmc olacak, blmlerden gelen tahmin ve ngrleri birletirip bte

haline dntrerek, st ynetimin onayna sunacak ve daha sonra bte-fiilikarlatrmalarn yapp, sorumluluk raporlarn dzenleyecek bir bte birimi

oluturulmas gereklidir.

1.5.2. Bte Takvimi:

Genel iletme btesinin hazrlanmas, iletmenin hemen hemen btn

blmlerinin eitli ynetim basamaklarnda belli bir sra ierisinde gerekletirilmesigereken bir dizi almay ierir. ounlukla bir dierinin yaplmasna bal olan bu

almalarn oluturduu srecin herhangi bir noktasndaki gecikme, daha sonraki

aamalar zincirleme etkileyerek, sonuta btenin zamannda yetitirilememesine yol

aar. Oysa, btenin Ocak ayndan balayarak uygulamaya konulmas gereklidir. Bu

nedenle, bteleme almalarnn belli bir takvime gre yrtlmesi zorunluluu ile

karlalr.


45/197

45

1.6. Bte Trleri

1.6.1. Konular Asndan Btelera. Gider Bteleri: letmenin ilgili dnemine ilikin gider kalemlerinin gre

dzenlenmi olana btelerdir.

b. Gelir Bteleri: letmenin ilgili dnemine ilikin gelir kalemlerinin gre

dzenlenmi olana btelerdir.

1.6.2. Sorunlar Ele Al Biimine Gre Btelera. Proje Bteleri: Uzun dnemli projelere (makine ve tesislerin yenilenmesi,

kapasitenin arttrlmas, yeni mamullerin retimine balanmas v.b.) ilikin hazrlanan

bteler bu grupta yer alr.

b. Dnem Bteleri: Genellikle bir yl sreli olarak hazrlanan iletme

bteleridir. Bu bteler gerekirse 12ye blnerek aylk veya drde blnerek aylk

periyotlara ilikin hale getirilebilinir.

1.6.3. Amalarna Gre Bteler:a. Program Bteleri: Reklm, genel ynetim v.b. gibi hasla/gider ilikisi

dorudan doruya saptanamayan, ancak belirli programlarn gerekletirilmesini,

ulalacak sonu olarak ele alan bte trleridir.

b. Faaliyet Bteleri: Hasla/gider ilikilerinin dorudan doruya, ksa zamanda

ve llebilir dzeyde saptanabildii faaliyet trlerinin btelenmesiyle faaliyet

btesi ortaya kar. Faaliyet bteleri de dzenleni biimlerine gre, sorumluluk

bteleri ve mamul hatlar ve sat bileimlerini programlama bteleri olarak ikiye

ayrlr.


46/197

46

1.6.4. Teknik Niteliklerine Gre Bteler:

a. Statik Bteler: Belirli bir kapasite kullann temel alr. Bu kapasite

kullannda, faaliyetleri zaman ve hacim olarak plnlar. Her biri iin tek nihai hedef

verir.

b. Karlatrmal Statik Bteler: Seenekli hareket biimlerinden, en ok

gereklemesi olasl olanlarna gre daha nceden bte taslaklar hazrlanmas

sistemi olarak bilinir.

c. Dinamik (Esnek) Bteler: Bte rakamlarnn, farkl fiili hacim kullanlarnagre ayarlanabilecek biimde dzenlenebildii bte tekniine bu ad verilir.

1.6.5. Balang Rakamlarna Gre Bteler:a. Geleneksel (Klasik) Bte: Temelde nceki yllar bte rakamlar ele alnr.

Yeni yl beklentileri (i hacmi, faaliyet tr ve politikalar v.b.) dikkate alnarak

dzeltmelerle bir tr trend uzatmas yaplr. Bylece yeni dnem btesi gemi ylbtelerinden etkilenmi olur.

b. Sfr Tabanl Bte: Eski ile balant koparlarak yeni ylda yklenilecek

fonksiyonlar dikkate alnr. Bu fonksiyonlar asgari maliyetle gerekletirmeyi hedef

alan bir bteleme yaplr.

1.6.6. Kapsamlarna Gre Bteler:

a. Ksm (Blm) Bteleri: letmenin belirli faaliyet ve/veya blmlerini konu

edinen bte eitleridir.

b. Genel Bteler: letmenin btnn ele alan btelerdir.


47/197

47

2. BTELER

2.1. Sat Btesi

Sat btesi genel btenin hazrlanmasnda balang noktasdr. Sat

btesinde gelecek dnem iinde satlmas planlanan rnlere ilikin miktar, birim fiyat

ve miktar ile birim fiyatn arplmas sonucu belirlenebilecek sat gelirleri aklanr.

Genel btenin iinde yer alan; retim btesi, direkt ilk madde ve malzeme btesi,

direkt iilik btesi, retilecek rnlerin maliyeti btesi, satlacak rnlerin maliyeti

btesi, pazarlama, sat ve datm ile genel ynetim giderleri btesi ve nakit

btesi; sat btesine bal olarak dzenlenir. Sat btesi dzenlenmeden nce,

eer mmknse, iletme ii ve d evre koullarnn yan sra Pazar aratrmas ile

eitli bilgi ve verilerden yararlanlarak, satlarn miktar ve birim fiyatlar tahmin

edilir. Bu bilgiler sonucunda da sat btesi oluturulur.

2.2. retim Btesi

Sat btesi dzenlendikten sonra, gelecek bte dneminde retilmesigereken rn miktarlarn belirlemek ve retimi organize etmek iin retim btesi

hazrlanr. retim miktar, hem satlar iin hem de arzu edilen dnem sonu stok

miktarlarn karlayabilecek miktarda olmaldr. Bu miktarlarn bir ksm dnemin

banda iletmenin stoklarnda varolan dnem ba stoklarndan da karlanabilir. Bu

durumda, geriye kalan miktarn retilmesi gerekir. Gerekli olan retim; sat bilgileri,

dnem ba ve dnem sonu stok bilgileri bir araya getirilerek planlanr. Dnem sonustok politikas (birim miktar olarak) iletme ynetimi tarafndan belirlenir. Arzu

edilen dnem sonu stok miktar, normal olarak, iletmenin retim kapasitesi ve retim

hz birlikte dnlerek, gelecek dnemdeki talebin zamanlamasnn ve miktarnn bir

fonksiyonudur. Yneticiler, stoklarnda ne kadar rn bulunduracaklarna karar

vermeden nce, elde stok bulundurmann maliyetini dikkate almaldrlar. Stok

politikasnn seenekleri arasnda; gelecek dnemin tahmin edilen sat miktarnn

belirli bir yzdesi, sabit bir miktarda stok bulundurma, gelecekteki en yksek talep


48/197

48

dnemlerinde yaplacak sat miktar kadar stok bulundurma veya tam zamannda

retim-stoklama sistemi anlay ile sfr stok ile almak bulunmaktadr. Dnem sonu

stok politikalar, iletmenin, sabit stok dzeyleri ile deiken miktarlarda m retim

yapacan yoksa deiken stok dzeyleri ile sabit miktarlarda m retim yapacann

belirlenmesinde nemli rol oynar. Ayn zamanda stoklarn bykl, nakit akn

direkt olarak etkiler.

2.3. Direkt ilk Madde ve Malzeme Btesi

retimin gerekletirilmesi iin iletmeler direkt ilk madde ve malzemeye

gereksinim duymaktadrlar. iletmede her dnem retimde kullanlacak madde ve

malzeme miktarlar ile iletmenin dnem sonu stok politikalaryla olacak madde ve

malzeme miktarlarn karlamaya yetecek kadar direkt ilk madde ve malzeme satn

alnmaldr. Eer varsa, dnemin banda iletmenin stoklarnda bulunan direkt ilk

madde ve malzeme de retimde kullanlabileceinden, alnmas gereken toplam miktarn

iinden, dnem ba stoklarnn karlmas gerekir. Direkt ilk madde ve malzeme

btesi iki ksmdan oluur. ilk ksmda direkt ilk madde ve malzeme miktar btesi

oluturulur. Btenin bu ksmnda, retim btesinden yararlanlarak, rnn iinde

kullanlacak her direkt ilk madde ve malzeme iin ayr olacak ekilde, retim iinde

kullanlacak direkt ilk madde ve malzeme miktarlar belirlenir.

Daha sonra, bu miktarlara, kabul edilen stok politikasndan yararlanlarak arzuedilen dnem sonu stok miktarlar eklenir ve gereksinim duyulan toplam miktar

bulunur. Bu toplamdan, varsa, dnem ba stok miktar karlarak, satn alnmas

gereken toplam miktar belirlenir. Direkt ilk madde ve malzeme miktar btesi

tamamlandktan sonra, direkt ilk madde ve malzeme btesinin ikinci ksm olan,

direkt ilk madde ve malzeme satn alma btesi dzenlenir Btenin bu ksmnda, her

bir direkt ilk madde ve malzeme iin yine ayr olarak, o direkt ilk madde ve

malzemeden satn alnacak miktar ile direkt ilk madde ve malzemenin birim fiyat


49/197

49

arplarak, satn alma ile oluacak direkt ilk madde ve malzeme satn alma maliyeti

belirlenir.

2.4. Direkt iilik Btesi

Direkt iilik btesi; gereksinim duyulan direkt iilik saatlerini (srelerini) ve

retim btesiyle belirlenen retim miktarn gerekletirebilmek iin almas

gereken direkt iilerin normal sre almas sonras hak edecekleri cretin

btelemesini ierir. Direkt ilk madde ve malzeme kullanmnda olduu gibi, direkt

iilik kullanm, iilik ile kt arasndaki teknolojik iliki ile belirlenir. iliklerin

etkin ve verimli kullanld varsaylrsa, teknoloji deimedii srece, belirli bir rnn

ne kadar srede retilebilecei belirlenir ve bu sre ile retim miktar arplarak,

gerekli toplam sre bulunur. Bulunan bu sre, saat bana cret ile arplarak direkt

iilik giderleri btelenmi olur. Direkt iilik btesinde kullanlan direkt iilik saat

creti, bir direkt iiye dnem iinde denecek saat creti ortalamasdr. Bu cret

ortalama olduundan, iilere denecek cretlerdeki deiiklikleri de kapsamaktadr.

2.5. Genel retim Giderleri Btesi

Genel retim giderleri btesi, retim ile ilgili tm endirekt unsurlarn beklenen

giderlerini gsterir. Direkt ilk madde ve malzeme ile direkt iilik btesinin tersine,

genel retim unsurlar iin belirli bir girdi-kt ilikisi yoktur. Bununla birlikte, genel

retim giderlerinin iki tr maliyetten olutuunu unutmamak gerekir. Bunlardan ilki,deiken genel retim giderleridir. iletmenin faaliyet dzeyinde deiiklikler

olduunda, deiken genel retim giderlerinde toplam olarak deimeler

olabilmektedir. Buna karlk, birim baznda deiken genel retim giderleri faaliyet

dzeyindeki deimelerden etkilenmemektedir. Deiken genel retim giderlerine

rnek olarak; endirekt madde ve malzeme maliyetleri ve endirekt iilik maliyetleri

verilebilir. Genel retim giderleri toplamn oluturan ikinci alt gider grubu, sabit genelretim giderleridir. Sabit genel retim giderleri, belirli bir faaliyet dzeyi aralnda,


50/197

50

toplam olarak faaliyet dzeyindeki deiikliklerden etkilenmemekte, bir baka ifade

ile sabit kalmaktadr. Birim olarak da, faaliyet dzeyi artrldnda, giderek

azalmaktadr. Sabit genel retim giderlerine rnek olarak; amortismanlar, emlak

vergileri, makine sigorta giderleri verilebilir.

Genel retim giderleri btesi dzenlenirken, deiken ve sabit genel retim

giderlerinin ayr ayr dikkate alnmas gerekir. Deiken genel retim giderleri,

faaliyet dzeyindeki deimelerden etkilenirken; sabit genel retim giderleri belli bir

faaliyet dzeyinde deimeyecektir.

2.6. retilecek rnlerin Maliyeti Btesi

Direkt ilk madde ve malzeme, direkt iilik ve genel retim giderleri bteleri

ile ayrntl bilgiler sunulurken, retilecek rnlerin maliyeti btesiyle zet maliyet

bilgisi sunulur. retilecek rnlerin maliyeti btesi, retimde kullanlan direkt ilk

madde ve malzeme maliyeti, direkt iilik maliyeti ve genel retim giderleri bteleridikkate alnarak hazrlanr. Bu unsurun maliyetleri toplam, dnem iinde

gerekleecek retim maliyetleri toplamn verecektir. Bu maliyetlerin bir ksm, belki

de bir nceki dnemde tamamlanamam ve bu dnem tamamlanabilmesi amacyla

zerinde retim ilemleri yaplan yar mamuller iin katlanlmtr. Bu nedenle, bu

dnem retilecek rnlerin maliyetini doru belirleyebilmek iin ve rnlerin

stoklanabilir olmas gereini de dikkate alarak, dnemin banda henz retimitamamlanamam durumdaki yar mamul stoklarnn maliyetine, dnem iinde

gerekleecek retim maliyetleri eklenir. Bu toplam maliyetten, dnemsellik ilkesi

gereince, dnemin sonunda retimi henz tamamlanamam olan yar rnlerin maliyeti

karlr. Bylece, gelecek dnemde iletmede retilecek rnlerin maliyeti toplam

olarak belirlenir.

Bu bilgi daha sonra, proforma gelir tablosu iin de kullanlr niteliktedir.


51/197

51

Dneme ilikin maliyet unsurlarnn zet bilgilerinin yer ald retilen rnlerin

maliyeti btesi hazrlanrken, dnem ba yar rn stoklarnn maliyetine dnemin

maliyeti eklenecek, dnem sonu yar rn stoklarnn maliyeti ise karlacaktr.

2.7. Satlacak rnlerin Maliyeti Btesi

Bir iletmede, retilen rn miktar ile satlan rn miktar birbirine eit

olabilecei gibi, byle bir eitlik sz konusu olmayabilir. Satlacak rnlerin maliyeti

belirlenirken, dnemin banda iletmenin depolarnda bulunan rnler de o dnem

mterilere satlabilir dncesiyle, dnem ba stoklarnn da maliyeti dikkate alnr.

Dnem bandaki rn stoklarnn maliyetine, o dnem iinde retilecek rnlerin

maliyeti eklenir ve sata elverili rnlerin toplam maliyeti belirlenir. Ancak, dnemin

sonunda iletmenin depolarnda bulunacak ve o dnem satlmayarak kalacak, dnem

sonu rn stoklarnn maliyeti, yukarda sz edilen sata elverili rnlerin toplam

maliyetinden karlarak, o dnem satlacak rnlerin toplam maliyeti belirlenir.

Satlacak rnlerin maliyeti bilgisi, daha sonra proforma gelir tablosu iinde de

kullanlacaktr.

Satlacak rnlerin retim maliyeti hesaplanrken iletmenin dnem ba ve

dnem sonu rnlerinin maliyetinin dikkate alnmas gere kir.

2.8. Pazarlama, Sat, Datm ve Genel Ynetim Giderleri Btesi

Bu bte, bte dnemi iinde retim dnda yerine getirilen retim dndaki

dier faaliyetler nedeniyle katlanlmas sz konusu olabilecek giderleri kapsar. Eer

gider kalemlerinin says ok fazla ise, pazarlama, sat ve datm ile genel ynetim

faaliyetleri iin ayr bteler de dzenlenebilir. Bu giderler; bir ksm tam deiken

maliyet, bir ksm tam sabit maliyet ve bir ksm da yar deiken - yar sabit maliyet


52/197

52

zellii gsterirler. Bu durumda bte dzenlenirken giderlerin bu maliyet davranlar

dikkate alnmaldr.

2.9. Nakit Btesi

Nakit btesi, daha nceki aamalarda gelitirilen verilerin birou kullanlarak

oluturulur. iyi dzenlenmi nakit bteleri ile iletmeler gelecekte

karlaabilecekleri olumsuz srprizleri nlemi olacaklardr. Nakit noksan sorunu

iletmelerde huzursuzluklara yol aar. Bir iletmenin iki ay, ay, alt ay veya bir yl

sonrasnda hangi nakit durumu ile karlaaca iyi koordine edilmi bir nakit btesi

ile belirlendiinde, nemli sayda belirsizlik ortadan kaldrlm olacaktr. Nakit btesi

drt temel blmden oluur. Bunlar;

Nakit girileri blm,

Nakit klar blm,

Nakit fazlas veya a blm,

Finansman blmdr.

Nakit girileri blm; dnem ba nakit dengesine, bte dnemi sresince

nakit girii olarak kabul edilebilecek her trl unsurun eklenmesiyle oluturulur. En

nemli nakit girii kayna satlardan yaplan tahsilatlardr. Satlardan tahsilatn

rn satldnda pein olarak yaplmas sz konusu olabilecei gibi, vadeli satlarnedeniyle tahsilatlar, satn yapld zamandan sonraki bir dnemde de

gerekletirilebilir.

Nakit klar blm; dnem iin planlanan nakit demelerinden oluur. Bu

demeler; satn alnan direkt ilk madde ve malzeme, direkt iilik cretlerinin


53/197

53

demelerini, genel retim giderlerinin yan sra retim d faaliyetlerin giderleri iin

yaplacak demeleri,vergi, sigorta ve kr pay demeleri gibi nakit klarn kapsar.

Nakit btesi, iletmenin dnemler itibariyle nakit giri ve klar ile ortaya

kan nakit a veya fazlasnn yerald btedir.

Nakit fazlas veya a blm ise, mevcut nakit toplam ile nakit klar

toplam blmleri arasndaki farktan oluur. Nakit klar toplam mevcut nakit

toplamnn zerinde ise, bu durumda nakit a veya noksanndan sz edilir. Eer btedneminin sonunda bir nakit a veya noksan varsa, iletme bir sonraki dneme

balarken belirli bir nakit mevcudu ile faaliyetlerine balamak isteyebilir. Aslnda bu

durum, iletmenin faaliyetlerini yrtebilmesi iin de nemlidir. Bu nedenle, iletme

yneticileri dnem iinde faaliyetleri yrtmek iin gerekli olan nakdi oluturacak

ekilde, bir kaynaktan bor bulmaldrlar. Kaynak ounlukla banka kredileri

olmaktadr. Mevcut nakit toplam nakit klarnn zerinde ise bu durumda nakitfazlasndan sz edilir. Eer iletmede nakit fazlas sz konusu ise ve bu fazlalk bir

sonraki dnemin banda iletmenin elinde bulunmas dnlen nakdi de ayorsa, bu

durumda iletmenin daha nceki dnemler de alm olduu borlarn faizlerini ve ana

paralarn geri demesi gerekir. Byle bir bor sz konusu deilse, atl nakit, ksa

vadeli yatrmlarda deerlendirilebilir.


54/197

54

BLM 5

MALYETLERN KONTROL VE STANDART MALYETLER YOLUYLA SAPMA

ANALZ

1. STANDART MALYETLER VE SAPMA ANALZLER

letmelerin en belirgin ve ou kez bata gelen amac, salanan krlarn

arttrlmas olarak karmza kar. Kr ise, toplam gelir ve toplam maliyet arasndaki

farktr. Bu bakmdan krn arttrlmas ya salanan gelirin arttrlmas ya da

maliyetlerin drlmesi ile olanakldr. Ancak, sat gelirlerinin daha ok Pazar

koullarna bal olarak belirlenmesi, krlar arttrmann en gvenilir yolununmaliyetlerde tasarruf salamak olmas sonucunu dourmaktadr. Maliyetlerde tasarruf

salayabilmek iin de, her eyden nce, onlar kontrol altnda bulundurmak; yani

maliyet unsuru olan ilemlerdeki verimsizlik ve israflar ortadan kaldrmak gerektii

aktr. Ancak, eer verimsizlik ve israflarn varl ve kayna bilinmiyorsa, bu konuda

herhangi bir nlem alnmasndan sz edilemez. Bu nedenle, yneticilerin verimsizlik ve

israflardan haberli olmalarn salayacak baz gstergelere gerek vardr. te, ynetimmuhasebesinin bu gerei karlamak amacyla gelitirdii aralar arasnda en etkilisi,

standart maliyetler olarak karmza kmaktadr.

1.1. Standart Maliyetlerin Nitelii

Standart maliyetler, dikkatli incelemeler sonucu saptanan ve ngrlen koullar

altnda maliyetlerin ne kadar olmas gerektiini gsteren deerlerdir.

1.1.1. Fiili-Standart Maliyet Ayrm:

Fiili maliyetler, gerekte ortaya kan maliyetlerdir. Standart maliyetler ise,

ortaya kmas gereken maliyetleri temsi ederler. Baka bir ifadeyle, fiili maliyet

olan standart maliyet ise olmas gerekeni gsterir. Ayrca, fiili maliyetin


55/197

55

saptanabilmesi iin, maliyete konu olayn meydana gelmi olmas veya ilemin yaplm

bulunmas gereklidir. Oysa, standart maliyet ilke olarak, ilgili olay veya ilemden nce

saptanr. Baka bir deyile, fiili maliyet gemie, standart maliyet ise gelecee

yneliktir.

1.1.2. Tahmini Standart Maliyet Ayrm:

Tahmini maliyet ile standart maliyetin de gelecee ynelik olmas, bu ikisinin sk

sk birbirine kartrlmasna yol amaktadr. Oysa gerekte tahmini maliyet ile

standart maliyet ayr ayr kavramlardr. Maliyetlerin tahmini bazen stnkr bir

biimde de yaplabildii halde, standart maliyetlerin genellikle bilimsel yntemler

kullanlarak ve titizlikle saptanmalar asldr. Kald ki, ok dikkatli bir biimde

saptanm bile olsalar, tahmini maliyetlerin amac, gelecekte maliyetlerin ne kadar

olmasnn beklendiini ortaya koymaktr. Buna karlk standart maliyetler,

maliyetlerin ne kadar olmas gerektiini gsterirler.

1.2. Standart Maliyetlerin Ana levi:

Gelecekte belirli bir dnem ierisinde maliyetlerin ne kadar olmas gerektiini

gsteren standart maliyetler, sz konusu dnem geldiinde ortaya kacak fiili

maliyetlerin kabul edilip edilemeyecei konusunda bir yargya ulamak amacyla

kullanlabilecek temel ldr. Bu maliyetler sayesinde, fiili maliyetlerde anormallikler

olup olmadnn annda saptanabilmesi olana kazanlmaktadr. Bylelikle de sz

konusu anormalliklerin nedenlerinin aratrlmas ve aratrma bulgularna gre gerekli

grlen nlemler alnarak, fiili maliyetlerin srekli kontrol altnda tutulabilmesi frsat

elde edilmi olmaktadr.


56/197

56

1.3. Sapma Kavram:

Fiili maliyet ile standart maliyet arasndaki farka sapma ad verilir. Fiili

maliyet standart maliyetten fazla ise sapma olumsuz,fiili maliyet standart maliyetin

altnda ise, sapma olumlu olarak nitelendirilir.

Fiili maliyet, olmas gereken (standart) maliyeti atnda, bu sapma iletme iin

olumsuz bir sapmadr. Fiili maliyetin kontrol iin, bu olumsuz sapmann nedenlerinin

belirlenmesi ve bu nedenlerin ortadan kaldrlmasna ynelik nlemler alnarak,

gelecekte benzeri sapmalarla karlama olaslnn drlmesi yoluna gidilecektir.

1.4. Standart Maliyetlerin Uygulama Alan:

Kullanlan maliyet unsuru girdiler ile bu girdilerden elde edilen ktlar

arasndaki bantlarn standartlatrlabildii tm faaliyetlerde standart maliyetlerde

yararlana olana vardr. Baka bir ifadeyle, hangi girdilerden ne miktarda kullanlarak,

ne miktarda ve hangi faaliyet ktlar elde edilebilecei standart bir l halinde

belirtilebiliyorsa, standart maliyet uygulamasna gidilebilir.

Girdi-kt bantlarnn standartlatrlmasna en elverili iletme faaliyeti

retimdir. Gerekten, rnein biri birim mamul retimi iin hangi hammaddeden ne

miktarda kullanlmas ya da ka saatlik direkt iilik almas yaplmas gerektiibilimsel esaslarla ve nispeten kolaylkla saptanabilmektedir. Buna karlk, pazarlama,

finansman ve genel ynetim gibi retim d faaliyetlerde girdi-kt bantlarnn

belirli standartlara balanmas genellikle ok daha zordur. rnein, pazarlamada bir

birim mamul sat iin sat elemanlarnn ka saatlik bir aba harcamas gerektiinin

belirlenmesi, ayn mamuln retimi iin gerekli direkt iilik sresinin belirlenmesi

kadar kolay deildir.


57/197

57

1.5. Standart Maliyetlerin Trleri

1.5.1. Sabit (Baz) Standart Maliyetler:

Balang koullarna dayanlarak saptanan ve uzun yllar boyunca

deitirilmeyen standart maliyetlerdir. Sabit standart maliyetlerin balca stnl,

fiili maliyetlerin srekli olarak deimeyen belli standart maliyetlerle

karlatrlmasn salamalardr. Bylelikle, uzun dnemde verimlilik dzeyinin

gsterdii eilimleri izleyebilmek mmkn olur. Ancak izlenen bu bilginin gerekten

bir anlam tayabilmesi iin, balang koullarnn uzun dnem boyunca deimemesi

gereklidir. Oysa, yllar getike, girdi fiyatlarnn, girdi trlerinin, retim

teknolojisinin ve daha bir ok etkenin byk deiiklikler gsterdii bilinmektedir. Bu

nedenle, sabit standart maliyetler ender olarak kullanlr ve daha ok fiili maliyetlerin

deil, her dnem yeniden saptanan veya gzden geirilen (cari) standart maliyetlerin

yllar boyu gsterdii eilimlerin izlenmesini salayan birer indeks baz ilevi grrler.

1.5.2. deal (Kuramsal) Standart Maliyetler:Herhangi bir verimsizlik ve aksakln bulunmad ideal koullar altnda olmas

gereken maliyetleri gsterir. retim hemen hibir zaman ideal koullar altnda

yaplamayacandan, uygulamada fiili maliyetlerin ideal standart maliyetler dzeyinde

tutulmas olana ounlukla yoktur. bu bakmdan, ideal standart maliyetler, altna

inilmesi mmkn olmayan en dk maliyet snrn gstermenin tesinde bir anlam

tamaz ve fiili maliyetlerin deerlendirilmesinde bir lt olarak kullanlmaz.

1.5.3. Ulalabilir Cari Standart Maliyetler:

Mevcut veya beklenen koullar altnda rasyonel alld taktirde maliyetlerin

ne olmas gerektiini gsterir. Ortaya kmas beklenen kanlmas olanaksz normal

verimsizlik ve aksaklklar dikkate alnarak gnn koullarna uygun bir biimdesaptandklarndan, bu standart maliyetler nceki iki gruba oranla ok daha gereki bir


58/197

58

nitelik tarlar. Bu da kukusuz, fiili maliyetleri deerlendirmek ve anormal durumlarn

olup olmadn sapmalar yardmyla izleyebilmek ynnden sz konusu standart

maliyetlere byk stnlk kazandrmaktadr. Bu nedenledir ki, uygulamada en sk

rastlanlan standart maliye tr, ulalabilir cari standart maliyetlerdir.

Ancak unu da hemen hatrlatalm ki, ulalabilir cari standart maliyetlerin

kendilerinden bekleneni verebilmesi, bu maliyetlerin verimli bir alma ile

ulalabilir olmasna ve cari tutulabilmesine baldr.

Standart maliyetlerin verimli bir alma ile ulalabilir olmas, bu maliyetlerin

ulalmas olanaksz derecede yksek verimlilik dzeylerinin esas almamamsn

gerektirir. Aksi taktirde, ulalabilir cari standart maliyetler ideal standart

maliyetlere dnerek, bir yandan fiili maliyetlerin deerlendirilmesinde bir lt olma

zelliini yitirirken, te yandan da alanlarn evkini kracaktr.

Standart maliyetlerin cari tutulmas ise, bu maliyetlerin gnn koullarna

uygunluunun srekli bir biimde srdrlmesi anlamna gelir. Bu amala, standart

maliyetlerin her yl en azndan bir kere gzden geirilmesi ve varsa deien koullara

uygun biimde dzeltilmesi gereklidir. Aksi halde, ilk saptanlarnda ulalabilir cari

standart maliyet niteliini tayan bu maliyetlerin bir sre sonra sabit standart

maliyet niteliine dnecei ve bylelikle ilevini yitirecei aktr.

1.6. Standart Maliyetlerin Yararlar

Standart maliyetler, maliyet kontroluna etkinlik kazandrr.

Standart maliyetler planlama almalarna yardmc olur.

Standart maliyetler, alanlar maliyetler konusunda bilinlendirir.


59/197

59

Standart maliyetler, maliyet muhasebesi uygulamalarnda baz kolaylklar

salar.

Standart maliyet uygulamasna geebilmek iin, retim yntemlerinde ve

mamullerde standartlamaya gidilmesi gerekir. Standartlama ise, verimiarttrr. Hep ayn ii yapan iilerin balangtaki alma tempolar zamanla

hzlanr, acemilikten kaynaklanan bozuk mamul retimi veya hammadde israf

gibi olumsuzluklar azalr.

Standart maliyet uygulamas rgt yapsnn dikkatli biimde planlanmasn ve

yetki ve sorumluluklarn aka belirlenmesini gerektirdiinden, iletmenin

modern ynetime uygun bir yapya kavumasn salar.

2. SAPMA (FARK) ANALZ

2.1.Direkt lk Madde Ve Malzeme Sapmalar2.1.1. Fiyat Sapmas

Bir hammadde iin denen fiili fiyatn, o hammaddenin standart fiyatndan farklolmas nedeniyle ortaya kan sapmaya fiyat sapmas ad verilir.

RNEK: TELSAN A.. iki hammadde esastr. P hammaddesinin standart fiyat 70.-

YTL./kg., R hammaddesinin standart fiyat ise 50.-YTL./m. olarak saptanmtr. Bu

iletmenin Mays ay hammadde almlar ise aadaki gibidir:

2 Mays: P Hammaddesi: 20.000 kg. * 75.-YTL/kg.= 1.500.000.-YTL.

5 Mays: R Hammaddesi: 15.000 m. * 48.-YTL./m.= 720.000.-YTL.

Bu verilere gre, Mays ay hammadde almlarnda ortaya kan fiyat sapmasn

hesaplaynz?

Fiyat Sapmas= (Fiili Fiyat - Standart Fiyat) * Satn Alnan Miktar


60/197

60

ZM:

P Hmd. Fiy. Sap.= (75 - 70)* 20.000= 100.000.-YTL. (Olumsuz)

R Hmd. Fiy. Sap.= (48-50) * 15.000= -30.000.-YTL. (Olumlu)

TOPLAM NET FYAT SAPMASI= 70.000.-YTL. (Olumsuz)

2.1.2. Miktar Sapmas

Bir hammaddenin retimde fiilen kullanlan miktarnn, elde edilen retim iin

kullanlmas ngrlm standart miktardan farkl bulunmas nedeniyle meydana gelen

sapmaya miktar sapmas ad verilir.

RNEK: A ve B mamullerinin retimini yapan TELSAN A.. de her bir mamul iin

saptanan standart hammadde tketim miktarlar yledir:

A MAMUL

P Hammaddesi: 10 kg./birim mamulR Hammaddesi: 6m./birim mamul

B MAMULP Hammaddesi: 8kg./birim mamul

Bu iletmenin Mays ay mamul retimi ile hammadde tketimi ise, aadaki gibiolmutur:

A Mamul retim Miktar: 500 birim

B Mamul retim Miktar: 1.500 birim

P Hammaddesi Tketimi: 16.800 kg.

R Hammaddesi Tketimi: 3.100 m.

Bu verilere gre, nce Mays ay Miktar Sapmasn hesaplaynz?

Miktar Sapmas= (Top. Fiili. Tk. Mik. - Top. Stnd. Tk. Mik.) * Standart Fiyat


61/197

61

ZM:

nce Mays aynda her bir hammaddeden tketilmi olmas gereken toplam

standart miktarlar hesaplayalm:

P HAMMADDES:

A Mamul: 500 birim * 10 kg./birim= 5.000 kg.

B Mamul: 1.500 birim * 8 kg./birim= 12.000 kg.

TOPLAM STANDART TKETM MKTARI: 17.000 kg.

R HAMMADDES:A Mamul: 500 birim * 6 m./birim= 3.000 m.

TOPLAM STANDART TKETM MKTARI: 3.000 m.

Artk Mays aynda ortaya km Miktar Sapmalarn hesaplayabiliriz.

P Hmd. Mik. Sap.= (16.800 - 17.000) * 70= -14.000 (Olumlu)

R Hmd. Mik. Sap.= (3.100 - 3.000) * 50= 5.000 (Olumsuz)TOPLAM NET MKTAR SAPMASI= -9.000 (Olumlu)

2.2. Direkt ilik Sapmalar

2.2.1. cret Sapmas

Direkt iilik fiili saat cretinin standart saat cretinden farkl olmasnedeniyle meydana gelen sapmaya cret sapmas ad verilir.

RNEK:TELSAN A.. iin saptanan standart saat creti 240.-YTL. dr. Bu iletmenin

Mays ay fiili direkt iilik giderleri 450.000.-YTL., harcanan fiili direkt iilik sresi

cret Sapmas= (Fiili cret - Standart cret) * Fiili Sre


62/197

62

ise 1.800 saat olarak gereklemitir. Bu verilere gre iletmenin Mays ay direkt

iilik giderlerinde ortaya km cret sapmasn hesaplaynz?

ZM:

YTL./saat-250.=saat1.800

YTL.-450.000.=iSaat cretFiili

cret Sapmas= (250.-YTL/saat - 240.-YTL./saat) * 1.800 saat

= 18.000.-YTL. (Olumsuz)

2.2.2. Sre (Zaman) Sapmas

Yaplan retim iin fiilen allan direkt iilik sresinin ayn retim iin

allmas ngrlen standart direkt iilik sresinden farkl olmas nedeniyle ortaya

kan sapmaya sre (zaman) sapmas ad verilir.

RNEK:

TELSAN A.. iin saptanan mamul birimi bana standart direkt iilik sreleri

A mamulnde 2 saat, B mamulnde ise 0,5 saat dr. Bu iletmenin Mays aynda 500

birim A mamul, 1.500 birim B mamul rettii belirtilmiti. Bu verilere gre,

iletmenin Mays ay direkt iilik sre sapmasn hesaplaynz?

ZM:

A Mamul Std. Sresi= 500 birim * 2 saat/birim= 1.000 saat

B Mamul Std. Sresi= 1.500 birim * 0,5 saat/birim= 750 saat

yonetim muhasebesi

Documents

Transcript of yonetim muhasebesi