ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo universiteti
humanitarul mecnierebaTa fakulteti
qarTveluri enaTmecniereba
darejan kirTaZe
sakuTari saxeli qarTul originalur agiografiul Zeglebsa
da saistorio wyaroebSi (V-X ss.)
ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo universitetis filologiis
doqtoris (Ph. D) akademiuri xarisxis mosapoveblad warmodgenili
d i s e r t a c i a
samecniero xelmZRvaneli: filologiis mecnierebaTa doqtori
profesori patiko (paata) cxadaia
Tbilisi
2009
avtoris stili daculia
Sesavali !
enis leqsikur saganZurSi arsebiT saxelTa Soris gamoiyofa gansa-
kuTrebuli fena, romelsac qmnis sakuTari saxelebi: adamianTa saxelebi
da gvarebi, agreTve geografiuli obieqtebis saxelebi da sxv. maTi erTo-
bliobis aRsaniSnavad miRebulia termini onimia, xolo onomastika (`saxe-
lis Serqmevis xelovneba~) aris enaTmecnierebis dargi, romlis kvlevis
obieqti uxvi leqsikuri fondia, Sedgenili anTroponimebisa, toponimebisa
da sxva kategoriis sakuTari saxelebisagan.
bunebasa da sazogadoebaSi yvela sagani (obieqti) _ TavisTavad arse-
buli Tu adamianis xeliT Seqmnili, sulieri Tu usulo, realuri Tu mo-
gonili _ aRiniSneba saganTa klasis aRmniSvneli sityviT, romelsac sa-
zogado saxeli ewodeba. amasTanave, konkretul obieqts (adamians, ro-
gorc wesi, aucileblad, xolo sxva saxis obieqts _ saWiroebis SemTxve-
vaSi) SeiZleba miemarTos iseTi saxeli, romelic mas gamoyofs msgavs sa-
ganTa simravlisagan, e.i. axdens individualizacias. aseTi saxeli ki sa-
kuTari saxelia. amis Sesabamisad, enaTmecnierebaSi enis leqsikuri fondi
iyofa or jgufad: sazogado da sakuTar saxelebad.
sakuTar saxelTa erToblioba, anu onimia, enis leqsikuri fondis
ganuyofeli nawilia da mis simdidres gviCvenebs. sakuTar da sazogado
saxelebs bevri ram aqvT saerToc da ganmasxvavebelic:
`sakuTari saxeli enis leqsikuri fondis specifikur fenas warmoad-
gens, specifikurs rogorc mniSvneloba-daniSnulebiT, aseve formawarmoe-
biTac. yuradRebas iqcevs igi Tavisi warmomavlobisa da istoriuli
TvalsazrisiTac~ (290, 3).
sazogado saxeli erTmaneTis msgavs, erTnair sagnebs (nivTebs, movle-
nebs) aRniSnavs. fiqroben, rom yvela sakuTari saxeli, anu individua-
luri saxeli, sazogado saxelisagan momdinareobs. `... sazogado saxelTa
samyaro aris is nayofieri niadagi, romelSiac istoriulad saTaves
iRebs anTroponimika~ (198, 11).
azrovnebisa da metyvelebis unaris ganviTarebis kvalobaze adamian-
ma daiwyo Tavis TvalsawierSi moqceuli obieqtebis aRniSvna jer sazoga-
do, Semdeg sakuTari saxelebis meSveobiT. maSasadame, sakuTar saxelTa
2
sistemac (onimuri sistema) viTardeboda da viTardeba enasTan erTad,
oRond Taviseburi kanonzomierebebiT, romelTa gamovlenac didZali masa-
lis saguldagulod damuSavebas saWiroebs.
droTa ganmavlobaSi sakuTari saxeli iseve ganicdida cvlilebebs,
rogorc sazogado saxeli da metyvelebis sxva nawilebi: qreboda Zveli
saxelebi, Cndeboda axali, icvleboda saxelis darqmevis Cveulebani.
sakuTar saxelTa Soris, mkvlevarTa TvalsazrisiT, yvelaze Zveli
adamianTa saxelebi unda iyos. bgeriTi metyvelebis ganviTarebis adrin-
del safexurze gaCnda adamianebis erTmaneTisagan gasarCevad maTTvis sa-
xelis darqmevis saWiroeba. saxeldebis procesi kacobriobis gariJraJze
unda momxdariyo. saxeldeba umaRlesi SemoqmedebiTi principia. rogorc
adre fiqrobdnen, saxelis darqmeva, saxeldeba raimes gaCenis badalia.
onomastikuri fondis erT-erT uZvirfases wyaros gvar-saxelebi
(patronimebi _ mamis an mamis xaziT winapris, saxelisa Tu metsaxelisagan
momdinare zewodeba, metsaxeli, mamisaxeloba (238, 90)) Seadgendnen, rom-
lebic, Cveulebriv, sakuTari saxelis msazRvrelad gvevlinebian da war-
moadgenen ojaxis wevrTa oficialurad dakanonebul meoreul saxels,
azusteben da akonkreteben pirovnebis vinaobas...
qarTvel tomebSi ZvelTaganve yofila gavrcelebuli adamianisaTvis
meore saxelis Serqmevis tradicia, rac imTaviTve aisaxa mwerlobaSi da
dResac ar miscemia daviwyebas. Serqmeuli saxelebi uZevs safuZvlad Zve-
li da axali aRTqmis onomastikonis mTavar nawilsac.
adreul saukuneebSi metsaxeli, romelic pirovnul saxels emate-
boda, marTalia, meore damakonkretebeli saxeli iyo, magram ara gvari
dRevandeli gagebiT. sityva `gvarma~ is erTi umTavresi mniSvneloba, rac
dRes aqvs, gvian SeiZina. Zvel droSi igi niSnavda mxolod jiSs, saxe-
obas, rac am sityvas dRemde cocxlad SemorCa.
metsaxels zogjer safuZvlad Cveuleba, rwmena, sadauroba, gamoCe-
nili adamianis saxeli, winapris saqmianoba, Tanamdeboba, piradi Tviseba,
miswrafeba, mosaqmeoba, fizikuri garegnoba... edeboda. amitom adamianTa
gonebamaxvilobasa da SemoqmedebiTs niWze iyo damokidebuli piris Sina-
gani Tu garegani Tvisebis saaSkaraoze warmoCena.
3
uZvelesi rwmenis Tanaxmad, adamiani SemTxveviT ar atarebda ama Tu im
saxels. saxeli ganusazRvravda kacs Tavis gzasa da mizandasaxulobas,
gamoxatavda adamianis pirovnul arss da zemoqmedebda mis srulqmnilebaze.
sakuTar saxelTa fondis Tavmoyra-gaanalizeba metad sapasuxismge-
blo, Sromatevadi da, amasTanave, uaRresad saintereso saqmea.
anTroponimiis calkeul sakiTxebze yuradReba gamaxvilebulia i. ma-
isuraZis `qarTul gvarsaxelebSi~ (1979, 1981), z. WumburiZis mravalgziT
gamocemul (pirveli gamocema 1966, bolo _ 2003) SromaSi: `ra gqvia Sen?~;
al. Rlontis `qarTvelur sakuTar saxelebSi~ (1986), a. silagaZisa da a.
ToTaZis leqsikonSi `gvar-saxelebi saqarTveloSi~ (1997), r. TofCiSvilis
naSromSi `qarTuli gvarsaxelebis istoriidan~ (2003) da sxv.
geografiuli obieqtebis saxelwodebaTa mniSvnelobis axsna-ganmar-
tebis cdebs vxvdebiT jer kidev Cvens eramde. am mxriv gansakuTrebiT ga-
moirCeodnen Zveli berZeni da romaeli geograf-istorikosebi: herodote
(daaxl. Zv.w. 485-424), straboni (daaxl. Zv.w. 64/63-ax.w. 23/24), tacite (daaxl.
55-116) da sxv., magram qarTuli onomastikis mecnieruli Seswavlis fuZem-
deblad XVIII saukunis istorikosi da geografi vaxuSti bagrationi iTv-
leba Tavisi TxzulebiT `aRwera samefosa saqarTvelosa~. qarTuli topo-
nimiis Seswavlis saqmeSi mniSvnelovani wvlili Seitanes XIX saukunis
qarTvelma da ucxoelma mkvlevrebma: m. brosem, n. CubinaSvilma, d. baqra-
Zem, n. marma, g. yazbegma, a. pavlinovma, GJan muriem, e. veidenbauerma, n. na-
deJdinma, v. nikonovma, n. podolskaiam, a. superanskaiam, m. melxevma, v. mur-
zaevma da sxv. toponimiisadmi interesi CvenSi gansakuTrebiT XX saukune-
Si gaRvivda. istoriuli toponimia gaxda specifikuri kvleva-Ziebis saga-
ni iv. javaxiSvilis, e. TayaiSvilis, T. saxokias, m. janaSvilis, k. kekeli-
Zis, a. SaniZis, s. janaSias, g. axvledianis, arn. Ciqobavas, n. berZeniSvi-
lis, d. musxeliSvilis, d. berZeniSvilis, p. ingoroyvas, a. xaxanaSvilis,
j. gvasalias, i. sixaruliZis, T. Jordanias, s. gorgaZis, al. cagarelis, s.
jiqias, m. beriZis, i. abulaZis, a. Rlontis, e. metrevelis, s. kakabaZis, b.
jorbenaZis, u. saxlTxuciSvilis, i. yifSiZis, f. erTeliSvilis, g. meliqi-
Svilis, p. cxadaias, g. bedoSvilis, m. Ciqovanis, n. cecxlaZis, f. makala-
Tias, g. zardaliSvilis, S. gogatiSvilis, k. xaraZisa da sxvaTa istori-
ul-eTnografiul da literaturul-saenaTmecniero naSromebSi.
4
onomastikuri sakiTxebiT dainteresebul pirebs did daxmarebas
uwevs 1969 wlidan axali qarTuli enis kaTedrasTan arsebuli toponimi-
kis laboratoria da mis mier gamocemuli krebulebi: `toponimika I~
(1976), `toponimika II~ (1980), `onomastika I~ (1987); p. cxadaias `onomastikur
terminTa ganmartebiTi leqsikoni~ (1988) da `onomastikis Sesavali~ (2005),
g. xornaulis `qarTuli onomastika~ (2003), g. bedoSvilis `qarTul to-
ponimTa ganmartebiT-etimologiuri leqsikoni~ (2002) da sxv.
miuxedavad imisa, rom qarTuli sakuTari saxelebis SeswavlisaTvis
didi muSaobaa gaweuli (garkveulia piris saxelis erTi nawilis semanti-
ka da struqtura, dadgenilia toponimTa agebuleba, Semadgeneli nawile-
bis urTierTmimarTeba, etimologiebi), jer kidev bevri ramaa gasake-
Tebeli: Sesaswavlia zogierTi piris saxelis warmomavloba, mniSvneloba,
fonetikuri cvlilebebis gamomwvevi mizezebi; gadasaWrelia gvar-
saxelebTan dakavSirebuli problemebi; dasadgenia zogi toponimis lo-
kalizacia, Tavdapirveli mniSvneloba. Aamdenad, interesmoklebuli ar iq-
neba imis garkveva, Tu ra saxis Taviseburebebi axasiaTebs lingvisturi
TvalsazrisiT istoriuli saqarTvelos onimias.
warmodgenil naSromSi SevecadeT yuradReba gagvemaxvilebina qarTu-
li originaluri agiografiuli Zeglebisa da saistorio wyaroebis (V-X
ss.) onomastikonze. kerZod, es Txzulebebia: `martÂlobaÁÎ wmidisa SuSa-
nikisi~, romelic daiwera V s. bolo meoTxedSi (476-483 wlebSi) iakob xu-
cesis mier (zogierTi agiografiuli Zeglis irgvliv (moqmedebis dro,
daweris wlebi) arsebobs gansxvavebuli Sexedulebebi. Cven veyrdnobiT k.
kekeliZis mosazrebebs); ucnobi avtoris `martÂlobaÁÎwmidisa evstaTi
mcxeTelisaÁ~, romelic dawerili unda iyos araugvianes VI s. 70-ian
wlebSi da romlis uZvelesi, Cvenamde moRweuli xelnaweri daaxloebiT
X s. bolosa da XI s. damdegs ekuTvnis; ,,martÂlobaÁÎwmidisa habo tfi-
lelisaÁ~, dawerili araugvianes VIII s. gasulisa (kerZod, 780-790 wlebs
Soris) ioane sabanisZis mier; ucnobi avtoris `martÂlobaÁÎ wmidisa kos-
tanti kaxaÁsi~, dawerili IX s. II naxevarSi (kerZod, 853-856 wlebSi); ste-
fane mtbevaris `martÂlobaÁÎwmidisa gobronisi~, dawerili X s-is dam-
degs (kerZod, 914-918 wlebSi); ucnobi avtorebis `martÂlobaÁÎyrmaTa ko-
laelTaÁ~ (moqmedebis dro IV s.) da `yrmaTa orTa ZmaTa daviTisi da ti-
5
riWanisi sakiTxavi~ (moqmedebis dro VI s.). es Zeglebi Seqmnili unda iyos
araugvianes IX s-isa; arsen II kaTalikosis `cxorebaÁÎ wmidisa ioane zeda-
znelisaÁ~; `cxorebaÁÎ Siosi da evagresi~ (warmoadgens `ioane zedazne-
lis cxorebis~ gagrZelebas); `cxorebaÁÎwmidisa abibos nekreselisaÁ~, da-
werili unda iyos X s-Si; ucnobi avtoris `cxorebaÁ daviT garejelisaÁ~
(mokle redaqcia X s., xolo vrceli – XII s. I naxevarSi); giorgi merCulis
`cxorebaÁÎ grigol xanZTelisaÁ~ (moqmedebis dro VIII-IX ss.), dawerili X
s-Si (kerZod, 951 wels); basili zarzmelis `cxorebaÁ serapion zarzmeli-
saÁ~ (moqmedebis dro IX s-is II naxevari), dawerili X s-is I meoTxedSi;
juanSeris `cxovreba vaxtang gorgaslisa~ (V-VII ss.); leonti mrovelis
`mefe qarTlisa arCili~ (VIII s.); `matiane qarTlisa~ (VIII-XI ss.).
Cveni mizania sakuTar saxelTa Seswavla qarTul originalur agio-
grafiul Zeglebsa da saistorio wyaroebSi (V-X ss.), maTi stuqturis, se-
mantikisa da brunebis TaviseburebaTa kvleva da analizi.
naSromi ori nawilisagan Sedgeba. pirvel nawilSi mimovixilavT agio-
grafiuli Zeglebisa da saistorio wyaroebis anTroponimebs (adamianis sa-
kuTar saxelebsa da gvarebs), xolo meore nawilSi _ geografiul saxelebs.
kvlevisas veyrdnobodiT umdidres sailustracio masalas, magram
naSromSi, garkveuli mizezebis gamo, mxolod nawili warmovadgineT.
6
nawili I
adamianTa sakuTari saxelebi
bibliis mixedviT, saxeldeba sakraluri qmedebaa. saxeldeba Sesaqmis
gagrZelebaa. saxeli ganisazRvreba saxiT, saxeli saxis gagrZeleba, misi
dasrulebaa.
adamianTa sakuTari saxelebis warmoSobas xangrZlivi istoria aqvs.
adamianisaTvis saxelis darqmevis aucilebloba uxsovar droSi, moaz-
rovne adamianis gaCenasTan erTad warmoiSva. dRes SeuZlebelia imis gar-
kveva, ra erqvaT Cvens Soreul winaprebs, ra saxelebiT mimarTavdnen isi-
ni erTmaneTs, romelia im uZvelesi droidan SemorCenili saxeli an, saer-
Tod, gauZles Tu ara maT saukuneebis qartexilebs.
bgeriTi metyvelebis ganviTarebis adrindel safexurzeve gaxda auci-
lebeli adamianebis erTmaneTisagan gasarCevad maTTvis saxelebis darqme-
vis saWiroeba. maSasadame, piris saxelis gaCena TviT cxovrebam, kerZod,
pirovnebis identifikaciis saWiroebam, gaxada aucilebeli.
Tavdapirvelad pirovnebis aRsaniSnavad nivTis, cxovelis, frinvelis,
mweris, ciuri mnaTobebis, feris, Tvisebis, moqmedebisa da sxvaTa aRmniS-
vneli sityvebi gamoiyeneboda. amisi nimuSebi kargadaa Semonaxuli im
sakuTar saxelTa Sinagan struqturaSi, romelTac Zveli werilobiTi Zeg-
lebidan da xalxis warmarTuli yofis Cvenamde moRweuli gadmonaSTebi-
dan vicnobT. es saxelebi CvenSi dRes naklebadaa gavrcelebuli. axalma
religiurma rwmenam Tavisi asaxva pova sakuTar saxelebSi.
7
Tavi I
agiografiuli Zeglebis anTroponimiis
ZiriTadi sakiTxebi
$ 1. kalendaruli da arakalendaruli piris saxelebi
enaSi uamravi anTroponimi arsebobs. maTgan zogi mSobliuri enobrivi
fondis kuTvnilebaa, ZirZvelia, zogic _ nasesxebi. droTa ganmavlobaSi
qreboda Zveli sakuTari saxelebi da maTs adgils iWerda sxva, axali.
icvleboda aseve saxelTa darqmevis principebic.
qarTuli anTroponimiis ganviTarebaze Taviseburi gavlena iqonia
qarTlis moqcevam. qarTvel tomebSi gavrcelebuli warmarTuli anTropo-
nimia TandaTanobiT Seaviwrova da daviwyebas misca qristianulma mwig-
nobrobam. qristianobis saxelmwifo religiad gamocxadebas mohyva saxel-
debis ritualis gadasvla samRvdeloebis xelSi, tradiciuli anTroponi-
miis gandevna da kalendaruli saxelebis damkvidreba. eklesiis moTxov-
niT, yovel qristians unda darqmeoda qristianuli saxeli, romelic spe-
cialur saeklesio kalendarSi (wmindanis dabadebis, an gardacvalebis
dRes) iyo Setanili. amdagvar saxelebs kalendarul saxelebs uwodeben.
saeklesio ,,kalendari Sedgenil iqna bizantiaSi da masSi Sevida ZiriTa-
dad berZnuli da laTinuri saxelebi, romelTac daemata agreTve im
dros bizantiaSi gavrcelebuli Zvelebrauli, siriuli da egvipturi sa-
xelebi~ (256, 12). naTlobis dros mRvdeli Caxedavda saeklesio kalendars
da bavSvs im wmindanis saxels SeurCevda, romlis xsenebac imave an max-
lobel dReebSi iyo dawesebuli. es wmindani iTvleboda Semdeg naTelRe-
bulis mfarvelad.
qarTul anTroponimiaSi kalendaruli warmomavlobis saxelebi ori
gziT gavrcelda. erTia zepiri tradicia da meore _ mwignobroba. ucxo-
uri warmomavlobis saxelebi CvenSi manamdec arsebula, vidre qristia-
nuli mwignobroba gaCndeboda (qarTuli warmoSobis saxelebis gverdiT
uxvad gamoiyeneboda xurituli, sparsuli, arabuli, ris gamoc, warmar-
Tuli onomastikoni erTsaxovani ar yofila). rogorc samecniero lite-
raturaSia aRniSnuli, mwignobruli saSualebiT bibliuri saxelebi Zve-
8
li da axali aRTqmis wignebis TargmniT damkvidrebula. es wignebi saqar-
TveloSi jer kidev IV-V saukuneebSi arsebula.
naSromSi srulad warmovaCenT im kalendarul piris saxelebs, rom-
lebic uxvadaa dadasturebuli V-X ss. qarTul agiografiul ZeglebSi
(kalendaruli saxelebis Sesadareblad gamoviyeneT msoflio marTlmadi-
debeli eklesiis SeerTebuli kalendari (2001)). qvemoT CamoTvlili adami-
anis sakuTari saxelebi (teqstidan gamomdinare) sxvadasxva brunvis for-
miTaa mocemuli. piris saxelTa brunebis sakiTxs Cven calke TavSi Seve-
xebiT da amjerad am Temaze aq ar SevCerdebiT:
mefobasa... Teodora dedoflisa [4, 165];
miuvlina angelozi RmerTman elia patriarqsa [10, 238];
saba, romelsa ewoda saban [12, 252];
da saswaulTa mier Semkuli dedaÁ febronia [12, 261];
maSin movida zaqaria anCeli episkoposi [12, 261];
... akurTxen qristeman amona [12, 277];
romelsa pirvel saxeli ewoda bevreulis da merme anastasia [2, 298];
xolo kaci igi ia Tanamogzaur gueqmna...[13, 329];
romelsa ukunaÁskneli Tekla ewoda [13, 179];
da amisa Semdgomad esaia ityÂs... [12, 179];
viTarca Tqua ieremia winaswarmetyuelman [5, 174];
rameTu iTxova igi ana cremliTa da locviTa [8, 193];
da sanatrelTa mowameTa kozman da damianÀsTa [1, 29];
hrqua evstaTis da stefanes... [2, 35];
xolo nerse... Sevida queyanasa mas CrdiloÁsasa [3, 58];
mefobasa...qristianeTa zeda konstantinÀssa, Zisa leonissa,
sarkinozTa Soris mefobasa mose amira mumnisa [3, 63];
Jamsa... herakle mefisasa [7, 186];
viTarca igi... herodes [4, 170];
... vinme mTavari, saxeliT evagre [9, 219];
ese netari ise Seipyra wmidaman mamamTavarman [9, 222];
Sewuxna lukiane da hrqua...[10, 230];
Tevdore neZÂsa maSenebeli da mamaÁÎ [12, 252];
movides mamaÎ etÂfane... qarTliT [12, 263];
9
mefeman... demetre... adgilsa keTilsa daamkÂdra [12, 267];
da anatole, romelsa uwodes antonios [12, 285];
gvedia efrosine [12, 303];
xolo mamasa amis netarisasa ewodeboda kÂpriane [13, 321];
romelTa ewodeboda amona, andria, petre da makari [12, 322];
... pavle vinme xucesi [12, 322];
... Ãma-yo da Tqua: lazare, gamoguale! [2, 40];
qristefore kÂrikeTisa maSenebeli da mamaÁÎ [12, 267];
da mociquli... miswers timoTÀsa [3, 49];
xolo netari habo ganZlierda qristÀs mier [3, 64];
da erCda brZanebasa missa wmida dodo [10, 234];
da ixila wmidaÁÎigi Sio mjdomare quabsa Sina [9, 213];
dedaÁ Cueni nino daadgra locvasa cremliTa [8, 199];
romelsa saxeli erqua kostanti [4, 165];
Tqmuli arseni didisa kaTalikosisaÁÎ[11, 240];
da iyo ZmaÁ dedisa maTisaÁÎTevdosi [7, 187];
romelsa saxeli ewoda giorgi [13, 324];
xolo iyo matoi... TÂssa mas sayofelsa [12, 284];
rameTu TÂT daswera basili... [13, 345];
ierusalÀms patriarqobasa agaTonissa [12, 316];
Ãsenebasa wmida mamisa antonissa [12, 60];
moÃsenebad saZagelTa sodomelTa loTis ze...[5, 173];
da Semdgomad... efTÂmi [13, 320];
romeli... mowafisa xaralampisiTa ganedlda [13, 322];
viTarca ufalman saxlsa zaqessa... [13, 346];
viTarca sakurTxeveli igi... enuqisi... [3, 80];
mivida netari SuSanik maxlobelad eklesiasa [1, 19];
samoel qarTlisa kaTalikozisaÁTa [3, 46];
... wariyvanna mRdelni: iovane da sahak [7, 191];
aha mirian mefe da yoveli simravle qarTlisaÁ [8, 200];
erTi mTavarTagani, saxeliT konon [9, 221];
netari abibos nekreseli [11, 241];
da kuerTxi wmidisa sÂmion mesuetisaÁ [11, 243];
10
da erqua mas saxeli gabriel dafanCuli [12, 258];
meuRlÀ misi mariam... miegeba... grigols [12, 258];
da warmoudgina winaSe missa... patrik... [12, 259];
... bagrat... Sewires... yoveli uxuebiT [12, 263];
ixila ZÀ TÂsi sayuareli daviTi mokluli [7, 189];
saxel-sdves tiriWan [7, 186];
rameTu... iSva urCebaÁ igi adamisi [8, 203];
warmoavlina... stefanoz [3, 61];
vidre... yrma-Ra iyo... miqael [4, 165];
... ZÀ abrahamisi [4, 168];
amas ewoda pirvelad miqel da merme gobron [5, 177];
da zenon guls etyoda [12, 263];
efrem mravlisa keTilisa momatyuebel eqmna queyanasa Cuensa [12, 290];
ilarion, mamaÁ da maSenebeli wyaroÁsTavisaÁÎ [12, 275];
didi sofron... Satberdisa eklesiisa ganaxlebiT aRmaSenebeli [12, 294];
... netari serapion [13, 432];
da esua isaks iakobi [2, 37];
Semdgomad... solomon mefobda [2, 38];
...Cuen viciT mamaÁ misi iosebi [2, 40];
gedeon sawumisi dadga gamocdad [13, 334];
...wmidasa mas bersa besarions [13, 331];
... emsgavsa bervarsa ahronissa [3, 80];
viTarca ityÂs iob... [4, 173];
ityÂs danielis CvenebiTa... [5, 179];
viTarca samoelis mier saTno iyo [5, 180].
arakalendaruli piris saxelebi agiografiul ZeglebSi sul ramde-
nime SemTxvevaSi dasturdeba:
... karad samefod waremarTa varsqen pitiaxSi, ZÀ arSuSaÁsi [1, 11];
romelsa saxeli erqua buRa [4, 16];
da aRdga dedakaci igi Tagine [7, 189];
ZÀ adrnese kurapalatisa da erismTavrisaÎ [3, 55];
welsa meaTesa xuasro mefisasa...[2, 30];
... pirvel aRmaSenebeli amaspo... dis-wuli mcxuedaÁsaÁ [12, 317];
11
... da jibrilisa ZmaÁÎ [12, 277];
... ukeTurman man cqirman [12, 305];
nugeSinis-sca dasa missa latavris [13, 339];
romeli iwama... jafaris mier [14, 164];
mamisagan saxeliT vardan [1, 11];
da jojik aRdga da cremliT gare ganvida [1, 16];
romelsa saxeli erqua afoc [1, 12];
naTel iRo bubaqr [10, 236];
... RmrTis-msaxuri ÃelmwifÀ... aSot [12, 258];
... oTxni igi Zeni... patrik, guaram, arSuSa da abusalaT [12, 259];
Jamsa... arSak mefisasa [7, 186];
... sumbaT ukunvida kualad [5, 178];
ÃeliTa xsarTan mRvdelisa... [3, 46];
romeli iyo gurgen erisTavTa erisTavisa [5, 17];
Ze liparitisi [12, 317];
Zisa beSqen bahlaundisi [13, 339].
zemoT moyvanili masalis safuZvelze SegviZlia davaskvnaT, rom agi-
ografiul TxzulebebSi kalendaruli warmoSobis anTroponimebi ufro
meti sixSiriT ixmareba, vidre arakalendaruli, rac, ra Tqma unda, bune-
brivi movlenaa. qarTlSi qristianobis saxelmwifo religiad gamocxa-
debam, rogorc Cans, sabolood ganapiroba qristianuli (kalendaruli)
piris saxelebis gabatoneba.
$ 2. ,,qarTlis cxovrebaSi~ dadasturebuli kalendaruli da
arakalendaruli piris saxelebi
istoriuli Txzuleba ,,qarTlis cxovreba’’, romelic agiografiuli
Zeglebis Sesadareblad gamoviyeneT, aseve mdidaria onimuri leqsikiT.
masSi gvxvdeba sakvlev ZeglebSi dadasturebuli piris saxelebis is
nawili, romlebic ganekuTvnebian rogorc kalendarul, ise arakalen-
darul saxelebs (yovel piris saxelTan vuTiTebT `qarTlis cxovrebis~
Sesabamisi tomisa da gverdis nomers):
abibosi, 1, 208.
abrahami, 1, 373.
amona, 1, 372.
arSaki, 1, 28.
12
aqabi, 1, 372.
aSoti, 1, 381.
beSqeni, 2, 206.
bubaqri, 1, 209.
gobroni, 1, 263.
grigoli, 1, 142.
guarami, 1, 218.
daviTi, 1, 98.
damiane, 2, 492.
demetre, 1, 258.
enuqi, 2, 244.
vardani, 1, 216.
varsqeni, 1, 216.
Teodosi 1, 216.
iakobi, 2, 3.
ieremia, 1, 372.
iobi, 1, 373.
konstantine, 1, 262.
lipariti, 1, 258.
miriani, 1, 60.
mose, 1, 273.
nerse, 1, 132.
noe, 1, 372.
solomoni, 1, 373.
stefane, 1, 298.
xuasro, 1, 246.
jafari, 1, 263.
$ 3. piris saxelTa kninobiT-alersobiTi formebi
piris saxelTa ZiriTad specifikur niSnad miCneulia is, rom maT
ewarmoebaT kninobiT-alersobiTi formebi. moferebiToba-alersobiTobis
gadmocema genetikurad dakavSirebulia sazogado saxelTa kninobiTis ga-
moxatvis saSualebebTan da warmoadgens sakuTar saxelTa morfologiur
Taviseburebas. igi uSualo kavSirSia anTroponimTa ZiriTad funqciasTan
_ mimarTva-daZaxebis daniSnulebasTan, rac, Tavis mxriv, garkveul zegav-
lenas axdens piris saxelTa morfologiur struqturaze.
yuradsaRebia is faqti, rom pirTa saxelebis kninobiT–alersobiTi
formebi dasturdeba adreqristianuli periodis ZeglebSi. agiografiul
ZeglebSi gvxvdeba ramdenime SemTxveva, rodesac adamianis sakuTari sa-
xeli nawarmoebia kninobiTis -a sufiqsiT. -a aq derivatia, mawarmoebeli
moferebiTobisa, romlis darTvam sityva sakuTar saxelTa TanrigSi
gadaitana:
romelsa ewoda kupra [12, 298];
da saxeli misi werta [12, 317];
romelsa ewoda sula [12, 317];
13
$ 4. fuZegaorkecebuli kompoziti piris saxelad
rogorc cnobilia, fuZis gaorkeceba erT-erTi saSualebaa kompo-
zitebis Sesadgenad rogorc saxelebSi, ise zmnebSi.
agiografiul ZeglebSi gvxvdeba fuZis gameorebiT miRebuli piris
saxeli:
... romelsa ewoda... laklaki [13, 339].
$ 5. tomisa da cxovelis saxeli piris saxelad
a) tomis saxeli adamianis saxelad:
romelsa ewoda kaxaÁÎ saxelad mamulisa mis queyanisa [4, 165].
b) cxovelis saxeli adamianis saxelad:
... romlisaÎ ars saxeli kravi [12, 270].
$ 6. berZnuli warmoSobis piris saxelebi
agiografiul ZeglebSi gvxvdeba piris saxelTa erTi jgufi, rome-
lic ,,gadmocemulia im saxiT, rom sityvis fuZed miRebulia berZnulis
nominativis forma~ (204, 145). qarTulSi aseTi formebi wminda litera-
turuli gziT aris damkvidrebuli:
markelaoz [13, 321];
klementoz [9, 229];
Ãuedios [12, 253];
dimitrios [12, 286];
antonios [12, 285];
anastos [12, 285].
$ 7. erobisa da berobis aRmniSvneli piris saxelebi
cnobili faqtia, rom Zveladac berad (monazvnad) aRkvecis SemTxve-
vaSi saxeldebis rituali swored iseTive pirobebiT sruldeboda, rogo-
riTac axla. RvTis samsaxurSi mudmivad yofnis msurvel pirs usaTuod
Seucvlidnen saxels, kalendarulsac ki.
agiografiul Zeglebs SemounaxavT personaJTa rogorc berad (monaz-
vnad) aRkvecis SemTxvevaSi darqmeuli, ise maTi eriskacobis saxelebic:
14
... ewoda pirvel miqael da merme gobron [5, 177];
romelsa saxeli ewoda bevreulis da merme anastasia [12, 298];
anatole, romelsa uwodes antonios [12, 285];
... nugeSinis-sca dasa missa latavris, romelsa ukuanaÁsknel Tekla
ewoda [13, 339];
saba, romelsa ewoda saban [12, 252];
gÂrobandak, romelsa uwodes saxeli evstaTi [2, 30].
agiografiul TxzulebebSi dasturdeba iseTi SemTxvevebic,
rodesac personaJebs mxolod berobis saxelebiT vecnobiT:
... da Cuen saxeli arseni uwodeT [12, 270];
romelsa saxeli ewoda dimitrios, rameTu netarsa dedasa febro-
nias ganezarda da mamisa grigolisda daemowafa [12, 286].
$ 8. piris saxelTa variantuli formebi
erTsa da imave an sxvadasxva agiografiul TxzulebebSi piris saxe-
lebi warmodgenilia or an met variantad. variantebs qmnis fonetikuri
cvlilebebi: bgeris dakargva an CarTva, xmovnis an Tanxmovnis Senacvleba:
abraham [4, 168] // abraam [4, 194];
abusalasad [12, 292] // abulasaT [12, 292];
adrnese [3, 55] // adarnase [5, 180] // adarnese [12, 263] // adarnerse [12, 315];
ana [8, 193] // anna [12, 278];
aroni [8, 201] // ahroni [13, 338];
burzo [2, 32] // borzo [2, 32];
demetre [12, 267] // dimitri [12, 268] // dimitrios [12, 268];
etÂfane [12, 263] // epifane [12, 263];
miqael [4, 165; 8, 192; 13, 322] // miqel [5, 177; 12, 280];
noe [5, 173] // nove [12, 259];
sofron [12, 294] //safron [12, 294];
sÂmion [11,243] // sÂmeon [11, 243].
unda SevniSnoT, rom erTi avtoris nawarmoebSi paraleluri for-
mebi metyvelebs imaze, rom Ppiris saxelis daweriloba imdroindel
samwerlobo enaSi sabolood ar aris Camoyalibebuli.
15
$ 9. agiografiul ZeglebSi dadasturebuli piris saxelebi
Tanamedrove saqarTveloSi
agiografiul TxzulebebSi dadasturebuli piris saxelebi ZiriTa-
dad Zveli ebrauli, berZnuli (//Zveli berZnuli), laTinuri, arabuli,
sparsuli, arabul-sparsuli, arameuli da qarTuli warmoSobisaa. ufro
produqtiulia berZnuli da Zveli ebrauli warmoSobis adamianTa saxe-
lebi. bevri piris saxelis warmomavloba jer kidev Seuswavlelia. Zvel
saqarTveloSi gavrcelebuli piris saxelebi imave formiT davadastureT
Tanamedrove saqarTveloSi ormocdaCvidmet, xolo saxecvlili formiT
ocdasam SemTxvevamde.
dRevandel saqarTveloSi farTod gavrcelebul saxelebad iTvleba
piris saxelebi, romlebic ormocdaaT adamians mainc hqvia.
qvemoT warmovadgenT Zvel qarTul ZeglebSi dadasturebuli piris
saxelebis nusxas, xolo paralelurad vuCvenebT Tanamedrove saqarT-
veloSi gavrcelebul imave an saxecvlil formebs maTi gavrcelebis
mixedviT (agiografiul ZeglebSi warmodgenili piris saxelebis Sesada-
reblad gamoviyeneT: a. silagaZe, a. ToTaZe, gvar-saxelebi saqarTveloSi,
1977).
Zvel saqarTveloSi
a
Tanamedrove saqarTveloSi
abdila (?) abdula (382)
abeli (ebr.) abeli (770)
abibos (Zv. berZ.) abibo (54)
abo//habo (arab.) abo (116)
abrahami//abraami (Zv.ebr.) abrami (926)
ana//anna (Zv. ebr.) ana (37180)
anatole (berZ.) anatoli(3117)
anatolia (52)
andria (berZ.) andria (406)
antoni (berZ.) antoni (1924)
16
arseni (berZ.) arseni (3708)
arSaki (iran.) arSaki (688)
aSoti (?) aSoti (2047)
b
bagrati (sp.) bagrati (2093)
basili (berZ.) vasili (14890)
besarioni (berZ.) besarioni (2768)
g
gabrieli (Zv. ebr.) gabrieli (1419)
gedeoni (Zv. ebr.) gedeoni (105)
gerasime (Zv. ebr.) gerasime (489)
giorgi (berZ.) giorgi (147454)
grigoli (berZ.) grigoli (11554)
guarami (arab.-sp.) gurami (28550)
gurgeni (iran.) gurgeni (2009)
d
daviTi (Zv. ebr.) daviTi (76051)
damiane (berZ.) damiane (102)
danieli (Zv.ebr.) danieli (699)
daCi (qarT.) daCi (289)
demetre (berZ.)//dimitri (berZ.) demetre (128)
dimitri (12833)
dodo (aq vaJis saxeli) (qarT.) dodo (6693)
e
eva (Zv. Eebr.) eva (1896)
elia (Zv.ebr.) elia (76)
17
elise (Zv.ebr.) elise (55)
enuqi (?) enuqi (126)
evstaTi (berZ.) estate (506)
efremi (berZ.) efremi (271)
efTvimi (berZ.) eqvTime (91)
efrosine (berZ.) efrosine (364)
v
vazgeni (?) vazgeni (496)
vardani (iran.) vardeni (582)
z
zaqaria (Zv. ebr.) zaqaria (4506)
zenoni (berZ.) zeno (57)
T
Tekla (berZ.) Tekle (946)
Tevdore (berZ.)//Teodore Teodore (87)
Teodora (Zv. berZ.) Teodora (57)
i
ia (aq kacis saxeli)(?) ia (13363)
iakobi (Zv. ebr.) iakobi (2413)
ilarioni (berZ.) ilarioni (612)
ioane (Zv. ebr.) ioane (51)//ivane (18374)
iosebi (Zv. ebr.) iosebi (14807)
isaaki (Zv. ebr.) isaki (1047)
ismaili (Zv. ebr.) ismaili (891)
k
18
kaxa (qarT.) kaxa (10540)
kostantine //konstantine (laT.) konstantine (9010)
l
lukiane (laT.) luka (1075)
m
makari (berZ.) makari (362)
mariami (Zv. ebr.) mariami (43698)
miriani (sp.) miriani (3540)
miqaeli (Zv. ebr.) miqaeli (265)
mose (Zv. ebr.) mose (628)
n
nerse (?) nerse (221)
nino (?) nino (92937)
noe//nove (Zv. ebr.) noe (1900)
nove (129)
p
pavle (laT.) pavle (6145)
petre (berZ.) petre (4039)
s
saba (aram.) saba (950)
samoeli (Zv. ebr.) samueli (79)
serapioni (berZ.) serapioni (254)
svimeoni (Zv. ebr.) simoni (6669)
solomoni (Zv. ebr.) solomoni (2819)
sofroni (berZ.) sofromi (95)
19
stefane (berZ.) stefane (2516)
t
timoTe (berZ.) timoTe (62)
f
febronia (?) febrone (404)
S
Sio (iran.)
Sio (600)
SuSaniki (ebr.) SuSaniki (1710)
x
xaralampisi (berZ.) xarlampi (234)
h
herakle (berZ.) erekle (234)
zemoT CamoTvlil piris saxelebze dakvirvebis Sedegad SegviZlia da-
vaskvnaT, rom Zvel saqarTveloSi gavrcelebul saxelTagan dRevandel sa-
qarTveloSi yvelaze metad gavrcelebuli saxelebi yofila giorgi – 147454,
nino – 92937, daviTi – 76051, mariami – 43698, ana – 37180, iosebi – 14807, dimit-
ri – 12833, grigoli – 11554, kaxa – 10540 SemTxveva da naklebad gavrcelebuli
_ ioane – 51, elise – 55, Teodora – 57, timoTe – 62, elia - 76 SemTxveva.
20
$ 10. agiografiuli Zeglebis zogierTi
piris saxelis genetikuri analizi
onomastikaSi genetikuri analizi gamoavlens saerTo amosavali fu-
Zis mqone saxelebsa da maTs variantebs. `es ki xdeba kanonzomier
bgeraTSesatyvisobaTa da SesaZlebel fonetikur procesTa
gaTvaliswinebiTa da zogjer sxvadasxva enis sakuTar saxelTa Se-
pirispirebiTi analiziT~ (241, 209).
genetikuri analizis gamoyenebiT sakuTar saxelTa homogenurobis
dadgena TavisTavad gulisxmobs diferencirebul analizsac, anu
heterogenuri sakuTari saxelebis gamijvnasac.
agiografiuli Zeglebis piris saxelTa genetikuri analizisaTvis ga-
moviyeneT Tanamedrove mkvlevris, z. WumburiZis sxvadasxva dros gamoce-
muli naSromebi `ra gqvia Sen?~ da `dedaena qarTuli~ (piris saxelebTan
cifrebiT vuTiTebT wyaros nomers).
abeli (3, 5) (Zv. ebr.) saeWvo etimologiebiT niSnavs `neli qaris
qrola~, `wuxili~, `fusfusi~, `moCveneba~, `araraoba~ (258, 65).
abo (3) gaqristianebuli arabis abo Tfilelis saxelia. qristiano-
bisaTvis wamebuli abo qarTulma eklesiam wmindanad Seracxa da Seitana
kalendarul saxelebSi, magram igi sul sxva warmoSobis saxels gabos
(gabriel) daukavSira. sinamdvileSi abo (||habo) miRebuli Cans arabuli
saxelisagan: habib (`sayvareli~) an abu (`mama~) (261, 120).
abrahami (//abraami // abrami) (2, 3, 4, 5, 8, 9, 13, 14) ebrauli saxelia,
romlis mniSvnelobas ase xsnian `mama mravalTa~ (258, 93).
adami (5, 8, 12) (Zv. ebr.) niSnavs `Tixa~ (wiTeli miwa), `adamiani~ (255, 132).
ana (//anna) (8, 12) warmoSobiT Zv. ebraulia da niSnavs `saamo~, `mad-
liani~, `sandomiani~, `sasurveli~ (261, 223).
anastasia (13) (berZ.) `mkvdreTiT aRmdgari~, `sicocxles dabrunebu-
li~ (261, 223).
basili (12, 13) (berZ.) `mefuri~, `samefo~. amJamad ufro gavrcelebuli
forma am saxelisa aris vasili. b da v bgeraTa monacvleobas TviT ber-
ZnulSive vxvdebiT. zogma enam (maT Soris qarTulma) isesxa ufro adrin-
deli forma, sadac b aris daculi, zog enaSi ki (rusulSi) gadaiRes v-iniani
forma. amitom gvaqvs qarTulSi basili, rusulSi vasili. SemdgomSi zogier-
21
Ti v-iniani forma qarTulSic Semovida da amJamad gvaqvs paraleluri forme-
bi: basil||vasil... igive saxeli basili espaneTSi gavrcelebulia bazilio-s
formiT. amave Zirs ukavSirdeba sityva bazilika, rac `samefo akldamas~
niSnavs. basilis Sekvecili formaa qarTulSi basa (260, 99).
besarioni (13) (berZ.) `tyiani adgili~, `tyisa~, `tyexSiri~ (255, 138).
giorgi (4, 5, 12, 13) (berZ.) `miwis muSa~, `mxvnel-mTesveli~, `miwaTmoq-
medi~. Sedgeba ori sityvisagan: ge _ `miwa~, ergon _ `muSaoba~. garda qar-
Tulisa, es saxeli berZnulidan Sesula agreTve somxurSi, sadac gamoiT-
qmis georq//geurq, rusulSi _ egor, iuri, frangulSi _ JorJ, inglisurSi
_ jorj, CexurSi _ irJi, polonurSi _ eJi da sxv. (259, 270).
damiane (1) (berZ.) `damSvidebuli~, `daSoSminebuli~, `damorCile-
buli~ (258, 78).
danieli (5, 8, 9, 10, 12) (Zv. ebr.) `RvTis samsjavro~, `RmerTi _ msaju-
li Cemi~ (255, 243).
demetre (12) (berZ.) `miwa-deda~; sxvagvari ganmartebiT `demetrasi~.
antikuri miTologiis mixedviT, demetra miwaTmoqmedebisa da nayofiere-
bis qalRmerTia (igive cerera). demetres gviandeli formaa dimitri, sa-
dac e xmovans enacvleba i (es cvlileba berZnulSive momxdara) (258, 79).
dodo (10) (aq: vaJis saxeli, qarT.) `RvTis megobari~ (259, 384).
evstaTi (2) (berZ.) `kargad (mtkiced) mdgomi~, `medgari~. anTroponims
droTa ganmavlobaSi bevrnairi cvlileba ganucdia. evstaTi (Zv. qarTul-
Si) estaTi (v-s dakargviT) estaTe (e bolokidurian saxelTa analogi-
iT) estate (asimilaciiT) esTate (disimilaciiT). igive saxeli ukrai-
nulSi gvxvdeba ostapi, rusulSi evstafi (es ukanaskneli dasturdeba
qarTulSic: evstafi, estafi) (259, 337).
esaia (5, 12) (Zv. ebr.) `xsna uflisagan~, `RvTisagan movlenili daxma-
reba~ (258, 82).
efremi (12) saeklesio kalendris mixedviT xsnian rogorc `nayofi-
eri~. s.-s. orbeliani ganmartavs rogorc `aRorZineba~, an `nugeSismce-
meli~; sxvagvari etimologiiT momdinareobs Zvel ebraelTa erT-erTi sa-
xelwodebisagan (260, 111).
zaqaria (3, 11, 12) (Zv. ebr.) `RvTis mier dauviwyari~, `RmerTs axsovs~;
meorenairad `msaxuri RvTisa~ (261, 158).
22
zenoni (12) (berZ.) `RvTisa~. nawarmoebia berZenTa uzenaesi RvTaebis _
zevsis saxelisagan (258, 85).
Teodore (5) (berZ.) `RvTis moniWebuli~, `RvTis naCuqari~. Teos ber-
Znulad niSnavs `RmerTs~, doron _ `saCuqars~, swored aqedanaa miRebuli
Teodore (Zv. qarTulSi) Tevdore (reduqciiT) Tedore (v-s dakargviT).
Tevdoresagan nawarmoebia qalis saxeli Teodora (259, 342).
Tekla//Tekle (13) qalis saxeli warmoSobiT berZnulia, Sedgeba ori
nawilisagan Teos _ `RmerTi~, kleos _ `dideba~ (`RvTis dideba~) (259, 388).
ia (13) `serapion zarzmelis cxovrebaSi~ (IX s.) gvxvdeba kacis saxe-
lad. ia amJamad iakobis Semoklebul formad iTvleba, magram SesaZloa
igi arabuli iahia-sgan momdinareobdes (260, 117).
iovane//ioane (1, 2, 3, 4, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12) (Zv. ebr.) `RvTis wyaloba~,
`visac RmerTi swyalobs...~ am saxelis formaa ioxanan (iehoxanan). sxvada-
sxva saxecvlilebebiT igi Sesula msoflios mraval enaSi: qarTulSi _
iovane||ioane ivane vano, berZnulSi _ iuxan, espanurSi _ xuan, portuga-
liurSi _ Joan, frangulSi _ Jan, italiurSi _ jovani, inglisurSi _
jon, polonursa da CexurSi _ ian, rusulSi _ ivan, bulgarulSi _ on,
somxurSi _ hovanes||ohanes (259, 271).
iosebi//iosefi (2, 5, 7) (Zv. ebr.). sxvadasxva enis sakuTar saxelTa
SepirispirebiTi analiziT dadginda, rom berZ. iosef//iosif, somxuri _
hovsef, Turquli _ iusef, rusuli _ iosif, inglisuri _ jozef, portu-
galiuri _ Juze, yazaxuri _ Jusup, italiuri _ juzepe, espanuri _ xoze,
qarTuli iosebi (Zv. qarTulSi: iosef) momdinareobs Zveli ebrauli sit-
yvisagan ioseb (`gamarjveba, mateba~). iosebis kninobiTi formebia
qarTulSi: soso, sosia, sosiko, osiko (259, 346).
kaxa (//kaxaÁ) (4) warmoSobiT qarTulia. safuZvlad uZevs qarTvelTa
erT-erTi satomo saxeli (eTnonimi) kaxi (261, 173).
kozmani (1) (berZ.) `galamazebuli~ (255, 154).
kravi (12) qalis saxeli warmoSobiT qarTulia. Tamar mefis (XII-
XIII ss.) drosac ki cnobili iyo es saxeli Secvlili formiT (kravai)
(259, 391).
lazare (2, 13) (Zv. ebr.) `RvTis wyaloba~. miRebulia eliazar-isagan
(260, 126).
23
latavri (13) (sp.) qalis saxelia, gvxvdeba Zvel qarTulSi, axla
misi saxecvlili formaa latavra (259, 392).
miqaeli (//miqel) (4, 5, 8, 12, 13) `RvTis swori~, `RvTaebrivi~. es saxe-
li Zveli ebraulidan Sesula berZnulSi da berZnulis gziT farTod gav-
rcelebula msoflios mraval enaSi, oRond gzadagza sagrZnobi cvlile-
bebi ganucdia. pirvandeli formaa miqael mixail (q x, e i). es forma Se-
sula rusulSi, mixai gvxvdeba ruminulSi, mikola _ ukrainulSi... qarTu-
lSi gvaqvs rogorc miqael, ise miqel||miqela, mixael, mixeil, mixa (261, 187).
mose (2, 3, 4, 5, 8, 12, 13) (Zv. ebr.) `wylidan amoyvanili (gadarCe-
nili)~; sxvagvari axsniT, es saxeli Zvelegvipturia da niSnavs `bavSvs~
(260, 132).
nino (9) saxelis etimologia daudgenelia. zogierTis azriT, SesaZ-
loa ukavSirdebodes asiriuli nayofierebis RvTaebis saxels nin-s. nino
am formiT mxolod qarTulSi gvxvdeba da mas araviTari kavSiri ara aqvs
evropul enaTa nina-sTan (anina, katerina, jovanina da sxv.) (258, 139).
pavle (1, 3, 4, 5, 7, 8, 9, 12, 13) warmoSobiT laTinuria, niSnavs
`patara~, `mcire~. safuZvlad uZevs laTinuri sityva paulus, romelic ev-
ropis xalxebSi saxelebadac gvxvdeba da gvaradac. misi formebia sxva-
dasxva xalxSi: paulius, paulios, paulus, paulo, polios, pol, paolo
da sxv. (261, 193).
savle (5) Zv. ebraulidan momdinareobs, niSnavs `naTxovari~, `naved-
rebi~, `sasurveli~. amave saxelis variantia sauli||saulia (260, 140).
samoeli (1, 2, 3, 5, 12) (Zv. ebr.), niSnavs `RvTis mier Sesmenili~.
fonetikuri variantia samuel (258, 110).
serapioni (13) (berZ.) `serapisa~ (serapisi erqva Zv. egviptelTa sik-
vdil-sicocxlisa da gankurnebis RvTaebas) (259, 367).
stefane (2, 3, 7, 12) (berZ.) niSnavs `gvirgvins~. Zvel qarTulSi gavr-
celebuli forma iyo stefanos||spefanoz. evropul enaSi Sesulia sxvadas-
xvanairi formiT: germanulSi _ Stefan, frangulSi _ etien, ungrulSi _
iStvan da sxv. (255, 165).
qristefore (12) (berZ.) `qristes mtvirTveli~, `qristes maRiarebeli~
(258, 115).
24
Sio (9, 11) unda momdinareobdes siaoS-isgan, romelic warmoSobiT
iranuli saxelia da niSnavs `Savgvremans~, `Sav mamakacs~. Zvel qarTul-
Si Semosulia sioS-is formiT, am ukanasknelisagan ki miRebulia sabo-
loo forma Sio (260, 149).
SuSaniki (1) somxuri formaa susana-si, romelic warmoSobiT ebra-
ulia da `wylis SroSans~ niSnavs (261, 258).
$ 11. sakuTar saxelTa bruneba
agiografiuli Zeglebis mixedviT
sakuTar saxelad miCneulia adamianTa saxelebi da gvarebi, agreTve
geografiuli obieqtebis saxelebi: qveynebis, qalaqebis, mTebis, zRvebis,
tbebisa da misTanaTa saxelebi. ,,am tipis saxelebis bruneba Zvel
qarTulSi sagrZnoblad gansxvavdeba sazogado saxelTa brunebisagan.
sakuTari saxelebis bruneba Zvel qarTulSi asaxavs saxelTa brunebis
ganviTarebis uZveles etapebs, im safexurebs, romlebic win uswrebda
sazogado saxelTa brunebis kargad Camoqnil da mtkiced Camoyalibebul
sistemas~ (75, 363).
$ 12. piris saxelebis bruneba
samecniero literaturaSi (a. SaniZe, z. sarjvelaZe) adamianis saku-
Tar saxelTa brunebis ramdenime Taviseburebas asaxeleben:
1. saxelobiTSi, moTxrobiTsa da wodebiTSi, rogorc wesi, ar
dairTaven brunvis niSans;
2. ar moudiT savrcobi xmovani;
3. rogorc wesi, ar ewarmoebaT moqmedebiTi da viTarebiTi;
4. maTi fuZe arc ikumSeba da arc ikveceba;
5. ar gaaCniaT mravlobiTi ricxvis formebi.
zemoT CamoTvlili TaviseburebebiT garkveulia is viTareba, rome-
lic Cven gvaqvs sakuTar (am SemTxvevaSi _ piris) saxelebSi (zogierTi
gamonaklisis garda) Zveli qarTuli literaturis I periodSi (V-XI ss.)
da, rasac adasturebs iseTi mniSvnelovani Zeglebi, romelTa Sesaxebac
warmodgenili naSromis SesavalSi gvqonda saubari.
25
12. 1. wrfelobiTi brunva
wrfelobiTi gansxvavebuli brunvaa Zvel qarTulSi, radgan saxels
oden fuZis saxiT warmogvidgens. brunvis saxelwodebas safuZvlad sity-
va `wrfeli~ daedo, romelic `swors~, `marTals~ niSnavs (3, 550).
wrfelobiTi brunva pirvelad z. SanSovanis gramatikaSia dasaxel-
ebuli `sawrfelos~ saxeliT (222, 16). termini `wrfelobiTi~ daamkvidra
anton kaTalikosma (`dasabam brunuaTa ars wrfelobiTi, romelica ufrore
samarTal-ars, rameTu ewodebodes saxelobiTi~ (8, 134)) da gavrcelda
qarTul gramatikul literaturaSi, magram yvelgan wrfelobiTi udris
saxelobiTs. wrfelobiTi brunva SemdgomSi saxelobiTiT Secvala pl.
ioselianma (79, 14). n. marma pirvelma gamoyo wrfelobiTi damoukidebel
brunvad da brunvis niSnis daurTvelobis gamo mas gauformebeli brunva
uwoda (116, 29). saxelis fuZiT warmodgenil formas wrfelobiTi sabolood
a. SaniZem Searqva da brunvaTa rigSic pirvel adgilas manve moaqcia (209, 013).
Zvel qarTulSi wrfelobiTis damoukidebel brunvad arseboba-ar-
arsebobis problemiT ara erTi da ori mecnieri dainteresebula dRemde.
kerZod, aRniSnul sakiTxTan dakavSirebiT samecniero literaturaSi ar-
sebobs orgvari Tvalsazrisi;
1. wrfelobiTi Zvel qarTulSi brunvaa: n. mari (116, 29); a. SaniZe
(209,103); i. imnaiSvili (74, 21); k. danelia (49, 34) da sxv.
2. wrfelobiTi saxelobiTis erTgvari variantia: `wrfelobiTi saxelo-
biTis sinonimi~ da `gauformebeli (uderminacio) fuZea~, `wrfelobiTis
forma... wminda fuZea~: v. Tofuria, arn. Ciqobava (68, 504; 227, 13);
`wrfelobiTis forma Zveli qarTulis doneze saxelobiTia. kac
uniSno saxelobiTi aris, kac-i _ niSniani~: z. sarjvelaZe (159, 359). an _
`aramarkirebuli saxeldebiTi forma~, `wrfelobiTi calke brunvas ara-
sodes warmoadgenda qarTul enaSi: igi an iyo saxelobiTi brunvis ganu-
sazRvreli forma uZveles qarTulSi _ saxelobiTi an moTxrobiTi brun-
vebis Camoyalibebamde, an saxelobiTi brunvis Tavisufali varianti saxe-
lobiTi da moTxrobiTi brunvebis Camoyalibebis Semdeg~: T. uTurgaiZe
(185, 17-20, 23) da sxv.
26
i. imnaiSvilma monografiulad Seiswavla wrfelobiTi brunva Zvel
qarTulSi da Camoayaliba misi funqciebi: 1) wrfelobiTi Zvel qarTulSi
gamoxatavda Sedgenili Semasmenlis saxelad nawils; 2) zogierT SemTx-
vevaSi qvemdebaresac gamoxatavda, rac uZvelesi viTarebis gadmonaSTi
unda iyos (dasaxelebulia ramdenime zmna, romlebTanac qvemdebare ufro
xSirad gvxvdeba wrfelobiT brunvaSi. aseTebia: yola-qonebis (piris
saxelebTan) da gardauvali mniSvnelobiT gamoyenebuli rquma zmnebi) (49,
34-42); 3) gadmoscemda pirdapir damatebas garkveul zmnebTan, drois
garemoebasa da viTarebis garemoebas (74, 59-61).
wrfelobiTSi, rogorc wesi, dgas erTpirian zmnaTa III seriis
aRweriT formaTa saxeladi nawili. rogorc axal qarTulSi, ise ZvelSic
erTpiriani zmnebi III seriis formebs ikeTeben mimReobisa da meSveli
zmnis saSualebiT. mimReoba Zvel qarTulSi fuZis saxiTaa warmodgenili.
rogorc mecnierTa erTi jgufi varaudobs, wrfelobiTi Zvel qar-
TulSi gamoiyeneba damoukidebel brunvad sakuTari formiTa da daniS-
nulebiT. aseT SemTxvevaSi misi moqmedebis are zustadaa gansazRvruli
da sxva brunvaSi arevas SeuZleblad Tvlian. wrfelobiTi Zalian xSirad
gamoyenebulia sakuTari saxelebis sxvadasxva brunvis funqciis gadmosa-
cemad, kerZod: a) saxelobiTis; b) moTxrobiTis; g) wodebiTis; d) Cveuleb-
riv, sakuTriv wrfelobiTis funqciiT.
i. imnaiSvili aRniSnavs, rom `sakuTar saxelebsac moepovebaT wrfe-
lobiTi brunva, sakuTar saxelTa (adamianis saxelTa) brunebis mTeli
Tavisebureba swored adamianTa saxelebSia Camarxuli~ (75, 70). a. SaniZes
ki sakuTar saxelTa brunebis paradigmaSi wrfelobiTi brunva ara aqvs
Setanili: `sakuTar saxelebs, Cveulebriv moepovebaT sami forma,
romelTagan: erTi sazogado saxelTa saxelobiT-wodebiT-moTxrobiTis
badalia, meore micemiTisa da mesame naTesaobiTisa~ (210, 288). bunebrivia,
sakuTari saxelebis brunebaze msjeloba mxolod da mxolod sazogado
saxelebis gaTvaliswinebiTaa dasaSvebi, radgan brunebis yvela SesaZle-
beli saxeoba swored sazogado saxelebSi dasturdeba.
amjerad Cven yuradRebas SevaCerebT ,,sakuTriv wrfelobiTis~ for-
mebad wodebul erTeulebze. samecniero literaturaSi miTiTebulia:
hrqua-erqua da uwoda-ewoda tipis zmnebTan sazogado saxelebi wrfelo-
27
biT brunvaSi dgas. kerZod, sampirianobis SemTxvevaSi esaa pirdapiri
damateba, xolo or da erTpirianobis dros _ qvemdebare. pirvel SemTxve-
vaSi zmna yovelTvis II seriis mwkrivTa formiTaa warmodgenili, xolo
meore SemTxvevaSi _ I seriis mwkrivebiTac (74, 67). analogiuri varaudi
gamoiTqva saxelebTan mimarTebiTac (iqve, 74).
Cveni dakvirvebis obieqtic hrqua-erqua da uwoda-ewoda tipis zmne-
bTan Sewyobili sakuTari saxelebia, romlebic sakmao sixSiriT gvxvdeba
qarTul agiografiul mwerlobaSi. qvemdebared da pirdapir damatebad
Sewyobili sakuTari (adamianTa) saxelebi aRniSnuli tipis zmnebTan fu-
Zis saxiTaa warmodgenili, rasac Cveni kvlevis safuZvelze miRebuli
Sedegebic mowmoben.
a) qvemdebaris funqciiT hrqua-erqua zmnasTan:
romelsa erqua afoc [1, 13]; erqua saxeli mas abraham [2, 36]; saxeli
erqua mas gÂrobandak [2, 30]; da maT uTxres saxelebi maTi da hrques:
erTsa guSnak hrquan da erTsa baxdiad, erTsa burzo, erTsa panaguSnasp,
erTsa perozak, erTsa zarmil, erTsa stefane [2, 32]; romelsa saxeli
erqua buRa [4, 167]; da saxeli erqua vardan [7, 186]; romelsa saxeli erqua
kostanti [4, 165]; romelsa saxeli erqua jafar [4, 168]; romelsa erqua
kupra [12, 298].
uwoda-ewoda zmnasTan:
amas ewoda pirvelad miqael da merme gobron [5, 177]; romelsa ewo-
da Rirsad didi arseni [12, 267]; romelsa ewoda saban [12, 252]; romelsa
ewoda... anastasia [12, 298]; romelsa ewoda sula, beSqen da laklaki [13,
321]; xolo mamisa amis netarisas ewodeboda kÂpriane [13, 321]; xolo ro-
melsa ewoda garbanel [13, 330]
b) pirdapiri damatebis funqciiT uwoda-ewoda zmnasTan:
xolo naTlis-cemasa missa uwodes saxeli evstaTi [2, 30]; da uwodes
pirmSosa mas saxeli daviT [7, 186]; da Cuen saxeli arseni uwodeT [12, 270].
unda aRiniSnos, rom ZeglebSi analogiuri magaliTebi hrqua-erqua
zmnasTan ver davadastureT.
rogorc zemoT aRvniSneT, sakuTari (adamianis) saxeli wrfelobiT-
Si unda iyos yola-qonebis zmnebTanac. aRniSnul formebTan sazogado
28
saxelebSi SeiniSneba formaTa paralelebi: saxeli xan wrfelobiTSia,
xan saxelobiTSi.
Cven mier mopovebul masalaSi piris saxelebi wrfelobiT brunvaSi
ars da iyo zmnebTanac dasturdeba.
moZRuari Cueni grigol ars [12, 267]; movida yrmaÁ erTi da Tqua:
iakob manda arsa? [1, 18] (ars zmnas darTuli aqvs -a kiTxvis gramatikuli
morfema (183, 93-112)); rameTu miqael iyo aRmaSenebeli [13, 322]; yrma-Ra iyo
ZÀ misi igi miqael [12, 165]; rameTu mas Jamsa iyo mTavari, saxeliT, evagre
[9, 219]; da marxvasa mis Tanave iyo arseni [12, 290]...
cnobili faqtia is, rom adamianTa saxelebi: grigol, miqael, iakob
Zvel qarTulSi xmovanfuZianTa jgufs ganekuTvneba, xolo axalSi _
TanxmovanfuZianebs. rogorc Cans, Zvel qarTulSive dawyebula maTi
TanxmovanfuZian piris saxelebTan gaTanabrebis procesi. samecniero li-
teraturaSi gamoTqmuli Tvalsazrisis Tanaxmad, wrfelobiTis adgils
nel-nela saxelobiTis brunva iWers. markirebulma saxelobiTma brunvam,
romelic arsebiTad gamoxatavda gramatikul subieqtsa da pirdapir obi-
eqts, advilad SeZlo saxeldebiTobis, nominaciis funqciac SeeTavsebina
da, faqtobrivad, wrfelobiTi brunva ukve zedmeti gaxda.
12. 1. 1. adamianis saxelis sazogado saxelTan gaTanabreba
adamianis saxelis sazogado saxelTan gaTanabrebis erTaderTi Sem-
Txvevaa, roca piris saxels saxelobiTis -Á erTvis:
romelsa ewoda kaxaÁ [4, 165].
gamonaklisi forma gvavaraudebinebs, rom igi ufro kalmis Secdoma
unda iyos, vidre enobrivi normidan gadaxveva, an iqneb imis Sedegia, rom
piris saxeli kaxa eTnonimisganaa warmoqmnili.
12. 2. saxelobiTi brunva
samecniero literaturaSi miTiTebulia, rom ,,saxelobiT brunvaSi
mocemuli saxeli, Cveulebriv, an subieqtia, an pirdapiri obieqti~ (236,
76).
12. 2. 1. boloTanxmovniani saxelebi
a) subieqtad gamoyenebuli:
29
da aginebda varsqen Tesl-tomsa missa [1, 17]; xolo jojik mswrafl
aRdga ze [1, 26]; gamovida abraham queyanisa misgan [1, 36]; Semdgomad daviT
mefobda [2, 38]; ...solomon mefobda [2, 38]; baxdiad eSmakeul iqmna [2, 34];
xolo netari guSnak... perozak da zarmil... mtkiced dges... [2, 33]; viTarca
ityÂs iob [5, 173]; adam ara scda [5, 173]; xolo mefÀ igi sumbat ukunvida
[5, 178]; aRZra mefÀ sarkinozi, saxeliT abul-kasim [5, 175]; daniel...
STaagdes mRvimesa [9, 227]; ganmxiarulda guaram RviniTa [12, 289]... iyvnes...
didi sofron, sanatreli mamaÁ [12, 294]... samoel... gardacvalebul iyvnes
[12, 253]; mswrafl... movida mirean [12, 270]; miegeba wina gabriel [12, 259];
xolo bagrat umTavres... iyo sibrZniTa [12, 272]; xolo gurgen... RmrTisa
mier dajda erisTavTa-erisTavad [12, 277]; xolo zenon Svili iyo
saCinoÁsa [12, 263]; wmidaÁ efrem iyo dRiTa uxuces [12, 270]...
b) pirdapir obieqtad gamoyenebuli:
maSin akurTxa jojik [1, 27];... daeswava sityuad gobron [5, 177];... waravlina
igini... viTarca iakob ioseb... [7, 188]; ... ioseb warvhyav egÂpted kruli [12, 243];
da warmoudgina... patrik, guaram... abulasaT [12, 259]; ...efrem moviÃsenneT [12,
286]; ...saxel-sdves tiriWan [7, 186]; warmoavlina... stefanoz [3, 61]...
12. 2. 2. boloxmovniani saxelebi
a) subieqtad gamoyenebuli:
a boloxmovnianebi:
... andria gardacvalebul iyvnes [12, 253]; ... zaqaria sTulisa JamTa jda
tbas TÂsTa [12, 304]; nebiTa RmrTisaÁTa iqmna saba episkopos iSxansa zeda
[12, 274]; da saxeli misi werta [12, 317]; romlisa-igi iyvnes pirvel
amaSenebelni... qurdia [13, 339]; da ia etyoda [13, 330]; romlisaTÂs elia
ityÂs [5, 173]; viTarca ieremia ityÂs [5, 176]; da esaia ityÂs [5, 178]...
e boloxmovnianebi:
waremarTnes tfiliss igi da stefane [2, 35]; da mociquli pavle miswers
[3, 49]; xolo nerse.. Sevida queyanasa mas... [3, 58]; da saxeli colisa misisa�
Tagine [7, 186]; ... da evagre dga martoÁ�[9, 219]; xolo mswrafl... ganikurna
adarnese [12, 299]; xolo adarnese... friad SeSinda [12, 298]; ... Tevdore da
qristefore warmovides xancTad [12, 279]; da epifane ZmaTa maT eSora [12, 293];
da etÂfane Seimosa Jamis wirvad [12, 293]; viTarca mose ityÂs [12, 251]...
30
e xmovanze daboloebul adamianis saxelebTan erTad, agiografiul Zeg-
lebSi, gvxvdeba piris saxeli qriste, romelic Taviseburad ibrunvis Zvel
qarTulSi. specialur literaturaSi SeniSnulia, rom `igi zog brunvaSi sa-
zogado saxelebs misdevs, zogSi ki ise ibrunvis, rogorc adamianis saxeli.
sazogado saxelsaviT ibrunvis is micemiTSi, moTxrobiTsa da viTarebiTSi;
adamianTa saxelsaviT _ naTesaobiTSi, moqmedebiTsa da wodebiTSi. wrfe-
lobiTi da saxelobiTi e-sa da À-s garCevazea damokidebuli~ (75, 381); (159,37):
... romelTaTÂs qriste cudad mokuda [95, 175]; ... viTarca moiyvanes
qriste wueramde mis mTisa [13, 324]; xolo eseviTarTa saswaulTa iqmoda
qriste [12, 301]...
À bolosarTianebi:
e-ze fuZedaboloebul saxelebSi saxelobiTi brunvis niSani -Á erw-
ymis winamaval fuZiseul e-s da vRebulobT À difTongs.
sakvlev ZeglebSi À difTongis xmareba piris saxel `qristesTan~
ufro xSiria, vidre Cveulebriv adamianis saxelTan:
...moviwieniT... Tevdore da qristeforÀ [12, 279]; iyavn qristÀ RmerTi
Cuen Soris [12, 252]; qristÀ amaRlda zecad [2, 42]; aRvida qristÀ ierusa-
lÀmad [2, 40]...
i boloxmovnianebi:
da viTarca waremarTebodes evstaTi... tfiliss [2, 34]; da dajda mis win ZÀ
misi mahdi [3, 56]; xolo Tevdosi... SeiWurvoda zakulebiTa mravalferiTa [7, 187];
rameTu TÂT dasweres basili [13, 345]; da giorgi SvilTagan oÃer da uqm iyo [13,
339]; ... amieriTgan arseni iyavnâkaTalikos qarTlisa [12, 289]; rameTu etÂfane da
matoi pirvelve megobar iyvnes [12, 263]; ... moiwia cqiri qorTas [12, 307]...
o boloxmovnianebi:
xolo netari... borzo mtkiced dges... [2, 33]; netari habo Seeyo mar
xvasa da locvasa daubrkoleblad [3, 58]; romlisa-igi iyvnes pirvelni
aRmaSenebelni amaspo da qurdia [13, 339].
u boloxmovnianebi:
da Sevida iesu saqorwinesa mas [2, 39].
b) pirdapir obieqtad gamoyenebuli
a boloxmovnianebi:
31
romelman gamozarda elia [9, 218]; ixilvnes viTarca Zuelsa Sina
elia.. da Semdgomad saba [13, 320]; da Tana wariyvanna saba [12, 264]; saba ga-
nuteva iSxans [12, 265]; aramed akurTxen qristeman amona [12, 277]; da warmo-
udginna... arSuSa [12, 259].
e boloxmovnianebi:
warudginnes... stefane [2, 35]; raÁTa moviÃsenoT... saxeliT ise [9, 221];
xolo... avlina petre zRuasa zeda [9, 223]; da pova lukiane SeSinebuli
[10, 232]; ixilvnes... viTarca Zuelsa Sina iovane da Semdgomad... gerasime
[13, 320]; ... povna qristefore [12, 252]; da hrwmena qriste [2, 30]; romelTa
aRuarebies qriste [8, 202]...
À bolosarTianebi: Seiwynara nersÀ yovliT eriT misiTurT [3, 59]; da
ganuteva nersÀ mravliTa niWiTa [3, 59]; da juars acues qristÀ [2, 42]; da
Seiyvara qristÀ yovliTa guliTa [3, 57]...
i boloxmovnianebi:
da gamoaqunda mkudari iamavri [2, 39]; warudgines evstaTi... [2, 35]; ...
adide arseni [7, 186]; da arseni TÂT iCina [12, 280]; ixilvnes... viTarca
Zuelsa Sina .. da Semdgomad makari, efTÂmi [13, 320].
12. 2. 3. -ca nawilakiani saxelobiTi
nawilaki yvela brunvis formas daerTvis wodebiTis garda. ufro
xSiria -ca nawilakis xmareba, romelic ,,mniSvnelobiT daaxloebiT udris
agreTve-s~ (217, 147).
a) pirdapir obieqtad gamoyenebuli:
gamoxates TÂT miqaelca orTa maT Tana galatozTa zeda sarkumelsa
aRmosavalisa [13, 345].
b) subieqtad gamoyenebuli:
da Tevdosica tirodave maT Tana [7, 189].
12. 2. 4. sazogado saxelebTan gaTanabrebis SemTxvevebi
brunebisas, rogorc zemoT vnaxeT, adamianis sakuTari saxelebi
inarCuneben uZveles saxes, saxelobiTSi ar dairTaven brunvis niSans, mag-
ram enis ganviTarebis kanonzomierebis Sedegad boloTanxmovniani saku-
Tari saxeli TandaTan gauTanabrda boloTanxmovnian sazogado saxelebs,
32
ris gamoc, gvaqvs paraleluri konstruqciebi. `erT SemTxvevaSi sakuTar
saxels ar gaaCnia saxelobiTi brunvis niSani da es Zvel saqarTveloSi
normaa, meore SemTxvevaSi, Tumca iSviaTad, sakuTari saxelebi sazogado
saxelebis msgavsad irTaven brunvis niSans~ (90, 365). SeniSnulia, rom
saxelobiTSi -i da -Á sakuTar saxelebTan Tavs iCens VII s-idan.
a) subieqtad gamoyenebuli:
esua abraams isaki da isaks iakobi [2, 37].
b) pirdapir obieqtad gamoyenebuli:
... RmerTman, romelman akurTxa iakobi [10, 236]. Cuen viciT mamaÁ misi
iosebi [2, 40] // waravlina igini... viTarca iakob ioseb [4, 188]; ioseb warv-
hyav egvipted kruli [7, 243]; erTisagan naTesavisa gamoiyvana abraami [8,
198] // gamovida abraham queyanasa misgan [6, 219]; ixila ZÀ TÂsi sayuareli
daviTi [4, 189] //waravlina netari daviT garesjisa udabnosa [8, 207]; xolo
wmidaÁ daviT evedra ufalsa [10, 238].
maSasadame, saxelobiT brunvaSi warmodgenil adamianTa saxelebis
kvlevam dagvanaxva, rom agiografiul ZeglebSi pirdapir obieqtad gamoye-
nebuli piris saxelebis xmareba ufro produqtiulia, vidre subieqtad
gamoyenebuli saxelebisa. aRniSnul brunvaSi sazogado saxelebTan gaTa-
nabrebis mxolod xuTi SemTxveva davadasturebT. or SemTxvevaSi piris
saxeli nawilakdarTulia.
12. 3. moTxrobiTi brunva
moTxrobiTi brunva, samecniero literaturaSi gamoTqmuli Tval-
sazrisis Tanaxmad, adamianis saxelebTan fuZis saxiTaa mocemuli. `misi
garCeva saxelobiTisagan mxolod sintaqsurad SeiZleba: 1) sityvaTa ri-
giT: pirveli qvemdebarea, meore _ pirdapiri damateba; 2) moTxrobiTobas
gansazRvravs gardamavali zmna (Semasmeneli) II seriaSi, romelsac subieq-
ti moTxrobiTSi Seewyoba; 3) moTxrobiToba ganisazRvreba rogorc II se-
riaSi dayenebuli gardamavali zmniT (SemasmenliT), ise sazRvrulTan
moTxrobiT brunvaSi Sewyobili gansazRvrebiT; 4) moTxrobiTi brunva, sa-
zogado saxelebis msgavsad, gaformebulia -man bolosarTiT _ gaTanabre-
bulia sazogado saxelebTan, rac Zlier iSviaTi movlenaa~ (236, 87-88).
33
12. 3. 1. sityvaTa rigiT gansazRvruli saxelebi
da waravlinna igini ÃevTa maT vaJganisaTa, viTarca iakob ioseb Re-
leTa maT qebronisaTa [7, 188].
12. 3. 2. boloTanxmovniani piris saxelebi II seriis
gardamaval zmnasTan
dRes me da jojik da colman misman erTad puri vWamoT [1, 16]; vars-
qen uvar-yo WeSmariti RmerTi [1, 12]; episkoposTa maT orTa ioane da afoc...
aRvixueniT patiosanni Zualni [1, 28]; daviT aRasrula sakuerTxni...[2, 38];
solomon ormeocsa welsa aRaSena...[2, 40]; abraham yo egreT [2, 37]; xolo
tiriWan viTarca ixila sikudili... iwrafa sivltolad [7, 188]; ...daniel
lomni daamSÂdna [10, 293]; RmerTSemosilman ilarion ganavrcela [10, 236];
ubrZana bubaqr monaTa TÂsTa [10, 236]; miugo abibos da hrqua [11, 244];..
romelTaÁ kudi kudsa Seukueca safron [12, 312]; xolo efrem ...mihronisa
kurTxevaÁ qarTls ganawesa [12, 290]; maSin gabriel hrqua wmidasa mas... [12,
259]; bagrat da guaram Sewires TiToeulad... yoveli uxuebiT [12, 263];
xolo etÂfane da zenon hrques ZmaTa... [12, 308]; adam Wama xili igi [12, 288];
da abulasad eseve amcno colsa TÂssa [12, 292]; gedeon sawumisi dadga
gamocdad saqmed [13, 334]; mouwoda miqael queyanisagan berZenTasa [13, 334];
xolo makedon ikadra sulisa wmidisa dabadebulTa Soris SerTva [8, 195]...
12. 3. 3. boloxmovniani piris saxelebi II seriis
gardamaval zmnasTan
a boloxmovnianebi:
... viTarca yo odesme saba [8, 202]; xolo febronia hrqua mkueTr [12, 297];
zaqaria...hrqua maT [12, 304]; gviTxra Cuen ia [13, 329]; viTarca eva sikudili
soflad SemoiRo [5,1 73]; xolo werta diadi Sesawiravi miuZRvna [12, 318]...
e boloxmovnianebi:
hrqua ioane mowafeTa [9, 223]; da mose moixuna ficarni igi [2, 37];
stefane auwya samoel kaTalikozsa [2, 45]; agrZna ese Tagine [7, 187], xolo
evagre hrqua [9, 219]; miugo lukiane da hrqua [10, 237]; ... adarnese... Seswi-
res TiToeulad... yoveli uxuebiT [12, 263]; viTarca Tqua pavle... [12, 283]; ...
34
Tevdore da qristefore... wariyvannes... igini yrmani [12, 272]; xolo etÂfane
da zenon hrques ZmaTa maT... [12, 308]; viTarca ixila nersÀ dedofali...
akurTxevdes RmerTsa [5, 59]...
i boloxmovnianebi:
basili miiTuala winamZRurobaÁ [13, 346]; ver gulisxma yo Tevdosi
sibrZnÀ igi [7, 190] da Tevdosi warago safasÀ [7, 194].
u boloxmovniani:
maSin ubrZana iesu mowafeTa maT [2, 39].
12. 3. 4. sazogado saxelebTan gaTanabreba
solomonman ormeocsa welsa aRaSena taZari [2, 40] (//solomon orme-
ocsa welsa aRaSena... [2, 40]); cqirman... waravlina eri igi xancTas [3, 307]; ra-
meTu mokla laklakman disiZe TÂsi [13, 340]; xolo garbanelman aRgavsenin
Tquen [13, 27]; yovlad savseman qristeman aRgavsenin Tquen [1, 27]; akurTxa
wyali igi qristeman [2, 39]; rameTu qristeman Seamkvna saswauliTa [12, 292]...
12 3. 5. -ve nawilakiani moTxrobiTi
`-ve nawilaks Zvels qarTulSi igive mniSvneloba aqvs, rac axalSi~
(217, 148); `aRniSnavs TviT imaves~ (219, 614).
...romelsa giorgive amcno [13, 344].
amdenad, rogorc kvlevam gviCvena, agiografiul TxzulebebSi moTx-
robiT brunvaSi sityvaTa rigiT gansazRvruli adamianTa saxelis xmare-
bis mxolod erTaderTi SemTxveva Segvxvda. II seriis gardamaval zmnas-
Tan Sewyobili TanxmovanfuZiani da xmovanfuZiani piris saxelebi TiTq-
mis Tanabari raodenobiTaa warmodgenili. xmovanfuZianTagan yvelaze xSi-
ria -e boloxmovniani piris saxelebis xmareba. sazogado saxelebTan ga-
Tanabrebis samoci SemTxveva davadastureT, rodesac adamianis saxeli
oTx, xolo piris saxeli qriste ormocdaTeqvsmet SemTxvevaSi gaforme-
bulia moTxrobiTi brunvis -man bolosarTiT. erT SemTxvevaSi xmovanfu-
Ziani piris saxeli -ve nawilakiania.
`
35
12. 4. wodebiTi brunva
wodebiTi brunva ufro gviandeli warmoSobisaa. pirvelad igi
z. SanSovanis mokle gramatikaSia (1737) dasaxelebuli sawodebos saxel-
iT. termini Semdeg anton kaTalikosma (1885) wodebiTiT Secvala.
wodebiT brunvasTan dakavSirebiT qarTul lingvistikaSi mravali
urTierTsapirispiro mosazrebaa gamoTqmuli. mkvlevarTa erTi jgufi
fiqrobs, rom wodebiTi damoukidebeli brunvaa: a. SaniZe (213, 48-56); T.
uTurgaiZe (185, 67) da sxv. meore jgufisaTvis wodebiTi araa damouki-
debeli brunva: anr. Ciqobava (168, 61); v. Tofuria (67, 36-47) da sxv.
qarTul agiografiul ZeglebSi gvxvdeba wodebiT brunvaSi dasmu-
li rogorc TanxmovanfuZiani, ise xmovanfuZiani piris saxelebi (naSrom-
Si, pirvel rigSi, ganvixilavT oden fuZis saxiT warmodgenil piris
saxelebs).
12. 4. 1. boloTanxmovniani wodebiTi:
... da hrqua: `daviT, daviT!~ [12, 232]; da Sen, jojik, arRara Cemi
mazli xar [1, 15]; ukueTu amas iqm, efrem, me uvar myav [12, 287].
12. 4. 2. boloxmovniani wodebiTi
Tevdosi, mxeco, uwyalo...[7, 189]; lazare, gamoguale! [1, 40]; lukiane,
Zmao, miiRe pinaki...[10, 231]; Zmano, Tevdore da qristefore... eqmeniT amaT
mzardul keTil...[12, 271]; rameTu Senda moviltvi, qriste, Zeo RmrTisao
[4, 169]; eha didebulebaTa SenTa, qriste! [10, 235].
12. 4. 3. sazogado saxelebTan gaTanabrebis SemTxvevebi
Zvel qarTul agiografiul ZeglebSi, rogorc zemoTac aRvniSneT,
mkveTrad SeiniSneba sakuTar saxelTa sazogado saxelebis brunebasTan
gaTanabrebis tendencia. am mxriv arc wodebiTi brunva warmoadgens gamo-
nakliss. sakvlev ZeglebSi dasturdeba uiSviaTesi SemTxveva, rodesac
adamianis saxeli aRniSnul brunvaSi -o bolosarTiTaa gaformebuli.
basilo, mokled Sen mcxeTas mamasaxlisad dasdgebi [12, 318]; sayua-
relo da qristes mier Zmao garbanelo... [13, 331]
36
garbaneli, vfiqrobT, fsevdo piris saxelia (Sdr.: garbanelni, `moq-
cevaÁ qarTlisaÁ~, Zeglebi, 1, Tb., 1963, gv. 97).
aqve SevniSnavT, rom adamianis saxelebze wodebiTi brunvis niSnis
darTva cocxal metyvelebas asaxavs, magram saliteraturo enam es mov-
lena ar miiRo.
12. 5. micemiTi brunva
micemiTi brunva uZvelesi warmoSobisaa. sakvlev ZeglebSi aRniSnul
brunvaSi warmodgenili adamianTa saxelebi umTavresad -s sufiqsiTaa
gaformebuli.
Tu adamianis sakuTar saxelTa formiT erTgvari saxelobiTisa da
moTxrobiTi brunvis sintaqsuri viTarebis (subieqtisa da obieqtis) gasa-
rkvevad zogjer saWiroa maTi gaTanabreba sazogado saxelTa formiT
gaTvaliswinebul saxelobiTsa da moTxrobiTTan, aseTi saWiroeba mice-
miTTan araa aucilebeli. igi, Cveulebriv, irib damatebas gamoxatavs.
12. 5. 1. boloTanxmovniani saxelebi
xolo wmidaman SuSanik hrqua jojiks [1, 26]; RmerTi daviTs uyuars [2,
38]; mwodebelman man hrqua ustams [2, 31]; wina dascviTe isaks da iakobs [2, 37];
da esua abrahams isaki [2, 37]; mdevarni... ewines tiriWans [7, 188]; hxadoda igi
dedasa TÂssa raqels [11, 243]; maSin episkoposTa hrques efrems... [12, 288];
monagebi maTi dauteves zenons [12, 263]; marjuenaÁ misces ficisaÁ mireans [12,
267]; aqundes... miqaels basili [12, 322]; miuwera ebistole serapions [13, 335]...
12. 5. 2. boloxmovniani saxelebi
... romeli moeZRuana... ioanes [1, 18]; xolo veJan buzmir hrqua evstaTis da
stefanes [2, 35]; da mosca moses [2, 37]; romliTa elias epatiJa SuriTa... caTa
Sekrvad [5, 173]; da hrqua dasa TÂssa Tagines [7, 190]; viTarca auwya... nerses [7,
190]; rameTu amiT saxiTa emsgavsa pavles [7, 189]; mouwoda... TaTas [9, 227]; ... ro-
meli moarTumida sazrdelsa Sios [9, 219]; xolo evagres Sehmosa saxe monazo-
nebisaÁ [9, 220]; da merme mixedna wmidaman iovane ises [9, 223]; mouwoda mamaman
daviT lukianes [10, 237]; da hrqua mamaman daviT bubaqrs [10, 236]; da sabas mun-
Tquesve guls-edva dadgomaÁ [12, 265]; da Seuvrda etÂfanes [12, 292]; da mswrafl
37
xolo acnobes epifanes [12, 232]; da hrqua basilis [12, 302]; mas Jamsa axares
arsenis [12, 296]; SeemTxva adarneses seni [12, 298]; da ...misca qristefores [12, 280];
xolo efrem mianiWa Tevdores [12, 280]; da Sehvedra samwysoÁ igi TÂsi giorgis
[13, 342]; da qristes hrques mRdelT moZRuarTa maT da moxucebulTa [2, 40]...
12. 5. 3. Tandebuliani micemiTi
samecniero literaturaSi miTiTebulia, rom axali qarTulisa da
Zveli qarTuli enis Tandebulebi erTmaneTisagan mkveTrad gansxvavdebian.
axali qarTuli enis Tandebulebi saxels mxolod boloSi erTvis, bo-
losdebulebia, xolo Zvel qarTulSi ,,Tandebuli SeiZleba iyos winde-
bulica da ukudebulic~ (217, 141).
Zvel qarTulSi moipoveba rigi Tandebulebisa, romlebic or brun-
vas iTxovs. sakvlev ZeglebSi aseTebia: winaSe, Tana, zeda. isini gvxvdeba
rogorc naTesaobiT, ise micemiT brunvaSic. agiografiul ZeglebSi ze-
moT dasaxelebuli Tandebulebi piris saxelebTanac dasturdeba.
a) win dasmuli Tandebuli (windebuli) winaSe.
Tandebuli winaSe Zvel qarTulSi ganarCevda vin da ra jgufis
saxelebs. Cven igi, amjerad, vin jgufis saxelebTan gvainteresebs:
raÁTa didad braleuli igi ubraloTa maT ganamarTlon winaSe
qristesa [12, 299].
winaSe TandebulTan warmodgenili piris saxeli gavrcobilia.
b) ukudebuli Tandebulebi: Tana, zeda.
Tandebuli Tana umTavresad ra jgufis saxelebTan ixmareba, magram
igi sulieri sagnis aRmniSvnel saxelebTanac dasturdeba:
... xanZTiT waryolil iyo Tevdores da qristefores Tana [12, 268].
zeda Tandebulic ra jgufis saxelebTan ixmareba, magram gamonak-
lisi SemTxvevebi aqac SeiniSneba:
amisTÂsca mravalgzis mxilebaÁ miawia netarman grigol adarnerses
zeda [12, 298].
12. 5. 4. -ca nawilakiani micemiTi
da noeca moaswava sarwmunoebaÁ eklesiisaÁ kidobansa mas Sina [5, 179].
mocemul piris saxelTan micemiTis niSani daikarga.
38
12. 5. 5. sazogado saxelebTan gaTanabrebis SemTxvevebi
xolo kacman man yoveli igi yofili uTxra cqirsa [12, 305]; mihved-
rides qristesa [1, 27]; da qadagebdes qristesa [8, 212]; Tayuanis-sces qris-
tesa [3, 71]; ... vesav qristesa [8, 283]; madli misca qristesa [12, 300]; adideb-
des qristesa [12, 299]...
rogorc vnaxeT, micemiTi brunvis niSanze darTuli -a savrcobi,
garda erTi SemTxvevisa,
ZiriTadad,`````````````````````````````````````````````````````````````````````````````
````` piris saxel qristesTan gvxvdeba. aRniSnuli xmovnis darTva
adamianis sakuTar saxelebze IX saukunidan dasturdeba. cxadia, es
movlena cocxali metyvelebis amsaxveli faqtia.
12. 6. naTesaobiTi brunva
naTesaobiTi brunva warmoSobiT uZvelesia. iseve rogorc micemiTSi,
naTesaobiT brunvaSic adamianis sakuTari saxeli brunvis ZiriTadi -is
niSniT aris warmodgenili emfatikuri a-s gareSe. naTesaobiTi brunva
Tandebuliania. gvxvdeba rogorc calke mdgomi, ise piris saxelTan Serw-
ymuli Tandebulebi.
12. 6. 1. calke mdgomi Tandebulebi
winaSe: romeli Tana suliTa maradis ixareb winaSe qristÀsa [12, 258];
romelTa wariyvanes igi sixaruliT winaSe qristÀsa [12, 258].
Tana: moses da elias Tana zraxvida [13, 334]; grigolis Tana me var aw
Svili Seni [12, 278]; da gamovida igi nersÀs Tana [12, 62]; ineba
warmosvlaÁ nersÀs Tana [3, 56]; rameTu gonebaÁ Cemi qristÀs Tana ars
zecas [3, 70]; da qristÀs Tana moswrafebiT mamakac iqmneniT [4, 171]...
zeda: da viTarca-igi iyo iobis zeda [4, 167]; da aRaSena eklesiaÁ davi-
Tis zeda [7, 191]; rameTu vixileT dRes grigolis zeda miuwvdo-
meli didebaÁ [12, 289].
ze: `-ze Tandebuliani formiT dro gamoixateboda Zvel qarTul-
Sic~ (-ze Tandebuli drois gamoxatvis funqciiT ixmareboda
dialeqtebSic: `Wamaze (=Wamis dros) movida...~): `elises ze (eli-
39
ses dros)~ (291, 56);
...viTarca dabadebisasa noes ze warwymedasa ampartavansa kacTasa
[12, 173]; da amis miqaelis ze iwyes eklesiaÁ igi [13, 344]; moÃsenebad...
loTis ze [5, 173]; Zalisa RmrTisaÁTa... ezraÁs ze... [12, 307].
mimarT: `Tandebuli mimarT Zvel qarTulSi gamoiyeneboda da III (an II)
piris formebTan ixmareboda (amJamad gamoiyeneba I pirTanac: `Cem
mimarT~ (zepir metyvelebaSi `Cems mimarT~), aRniSnavda mimar-
Tebas, gankuTvnebas~ (291, 299). Cven III piris formebTan davadas-
tureT:
Tavs-mdeb geqmne qristÀs mimarT [12, 296]; aw glocavT Tquen
qristÀs mimarT. [12, 310]...
Mier: `Tandebuli mier gamoxatavs moqmed pirs, Semsrulebels (agenss)~
(291, 297):
... TevdorÀs da qristeforÀs mier [12, 279]; viTarca-igi samoe-
lis mier saTno iyo [5, 180]; xolo netarsa noes mier dauSTa
Tesli mkÂdrobisaÁ [5, 173]; Seimko... qrists mier [12, 315]; srul
iqmna wamebaÁ maTi qristÀs mier [5, 180-181]...
12. 6. 2. piris saxelTan Serwymuli Tandebulebi
-TÂs: samecniero literaturaSi aRniSnulia, rom `-TÂs mxolod uku-
debulia da martooden naTesaobiTis gavrcobil formas daer-
Tvis~ (217, 142).
da viTarca iobisTÂs weril ars [13, 324]; da miqelisTÂs didsa sa-
ocrebasa cxadad... hyofnida [5, 280-281]; mireanisaTÂs gul-ZÂrad iyo
[12, 287]; iyo mxilebaÁ ese arsenisaTÂs [12, 289]; abrahamisTÂs ufali
ityÂs...[12, 262]; da samaradisoÁsa Cuenisa daviTisTÂs vitydiT [10, 237];
iovanesTÂs vityodiT [9, 227]; sanatrelsa mowamisa... haboÁsTÂs [3, 56];
ismina maTi evstaTisTÂs [2, 31]; da aRdges asurni mTavarni kacni
stefanÀsTÂs [2, 35]; daiTmine sikudili qristÀsTÂs [3, 77]...
-gan: `-gan Tandebulic mxolod ukudebulia. daerTvis naTesaobiTi
da moqmedebiTi brunvis formebs. naTesaobiT brunvasTan aRniS-
navs Sinagans, Tvisebrivs~ (291, 74). agiografiul ZeglebSi gvxvdeba
gauvrcobel piris saxelebTan:
40
iswave esaiaÁsgan... [12, 312]; romeli-igi ara aqunda ÃelTa
SuSanikisgan [1, 12]; iTxoeT qristÀsgan... SendobaÁ [12, 301]...
amrigad, naTesaobiT brunvaSi warmodgenili adamianis sakuTari
saxeli yvela Tandebuliania. winaSe TandebulTan mdgomi piris saxelebi
gavrcobilia; xolo -TÂs Tandebuli, romelic mxolod gavrcobil for-
mebs daerTvis, gauvrcobel piris saxelebTanac davadastureT.
12. 7. moqmedebiTi brunva
moqmedebiTi brunva qronologiurad Zvelia. piris saxelebTan, ro-
gorc zemoT aRvniSneT, ar ixmareba. sakvlev ZeglebSi mxolod erTader-
Ti forma Segvxvda, rodesac piris saxeli qriste moqmedebiTi brunvis
urT Tandebuls dairTavs:
... dafarul ars qristÀTurT QRmrTisa Tana [12, 300].
$ 13. msazRvreliani piris saxelebi
13. 1. nawevriani piris saxeli
samecniero literaturaSi arsebuli Tvalsazrisis Tanaxmad, cnobi-
lia, rom piris saxeli isedac gansazRvruli da gamorCeulia, amitom mas-
Tan nawevari ar ixmareba. Tumca zogjer nawevari aRniSnuli tipis saxe-
lebTanac gvxvdeba.
Zvel qarTulSi nawevari orgvaria: gansazRvruli da ganusazRv-
reli. sakvlev Zeglebze dakvirvebam gviCvena, rom agiografiul ZeglebSi,
piris saxelebTan, orive tipis nawevari gvxvdeba.
13. 1. 1. saxelobiTi brunva
igi:
gansazRvruli nawevari igi saxels boloSi erTvis. sakvlev
ZeglebSi ki piris saxelebs win uZRvis:
mivida igi SuSanik [1, 19]; ityoda netari igi Tagine [7, 189]; da
Seewivis... uÃorcoÁ igi faraoÁ [8, 206]; da ixila wmidaÁ igi Sio
[9, 219]; kaci igi ia Seuvrda wmidasa... [13, 330]; kaci igi garbaneli...
moiwines swrfiT Cuenda [13, 334-335]; movida mun RmrTismsaxuri
igi giorgi [13, 335]; RmerTsa mimRebeli igi mose [8, 194]...
41
zogierT SemTxvevaSi nawevari da piris saxeli gaTiSulia
sxva saxeliT:
poves erisTavi igi maTi Tevdosi [7, 188]; xolo netari igi
episkoposi abibos megobari iyo... [11, 242]; didi igi mamaÁ miqael
[13, 334]; netari igi episkoposi zaqaria [12, 304]; netari igi beri
Ãuedios [12, 257]; netari igi mamaÁ grigol [12, 313]; Rirsni igi
RmrTisani arseni da efrem [12, 279]; da Seewyala bersa mowafe
igi TÂsi elia [8, 212].
ese: gansazRvruli nawevari ese warmoSobiT CvenebiTi nacvalsa-
xelia. aRniSnavs siaxloves pirvel pirTan. piris saxels win
erTvis; zogjer sxva saxeliTaa gaTiSuli:
ese zenon miwevnul iyo saTnoebaTa moZRurisa TÂsisaTa [12,
313]; sanatreli ese arseni kaTalikozi da efrem episkoposi movi-
dian xilvad... [12, 290]; ese efrem, Rirsi RmrTisaÁ [12, 267]; ese bag-
rat... [12, 307]; netari ese habo... [3, 60]. ...wmidaÁ ese episkoposi ise
[9, 222]; gamorCeul iqmna Rirsi ese wmidaÁ ise [9, 222]; ese netari
zenon moiwia moxucebulebasa [12, 263]; maT Tanave iyo sa-
natrelica ese monaÁ qristÀsi habo [3, 58]; da samnive ese netarni:
grigol da Tevdore da qristefore warmovides xancTad [12, 279].
vinme: vinme ganusazRvreli nacvalsaxelia, magram, zogjer, nawev-
ris rolsac asrulebs. ganusazRvreli nacvalsaxeli da
ganusazRvreli nawevari SinaarsiT axlos dganan erTmaneTTan
da konkretul SemTxvevaSi maTi gamijvnac ki Wirs. agiogra-
fiul ZeglebSi piris saxelebTan nawevari vinmes xmarebis sami
SemTxveva davadastureT: organ piris saxels mosdevs, xolo
erT SemTxvevaSi win uZRvis da gaTiSulia sxva saxeliT:
ilarion vinme... daadgina mamasaxlisad [12, 268]; daadgina
monacvled misa pavle vinme xucesi ]13, 345].
mas Jamsa iyo vinme... Ãuedios [12, 235].
13. 1. 2. moTxrobiTi brunva
moTxrobiT brunvaSi dasmul piris saxelebTan gvxvdeba -man, -aman, -
maT nawevrebi (gansazRvruli mniSvnelobiT) da ganusazRvreli nawevari
42
erTi. warmoSobiT yvela nacvalsaxelia (erTi warmoSobiT ricxviTi saxe-
lia da ZiriTadad am funqciiT ixmareba, magram, amasTan erTad, is ganusa-
zRvreli nacvalsaxelis mniSvnelobiTac gvxvdeba):
man: a) uSualod erTvis piris saxels:
... rameTu man mose pirvelad iwyo aRwerad Sesaqmisa cisa da qu-
eyanisa [4, 164]; xolo wmidaman man habo hrqua maT [3, 69]; xolo ne-
tarman man abibos hrqua... [11, 245]; moiTxova anCisa saydari... ukue-
Turman man cqirman [12, 305].
b) gaTiSuli nawevari da piris saxeli:
mswrafl moiRo sanatrelman man episkoposman iovane Sesag-
ragnad sudari [1, 28]; RmrTismoyuareman man dedakacman Temestia...
Tqua [12, 284].
Aman: gaTiSul nawevarTan da piris saxelTan:
xolo netarman aman... Sio... pova zecisa igi margaliti [9, 229];
aman netarman amba giorgi gulisxmayo [12, 253].
maT: hrqua netarsa grigols sanatrelTa maT Tevdore da qriste-
fore [12, 270].
erTi: erTman mowafeman, saxeliT TaTa... aRaSena monasteri [8, 217].
13. 1. 3. micemiTi brunva
micemiT brunvaSi warmodgenil piris saxelebTan gvxvdeba nawevrebi
mas da amas, romlebic warmoSobiT CvenebiTi nacvalsaxelebia:
mas: da etyoda episkopossa mas afucas [1, 19]; ufalman hrqua netarsa
mas abrahams... [3, 56].
Amas: ... vinaiTgan axalsa amas moses ebrZana axlisa israÀlisa wina-
mZRurobaÁ [13, 334].
sakvlev Zeglebze dakvirvebam gviCvena, rom Zvel qarTulSi nawevris
erT-erTi Tavisebureba maTi adamianis sakuTar saxelebTan aRniSvnaa.
nawevari, sazogadod, mosdevs saxels, magram aseTi rigi darRveulia Tu
saxels win gansazRvreba axlavs. aRniSnuli wesi SeiZleba gatarebuli
iyos piris saxelebTanac. sakvlev ZeglebSi davadastureT iseTi SemTxve-
vebi, rodesac nawevari mosdevs piris saxels. ufro produqtiulia gansa-
zRvruli nawevrebis (igi da ese) xmareba.
43
$ 14. anTroponimuli formulis meore wevri
piris saxelebTan
axal saliteraturo qarTulSi, rogorc cnobilia, adamianis saku-
Tari saxeli ubrunvelia (warmodgenilia fuZis saxiT), rodesac mas anTro-
ponimuli formulis meore wevri mosdevs. sxva mdgomareobaa Zvel qarTul-
Si. a.SaniZe, iTvaliswinebs ra Zveli qarTulis viTarebas, wers: ,,Tu sakuTar
saxels msazRvrelad mosdevs raime sityva Tanamdebobis, xarisxis an xelo-
bis gamomxatveli, Tavdapirvelad ibrunvoda orive, magram SemdegSi mxo-
lod msazRvreli. sakuTari saxeli ki ucvleli rCeboda~ (210, 290).
aRniSnuli tipis msazRvrelebi, Zvel qarTulSi, rogorc wesi,
sakuTar saxelebs uswreben, magram gvxvdeba SemTxvevebi, rodesac msaz-
Rvreli mosdevs piris saxels. sakvlev ZeglebSi orivenairi SemTxveva
dasturdeba.
14. 1. saxelobiTi brunva
a) prepoziciuri wyoba:
xolo wmidaÁ SuSanik afucebda [1, 12]; sawyalobel iqmna ubadruki
varsqen [1, 12]; da cxondeboda wmidaÁ evstaTi [2, 30]; ganmxiarulda netari
evstaTi [2, 45]; da iyo... saxeli amba giorgi [12, 253];... winamZRuari giorgi
[13, 344]; da Seipyres netari habo [3, 64]; netari gobron waradgines winaSe
amirisa mis [5, 181]; da waravlina netari daviT garesjisa udabnosa [8,
207]; xolo wmidaÁ daviT... evedra ufalsa [10, 238]; netari Tagine warvida
ÃevTa mamorvanisaTa [7, 191]; netari elia diakoni mivida wyarosa mas [8,
214]; netari iovane madlobda RmerTsa [8, 211]; da aRyuavebuli dedaÁ Cueni
nino daadgra locvasa cremliTa [8, 199]; xolo wmidaÁ evagre mSvid iyo
[9, 226]; madliTa savse beri Sio [11, 247]; xolo wmidaÁ ise wilkans
ebiskopos iqmna [9, 229]; Tana warayola wmidaÁ lukiane [10, 236]; da erCda
brZanebasa missa wmidaÁ dodo [10, 234]; da wariyvanes wmidaÁ abibos [11,
242]; iyo... moZRuari miqael mdgomare locvasa Ramisasa [13, 322]; warvida
mier wmidaÁ serapion [13, 339]; waremarTa yolad brZeni serapion [13, 322];
sanatreli serapion aRivso suliTa wmidiTa [13, 326]; brZeni Ze solomon
ityÂs [13, 319]; ixilvnes... didi antoni [13, 320]; ganmxiarulda netari
44
grigol [12, 306]; da warmovida sanatreli grigol [12, 281]; warmogzavna
wmidaÁ grigol [12, 260];... warmoiyvannes... sanatreli arseni [12, 270]; iyvnes
xancTas mamaÁ Tevdore [12, 317]; mivida iSxans mamaÁ saba [12, 274]; xolo
netari saba daemorCila... [12, 274]; movides mRvdeli matoi qarTliT [12,
263]; da saswaulTa mier Semkuli dedaÁ febronia moiwia samcxiT [12, 261];
xolo sanatreli dedaÁ febronia zrunvasa Sina iyo [12, 261]; movides mamaÁ
etÂfane [12, 263]; mamaÁ epifane ZmaTa maT daubrkolda [12, 292]; gza-hyves...
mamaÁ qristefore [12, 280]; da warvida mamaÁ makari opizad [12, 313]; da
iyo anCs episkoposi makari [12, 317]; moiwia mamaÁ zaqaria [12, 275]; gvedia
efrosine... ikiTxeT [12, 303]; netari efrem mi-ve erCda maT [12, 287]; Jamsa
mas iyo mamfali guaram [12, 287]; brwinavda... didi iakob [12, 293].
b) postpoziciuri wyoba:
viTarca-igi... stefane pirvel-diakoni [7, 190]; mokla stefane pirvel-
mowamÀ [7, 189]; mokuda vardan mTavari [7, 186]; viTarca ityÂs esaia winas-
warmetyueli [5, 174]; ... mirian mefe ... moiwivnes [8, 200]; viTarca ityÂs
iakob mociquli [8, 193]; pavle mociquli aÃsenebs ... [8,200]; aRdges ... arSu-
Sa qarTlisa pitiaxSi [2, 26]; Semovida veJan buzmir [2, 34] ganvisajneT me
da varsqen pitiaxSi [1, 34]; samoel arqediakoni [2, 36]; mokuda abdila ami-
ra mumni [3, 56]; movida nerse erisTavi [3, 58]; waremarTa varsqen pitiaxSi
[1, 11]; Rirs guyvenin Cuen…makari uZluri…[12, 302]; movida zaqaria anCeli
episkoposi [12, 275] ... moiwia ioane episkoposi [1, 27]... giorgi RmrTis-msaxu-
ri [13, 326]; ipova… bagrat erisTavTa-erisTavi [12, 307]; adarnese uxucesi
da guaram mrwemi... morCil eqmnes [12, 272]; moiwia saxiT TÂsa gabriel mTa-
vari [12, 259]; Sewirul iyo RmrTisa... viTarca samoel winaswarmetyueli
[12, 249]; pova efrem yrmaÁ [12, 267]; arseni kaTalikozi nebiTa RmrTisaÁTa
kaTalikozi ars [12, 288].
14. 1. 1. sazogado saxelebTan gaTanabreba
sakvlev ZeglebSi gvxvdeba sazogado saxelTan gaTanabrebis iseTi
SemTxveva, rodesac win wamZRvarebuli epiTetdarTuli adamianis saku-
Tari saxeli saxelobiT brunvaSi dairTavs brunvis niSans:
ixila ZÀ TÂsi sayuareli daviTi [7, 189].
45
14. 1. 2. nawilakdarTuli adamianis saxeli msazRvrelTan
raÁTamca moiyvanes wmidaÁ SuSanikca [1, 16].
rogorc zemoT ganxiluli magaliTebidan vnaxeT, saxelobiT brun-
vaSi dasmul adamianis sakuTar saxels msazRvreli epiTeti SeiZleba win
uswrebdes an mosdevdes; win wamZRvarebul epiTetTan piris saxelis sa-
zogado saxelTan gaTanabrebis mxolod erTi SemTxveva davadastureT,
rodesac adamianis saxeli saxelobiTi brunvis -i niSniTaa… gaformebuli;
aseve, erT SemTxvevaSi sazRvrulad gamoyenebuli piris saxeli nawilak-
darTulia. saxelobiT brunvaSi adamianis saxelebTan ZiriTadad Tanamde-
bobisa da Tvisebis gamomxatveli anTroponimuli formulis meore wevri
gvxvdeba. ufro xSiria piris saxelebze wmida, netari, mama, sanatreli
epiTetebis darTva.
14. 2 moTxrobiTi brunva
a) prepoziciuri wyoba:
xolo sanatrelman SuSanik ... hrqua [1, 12]; ... da dahbeWda urjuloman
varsqen, beWdiTa TÂsiTa [1, 21]; ubadrukman panaguSnasp glaxakobiTa agna
dReni [2, 34]; xolo netarman evstaTi ganicinna [2, 30]; brZenman solomon
maswava me [3, 69]; netarman abraham TÂsTa naSobTagani Segiwynara [3, 77];
hrqua mas wmidaman habo [3, 76]; miugo mas sanatrelman kostanti [4, 167];
usaxurman iezabel gardaamata usjuloebaÁ [5, 173]; netarman gobron daiT-
mina [5, 180]; netarman Tagine ... ixila ZÀ TÂsi [7, 191]; xolo wmidaman nerse
TâsiTa âÃeliTa wargzavna guami [7, 191]; iwyo wmidaman ise locvad [9, 224];
xolo wmidaman iovane ara Tavs-idva [9, 228]; vinaiTgan mociqulman petre ...
gamoaCina ... [8, 203]; wmidaman Sio warmouTxra yovelive [2, 225]; netarman
miqel pova sruliad gansuenebaÁ [12, 281]; xolo wmidaman dodo yo brZane-
bisaebr berisa [10, 236]; RmrTis-msaxurman giorgi misca yovelni saÃmarni
[13, 335]; da ubrZana wmidaman serapion Zmasa ... [13, 338]; xolo mamaman makari
.... ikiTxa ... [12, 321]; Rirsman mRvdelT-mTavarman zaqaria ese saswauli qmna
[12, 304]; gamohkiTxa mefeman dimitri [12, 268]; Jami Sewira Rirsman epifane
[12, 293]; xolo mamaman basili makurTxa [12, 319]; dedaman febronia Seawyna-
46
ra ...[12, 263]; maSin Tqua netarman matoÁ…[12, 285]; da yos locvaÁ mamaman
grigol [12, 253]; ese yoveli gulisxma-yo... kurapalatman aSot [12, 261]...
b) postpoziciuri wyoba:
...ixiles ...Temestia dekanozman da anatole [12, 285]; klementoz kaTa-
likozman ... eklesiaÁ aRaSena [9, 229]; samoel arqediakonman mrqua ... [2, 36];
da ubrZana veJan buzmir [2, 34]; ustam cixisTavman hrqua mas [2, 32]; viTar-
ca Tqua netarman iovane maxarebelman [3, 54]; romeli momca Cuen mahmed mo-
ciqulman [3, 64]; da Tevdosi uRmrToman mZlavr moitaca saÃelmwifoÁ igi
[7, 186]; viTarca Tqua ieremia winaswarmetyuelman [5, 174]; maSin wama adar-
nase mefeman [5, 182]; xolo aRwera arseni qarTlisa kaTalikozman [8, 191];
moarTua mas elia diakonman... [9, 223]; ixila giorgi morwmuneman [13, 325];
auwya gabriel erismTavarman [12, 261]; grigol mamaman daamtkica kaTali-
kozobaÁ Seni [12, 290]; Tqua iakob mociqulman [12, 290]; xolo efrem episko-
posman... ganaaxla [12, 290]; daviT winaswarmetyuelman... misca... nawili [12,
276]; da guaram xelmwifeman... Tques [12, 89]; ubrZana bagrat kurapatalman...
[12, 273]; aSot erisTavT-erisTavman xancTas axali eklesiaÁ daiwyo [12,
277]; gulisxma yavT, viTarca-igi abraham mamaT-mTavarman [12, 276]...
moTxrobiT brunvaSi msazRvrel-sazRvrulis urTierTobis Tvalsaz-
risiT iseTive mdgomareoba gvaqvs, rogoric saxelobiTSi. msazRvreli
epiTeti uswrebs piris saxels, an mosdevs; piris saxeli yvela SemTxveva-
Si fuZis saxiTaa mocemuli. moTxrobiTi brunvis niSans mxolod msazRv-
reli wevri atarebs. ufro xSiria piris saxelebze Tanamdebobis gamom-
xatveli anTroponimuli formulis meore wevris darTva maSin, roca msa-
zRvreli wevri mosdevs adamianis saxels.
14. 3. micemiTi brunva
a) prepoziciuri wyoba:
da varqu netarsa SuSaniks [1, 13]; hrqua ... urCulosa varsqens [1, 20];
mouwoda episkopossa ... afocs [1, 28]; netarsa habos mouwoda [3, 61]; miems-
gavse ... mociqulsa pavles [3, 77]; xolo netarsa gobrons SeemsWualnes
Ãorcni TÂsni [5, 177]; kualad sjulis-mdebelsa moses mo-raÁ aqundes fi-
carni igi sjulisani [8, 193]; da uTxra didsa iovanes [8, 214]; SeeSina fri-
ad netarsa elias [8, 214]; evedrnes wmidasa serapions [13, 345]; mravalni
47
aqundes mowafeni ... viTarca didsa antonis [13, 322]; didsa miqaels Sheved-
ra Tavi TÂsi [13, 322]; evedrnes winamZRuarsa giorgis [13, 344]; ganeRÂZa ma-
masa makaris [12, 313]; auwyes yoveli netarsa febronias [12, 300]; hrqua wmi-
dasa matois [12, 283]; xedvides mamasa grigols da episkopossa efrems [12,
288]; ubrZana didsa zenons [12, 311]; farulad mouwoda netarsa efrems [12,
287]; gamoecxada ... netarsa grigols da Rirssa sabas [12, 265] ...
b) postpoziciuri wyoba:
gamoiyofa oTxi SemTxveva:
1. sazRvrulad gamoyenebuli adamianis sakuTari saxeli dairTavs
micemiTi brunvis niSans, rac uZvelesi viTarebis gamomxatvelia da im
droze miuTiTebs, rodesac msazRvrelica da sazRvrulic erTnairad da-
irTavda brunvis niSans; msazRvreli wevri gavrcobilia:
da uCuena orTa mowafeTa da mariams magdanelsa [2, 41]; da auwya samo-
els kaTalikozsa [2, 45]; iovanes sabanis Zesa ... mogikiTxav [3, 46]; vityÂT
ukue giorgis episkopossa – mawyuerelsa [13, 335].
2. sazRvrulad gamoyenebuli piris saxeli qriste dairTavs savrcobs;
msazRvrelic gavrcobilia:
da hmadlobda qristesa sakÂrvelT-moqmedsa [12, 318]; da adidebda qristesa
RmerTsa [12, 296]; miemsgavse qristesa meufesa [13, 346].
3. adamianis saxelTan gamoyenebuli msazRvreli savrcobs ar dairTavs:
ubrZana ... warcemaÁ tfiliss arvand guSnasps [2, 32]; warumZRuano ege
tfiliss arvand guSnasps [2, 32].
4. adamianis saxelTan gamoyenebuli msazRvreli savrcobs dairTavs:
...romeli moeZRuana samoel episkopossa [1, 18]; adarnerse âÃelmwifesa
ufroÁsi vnebaÁ SeamTxÂa mterman [12, 298]; esma guaram âÃelmwifesa mosl-
vaÁ netarTaÁ [12, 288]; gxedav ... viTarca anna winaswarmetyuelsa [12, 278];
ubrZana petre mociqulsa [12, 257]; mouwoda ... miqel kelarsa [13, 336]...
14. 3. 1 Tandebuliani msazRvrel-sazRvruli
micemiT brunvaSi
48
winaSe: zemoT ganvixileT SemTxvevebi, rodesac winaSe Tandebuli win
uswrebda piris saxels. msazRvrel-sazRvrulTan xmarebisas igi ukude-
bul Tandebulad dasturdeba:
...da mociqulad mavali aSot kurapalatsa winaSe [12, 305].
zeda: ... da ganmtkicna qristes sarwmunoebasa zeda [9, 222].
Sina: Sina micemiTi brunvis Tandebulia. `gamoxatavda imave funqcias,
rasac -Si: 1. risame SigniT myofobas; 2. mimarTulebas garedan SigniTken~
(291, 440):
da qristÀs msaxurebasa Sina var [2, 31].
mier: ...mier Tandebuli uSualod erTvis piris saxels:
Seudeg Ze WeSmaritsa qristÀs mier momadlebulsa sarwnumoebasa [2, 65].
micemiT brunvaSi warmodgenil msazRvrel-sazRvrulze dakvirvebis
Sedegad SegviZlia vTqvaT, rom Cveulebrivi viTareba gvaqvs, rodesac sa-
kuTar (piris) saxels msazRvreli uswrebs, romelic yovelTvis gavrcobi-
lia; gansxvavebuli mdgomareobaa aRniSnul brunvaSi, rodesac adamianis
saxels msazRvreli mosdevs (oTxi SemTxveva zemoT ganvixileT); msazRv-
rel-sazRvrulTan, rogorc vnaxeT, calke mdgomi Tandebulebi dadastur-
da; erT SemTxvevaSi Tandebuli mier uSualod erTvis piris saxels.
14. 4. naTesaobiTi brunva
naTesaobiT brunvaSi dasmuli msazRvrel-sazRvruli Tandebuliania.
Tandebulebi dasturdeba rogorc msazRvrel, ise sazRvrul wevrebTan.
a) Tandebulian piris saxels uswrebs savrcobdarTuli msazRvreli:
-gan: ...romeli-igi miixuana qalwulisa mariamisgan [4, 164]; da ganka-
cna wmidisa mariamisgan [2. 38]; aRmocenda ...wmidisa qalwulisa mariamisgan
[2, 38] mowodebul iqmna ... amira mumnisa abdilaÁsgan [3, 56]; raÁTa uxuai-
Snos mamisa grigolisgan [12, 303]; ikiTxa netarisa grigolisgan [12, 312];
emxila ...ufroÁs xolo mamisa grigolisgan [12, 305].
-TÂs: ...euwya ...netarisa haboÁsTÂs [3, 59]; da manca warmouTxra
...Wabukisa efremisTÂs yoveli [3, 270]; ...mamisa grigolisTÂs zraxva-yves [12,
276]; esma wmidisa daviTisTÂs [13, 239]; dasTxevdes cremlTa maTTa wmidisa
SuSanikisTÂs [1, 20].
49
mier: ...brZenT mTavrisa ...solomonis mier Tqmuli [3, 47]; gamoCi-
nebiTa qriste iesuÁs mier [3, 55]; amaRldebis qristÀs iesuÁs mier [12, 183];
iwama ...mefisa jafaris mier [4, 164]; saswaulTa aRsrulebani wmidisa sera-
pionis mier [13, 338]; dascxres ...SfoTni ...wmidisa mRvdelT-moZRuarisa
giorgis mier [13, 340].
mimarT: netarisa miqaelis mimarT waremarTa ...[13, 322].
zeda: ese ori saswauli iqmna wmidisa daviTis zeda [7, 190]; Sur igo
mamisa grigolis zeda [12, 306]; saqmÀÇ ese iqmna wmidisa SuSanikis zeda [1,
22]; moiwia wmidisa da samgzis sanatrelisa SuSanikis zeda [1, 25].
ze: ...netarisa mamisa grigolis ze ...zaqaria ese saswaul qmna [12, 304].
Tana: ...dga wmidisa SuSanikis Tana [1, 20].
winaSe: ...rameTu sanatrelisa dedisa febronias winaSe migiyvaneb Sen
[12, 297]; moweril iyo ...epistole mamisa grigolis winaSe [12, 302]; swrafiT
waravlinna mamisa grigolis winaSe [12, 261]. b) piris saxels uswrebs savrcobdarTuli
Tandebuliani msazRvreli:
agiografiul ZeglebSi dasturdeba iSviaTi SemTxveva, rodesac piris
saxels uswrebs msazRvreli wevri, romelic gavrcobilia da daerTvis -
gan Tandebuli:
da yovliTa vedrebiTa iTxovda Zlierisagan qristes ...Sewevnasa [8,
199-200].
g) piris saxels mosdevs savrcobdarTuli msazRvreli:
aRniSnul SemTxvevaSi adamianis saxels mosdevs Tandebuliani msaz-
Rvreli, romelic yovelTvis gavrcobilia:
-gan: ...da vcan yoveli samoel arqediakonisagan [2, 42]; moiTxova anCis
saydari aSot kurapalatisagan [12, 305]; viTxovdeT qristes RmrTisagan [11,
247]; iTxoven wyalobasa qristÀs RmrTisagan [3, 81]; rameTu masmies me
pavlÀs mociqulisagan [1, 14].
-TÂs: iovane zedaZnelisaTÂs vityodi [8, 196]; ...anjmnobdes ...arseni kaTa-
likozisaTÂs [12, 287]; Tqua: grigol arqimandritisaTÂs [12, 287].
mier: ...mogÂRebies ...iesu qristÀs mier [8, 210]; da miÃsna me iesu qristÀs
mier [3, 65].
Tana: ...da misvlaÁ ...iesu qristÀs Tana [3, 67].
50
14. 4. 1. nawilakiani naTesaobiTi
sakvlev ZeglebSi gvxvdeba iseTi SemTxveva, rodesac adamianis saku-
Tari saxeli (-ve nawilakiani) mosdevs msazRvrel wevrs:
netarisa mamisa grigolisve aqumuli iyo [12, 276].
zemoT ganxiluli magaliTebis safuZvelze SegviZlia davaskvnaT,
rom naTesaobiT brunvaSi gvxvdeba rogorc saxelTan Serwymuli, ise
calke mdgomi Tandebulebi. ufro produqtiulia piris saxelebze -gan, -
TÂs, mier Tandebulebis darTva. Aadamianis saxelebTan gvxvdeba ukudebu-
li Tandebulebic. aRniSnul brunvaSi warmodgenili Tandebulebi usavr-
coboa. savrcobi mxolod anTroponimuli formulis meore wevrs daerT-
vis. erT SemTxvevaSi piris saxeli -ve nawilakiania.
14. 5. wodebiTi brunva
agiografiul TxzulebebSi wodebiT brunvaSi dasmuli msazRvrel-
sazRvrulis urTierTobis Semdegi formebi dasturdeba:
a) adamianis sakuTari saxeli fuZis saxiTaa warmodgenili, xolo misi
msazRvreli, romelic win uZRvis sazRvruls, dairTavs wodebiTi brunvis ni-
Sans:
...sayuarelo ia [13, 329]; Zmao miqael [8, 192]; Svilo evagre [9, 220]; dedao
febronia [12, 286]; ...RmrTismSobelo mariam [9, 222]; RmrTis-msaxuro guaram
[12, 889]; Svilo garbanel [12, 318]...
b) adamianis sakuTari saxeli mosdevs msazRvrels da dairTavs
brunvis niSans:
qristÀs mier Zmao garbanelo [13, 331].
g) piris saxeli win uZRvis msazRvrels da swored es ukanaskneli
dairTavs brunvis niSans:
efrem sanatrelo [12, 287]; qriste RmerTo [12, 292]; iesu saxiero [9, 218]...
$ 15. piris saxeli marTul msazRvrelad
agiografiul ZeglebSi dasturdeba SemTxvevebi, rodesac adamianis saku-
Tari saxeli naTesaobiT brunvaSi dgas da win dasmul marTul msazRvrels
51
warmoadgens. piris saxeli gvxvdeba rogorc savrcobiani, ise usavrcobo
formiTac.
15. 1. saxelobiTi brunva
a) adamianis saxeli usavrcobo marTul msazRvrelad:
ganiotnes agaris naTesavni [12, 272]; gulisxma-yo... grigolis RirsebaÁ [12,
295]; daiwera grigolis cxorebaÁ [12, 317]; gabrielis msaxurTagani swrafiT
warmoavlinna [12, 261]; da uTxres matoÁs gardacvalebaÁ [12, 286]; iyo igi
qristÀs monaÁ [12, 292]; axlisa ... mowamisa haboÁs ÃsenebaÁ [3, 48]...
b) adamianis saxeli savrcobdarTul marTul msazRvrelad:
warmouTxres cqirisa samarTali [12, 306]; mamaÁ arseni da jibrilisa
ZmaÁ... xancTas... aResrulnes [12, 277].
15. 2. naTesaobiTi brunva
naTesaobiT brunvaSi dasmul marTul msazRvrelTan Sewyobili savr-
cobdarTuli sazRvruli wevri Tandebuliania:
-TÂs: arsenis mamisaTÂs... gulwyebul iyvnes [12, 287]; gamzadebul var
qristÀs siyuarulisaTÂs [2, 32]; qristÀs aRsarebisaTÂs Seayenes igi sapyro-
bilesa [3, 63].
-gan: faraoÁs asulisagan ganipoxa [8, 193]; aRzrdili... ismaelis Zisagan
[12, 305].
15. 3. moqmedebiTi brunva
marTul msazRvrelTan Sewyobili sazRvruli wevri savrcobiania.
...daemarxa xancTas arsenis gziTa [12, 277]; ...daviTis qnariTa ... vadidebdiT [1,
28]; ... ityÂs danielis CvenebiTa [5, 179]; qristÀs beWdiTa aRbeWdul var [3, 30];
TevdorÀs da qristeforÀs ganzraxviTa gamoirCina maT Soris [12, 280];
wargzavnna guamni ... Tagines TanadgomiTa [7, 191]...
15. 4. viTarebiTi brunva
a) marTuli msazRvreli usavrcobo sazRvrulTan:
wadier hyvnen qristÀs monebad [3, 80]; warmogaCines sacnaurad qristÀs
aRmsaareblad [3, 79]; ganizraxa warsvlaÁ qristÀs saWurWled [12, 264]; romel
noes msgavsad ... iqceoda [8, 193]...
52
b) marTul msazRvrelad mocemul adamianis saxels axlavs Tavisi
gavrcobili msazRvreli; sazRvruli aqac usavrcoboa:
romelica uZRoda mas mamaT-mTavrisa abrahamis saxed [12, 252].
15. 5. wodebiTi brunva
adamianis sakuTari saxeli warmoadgens marTul msazRvrels da masTan
Sewyobili sazRvruli wodebiT brunvaSia:
qristÀs moyuareno [12, 300]; qristÀs morwmuneno [3, 75]. qristÀs msaxurno
[12, 314]...
$ 16. piris saxeli nanaTesaobiTar msazRvrelad
Zvel qarTulSi gvxvdeba nanaTesaobiTar msazRvrelad gamoyenebuli ad-
amianis sakuTari saxelebi.
piris saxelebs, rogorc viciT, ara aqvT mravlobiTi ricxvi da amitom,
rogorc samecniero literaturaSia miTiTebuli, msazRvrel-sazRvrulis ur-
TierTobis ori SemTxveva gamoiyofa: `1. msazRvrelica da sazRvrulic mxo-
loobiT ricxvSia; 2. sazRvruli mravlobiTSia da msazRvreli – mxo-
loobiTSi~ (75, 586).
adamianis saxelebs naTesaobiTi brunvis niSnad, rogorc cnobilia, aqvT
sufiqsi -is (martivi, gauvrcobeli) da ara -is-a. amgvari msazRvreli ibrunvis
rogorc TanxmovanfuZiani saxeli. amitom nanaTesaobiTar saxelobiTSi gveq-
neba ara -Á, rogorc sazogado saxelebi (saxl-i Zel-isa-Á), aramed -i (saxl-i
daviT-is-i). amis Sesaxeb a. SaniZe wers: `Tu msazRvrelad sakuTari saxelia
gamoyenebuli, igi ans ar miiRebs~ (210, 290).
16. 1. nanaTesaobiTari saxelobiTi mxoloobiT ricxvSi
xucesi dedoflisa SuSanikisi [1, 13]; aRsasruli wmidisa da sanatrelisa
SuSanikisi [1, 11]; coli jojikisi [1, 15]; ZÀ arSuSaÁsi [1, 11]; moÃsenebaÁ didisa
mosesi [8, 193]; sityuaÁ igi pavlesi [8, 216]; urCebaÁ igi adamisi [8, 203]; sityuaÁ
elisesi [8, 198]; RmerTi isakisi [8, 194]; mowodebaÁ wmidisa evstaTisi [2, 34];
waryvanebaÁ netarisa evstaTisi [2, 32]; sakurTxeveli igi abelisi, enuqisi,
abrahamisi da eliaÁsi [3, 80]; gamoTqmuli iovane Zisa sabanisi [3, 46]; diswuli
nersÀsi [3, 61]; qebaÁ sanatrelisa wmidisa haboÁsi [3, 48]; mcnebaÁ igi pavlÀsi
53
[4, 166]; martÂlobaÁ wmidisa kostantisi [4, 170]; wamebaÁ wmidisa mowamisa
gobronisi [4, 172]; saÃelmwifoÁ igi vardanisi [7, 186]; kibe igi iakobisi [9, 227];
anderZi didisa mis mTavrisa giorgisi [13, 339]; samarxoÁ wmidisa lukianesi [5,
237]; kandeli igi serapionisi [13, 334]; coli didisa mTavrisa mirianisi [13,
339]; kandeli iovanesi [13, 334]; sityuaÁ igi netarisa daviTisi [3, 76]; brZanebaÁ
febroniaÁsi [12, 301]; ZÀ liparitisi [12, 317]; simdable epifanesi [12, 292];
saflavi ... didebulisa mamisa basilisi [12, 281]; kaTalikozobaÁ arsenisi [12,
288]; Zmis-wuli aSotisi [12, 277]; mociquli igi adrnersesi [13, 298]; warsvlaÁ
Tevdoresi da qristeforesi [12, 267]; saTnoebaÁ netarisa mamisa grigolisi
[12, 295]; wigni igi grigolisi [12, 301]; cxovari igi qristÀsi [3, 78]; naTeli
qristÀsi [3, 57]...
agiografiul ZeglebSi ori SemTxveva davadastureT, roca adamianis
sakuTari saxeli postpoziciur nanaTesaobiTar msazRvrels warmoadgens
(aRniSnul SemTxvevas erTi magaliTiT warmovaCenT):
...daviTisi da tiriWanisi sakiTxavi [7, 186].
16. 1. 1. sazogado saxelebTan gaTanabreba
nanaTesaobiTar saxelobiTSi organ gvxvdeba adamianis saxelis sazoga-
do saxelTan gaTanabrebis SemTxveva, rodesac nanaTesaobiTar fuZes -a savr-
cobi daerTvis da ibrunvis ise, rogorc xmovanfuZiani sazogado saxeli:
dis-wuli mcxuedaÁsaÁ [12, 317]; sikudili cqirisaÁ [12, 307].
zemoT aRniSnul brunvaSi calke gamovyofT iseT SemTxvevebs, rodesac
nanaTesaobiTar msazRvrels orwevriani anTroponimuli formula warmoad-
gens. piris saxelebs axlavs wodebis, Tanamdebobisa da sxvaTa gamomxatveli
sityvebi, anTroponimuli formulis meore wevri gavrcobilia da dairTavs
saxelobiTi brunvis niSans:
Tavi ioane naTlismcemlisaÁ [4, 176]; ZÀ gurgen erisTavisaÁ [3, 61]; ZÀ aSot
kurapalatisaÁ [12, 298]; cxorebaÁ ... iovane zedaZnelisaÁ [8, 191]; mociquli ...
sÂmeon mesuetisaÁ [11, 243]; ÃsenebaÁ saban iSxnelisaÁ [12, 273]; saxli nove
marTlisaÁ [12, 259]; siyuaruli arseni kaTalikozisaÁ [13, 290]; SromaÁ da
moRuawebaÁ ... grigol arqimandritisaÁ [12, 248]; piri mose winaswar-
metyuelisaÁ [12, 268]...
54
16. 2. nanaTesaobiTari moTxrobiTi mxoloobiT ricxvSi
aRniSnuli brunva iSviaTia sakvlev ZeglebSi. nanaTesaobiTari fuZe
yovelTvis usavrcoboa:
colman jojikisman miarTua RÂnoÁ [1, 17]; miugo mas wmidaman mowameman
qristÀsman [4, 168]; mSvidobaman qristÀsman ... dagicvenin yovlisagan [12, 310];
brZanebaman qristÀsman Segukriba [12, 309].
aqve SevniSnavT, rom aRniSnul brunvaSi erT SemTxvevaSi nanaTesaobiTar
fuZesa da brunvis niSan -man-s Soris CarTulia Tandebuli mier. samecniero
literaturaSi miniSnebulia, rom `mier Tandebuli SesaZloa gamoyenebul
iqnes sityvawarmoebiTi daniSnulebiT~ (291, 298). am funqciiT gvxvdeba igi
agiografiul ZeglebSi:
...da mTaman sididisa Cuenisaman qristÀsmierman aRadginos dabrkolebaÁ
Tqueni [4, 172].
16. 3. nanaTesaobiTari micemiTi mxoloobiT ricxvSi
sakvlev ZeglebSi aRniSnul brunvaSi msazRvrel-sazRvrulis urTier-
Tobis oTxi SemTxveva gvxvdeba. oTxive SemTxvevaSi msazRvrelica da saz-
Rvrulic mxoloobiT ricxvSia.
a) micemiTi brunvisaTvis fuZed nanaTesaobiTari formaa gamoyenebuli,
wyoba postpoziciuria (rogorc viciT, piris saxels savrcobi ar daer-
Tvis, magram meore brunvis niSani ormagi brunebis dros yovelTvis gavr-
cobilia sazRvrulTan SeTanxmebis gamo):
mouwodes colsa jojikissa [1, 16]; ...monastersa TaTaÁssa [9, 228]; kalTa-
sa kononissa [9, 221]; erismTavrobasa stefanozissa, Zisa gurgenissa [3, 63]; Zi-
sa leonissa [3, 63]; kaTalikozobasa samoelissa [3, 63]; Zisa mahdissa [3, 63];
...gulsa baxdiadissa da panaguSnaspissa [2, 33]; ...kaTalikozobasa miqelissa [12,
316]; erisTavTa-erisTvobasa sumbatissa [12, 316]; patriarqobasa agaTonissa [12,
316]; magistrosobasa adarnersessa [12, 316]; msaxurebasa qristÀssa [1, 30]; brZa-
nebasa qristÀssa [12, 351]; sarwmunoebasa qristÀssa [1, 13]...
b) prepoziciuri wyoba:
da moiwia dedisa febroniaÁssa [12, 277]; sexna mamisa ioanÀssa [11, 246];
warvida mamisa daviTissa [11, 236]; udabnosa mas wmidisa daviTissa [11, 239];
mcnebisaebr mamisa grigolissa [12, 290]...
55
g) adamianis sakuTar saxels (msazRvrels) axlavs ori wevrisagan
Semdgari Tanamdebobis saxeli, romlis nanaTesaobiTari fuZec da micemiTi
brunvis niSanic savrcobiania. wyoba postpoziciuria:
...mefobasa mose amira mumnisasa [3, 63].
d) msazRvrelis rolSi gvxvdeba adamianis saxelze darTuli Tanamdebo-
bisa da wodebis gamomxatveli saxelebi, romelTa fuZec boloxmovniania da
dairTavs savrcobian micemiTi brunvis niSans. wyoba postpoziciuria:
welsa ...xuasro mefisasa [2, 30]; JamTa ... arSak mefisasa [7, 186]; Zisa adarner-
se mefisasa [12, 316]; Zisa kostanti mefisasa [12, 316]; mefisasa aSot kurapalatisa-
sa [12, 316]; Zisa bagrat magistrosisasa [12, 316]; saxlsa gabriel dafanCulisasa
[12, 258]; saxlsa ... nerse erisTvisasa [12, 249]; Zisa daviT mamflisasa [12, 316].
16. 3. 1. Tandebulebi nanaTesaobiTar msazRvrelTan
winaSe, zeda Tandebulebis roli, rogorc viciT, Tavidanve iyo ganawi-
lebuli. micemiT brunvaSi isini usulo saganTa aRmniSvnel saxelebTan ixma-
reboda, sulierTan – naTesaobiTSi. nanaTesaobiTar msazRvrels zemoT Ca-
moTvlili Tandebulebi nanaTesaobiTari fuZis gamo ukavSirdeba:
winaSe: movida winaSe wmidisa daviTissa [11, 236]; morbiodes winaSe wmidisa da-
viTissa [11, 233]; movida igica winaSe mamisa daviTissa [11, 234]; Sewira winaSe wmidisa
mTavar-mowamisa giorgissa [ 12, 318]; movida winaSe dedisa febroniaÁssa [13, 299].
zeda: aReSena udabnoÁ ... saxelsa zeda wmidisa ioane naTlis-mcemelissa
[11, 239]; raÁTa sces zeda wmidisa daviTissa [11, 235]; ixila dedakaci ese damt-
kicebuli Sjulsa zeda qristÀssa [7, 187]; mtkiced dges sarwmunoebasa zeda
qristÀssa [2, 33].
Sina: nanaTesaobiTar msazRvrelTan Sina Tandebulic davadastureT:
da akurTxes yovliTa kurTxeviTa mamobasa Sina pavlÀssa [13, 345].
16. 4. nanaTesaobiTari naTesaobiTi mxoloobiT ricxvSi
mcnebisaebr netarisa mamisa grigolisisa [12, 272]; Semdgomad gardacva-
lebisa didisa mTavrisa giorgisisa [13, 340]; nebisa qristÀsisa [12, 308];
iwamebodes saxelisaTÂs qristÀsisa [12, 257]; gangdrikon ...sarwmunoebisagan
qristÀsisa [3, 61]; ara dabrkoldes sarwmunoebisagan qristÀsisa [3, 67];
rameTu Zirisagan iesÀsisa yuavilad aRmoscenda [3, 53]...
56
16. 5. nanaTesaobiTari moqmedebiTi mxoloobiT ricxvSi
nanaTesaobiTari moqmedebiTi brunvis fuZe (WurvilobiTis mniSvnelobiT)
yovelTvis TanxmovanfuZiania, romelsac daerTvis emfatikuri xmovniT gavrco-
bili moqmedebiTi brunvis niSani (-iTa). `aseTi warmoeba erTaderTia nanaTesao-
biTari msazRvrelis moqmedebiTi (WurvilobiTis) brunvisTvis adamianTa sa-
kuTar saxelebSi. amasTanave sazRvrulic, romelic win uswrebs msazRvrels da
sazogado saxels warmoadgens, yovelTvis -iTa sufiqsiTaa mocemuli~ (236, 89).
ÃeliTa iovanÀsiTa [2, 38]; SjuliTa miT mahmedisiTa [3, 65]; TanadgomiTa ...
TevdosisiTa [7, 191]; sisxliTa miT daviTisiTa [3, 190]; qalwuliTa mariamisiTa
[9, 218]; brZanebiTa miqaelisiTa [13, 322]; vedrebiTa gabrielisiTa [9, 218]; ganz-
raxviTa mireanisiTa [12, 267]; zraxviTa ... varsqenisiTa [1, 14]; saxelisdebaÁ
iesuÁsiTa [8, 211]; juariTa qristÀsiTa [8, 209]; ÃmiTa qristÀsiTa [2, 40]; sasoe-
biTa qristÀsiTa [4, 171]; ÃeliTa mosÀsiTa [8, 212]...
zemoT warmodgenil brunvaSi gvxvdeba epiTetdarTuli piris saxelebic:
locviTa netarisa SuSanikisiTa [1, 22]; ÃeliTa netarisa grigolisiTa [12,
301]; locviTa netarisa mamisa etÂfanesiTa [12, 318]; oÃiTa wmidisa giorgisiTa
[12, 275]; madliTa ...saswaulTa mier ...mamisa serapionisiTa [13, 340]; meoxebiTa
netarisa haboÁsiTa [3, 48]; madliTa wmidisa iovanÀsiTa [9, 228]; miyrdnobiTa
didisa mowamisa xaralampisiTa [13, 338]; madliTa ...iesu qristÀsiTa [2, 45]...
piris saxelebs zogjer Tanamdebobis gamomxatveli sityvebic ukavSirdeba:
moRuawebiTa ...gabriel mTavrisaÁTa [12, 261]; brZanebiTa samoel kaTaliko-
zisaÁTa [3, 46]; brZanebiTa ...xsarTan mRdelisaÁTa [3, 47].
16. 6. nanaTesaobiTari viTarebiTi mxoloobiT ricxvSi
ormagi brunebis msazRvrelad gamoyenebuli adamianis sakuTari saxeli
nanaTesaobiTar viTarebiTSi dairTavs -isa sufiqss. samecniero literatura-
Si azrTa sxvadasxvaobaa nanaTesaobiTar fuZeze darTul -a sufiqsis Sesa-
xeb. a. SaniZe mas savrcobad miiCnevs da miuTiTebs, rom gavrcobili naTesao-
biTis formebi mimarTulebis aRsaniSnavad ixmareboda. amis gamo mkvlevari
calke brunvas gamoyofs da mas mimarTulebiTs uwodebs. zogis azriT, ro-
melsac Cvenc viziarebT, -a sufiqsi viTarebiTi brunvis niSnis -ad sufiqsis
nawilia, sadac d-oni fonetikur niadagzea dakarguli. `rac Seexeba mimarTu-
57
lebis aRniSvnas, aseTi funqcia Zvel qarTulSi viTarebiT brunvasac hqonda~
(66, 32; 75, 379-380).
sakvlev ZeglebSi ukanaskneli Tvalsazrisis damadastureblad magali-
Tebi uxvad gvxvdeba:
a) adamianis sakuTari saxeli epiTetdarTulia:
mowodebad netarisa evstaTisa [2, 31]; sityÂsaebr netarisa grigolisa [12,
299]; xilvad ...mamisa grigolisa [12, 311]; sayofelsa didisa mowamisa giorgisa [12,
275]; brZanebisaebr mamisa serapionisa [13, 344]; aRved didisa mamisa miqaelisa [13,
335]; martÂlobisa wmidisa gobronisa [5, 178]; mivides igi netarisa SioÁsa [11, 243];
warved mamisa dodoÁsa [11, 236]; mivides amba giorgisa [12, 255]...
b) adamianis sakuTar saxels Tanamdebobis da sxvaTa aRmniSvneli
sityvebi axlavs:
mivida ...xilvad sanatrelisa SuSanik martÂlisa [1, 26]; ÃeliTa grigol mRde-
lisa [12, 253]; aRzrdili sahak amirisa [12, 305]; sityvisaebr iovane maxarebelisa [12,
283]; Semdgomad gurgen kurapalatisa [12, 276]; nacvlad aSot kurapalatisa [12, 272];
netarisa bagrat mociqulisa [13, 272]; ufroÁs ... guaram Ãelmwifisa [12, 290]; ...
aRmwerelisa giorgi merCulisa [12, 317]; kuerTxi wmidisa sÂmion meseutisa [11, 243];
siZe ...faraoÁ uÃorcoÁsa [8, 193]; romeli iyo gurgen erisTavTa erisTavisa [5, 176];
msaxurisa Teodora dedoflisa [4, 165]; ZÀ adrnerse kurapalatisa [3, 55]; naTeli ...
samoel kaTalikozisa [2, 43]; asuli bagrat Saroelisa [12, 298]...
d) Zvel viTarebas Segvaxsenebs adamianis sakuTari saxeli, rodesac igi
anTroponimuli formulis nawilia:
msgavsad mociqulisa pavles marTlisa [12, 314].
16. 6. 1. Tandebuliani formebi nanaTesaobiTar viTarebiTSi
zemoT aRniSnul brunvaSi yvelaze xSiria winaSe Tandebulis xmareba:
mivida winaSe didisa abulasaTisa [2, 292]; warmodga winaSe ustam cixis-
Tavisa [2, 31]; winaSe ...iesu qristÀsa [6, 185]; winaSe ...bagrat kurapalatisa [12,
272]; winaSe aSot kurapalatisa [12, 258]; winaSe mamisa grigolisa [12, 271]; wina-
Se wmidisa SuSanikisa [1, 16]...
zeda: nersÀ erisTvisa zeda [3, 58].
Tana: nersÀ erisTvisa Tana [3, 57].
58
kerZo: `Tandebuli kerZo ZiriTadi daniSnulebiT zmnisarTulia, mniSvnelo-
biT udris mxares. igi Zvel qarTulSi imave azrs gamoxatavs, rasac -ken Tan-
debuli~ (291, 259).
da movida idumal zurgiT kerZo iesuÁsa [2, 39].
16. 7. nanaTesaobiTari wodebiTi mxoloobiT ricxvSi
aRniSnul brunvaSi mxolod ori SemTxveva davadastureT, romelsac
erTi magaliTiT vuCvenebT: mimsgavsebulo eliaÁso da iovaneso [12, 255].
16. 8. nanaTesaobiTari saxelobiTi mravlobiT ricxvSi
ise rogorc mxoloobiTSi, mravlobiT ricxvSic nanaTesaobiTari msaz-
Rvreli fuZed iyenebs sakuTari saxelis naTesaobiTis ZiriTad formas (-is
sufiqsians). am SemTxvevaSic fuZe yovelTvis boloTanxmovniania, xolo
mravlobiTi ricxvis warmoeba nar-Taniani. `n da T-a sufiqsebis saSualebiT
msazRvrelis brunviani forma eTanxmeba sazRvruls. es sufiqsebi aq mxolod
SeTanxmebisTvis aris naxmari~ (75, 59].
a) marTul-SeTanxmebuli msazRvreli usavrcoboa:
nawilni wmidisa SuSanikisni [1, 288]; kubastni SuSanikisni [1, 20];
Semasmenelni netarisa evstaTisni [2, 34]; mowafeni miqaelisni [13, 326];
naTesavni abrahamisni [3, 51]; Tualni mamisa daviTisni [10, 232]; naTesavni
matoÁsni [12, 285]; mkvlelni igi tiriWanisni [7, 188]; locvani grigolisni [12,
295]; samwysoni qristÀsni [4, 179]...
b) marTul-SeTanxmebuli msazRvreli savrcobiania:
mowafeni ... miqael parexelisani [13, 225; 226];
mowafeni ... ioane zedazadnelisani [11, 247].
16. 9. nanaTesaobiTari naTesaobiTi mravlobiT ricxvSi
WeSmaritad naSobTagan abraamisTa [8, 198]; ...veziare saqmeTa da codvaTa
varsqenisTa [1, 14]; saÃsenebelsa wmidaTa maT da sanatrelTa mowameTa kozman
da damianÀsTa [1, 29]... da inaÃidgmidnen wiaRTa abrahamisTa, isakisTa da
iakobisTa [3, 55]; swavlul iyo mwignobrebiTa sarkinozTaÁTa, ZeTa ismaeli-
sTa, ZeTa abrahamisTa, naSobTa agarisTa [3, 56]...
59
$ 17. sammagi bruneba piris saxelebTan
samecniero literaturaSi miuTiTeben, rom `piris saxelebSi marTuli
msazRvreli SeiZleba sami brunvis mqone iyos. amaTgan erTi iqneba sazRvru-
li ama Tu im brunvaSi, meore am sazRvrulis msazRvreli, ueWvelad naTesao-
biTSi dasmuli, da mesame am ukanasknelis msazRvreli (msazRvrelis msazRv-
reli), esec naTesaobiT brunvaSi dasmuli~ (75, 623-624).
sakvlev ZeglebSi adamianis sakuTar saxelebTan sammagi brunebis nimuSe-
bi iSviaTia, magram mainc gvxvdeba. piris saxelebs sammagi brunebis dros
igive Taviseburebani axasiaTebs, rac ormagi brunebisas: a) misi fuZe ar SeiZ-
leba mravlobiTis formiT Segvxvdes; b) fuZeze darTuli brunvis niSani
(mxoloobiT ricxvSi) mudam martivia (-is//Ás). am ukanaskneli TvisebiT gansx-
vavdeba piris saxelebi sazogado Tu geografiuli saxelebisagan.
saxelis sammagi brunebisas, Teoriulad, sul rva kombinaciaa SesaZleb-
eli (75, 526-628). agiografiul ZeglebSi, naTesaobiT-naTesaobiT-saxelobiTSi,
sammagi brunebis mesame da meSvide SemTxveva davadastureT; naTesaobiT-
naTesaobiT-moqmedebiTSi mxolod mesame SemTxveeva.
17. 1. naTesaobiT-naTesaobiT-saxelobiTi
sazRvruli da msazRvrelis msazRvreli mxoloobiTSia, msazRvreli-
mravlobiTSi (sammagi brunebis mesame SemTxveva):
dasabami tanjvaTa maT wmidisa SuSanikisTaÁ [1, 28]; sadguri da sabanakÀ
ZeTa magogisTaÁ [3, 58]; mwyemsi keTili mravalTa pirmetyuelTa sacxovarTa
qristÀsTaÁ [12, 254].
ZeglebSi, rogorc zemoT aRvniSneT, gvxvdeba agreTve sammagi brunebis
meSvide SemTxvevac, rodesac sazRvrulic, msazRvrelic da msazRvrelis
msazRvrelic mravlobiTSia:
nawilni wmidaTa ZualTa tiriWanisTani [7, 191].
17. 2. naTesaobiT-naTesaobiT-moqmedebiTi
aRniSnul brunvaSi sazRvruli da msazRvrelis msazRvreli mxoloobiT
ricxvSia, xolo msazRvreli mravlobiTSi (sammagi brunebis mesame SemTxveva):
miRebiTa madliTa mis qristÀsisaÁTa [3, 77].
60
Tavi II
gvarebis sakiTxi agiografiul ZeglebSi anTroponimia, Tavis mxriv, sxvadasxva kategoriis saxelebs aerTianebs:
adamianTa sakuTar saxelebsa da gvarebs , Sto-gvarsaxelebs, metsaxelebs...
maTi Seswavla erTmaneTTan mimarTebiT, magram mainc cal-calke xdeba, ris
gamoc, patronimika anTroponimikis calke qvedargad gvevlineba.
Tavdapirvelad pirovnuli saxeli sakmarisi iyo pirovnebis saxeldebis,
sxvaTagan gamorCevisa da identifikaciisaTvis. aseTi viTareba dRemdea Se-
morCenili zog mcirericxovan tomebSi.
gvari igive sakuTari saxelia, oRond meoreuli saxeli, romelic azus-
tebs pirovnebis vinaobas, met cnobebs iZleva masze da Tanac aadvilebs erTi
saxelis mqone pirebis _ sexniebis garCevas. am damatebiTi saxelisagan war-
moiSva gvari. `saxeli da gvari ganuyofeli erTeulia, romelTa meSveobiTac
gamoiyofa konkretuli pirovneba sazogadoebaSi da gveZleva garkveuli cno-
bebi mis Sesaxeb~ (260, 87).
piris vinaobis dakonkretebis mizniT meore saxelis (anTroponimuli
FOformulis meore wevris) gamoyenebis tradicias TandaTanobiT Caeyara
safuZveli. pirsaxels emateboda mamiSvilobis an papiSvilobis aRniSvna,
saero, sasuliero Tu samxedro Tanamdebobis, an moxeleoba-mosaqmeobis
aRmniSvneli termini, zedwodeba, metsaxeli da a.S. magram `es meore saxeli
ar iyo memkvidreobiTi, ar gadadioda momdevno Taobebze. droTa
ganmavlobaSi mraval xalxSi warmoiqmna saojaxo saxelebic, romlebsac
gardamaval formebad Tvlian: gvarsaxelebi swored maTgan warmoiSva~ (241,
128).
evropul da rusul samecniero literaturaSi gabatonebulia azri, rom
gvarTa warmoqmna italiaSi daiwyo XI s-Si da erTi aTwleulis manZilze far-
Tod moicva evropis ganviTarebuli qveynebi: safrangeTi, germania, inglisi.
61
qarTvelebs gvarsaxeli, rogorc enobrivi da socialuri fenomeni, ukve
hqondaT 12-13 saukunis winaT. z. WumburiZis daskvniT, `wm. grigol xanZTelis
cxovrebis~ erT epizodSi moxseniebuli gabriel dafanCulis meore saxeli
`dafanCuli~ saukune-naxevris Semdeg Cans rogorc memkvidreobiTi saxeli:
`erqua mas saxeli gabriel dafanCuli da aw naTesavTa misTan hrqÂan dafan-
Culni~ [12, 258]. aq `naTesavTa misTa~ niSnavs `mis modgma-STamomavlobas~.
`dafanCuli~ gvarsaxelad miaCnia aseve r. TofCiSvils (70, 276); Tvisebis
aRmniSvneli mimReobis formisgan miRebul zedwodebad, metsaxelad al.
Rlonts (198, 131) da g. xornauls (269, 240). Cveni azriTac, `dafanCuli~ gvar-
saxelia.
al. Rlontis azriT, `gvarovnuli saxeli qarTvel tomebSi adrindeli
feodalizmis epoqaSi Casaxula da misi Camoyalibebis procesi VII-VIII ss-Si
TiTqmis dasrulebuli Cans~ (201, 48). arsebul samecniero literaturasa da
saistorio sabuTebis Cvenebaze dayrdnobiT r. TofCiSvili askvnis, rom `qar-
Tuli gvarsaxelebis arseboba dokumenturad dasturdeba VIII-IX ss-dan, Tum-
ca, ra Tqma unda, is am dros ar warmoqmnila. gvarsaxeli CvenSi ufro adrea
warmoSobili~ (70, 45). mkvlevari, kerZod, miiCnevs, rom `wm. serapion zarzme-
lis cxovrebaSi~ (X s. II naxevari, naklebad dasabuTebuli versiiT _ VII s.
(195, 49)), dasaxelebuli anTroponimi bahlaundi, romelic Semosulia sparsu-
lidan, aris gvarsaxeli (70, 45). `xolo aw kualad daÁ giorgisi, romeli iyo
coli didisa mTavrisa mirianisa, Zisa beSqen bahlaundisaÁ Zisa ioanesi~ [13,
339]. bahlaundi gvarsaxelad miaCnia m. andronikaSvilsac (6, 193). Cveni azriT,
anTroponimuli formulis meore wevrad gamoyenebuli sparsuli bahlaundi,
rac qarTulad falavans niSnavs, narTauli (Serqmeuli) saxeli unda iyos.
qarTuli gvarsaxelebis Tavmoyra-sistematizaciis, saleqsikono damuSa-
vebisa da sinqroniulad SeswavlisaTvis didi muSaobaa gaweuli: dadgenilia
bevri gvaris etimologia, garkveulia maTi warmomavloba da struqturuli
modeli, magram am mimarTulebiT kvlav uamravi problema gvxvdeba, romelTa
gadaWrisaTvis farTo masStabis praqtikul-SemkreblobiTi da Teoriuli
samuSaoebia Casatarebeli. rogorc a. SaniZe aRniSnavs, `qarTuli saxelebisa
da gvarebis Sesaxeb SeiZleba mTeli tomebi daiweros da mainc ar iqnes amo-
wuruli mTeli sigrZe-siganiT es metad saintereso ubani qarTuli enisa, sa-
dac qarTveli eris istoriis esa Tu is mxarea asaxuli~ (215, 195).
62
gvarebi SeiZleba dajgufdes rogorc sawarmoqmno afiqsebis, ise im Ziri-
Tadi sityvebis mixedviTac, romelTaganac ama Tu im sityvis an afiqsis dar-
TviT iwarmoebian isini. qarTuli gvarebi, iseve rogorc sxvadasxva xalxTa
gvarebis udidesi nawili, warmoqmnilia winaparTa saxelebisa da metsaxele-
bisagan. istoriul wyaroebsa Tu literaturul ZeglebSi gvxvdeba iseTi gva-
rebic, romlebic individis sadauroba-warmomavlobaze, xelobasa Tu Tanam-
debobaze migviTiTeben. zogjer gvari Seicavs pirovnebis Sefaseba-daxasiaTe-
bebs raime niSnis mixedviT. gvarebi SeiZleba warmoSobili iyos agreTve mce-
nareulobis, cxovelebis, frinvelebisa da sxva sagnis saxelebisagan, romle-
bic adamianis sakuTar saxelad an metsaxelad unda yofiliyvnen gamoyene-
bulni da am gziT iqcnen gvaris Semadgenel nawilad.
Cven mier sakvlev agiografiul ZeglebSi gvarebi (dRevandeli mniSvne-
lobiT) garda im ori SemTxvevisa (dafanCuli, bahlaundi), romelzedac ze-
moT gvqonda saubari, ar dasturdeba. gvxvdeba mxolod: warmomavloba-sadau-
robis, xeloba-profesiis, daxasiaTebis, titulisa da sasuliero wodebis
aRmniSvneli sityvebi, romlebic memkvidreobiT ar gadadis, magram pirovnebis
dakonkretebis saqmes emsaxureba. es sityvebi ZiriTadad orwevriani anTro-
ponimuli formuliTaa gaformebuli.
$ 1. warmomavloba-sadaurobis aRmniSvneli
sityvebi gvarsaxelebad
qarTuli gvarebis erT-erTi mravalricxovani jgufi warmoqmnilia
warmomavlobisa da sadaurobis aRmniSvneli sityvebisagan. amdagvar anTropo-
nimul formulas qarTulSi qmnis toponimisaTvis -el sufiqsis darTva.
agiografiul TxzulebebSi gvxvdeba orwevriani anTroponimuli formu-
liT gadmocemuli saxelebi, rodesac pirsaxels emateba meore saxelic, rac
pirovnebis warmomavlobasa da sadaurobas gamoxatavs:
mas Jamsa netarsa grigols gulman uTqua ÃsenebaÁ saban iSxnelisaÁ [12, 273];
maSin movida zaqaria anCeli episkoposi [12, 275];
...Rirsni giorgi mawyuereli episkoposi ... [12, 294];
...romelica iyo asuli bagrat Saroelisa ... [12, 298];
...mowafeni varT ...miqael parexelisani [13, 326];
...giorgi, meored – CorCaneli [13, 324];
63
...abibos nekresel qalaqisa episkoposi [11, 242].
`wm. grigol xanZTelis cxovrebaSi~ gvxvdeba -ar sufiqsiT (mniSvnelo-
biT udris -el sufiqss) warmoqmnili anTroponimuli formulis meore wevri:
...da stefane mtbevari episkoposi pirveli ... [12, 294].
agiografiul ZeglebSi zogjer pirovnebis dasakonkreteblad warmomav-
loba-sadaurobis aRmniSvneli sityvebi pirsaxelebis gareSec ixmareba:
eruSelman episkoposman... hrqua... [12, 287];
xolo opizeli mamaÁ Sewuxna ... [12, 282].
$ 2. xeloba-profesiis aRmniSvneli epiTeti pirsaxelTan
agiografiul ZeglebSi dasturdeba xelobisa da Tanamdebobis aRmniSv-
neli epiTeti, romelic me-e prefiqs-sufiqsis darTviT miiReba da pirsaxe-
lTan erTad qmnis orwevrian anTroponimul formulas:
sÂmeon mesuete [11, 242].
$ 3. daxasiaTebis Semcveli epiTetebi pirsaxelebTan
sakvlev ZeglebSi davadastureT pirsaxelebTan Sewyobili epiTetebi,
romlebic gamWvirvaled axasiaTeben personaJs raime niSnis mixedviT. fiqsir-
deba rogorc prepoziciuri, ise postpoziciuri wyobis SemTxvevebi:
...uÃmari arseni [12, 302];
...makari uZluri [12, 302];
...Tqmuli arseni didisa [11, 240];
didi sofron ... [12, 294].
$ 4. titulis gamomxatveli sityvebi pirsaxelebTan
Zvel saqarTveloSi cnobili iyo iseTi umaRlesi daniSnulebis Semc-
veli sagvareulo an boZebuli sapatio wodeba, romelic pirovnebis maRali
sazogadoebis warmomadgenlobaze miuTiTebda, agiografiul ZeglebSi aseTi
Sinaarsis Semcveli sityvebi pirsaxelebTan erTad orwevrian anTroponimul
formulas warmoadgenen:
...varsqen pitiaxSi [1, 11];
...aSot kurapalati [12, 258];
64
guaram mamfali [12, 287];
...bagrat magistrosisasa [12, 316];
ustam cixisTavi [2, 31];
buzmir marzapanman [2, 44];
adrnese erisTavi [3, 55]
nerse erisTavi [3, 56];
aSot erisTavTa-erisTavi [3, 78];
adarnase mefe [5, 180];
vardan mTavari [7, 18];
adarnerse xelmwife [12,298].
agiografiul ZeglebSi xSiria SemTxvevebi, rodesac saero-samoqalaqo
da samxedro wodebis amsaxveli sityvebi pirsaxelebisagan damoukidebladac
ixmarebian. mag.: spaÁpeti [1, 11]; senakapani [1, 20]; cixisTavi [2, 31]; amira [3, 56];
mamasaxlisi [12, 318]; dedofali [1, 15] da sxv.
$ 5. sasuliero wodebis amsaxveli sityvebi pirsaxelebTan
sakvlev TxzulebebSi anTroponimuli formulis meore wevrad xSirad
sasuliero wodebis aRmniSvneli sityvebic dasturdeba:
arsen kaTalikosi [8, 191];
elia patriarqi [10, 238];
samoel episkoposi [1, 18];
xsarTan mRvdeli [3, 46];
grigol arqimandriti [12, 287];
Temestia dekanozi [12, 285];
amba giorgi [12, 253];
beri Ãuedios [12, 257]...
aRsaniSnavia isic, rom sasuliero wodebis amsaxveli sityvebi ZeglebSi
xSirad pirsaxelebis gareSec gvxvdeba: xucesi [1, 14]; diakoni [1, 13]; beri [12,
157] da sxv.
65
Tavi III
piris saxelebi saistorio wyaroebSi
$ 1. istoriuli warsuli da dRevandeloba piris
saxelTa gavrcelebis TvalsazrisiT
saistorio wyaroebis piris saxelebi, rogorc kvlevam gviCvena ZiriTa-
dad Zveli ebrauli (//ebrauli), Zv. iranuli (//iranuli), Zv. berZnuli (//ber-
Znuli), Zv. sparsuli (//sparsuli), arabul-sparsuli, laTinuri da arameuli
warmoSobisaa. rogorc agiografiul Zeglebze dakvirvebisas aRvniSneT, bevri
piris saxelis warmomavloba jer kidev Seuswavlelia. ufro produqtiulia
berZnuli da iranuli warmoSobis adamianis saxelebi.
qvemoT warmovadgenT saistorio wyaroebSi dadasturebul adamianis sa-
xelebs da paralelurad vuCvenebT Tanamedrove saqarTveloSi gavrcelebul
imave an saxecvlil piris saxelebs maTi gavrcelebis mixedviT (Sesadareb-
lad gamoviyeneT: a. silagaZe, a. ToTaZe, gvar-saxelebi saqarTveloSi, 1997).
vaJis saxelebi
a
abdali (?) abdula (382)
abeli (ebr.) abeli (770)
abibosi (Zv. berZ.) abibo (54)
abraami (Zv. ebr.) abrami (926)
adami (Zv. eb.) adami (355)
ali (?) ali (1242)
anastasi (berZ.) anastasi (273)
anatoli (berZ.) anatoli (3117)
andria (berZ.) andria (406)
antoni (berZ.) antoni (1924)
apolinari (ber.) apaloni (705) // apoloni (768)
arevi (?) arevi (113)
arseni (berZ.) arseni (3708)
artavazi (Zv. sp.) artavazi (97)
arCili (iran.) arCili (1331)
66
asimi (?) asimi (65)
aRaToni (?) aRaTi (125)
aSoti (?) aSoti (2047)
b
babila (?) babila (147)
bagrati (sp.) bagrati (2093)
bakuri (sp.) bakuri (1481)
barTlome (Zv. ebr.) barTlome (137)
basili (berZ.) vasili (14890)
baqari (qarT.) baqari (859)
bubaqri (?) buba (119)
g
gabrieli (Zv. ebr.) gabrieli (1419)
gagiki (?) gagiki (777)
giorgi (berZ.) giorgi (147454)
goderZi (iran.) goderZi (5235)
grigoli (berZ.) grigoli (11554)
guarami (arab.-sp.) guarami (28550)//guari (90)
gurgeni (iran.) gurgeni (2009)
d
daviTi (Zv. ebr.) daviTi (76051)
damianosi (berZ.) damiane (102)
darCili (sp.) darCo (200)
demetre (berZ.) demetre (128)
dodo (qarT.) dodo (6693)
domnosi (berZ.) domna (663)
e
evtiqiosi (berZ.) evtixi (275)
elia (Zv. ebr.) elia (76)
erakle (berZn.) erekle (1324)
67
efTvime (berZ.) eqvTime (91)
v
varazi (iran.) varazi (72)
vardani (iran.) vardani (582)
vaxtangi (sp.) vaxtangi (24578)
z
zaqaria (Zv. ebr.) zaqaria (4506)
zenoni (berZ.) zeno (57)
T
Tadeosi (asur.) Tadeozi (101)
Tevdosi(//Teodosi) (berZ.) Tedo (802)
Teodore (berZ.) Tedore (858)//Tevdore (496)
Teofane (berZ.) Teofane (66)
Teofilakte (berZ.) Teofile (98)
Tornike (?) Tornike (7377)
i
ivane (Zv. ebr.) ivane (18374)
ivliane (laT.) ivliane (339)
ioane (//iovane) ioane (51)
iona (Zv. ebr.) iona (678)
iosebi (Zv. ebr.) iosebi (14807)
ise (?) isa (195)
isidore (berZ.) isidore (366)
ismaeli (Zv. ebr.) ismaili (891)
iustiniane//iustinianos (laT.) iustine (147)
k
kvirike (berZ.) kviria (58)
kostantine//kostanti (laT.) konstantine (9010)
l
leoni (laT.) leoni (291)
68
lipariti (qarT.) lipariti (85)
lukiane (laT.) luka (1075)
m
mavriki (?) mavra (731)
makari (berZ.) makari (362)
melqisedeki (Zv. Eebr.) melqisedeki (118)
miri(//mihri) mira (136)//miro (255)
miriani (sp.) miriani (3540)
miqaeli//miqeli (Zv. ebr.) miqaeli (265)
momadi (?) memedi (494)
murvani (?) murmani (8988)
n
nerse (iran.) nersesi (221)
noe (Zv. ebr.) noe (1900)
o
omari (arab.) omari (12365)
p
palekarposi (?) paliko (310)
petre (berZ.) petre (4039)
r
raJdeni (?) raJdeni (1689)
rati (iran.) rati (1629)
revi (iran.) revazi (17030)
s
saaki (?) saaki (184)
saba (aram.//Zv. ebr.) saba (950)
samoeli (Zv. ebr.) samueli (79)
svimoni (Zv. ebr.) svimoni (71)
solomoni (Zv. ebr.) solomoni (2819)
stefane//stefanozi//stefanosi (berZ.) stefane (2516)
69
sumbati (?) sumbaTi (124)
f
filipe (berZ.) filipe (266)
S
Sio (iran.) Sio (600)
x
xalili (?) xalili (151)
j
jafari (?) jafari (66)
jibRa//jibRu (?) jibo (189)
juanSeri (sp.) juanSeri (283)
qalis saxelebi
g
guaranduxti//guranduxti (sp.) guranda (1317)
d
dinari (?) dina (694)//dinara (1326)
e
elene (berZ.) elene (21920)
l
latavri (sp.) latavra (287)
m
mariami (Zv.ebr.) mariami (43698)
miranduxti (iran.) miranda (3456)
n
nino (?) nino (92937)
s
sara (Zv. Ebr.) sara (1209)
S
SuSani (ebr.) SuSani (126)
SuSaniki (ebr.) SuSaniki (1710)
70
aqve SegviZlia davaskvnaT, rom mokvleuli wyaroebis mixedviT istori-
ul saqarTveloSi gavrcelebuli as TxuTmeti piris saxelTagan imave for-
miT davadastureT Tanamedrove saqarTveloSi samocdacxra, xolo saxecvli-
li formiT ormocdaeqvsi SemTxveva.
saistorio wyaroebze dakvirvebam gamoavlina, rom istoriul saqarTveloSi
gavrcelebul piris saxelTagan dRevandel saqarTveloSi yvelaze metad gavrce-
lebuli saxelebia: giorgi – 147454, nino – 92937, daviTi – 76051, mariami – 43698,
guarami – 28550, vaxtangi – 24578, elene – 21920, ivane – 18374, iosebi – 14807, omari
– 12365, grigoli – 11554 SemTxveva; naklebad gavrcelebuli: ioane – 51, asimi – 65,
Teofane – 66, jafari – 66, svimoni – 71, varazi – 72, elia – 76, lipariti – 85, ar-
tavazi – 97 SemTxveva.
$ 2. variantuli piris saxelebi saistorio wyaroebis mixedviT
saistorio wyaroebSi, agiografiuli Zeglebis msgavsad, erTsa da imave
an sxva saukunis TxzulebebSi piris saxelebi warmodgenilia or an met
variantad, rac gamowveulia ZiriTadad bgeris dakargviT an CarTviT,
xmovanTa da TanxmovanTa monacvleobiT:
guaranduxt [14, 242...] //guranduxt [16, 274];
iustiniane (14, 207] //iustinianos [14, 214];
ivane [16, 258] //ioane [14,227; 16, 273...] //iovane [16, 254];
miqael [14, 145...] //miqel [14, 197...];
miri [14, 233] //mihri [14, 232];
nasar [14, 185] //nasra [14, 180] //nasre [14, 176] //nasri [16, 260];
saak [16, 256] //sahak [16, 255];
stefane [16, 256] //stefanoz [14, 221...] //stefanos [14, 115];
jibRa [14, 225] //jibRu [14, 225].
$ 3. berZnuli nominativis kvali piris saxelebSi
saistorio wyaroebSi aRnusxulma piris saxelebis kvlevam dagvanaxva,
rom arsebobs piris saxelTa erTi jgufi, romlebic miRebulia berZnuli
nominativis formiT. isini ZiriTadad V-VII ss. ZeglebSi gvxvdeba. rogorc
71
samecniero literaturaSi miuTiTeben, msgavsi tipis piris saxelebi qar-
TulSi wminda literaturuli gziT yofila gavrcelebuli:
domnos [14, 115];
damianos (14, 115];
evlavioz [14, 115];
evtiqios [14, 115];
ivbimianos [14, 140...];
iustinianos [14, 214];
palekarpos [14, 166...];
piros [14, 208];
stefanos [14, 111];
stefanoz [14, 221...].
$ 4. apoziciuri piris saxelebi saistorio wyaroebSi
Cven mier gansaxilvel ZeglebSi gvxvdeba toladSerwymuli onimis erTi
jgufi, romlis komponentebi asidenturad aris SeerTebuli:
abdal _ meliqi [14, 233];
abul _ kasim [16, 262];
varaz _ bakur [14, 145];
varaz _ baqar [14, 146];
varaz _ mihr [14, 172];
farsman _ farux [14, 152].
$ 5. erobisa da berobis aRmniSvneli piris saxelebi
saistorio wyaroebSi erTaderTi SemTxveva davadastureT, rodesac piris
aRsaniSnavad avtori erobisa da berobis saxelebs erTdroulad aRniSnavs:
gardaicvala adarnase _ yofili da monazon _ qmnili basili [16, 260].
...Zma adarnase _ yofili basilisa [16, 260].
$ 6. saistorio wyaroebis piris saxelebi genetikuri TvalsazrisiT
adamianis saxelTa warmomavlobisa da mniSvnelobis kvleva metad sayuradRebo
saqmea, radgan sakuTar saxelTa etimologiis dadgena bevr sirTules ukavSirdeba.
72
jer erTi, rogorc samecniero literaturaSi aRniSnaven, adamianis saxelSi mniSv-
neloba daCrdilulia da umravles SemTxvevaSi sulac gamqrali; meore _ sakuTari
saxeli iolad gadadis erTi xalxidan meoreSi da gzadagza ganicdis cvlilebebs.
miuxedavad zemoTqmulisa, bevri piris saxelis warmomavloba da mniSvneloba Ses-
wavlilia sxvadasxva mkvlevris mier da nawili Sesaswavlia.
abraami (14) Zveli ebrauli saxelia da niSnavs: `mama simaRlisa~ an
`amaRlebuli~. saistorio wyaroebSi gvxvdeba meorenairi formiTac: abrahami
(16), romlis mniSvnelobaa `mama mravalTa~ (abraham → abraam → abram) (259, 320).
andria (14) berZnuli warmoSobis saxelia. niSnavs: `mamaci~, `vaJkaci~,
`mxne~. warmomdgaria imave sityvisagan, romelic meore nawilad Sedis aleq-
sandre-Si (255, 134).
antoni (14) berZnuli saxelia. zusti Targmani ar arsebobs. Targmnian
rogorc `meomars~, `omSi Cabmuls~, `winamZRols~, `meTaurs~ (258, 68).
arseni (14) berZnulia. niSnavs: `mamaci~, `vaJkaci~ (260, 96).
arCili (14, 15) erT-erTi uZvelesi qarTuli saxelia, romelic am formiT
sxvagan arsad gvxvdeba. varaudoben, rom warmoSobiT iranulia da `ariels~
(`ariuli modgmisas~) niSnavs (259, 323).
bagrati (16), rogorc samecniero literaturaSi miuTiTeben, qarTvel mefe-
Ta sagvareulo saxelia. warmoSobiT _ Zveli sparsuli: bagadata _ `RvTis bo-
Zebuli~, `RvTis wyaloba~; sxva mosazrebis mixedviT, bagrati qarTuli warmo-
Sobis saxelia, miRebulia baqar-isagan t sufiqsis darTviT (261, 131).
bakuri (14) qarTulSi uZvelesi droidan gavrcelebuli iranuli
warmoSobis saxelia. niSnavs: `RvTis Svili~, `Ze RvTisa~ (258, 70).
barami (14) mravalsafexuriani gardaqmnis gziT aris miRebuli avesturi
vereTragna_sagan (gamarjvebis RvTaeba, romelmac daamarcxa boroti demoni
vereTra). vereTra-gna niSnavs `vereTras gamgdebs~ (259, 325).
barTlome (14) Zveli ebrauli saxelia. Targmnian rogorc `Tolomes
Svili~, an `moxnuli miwis Svili~ (255, 136).
baqari (14) warmoSobiT qarTuli saxelia. fiqroben, rom SesaZloa, bakur
saxelis qarTuli forma iyos, romelic warmoSobiT iranulia da `RvTis
Svils~ niSnavs (260, 99).
gabrieli (16) Zveli ebrauli saxelia, rac sityvasityviT niSnavs: `Cemi
Zala RmerTia~ (258, 75)
73
goderZi (16) iranuli saxelia. niSnavs: `Zlieri xari~ (259, 331).
guranduxti (16) sparsuli warmoSobis saxelia. niSnavs: `guramis
(gvaramis) asuli~ (258, 125).
gurgeni (16) warmoSobiT iranuli saxelia. niSnavs: `mglisa~ (260, 106).
daviTi (14,16) Zveli ebrauli saxelia. arsebobs saxelis mravalnairi ga-
azreba: `sayvareli~, `winamZRoli~, `sasurveli~, `megobari...~ (261, 146).
daCi (16) qarTuli formaa sparsuli saxelisa `darCil~, romelic `gvaris
ufross~ an `dariosis modgmisas~ niSnavs. arsebobs meorenairi axsna: daCi ←
darCi (qarT). es saxeli qarTulSi uZvelesi droidan arsebobs (259, 333).
elene (14) winare berZnuli warmoSobisaa. ganmartaven rogorc
`manaTobeli~, `naTeli~, `CiraRdani~, `rCeuli~ (255, 177).
elia (14) gvxvdeba rogorc Teonimis mniSvnelobiT, ise piris saxeladac.
warmoSobiT Zveli ebraulia da niSnavs: `RmerTi _ simagre Cemi~, `RmerTi
Cemi _ ieRova~ (258, 81).
erakle (14) saxecvlili variantia erekle formisa. saxeli warmoqmnilia
berZenTa sayvareli miTologiuri gmiris herkulesis anu herakles saxelisa-
gan. herakle _ `heras (zevsis meuRle) didebas~ niSnavs (260, 110).
efTvime (16) berZnuli warmoSobisaa. niSnavs: `keTilis mzraxveli~, `gul-
keTili~, `uzakveli~ (259, 337).
varazi (14) iranuli warmoSobis saxelia. niSnavs `gareuli taxi~ (261, 154).
vardani (14) warmoSobiT iranulia. Targmnian rogorc `gmiri~, an:
`moqalaqe~. fiqroben, rom qarTulSi Semosulia somxuridan (258, 83).
vaxtangi (16) qarTulSi ZvelTagan moyolebuli da amJamadac
gavrcelebuli saxelia. warmoSobiT iranul enebs ukavSirdeba. qarTulad
niSnavs `mglistanians~ (260, 112).
zaqaria (14) Zveli ebraulia da niSnavs `RvTis mier dauviwyari~;
sityvasityviT: `RmerTs axsovs~. sxvagvari gaazrebiT `msaxuri RvTisa~ (261, 158).
Tadeosi (14) asuruli warmoSobisaa da niSnavs: `brZeni~ (259, 341).
Tarxani (14) warmoSobiT Turqul-monRoluria. niSnavs `Tavisufali~ (155, 149).
iobi (14) Zveli ebrauli saxelia. saeklesio kalendris mixedviT xsnian
rogorc `devnili~ (28, 90).
isidore (14) warmoSobiT berZnuli saxelia. niSnavs `isidas saCuqari~.
isida anu izida Zvel egviptelTa miwaTmoqmedebis qalRmerTia (260, 121).
74
ismaeli (14) Zveli ebrauli saxelia. Targmnian rogorc `RmerTma ismina~
(269, 171).
kvirike (16) qarTulSi ZvelTaganve gvxvdeba araerTi istoriuli piris
saxelad. warmoSobiT berZnulia da niSnavs `uflisa~ (255, 153).
kostantine (16) laTinuri warmoSobis saxelia. niSnavs: `umtkicesi~,
`uryevisa~, `medgrisa~ (258, 95).
lipariti (16) gaurkveveli mniSvnelobis qarTuli saxelia. qarTulidan
Sesula somxurSi (260, 127).
makari (14) warmoSobiT berZnulia. niSnavs: `netari~, `bednieri~ (261, 182).
mariami (14) wyaroebSi gvxvdeba rogorc agionimis mniSvnelobiT, ise piris
saxeladac. warmoSobiT Zveli ebraulia. moepoveba ramdenime ganmarteba: 1. `Seu-
povari~, `daumorCilebeli~, `uarmyofeli~; 2. `mware~; 3. `qalbatoni~; 4. `sayvareli
uflisa~. specialur literaturaSi ufro damajereblad pirvel mniSvnelobas
Tvlian (259, 394).
melqisedeki (16) Zveli ebrauli warmoSobis saxelia. niSnavs `mefe simar-
Tlisa~ (255, 157).
miriani (14) warmoSobiT sparsuli saxelia. niSnavs `miTrasi~ anu `mzisa~
(miTra mzis RvTaebis saxelia) (258, 102).
noe (14) Zveli ebrauli saxelia. niSnavs `nugeSi~ (260, 134).
omari (14) warmoSobiT arabuli saxelia. niSnavs `sicocxle~ (261, 191).
petre (14) berZnuli warmoSobis saxelia. niSnavs: `klde~, `lodi~ (255, 161).
rati (16) warmoSobiT iranuli saxelia. niSnavs `batoni~, an: `didsulo-
vani~, `sulgrZeli~ (259, 364).
saba (14) fiqroben, rom arameuli warmoSobisaa. niSnavs: `moxuci~, `papa~.
an: Zveli ebrauli da niSnavs `Tavisuflebas moklebuli~, `tyve~ (258, 109).
saurmagi (14) warmoSobiT iranulia. niSnavs: `Savxela~, `Savi xelis mqo-
ne~ (260, 140).
svimoni (14) Zveli ebrauli warmoSobisaa da niSnavs `Sesmenili~, `gamgo-
ne~ (sityvasityviT: `RmerTma gaigona~) (261, 200).
solomoni (14) warmoSobiT Zveli ebrauli saxelia. niSnavs: `wynari~,
`mSvidi~, `mSvidobiani~ (258, 111).
filipe (14) berZnuli warmoSobisaa. niSnavs: `cxenTa moyvaruli~ (259, 371).
75
Tavi IV
gvarebis sakiTxi saistorio wyaroebSi gvarebi (sagvareulo saxelebi, gvarsaxelebi) uZvelesi droidan dRevan-
delobamde udides rols asruleben pirovnebis vinaobis dasakonkreteblad.
didZali patronimikuli masalaa fiqsirebuli V-X ss. saistorio wyaroebSi.
dasturdeba: warmomavloba-sadaurobis, sagvareulo Stos (genetikuri erTia-
nobis), eTnonimuri, mamisaxelobiTi, epiTetiani da sapatio wodebis gamomxat-
veli sityvebi, romlebic pirsaxelebTan erTad orwevrian, an ufro iSviaTad
samwevrian, anTroponimul formulas qmnian da, rogorc dRes gvarsaxels, pi-
rovnebis dakonkretebis funqcia aqvs. agreTve, gvaqvs orgvari da calmxrivi
anTroponimuri formulis komponentebis nimuSebic.
$ 1. warmomavloba-sadaurobis aRmniSvneli sityvebi saistorio wyaroebis
anTroponimul formulaSi
saistorio wyaroebSi gvxvdeba anTroponimuli formulis meore kompo-
nentebi, romelTa fuZeebSi geografiuli saxelebia Caqsovili da, rogorc
samecniero literaturaSi miuTiTeben, `maTi daniSnulebaa saTanado sufiqsa-
ciis (Cvens SemTxvevaSi -el, -ar) saSualebiT miuTiTon sagvareulo Stos
warmomavlobis pirvandeli geografiuli punqti~ (109, 25).
sakvlev ZeglebSi zemoT aRniSnuli anTroponimuli formulis ori saxe-
oba gamoikveTa: pirveli, rodesac anTroponimuli formulis meore komponen-
ti piris saxelis Semdeg aRiniSneba da meore, rodesac anTroponimuli for-
mulis meore wevri uswrebs piris saxels:
a) gvarsaxeli mosdevs piris saxels:
-el: abibos nekreseli [14, 208];
anton martyofeli [14, 208];
apolinari aleqsandrieli [14,115];
borzo movakneli [14,174];
giorgi kostantinepoleli [14, 232];
grigol fxueneli [16, 269];
daviT garesjeli [14, 208];
daCi korinTeli [16, 269];
76
daCi sxÂloseli [16, 269];
domnos antioqieli [14, 115];
evtiqios kostantinepoleli [14, 115];
zenon iyalToeli [14, 208];
TaTe stefanwmideli [14, 206];
Teofane antioqieli [14, 232];
iovane zedazneli [14, 208];
ioseb alaverdeli [14, 208];
ise wilkneli [14, 208];
ivane sxÂloseli [16, 269];
isidore samTavneli [14, 208];
kÂrike baneli [16, 261];
miqel ulumbeli [14, 208];
palekarpos loRoTeli [14, 173];
piros breTeli [14, 208];
sara fxueneli [16,269];
stefane xirseli [14, 208];
fadla arevmaneli [16, 259];
Sio mRvimeli [14, 208].
mama yanCaeli [16, 269].
saistorio wyaroebze dakvirvebisas calke gamovyaviT iseTi SemTxveva,
rodesac anTroponimu;i formulis meore wevris etimologias avtori
TxzulebaSive xsnis:
da dajda mefed giorgi, romelsa saufliswulod hqonda aRwefi. amis-
TÂs ewoda mas giorgi aRwefeli [16, 158].
b) anTroponimuli formulis meore wevri uswrebs piris saxels:
-el: sivneli arev [14, 159];
tarovneli amazasp [14, 159];
asfuragneli juanSer [14, 159].
saistorio wyaroebSi mxolod erTi SemTxveva davafiqsireT, rodesac
anTroponimuli formulis meore komponenti -ar sufiqsiT aris warmoqmnili:
stefane mtbevari [16, 264].
77
zemoT ganxiluli magaliTebis safuZvelze SegviZlia vTqvaT, rom sais-
torio wyaroebSi aRnusxuli warmomavloba-sadaurobis aRmniSvnel sityvaTa-
gan yvelaze xSirad gvxvdeba -el sufiqsiT warmoqmnili anTroponimuli
formulis meore wevrebi. rogorc zemoT vnaxeT, -ar sufiqsiT miRebuli
meore komponentis aRniSvnis mxolod erTi SemTxveva davadastureT.
saistorio wyaroebisa da literaturuli Zeglebis SedarebiTma analiz-
ma is Sedegi mogvca, rom am ukanasknelSi, yvela SemTxvevaSi, warmomavloba-
sadaurobis aRmniSvneli sityvebi (-el da -ar sufiqsianebi) piris saxelis
Semdeg aRiniSneba.
$ 2. sagvareulo Stos (genetikuri erTianobis)
gamomxatveli eponimuri gvarsaxelebi
specialur literaturaSi miTiTebulia, rom eponimur gvarsaxelebs `sa-
fuZvlad udevT sagvareulo Stos damwyeb ufros mamakacTa an dedakacTa
(eTnarqTa) sakuTari saxelebi (eponimebi)~ (109,25). amdagvar gvarsaxelTa
jgufSi, sxva mawarmoebel elementebTan erTad, ganxilulia -ur da -ian su-
fiqsiani saxelebic.
Cven mier gansaxilvel wyaroebSi aRvnusxeT -ur sufiqsiT warmoqmnili
eponimuri gvarsaxelebis aRniSvnis sami SemTxveva:
dasues qorepiskoposad samoel donauri [16, 254];
da iyo qorepiskoposad gabriel donauri [16, 257];
maSin Seezraxnes aznaurni qarTvelni da maT Tana kaxni: goderZi mgde-
uri... [16, 269].
r. TofCiSvilis azriT, donauri gvaria. `es gvari kaxeTSi yofila, sa-
dac gvarebi didi xania gvaqvs~ (70, 37, 95). mkvlevari aRniSnavs, rom vaxuSti
bagrationi mTavarTa Zvel gvarebs Soris donauris gvarsac moixseniebda.
donauri gvarad aris fiqsirebuli `wmidaTa cxovrebanSic~ (248, t. 2, gv. 446).
saistorio wyaroebze dakvirvebisas oTxi SemTxveva davadastureT, rode-
sac genetikuri erTianobis sityvebis gvarsaxelebs -ian sufiqsi awarmoebs.
samecniero literaturaSi aRniSnulia, rom sufiqsi `-ian gamoiyeneboda
erTi gvaris mqone adamianTa krebulis, mTeli sagvareulo Stos aRmniSvne-
lad~ (109, 65).
gansaxilvel ZeglebSi genetikur erTianobas gamoxataven Semdegi sityve-
bi: adarnasiani, bagratoniani, nersiani, juanSeriani.
78
adarnase adarnasiani [14, 242];
adarnase bagratoniani [16, 251];
nerse nersiani [14, 241];
juanSer juanSeriani [15, 248].
$ 3. eTnonimuri warmoSobis komponentebi anTroponimul formulaSi
patronimTa erT jgufs qmnis erovnebaTa, xalxTa da tomTa aRmniSvneli
terminisagan (eTnonimisagan) Sedgenili komponentebi. gvaqvs SemTxvevebi,
`rodesac eTnonimi uSualod aris gadaqceuli gvarsaxelad tradiciuli
sagvareulo sufiqsaciis gareSe~ (109, 28). swored aseTi SemTxvevebi
davadastureT Cven mier gansaxilvel wyaroebSi, rodesac eTnonimuri warmo-
Sobis komponentebi Taviseburad aris adaptirebuli piris saxelTan:
maSin movida buRa Turqi, mona, baRdadiT [16, 256...];
da mÃned mbrZolad gamoCndes oTxni igi warCinebulni vaxtangisni da
leon berZeni [14, 188...];
kualad meored movida igive xalil arabi [16, 254];
gamovida ese TarÃan xazari [14, 152].
$ 4. mamisaxeloba orwevrian anTroponimul formulaSi
privilegirebul wodebas, rogorc samecniero literaturaSi miuTiTe-
ben, saqarTveloSi ZvelTaganve hqonda gvarsaxeli, magram piris damatebiTi
saxeldeba mamis saxelis mixedviTac aRiniSneboda. rogorc cnobilia, mogvi-
anebiT mamisaxelobis aRmniSvneli komponentebi gvarsaxelad iqca (Tavdapir-
velad privilegirebul wodebaSi). Mmamisaxeloba qarTul sinamdvileSi, Cveu-
lebriv, mosdevda piris saxels da masTan erTad ixmareboda, Tumca Cven mier
gansaxilvel saistorio wyaroebSi gamonaklisi SemTxvevebic davadastureT,
rodesac mamisaxeloba uswrebs piris saxels:
a) mamis saxeli mosdevs piris saxels:
da movida abu-sajis Ze tfiliss [16, 263];
aravin darCa sarkinozi TÂnier ali Subis Zisa [16, 252];
lowobanni hqondes ivane arSis Zesa [16, 268];
erisTavi qarTlisa ivane maruSis Ze [16, 272];
79
daCi, Ze iovane quabulis Zisa [16, 254];
da daadgina ise Sixis Ze [16, 257];
dajda amirad tfiliss sahak ismaelis Ze [16, 255];
Semdgomad amisa movida xalil izidis Ze [16, 253];
da cixe maranisa hqonda maSin xaxuasa, arSis Zesave [16, 268];
da amirobda humed, xalilis Ze [16, 257].
b) mamis saxeli uswrebs piris saxels:
dauteva erisTavad Cixas Ze demetresi [16, 258];
da movida kualad amirad xalilis Ze humed [16, 257].
aqve gvinda SevniSnoT, rom mamisaxelobiTi formebi, rogorc zemoT gan-
xiluli magaliTebidanac Cans, mxolod erT saistorio wyaroSi (“matiane
qarTlisa”, VIII-X ss.) Segvxvda. agiografiul ZeglebSi msgavsi SemTxvevebi ar
dasturdeba.
$ 5. epiTeti anTroponimuli formulis meore wevrad
saistorio wyaroebSi gvxvdeba SemTxvevebi, rodesac anTroponimuli
formulis meore wevrad sazogado saxeli iCens Tavs. amaTgan zogierTi gam-
Wvirvalea, zogi ki xalxis fantaziis nayofi (sxvadasxva niSnis mixedviT
Serqmeuli):
...Zmiswuli adarnase brmisa [14, 243];
maSin vaxtang mefe... Tana hyvebodes... artavaz ZuZumte [14, 156];
gardaicvala aSot kekela [16, 259];
dauteva Zeni orni: bagrat regueni... [16, 266];
maSin gamoCnda sparseTs kaci erTi, romelsa erqua baram Cubini [16, 220];
da mefobda afxazeTs Teodosi mwuxare [16, 275];
...romelsa erqua murvan yru [14, 219];
...mefe sumbat tiezerakali [16, 262];
romelsa erqua qasre ambarvezi [14, 217];
...gardaicvala aSot kuxi [16, 260].
saistorio wyaroebSi dasturdeba iseTi SemTxvevac, rodesac epiTetis
saxeldebis mizezi TxzulebaSive aris axsnili:
`xolo vaxtang mefesa Seeqmna Cabalaxi oqrosi, da gamoesua winaT mgeli da
ukan lomi; da romelsa kerZosa iZleodian qarTvelni, muniTca mimarTis da mos-
80
ris spisa misgan sparsTasa, viTarca lomman kanjarni. mieriTgan verRara SeuZleb-
des sparsni wyobad misa, rameTu daiswavles igi, romelsa ewera mgeli da lomi,
da viTarca ixilian vaxtang, TqÂan: `dur az gorgasal~, romel ars ese `mirideT
Tavsa mglisasa~. da mis mier saxel-edva vaxtang mefesa gorgasal~ [14, 180].
$ 6. titulisa da sasuliero wodebis gamomxatveli
terminebi anTroponimul formulaSi
specialur literaturaSi miTiTebulia: `tituli anTroponimis Tanmx-
leb terminTagania. igi Sedis anTroponimul formulaSi. mimarTvisas damou-
kidebladac ixmareboda~ (238, 108-109).
saistorio wyaroebSi uxvad gvxvdeba memkvidreobiTi, sagvareulo an bo-
Zebuli oficialuri sapatio wodebisa da sasuliero xasiaTis gamomxatveli
sityvebi anTroponimuli formulis meore wevrad.
I. saero wodebis gamomxatveli sityvebi anTroponimuli
formulis meore wevrad:
mefe
a) postpoziciuri wyoba:
erekle mefe [14, 227];
ivbimianos mefe [14, 149];
kostanti mefe [16, 264];
mirian mefe [14, 159];
farsman mefe [14, 207].
b) prepoziciuri wyoba
mefe vaxtang [14, 147];
mefe mirdat [14, 139...].
aRsaniSnavia is garemoebac, rom saistorio wyaroebSi gvxvdeba SemTxve-
vebi, rodesac mefis gansakuTrebuli Tvisebis aRsaniSnavad avtori xmarobs
epiTets `RmrTiv-ganbrZobili~:
mirian RmrTiv _ ganbrZobili [14, 236];
vaxtang RmrTiv _ ganbrZobili [14, 236].
dedofali
dinar dedofali [16, 266...];
81
sagduxt dedofali [14, 144].
Sahani
gagik Sahani [16, 279].
xakani
bluCan xakani [16, 250].
keisari
mavrik keisari [14, 221].
kurapalati
adarnase kurapalati [16, 266];
aSot kurapalati [16, 252...];
bagrat kurapalati [16, 255];
guaram kurapalati [16, 241];
gurgen kurapalati [16, 259];
daviT kurapalati [16, 259].
amira
amira saak [16, 256].
erisTavi
gurgen erisTavi [16, 260];
daviT erisTavi [16, 266];
leon erisTavi [16, 251];
rati erisTavi [14, 276].
erisTavT-erisTavi
gurgen erisTavT-erisTavi [16, 260];
daviT erisTavT-erisTavi [16, 260];
sumbat erisTavT-erisTavi [16, 259].
mamfali
guaram mamfali [16, 258];
daviT mamfali [16, 259].
spaspeti
juanSer spaspeti [14, 147...];
saurmag spaspeti [14, 143...].
patriki
aderki patriki [16, 264].
82
anTipati
leon anTipati [14, 183].
didi
a) postpoziciuri wyoba:
aSot didi [16, 259];
leon didi [14, 157].
b) prepoziciuri wyoba:
didi Trdat [14, 159].
didebuli
bubaqr didebuli [14, 209].
ormagi tituli
bagrat magistrosi kurapalati [16, 266];
daviT didi kurapalati [16, 266];
sumbat mefe kurapalati [16, 266].
tituli + dinastia
ivane mTavari Savliani [16, 258].
II. sasuliero wodebisa da religiis winaSe didi damsaxurebis gamomxatveli
sityvebi anTroponimuli formulis meore wevrad:
a) postpoziciuri wyoba:
kaTalikos-patriarqi
melqisedek kaTalikos-patriarqi [16, 282].
kaTalikosi
barTlome kaTalikosi [14, 196];
sÂmon kaTalikosi [14, 217].
episkoposi
damianos episkoposi [14, 215];
miqael episkoposi [14, 145];
mobidan episkoposi [14, 145];
samoel episkoposi [14, 196];
qorepiskoposi
kÂrike qorepiskoposi [16, 262];
83
fadla qorepiskoposi [16, 262].
RmrTismetyveli
grigol RmrTismetyveli [14, 163].
xucesi
grigol xucesi [14, 232].
mRdeli
petre mRdeli [14, 162].
diakoni
elia diakoni [14, 208];
ioane diakoni [14, 232].
mRdelmowame
anastasi mRdelmowame [14, 226].
wmida
raJden wmida [14, 201].
monazoni
samoel monazoni [14, 197].
b) prepoziciuri wyoba:
kaTalikosi
kaTalikosi makari [14, 215];
kaTalikosi sÂmon [16, 282].
episkoposi
episkoposi miqael [14, 142].
pirvelmowame
pirvelmowame andria [14, 224];
pirvelmowame stefane [14, 229].
didi
didi basili [14, 209].
moZRvari
moZRvari grigol [14, 160].
zogierT SemTxvevaSi anTroponimuli formulis meore wevris adgili
gansazRvrulia da, bunebrivad, piris saxels win erTvis:
mama
mama antoni [14, 212].
84
wmida
wmida gobron [16, 264]
Rirsi
Rirsi dodo [14, 210];
Rirsi Sio [14, 210].
gvxvdeba SemTxvevebi, rodesac sasuliero wodebis personaJebis Rvawlis
gamosaxatavad ormagi wodeba ixmareba:
mag.: didi moZRvari grigol [14, 160].
$ 7. warmomavlobisa da titulis gamomxatveli sityvebi
samwevrian anTroponimul formulaSi
saqarTveloSi dRevandeli gagebiT samwevriani anTroponimuli formula
gulisxmobs pirsaxels, mamis saxelsa da gvars, magram ras warmoadgens saisto-
rio wyaroebSi dafiqsirebuli ori sityva, romelic pirsaxelis Semdeg aRiniSne-
ba? erT komponents warmoadgens igi Tu ors? Cveni azriT, SesaZlebelia amdag-
var viTarebaSi iTqvas, rom saqme gvaqvs samwevrian anTroponimul formulasTan.
saistorio wyaroebSi aRvnusxeT iseTi SemTxvevebi, rodesac samwevriani
anTroponimuli formulis meore wevrSi miTiTebulia warmomavloba da Sem-
deg saero an sasuliero wodeba. gvaqvs piriqiTac: meore wevrad jer wodebis
aRmniSvneli terminia warmodgenili, - Semdeg warmomavloba. mag,:
stefane mtbevar episkoposi [14, 264];
ivane guTel episkoposi [14, 227];
sumbat mamfal artanujeli [16, 259];
bagrat mamfal artanujeli [16, 260].
$ 8. orgvari da calmxrivi anTroponimuli formulis komponentebi
saistorio wyaroebSi
a) orgvari komponentebis nimuSebi:
xolo viTarca aResrulnes wmida mowame, movides Ramesa mas goderZianni
tbelni [15, 248].
specialur literaturaSi miTiTebulia: `ueWvelia, rom gvari `tbeli~
miRebulia adrindeli gvaridan _ `goderZianni~ da, rogorc Cans, drois gar-
85
kveul monakveTSi isini ori gvarsaxeliT (`goderZianni _ tbelni~) moixsenie-
bian (70, 39).
da Tana hyvebodes mas orni mxedarni: ...bivritian sefewuli [14, 156].
r. TofCiSvili Tavis naSromSi `bivritians~ gvarsaxelad miiCnevs (70, 30-31).
samcxis erisTavis, bagrationTa gvaris `bivritianis~ Sesaxeb, romelsac
`bivritiani sefewuli~ ewodeba, p. ingoroyva ambobs: `Zvel saqarTveloSi `se-
fe-wuli~ ewodeboda samefo gvareulobis STamomavals; `bivritiani sefewuli~
aq farnavazianTa samefo gvaris STamomavlad aris warmodgenili~ (76, 79).
b) calmxrivi komponenti:
... movides Ramesa mas... sxuanica aznaurni mameanni [15, 248].
specialur literaturaSi `mameanni~ gvarsaxelad aris miCneuli (70, 39).
86
nawili II
geografiuli saxelebi
Tavi I
agiografiuli Zeglebis toponimiis ZiriTadi sakiTxebi
$ 1. toponimebi da maTi mniSvneloba
toponimi didi Tu mcire geografiuli (bunebrivi da anTropogenuri)
obieqtis saxelwodebaa, xolo toponimia maTs erTobliobas gulisxmobs.
garesamyaros obieqtebisaTvis saxelis darqmeva adamians azrovnebisa da
metyvelebis ganviTarebis kvaldakval dasWirda. Tavdapirvelad sagnis aRm-
niSvneli sazogado saxeli sakuTari saxelis funqciasac asrulebda. ganvi-
Tarebis Semdgom safexurze daiwyo sazogado da sakuTari saxelebis
gamijvna. am droidan dawyebuli `sakuTari da sazogado saxelebi enis
evoluciasTan erTad amJRavnebs sxvadasxva kanonzomierebas, romelTa
gamovlena mxolod didZali masalis analizis safuZvelze xdeba
SesaZlebeli~ (305, 31).
toponimebi, iseve rogorc anTroponimebi, enis leqsikuri fondis uZvir-
fasesi nawilia. geografiuli saxelwodebebi bevri ramiT mogvagoneben adami-
anTa sakuTar saxelebs. albaT, ar arsebobs iseTi obieqti, romlis saxelwo-
debaSic Caqsovili ar iyos misi fizikuri niSan-Tvisebis gamomxatveli Tavi-
sebureba. `aqac, adamianTa saxel-gvarebis msgavsad, didi raodenobiT
gvxvdeba rogorc sakuTari enobrivi saSualebiT `nasazrdoebi~ da warmoqm-
nili masala, ise ucxoenobrivi danaSrevebi~ (22, 5-6).
Soreul warsulSi geografiuli obieqtebis udides nawils sakuTari
saxelebi ar hqondaT. adamianebi saxels sdebdnen mxolod im bunebriv war-
monaqmnebs, romlebic maT yoveldRiur saqmianobasa da yofa-cxovrebaSi mniS-
vnelovan rols asrulebdnen (obieqtebi Tavdapirvelad aRiniSneboda sazo-
gado saxelebiT). rogorc mecnierebi fiqroben, saxeli ama Tu im geografi-
ul adgils stiqiurad, pirvelad miRebuli STabeWdilebebis mixedviT Serq-
mevia. sazogadoebis ganviTarebasTan erTad viTardeboda da mdidrdeboda
ena, amasTanave icvleboda toponimebic.
87
toponimebis Semswavlel mecnierebas _ toponimikas _ gamoCenilma rusma
mkvlevarma akad. n. nadeJdinma kacobriobis istoriis Semswavleli wyaro
uwoda. `toponimika, _ werda nadeJdini, _ dedamiwis enaa, dedamiwa ki aris
wigni, romelSic kacobriobis istoria iwereba geografiuli nomenklaturis
saxiT~ (299, 22).
CvenSi Znelad ipoveba mcire adgilic ki, romelsac Tavisi saxeli ar
hqondes. mravalnair saxels atareben daba-qalaqebi, soflebi, Walebi, baR-ve-
naxebi, sayaneebi, mTa-gorakebi, wylebi, saTib-saZovrebi, namosaxlarebi da
zogjer calkeuli xeebi, kldeebi da lodebic ki. toponimebi, rogorc `miwis
pasportebi~, bevr saWiro da saintereso cnobas gvawvdian istoriul, geogra-
fiul, politikur, ekonomikur, religiur, kulturul da sxv. mdgomareobaze.
swored amitom onomastikuri monacemebi faseuli wyaroa qveynisa da enis is-
toriisaTvis, dialeqtologiis, geografia-geologiisa Tu eTnografia-arqeo-
logiisaTvis. toponimebis Seswavlas TeoriulTan erTad Rrma praqtikuli
mniSvnelobac aqvs.
toponimi leqsikurad enis erTeulia, gramatikulad sakuTari saxeli.
qarTul toponimiaSi struqturul-enobrivi TvalsazrisiT gamoiyofa sami
jgufi: martivi, warmoqmnili, anu afiqsebiT nawarmoebi (prefiqsuli, sufiqsu-
ri, prefiqs-sufiqsuri) da Txzuli.
martivfuZiani toponimebi
toponimi, ise rogorc nebismieri sazogado Tu sakuTari saxeli,
SeiZleba iyos TanxmovanfuZiani an xmovanfuZiani.
a) TanxmovanfuZianebi:
anCi: mZlavrebiT daipyra anCi [12, 305];
aragvi: wiaR-vlo mdinare arag [8, 201];
babgeni: romelsa babgen uwodian [13, 330];
divri: ...romelsa hrqÂan divri [7, 188];
mtkvari: ...ese ars saxeliT mtkuari [3, 73];
neZÂ: ...neZÂsa maSenebeli da mamaÁ [12, 252];
reÃi: ...romelsa hrqvan reÃi [11, 244];
urdi: ...romeli urds damarxul ars [1, 24];
qarTli: qarTlad friadi queyanaÁ aRiracxebis [12, 290];
Satberdi: xolo Satberdi... mcired Soravs [12, 313];
88
Cori: pitiaxSi Cord waremarTa [1, 22];
jmerki: da moiwines jmerks [12, 275].
b) xmovanfuZianebi:
-a: anWkora: iyo vinme kaci mdidari anWkoras [12, 317];
afsarea: sayofeli igi afsareaÁsaÁ [3, 59];
aWara: aWaras ...Semwyudeul iyvnes [5, 177];
bobRa//bobxa: dabisagan bobRa wodebulisa [13, 346];
...adgilsa mas bobxa wodebulsa [13, 346];
kola: Ãevsa, romelsa hrqÂan kolaÁ [6, 183];
nafsa: nafsaÁs navTsadguri [3, 59];
opiza: iyvnes opizas Zmani mciredni [12, 252];
umwa: xolo ars saxeli adgilisa mis umwaÁ [13, 335];
-e: gunaTle: ...adgili... gunaTles maxloblad [12, 260];
mere: ...daemkÂdra meres Sina [12, 261];
ubeÀ: da uwoda saxeli misi ubÀ [12, 268];
ZinZe: mivides ZinZed saxel-debulsa [13, 323];
-o: ialdo: ...romelsa hrqÂan ialdo [11, 243];
miZnaZoro: ...moilocnes miZnaZoroÁ [12, 276];
tao: ...moiwines taos [12, 264];
Rado: ...RadoTa mTaTa Sina... [12, 260].
1. 2. afiqsuri warmoebis toponimebi
agiografiul ZeglebSi gvxvdeba toponimTa sufiqsuri da prefiqs-
sufiqsuri warmoeba. sufiqsTagan gamoyenebulia: -eT, -iT, -aT, -Ta, -is; Cveni
varaudiT, SeiZleba gamoiyos agreTve: -av, -ur, -an, -ian; agreTve -ma da -n
sufiqsebi; prefiqs-sufiqsTagan ki: sa-e, sa-o da sa-el.
-eT sufiqsiT nawarmoebi toponimebis amosavali fuZeebi ZiriTadad eT-
nonimebia.
a) sufiqsuri warmoebis toponimebi:
-eT: afxaz-eT-i: miiwines... queyanad afxazeTisa [3, 59];
eruS-eT-i: eruSelman episkoposman...hrqua [18, 287];
kax-eT-i: da waravlina romelnime kaxeTad... [8, 207];
klarj-eT-i: klarjeTisa didebulTa udabnoTa [18, 249];
89
kux-eT-i: da waravlina ...kuxeTad [8, 207];
ovs-eT-i: ganvlo ...kari ovseTisaÁ [3, 58];
SavS-eT-i: ...iqmna SavSeTi bak mÃec-Seuval [5, 177];
javax-eT-i: yovelni Semokrbes javaxeTs [12, 287];
her-eT-i: miewia sazRvarsa hereTisaTa [1, 22].
-iT: somx-iT-i: romelni...... mieyvannes somxiTiT [4, 169].
-aT: fers-aT-i: miiwia mociquli... fersaTs [12, 298].
toponimTa mawarmoeblad agiografiul ZeglebSi dasturdeba mravlobi-
Ti ricxvis amJamad gavrcelebuli erT-erTi formanti -Ta.
-Ta: bak-Ta: ...bakTa ewodebis [13, 329];
ber-Ta: iyvnes vinme berTas [12, 285];
parex-Ta: ...daemkÂdra parexTa [12, 280];
qor-Ta: ...warvida qorTas [12, 307];
xanc-Ta: xancTaÁ iqmna saxelovan ... [12, 280];
xorasun-Ta: zafxulisa Jamsa ...xorasunTa gardamovidoda [12,291].
-is: geografiul saxelTa sawarmoeblad ixmareba -is sufiqsi, romelic
warmoSobiT naTesaobiTi brunvis niSans warmoadgens:
goderZ-is-a: romelsa goderZisa ewodebis [13, 329];
iulT-is-a: quabi iulTisaÁ [9, 229];
utyv-is-a: romel ars utyÂsa [13, 323];
samTav-is-i: xolo ezderios Walaksa samTavisisa [8, 107];
tfil-is-i: ...waruZRuano ege tfiliss [2, 32];
-av: curt-av-i: ...hrqÂan curtav [1, 12];
-ur: awy-ur-i: ...awyurisa episkoposi [12, 267];
-an: qs-an-i: mihmarTa... mdinare qsnad [9, 224];
CorC-an-i: romlisa taZarni Sen iyvnes sanaxebsa CorCanisasa... [13, 324].
-ian: ars-ian-i: ...mTaÁ arsian wodebuli [13, 338].
-ma: zarz-ma: rameTu ewoda zarzma... [13, 333].
am ukanasknel SemTxvevaSi veyrdnobiT (iv. javaxiSvili, 1950); arsebobs
gansxvavebuli mosazrebac (g. bedoSvili, 2002).
qarTulSi moipoveba geografiuli obieqtebis saxelebi, romelTac sa-
fuZvlad uZevT ama Tu im sagnis saxeli da isini xSirad mravlobiTis for-
miT arian warmodgenili. aRniSnuli tipis saxelebs ganekuTvneba:
90
-n: taZar-n-i: sofelsa, romelsa hrqÂan taZarni [7, 191].
z) prefiqs-sufiqsuri warmoebis toponimebi:
sa-e: sa-TaÃu-e: ...romelsa ewodebis saTaÃue [13, 329].
sa-o: sa-Zm-o: romelsa saZmo ewodeboda [13, 328];
sa-dileg-o: ...romelsa hrqÂan sadilego [3, 73].
sa-el:sa-godeb-el-i: ...romelsa sagodebel ewodebis [3, 73].
1. 3. Txzuli toponimebi
toponimebis erT nawils axasiaTebs Txzuli (kompoziciuri) warmoeba.
Txzva gulisxmobs axali saxelis warmoSobas fuZis gaorkecebiT an ori da
meti sityvis SeerTebiT. Txzul saxelebs sxvanairad rTulsac uwodeben.
agiografiuli ZeglebisaTvis ZiriTadad orwevriani toponimebia
damaxasiaTebeli. pirvel komponents, msazRvrels, warmoadgens arsebiTi
saxeli da zmnizeda, meore komponentad, sazRvrulad, dasturdeba
yovelgvari geografiuli termini, anu indikatori. aseT indikatorebad
gvxvdeba arsebiTi saxeli, zedsarTavi saxeli, saxelzmna, zogjer epiTete-
bic. Txzul toponimTa pirveli nawili, msazRvreli, saxelobiT an naTesao-
biT brunvaSia; meore nawili, sazRvruli, an saxelobiT brunvaSia, an fuZis
saxiTaa mocemuli. sakvlev ZeglebSi warmodgenili Txzuli toponimebi adgi-
lisa da raobis mixedviT SeiZleba Semdegnairad davajgufoT:
a) arsebiTi + arsebiTi:
beras juar: romelsa beras juar ewodebis [13, 323];
gunaTlis vani: romelsa aw hrqÂn gunaTlis vani [12, 260];
dolis yana: ...dolis yanaÁ monastrad... iqmna [12, 275];
TevdorÀs vani: da uwodes TevdorÀs vansa... [12, 279];
yvelis cixe: ...gamoiyvannes yvelis cixiT [5, 180];
ZarRuas sofel: ...romelsa ZarRuas sofel ewodebis [13, 343];
wyaroÁs Tavi: moilocnes wyaroÁs Tavi [12, 276];
wyarosTavi: maSenebeli wyarosTavisaÁ [12, 275];
SeSis Tavi: amisTvis SeSis-Tav ewodebis [13, 330];
Tavi SeSaTaÁ: ...romelsa hrqÂan Tavi SeSaTaÁ [13, 330];
ruisTavi: ...adgilTagan ruisTavisaTa [10, 234].
amaTgan Tavi metaforuli indikatoria (gadataniT aRniSnavs zemo nawils).
91
b) arsebiTi + zedsarTavi saxeli:
iovane-wmida: ...iovane-wmida ewodebis adgilsa mas [13, 339];
kÂrike-wmida: ...aRaSenebda ...kÂrike-wmidisasa [12, 279].
g) zmnizeda + sakuTari arsebiTi saxeli:
zedazadeni: romelsa hrqÂan zedazaden [8, 201].
d) zmnizeda + saxelzmna:
garesja: amisTÂs ewodebis udabnosa mas garesjaÁ [10, 229].
rogorc zemoT dasaxelebuli magaliTebidan vnaxeT, agiografiuli
Zeglebis avtorebi, zogierT SemTxvevaSi, erTsa da imave geografiuli
obieqtebis saxelebs variantuli formebiT aRniSnaven (bobxa//bobRa,
kÂrikeTi//kÂrike wmida, SeSisTavi//Tavi SeSaTaÁ, wyaros Tavi//wyarosTavi), rac
imaze metyvelebs, rom toponimebis daweriloba Zvel saqarTveloSi normad
ar iyo miRebuli.
§ 2. agiografiuli Zeglebis toponimTa struqturis,
semantikisa da leqsikis sakiTxebi
toponimi mravalplaniania. mas Seiswavlis (sxvadasxva kuTxiT) enaTmecni-
erebac, istoriac, eTnografiac, geografiac... droTa ganmavlobaSi Camoya-
libda toponimTa enaTmecnieruli kvlevis ori aspeqti: a) sistemuri da
struqturuli daxasiaTeba; b) warmomavlobis amoxsna da, sadac es saWiroa
da SesaZlebeli, Semdgomi formobrivi Tu funqciuri cvlilebebis dadgena.
didi xnis manZilze toponimTa kvlevis ZiriTadi mizani iyo swored da
mxolod da mxolod etimonis Zieba. magram mecnierebis ganviTarebis kval-
dakval cxadi gaxda, rom meTodologiurad ufro mizanSewonilia sakuTriv
toponimiur warmoebaze yuradRebis gadatana. rogorc iv. javaxiSvili
aRniSnavda, toponimiis mkvlevarma `upirvelesad ama Tu im adgilis mdeba-
reobisa da Tvisebis damaxasiaTebeli garemoebani unda gaiTvaliswinos da
Caukvirdes sxva iqaur msgavsive geografiuli saxelebis agebulebasa da
mniSvnelobas~ (272, 109).
qarTveluri toponimikuri sistema aTaswleulebis manZilze yalibdebo-
da. qronologiuri TvalsazrisiT, uZveles fenas qmnis -T(Ta), -is (megrulSi
-iSi), -ev bolokiduriani toponimebi (240, 10). rogorc samecniero litera-
92
turaSi SeniSnaven, es -ev romeliRac kiloSi gamoxatavda mravlobiT ricxvs
(funqciurad udrida amJamindel -eb-s) da SemogvrCa mxolod geografiul
saxelebSi. -T Tanxmovnis Semcveli sufiqsebis (-aT, -eT, -iT, -oT, -uT) fun-
qcia mravlobiTobis, krebiTobis gamoxatva unda yofiliyo. -Ta da -is dabo-
loebiani toponimebis ZiriTadi nawili nanaTesaobiTari (sazRvruldakargu-
li) saxelebia.
miuxedavad yovelive amisa, rogorc Cans, msazRvrel-sazRvruliani sintaq-
suri konstruqciis gamartiveba erT-erTi komponentis mokvecis (eliptirebis)
gziT da darCenili komponentis toponimizacia, rogorc erTsityvian topo-
nimTa warmoqmnis erT-erTi gza, aTaswleulebis manZilze moqmedebda. am pro-
cesisaTvis Tvalis gadevneba SesaZlebelia Zveli qarTuli mwerlobis Zeg-
lebze dakvirvebiT. `wm. grigol xanZTelis cxovrebis~ (X s.) avtori erTgan
wers: `Jamsa xancTas etÂfanes mamobisasa iyo vinme kaci mdidari anWkoras da
saxeli misi werta. da aw romel wertaÁsni hrqÂan, TxaTa misTa sadguri yo-
fil ars~ [12, 317]. aq sadguri sadgoms niSnavs. aSkaraa wertaÁsni warmoqmnilia
sazRvruli sityvis eliptirebis gziT: adgilni wertaÁsni wertaÁsni.
`serapion zarzmelis cxovrebis~ (X s.) erT monakveTSi aRwerilia serapi-
onisa da ZmaTa misTa mier samcxeSi monastris asaSenebeli adgilis Ziebis ambavi.
avtori, basili zarzmeli, asaxelebs im pirTa da geografiul adgilTa saxe-
lebs, romelTac gzadagza xvdebodnen xolme. gansakuTrebiT sayuradReboa is
epizodebi, romlebSic axsnilia toponimTa warmomavloba. mwerliseuli etimo-
logiebis eqstralingvisturi da lingvisturi sabuTianoba yvela SemTxvevaSi
mecnierulia, motivacia damajerebelia. epizodi pirveli: serapioni ikiTxavs:
`raÁ ewodebis adgilsa amas?~ maspinZeli (saxelad ia) upasuxeb: `rameTu ars ese
Sesakrebeli nadirTa velisaTaÁ da bakTa ewodebis~ [13, 329]. toponimi warmoqmni-
lia sazRvruli komponentis dakargviT: bakTa adgili bakTa (baki saCexia, 194,
t. 2, gv. 873). epizodi meore: samonastre adgilis maZiebelni mieaxlnen tbas. ia
ganmartavs: `ese ars tbaÁ mRvrie yovladve, romelsa ewodebis saTaÃue. da ars
amas Sina simravle TaÃvTa~ [13, 329]. aq toponimi (hidronimi) motivirebulia fuZi-
seuli leqsemiTa da daniSnulebis afiqsebiT. saTaxve warmoqmnili saxelwodebaa.
epizodi mesame: serapioni dainteresdeba mTiT, romelic mis win aRimarTa. maspin-
Zeli ganmartavs: `mTaÁ ese maRali ars Tavi yovelTa amaT qedTaÁ, romelsa
hrqÂan Tavi SeSaTaÁ: rameTu Tavi ars yovelTa amaT maRnarTaÁ, amisTÂs SeSis-Tav
93
ewodebis~ [13, 330]. SeSisTavi tyis Tavs niSnavs. saxeldebisaTvis gamoyenebulia
sityvaTSeerTebis meTodi. aseve sayuradReboa toponimi zarzmis mwerliseuli
etimologia: .̀..rameTu ewoda zarzma erTa maTgan, romelni zariTa da SiSiTa
miuTxrobeliTa Sepyrobil iyvnes~ [13, 336]. zarzma miRebulia: zaris Jama//zar-Jma
zarzma (22, 159). mkvlevari gamoTqvams varauds, rom toponimi orfuZiania: zar-
zma. am ukanasknel sityva zmas `Jamas~ fonetikurad saxecvlil formad Tvlis.
Tumca arsebobs sxvagvari axsnac. iv. javaxiSvili aRniSnul toponims -ma sarTia-
ni toponimebis rigSi ganixilavs (272, 134).
aseve `wm. daviT garejelis cxovrebaSi~ (X s. I nax.) vkiTxulobT: `xolo
ese wmidaÁ mamaÁ Cueni daviT warvida adgilTa udabnoTa da urwyulTa sjad
Tavisa TÂsisa... amisTÂsca aRirCia aqa sjaÁ garedan udabnoTa Sina. amisTÂs
ewodebis udabnosa mas garesjaÁ~ [10, 229]. Tu mwerlis interpretacias
gaviTvaliswinebT, toponimi gareja miRebulia ori komponentisagan, adgilis
zmnizedisa da saxelzmnisagan: gareT sja gareja, pirveli wevris
bolokiduri da meore wevris Tavkiduri Tanxmovnebis mokvecis gziT.
zemoT ganxiluli magaliTebis safuZvelze cxadad Cans, rom qarTuli
mxatvruli da saistorio mwerlobis uZveles ZeglebSive aris msjeloba to-
ponimTa warmoSobis gzebsa da saSualebebze. gaanalizebul epizodebSi gamok-
veTilia toponimikuri sityvawarmoebis ZiriTadi principi _ saxelwodebis
Sinaarsi Seesabameba saxeldebul obieqts. es miiRweva ramdenime saSualebiT:
1. eliptirebiT (mokvecilia sazRvruli an msazRvreli komponenti: werta-
Ásni adgilni wertaÁsni, bakTa adgili bakTa); 2. warmoqmniT (saTaxve _
struqturuli TvalsazrisiT derivaciuli formaa); 3. sityvaTSeerTebiT (SeSis-
Tavi, zarzma, gareja SedgenilobiT rTuli orkomponentiani erTeulebia).
toponimiis mkvlevarni aRiareben toponimTa warmoqmnis or ZiriTad gzas:
a) apelativis (sazogado saxelis) toponimizacia derivaciis gareSe (rasac se-
mantikuri sityvaTwarmoeba ewodeba: icvleba leqsemis statusi, xolo forma
ucvleli rCeba) an derivaciis saSualebiT; b) sakuTari saxelis transonimiza-
cia, rac gulisxmobs rogorc sakuTari saxelis gadasvlas erTi onimuri kla-
sidan meoreSi (magaliTad: anTroponimi toponimi), ise transtoponimizacias,
transhidronimizacias, transoikonimizacias da a.S. pirveli (toponimizaciis)
meTodiT warmoqmnil toponimebs uwodeben pirvelad toponimebs, xolo meore
(transonimizaciis) meTodiT warmoqmnilebs _ meoreul toponimebs.
94
§ 3. geografiul saxelwodebaTa warmoSobis sakiTxebi agiografi
mwerlebis SemoqmedebaSi
adamianebs geografiul saxelwodebaTa warmoSobis sakiTxebi uxsovari
droidan ainteresebdaT. am TvalsazrisiT sakmarisia gavixsenoT Zveli berZeni
da romaeli geografebisa da istorikosebis (herodote, straboni, tacite...) naS-
romebi, romlebSic maT mier araerTi toponimi aris sakmaod maRal mecnierul
doneze ganmartebuli. am mxriv maT arc qarTveli agiografi mwerlebi CamorCe-
bodnen. amjerad yuradRebas SevaCerebT iovane sabanisZis `wm. abo tfilelis
martvilobaze~. ZeglSi naTlad Cans avtoris maRali lingvisturi azrovneba.
iovane sabanisZe aq Cven gvawvdis ara marto istoriul Tvalsazriss ovseTis ka-
risa da darialanis igiveobaze (nerse erisTavma `ganvlo... kari igi ovseTisaÁ,
romelsa darialan erqumis~ [3, 58], aramed gvTavazobs zogierTi mikrotoponimis
axsna-ganmartebis saintereso cdebsac: `adgilsa ...sagodebel ewodebis, rameTu
mun ars saflavebi kacTa mis qalaqisaTaÁ~ [3, 73].
geografiuli saxelwodebis ganmartebis Zalze saintereso SemTxvevas
vxvdebiT anonimi mwerlis originalur agiografiul TxzulebaSi `martÂlobaÁ
daviTisi da tiriWanisi~: `xolo tiriWan viTarca ixila sikudili uwyalod
Zmisa TÂsisa, SeeSina da iwrafa sivltolad... sofelsa mas, romelsa hrqÂan
divri, romelsa uÃmoben kacni devobiT~ [7, 188]. qarTuli dev- fuZe Zveli
induri enobrivi samyarodan aris Semosuli. “Tavdapirvelad es sityva RmerTis
(qalRmerTis), RvTaebis aRsaniSnavad gamoiyeneboda. TandaTanobiT Zvelinduri
devi: (qalRmerTi) iqca avi sulis, eSmakis, demonis aRmniSvnel sityvad” (22, 9).
qarTuli agiografiuli mwerloba geografiuli obieqtebisaTvis saxe-
lwodebaTa Serqmevis principebis Taobaze erTob sagulisxmo cnobebs
gvawvdis. wina paragrafSi Cven SevexeT agiografiul ZeglebSi warmodgenili
toponimebis (wertaÁsni, bakTa, saTaxve, SeSisTavi, zarzma, gareja) mwerlise-
ul etimologiebs.
§ 4. agiografiuli Zeglebis zogierTi toponimis lokalizacia-
etimologiisaTvis vaxuStis `aRweris~ mixedviT
qarTul sinamdvileSi pirveli mecnieri, romelmac saqarTvelos yvela
regionis geografiuli saxelebi aRnusxa, iyo Tavisi drois istorikos-
95
geografi da kartografi vaxuSti bagrationi (XVIII s.). misi Tzxuleba
“aRwera samefosa saqarTvelosa” toponimikuri cnobebis Semcveli pirveli
safuZvliani geografiuli naSromia, romelSic SeZlebisdagvarad mocemulia
geografiuli saxelebis lokalizacia-etimologia (rogorc cnobilia,
vaxuSti bagrationi mis mier aRweril zog regionSi saerTod arc yofila).
etimologiebi, umravles SemTxvevaSi, ufro xalxuria.
alaverdi (9, 11) (toponimebTan cifrebiT aRvniSnavT wyaros nomers)
`moigo saxeli alonis gamo, romel ars alonguerds, da Semdgomad yrusa
uwodes alaverdi~ (53, 548).
anCa, anCi (12) `...ispiris mTis kalTas ars eklesia RuTaebisa anCa, gumba-
Tiani, did-Suenierad nagebi, karg adgils... aw calieri ars~ (53, 677-678).
aragvi (8) `ewodeba am mdinares TÂsiTave, vinaÁTgan dis Cqarad, mogvis da
imRvrevis Savad: `xedav, ara gvis es wyali am ÃevTa!~ (53, 350).
artanuji (12) ewodeba `SuenierebisaTÂs: ara tani, aramed unji~. viTam
javaxeTis ara tani, aramed piri (53, 658).
zedazeni (8) `mefeman farnajom... aRmarTa mun kerpi zadeni, da amiTi
ewoda mTasa amas zedazeni (53, 535).
kaxeTi (da kuxeTi) (8, 9, 10, 11) arian wilni qarTlosisa `rameTu, Semdgo-
mad qarTlosis sikudilisa, ganuyo dedaman maTman ZeTa TÂsTa qarTlosis
wili queyana da misca kaxoss sazRvari: aRmosavliT mTa kavkasi; samÃriT
sazRvari hereTisa, Turdo _ Storis Ãevi, vidre kavkasamde; dasavliT mTa ka-
xeTisa, romelsa ganhkveTs, erwo-TianeTs, ioris mdinare, da merme mzRvris
mdinare aragÂ; da CrdiloT mTa kavkasi. da amaT-Sorisi queyana ars kaxeTi,
wili kaxosisa da misis saxelis gamo ewoda amas saxeli ese, aramed aw uwo-
deben fSav-Ãevsursa (romelTa pirvel ewodaT fxoelni), TianeTs, erwos, ir-
tos-Ãevs, pankisis Ãeobas, saydrions da alons~ (53, 523). amave avtoris azriT
kaxeTi miRebulia kasx-eT-i-sagan.
kuxeTi (8, 11) `xolo kuxoss misca sazRvari: aRmosavliT mTa kaxeTisa;
samxriT sazRvari hereTisa, romel ars xunanis gamoswvriv gulguladmde;
dasavliT mtkuari da aragÂ; CrdiloT igive mTa kaxeTisa. da amaT _ Soris
queyanas ewoda kuxeTi, kuxosis saxelis gamo, aramed aw uwodeben TianeTs,
saguramos anu TeZmis Ãevs~ (53, 523).
96
mcxeTa (8, 9, 11, 12) `aRaSena mcxeTos, Zeman qarTlosisaman, da uwoda sa-
xeliTa TÂsiTa. Semdgomad iqmna qalaqi didi, romelsa uwodeben deda-qalaq-
sa~ (53, 348).
opiza (12) `SavSeTis wylisa da anakerts Soris, Woroxis aRmosavleTiT,
aWaris mTis kalTaze~ (53, 678).
samcxe (12, 13) `oZraxos wils, guriis mTamde da arsianis mTamde,
uwodeben samcxes, mcxeTosisa da qalaqis mcxeTis gamo, pirvelve wodebuls
mcxeTis morCilebisaTvis~ (53, 657).
tbeTi (12) `...saTles (`qalaqi mcire~) zeiT ars tbeTi, samÃriT am mdina-
risa kidesa, romelman moigo saxeli mun myofTa mciredTa da mravalTa tba-
Tagan~ (53, 679).
samcxe-saaTabagos aRweraSi vkiTxulobT: `xolo queyanasa amis saxeli
ars sakuTari qarTli amisaTvis, rameTu ars wilive qarTlosisa, da misganve
ewoda qarTli da Semdgomad sikudilisa misisa, saqarTlo anu saqarTvelo,
da iwodebis dRemdeca egreTve~ (53, 656).
SavSeTi (5, 12) ewodeba `mTa-kldovan mTis gamo~, `viTam SavSi da ara spe-
takSi~ (53, 658).
javaxeTi (12) `xolo fanavris dasavleTi da mtkuris aRmosavleTi, vidre
Tavadmde mtkurisa, misca mcxeTos Zesa TÂssa javaxoss da amis mier ewoda am
adgilebTa javaxeTi~... (53, 657).
hereTi (1) `mtkvrisa da alaznis SesarTavs zeviT, CrdiloeTiT, moerTvis
alazans mcire-alazani anu iori `da amaT SesarTavs Soris ars hereTi,
romeli aRaSena heros, qalaqi TÂsisa saxeliTa da amis gamo isaxela queyana-
ca ese, da aw uwodeben amas adgilsa xoranTas~ (53, 526). `hereTi ewoda Targa-
mozis Zis herosis gamo, romelsa ZmaTa TÂsTa Sorisi wilad xuda queyana
ese da daipyra sazRvari TÂsi~ (53, 523).
$ 5. agiografiuli Zeglebis toponimTa lokalizacia-etimologia
sxvadasxva mkvlevris naSromebSi
toponimebiT aRniSnuli geografiuli obieqtebis lokalizacia-etimo-
logiis Seswavlis saqmes didi xnis tradicia aqvs. adamianebs karga xania
ainteresebT toponimebis saxeldebis gamomwvevi mizezebi, magram bevr maTgans
droTa ganmavlobaSi iseTi cvlileba ganucdia, rom maTi mniSvneloba dRei-
97
saTvis gaugebari gamxdara. samecniero literaturaSi miuTiTeben, rom
`sityvis etimologiis garkveva pirvandeli mniSvnelobis gaTvaliswinebaa, im
warmodgenis amofesvaa, romelic sityvaSia Camarxuli da romelic cxadyofs,
ratom daerqva es sityva am obieqtur monacems. pirvandeli mniSvneloba, iseve
rogorc mniSvneloba, sityvis fuZeSia: etimologiac, maSasadame, sityvis fu-
ZeSi unda veZeboT~ (241, 231).
mniSvnelobiT gaugebar toponimebs xalxi, rogorc wesi, Tavisebur axs-
nas uZebnis, sxvadasxva legendas igonebs. amgvar axsnas, romelic mecnierul
safuZvels moklebulia, xalxuri etimologia ewodeba.
agiografiul ZeglebSi dasaxasiaTebeli (saqarTvelos teritoriaze mde-
bare) toponimebis lokalizacia-etimologiis dadgenis mizniT Cven gavecaniT
samecniero literaturaSi gamoTqmul sxvadasxva mkvlevris naazrevs, romel-
sac naSromis zemoT aRniSnul paragrafSi warmovadgenT:
alaverdi (9, 11). sofeli axmetis raionSi, alaznis velze. zogierTis az-
riT, alaverdi miRebulia arabul-Turquli gamoTqmisagan: allah-verdi _
`RmerTma mogvca~. arsebobs sxvagvari axsnac: alaverdi mdebareobs sofel
alvanis axlos da misi saxeli swored aqedan warmodga: alvan-gverdi an
alvaT-gverdi (259, 426).
anCi//anCa (12). istoriuli punqti da eklesia klarjeTSi, ispiris mTis
kalTaze. toponimis warmomavloba ucnobia (277, 132).
anWkora (12). istoriuli punqti klarjeTSi, mdinare anakertis xeobaSi.
toponimis warmomavloba ucnobia (277, 133).
aragvi (8). mdinare (mdinareTa sistema) aRmosavleT saqarTvelos mTia-
neTSi duSeTis, yazbegisa da mcxeTis raionebSi. aragvis hidrosistemas qmnis
ori mdinare, ori aragvi: mTiuleTis (anu TeTri) aragvi, gudamayris (anu
Savi) aragviT, fSavis aravgi xevsureTis aragviT.
hidronim aragvis warmomavlobaze ramdenime Tvalsazrisi arsebobs: k.
hani fiqrobs, rom sayuradRebo unda yofiliyo zenduri arvat-sityva,
rac swrafad mrbols («Бегущий») niSnavs (294, 37); k. hanis sxvagvari axs-
niT, saxelwodeba aragvi unda gavigoT, rogorc `mTis mdinare~, radgan
alanTa enaze mas xox-don (xox `mTa~, don `wyali~, `mdinare~) ewodeba. er-
Ti mosazrebis mixedviT, aragvi arameuli ar (`mTa~) da laTinuri akva//-
agva (`mdinare~) sityvaTa SeerTebis gziT miiReba (111,1 85; 45, 30). ivane
98
javaxiSvilma pirvelma miaqcia yuradReba im faqts, rom hidronim aragvis
fuZiseuli -rag-//rg- elementi saerTos avlenda saxelwodeba Tergis
Ziriseul -rg- elementTan. am faqtma mecniers gamoaTqmevina varaudi, rom-
lis mixedviTac aragvi wylis aRmniSvneli zogadi termini unda yofi-
liyo (272, 105). aRniSnuli Tvalsazrisi gaziarebulia samecniero lite-
raturaSi. ukanasknel xans hidronim aragvs indo-evropuli warmoSobis
sityvad Tvlian (12, 96-98), rac metad saeWvo argumentad miaCniaT (73, 13-17).
Tumca sabolood garkveulad ver CaiTvleba aragvis enobrivi kuTvnile-
bis sakiTxi. swored amitom ar xerxdeba aRniSnuli hidronimis enaTmecni-
eruli analizi ra warmoadgens Zirs da ra sufiqss: ara-gv-, a-rag-v-, ar-
agv, a-ra-gv, a-ragv? n. mari aragv- saxelSi gv elements mravlobiTi ric-
xvis aRniSvnis funqcias akisrebda (22, 41). amitom, aucilebelia, pirvel
rigSi aragvis struqturuli saxis dadgena, raTa mecnieruli Sefaseba mi-
eces saxelwodebis TiToeul Semadgenel nawils.
arsiani (13). qedi saqarTvelosa da TurqeTSi. mdinareebis Woroxisa da
mtkvris auzebis, e.i. Savi da kaspiis zRvebis wyalgamyofi. arsiani umaRlesi
mwvervalia, romelic TurqeTis teritoriaze mdebareobs. qedis CrdiloeTi
nawili moqceulia saqarTvelos (Suaxevis, xulos, adigenis raionebSi), xolo
samxreTi nawili _ TurqeTis farglebSi. respublikis teritoriaze mdebare
qedis nawili ufro dabalia (196, t. 1, gv. 586).
artanuji (12). cixe-qalaqi da eklesia klarjeTSi (VI s. II nax.), md. arta-
nujiswylis marcxena napiras, `klarjeTis tyeTa Sina klde-ze~ (amJamad so-
felia). qarTuli toponimi rusuliT (Ардануч) da TurquliT (ada-kale) Seic-
vala (277, 143).
saxelwodeba artanuji kolxur (lazur) mosaxleobaze migviTiTebs. igi
ori sityvisagan Sedgeba: artaaniS yuji. artaani samxreT saqarTvelos erT-
erT raions erqva, yuji ki `yur~ sityvis kolxuri formaa. e.i. artanuji niS-
navs `artaanis yures~ (256, 116).
artaoni (5). mxare istoriul samxreT-dasavleT saqarTveloSi, md. mtkvris
zemo welis auzSi, amJamad TurqeTSia. leonti mrovelis mixedviT, mcxeTosis
Zes, javaxoss, cixe-qalaqi auSenebia (maSindeli qajeTis qalaqi). amJamad es
qalaqi ardaganis saxeliTaa cnobili (76, 391).
99
afsari//afsarea (3). cixe-qalaqi dasavleT saqarTveloSi, mdinare Woroxis
samxreTiT (Zveli cixe-qalaqi afsari gaSenebuli iyo Tanamedrove sarfis
zonaSi). p. ingoroyvas mixedviT, Tanamedrove saxelwodeba sarfi ( fsarefi,
mravlobiTi ricxvis lazuri daboloebiT) aris saxenacvali forma Zveli
saxelwodebisa afsari (mravlobiTi ricxvis lazuri daboloebiT afsare-
fi=afsarebi). VI saukunis bizantieli avtorebis cnobiT, afsari (Woroxis
samxreTiT) bizantiis zonaSi iTvleboda. afsarea zemoT aRniSnul ZeglSi
dasaxelebulia rogorc navsadguri (76, 205).
afxazeTi (5, 12). istoriul-geografiuli provincia, avtonomiuri respub-
lika dasavleT saqarTveloSi, kavkasiis mTavar qedsa da Savi zRvis sanapi-
ros Soris. Sua saukuneebSi iyo samTavro, romlis samxreT-aRmosavleT saz-
Rvari xan md. kodoris, xan md. RaliZgis, xan md. enguris qvemo welis xeobis
gaswvriv gadioda. Tanamedrove afxazeTis farglebSi moqceulia gagris, axa-
li aTonis, soxumis, gulrifSis, oCamCirisa da galis raionebi. saxelwodeba
momdinareobs erT-erTi tomis `abazgebis~ saxelidan, romlebic gansaxle-
bulni iyvnen Tanamedrove afxazeTisa da krasnodaris mxaris (ruseTis) Savi-
zRvispira teritoriaze (277, 154).
Aawyuri (//awyveri//awyueri) (12, 13). sofeli axalcixis raionSi, vake tera-
saze, mtkvris orive napiras, md. abanosRelis SesarTavTan. awyuri adre sa-
qarTvelos uZvelesi qalaqi iyo, Zvelad sosangeTi hrqmevia. qarTul wyaro-
ebSi awyveris saxeliTac gvxvdeba. wm. grigol xanZTelis moRvaweobis dros
(VIII-IX ss.) ukve arsebobda awyuris saepiskoposo taZari (277, 160).
aWara (5). istoriul-geografiuli provincia da avtonomiuri respublika
dasavleT saqarTveloSi. moqceulia arsianis qedisa da Savi zRvis sanapi-
ros, mesxeTisa da SavSeTis qedebs Soris. umTavresad moicavs Savi zRvis
auzs (Woroxi aWariswyliT, natanebi), Tumca mcire Crdilo-aRmosavleTi
nawili (qvabliani) kaspiis zRvis auzs miekuTvneba (277, 160).
saistorio wyaroebSi toponimi aWara VII saukunidan gvxvdeba. ase ewo-
deboda mdinare aWariswyals da mis xeobas. Semdeg aWara mTeli mxaris saxe-
lad iqca, xolo mdinares aRniSnuli toponimis mixedviT aWariswyali daerq-
va. xalxuri etimologiiT, aWara `vaWars~, `Was~, Turqul sityvas `ajas~ niS-
navs. saxelwodeba aWara specialuri kvlevis sagnad XIX s. 90-iani wlebidan
iqca. misi mecnieruli kvlevis istoria m. janaSvilis saxelTan aris dakav-
100
Sirebuli. mecnieris dakvirvebiT, aWara momdinareobda `Wa~ sityvisagan: (Wari
_ a-Wa-ri _ aWara) (278, 2-3); s. janaSiam toponimi aWara guriis erT-erT so-
fels, aWs, daukavSira (281, 120); aWaras eTnikur (satomo) saxels Wans ukavSi-
rebda p. ingoroyva, mkvlevris varaudiT, aWara warmomdgari unda iyos a-Wan-ra
formisagan. misi azriT, Tavkiduri a-xmovani sa- prefiqsis naSTia, xolo ra
marcvali mravlobiTi ricxvis formanti: sa-Wan-ra (76, 138). ukanasknel xans
aWaris etimologiuri axsna scada i. sixaruliZem da aRniSna, rom toponimi
aWara daiyvaneba W Ziramde, romelic semantikurad wyal- sityvas ukavSirdeba.
saxelwodeba aWaras mkvlevari a-a prefiqs-sufiqsuri warmoSobis saxelad
Tvlis, Tumca gaurkveveli rCeba –ra- segmantis raoba. i. sixaruliZe W (`wya-
li~) Zirs xedavs eTnonim WanSi, agreTve Wala, Walangar... sityvebSi (175, 144).
bareTelTa (12). monasteri (IX s. I nax.) istoriuli saqarTvelos klarje-
Tis provinciaSi, md. berTis marcxena napiras, arsianis qedis dasavleT
kalTaze. toponimis warmomavloba qarTulia (196, t. 2, gv. 207).
basiani (7). istoriuli samxreT-dasavleT saqarTvelos mxare, md. araqsis
saTaveebis raionSi. saxelwodeba ukavSirdeba Zveli berZeni istorikosis
qsenofontes (Zv.w. V-IV ss.) TxzulebaSi moxseniebuli kolxuri tomis _
fasianebis saxels (196, t. 2, gv. 219).
beTania (2). taZari Tbilisidan samxreT-dasavleTiT 16 km-ze, mdinare veris
marjvena mxares (196, t. 2, gv. 268). saxelwodeba ebraulia, beT (`saxli~) da
iTargmneba rogorc `saxli mwuxarebisa~ (an: `marcxisa~, `siRaribisa~); `saxli
saTnoebisa~, `saxli morCilebisa~ (45, 53);
berTa (12). monasteri, kulturuli centri (IX s. I mesamedi) samxreT saqar-
TveloSi, klarjeTSi, md. karCxaliswylis napirze, maRal mTaze. saxelwode-
ba dakavSirebulia sityvasTan `beri~, rac damaxasiaTebelia qarTuli topo-
nimebisaTvis~ (196, t. 2, gv. 317).
gareja(//daviT gareja) (8, 9, 10, 11). feodaluri xanis samonastro gamoqva-
bulTa kompleqsi ivris zeganze, Tbilisis samxreT-aRmosavleTiT 60-70 km-ze,
istoriul kaxeTSi, garejis kldovan mTebSi (277, 216). rogorc zemoT aRvniS-
neT, saxelis etimologias ZeglSive vecnobiT: `xolo ese wmidaÁ mamaÁ Cueni
daviT warvida adgilTa udabnoTa da urwyulTa sjad Tavisa TÂsisa, raÁTa
wuT erTiTa WiriTa moipoos saukunoÁ igi da waruali SuebaÁ da gansuenebaÁ.
101
amisTÂsca aRirCia aqa sjaÁ garedan udabnoTa Sina. amisTÂs ewodebis udabno-
sa mas garesjaÁ~ [10, 229].
goderZisa (13). uReltexili arsianis qedze, xulos raionSi. akavSirebs md.
ZinZesa (qvablianis marjvena Senakadi, mtkvris auzi) da aWariswylis xeobebs.
masze gadis baTum-axalcixis saavtomobilo gza.
arsebobs mosazreba, rom saxelwodeba `goderZi~ momdinareobs Sua sauku-
neebis legendaruli poetis saxelisagan. Tavdapirvelad saxelwodeba `go-
derZi~ arsianis qeds Serqmevia, mogvianebiT ki es saxeli mxolod uRelte-
xils SemorCenia (196, t. 3, gv. 201).
gunaTle//gunaTlis vani (12). savane, dedaTa monasteri, istoriuli Zegli
samxreT saqarTveloSi (SavSeTSi, tao-klarjeTSi). p. ingoroyvas cnobiT, sa-
vane dRemdea SemorCenili gurnaTelis (romelic gunaTlis saxecvlili for-
maa) saxelwodebiT (76, 381). mkvlevari, g. bedoSvili, Tvlis, rom gunaTle un-
da momdinareobdes Zveli qarTuli aRmatebiTi xarisxis u-naTl-e formisagan,
rac niSnavs: `Zalze naTeli, mzisguli, mziani adgili~. rac Seexeba Tavkidur
g- Tanxmovans, is fonetkur niadagzea ganviTarebuli (22, 117-118).
daba (12). eklesia klarjeTSi, md. berTis marjvena napiras. toponimi qar-
Tuli warmomavlobisaa (76, 344).
dariali//darialani (3). iyo saqarTvelosa da, saerTod, mTeli amierkavka-
siis CrdilokavkasiasTan damakavSirebeli kari. saWiroebis SemTxvevaSi am
karis Caketva advilad SeiZleboda. iq, sadac SiSveli kldeebiT mozRuduli
xeoba yvelaze ufro viwrovdeboda, idga cixe da aq iyo saqarTvelosa da
oseTis sazRvari. swored am adgils ewoda dari alan anu dariala, rac
sparsulad `alanTa (osTa) kars~ niSnavs. Zvelad asec uwodebdnen: `alanTa
kari~ anu `ovsTa kari~ (masve rqmevia `aragvis kari~, `iberiis kari~, `kavkasiis
kari~ da sxv. (279, 160). samecniero literaturaSi igi gvxvdeba Semdegi saxe-
lebiTac: `sarmatiis kari~, `kumania~, `xevis kari~, `kaspiis kari~ (277, 265).
dolis yana (12). monasteri, istoriuli Zegli (IX-X ss. mijnaze) samxreT
saqarTveloSi, klarjeTSi, mdinare berTis marjvena napiras. saxelis warmo-
mavloba qarTulia (76, 358).
eruSeTi//eruSani (12). samxreT-dasavleT saqarTvelos, mesxeTis erT-erTi
mxare, amJamad umeteswilad moqceulia TurqeTSi. mcire teritoria Tanamed-
rove saqarTvelos farglebSi mdebareobs. moicavda teritorias arsianis
102
qedsa da nialis Soris. saxelwodeba momdinareobs mxaris centraluri punq-
tis mixedviT (76, 358).
zanavi (13). sofeli mesxeTis qedis samxreT ferdobze, adigenis raionSi.
erT-erTi uZvelesi saistorio Txzuleba `moqcevaÁ qarTlisaÁ~, zanavs asaxe-
lebs iberiis dedaqalaqis _ mcxeTis ubnad.
toponim zanavs qarTvel istorikosTa erTi nawili eTnonim zans ukavSi-
rebs. am varaudiT, zanavis warmoqmna im Soreuli ambebis gamoZaxilad aris
miCneuli, roca iberiis Zveli dedaqalaqis axlos dasavlur qarTuli tomebi,
kerZod, mesxebi da megrebi mosulan da TavianTi saxlobis mauwyebeli to-
ponimebi _ mcxeTa, agreTve, zanavi SeurqmeviaT (280, 195). aRniSnul mosazrebas
dResac bevri mkvlevari iziarebs. magram arsebobs gansxvavebuli mosaz-
rebebic, kerZod, g. bedoSvilis azriT, rogorc adre aRvniSneT, zanavis amo-
savali fuZis mniSvnelobaa wyaro, wyali, mdinare. Sesadareblad moxmobilia
ala-zan, nar-zan... (22, 156-157). bolo dros gaCnda sruliad gansxvavebuli da
metad saintereso mosazreba, romelic z. WumburiZes ekuTvnis. mkvlevris dak-
virvebiT, zanav (zanab) ebraulad niSnavs `kuds~, `bolos~, rac kargad miesada-
geba wylis mcire nakads da advili SesaZlebelia qceuliyos wyaros an naka-
dulis saxelad, aqedan ki _ dasaxlebuli punqtis saxeladac (262, xelnaweri).
zarzma (13). sofeli, mxare samxreT saqarTveloSi, samcxeSi, adigenis ra-
ionSi, md. qvablianis marjvena mxares. toponimi dResac gvxvdeba am saxeliT
(196, t. 4, gv. 485). geografiuli obieqtis etimologia avtors, basili zarz-
mels, ZeglSive aqvs axsnili, romlis mixedviTac monastrisaTvis saxeli Se-
urqmevia im xalxs, romelnic mowmeni gamxdaran uCveulo miwisZvrisa, rasac
tba napirebidan gadmouyvania da romlis Semyure xalxsac SiSisagan anu za-
risagan grZnoba warTmevia. specialur literaturaSi zarzma iseTive -ma sar-
Tiani toponimebis rigSi aris ganxiluli, rogoricaa: boWor-ma, ujar-ma da
sxv. (272, 134). g. bedoSvili, rogorc adre aRvniSneT, varaudobs, rom zarzma
orfuZiania: zar-zma. mkvlevars es ukanaskneli sityva – zma -Jam -is fonetiku-
rad saxecvlil formad miaCnia: zaris Jama//zar-Jma (22, 159).
zedazadeni//zedazeni//zedaZeni (8). mTa mcxeTis raionSi, saguramos qedze.
samecniero literaturaSi gamoTqmulia azri toponim zedazenis RvTaeba za-
denidan momdinareobis Sesaxeb. iv. javaxiSvilma pirvelma Seitana eWvi `qarT-
lis cxovrebaSi~ dacul cnobaze zadenis kerpis aRmarTvis Taobaze, ris ga-
103
moc, mTasac zadenis saxeli Serqmevia. mecnieri sagangebod aRniSnavs, rom
warmarTul RvTaebaTa panTeonSi zadeni ara Cans da dasZens, rom `gamosark-
vevia, TviT `zeda zeni~-c zadenisagan aris warmomdgari Tu ara? misi agebu-
leba `zeda-zeni~ ufro `qveda-zeni~-s da Zireulad `ze~-sa da `zeni~-s arse-
bobas gvavaraudebinebs, vidre zadenisas~ (273, 110). mkvlevri am sakiTxs amowu-
rulad ar Tvlis.
zena sofeli (4, 8, 9, 11). aRmosavleT saqarTvelos mxare, qarTlis erTi
nawili. amJamad Sida qarTli (277, 324).
iSxani (8, 12). samonastro centri. mdebareobs taoSi, mdinare olTisis-
wylis marjvena napirze, TorTomis tbis CrdiloeTiT. toponimi somxuri sit-
yvidan unda momdinareobdes. igi Semonaxulia im droidan, rodesac taoSi
somxebi saxlobdnen (277, 377).
kapoeti(//kapoetis wyali) (5). kavkasionis samxreT ferdobi, SavizRvispira
vakeze. kapoets ornairi mniSvneloba aqvs: 1. kapoeti ewodeboda gareul frin-
vels (weliwadze meti xnisas); 2. kapoeti ewodeba Tevzs (ekuTvnis kalmax-
oragulis jiSs, gvxvdeba md. kapoetis wyalSi. saxelwodeba kapoetis wyali
swored Tevzis saxels ukavSirdeba (76, 181).
kaxeTi (8, 9, 10, 11). mxare aRmosavleT saqarTveloSi. moicavs md. ivris Sua
da qvemo dinebisa da mdinare alaznis auzs. gavrcelebulia varaudi, rom
toponimi kaxeTi ukavSirdeba satomo saxels kaxi (279, 172).
klarjeTi (12, 13). mxare da daba Woroxis qvemo dinebis auzSi, klarjeTSi,
amJamad TurqeTSia, gadaWimuli arsianis qedidan Sav zRvamde. misi uZvelesi
centri iyo cixe Tuxarisi, mogvianebiT ki _ artanuji. saxelwodeba momdina-
reobs daba klarjeTidan (277, 397).
kola (8). saqarTvelos istoriuli mxare samxreT-saqarTveloSi. md.
mtkvris saTaveebSi (amJamad TurqeTSia). moicavs mtkvris saTaveebis qvabuls,
varaudoben, rom saxelwodeba warmodgeba kolxas tomis saxelisagan. kola
Tavdapirvelad kora-s saxeliT yofila cnobili (76, 281). Zveli berZeni
geografi straboni mas kurosis saxeliT moixseniebs. rogorc fiqroben,
aqedan gaCnda md. mtkvris rusuli saxelwodeba _ Кура (277, 399).
kolbofori (5). mxare istoriul saqarTveloSi, qvemo qarTlSi, gogarenSi. am-
Jamad CrdiloeT somxeTis farglebSia. saxelwodeba unda momdinareobdes sof.
koxbis saxelidan, romelic kolboforis mxaris centri iyo (196, t. 5, gv. 578).
104
kÂrikeTi//kvirikewmida//qristeforeis vani (12). monasteri (IX s. SuaxanebSi).
mdebareobs borjomis raionSi. aseTi saxelwodebis punqti dRes am midamo-
ebSi cnobili araa (196, t. 5, gv. 499).
kuxeTi (8, 11). aRmosavleT saqarTvelos istoriuli mxare. moicavda teri-
toriebs: mdinareebis aragvisa (Jinvalidan) da mtkvris xeobebidan garejis
udabnomde. misi centri iyo q. rusTavi. cnobilia kuxeTis sxva centrebic: ka-
wareTi, bodbe. kuxeTi wyaroebSi ukanasknelad XII saukuneSi moixsenieba. XV
saukunis bolos ki yofili kuxeTis teritoria ukve kaxeTad iwodeba (277, 408).
leTeTi (12). uZvelesi sofeli centralur qarTlSi (qarelis r-ni). Triale-
Tis qedis CrdiloeT ferdobze leTeTuris (Zamis marjvena Senakadi) xeobaSi.
leTeTi -eT sufiqsiani saxelia. Ziria leTi//leTa, romelic sveli, WonWyo,
saflobi adgilis aRsaniSnavad dRes gurul dialeqts Semounaxavs. e.i. leTeTi
niSnavda `leTiani adgilebi~, `saflobi, WonWyo, Jaltami adgilebi~ (22, 227).
mere (12). monasteri (V s.). mdebareobs istoriul samxreT-dasavleT saqar-
TveloSi, klarjeTSi, md. karCxaliswylis xeobaSi, forTa-xanZTis midamoeb-
Si. sityva `mere~ Zvel qarTulSi sazogado saxels aRniSnavda: `mere meedani,
swori vake~ (11, 39); `wylis sanapiroze mdebare vake adgili~ (273, 87). rogorc
Cans, Zvelad es termini sakmaod farTod yofila gavrcelebuli mTel saqar-
TveloSi. amJamad ki `mere~ mxolod adgilTa saxelebma Semoinaxes. amitom me-
re da am sityvidan warmomdgari toponimebi damaxasiaTebelia saqarTvelos
sxvadasxva kuTxisaTvis (277, 449).
miZnaZoro//minZaZoro (12). taZari, Zveli qarTuli savane klarjeTSi (IX s.
dasawyisi), mdinare karCxalis marcxena napirze. varaudoben, rom saxelis
warmomavloba somxuria (115, 36).
mtkvari (3, 6, 9). saqarTvelos dedamdinare. saTaves iRebs TurqeTSi yi-
zil-giadukis mTebSi, kolas tafobSi. miedineba mesxeT-javaxeTSi, Sida
qarTlsa da qvemo qarTlis, goris, kaspis, mcxeTis, gardabnis raionebSi
da q. Tbilisis teritoriaze. mtkvari samxreT kavkasiis udidesi mdinarea.
saqarTvelos farglebSi Semodis eruSeTis, mTianeTsa da javaxeTis ze-
gans Soris, varZiasTan axlos. gaivlis axalcixis qvabuls, miedineba mes-
xeTisa da TrialeTis qedebs Soris, aqedan sof. Zegvamde (mcxeTis r-ni)
mtkvari miedineba Sida qarTlis vakeze. aq igi TrialeTisa da kvernaqis
qedebs Sorisaa moqceuli. sof. ZegvTan Sedis mcxeTis viwrobSi, miedineba
105
Tbilisis qvabulSi, qvemo qarTlis vakeze. saqarTvelos teritoriidan
gaedineba xramis SesarTavis maxloblad. gaivlis ivris zegans, mingeCa-
uris wyalsacavs, mtkvar-araqsis dablobs da erTvis kaspiis zRvas.
saxelwodeba mtkvris warmomavlobis Sesaxeb uamrav qarTvel Tu ucxo-
el mecniers gamouTqvams mosazreba. umravlesoba Zvel berZen istori-
koss, strabons, uWers mxars. am varaudis mixedviT, kuros-i Tu koros-i
(igive mtkvari) provinciis saxelisagan (kola) warmomdgara. strabonis me-
orenairi SexedulebiT mtkvris saxelwodeba sparseTis cnobili mefis ki-
rosis sakuTar saxels ukavSirdeba. zogi imdroindeli istorikosi
Tvlida, rom kur zevsis qaliSvilis saxelia da mtkvari (kurosi) swored
am saxelisagan momdinareobs (301, 221); saxelwodeba mtkvars Zvelalbanur
kur//qÁur (`wyalsatevi~, `wyalsacavi~) sityvasTan akavSirebs azerbaijane-
li mkvlevari a. axundovi; meore azerbaijaneli toponimikosi q. alievi
ki Tvlis, rom mtkvari zogadad `wyals~, `mdinares~ aRniSnavs; arsebobs
kidev erTi azerbaijanuli etimologia, romlis mixedviT qÁur//kur-a
`Tavneba, daudgromel, Wirveul~ mdinares niSnavs. rusi toponimisti v. ni-
konovi mtkvars ase ganmartavs: «Хорошая вода». unda vifiqroT, rom igi
mtkvars mtknar-sityvasTan aigivebs. meore rusi toponimisti m. melxeevis
azriT, mtkvari sparsuli sityvaa da wyals, mdinares niSnavs. mkvlevari
qÁur fuZes azerbaijanuli enis kuTvnilebad miiCnevs da dabejiTebiT ac-
xadebs, aseTi saxeli mdinares kaprizuli, daudgromeli xasiaTis gamo
Serqmevia (297, 150). k. hani mxars uWerda im mosazrebas, romlis mixedvi-
Tac kura mdinares sparseTis mefis kirosis pativsacemad Searqves. misi
TvalsazrisiT, mtkvari mTis wyals («горная река») niSnavs (294, 90). saxel-
wodeba mtkvari k. hans qarTul-laTinuri sityvebis naerTad hqonda war-
modgenili: mt-//mT- igive `mTa~ da laTinuri akva arva `mdinare~. samecni-
ero literaturaSi SeniSnulia isic, rom mtkvari zogadi saxelia yov-
lis mtknaraT, TqorviT, mimdinare wylis amrakisa. p. ingoroyva Tvlis,
rom geografiuli punqti, kola (e.i. saidanac saTaves iRebs mtkvari), Zve-
lad kora-s saxiT yofila cnobili da mtkvaric am kor//kora sityvisagan
migviRia. mecnieris mtkicebiT, mtkvris pirvandeli saxe d-kori yofila,
romelmac Semdgom md-kor-i (`koris mdinare~) moucia (76, 438). Tanamedrove
qarTveli mkvlevari z. WumburiZe sarwmunod miiCnevs saxelwodeba mtkvris
106
(rus. kura, Turq. qÁur) kolas mTis mixedviT warmoqmnas, magram fiqrobs,
rom SesaZlebelia mtkvari mdinaris, wylis aRmniSvneli zogadi saxeli
iyos, iseTi, rogoricaa `Tqori~ (259, 472). aRniSnul Tvalsazriss mxars
uWers S. gogatiSvilic. arn. Ciqobava mtkvar- sityvis amosaval formad m-
d-kor _ fuZes miiCnevs, romelSic m fonetikur danarTad, xolo d kla-
sis niSnad gaiazreba: m-d-kuari m-t-kuar-i (regresuli asimilaciis
gziT) (234, 130) (sayuradReboa is faqtic, rom Zveli qarTuli agiografi-
uli mwerloba, agreTve `qarTlis cxovreba~, mdinare mtkvars, mtkvars, an
ubralod `did mdinares~ uwodebs).
mcxeTa (2, 8, 9, 11, 12). qalaqi mtkvrisa da aragvis SesayarTan (aRmocenda I-II
ss.). Zveli qalaqi mcxeTa ZiriTadad dRevandeli armazis (armazcixis) Semoga-
renSi yofila gaSenebuli. toponim mcxeTis Sinaarsis garkveva jer kidev Sua-
saukuneebisdroindel mematianeebs, kerZod, leonti mrovels ucdia. misi vara-
udiT, mcxeTa dauarsebia da Tavisi sakuTari saxeli miucia qarTvelTa eTnar-
qis, qarTlosis memkvidre mcxeToss (193, 9-13). am versias ucvlelad imeorebda
vaxuSti batoniSvilic: `aRaSena mcxeTos, Zeman qarTlosisaman, da uwoda saxe-
liTa TÂsiTa~ (53, 32). XIX saukunis Sua wlebSi pl. ioselianma wamoayena axali
Tvalsazrisi. am versiis mixedviT mcxeTa warmomdgari unda yofiliyo satomo
saxelisagan mesxi (mesxebi), romlebic qarTlSi sacxovreblad adreul sa-
ukuneebSi mosulan (80, 53-55). amave azrs iziarebdnen gamoCenili mkvlevrebi: n.
mari, iv. javaxiSvili, a. SaniZe, g. axvlediani, s. kakabaZe, arn. Ciqobava, g. meliqi-
Svili, a. afaqiZe, s. yauxCiSvili, z. WumburiZe, al. Rlonti da sxv. saxelwodeba
mcxeTa n. maris mier gaiazreboda rogorc `mesxebis sacxovrebeli adgili~ (118,
192); a. SaniZem mcxeTis mesx- satomo saxelisagan warmomavlobis mtkicebasTan
erTad toponimis morfologiuri analizic mogvca: mcx- elements daerTvis -eT-
a rTuli sufiqsi, romelSic -eT geografiul saxelTa derivatia, bolokiduri
-a xmovani ki _ simcire-kninobiTis aRmniSvneli sufiqsi (218, 85); z. WumburiZe
dawvrilebiT aRwers im enobriv cvlilebebs, romlis Sedegadac msxeTa migvi-
Ria, aqedan ki mcxeTa (258, 213); mesxurenovani mosaxleobis didi nakadis Semosv-
las qarTlSi da maT aq dafuZnebas qarTveli istorikosebis erTi nawili Zv.
welTaRricxvis VIII-IV ss. miakuTvnebs (126, 3-4). specialistebisaTvis cnobilia
varaudi, romlis mixedviTac mcxeTa warmoSobiT Turme SeiZleba warmomdgari
iyos armazcixe-sagan (296, 239). mcxeTa iseTive -Ta sufiqsiani erTeulia v. Tofu-
107
riasaTvis, rogorc uZvelesi warmoSobis sxva qarTuli saxelebi: mogu-Ta ber-
Ta, mowame-Ta da sxv. (64, 288).
nafsa//nafsaÁ (3). igive nikofsia. istoriuli cixe-qalaqi dasavleT saqar-
TveloSi, Savi zRvis sanapiroze, q. tuafses (krasnodaris mxare, ruseTi) max-
loblad. amJamad mxolod nangrevebia SemorCenili, Zvel wyaroebSi lazikis
saxelwodebiTaa moxseniebuli. XIV-XVI saukuneebis italiur rukebze ki igi
`sanias~ saxeliTaa aRniSnuli. ZeglSi gvxvdeba navsadguris mniSvnelobiT.
saxelwodeba miRebulia mdinaris mixedviT (76, 121).
nekresi (11). istoriuli qalaqi SigniT kaxeTSi, yvarlis raionSi, sof.
Sildis midamoebSi (IX s. SuaxanebSi) (128, 320).
neZvi (//Tevdoreis vani) (12). monasteri borjomis raionSi, neZviswylis
(mtkvris marjvena Senakadi) xeobaSi, TrialeTis qedis CrdiloeT ferdobze.
saxelwodebac mdinaris mixedviT unda momdinareobdes (277, 497).
norgiali (12) sofeli istoriul saqarTveloSi, SavSeTis sazRvrebSi,
kerZod, mdinare anakertis marjvena mxares, arsianis qedis dasavleT kalTa-
ze. amave saxelwodebiT arsebobs igi dResac (76, 318). toponimis mecnieruli
etimologia jer sabolood ar aris axsnili, Tumca zogierTi avtori nor-
gials armenizms ukavSirebs: `nor-axali~ da `giul-sofeli~ (177, 31).
opiza (12, 13). monasteri, sofeli klarjeTSi, md. berTis marjvena napiras
(196, t. 7, gv. 544).
parexi (12). monasteri (VI s. Sua wlebSi, ganaxlebuli IX s. dasasr.). mdebare-
obs klarjeTSi, md. karCxalis xeobaSi, kldeze. `parexi~ sazogado saxelisagan
warmoqmnili toponimia. igi adgilis saxelia `parexni-parexTas~ saxiT da-
dasturebuli. `parexi~ niSnavs naprals kldeTa Soris (3, 337), e.i. gamoqvabuls
(Zvelad, saqarTveloSi damaxasiaTebeli iyo gamoqvabulSi amoSenebuli taZris
ageba). TxzulebaSi es toponimi mravlobiTi ricxvis formiTaa naxmari
`parexTa~, rac aq araerTi gamoqvabulis arsebobaze miuTiTebs (76, 345).
ponto (3). am saxelwodebiT sxvadasxva geografiuli obieqti moixseniebo-
da: 1. pontos zRva _ Savi zRvis Zveli saxelwodebaa. igi Zvel berZen zRva-
osnebs SeurqmeviaT. Tavdapirvelad mas `pontos aqsinos~, anu `arastumarT-
moyvare zRvas~ uwodebdnen. rogorc fiqroben, es saxeli xSiri Stormebis
gamo SeurqmeviaT. Tumca arsebobs sxva mosazrebac, rom pontos saxeli
miuRia zRvis CrdiloeT sanapiroze mcxovrebi skviTebis gamo. berZnuli
108
`aqseinosi~ (bibliurad `aqseinazi~) aRniSnavs skviTebs. mogvianebiT, axali
welTaRricxvis dasawyisSi zRvisTvis `pontos evqsinos~, anu `stumarTmoyva-
re zRva~ uwodebiaT. es saxeli mas Semdeg gaCnda, rac berZnebma ukeT gaicnes
SavizRvispireTi da moaxdines misi kolonizacia. kidev ufro mogvianebiT
`pontos~ sityva `evqsinos~ Camoscilebia da mxolod `pontos~ saxeliT ixse-
nieboda (164, 314). 2. pontos mTebi, anu Crdilo anatoliis mTebi, romelic ga-
daWimulia Savi zRvis samxreT sanapiros gaswvriv. misi udidesi nawili Tur-
qeTSia moqceuli, mxolod mcire nawili Semodis saqarTveloSi. pontos mTe-
bi sam nawilad iyofa. aRmosavleTi nawili cnobilia aRmosavleT pontos,
lazeTis, lazistanisa da WaneTis saxelwodebiT. swored aRmosavleT pon-
tos mTebis ukiduresi Crdilo-aRmosavleTis mcire nawili eqceva Tanamed-
rove saqarTvelos farglebSi, aWaraSi. 3. pontos samefo Zveli saxelmwifo
mcire aziis teritoriaze. samefos aRmosavleT nawilSi cxovrobdnen sxvada-
sxva qarTveluri tomebi: tibarenebi, mosinikebi, sanebi, xalibebi da sxv.
rexi//rexa (11). goris raionis soflebis zemo rexisa da qvemo rexis
Zveli saxelwodeba. mdebareobs Sida qarTlis vakeze, md. mejudis napiras
(196, t. 8, 615).
saTaxve//saTaÃue (13). tba samxreT saqarTveloSi, axalcixis qvabulSi.
dRes igi yaragelis saxeliTaa cnobili. arsebobs mosazreba, rom saxeli
`saTaxve~ mas Zvirfasbewviani mRrRneli cxovelis _ Taxvis gamo Serqmevia,
magram am mosazrebas yvela ar eTanxmeba. mtacebluri nadirobis gamo amJamad
Taxvi _ es Zvirfasbewviani mRrRneli cxoveli aq aRar gvxvdeba. ZeglSi
vkiTxulobT: `ese ars tbaÁ mRrÂe yoladve, romelsac ewodebis saTaÃue. da
ars amas Sina simravle TaÃuTa da sxuaTa nadirTa~ [3, 329]. `TaÃu ars nadiri
kasporios-TaÃv ÃmelisaÁ (3, 179).
samTavisi (8). sofeli da eklesia kaspis raionSi (Sida qarTlSi), mdinare
lexuras (rexulas) marcxena sanapiroze. toponimis xalxuri etimologia ase-
Tia: vaxtang gorgasals ori goliaTi bayaTari rom mouklavs, codvis mosa-
nanieblad oTxi eklesia augia: Tbilisis sioni, metexis, wilknisa da samTavi-
sis taZrebi. es ukanaskneli im samze kargi yofila, amitom Seurqmevia xalxs
misTvis `samTavisi~, e.i. danarCeni sami eklesiis Tavi (149, 5). arsebobs sxva-
gvari legendac: erT xuroTmoZRvars mcxeTisa da metexis eklesiebi augia,
samTavisis ageba ki Tavisi SegirdisTvis miundvia. Segirds ostatisaTvis
109
ujobnia, im samSi mas yvelaze ukeTesi (Tavi) eklesia augia, ris gamoc
Surian ostats SegirdisaTvis xeli mouWria, magram pativi mainc miugia da
Tavisi mowafe samTavisis axladagebul taZarSi daukrZalvinebia (22, 350).
samcxe//mesxeTi//oZrxe (12, 13). istoriuli oZrxis `qveyana~ samxreT-dasavleT
saqarTveloSi. dRes samcxe moicavs mesxeTis udides nawils (adigenis, aspinZisa
da axalcixis raionebi). udidesi teritoria ki TurqeTis farglebSia moqceuli.
toponim samcxis etimologiur kvlevas sul cota oraswlovani istoria aqvs.
xalxur etimologias ufro hgavs vaxuSti batoniSvilis ganmarteba, romlis
mixedviT samcxes `sami cixe~ dasdebia safuZvlad (53, 121). am versias iziarebs k.
hani (294, 124). misi mtkicebiT, samcxe sam cixes, sam gamagrebul nagebobas niSnavs.
es Tqmuleba Tu gadmocema Cauweria cnobil frang misionersa da mogzaurs Jan
pol Sardens. igi wers: `samcxe aris qarTuli saxeli da niSnavs `sam cixes~.
adgilobriv mcxovrebTa gadmocemiT TiTqos noe kidobnidan gadmosvlis Semdeg
am mxareSi dasaxlebula da mis vaJebs aq TiTo cixe auSenebiaT (225, 296). toponim
samcxes satomo mesx- terminidan momdinared Tvlis pl. ioseliani (80, 53). am
Tvalsazrisis mixedviT, samcxe unda gagebuliyo rogorc sa-mesx-e (̀ mesxebiT
dasaxlebuli qveyana~). amave azrs gamoTqvamda iv. javaxiSvili (273, 437), n. mari
(115, 51), a. SaniZe (218, 31), arn. Ciqobava (232, 75); z. WumburiZe (259, 437).
somxiTi (4, 5). qvemo qarTlis garkveuli nawili, romelsac qarTvelma
mematianem somxebiT dasaxlebul teritorias uwoda. moicavda Tanamedrove
marneulis, bolnisisa da dmanisis raionebis teritoriebs (196, t. 9, gv. 471).
tao (8, 12). mxare istoriul samxreT saqarTveloSi, Woroxis Sua dinebis
auzSi. amJamad TurqeTSia. asurul wyaroebSi igi `daianis~, xolo urartul-
Si `diauxis~ saxeliT ixsenieba. berZnuli wyaroebi (qsenofonte, Zv.w. 431-354)
aqaur mosaxleobas `taoxebad~ moixseniebs (277, 627).
taSiri (5). mxare Sua saukuneebis aRmosavleT saqarTveloSi qvemo qarT-
lis ganapira olqi (amJamad somxeTis farglebSia). moicavda mdinare debedis
marcxena Senakadis _ taSiriswylis (axland. kamenka) xeobas. SemosazRvruli
iyo loqis, lelvaris, yaraRajisa da bambakis mTebiT. XI saukuneSi, lores
cixis aRebis Semdeg, taSiris centri loreSi gadavida da mxarec xSirad
lored iwodeboda (196, t. 9, gv. 669).
tbeTi (12). samxreT saqarTvelo, md. berTis marjvena mxares, arsianis qe-
dis dasavleT kalTaze, imdroindeli SavSeTis centri. vaxuStis aRweriT:
110
`...moigo saxeli mun myofTa mciredTa da mravalTa tbaTagan~ (53, 679). n. mari
tbeTs akavSirebda TuSal-kainaur formasTan (tbaTi) (118, 89). a. SaniZis gamo-
kvleviT ki tbeT gviandeli formaa. am sityvis Zveli varianti tbevi unda yo-
filiyo, rac aseve tbian adgils niSnavs. ev-i mr. ricxvis aRmniSvnelia. am
sityvis Zveli forma Semonaxulia m-tb-ev-ar-Si (218, 83); ukanaskneli forma na-
warmoebia megrul-Wanuri sufiqsiT, xolo TavsarTi m-ani Zvel qarTulSi
Cveulebriv ixmareboda warmomavlobis maCvenebel saxelebSi (105, 56).
tfilisi//Tbilisi (2, 3, 4, 12). saqarTvelos dedaqalaqi, msoflios uZvelesi
qalaqi. mdebareobs md. mtkvris orive mxares, Tbilisis qvabulSi. CrdiloeTi-
dan qalaqs esazRvreba saguramo-ialnos qedis mTiswineTi, dasavleTidan da
aRmosavleTidan _ TrialeTis qedis ganStoebebi, aRmosavleT-leTidan yeenis,
ZeZvis, maxaTis mTebi. Tanamedrove Tbilisis (1936 wlamde tfilisi) teritoria,
rogorc cnobilia, dasaxlebuli yofila 5-6 aTasi wlis winaT; maSindeli pa-
tara sofeli gaSenebuli unda yofiliyo dRevandel abanosubanSi, radgan sa-
xelwodeba tfilisi swored aq gamomdinare Tbili gogirdovani mineraluri
wayroebis gamo warmoqmnila.
toponim Tbilisis warmoSobis sakiTxs araerTi qarTveli da ucxoeli mec-
nieri Sehxebia. cnobilia varaudi, romlis mixedviTac Tbilisi Turme qarT-
velTa Soreuli winaprebis Tubalebis, anu Tobalebis mTavar qalaqs Tubal-is-
i//Tobalisi//Tobelisi anu Tbilisi unda rqmeoda (129, 13-14). es Tvalsazrisi
qarTveli istorikosebis mier uaryofilia, rogorc xelovnuri da sarwmuno
faqtebs moklebuli. marTlac, uZveles wyaroebSi Cveni dedaqalaqi arsad ar
aris moxseniebuli Tobalis//Tubalisad. toponimis _ tfilisi//Tbilisis
saxelwodeba swored im legendas unda ukavSirdebodes, romelSic moT-
xrobilia vaxtang gorgaslis nadirobisa da mis mier mokluli xoxbis Sesaxeb,
romelSic qalaqis saxeldebis odindeli istoriaa gacxadebuli (22, 169-170).
ube//ubÀ (12). p. ingoroyvas mosazrebiT, ube//ubÀ zemo imereTis ubisaa (76,
219]. iv. javaxiSvilis varaudiT ubis monasteri afxazeTis teritoriaze unda
yofiliyo (277, 625); n. mari ki ubis eklesias SavSeTSi afiqsirebs (118, 47).
utyÂsa (13). adgili samxreT saqarTveloSi, mesxeTSi, adigenis raionSi,
arsianis qedze, ZinZes xeobaSi (qvablianis marjvena Senakadi, mtkvris auzi).
am adgilisaTvis mosaxleobas `utyvisubani~ Seurqmevia, vinaidan aq mdebare-
obs Zveli geologiuri epoqebis ganamarxebuli floris adgilsamyofeli.
111
jer kidev adamianis gaCenamde aqauroba vulkanur Rvarsa da ferfls daufa-
ravs. droTa ganmavlobaSi ki ganamarxebuli tyis nawili gaSiSvlebulia (196,
t. 10, gv. 189).
fersaTi//Rado (12). mTa mesxeTis qedze, baRdadis sanaxebSi, moqceulia
mdinareebis qvabliansa da mis marcxena Senakads ocxes Soris (mtkvris auzi).
fersaTi sparsuli sityvaa da niSnavs Sav fers, fer _ feri da saT _ Savi. es
saxeli mas ewoda aqauri Savi Rvinis gamo (44, 36).
qarTli (1, 2, 3, 4, 8, 11, 12, 13). aRmosavleT saqarTvelos centraluri mxare.
qarTli ewodeboda vrcel qveyanas, romelic saqarTvelos samxreTsa da aRmosav-
leTis did nawils moicavda. bunebriv-geografiuli TvalsazrisiT ki md.
mtkvris wyalSemkreb auzs saqarTvelos teritoriaze. Zvelidanve qarTli sam na-
wilad iyofoda: zemo, Sida da qvemo qarTlad. saxelwodeba qarTlis Sesaxeb
mravali mosazreba arsebobs. l. mroveli toponim qarTlis warmoSobas legenda-
rul Targamosis Zes _ qarTlosis saxels ukavSirebda (193, 8). qarTvel istori-
kosTa erTi nawilisaTvis dResac sarwmunoa `moqcevaÁ qarTlisaÁs~ versia qarT-
veli xalxis (qarTebis) aleqsandre makedonelis dros arian qarTlidan gadmo-
saxlebis Taobaze (226, 15, 20, 262). mkvlevarTa erT nawils sarwmunod miaCnia va-
raudi, romlis mixedviTac toponimi qarTl-i da qarTv-el-i SeiZleba warmomdga-
ri iyos sityva qarTa-sagan, romelic qarTuli enis dasavlur dialeqtebSi (ime-
reTi, guria) qarTas (̀ saqonels ro vamwyvdevT Taze SemovragvamT wkneliT da sa-
rebiT... saqonels amwyvreven, qartas uZaxiT...~ (245, 400) //qalta-s saxiT aris da-
dasturebuli. a. SaniZis azriT, qarTl- satomo saxelia, sufiqsi -l ki mravlo-
biTi ricxvis aRmniSvneli n formantis bgerinacvali: qarT-n-i qarT-l-i (217,
53). amave avtoris axali versiiT eTnonimi qarTv-el-i Turme satomo saxelisagan
parT-n-i, parT-el-i gvqonia miRebuli p-q monacvleobis gziT (etimologiuri Se-
niSvnebi: qarTli, qarTveli: Tsu, Zv. qarTuli enis kaTedris Sromebi, 23, Tb., 1980,
gv. 7-9). iv. javaxiSvilis dakvirvebiT qarTu- qveynis saxelis aRmniSvneli sityvaa,
-el ki (qarTu-el-i) _ adamianis sadaurobis mimaniSnebeli sufiqsi (273, 411).
qorTa (13). istoriuli samxreT saqarTvelo, taos mimdebare teritoria.
toponimis warmomavloba qarTulia (76, 435).
yveliscixe (5). Sua saukuneebis cixe-simagre istoriul samxreT saqarTve-
loSi, arsianis qedis samxreT nawilSi, jayiswylis (focxoviswylis marjvena
Senakadi, mtkvris auzi) saTaveSi, amJamad TurqeTSia. yveliscixe strategi-
112
uli mniSvnelobis cixe-simagre iyo, vinaidan mdebareobda samcxe-SavSeTisa
da aWara-artaanis gzasayarze. aRniSnuli geografiuli obieqtis saxeli pir-
velad `gobronis wamebaSi~ gvxvdeba (277, 693).
SavSeTi (5, 12). mxare da daba istoriul samxreT saqarTveloSi (mesxeTSi),
arsianis qedsa da Woroxis xeobas Soris. amJamad TurqeTSia, qarTul sais-
torio mexsierebaSi gamoTqmulia mosazreba, rom ZvelaRmosavlur wyaroebSi
moxseniebuli SeSTi unda iyos SavSeTi. saxelwodeba momdinareobs SavSeTis-
wylis xeobaSi arsebul sofel SavSeTidan. vaxuSti bagrationis mixedviT,
SavSeTs saxeli naZvnarebis farTod gavrcelebis gamo Serqmevia: `viTam SavSi
da ara spetakSi~ (53, 658). `mzis amosvlamde midamoebs, romlebic naZvebiTaa
Semosili, `Savi~ feri gadakravs. rogorc adgilobrivebi amboben, SavSeTs
osmalurad nislaTs (nisliani qveyana) uwodeben (133, 53).
Saro (12). dasavleT saqarTvelo, afxazeTi (`Saro~ an `SaroeTi~), zusti
adgilmdebareoba gaurkvevelia (273, 52).
Satberdi (12). kulturuli centri, monasteri samxreT-dasavleT saqarTve-
loSi, klarjeTSi. toponim Satberdis warmomavloba n. mariT somxuria, xo-
lo p. ingoroyva mas qarTulad miiCnevs. mkvlevris azriT, Satberdi miRebu-
lia sityva SatberTisagan (`SatberTi~ `Satberdi~). Satberi sakuTari saxe-
lia da toponimi Satberdi aqedanaa nawarmoebi (76, 316). Satberdi niSnavs
Satberisadmi kuTvnils, Satberiseuls (56, 203). n. marisa da l. menabdis
mixedviT Seesabameba qvemo forTas, xolo p. ingoroyvas mixedviT igi md.
berTis marcxena napirze mdebareobda.
CorCani (13). sofeli qvablianis (adigenis raioni, mtkvris marcxena Senaka-
di) xeobaSi. igi Sedioda CorCanelebis feodaluri sagvareulos Semadgen-
lobaSi. am saxeliT dResac gvxvdeba es punqti (87, 185).
curtavi (1). istoriuli qalaqi qvemo qarTlSi, bolnissa da rusTavs So-
ris, mdinareebis maSaverasa da xramis SesarTavTan. arsebobs mosazreba, rom
igi gagis cixis (marneulis raioni) midamoebSi mdebareobda. zogierT
wyaroSi aRniSnuli toponimi gaCianis saxelwodebiTacaa moxseniebuli (196,
t. 11, gv. 245).
cxroWa (13). istoriuli sofeli samxreT saqarTveloSi, axalcixis raion-
Si, qvablianis (mtkvris marcxena Senakadi) xeobaSi (196, t. 11, gv. 259).
113
ZinZe (13). Zeglis mixedviT samcxeSi. mdinare samxreT saqarTveloSi, adige-
nis raionSi, qvablianis marjvena Senakadi.
wertaÁsni (12). adgili samxreT-dasavleT saqarTveloSi, klarjeTSi, ker-
Zod, anWkoraSi (anakertis xeobaSi). saxelwodeba miRebulia adamianis sa-
xelisagan `werta~. toponimis warmomavloba qarTulia (76, 435).
wilkani (9). sofeli qarTlSi (mcxeTis raioni). gaSenebulia muxranis
vrcel vakeze, md. narekvavis (aragvis marjvena Senakadi) napiras. n. mari
Tvlida, rom wilkani warmomdgari unda iyos wil (-Wil-) satomo saxelisa-
gan (118, 310), Tumca aseTi tomis arseboba saqarTveloSi ucnobia. qarTveli
mkvlevrebis mosazrebiT, wilkani warmomdgari yofila winkarisagan (34, 48),
rasac uaryofs g. bedoSvili da aRniSnavs, rom toponimis saboloo saxe fo-
nematur niadagze unda momxdariyo (wir-kar-i wil-kar-i wilkani) (22, 500-501).
wyaroÁs Tavi (12). saepiskoposo kaTedrali, savane (IX s. I mesamedi) samx-
reT-dasavleT saqarTveloSi, klarjeTSi, md. karCxaliswylis marcxena napi-
ras, xanZTasTan axlos. toponimis saxelwodeba `wyaros~ unda ukavSirdebo-
des (277, 743).
xanZTa (12). istoriuli punqti da monasteri samxreT-dasavleT saqarTve-
loSi, klarjeTSi, kerZod, qvemo forTaSi (140, 90-91). saxelis warmomavloba
qarTulia (277, 750).
xorasunis mTa (12). klarjeTSi (196, t. 11, gv. 498).
javaxeTi (12). mxare samxreT saqarTveloSi (zemo qarTli). amJamad javaxeTi Zi-
riTadad aspinZis, axalqalaqisa da ninowmindis raionebis teritoriebs moicavs.
leonti mrovelis mixedviT, saxelwodeba javaxeTi warmomdgari yofila legen-
daruli mcxeTosis umcrosi Svilis javaxosis sakuTari saxelis mixedviT (196,
t. 11, gv. 524). specialur literaturaSi gamoTqmulia Tvalsazrisi, rom javaxeTi
warmomdgaria satomo saxelisagan javax-i. mas darTuli aqvs geografiuli -eT
sufiqsi, rac toponims javaxTa tomis xalxTa erTadmyofobis, simravlis, gavr-
celebis Sinaarss sZens (22, 553). javaxeTi, maSasadame, imgvaradvea warmoqmnili,
rogorc sxva eTnikuri toponimebi: mesx-eT-i, svan-eT-i, kax-eT-i, afxaz-eT-i. oRond
specialistebisaTvis dRemde sarwmunod ar aris garkveuli TviT termin javax-is
raoba. g. bedoSvilis TvalsazrisiT, jaox//javax eTnonimi Teoriulaad SeiZleba
taox//daox- formisagan momdinare erTeulad vcnoT, Tu ki t d j process
fonetikuri TvalsazrisiT didi winaaRmdegoba ar Sexvdebaa (22, 554).
114
jmerki (12). monasteri (IX s. I mesamedi), samxreT-dasavleT saqarTvelo,
klarjeTi, mdinare berTis marjvena sanapiro (76, 358).
hereTi (1). aRmosavleT saqarTvelos istoriuli mxare. saistorio wayro-
ebis mixedviT sakuTriv hereTi eTnikur-istoriuli mniSvnelobiT moicavda
SignikaxeTs, gaRmamxaris (md. alaznis veli) da axlandeli saingilos teri-
torias. XV saukunidan toponimi hereTi kaxeTiT Seicvala. legendis mixed-
viT `hereTi ewoda Targamozis Zis herosis gamo, romelsa ZmaTa TÂsTa Soris
wilad xuda queyana ese da daipyra sazRvari TÂsi~ (53, 523).
aqve gvinda SevniSnoT, rom agiografiul ZeglebSi, kerZod, “serapion zar-
zmelis” cxovrebaSi”, gvxvdeba iseTi toponimebi, romelTa Sesaxeb araferi
Tqmula mkvlevarTa mier. esenia: babgen, bakTa, beras juar, bobRa//bobxa, Tavi
SeSisa//SeSisTav, umwa, Suartyli, ZarRuas sofel. Txzulebis mixedviT
vxvdebiT, rom dasaxelebuli obieqtebi samcxeSi unda mdebareobdes.
§ 6. agiografiuli Zeglebis zogierTi toponimis etimologia
Tanamedrove mkvlevris naSromSi
cnobili rusi geografi da istorikosi n. nadeJdini werda: `geografiu-
li obieqtebis saxelwodebani bgeraTa ubralo nazavs, naerTs an sityvebis
uazro, gaucnobierebel SekavSirebas rodi warmoadgens, isini Cveni warsuli
yofa-cxovrebis zusti anareklia da amitom maTi specialurad Seswavla qvey-
nis istoriis Seswavlas niSnavs~ (299, 22).
zemoT aRniSnul paragrafSi yuradRebas SevaCerebT Tanamedrove mkvlev-
ris g. bedoSvilis mecnierul naSromze `qarTul toponimTa ganmartebiT-eti-
mologiuri leqsikoni~, romelSic avtori TiToeul toponimze Tavisebur
dakvirvebas gvTavazobs:
aragvi (8). Mmkvlevari, g. bedoSvili, hidronim aragvis saxelis axsnas qar-
Tuli wyaroebis gamoyenebiT cdilobs da mimarTavs ZvelisZvel qarTul ragv
sityvas: a-ragv (sa-ragv-?) `mdinare, romelSic Tevzs ragviT anu fiCxulebiT
iWeren~ (22, 141).
aWara (5). toponimi aWara Sinaarsobrivad wyalTan, wylianoba _ sisveles-
Tan unda iyos dakavSirebuli, oRond am Sinaarsis gadmocema geografiul sa-
xelSi aRniSnuli Cans ara oden W TanxmovniT (175, 144), aramed War _ sityviT,
romelic qarTuli enis mTel rig dialeqtebSi, amdenad, toponimiaSic, xel-
115
Sesaxeb faqtad SegviZlia vcnoT. mkvlevari iqve dasZens, rom aWara sityvis
prefiqsuli -a xmovani SeiZleba qarTuli sa- winsarTis zanuri Sesatyvisis o
xmovnis asimilirebul saxeobad miviCnioT: o-War-a a-War-a. am daskvnas
obieqturad miesadageba aWaris fizikur-geografiuli daxasiaTeba (22, 60).
gunaTle//gunaTlis van-i (12) unda momdinareobdes Zveli qarTuli aRmatebiTi
xarisxis u-naTl-e formisagan, rac niSnavs: `Zalze naTeli, mzisguli, mziani adgi-
li~, `adgili, romelsac mze xSirad anaTebs~. mkvlevari g- Tanxmovans fonetikur
niadagze ganviTarebulad Tvlis da Sesadareblad Zveli qarTuli enobrivi mona-
cemebi mohyavs: `qarTlis moqcevis~ redaqciebSi dadasturebulia toponimi guaspu-
ragani, vaspuragani. am toponimSic Tavkiduri u- xmovnis win g fonetikurad aris
ganviTarebuli, radgan `moqcevis~ erT-erTi redaqcia guaspuragans uganod, uaspura-
gan (vaspuragan) formiT warmogvidgens. g- Tanxmovnis xmareba qarTuli enis dasav-
luri da aRmosavluri (mTis) dialeqtebisaTvis dResac niSandoblivia. mecnieri da-
askvnis, rom g-u-naTl-e niSnavs: ̀ u-naTl-es-i~ anu m̀ziani~, ̀ mzvare adgili~ (22, 117-118).
zanavi (13). g. bedoSvili marTebulad ar miiCnevs samecniero literaturaSi
gamoTqmul azrs toponim zanavis eTnonim zanTan kavSiris Sesaxeb. mkvlevris az-
riT, ar SeiZleba av- iyos eTnotoponimis mawarmoebeli. Sesadareblad mohyavs
qarT-av-i, mesx-av-i, rac yovlad dauSvebelia. mecnieri fiqrobs, SeiZleba zanavi
hidronimis aRmniSvneli sityvac iyos, rasac imiT xsnis, rom Zvel qarTul
onomastikaSi wylis obieqtis, hidronimis aRmniSvnel terminad zan- fuZe gvxvdeba
(ala-zan, nar-zan...) (22, 156-157).
zedazeni (8). mkvlevars zedazeni orfuZian toponimad miaCnia. pirveli
fuZea zmnizeduri zeda, meore ki _ zeni, romelic xSirad `Tavis~, `wveris~,
`SemaRlebuli adgilis~ aRmniSvnel saxelad Cndeba toponimiaSi. zedazeni
`zemo vake adgils~ niSnavs (22, 161-162).
mtkvari (3, 6, 9). hidronimi zanuri mtkori//mtkuri sityvisagan warmomdgara
da niSnavs `tyis mdinare~, `gareuli, veluri wyali~. Tavkiduri mt-segmentis
Camocilebis Semdeg migviRia kur, kor- sityva, romelic safuZvlad dasdebia
mdinaris araqarTul, maT Soris rusul (kura) saxelwodebasac (22, 266).
mcxeTa (2, 8, 9, 11, 12). toponim mcxeTis mesxebis satomo saxelisagan momdinare-
obas uaryofs g. bedoSvili da gamoTqvams varauds, rom SeiZleba mcxe- Ziri war-
moSobiT mimReoburi an sazogado arsebiTi saxeli iyos. aseTad warmogvidgeba uZ-
velesi xanis qarTul werilobiT ZeglebSi dadasturebuli sityva mÃce, romelic
116
Zvel qarTulSi niSnavda: `WaRara, TmagaTeTrebuli, asakovani adamiani~; sityva-
sityviT _ `ufrosi~, `brZeni~. mkvlevari daaskvnis, rom mcxeTa unda momdinareob-
des m-Ãc-e//m-xc-e sityvisagan -Ta sufiqsis darTviT. mcxeTa sityvisagan fonetiku-
ri cvlilebis Sedegad (metaTezisi) mogvianebiT m-cxe-Ta migviRia (iseve, rogorc
mxcovan-isagan mcxovani). saxelwodeba mcxeTa niSnavs: `mxce-Ta~; `mÃceTa samyofi
qalaqi~, `saufroso, samTavro qalaqi~, `mÃceTa sabrZanisi~, `mxceTa adgili~. sa-
xelwodeba mcxeTa iberiis samefos dedaqalaqs qarTlSi qristianobis Semosvla-
mde bevrad ufro adre, daaxloebiT IV-III saukuneebSi unda Serqmeoda (22, 275-276).
samTavisi (8). xalxuri deetimologizaciis Sedegad Cans warmoqmnili.
ricxviTi saxeli `sami~ aq, iseve rogorc bevr sxva msgavsi gaformebis sa-
afiqsian toponimiaSi, gadaazrianebis gziT aris gaCenili. saxelwodebis Tav-
dapirveli forma sa-Tav-is-i unda yofiliyo. rogorc Cans, swored aqedan
iRebda saTaves lexuridan `waRebuli~ is Zveli ru, tirifonisa da qarTlis
vakis sxva unayofo vel-mindvrebs rom rwyavda. saTavisisagan samTavisis miRe-
ba albaT did dabrkolebas ar uqmnida xalxs, miTumetes, rom analogiuri
fonetikuri da azrobrivi gadaxrebi araerT toponimiaSi gvaqvs dadasture-
buli (22, 351).
samcxe (12, 13). momdinareobs termin samcxeTo-sagan, romelSic SesaniSna-
vad aris asaxuli iberiis samefos mcxeTis saeklesio xelisufalTa energi-
uli brZolis is umZafresi peripetiebi, romelTac isini eweodnen samxreT-
dasavleT saqarTveloSi axali qarTuli teritoriebis (`saymoebis~) Semosa-
erTeblad. toponimi samcxeTo swored im mravalsaukunovani saeklesio brZo-
la-moRvaweobis pirdapiri Sedegia.
samcxe warmomdgaria ara samesxe sityvisagan, aramed sa-mcxeT-o-sagan (22, 362).
qarTli (1,2, 3, 4, 8, 11, 12, 13). warmomdgari Cans eTnonim qarTi-sagan, romel-
Sic determinant sufiqsad -l( al) gamovlinda: qarTl ( qarT-al). qarTl – Zi-
risagan warmomdgar sadaurobis maCvenebel saxelSi qarTl-el-i es l Tavis ad-
gilzea, xolo misganve warmoqmnil qarTv-el formaSi sufiqsi -l- aRar Cans, mis
adgils v ikavebs. v Tanxmovnis gaCena am formaSi kvalificirebulia rogorc
`keTilxmovnebisaTvis CarTuli Tanxmovani~, iseve rogorc es raW-v-el formaSi
gvaqvs. qarTv_ fuZis zusti Sesatyvisia megruli qorT-u-, rac gvar qorTuaSic
dasturdeba. sagangebo yuradRebas ipyrobs is faqti, rom megrulad Tbiliss
qarTi (qveynis saxeli) ewodeba, eTnonimi qarTveli ki kanonzomieri megruli
117
xmovanmonacvleobiT (qorTu) aris warmodgenili. es faqti aRniSnul sityvaTa
megrulSi nasesxobis sxvadasxva qronologiur doneze unda migvaniSnebdes.
qarT- (qarT-u-//qarT-v-) Ziris mniSvneloba, iseve rogorc sxva araerTi
qarTuli eTnosisa (kax-i, fSav-i, TuS-i, klarj-i, SavSi..), dResdReobiT gaur-
kveveli Sinaarsis erTeulad unda miviCnioT. mkvlevari daaskvnis, rom topo-
nimi qarTl-i qarTuli enobrivi samyaros pirmSoa da mas aRmosavluri (Tur-
quli) warmoSobis kapga//karta sityvebTan saerTo araferi aqvs (22, 425-426).
wilkani (9). mkvlevris azriT, rogorc sxva mecnierebi varaudoben, wil-
kani Tu meoreuli warmonaqmnia, maSin savaraudo wir-kari-sagan unda momdina-
reobdes da ara winkari-sagan. wir-i igive wer-i (`navTobis erTgvari Savi mi-
neraluri gamonadeni~) aqaur toponimiaSi wer-ovan-sa da wer-onis-Si aris da-
dasturebuli... dRevandeli wilkani, anu Zveli wir-kar-i (`wir-ovan-i adgi-
li~), imave geografiul zolSi mdebareobs, romelsac werovani, weronisi Se-
mosazRvraven. samive es saxeli am arealis navTobis mcire debitis gamonade-
nis arsebobaze unda migvaniSnebdes. mecnieri zemoT aRniSnul mosazrebas
enobrivi (fonetikuri) cvlis kanonzomierebiT amarTlebs: wir-kar-i wil-
kar-i wilkan-i (22, 500-501).
javaxeTi (12). g. bedoSvilis azriT, Tu davuSvebT, rom tao marTla is
qveyanaa, romelSic taoxebi saxlobdnen da romelsac tradiciulad javaxeTi
ewodeboda, maSin SeiZleba gvefiqra taox-daox...jaox-//javax- satomo saxelTa
urTierTkavSiris Sesaxeb, Tu ki t d j process fonetikuri TvalsazrisiT
didi winaaRmdegoba ar Sexvdeboda. mkvlevari daaskvnis, rom jaox-//javax-
eTnonimi Teoriulad SeiZleba taox//daox _ formaTagan momdinare erTeulad
vcnoT. jaox-eT-i (//javaxeTi) zustad ise gvqonia miRebuli, rogorc sxva
eTnotoponimebi: mesx-eT-i, kolx-eT-i, kax-eT-i ( kasx-eT-i) da sxv. (22, 554).
$ 7. saqarTvelos farglebs gareT mdebare geografiuli obieqtebis
saxelebi agiografiul ZeglebSi
agiografiul ZeglebSi, uxvad gvxvdeba ara marto saqarTvelos terito-
riaze, aramed mis farglebs gareT mdebare geografiuli saxelebic, romleb-
sac am paragrafSi warmovaCenT.
118
aqve gvinda SevniSnoT, rom amave paragrafis bolos cxrilis saxiT war-
movadgenT: toponimebis raodenobas (cxr. 1), toponimebis saerTo raodenobas
(cxr. 2), zogad cnobebs toponimTa da mikrotoponimTa Sesaxeb (cxr. 3) agio-
grafiuli Zeglebis mixedviT. naxazebis meSveobiT vuCvenebT saqarTvelos
mxareebsa da toponimebs agiografiuli Zeglebis mixedviT.
antioqia (8, 11)
apahunisi (5)
arSakeTi (2)
asureTi (8, 12)
aSornia (5)
babilovni (3, 4, 5, 8, 9, 11, 13)
bagrevandi (5)
baRdadi (3, 5, 12)
gabaoni (13)
galilea (2)
ganZaki (2)
gelaqunia (5)
golgoTa (4)
dvinadaSti (5)
dvini (5)
divri (7)
egvipte (8, 11)
evfrati (2)
vanandi (5)
vaiZori (5)
vaJgani (7)
Tabori (13)
Talini (5)
Temani (4)
ierusalimi (4, 5, 8, 10, 12)
iordane (4, 5, 8, 13)
israeli (4, 5, 8, 10, 12, 13)
kogoviti (5)
119
kostantinepoli (12)
libani (13)
mamorvani (7)
nabulisi (10)
ovseTi (3)
onkomi (7)
rafaTi (5)
sabawmida (12)
saberZneTi (4, 7, 12)
samara (4)
sivnieTi (5)
sina (2, 8)
somxeTi (7)
sparseTi (2, 7)
taSiri (5), taSiris nawili saqarTvelos teritoriazea, nawili
somxeTSi.
trapezunti (3)
urdi (1)
qaldia (3)
qanaani (4)
qebroni (2, 8)
Saruxi (5)
Suamdinari (8)
Cori (1)
walkoitni (5)
Wakati (5)
xazareTi (3)
xufa (13)
hemsa (12)
hromi (8)
120
cxr. 1. toponimebis raodenoba agiografiuli Zeglebis mixedviT
# toponimebi
wyaroebi
Tanamedrove saqarTvelos teritoriaze
saqarTvelosa da mezobeli
qveynis teritoriebis sazRvarze
saqarTvelos farglebs
gareT
maT Soris istoriul
saqarTveloSi gaurkveveli sul
1 “SuSanikis wameba” 1 1 3 1 6
2 “evstaTi mcxeTe-lis wameba”
4 10 3 17
3 “abo tfilelis wameba”
8 9 2 17
4 “kostanti kaxis wameba”
4 8 1 13
5 “gobronis wameba” 5 13 4 12 30
6 “kolael yrmaTa wameba”
1 2 1 3
7 “daviT da tiriWa-nis sakiTxavi”
6 3 6 12
8 “iovane zedazne-lis cxovreba”
9 9 18
9 “Siosa da evagres cxovreba”
7 2 1 10
10 “daviT garejelis cxovreba”
2 2 2 6
11 “abibos nekreselis cxovreba”
8 3 2 13
12 “grigol xanZTe-lis cxovreba”
8 4 30 24 1 43
13 “serapion zarzme-lis cxovreba”
12 2 7 3 11 32
cxr. 2 toponimebis saerTo raodenoba agiografiuli Zeglebis mixedviT
Tanamedrove saqarTvelos teritoriaze 39
saqarTvelosa da mezobeli qveynebis teritoriebis sazRvarze
8
saqarTvelos farglebs gareT 66
m.S. istoriul saqarTveloSi 34
gaurkveveli 39
sul 152
cxr. 3. zogadi cnobebi toponimTa da mikrotoponimTa Sesaxeb agiografiuli Zeglebis mixedviT
# toponimiTanamedrove
saxelwodebatoponimis tipi obieqtis tipi qveyana regioni raioni zusti adgilmdebareoba wyaro
1 alaverdi alaverdioikonimi,
eklesionimisofeli, taZari saqarTvelo kaxeTi axmetis alaznis velze 9.11
2 antioqia oikonimi Zveli qalaqi TurqeTi md. nahr-el-asize 8, 11
3 anCi, anCaqoronimi,
eklesionimi
istoriuli punqti,
eklesiaTurqeTi klarjeTi ispiris mTis kalTaze 12
4 anWkora qoronimi istoriuli punqti TurqeTi klarjeTi anakertis xeobaSi 12
5 apahunisi xevi gaurkvevelia 5
6 aragvi aragvi hidronimi mdinare saqarTveloSida qarTli, mcxeTa-
mTianeTi
duSeTis,
yazbegis,
mcxeTis
kavkasionis samxreTi
ferdobze, Sida qarTlis
vakeze
8
7 arsiani arsiani oronimi qedisaqarTvelo,
TurqeTiaWara, klarjeTi
samxreT-dasavleTi
saqarTvelo13
8 artanuji ardanuCioikonimi,
eklesionimicixe-qalaqi TurqeTi klarjeTi md. artanujiswylis napiras 12
9 artaoni, artaani qoronimi istoriuli mxare TurqeTiistoriuli samxreT-
dasvleT saqarTvelo
md. mtkvris zemo welis
auzSi5
10 asureTi qoronimi Zveli saxelmwifo erayimdinareebis tigrosisa da
evfratis auzSi8, 12
11 afsari, afsarea oikonimi cixe-qalaqi saqarTvelo aWara xelvaCaurisTanamedrove sarfis
midamoebSi3
12 afxazeTi afxazeTi qoronimi mxare saqarTveloCrdilo-dasavleTi
saqarTvelo3, 5 12
13 arSakeTi gaurkvevelia 2
14 aSornia qoronimi istoriuli mxare somxeTimd. araqsis marcxena mxares,
q. kaRzevnis CrdiloeTiT8, 12
15 awyuri awyurioikonimi,
eklesionimisofeli, cixe saqarTvelo mesxeTi axalcixis
md. abanosRelis mtkvarTan
SesarTavTan12, 13
16 aWara aWara qoronimi mxare saqarTvelosamxreT-dasavleTi
saqarTvelo5
17 babgen mesxeTi gaurkvevelia 13
18 babilovni, babiloni oikonimi Zveli qalaqi erayi md. evfratis napirze3, 4, 5, 8,
9, 11, 13
19 bagrevandi xevi gaurkvevelia 5
20 bakTa mesxeTi gaurkvevelia 13
# toponimiTanamedrove
saxelwodebatoponimis tipi obieqtis tipi qveyana regioni raioni zusti adgilmdebareoba wyaro
21 bareTelTa beraTli eklesionimi monasteri TurqeTi klarjeTi 12
22 basiani qoronimi istoriuli mxare TurqeTiistoriuli samxreT-
dasavleTi saqarTvelomd. araqsis saTave 7
23 baRdadi baRdadi oikonimi qalaqi erayi md. tigrosis napirze 2
24 beTania beTania eklesionimi taZari saqarTvelo Sida qarTli mcxeTis md. veris marjvena mxars 13
25 beras jvari mesxeTi gaurkvevelia 13
26 berTa, imerxeviimerxevi,
SavSeTiswyali
eklesionimi,
qoronimi, hidronimi
monasteri,
teritoriuli
erTeuli, mdinare
TurqeTi klarjeTi md. karCxaliswylis napirze 12
27 bobRa, bobxa mesxeTi gaurkvevelia 13
28 gabaoni gaurkvevelia 13
29 galilea 2
30 ganZaki oikonimi Zveli qalaqi irani istoriul azerbaijanSi urmiis tbis midamoebSi 2
31 gareja daviTgarejaqoronimi,
eklesionimi
mxare, samonastro
kompleqsisaqarTvelo kaxeTi
dedofliswya
rosivris zeganze
7, 9, 10,
11
32 gelaqunia, gelaquni qoronimi istoriuli olqi somxeTisevanis tbis samxreT da
aRmosavleT nawilSi5
33 goderZisa goderZi oronimi uReltexili saqarTvelo aWara xulos arsianis qedze 13
34 golgoTa golgoTa oronimi borcvi palestina q. ierusalimis maxloblad 4
35gunaTle, gunaTlis
vanigurnaTeli eklesionimi istoriuli Zegli TurqeTi tao-klarjeTi 12
36 daba eklesionimi eklesia TurqeTi md. berTis marjvena napiras 12
37 dariali, darialan darialis xeoba oronimi, qoronimi xeobasaqarTvelo,
ruseTimcxeTa-mTianeTi (xevi) yazbegi
Tergis meridianuli
monakveTi3
38 dvinadaSti gaurkvevelia 5
39 dvini oikonimi qalaqi somxeTi 5
40 divri gaurkvevelia 7
41 dolis yana dolisxana eklesionimi monasteri TurqeTi klarjeTi md. berTis marjvena napiras 12
42 egvipte egvipte qoronimi saxelmwifo axlo aRmosavleTi 8.11
43 evfrati evfrati hidronimi mdinareTurqeTi,
siria, erayisamxreT-dasavleTi azia uerTdeba tigross 2
44 eruSeTi eruSeTi qoronimi, oronimiistoriuli mxare,
mTianeTi
saqarTvelo,
TurqeTi12
45 vanandi xevi gaurkvevelia 5
# toponimiTanamedrove
saxelwodebatoponimis tipi obieqtis tipi qveyana regioni raioni zusti adgilmdebareoba wyaro
46 vaiZori xevi gaurkvevelia 5
47vaspuragani,
vaspurakaniqoronimi Zveli saxelmwifo somxeTi
teritoria vanis tbasa da
araqsis xeobas Soris5
48 vaJgani xevi, daba gaurkvevelia 7
49 zanavi oikonimi sofeli saqarTvelo mesxeTi adigenismesxeTis qedis samxreT
ferdobze13
50 zarzma zarzmaqoronimi,
eklesionimimxare, taZari saqarTvelo mesxeTi adigenis
md. qvablianis marjvena
mxares13
51zedazadeni,
zedazeni, zedaZenizedazeni oronimi mTa saqarTvelo Sida qarTli mcxeTis saguramos qedze 8
52 zena sofeli qoronimi istoriuli mxare saqarTvelo Sida qarTlis nawili 8, 9, 11
53 Tabori oronimi mTa 13
54 Talini gaurkvevelia 5
55Tavi SeSisai,
SeSisTavimesxeTi gaurkvevelia 13
56 Temani gaurkvevelia 4
57 ialdo gaurkvevelia 11
58 ierusalimi ierusalimi oikonimi qalaqipalestina,
israeliwina azia mkvdari zRvis dasavleTiT
4, 5, 8, 10,
12
59 iovane-wminda qoronimi adgili mesxeTi gaurkvevelia 13
60 iordane iordane hidronimi mdinare iordania dasavleTi azia erTvis mkvdar zRvas 4, 5, 8, 13
61 israeli israeli qoronimi saxelmwifo dasavleTi azia4, 5, 8, 10,
12, 13
62 iulTisa speleonimi gamoqvabuli gaurkvevelia 9, 11
63 iSxani iSxani eklesionimi samonastro centri TurqeTi tao
md. olTisiswylis marjvena
napiras, TorTomis tbis
CrdiloeTiT
7, 12
64kapoeti,
kapoetiswyalibzifi hidronimi mdinare saqarTvelo afxazeTi
gagris,
gudauTis,
soxumis
kavkasionis samxreTi
ferdobze, SavizRvispira
vakeze
5
65 kaxeTi kaxeTi qoronimi mxare saqarTvelo 8, 9, 10, 11
66 kvirikeTi eklesionimi monasteri saqarTvelo samcxe-javaxeTi borjomis 12
67 klarjeTi oikonimi, qoronimi istoriuli mxare TurqeTiistoriuli samxreT-
dasavleTi saqarTvelo
md. Woroxis qvemo welis
auzSi12, 13
68 kogoviti xevi gaurkvevelia 5
# toponimiTanamedrove
saxelwodebatoponimis tipi obieqtis tipi qveyana regioni raioni zusti adgilmdebareoba wyaro
69 kola qoronimi istoriuli mxare TurqeTiistoriuli samxreT-
dasavleTi saqarTvelomd. mtkvris saTaveSi 6
70 kolbofori qoronimi istoriuli mxare somxeTiistoriuli qvemo
qarTli, gogarene5
71 kostantinepoli stamboli oikonimi qalaqi TurqeTi bosforis sruteSi 12
72 kuxeTi qoronimi istoriuli mxare saqarTvelo qvemo qarTli, kaxeTi
mtkvrisa da aragvis
xeobebidan garejis
udabnomde
8, 11
73 leTeTizemo leTeTi, qvemo
leTeTioikonimi sofeli saqarTvelo Sida qarTli qarelis
TrialeTis qedis CrdiloeT
ferdobze12
74 libani qoronimi saxelmwifo dasavleTi azia xmelTaSuazRvis sanapiroze 13
75 mamorvani xevi gaurkvevelia 7
76 mere eklesionimi monasteri TurqeTi klarjeTi karCxaliswylis xeobaSi 12
77 miZnaZori eklesionimi taZari TurqeTi klarjeTimd. karCxalis marcxena
napiras12
78 mtkvari mtkvari hidronimi mdinare
TurqeTi,
saqarTvelo,
azerbaijani
3, 6
79 mcxeTa mcxeTa oikonimi qalaqi saqarTvelo mcxeTa-mTianeTi mcxeTismtkvrisa da aragvis
SesayarTan8, 11, 12
80 nabulisi gaurkvevelia 10
81nafsa, nafsai,
nikofsiaqoronimi, oikonimi
istoriuli mxare,
qalaqiruseTi
istoriuli Crdilo-
dasavleTi saqarTvelo
Savi zRvis sanapiroze, q.
tuafsesTan3
82 nekresi nekresi qoronimi, oikonimiistoriuli mxare,
qalaqisaqarTvelo kaxeTi yvarlis s. SildasTan 11
83 neZvi, Tevdoreis vani neZvi eklesionimi monasteri saqarTvelo samcxe-javaxeTi borjomis neZviswylis xeobaSi 12
84 norgiali oikonimi sofeli TurqeTi SavSeTimd. anakertis marjvena
mxares12
85 ovseTi oseTi, alania qoronimi Zveli saxelmwifo . CrdiloeT kavkasiaSi 3
86 onkomi gaurkvevelia 7
87 opiza opizaoikonimi,
eklesionimisofeli, monasteri TurqeTi klarjeTi md. berTis marjvena mxares 12, 13
88 parexi, parexni eklesionimi monasteri TurqeTi klarjeTi karCxalis xeobaSi 12
89 pontopontos qedi, Savi
zRva
oronimi, qoronimi,
hidronimiqedi, samefo, zRva
TurqeTi,
saqarTvelo3
90 rafaTi gaurkvevelia 5
# toponimiTanamedrove
saxelwodebatoponimis tipi obieqtis tipi qveyana regioni raioni zusti adgilmdebareoba wyaro
91 rexi rexa oikonimi sofeli saqarTvelo Sida qarTli goris md. mejudis napiras 11
92 ruisTavi gaurkvevelia 10
93sabawmida, sabas
lavraeklesionimi monasteri palestina
ierusalimidan samxreT-
aRmosavleTiT12
94 saberZneTi saberZneTi qoronimi saxelmwifosamxreT-aRmosavleTi
evropabalkaneTis naxevarkunZulze 4, 7, 12
95 sagodebeli agoronimi adgili saqarTvelo qvemo qarTli q. Tbilisis farglebSi 3
96 sadilego agoronimi adgili saqarTvelo qvemo qarTli q. Tbilisis farglebSi 3
97 saTaxue saTaxve hidronimi tba saqarTvelo mesxeTi axalcixis axalcixis qvabulSi 13
98 samara oikonimi qalaqi erayimd. tigrosis marcxena
napirze4
99 samaria, sebastia oikonimi sofeli iordania
100 samTavisi samTavisi eklesionimi sofeli saqarTvelo Sida qarTli kaspis md. lexuras marcxena mxares 8
101samcxe, mesxeTi,
oZrxesamcxe, mesxeTi qoronimi mxare
saqarTvelo,
TurqeTi12, 13
102 sarwebi qoronimi adgili TurqeTi taomd. mtkvris auzSi, artaanis
mxareSi12
103 saCino qoronimi adgili TurqeTi tao 12
104 saZmo qoronimi adgili mesxeTi gaurkvevelia
105 sivnieTi gaurkvevelia 5
106 sina sina naxevarkunZuli egvipteafrikasa da arabeTis
naxevarkunZuls Soris2, 8
107 somxeTi somxeTi qoronimi saxelmwifo samxreTi kavkasiasomxeTis vulkanur
mTianeTze7
108 somxiTi qoronimi istoriuli mxare saqarTvelo qvemo qarTli
marneulis,
bolnisis,
dmanisis
4, 5
109 sparseTi irani qoronimi saxelmwifo samxreT-dasavleTi azia 2, 7
110 tao qoronimi istoriuli mxare TurqeTiistoriuli samxreT-
dasavleTi saqarTvelo7, 12
111 taSiri qoronimi istoriuli mxaresaqarTvelo,
somxeTiqvemo qarTli
md. debedis marcxena
Senakadis taSiriswylis
xeobaSi
5
112 taZarni gaurkvevelia 7
113 tbeTi qoronimi istoriuli mxare TurqeTi klarjeTi
arsianis qedis dasavleT
ferdobze, md. berTis
marjvena mxares
12
# toponimiTanamedrove
saxelwodebatoponimis tipi obieqtis tipi qveyana regioni raioni zusti adgilmdebareoba wyaro
114trapezunti,
trapizoniqoronimi, oikonimi
Zveli saxelmwifo,
qalaqiTurqeTi mcire azia 3
115 tfilisi Tbilisi oikonimi qalaqi saqarTvelo qvemo qarTli Tbilisis qvabulSi 2, 3, 4, 12
116 ube eklesionimi monasteri saqarTvelo
1) ubisa - imereTi; 2)
ubis monasteri -
afxazeTi
12
117 umwa mesxeTi gaurkvevelia 13
118 urdi gaurkvevelia 1
119 utyvisa utyvisubani qoronimi adgili saqarTvelo mesxeTi adigenisarsianis qedze, ZinZes
xeobaSi13
120 fersaTi, Rado fersaTi qoronimi punqti saqarTvelo imereTi baRdadismd. xaniswylis marcxena
mxares, mesxeTis qedze12
121 qaldia, qaldea qoronimi Zveli saxelmwifo erayi sparseTis yuris sanapiroze 3
122 qanaani qoronimiistoriuli
teritoria
israeli,
palestina,
siria
xmelTaSuazRvis aRmosavleT
sanapiroze4
123 qarTli qarTli qoronimi mxare saqarTvelo
1, 2, 3, 4,
8, 11, 12,
13
124 qebroni gaurkvevelia 2, 8
125 qorTa qoronimi adgili TurqeTiistoriuli samxreT-
dasavleTi saqarTvelotaos mimdebare teritoria 12
126 yvelis cixe cixesimagre TurqeTiistoriuli samxreTi
saqarTvelo
arsianis qedis samxreT
ferdobze, jayiswylis
(focxoviswylis marjvena
Senakadi) saTaveSi
3, 5, 13
127 SavSeTi SavSeTi qoronimi mxare, dabasaqarTvelo,
TurqeTi
istoriuli samxreT-
dasavleTi saqarTvelo5, 12
128 Saro saqarTvelo afxazeTi gaurkvevelia 12
129 Saruxi xevi gaurkvevelia 5
130Satberdi,
"saqarTvelos sinai"eklesionimi monasteri TurqeTi klarjeTi
1) s. qvemo forTa; 2) md.
berTis marcxena napiras12
# toponimiTanamedrove
saxelwodebatoponimis tipi obieqtis tipi qveyana regioni raioni zusti adgilmdebareoba wyaro
131 SuamdinareTi mesopotamia qoronimi teritoria
erayi, irani,
TurqeTi,
siria,
kuveiti
mdinareebis tigrosisa da
evfratis auzSi8, 13
132 Suartyli oronimi xevi mesxeTi gaurkvevelia
133 Cori derbenti oikonimi qalaqi ruseTi daRestani kaspiis zRvis sanapiroze 1
134 CorCani oikonimi sofeli saqarTvelo mesxeTi adigenis 13
135 curtavi oikonimi istoriuli qalaqi saqarTvelo qvemo qarTliqalaqebs _ rusTavsa da
bolniss Soris1
136 cxroWa oikonimiistoriuli
sofelisaqarTvelo mesxeTi axalcixis qvablianis xeobaSi 13
137 ZarRuas sofeli mesxeTi gaurkvevelia 13
138 ZinZe ZinZe hidronimi mdinare saqarTvelo aWara xulos qvablianis marjvena Senakadi 13
139 walkoitni xevi gaurkvevelia 5
140 wertaisni qoronimi adgili TurqeTi klarjeTianWkoraSi (anakertis
xeobaSi)12
141 wilkani wilkani oikonimi sofeli saqarTvelo Sida qarTli mcxeTis muxranis vakeze 9
142 wyaroisTavi eklesionimisaepiskoposo
kaTedraliTurqeTi klarjeTi
md. karCxaliswylis marcxena
napiras, xanZasTan axlos12
143 Wakati xevi gaurkvevelia 5
144 xazareTi qoronimi Zveli saxelmwifo ruseTiCrdiloeT kavkasiasa da
volgispireTi3
145 xanZTa qoronimi istoriuli punqti TurqeTi klarjeTi 12
146 xorasunis mTa oronimi mTa TurqeTi klarjeTi 12
147 xufa gaurkvevelia 13
148 javaxeTi javaxeTi qoronimi mxaresaqarTvelo,
TurqeTi
aspinZis,
axalqalaqis,
ninowmindis
12
149 jmerki eklesionimi monasteri TurqeTi klarjeTi md. berTis marjvena napiras 12
150 hemsa gaurkvevelia 12
151 hereTi saingilo qoronimi istoriuli mxaresaqarTvelo,
azerbaijanikaxeTi
alaznis velsa da
saingiloSi1
152 hromi romi oikonimi qalaqi italia apeninis naxevarkunZulze
k a x e T i
mcxeTa -
mTianeTi
S i d a
q a r T l i
q v e m o
q a r T l i
samcxe -
javaxeTi
mxareebi, romelTa toponimebi moxsenebulia Zeglebis mixedviT
g u r i a
same
grel
o -
zem
o s
vane
Ti
i m e r e T i
a f x a z e T i
raWa-leCxumi
qvemo svaneTi
a W a r a
saqarTvelos Tanamedrove samxareo dayofa
k a x e T i
nekresi
alazani
.
ΦΦΦΦΦΦΦΦΦ
dariali
gareja
mcxeTa
samTavisi
wilkani
.
.
ΦΦΦΦΦΦΦΦΦ
ΦΦΦΦΦΦΦΦΦ
stori
stori
TeZami
maSaver
a
444444444
aragvi
.
.
.
rusTavi
neZvi
rexa
alaverdi
beTania
zedazeni
iori
j a v a x e T i
algeTi
yvirila
liaxvi
Tergi
qcia
faravani
tana
Ziru
la
afsari
.leTeTi
t a
S
i r
i
Tbilisi
mtkvari
ΓΓΓΓΓΓΓΓΓ
mdinare
tba
mTa
uReltexili
dasaxlebuli punqti
monasteri, eklesia
ΓΓΓΓΓΓΓΓΓ
arsianis
q.d.
kelasuri
a f x a z e T i
S a v S e T i
.
eruSeTis
mTianeTi
fersaTi
CorCani
awyuri
natanebi
Cxerimela
wyali
zanavi
zarzma
cx
enis
wya
li
rioni
rioni
qvabliani
aWaris
goderZis uR.
kodori
tex
ur
i
xeledula
sakeni
CxalTa
moqvi
enguri
sufsa
xo
biswya
li
saTaxvistba
.
ΦΦΦΦΦΦΦΦΦ
444444444
⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯
pirobiTi niSnebi
.
.
⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯
444444444
.ΦΦΦΦΦΦΦΦΦ
bzifi
saqarTveloSi mdebare toponimebi
130
§ 8. geografiul saxelTa bruneba
geografiuli saxelebis bruneba sagrZnoblad gansxvavdeba adamianTa sa-
xelebis brunebisagan. Tu adamianTa sakuTari saxelebis brunebisas iSviaTia
sazogado saxelTa brunebasTan gaTanabrebis SemTxvevebi, geografiuli saxe-
lebi, mcire gamonaklisis garda, TiTqmis mTlianad uTanabrdeba sazogado
saxelebis brunebas. geografiul saxelebs moepoveba yvela brunva, maT So-
ris moTxrobiTic. amis erT-erTi nimuSia xanmeti leqcionari (VII s.): aqaiaman,
hrom., 15, 26 (75, 395); geografiul saxelebs aqvs brunvis iseTive niSnebi, ro-
goric sazogado saxelebs; maTi fuZeebic iseve eqvemdebareba kumSvisa da kve-
cis kanonebs, rogorc sazogado saxelTa fuZeebi (gamonakliss warmoadgens
ucxo warmomavlobis geografiuli saxelebi, romelTa fuZeebis fonetikur
cvlilebebs uZvelesi Zeglebi zogjer eridebian); piris saxelebis msgavsad,
geografiul saxelebs ara aqvT mravlobiTi ricxvi da wodebiT brunvaSi,
zogierTi gamonaklisis garda, Cveulebriv, ar dairTaven brunvis niSans.
8. 1. wrfelobiTi brunva
wrfelobiTi brunva geografiul saxelebTanac ivaraudeba, yvelaze xSi-
rad `rquma~ da `wodeba~ zmnebTan. `geografiul saxelebs am SemTxvevaSi kar-
gad aqvT daculi wrfelobiTis `forma~, e.i. sufTa fuZis saxiT aris mocemu-
li~ (75, 392).
sakvlev ZeglebSi `rquma~ da `wodeba~ zmnebTan ocdaTxuTmeti geografi-
uli obieqtis saxelTagan ocdaori fuZis saxiTaa warmodgenili, cametgan
gvxvdeba sazogado saxelebTan gaTanabrebis SemTxveva, rodesac geografiul
saxelebs wrfelobiT brunvaSi aqvs saxelobiTi brunvis niSani (Tanxmovanfu-
Zianebs -i da xmovanfuZianebs -Á).
wrfelobiT brunvaSi mocemuli geografiuli saxelebi, samecniero li-
teraturaSi arsebuli Tvalsazrisis Tanaxmad, qvemdebaresa (orpirianebTan)
da pirdapir damatebas (sampirianebTan) warmoadgenen:
a) qvemdebaris mniSvnelobiT rquma zmnasTan:
romelsa saxeli hrqÂan curtav [1, 12]; romelsa saxeli erqua beTania [2,
40]; romelsa hrqÂan sadilego [3, 72]; romelsa darialan erqumis [3, 58]; ro-
131
melsa hrqÂan onkom [7, 186]; romelsa hrqÂan ialdo [11, 243]; romelsa hrqÂan
zedazaden [8, 201].
wodeba zmnasTan:
romelsa sagodebel ewodebis [3, 73]; romelsa goderZisa ewodebis [13,
329]; romelsa beras juar ewodebis [13, 329]; rameTu ars ese Sesakrebeli na-
dirTa velisaTaÁ da bakTa ewodebis [13, 329]; romelsa ewodebis saTaÃue [13,
329]; romelsa saZmo ewodeboda [13, 328]; romelsa ZarRuas sofel ewodebis [13,
343]; rameTu Tavi ars yovelTa amaT maRnarTaÁ, amisTÂs SeSisTav ewodebis [13,
330]; iovane-wmida ewodeboda adgilsa mas [13, 339]; rameTu ewoda zarzma erTa
maTgan [13, 333]; Semsgavsebuli saxeli ewoda zarzma erTa mier [13, 336].
b) pirdapiri damatebis mniSvnelobiT wodeba zmnasTan:
romelsa parexs uwodian [13, 322]; romelsa babgen uwodian [13, 330];
xolo aw qristianeTa uwoda israÀl [2, 37].
SevniSnavT, rom geografiuli saxelebic, adamianTa saxelebis msgavsad,
hrqua-erqua zmnasTan pirdapiri damatebis funqciiT ar Segvxvda.
8. 1. 1. geografiuli saxelebis sazogado saxelebTan gaTanabrebis
SemTxvevebi:
a) TanxmovanfuZianebi (dairTaven -i bolosarTs):
romelsa hrqÂan mtkuari [6, 183]; romelsa hrqÂan divri [7, 183]; romelsa er-
qua vaJgani [7, 187]; romelsa hrqÂan taZarni [7, 191]; romelsa hrqvan reÃi [11, 244];
romelsa aw hrqÂan gunaTlis vani [12, 260]; da aw romel wertaÁsni hrqÂan [12, 317].
erTaderTi magaliTi Segvxvda, rodesac bolokiduri -i Seerwya winama-
val bagismier Tanxmovans da -Â difTongi miviReT: da uwoda TevdorÀs vansa
neZÂ [12, 279].
b) xmovanfuZianebi (darTulia -Á):
xevsa, romelsa hrqÂan kolaÁ [6, 183]; qalaqsa, romelsa hrqÂan samaraÁ [4,
168]; amisaTvis ewodebis udabnosa mas garesjaÁ [10, 229]; da uwodes... qriste-
forÀssa kÂrike-wmidaÁ [12, 274].
erTgan geografiuli saxeli warmodgenilia -À daboloebiT:
da uwoda saxeli ubÀ [12, 268].
rogorc vnaxeT, wrfelobiT brunvaSi dasmuli geografiuli saxelebi
umravles SemTxvevaSi sufTa fuZis saxiT gvxvdeba, magram SeiniSneba sazoga-
132
do saxelebTan gaTanabrebis tendenciac. droTa ganmavlobaSi ki amdagvari
formiT mocemuli saxelebis aRniSvna ukve normad iqca.
8. 2. saxelobiTi brunva
geografiuli saxelebi, saxelobiT brunvaSi, sazogado saxelTa msgav-
sad, yovelTvis Sesabamisi brunvis niSniTaa gaformebuli, TanxmovanfuZianeb-
Tan gvaqvs -i niSani, xolo xmovanfuZianebTan – Á .
sakvlev ZeglebSi warmodgenili saxelobiTSi dasmuli geografiuli sa-
xelebi an qvemdebarea, an pirdapiri damateba.
8. 2. 1. boloTanxmovniani saxelebi
a) qvemdebaris funqciiT:
da saxelebi ÃevTa misTaÁ: vanandi, ...bagrevandi, apahunisi, walkoÁtni,
Wakati, kogoviti... Saruxi, vaspuragani... vaÁZori... dvinadaSti... sivnieTi...
taSiri da kolbofori [5, 175]; ...romel arian ...da wyaroÁs-Tavi TanamkÂdriT
maTiTurT [12, 313]; da esreT waremarTa iSxani keTilad [12, 274]; xolo
Satberdi ...mcired Soravs [12, 313]; iqmna SavSeTi bak mÃecT Seuval [12, 177];
ese ars saxeliT mtkuari [3, 73]; rameTu babilovni maradis kerpT-mawuevel
ars [11, 244]; rameTu israÀli iTargmanebis [5, 42]; ierusalimi, qalaqi ...
siwmidisa [5, 179]...
b) pirdapiri damatebis funqciiT:
mZlavrebiT daipyrna anCi [12, 305]; moilocnes... wyaroÁs-Tavi [12, 276];
rameTu daepyra qarTli [11, 241]; da ganvles mtkuari [9, 219]; wiaR-vlo mdinare
arag [8, 201]; ganwmida saberZneTi [4, 165]; israÀli mo-viTar-aqcia RmrTisa
cxovelisa [2, 38]; aRaSena alaverdi [11, 247]...
8. 2. 2. boloxmovniani saxelebi
a) qvemdebaris funqciiT gamoyenebuli:
da saxelebi ÃevTa misTaÁ: ...aSornia ...gelaqunia... [5, 175]; ars saxeli
adgilisa mis umwaÁ [13, 335]; xolo dolis yanaÁ monastrad ukuanaÁs iqmna [12,
275]; ...romel arian opizaÁ da frTeni misni, berTaÁ da maxlobelni misni,
miZnaZoroÁ... [12, 313]; rameTu pirveli nayofi ...xancTaÁ ars [12, 309]...
133
b) pirdapiri damatebis funqciiT:
moiloces miZnaZoroÁ... da bareTelTaÁ [12, 276]; ...micvalebulTa mamaTaTÂs
xancTaÁ ganmiwesebia [12, 260]; da sxuaman quabi iulTisaÁ da sxuaTa aRaSenes
kaxeTs monasteri [9, 229]; ...kacsa, romelsa iordane waruvlies [8, 207].
8. 3. moTxrobiTi brunva
moTxrobiT brunvaSi dasmuli geografiuli saxelebi, sakvlev ZeglebSi,
iSviaTi SemTxvevaa da sadac ki gvxvdeba, erTi gamonaklisis garda, yvelgan -
man sufiqsiTaa gaformebuli:
mefÀ iTxoes yovelman israÀlman [2, 37]; israelman ara ismina Cemi [2, 41];
ganixara yovelman israÀlman [2, 37].
vgulisxmobT, rom israeli aRniSnavs qveynis saxels da ara xalxs. Sdr.
ierusalÀman juars acua qriste ufali... (64, 396).
erT SemTxvevaSi geografiuli saxeli fuZis saxiT davadastureT. miuTi-
Teben, rom fuZis saxiT dadasturebuli adamianTa Tu geografiul saxelTa
xmareba dauSvebelia (64, 396), rac erTgvar Taviseburebas warmoadgens zemoT
aRniSnul brunvaSi: viTarca israÀl iosebis Zeni akurTxna [12, 259].
8. 4. micemiTi brunva
micemiT brunvaSi geografiul saxelebs orgvari daboloeba aqvT: -sa da
-s. aRniSnul formebs Soris TiTqmis zustad aris ganawilebuli micemiTi
brunvis ori ZiriTadi sintaqsuri funqcia: emfatikuri -a-Ti gavrcobili sa-
xeli warmoadgens Cveulebriv micemiT brunvas da aRniSnavs pirdapirsa da
irib damatebas, xolo -s bolosarTiT gaformebuli ixmareba adgilobiTis
(lokativis) mniSvnelobiT (aris gamonaklisic, rodesac lokativis mniSvne-
lobiT warmodgenil micemiTs darTuli aqvs emfatikuri -a. swored es sin-
taqsuri sxvaoba unda yofiliyo imis mizezi, rom micemiTi brunva orgvari
formiTaa mocemuli. maSin, rodesac geografiuli saxeli micemiT brunvaSi,
ise rogorc sxva brunvaSi, gauTanabrda sazogado saxels (dairTo emfatiku-
ri -a) da pirdapiri da iribi damatebis gamoxatvis funqcia itvirTa. meore
forma _ pirveladi, mxolod micemiTis -s niSniT warmodgenili, damkvidrda
adgilobiTis aRsaniSnavad (lokativis funqcia miiRo)).
134
8. 4. 1. Cveulebrivi micemiTi
a) pirdapiri damatebis aRmniSvneli:
aRaSenebda... neZusa da kÂrike-wmidasa [12, 279].
b) iribi damatebis aRmniSvneli:
...romel aqamde wesi aqunda xancTasa [12, 266]; ara ganeSora xancTasa [12,
263]; da nawilni misi wmidani miecnes naTlad samcxesa [12, 267]; da merme Sat-
berdsa juari daswera [12, 310]; zeda-miuÃdes israÀlsa [2, 37]; da aRmoukiTxna
yovelsa israÀlsa [2, 37]; SeemTxÂnes gansacdeli israÀlsa [12, 174].
8. 4. 2. micemiT-lokativi
samecniero literaturaSi miTiTebulia, rom `Tu geografiuli saxeli
micemiT brunvaSi gauvrcobelia, aRniSnavs adgilmdebareobas, e.i. adgilis
garemoebadaa gamoyenebuli, gvaqvs ori SemTxveva: a) uCvenebs mimarTulebas; b)
aRniSnavs adgilmdebareobas (sadaobiTs)~ (64, 396; 162, 33).
a) uCvenebs mimarTulebas:
Semovida qalaqsa tfiliss [3, 62]; waremarTnes tfiliss [2, 35]; miiwies mcxeTas
[2, 45]; miiwines opizas [12, 275]; moiyvanes igini qarTliT opizas [12, 280]; martoÁ
STamovidoda xancTas [12, 305]; moiwines xancTas [12, 271]; waravlina eri igi xancTas
[12, 307]; moiwines jmerks [12, 275]; moiwines samcxes [12, 267]; da Tana wariyvana anCs
[12, 304]; da mi-raÁ-vides iSxans... [12, 265]; stumrad miiwiis iSxans [12, 274]; moiwines
taos [12, 264]; waremarTa afxazeTs [12, 267]; da pirvelad miiyvanna Satberds [12, 280];
waregzavnnes ... Satberds [12, 280]; da Rame yovel warvides SavSeTs [12, 263]; warav-
linna igi fersaTs [12, 299]; maSin TÂT warvida qorTas [12, 307]; miiwia hemsas [12, 286];
miiwines gunaTles [12, 292]; mswrafl xolo movida meres [12, 297]; da esreT moiyvana
igi meres [12, 297]; moiwines ...berTas [12, 276]; miiyvana ...wilkans [12, 224]; miiwivnes
Talins [5, 178]; warvides galileas [2, 41]; ese waremarTa ierusalÀms [12, 286].
b) aRniSnavs sadaobiTs:
daemarxa xancTas [12, 277]; winamZRuarobda xancTas keTilad [12, 278]; da daemkvid-
ra... mcxeTas [9, 217]; romeli iwama ... tfiliss [3, 46]; xolo umravlesTa dReTa Sat-
berds iyofin [12, 308]; iqmna episkopos... samcxes [12, 286]; dahnergnes kuxeTs monasterni
[11, 247]; romeli iwama... qarTls [11, 240]; Semokrbes javaxeTs [12, 287]; aWaras da SavSeTs
Sewyudeul iyvnes [12, 177]; Tavs-idev ...meres mRdelobaÁ [12, 283]; ise wilkans ebiskopos
iqmna [9, 229]; asureTs iwyo monazonobad [8, 197]; zena sofels aRaSena monasteri [9,
135
229]; aRizarda igi... opizas [13, 335]; iyo anCs episkoposi makari [12, 317]; aRaSennes kaxeTs
monasterni [9, 229]; da ...hemsas daefla [12, 286]; da iyvnes vinme berTas [12, 285]; iyo vinme
kaci mdidari anWkoras [12, 317]; da pova adgili keTili gunaTles maxloblad [12, 260];
da miZnaZors monazon iqmna [12, 281]; romeli iyo qalaqsa mas didsa baRdads [3, 56];
romelni arian ierusalÀms [12, 166]; romeli urds damarxul ars [1, 24]...
aqve SevniSnavT, rom sakvlev ZeglebSi davadastureT ori SemTxveva, ro-
desac micemiT brunvaSi dasmuli sadaobiTis aRmniSvneli geografiuli saxe-
li mravlobiTi ricxvis gagebas Seicavs:
romelica daemkÂdra parexTa [12, 280]; da pova Tavisa TÂsisa samkÂdrebe-
li berTisa parexTa [12, 280].
8. 4. 3. gavrcobili micemiT-lokativi
rogorc zemoT SevniSneT, lokativis mniSvnelobiT xmarebul micemiTs,
gamonaklisis saxiT, SeiZleba darTuli hqondes emfatikuri -a:
xolo iyo matoÁ... maxlobelad meresa [12, 284]; xolo erTman zena-sofelsa
aRaSena monasteri [11, 247]; guli uTquamda ...Tayuaniscemad wmidasa golgoTasa [4,
166]; ganiTqua yovelsa qarTlsa saqmÀ misi [1, 22]; kurapalati Sors iyo arta-
nujsa [12, 296]; moiwines maxlobelad iSxansa [12, 265]; kuerTxi ese Cayav mtkuarsa
[9, 219]; STaxda mdinaresa mas iordanesa [3, 68]; naTel iRo iordanesa [2, 38].
8. 4. 4. micemiTi brunva ucvlel sityvasTan
ucvlel sityvebTan (Tandebuli, zogjer zmnizeda) micemiTi brunva
gvxvdeba rogorc -s, ise -s-a daboloebiTac. geografiul saxelebTan xmare-
buli ucvleli sityvebi micemiT brunvaSi SeiZleba windebulic iyos da
ukudebulic. Cven mier sakvlev ZeglebSi ucvleli sityvebi ZiriTadad Tande-
bulebadaa warmodgenili.
Sina: micemiT brunvaSi yvelaze ufro xSiria Sina Tandebulis xmareba,
romelic umTavresad ukudebulia:
raÁTa ara daeteos guami Cemi tfiliss Sina [2, 44]; waradgines... tfiliss
Sina [4, 167]; iyo mowamÀ qristÀsi tfiliss Sina [4, 167]; romeli iwama qarTls
Sina [3, 46]; vixilneT Zmani Cueni xancTas Sina [12, 265]; daiwera xancTas Sina
[12, 317]; CuenebaÁ ixiles meres Sina [12, 285]; gardaicvala meres Sina [12, 278];
taoTa Sina... ipovebodes daSenebul ... adgil-adgil [12, 257]; xolo parexTa
136
Sina... cxovnda [12, 281]; da daeSena igi qebrons Sina [2, 37]; da daeSena igi qa-
nans Sina [2, 36]; mkÂdr iyvnes ierusalÀms Sina [4, 166]...
sakvlev ZeglebSi Segvxvda TiTo-orola magaliTi, rodesac Sina Tande-
buli win uswrebs geografiul saxels:
romelni arian wmidasa qalaqsa Sina ierusalÀmsa [12, 302]; iyvnes munve qa-
laqsa mas Sina baRdads babilovnisasa [3, 56].
zeda: Tandebuli zeda agiografiul ZeglebSi ZiriTadad ukudebulia;
erT SemTxvevaSi _ windebulic:
saba episkopos-yo iSxansa zeda [12, 279]; iqmna saba episkopos iSxansa zeda
[12, 274]; da ara ganvageb opizasa zeda [13, 282]; da siymili SemoarTua israÀl-
sa zeda [12, 173]; da viTarca moiwio mtkuarsa zeda [9, 219-220]; suli wmidaÁ
gardamoÃda viTarca tredi zeda iordanesa [4, 184].
Tana: ganixares xancTasa Tana maxlobelTa maT udabnoTa [12, 311].
Soris: israÀlsa Soris qalaqni ganewesnes [12, 282].
zemoT ganxilul brunvaSi Cveulebrivi micemiTi pirdapiri da iribi dama-
tebis gamomxatvelia. micemiT-lokativi uCvenebs mimarTulebas da aRniSnavs sa-
daobiTs. or SemTxvevaSi toponimi mravlobiTi ricxvis formiT dasturdeba.
gvxvdeba rogorc usavrcobo, ise savrcobiani geografiuli saxelebi. micemiT
brunvaSi geografiul saxelebTan produqtiulia Sina Tandebulis xmareba.
8. 5. naTesaobiTi brunva
naTesaobiTi brunva geografiul saxelebs TiTqmis srulebiT ise aqvT
nawarmoebi, rogorc sazogado saxelebs, brunvis niSnad gvxvdeba -is-a (-Ás-a).
es imiTaa Sepirobebuli, rom naTesaobiTi brunva geografiul saxelebSi ga-
moyenebulia Cveulebriv gansazRvrebad da aseT SemTxvevaSi igi TiTqmis
arafriT gansxvavdeba sazogado saxelTagan.
geografiuli saxelebis naTesaobiTi brunvis forma Cven SegviZlia or
SemTxvevaSi ganvixiloT: a) roca geografiuli saxeli gansazRvrebas (msazR-
vrels) warmoadgens da win uZRvis sazRvruls da b) roca is gansazRvreba-
daa gamoyenebuli da mosdevs sazRvruls.
a) prepoziciuri wyoba:
amcnebda... xancTisa krebulTa [12, 307]; xancTisa da Satberdisa aRmaSeneb-
lisaÁ [12, 248]; da Satberdisa adgili... [12, 268]; neZÂsa maSenebeli [12, 252]; kÂrike-
137
Tisa maSenebeli [12, 252]; moarTua sabawmidisa gangebaÁ [12, 265]; da Sekrbes qarT-
lisa mTavarni [2, 33]; awyurisa episkoposi saswaulTa moqmedi [12, 267]; da warav-
linna ...garesjisa udabnosa [8, 207]; movida maxloblad anCisa sazRvarsa [12, 304];
gamoCndes anCisa venaÃsa [12, 304]; aRaSennes klarjeTisa didebulni udabnoni [12,
303]; iSxnisa pirveli didebulebaÁ [12, 265]; iSxnisa meored maSenebeli [12, 252];
ierusalimisa patriarqisa ganwesebiTa [12, 290]..
b) postpoziciuri wyoba
...da maSenebeli xanZTisa [12, 249]; moRuawed Satberdisa gamoCndes didebul-
ni aznaurni [12, 275]; romeli igi aRmoscenda Ãevisagan Suartylisa [12, 335]; wa-
ravlinnes queyanad samcxisa [13, 322]; aRmoscenda queyanasa klarjeTisa [13, 321];
iqmna episkopos awyurisa [12, 286]; romlisa taZarni Sen iyvnes sanaxebsa CorCani-
sa da zanavisa [13, 324]; pova... samkÂdrebeli berTisa parexTa [12, 280]; ...iyavn kaTa-
likos qarTlisa [12, 289]; iqmnnes mpyrobel qarTlisa [11, 246]...
sakvlev ZeglebSi, naTesaobiT brunvaSi, dasturdeba agreTve usavrcobo geo-
grafiuli saxelebi rogorc prepoziciuri, ise postpoziciuri wyobis dros:
a) prepoziciuri wyoba
opizis winamZRuarisa [12, 255]; nafsaÁs navTsadguri [3, 59;
b) postpoziciuri wyoba
mefobasa kostantinepovlis [3, 63].
zemoT aRniSnul brunvaSive gvxvdeba prepoziciur msazRvrelad gamoye-
nebuli geografiuli saxeli, mravlobiTi ricxvis formiT dadasturebuli:
Semdgomad missa parexTa mkÂdr iyo [12, 281].
8. 5. 1. naTesaobiTi brunva formaucvlel sityvasTan
geografiuli saxelebi, romlebic gvxvdeba ucvlel sityvebTan (Cvens
SemTxvevaSi TandebulTan), yovelTvis gavrcobilia.
-TÂs: naTesaobiT brunvaSi yvelaze produqtiulia -TÂs Tandebuli,
romelic, Cveulebriv, erwymis geografiul saxels:
...ara moslvaÁ Seni Cvenda xancTisaTÂs friad sircxÂl ars [12, 309];
...gamoirCina ...Zmani aTcametni xancTisaTÂs sauxucesod [12, 280]; ...da soflisa
Cuenisa qarTlisaTÂs [3, 46].
TÂnier: Tandebuli TÂnier upiratesad windebulia. `igi Zvel qarTulSi
gamoxatavda visame an risame gamoricxvas~ (291, 192):
138
sxuaÁ monasteri ara Sen iyo maT queyanaTa TÂnier opizisa [12, 257]... da TÂ-
nier opizisa winamZRuarisa yovelTa maT aswavebda keTilTa... sityuaTa... [12, 282].
8. 5. 2. -ca nawilakiani naTesaobiTi
agiografiul ZeglebSi naTesaobiT brunvaSi erTaderTi forma gamov-
linda, rodesac geografiul saxels axlavs nawilaki -ca:
...qarTlisaca mkÂdrTa aqus sarwmunoebaÁ [3, 55].
naTesaobiTi brunvis formiT mocemuli geografiuli saxelebi gansazRv-
rebas (msazRvrels) warmoadgens rogorc prepoziciuri, ise postpoziciuri
wyobis drosac. produqtiulia savrcobiani adgilis saxelebi. TandebulTagan
ufro xSiria –TÂs, gvxvdeba nawilakdarTuli geografiuli saxelebic.
8. 6. moqmedebiTi brunva
moqmedebiT brunvaSi geografiuli saxelebi mxolod erTi funqciiT
ixmareba: maT aq lokaluri mniSvneloba aqvT da yovelTvis, iseve rogorc
sazogado saxelebi, -iT brunvis niSniT arian gaformebulni.
rogorc samecniero literaturaSi miuTiTeben, geografiul saxelTa
mier adgilis an mimarTulebis aRniSvna orgvari xasiaTisaa:
a) moqmedebiTSi dasmuli geografiuli saxeli aRniSnavs mimarTulebas garkveu-
li punqtidan da am SemTxvevaSi igi gamosvliTi (dawyebiTi) brunvis Sinaarss iRebs;
b) moqmedebiTSi dasmuli geografiuli saxeli aRniSnavs mimarTulebas
garkveuli punqtisaken (an garkveul punqtSi) da am SemTxvevaSi mas mimarTule-
biTi (miwevniTi) brunvis mniSvneloba eZleva.
zemoT aRniSnuli punqtebidan, sakvlev ZeglebSi, geografiuli saxeli
ufro produqtiulia gamosvliTis mniSvnelobiT.
a) gamosvliTis mniSvnelobiT:
warmovides SatberdiT Ãelmwifeni igi [12, 275]; maSin farulad xancTiT Ra-
me gamovides [12, 279]; rameTu amis mizezisaTvis iqmna gamoslvaÁ Cueni xancTiT
[12, 279]; movides... zenon samcxiT [12, 261]; da moiyvanna igini qarTliT opizas [12,
252]; da warvides sparsni mcxeTiT [2, 34]; mosrul iyvnes neZÂT [12, 293]; mo-xolo
vinme vides berTiT [12, 286]; ...opiziT ganZebul viqmen [12, 303]; miZnaZoroÁT
xancTad movida didi meudabnoe [12, 280]; maSin ierusalimiT moiwia kaci [12, 265];
mihroni ierusalÀmiT mohyvanda [12, 290]; raJams moviqce afxazeTiT [12, 267]; da
139
warmovides afxazeTiT [12, 270]; moivlina queyaniT SuamdinariT [8, 191]; movida
kaci erTi sparseTiT [2, 30]; romel ganiyvanes yvelis cixiT [5, 172]...
b) mimarTulebiTis mniSvnelobiT
dResa erTsa SatberdiT warvida [12, 296]; rameTu TÂT hxedvida igi iSx-
niT sakÂrvelebasa [7, 190]; romelni tyueobidanve mieyvannes somxiTiT [4, 169].
moqmedebiTi brunva gvxvdeba ucvlel sityvasTanac, rodesac Tandebuli
Suaze yofs orSemadgenlian toponims:
kerZo: da waravlina... zena kerZo sofliT [8, 207].
8. 7. viTarebiTi brunva
Tavisebureba geografiul saxelebs viTarebiT brunvaSi axasiaTebs. ro-
gorc cnobilia, axal qarTulSi viTarebiT brunvaSi ori afiqsi gvaqvs: -ad da
-d, romelTac fuZeebi ase aqvT ganawilebuli: erTi ixmareba TanxmovanfuZian,
meore _ xmovanfuZian saxelebTan. aseTive viTarebaa Zvel qarTulSic, magram
gvaqvs wesidan gadaxvevis SemTxvevebic. aq aris swored Semonaxuli ufro ad-
rindeli viTarebis gadmonaSTebi sxvadasxva Taviseburebis saxiT. viTarebiT
brunvaSi SeiZleba Segvxvdes Semdegi sufiqsebi: -a, -d, -ad. amaTgan “pirveli ori
ufro Zvel viTarebas asaxavs da im epoqaze miuTiTebs, roca -a da -d cal-cal-
ke damoukideblad awarmoebda am brunvas da, albaT, sxvadasxva dialeqturi
warmoSobisa iyo, xolo mesame SedarebiT axali warmonaqmnia da mas Semdeg un-
da gaCeniliyo, roca a-s funqcia moiSala~ (75, 408). aqve SevniSnavT, rom viTare-
biTSi dasmuli geografiuli saxeli mimarTulebas gamoxatavs.
8. 7. 1. -a sufiqsiani geografiuli saxelebi
a-s samoqmedo asparezi geografiul saxelebSi erTob SezRudulia. samecni-
ero literaturaSi SeniSnulia, rom is gvxvdeba mxolod iseT saxelebSi, ro-
melTa fuZis mawarmoebelia sufiqsebi -eT, -iT (saberZn-eT-a, somx-iT-a...), sadac -a,
rogorc zemoT aRvniSneT, Zveli viTarebis gadmonaSTia. `a-s -ad sufiqsis naS-
Tad ver miviCnevT (saberZn-eT-a(d): -a gavlenas ver axdens -d-ze), radgan viTarebi-
Tis niSnad -a (udonod) Cven gvaqvs sxva SemTxvevebSic: sadidebela, sawamebela...
agreTve zmnizedebSi: Cqar-a, dabl-a da sxv. sadac doni arc odesme yofila da
arc dakargula~ (75, 409). Zvel qarTulSi -a naSTis saxiT SemogvrCa mxolod da
mxolod viwrod Semofarglul SemTxvevebSi, saxeldobr, iq, sadac Zveleburi
140
forma fonetikurad ufro advili asatani iyo, vidre axali. sufiqsi -a ganurCev-
lad gvxvdeba rogorc qarTul toponimiaSi, ise ucxo warmoSobis saxelebSic.
garda -eT, -iT sufiqsiani fuZeebisa -a sufiqsis xmareba brunvis niSnad sxva ti-
pis saxelebTanac SeiniSneba, rac kidev ufro Zveli mdgomareobis Sedegia da,
dasturdeba kidevac Cven mier sakvlev ZeglebSi:
da warvides sparsni mcxeTiT... tfilisa [2, 34]; xolo iyo kaci igi
dabisagan bobRa wodebulisa [13, 346]; da vixileT mcire veli adgilsa mas
bobxa wodebulsa [13, 330]; ...adgilTa maT cxroWa wodebulTa [13, 324].
8. 7. 2. -d sufiqsiani geografiuli saxelebi
geografiul saxelebSi viTarebiTi brunvis niSnad ufro gavrcelebulia -
d sufiqsi. igi moudis yvela xmovanfuZian saxels da, agreTve, Tanxmovan-
fuZianebsac. d-s xmareba geografiul saxelebTan ufro produqtiulia, vidre
sazogado saxelebTan, romelTaTvisac iSviaTia -d sufiqsiani formebi. maTTvis
damaxasiaTebelia rTuli -ad sufiqsis darTva. -d-s xmarebis are SezRuduli
ar aris raime pirobiT. is ixmareba rogorc ucxo warmoSobis saxelebSi, ise
qarTul toponimiaSic. yvelgan, sadac -a ar ixmareba, d-onia gabatonebuli.
8. 7. 3. -d sufiqsi xmovanfuZian geografiul saxelebTan:
movides adgilsa rasme ZinZed saxeldebulsa [13, 323]; romel pirvel
iota ZinZed wodebulisa misgan adgilisa [13, 333]; da movida queyanad Suva
mdinared [2, 36]; ioseb warvhyav egÂpted [11, 243]; movida igi mcxeTad [2, 30];
...romelni mcxeTad iyvnes [2, 30]; adgili igi zarzmad wodebuli [13, 34]; warvi-
da xanZTad [12, 318]; da waremarTnes xancTad [12, 275]...
8. 7. 4. -d sufiqsi TanxmovanfuZian geografiul saxelebTan:
xolo pitiaxSi Cord waremarTa [1, 22]; karad anu Cord warmce [1, 24]; Cord
wargce Sen [1, 24]; qarTld cxondeboda igi [2, 57]; da gamovida igi ... queyanad
qarTld [2, 62]; da movida ... qalaqad qanand [2, 36]; warvediT galileas, Tabord [2,
41]; miiwios ierusalÀmd [12, 289]; da warvida ierusalÀmd [10, 237]; aRvida qristÀ
ierusalÀmd [2, 40]...
141
8. 7. 5. -ad sufiqsiani geografiuli saxelebi
-ad sufiqsis xmareba rogorc sazogado ise geografiul TanxmovanfuZian
saxelebTan Cveulebrivi movlenaa da raime Tavisebureba am SemTxvevaSi ar
aRiniSneba, garda erTi SemTxvevisa, romelic sakvlev ZeglebSi dadasturda:
gardavles mTaÁ igi arsian wodebuli [13, 338].
zemoT aRniSnul magaliTSi mosalodneli iyo geografiul saxels
darTvoda an -ad sufiqsi, an, Zveli viTarebiT, mxolod -d.
8. 7. 6. Cveulebrivi -ad sufiqsiani geografiuli saxelebi
da miiwia qarTlad [12, 277]; da waravlina romelnime maTgani kaxeTad [8,
207]; ...waremarTa saberZneTad [12, 264]; wariqcivnes igini babilovnad [8, 207];
wariyvanes qalaqad tfilisad [4, 167]; ...wargzavna afxazeTad [12, 298]...
8. 7. 7. Tandebuliani viTarebiTi
kerZo: Tandebuli kerZo viTarebiT brunvaSi dasturdeba mxolod ukude-
bulis funqciiT:
da egreT waremarTa xancTad kerZo [12, 310]; da waravlinna... kuxeTad
kerZo [8, 207].
viTarebiT brunvaSi, rogorc vnaxeT, gvxvdeba -a, -d, -ad sufiqsiani geo-
grafiuli saxelebi, romlebic mimarTulebiTis mniSvnelobiT ixmareba. erT
SemTxvevaSi geografiuli saxeli fuZis saxiTaa warmodgenili. TandebulTa-
gan mxolod kerZo Tandebuli gvxvdeba.
8. 8. wodebiTi brunva
agiografiul ZeglebSi wodebiT brunvaSi dasmuli geografiuli saxeli
mxolod or SemTxvevaSi davadastureT. erTgan zemoT aRniSnuli saxeli wodebi-
Ti brunvis -o niSans dairTavs, rac imis dasturia, rom Zvelsave qarTulSi daw-
yebula procesi geografiuli saxelebis mier wodebiTi brunvis formis SeZenisa:
keTilad aRorZindi, Satberdo [13, 310].
meore SemTxvevaSi geografiuli saxeli fuZis saxiTaa warmodgenili. aq
wodebiTi brunva Zveleburad iyenebs saWiroebisaTvis wrfelobiTi brunvis
formas. araviTari mniSvneloba ara aqvs fuZes (TanxmovanfuZiania Tu xmovanfu-
Ziani), saxelebi Tanabradaa warmodgenili oden fuZis saxiT. rogorc samecni-
142
ero literaturaSi miuTiTeben, am mxriv geografiuli saxelebi mkveTrad scil-
deba sazogado saxelebs da adamianTa saxelebs emsgavseba:
rasa iTxovs RmerTi Sengan, Ä israÀl [13, 251].
§ 9. geografiuli saxeli nanaTesaobiTar msazRvrelad
naTesaobiTi brunva warmoadgens ormagi brunebis sayrden fuZes. geografi-
uli saxeli nanaTesaobiTar msazRvrelad gamoyenebis dros formis mixedviT ar
gansxvavdeba amave daniSnulebiT gamoyenebul sazogado saxelisagan, radganac
geografiuli saxeli, ise rogorc sazogado arsebiTi saxeli, dairTavs sazRv-
ruls da sabrunebeli fuZe gavrcobili naTesaobiTia, romelic yovelTvis mxo-
loobiTSia da ibrunvis ise, rogorc xmovanfuZiani ukveceli saxeli. geografi-
ul saxelebSi, adamianis saxelebis msgavsad, SeiZleba gamoiyos msazRvrel-sazR-
vrulis ori SemTxveva: erTi, roca msazRvrelica da sazRvrulic mxoloobiT-
Sia da meore, roca sazRvruli mravlobiTSia da msazRvreli mxoloobiTSi (mi-
uxedavad imisa, rom msazRvrelSi Tavs iCens mravlobiTis n da T, romlebic
msazRvrels mravlobiTobis gagebas ver aZleven da mxolod sazRvrulTan Se-
TanxmebisaTvis gamoiyenebian). agiografiul ZeglebSi orive SemTxveva dasturde-
ba. swored am Zeglebze dakvirvebis Sedegad SeiZleba vTqvaT, rom geografiuli
saxelebis nanaTesaobiTar msazRvrelad gamoyenebis dros ufro produqtiulia
nanaTesaobiTari saxelobiTi da micemiTi (TiTqmis Tanabari raodenobiT), Semdeg
nanaTesaobiTari moTxrobiTi da, bolos, nanaTesaobiTari viTarebiTi.
9. 1. nanaTesaobiTari saxelobiTi mxoloobiT ricxvSi
saxelobiTis forma nanaTesaobiTari msazRvrelisa yovelTvis bolox-
movniania. geografiuli saxelis sazRvrulad umeteswilad arsebiTi saxelia
gamoyenebuli; wyoba postpoziciuria:
kldÀ... xancTisaÁ uficxles ars... [12, 257]; ganasrula eklesiaÁ... xancTisaÁ
[12, 277]; moaxilva yoveli sanaxebi xancTisaÁ [12, 255]; didebaÁ xancTisaÁ amaRl-
da [12, 311]; da xucesi merisaÁ xancTiT arn [12, 261]; ...iyo netari miqel ... sofli-
sa norgialisaÁ [12, 281]; ...maSenebeli ... SatberdisaÁ [12, 249]; ...aRaSena cixe arta-
nujisaÁ [11, 242]; erisTavi ... qarTlisaÁ [3, 56]; ...yoveli eri qarTlisaÁ [3, 56];
udabnoÁ garejisaÁ [121, 247]; ...Sekriba eri anCisaÁ [12, 306]; ...maSenebeli bareTel-
TisaÁ [12, 275]; moiwia winamZRuari miZnaZoroÁsaÁ [12, 275]; ...mamaÁ da maSenebeli
143
wyaroÁsTavisaÁ [12, 275]; daipyrna saydari awyurisaÁ [13, 340]; ...iyo... queyanisa Sav-
SeTisaÁ [12, 281]; da ganvlo man kari igi ovseTisaÁ [3, 58]; ...zRuaÁ igi pontoÁsaÁ
[3, 59]; ...gangebaÁ samcxisaÁ [13, 340]; ...mTavarica igi divrisaÁ [7, 288]; ...sayofeli
igi afsareÁsaÁ [3, 58]; qalaqisa ganZakisaÁ [2, 31; 35]; Ãevisa arSakeTisaÁ [2, 31];
soflisa arSakeTisaÁ [2, 30]; miwaÁ igi somxiTisaÁ [5, 175]; saxli igi somxiTisaÁ
[5, 176]; da ufali sparseTisaÁ [2, 35]; eri igi israÀlisaÁ [2, 38]; ...warwymedaÁ isra-
ÀlisaÁ [2, 38]; madli ierusalimisaÁ [10, 238]..
9. 1. 1. nanaTesaobiTari micemiTi mxoloobiT ricxvSi
pirvel rigSi nanaTesaobiTar micemiTs warmovaCenT, vinaidan produq-
tiulobis mxriv naTesaobiT-saxelobiTs udgas gverdiT.
micemiTis formac nanaTesaobiTari msazRvrelisa yovelTvis boloxmov-
niania. garda erTi SemTxvevisa (...movals igi gzasa qalaqisa nabulissa [10,
238]). wyoba postpoziciuria:
queyanasa qarTlisasa [4, 165]; da miiwies winaSe juarsa mcxeTisasa [2, 35]; dah-
marxa... eklesiasa mcxeTisasa [2, 45]; viyav raÁ udabnosa opizisasa [13, 335]; uricxuni
Jamni hqnan saydarsa mas anCisasa [12, 303]; ...tyesa mas xancTisasa [12, 294]; ganageb-
da...cxorebasa xancTisasa [12, 265]; iyo ... agaraksa Satberdisasa [12, 295]; ...moiwines
...udabnosa klarjeTisasa [12, 321]; moiwia igi queyanasa mas hereTisasa [1, 12]; da mie-
wia mas sazRvarsa hereTisasa [1, 22]; da movida Txemsa zeda mTisa sinaÁsasa [2, 37];
sanaxebsa zena soflisasa [4, 165]; xolo ezderios Walaksa samTavisisasa [8, 207];
...adgilsa mas kastelisasa [8, 202]; akurTxa... saydarsa zeda wilknisasa [9, 222];
...iyvnes ...qalaqebsa mas reÃisasa [11, 246]; brwyinvida Ãevsa mas miZnaZoroÁsasa [12, 293];
aRaSenebda monasterTa.. kÂrike-wmidisasa [12, 279]; mivides ... adgilsa ...zanavisasa [13,
339]; cixesa mas yvelisasa [5, 176]; movides Ãevsa yvelisasa [13, 338]; ...Ãevsa basianisasa
[7, 186]; ...euwya... kaTalikozsa somxeTisasa [7, 190]; moaswavebda oÃrebasa somxiTsasa
[5, 175]; ...zRvarsa artaonisasa [5, 177]; Sevida igi cixesa kapoetisasa [5, 178]; euwya
mTavarsa mas afxazeTisasa [3, 59]; mefobasa... babilovnisasa [5, 17]...
9. 1. 2. Tandebuli nanaTesaobiTar msazRvrelTan
Tana:
rogorc cnobilia, Tandebuli Tana micemiT brunvaSic gvxvdeba da naTe-
saobiTSic. am SemTxvevaSi igi saziaroa orive brunvisaTvis, gamoiyeneba win-
debulad:
144
Zmao, STavideT venaÃad, romel ars gzasa Tana opizisasa [13, 311].
Sina:
Tandebuli Sina micemiT brunvasTan ixmareba. amjerad igi orive brunvis
kuTvnilebaa:
...da dani misni iyvnes munve qalaqsa mas Sina baRdads babilovnisasa [3, 56].
9. 1. 3. nanaTesaobiTari moTxrobiTi mxoloobiT ricxvSi
nanaTesaobiTar msazRvrelad gamoyenebuli geografiuli saxelis fuZe
moTxrobiTTanac gavrcobilia; wyoba aqac postpoziciuria:
mTavarman man divrisaman aRaSÀna eklesiaÁ [7, 191]; gamoiTxova igi... erisTavman
qarTlisaman [3, 63]; ubrZana ...cixisTavman mcxeTisaman [2, 32]; esreT scoda boroti
didman saxlman somxiTisaman [5, 174]; mouwoda mTavarman man afxazeTisaman [3, 61].
9. 1. 4. nanaTesaobiTari viTarebiTi mxoloobiT ricxvSi
nanaTesaobiTar msazRvrelad gamoyenebuli geografiuli saxelis fuZe
viTarebiT brunvaSi savrcobiania; wyoba postpoziciuri:
...da miiyvana igi queyanad qananisad [2, 36]; moivlina queyaniT SuamdinariT
queyanad qarTlisad [8, 191].
9. 1. 5. nanaTesaobiTari saxelobiTi mravlobiT ricxvSi
mravlobiT ricxvSi nanaTesaobiTari msazRvrelisaTvis gamoyenebulia
naTesaobiTis iseTive forma, rogoric mxoloobiTSi. agiografiul ZeglebSi
mravlobiT ricxvSi brunvaTagan mxolod saxelobiTi da naTesaobiTi das-
turdeba. nanaTesaobiTari msazRvrelis saxelobiTis forma geografiul sa-
xelebTan yovelTvis boloxmovniania; wyoba postpoziciuria:
maSin mwariTa cremliTa tirodes mkÂdrni Satberdisani... [12, 310]; creml-
ni anCisani [12, 306]; irwyvodes yovelni udabnoni klarjeTisani [12, 282]; ...mTa-
varni somxiTisani... [5, 178]; mkÂdrni iordanisani [4, 166]; ...aRdges mTavarni qar-
Tlisani [2, 34]; aznaurni da uaznoni soflisa qarTlisani [1, 27]; ...ganarinna...
Zeni israelisani [8, 212]; movixilneT... adgilni afxazeTisani [12, 268]; zRudeni
rafaTisani... [5, 177].
145
9. 1. 6. nanaTesaobiTari micemiTi mravlobiT ricxvSi
sakvlev ZeglebSi nanaTesaobiTari msazRvrelis brunvis forma yovel-
Tvis gavrcobilia; wyoba postpoziciuri:
zrunvaÁ aqunda ZmaTa maT mkÂdrTa xancTisaTa... [12, 308]; warvida ÃevTa ma-
morvanisaTa [7, 191]; moiwia igi sazRvarsa qarTlisaTa [1, 12]; safasÀ didZali
misca... mkÂdrTa ierusalÀmisaTa [4, 166]; iyo sanaxebsa maT soflisa somxiTi-
saTa [7, 186]; waravlinna igini ÃevTa maT vaJganisaTa [7, 188]; moiwines... queyani-
sa samcxisaTa [13, 322]; ...ara inebes... adgilTa maT zanavisaTa [13, 327]; mefeTa
israÀlisaTa... aRudgines [12, 262]...
§ 10. sammagi bruneba geografiul saxelebSi
sazogado saxelebSi, rogorc cnobilia, sammagi brunebisaTvis aucile-
belia sul mcire sami saxeli gvqondes, romelTagan erTi iqneba sazRvruli
ama Tu im brunvaSi, meore _ am sazRvrulis msazRvreli, ueWvelad naTesao-
biTSi dasmuli, mesame _ am ukanasknelis msazRvreli (e.i. msazRvrelis msazR-
vreli), esec naTesaobiT brunvaSi dasmuli.
zustad amdagvari mdgomareoba gvaqvs geografiul saxelebTanac. amis
damadasturebelia Tundac is ori SemTxveva, romelic ZeglebSi gvxvdeba:
...auwya gamoslvaÁ igi ZeTa israÀlisaTaÁ [4, 164]; ...CueulebaÁ mefeTa babilov-
nisaTaÁ gaiZulebs Sen [4, 169].
zemoT ganxilul magaliTebSi warmodgenilia sammagi brunebis mesame
SemTxveva.
amrigad, rogorc vnaxeT, Cven mier sakvlevi agiografiuli Zeglebis saku-
Tari saxelebi brunebis mxriv mTlianad mihyvebian im sistemas, romelic Ca-
moyalibebulia jer kidev mwerlobis wina periodSi, zepir metyvelebaSi. ada-
mianTa sakuTari saxelebis gaTanabreba brunvebSi sazogado saxelebTan ufro
iSviaTia, vidre geografiuli saxelebisa. gaTanabrebis procesi, maSasadame,
ufro adre dawyebula geografiul saxelebSi, vidre adamianTa saxelebSi.
146
Tavi II
saistorio wyaroebis toponimebi
$ 1. saistorio wyaroebisa da agiografiuli Zeglebis
msgavseba-gansxvaveba toponimTa TvalsazrisiT
saistorio wyaroebi iseve mdidaria toponimebiT, rogorc agiografiuli
Zeglebi. saistorio wyaroebis kvlevisas Cven, pirvel rigSi, yuradReba Seva-
CereT istoriuli saqarTvelos teritoriaze dadasturebul im geografiul
saxelebze, romlebic agiografiul ZeglebSic Segvxvda:
da daipyres qarTli... [14, 139];
da dasua mefed mcxeTas [14, 139];
masve Jamsa gamovides berZenni afxazeTiT [14, 146];
da dasua erTi episkoposad klarjeTs [14, 198];
mosca somxiTi da yovelni kavkasiisani ziTvad [14, 158];
da aqunda maT kuxeTi [14, 159];
da aqunda maT kaxeTi [14, 159];
...romelsa sofelsa erqua artanuji [14, 177];
mowevnul iyo laSqari berZenTa javaxeTs [14, 181];
rameTu tfilisi... moorÃebul iyo maSin [14, 181];
dasua episkoposad... erTi artans eruSeTs [14, 198];
... mowafeni misni wargzavna... romelime udabnod garesjad [14, 208];
aRiRo queyana hereTisa [16, 279];
da movida samcxes [14, 80];
romeli mTavrobda... taSirs [14, 241];
da Seipyres klde erTi taos... [14, 244];
da dadga reÃs [16, 255];
da damarxes opizas [16, 260];
da dadga margis meres [16, 270];
... icvala adarnase bagratonianman nasamali... aWarisa [16, 251];
misca qalaqi... nekresisa [14, 139];
aRvida mTasa zadensa [14, 208];
xolo guami wmidisa SuSanikisi... dafles cortavs [14, 216];
da daesvenebina mciresa ekudersa Sina awyuers [14, 224];
147
nasamali SavSeTisa... romelni hqondes SviliSvilTa vaxtang mefisasa [16, 251].
aqve gvinda aRvniSnoT, rom zemoT dasaxelebuli ocdaxuTi toponimidan
oTxi: artani, zadeni, cortavi da awyueri agiografiul ZeglebSi saxecvli-
li formiT dasturdeba: artaani (7), zedazeni (8), curtavi (1); awyuri (12; 13),
rac imaze migvaniSnebs, rom istoriul saqarTveloSi geografiul saxelTa
daweriloba sabolood normad ar iyo Camoyalibebuli.
saistorio wyaroebis kvlevisas Segvxvda binaruli opoziciis calmxri-
vi magaliTebic:
qvemo tao (aramed sicocxlesave juanSerissa icvala adarnase bagratonian-
man nasamali... quemosa taosa [16, 251]). aRniSnuli SemTxveva imaze migvaniSnebs, rom
arsebobda zemo taoc, rac Cven mier sakvlev wyaroebSi ar dasturdeba. Tumca
cnobili faqtia is, rom qvemo taos amier tao erqva, zemo taos _ imier tao.
zemo qarTli (... sruliad ovseTsa da yovelsa zemo-qarTlsa [14, 232]).
aRsaniSnavia is garemoebac, rom qarTlis mniSvnelobiT saistorio wyaroebSi
zena sofeli ixmareba (... ganuyo zena sofeli, romel ars qarTli [14, 242]).
toponimi zena sofeli dasturdeba agiografiul ZeglebSic (4; 8; 9; 11)
da aRniSnavs Sida qarTls.
saistorio wyaroebze dakvirvebisas Cven ganvizraxeT, aRgvenusxa istoriuli
saqarTvelos teritoriaze dadasturebuli is toponimebic, romlebic agio-
grafiul ZeglebSi ar gvxvdeba da Segveswavla maTi lokalizacia-etimologia.
da misca mefeman samSÂlde Zesa TÂssa [14, 142];
... wariyvana igi qalaqad kaspisa [14, 143];
da motyuenes... TaviTgan mtkurisaT vidre xunanamde [14, 145];
daemkvidra egriss vidre Sorapnadmde [14, 243];
da daibanakes muxrans da xerks [14, 150];
warvida... da dadga TianeTs [14, 151];
... kalaica mooÃrebul iyo maSin [14, 181];
da gqondes sauxucesod: egrisi, suaneTi, Takueri, arueTi da guria [14, 241];
erisTavni: margÂsa... wundisa... oZrÃisa [14, 185];
da dasua episkoposi erTi mangliss, erTi bolniss, erTi rusTavs, erTi
ninowmidas, ujarmis karsa... erTi Werems... erTi CeleTs... erTi xornabujs da
erTi agaraks, romel ars xunans gamarTebiT [14, 189-199];
daCis misca... da qalaqi kambeCovanisa, romel ars xornabuji [14, 199];
148
moiwivnes kaxeTad... dadges velsa zeda... sada hrqvan darfaka [14, 201];
... romel rabatsa Sina ujarmosasa aRmiSenebies [14, 201];
... mimicemia tasiskariTgan da wundiTgan... [14, 203];
...aRaSena afxazeTs Sina biWvintas [14, 215];
... da saganZuri... dasxna gors [14, 233];
...daibanaka areTa oZrÃisaTa [14, 234];
da Sevlo zRude igi sazRvari klisurisa [14, 235];
Semusra qalaqi afSileTisa cxumi [14, 235];
...dasdeviT igi quTaTiss [14, 236];
daibanaka pitiotas... romelsa hrqÂan cxumi [14, 238];
romeli mTavrobda TrialeTs, taSirs da abocs [14, 241];
misca juari... da yoveli mTiuleTi [14, 242];
daemkvidra egriss vidre Sorapnamde [14, 243];
da dajda wuqeTs da aRaSena kasri... [14, 243];
damarxes notkoras, mis mier aRSenebulsa eklesiasa [15, 248];
...nasamali klarjeTisa, SavSeTisa, aWarisa, nigalisa, asisforisa, artanisa
da quemosa taosa... romelni hqondes SviliSvilTa vaxtang mefisasa [16, 251];
mokles aSot kurapalati gardabans, eklesiasa Sina [16, 253];
da dadga reÃs [16, 255];
... wariRes ufliscixe [16, 255];
da moadga WarTaleTs [16, 256];
ganaRo kari darubandisa da gamoiyvana xazarni, saxli samasi.
da dasxna igini dmaniss [16, 256];
colman giorgi mefisaman mokla Ze demetresi, erisTavi Cixisa [16, 258];
adarnase... aRaSena bana [16, 261];
aiRes boWorma [16, 263];
...mosca afxazTa mefesa ariSi, gavazni da kÂrikes orWobi [16, 264];
kualad dadga atens [16, 268];
...aswyÂda muxnari, xerki da bazaleTi [16, 270];
...gardamovida qarTls... da dadga TiRuas [16, 276];
iyo mas Jamsa erisTavad klde-karTa rati [16, 276];
hqonda... qarTlisagan mtkuarsa samxreTiT kerZo yovelive, TrialeTi,
manglis-Ãevi da skÂreTi [16, 276];
149
mas Jamsa mosrul iyo bagrat TrialeTs [16, 277];
dadga karuSeTs [16, 277];
dadga TianeTs [16, 279];
warmoemarTa... winaSe bagrat afxazTa mefisa. Sekrbes ornive Zorakets [16, 280].
$ 2. saistorio wyaroebis zogierTi toponimis lokalizacia-
etimologia qarTvel da ucxoel mkvlevarTa naazrevSi
saqarTvelos teritoriaze arsebuli geografiuli saxelebis lokali-
zacia-etimologiis sakiTxebiT bevri qarTveli Tu ucxoeli mecnieri dainte-
resebula dRemde. aRniSnul paragrafSi swored maT naazrevs warmovadgenT.
amave TavSi gvaqvs Cveneuli dakvirvebac.
argueTi(//argveTi, argveTa) (14, 16) soflebia zemo imereTSi, saCxerisa da
zestafonis raionebSi. zemoT aRniSnuli toponimi Cven argueTis formiT da-
vadastureT. argveTi, Zveli qarTuli saistorio wyaroebis mixedviT, mTeli
kuTxis `qveynis~ saxeli yofila.
k. hani toponim argveTSi qarTul dargvas, rgebas, sargeblobas gulisx-
mobda (294, 36).
m. janaSvilis mosazrebiT, argveTi arg- sityvas ukavSirdeba, romelic
mniSvnelobiT Turme saxls niSnavs. aRniSnuli dakvirvebis mixedviT, margve-
Ti miCneul iqna svanuri warmoSobis saxelad. igi unda gavigoT rogorc `me-
urne xalxis qveyana~ (279, 127).
s. kakabaZis azriT, margveTi, argveTi satomo marg- saxelisagan momdina-
reobda. mkvlevari Tvlida, rom margebi Zv. welTaRricxvis VI saukuneSi Savi
zRvis samxreT-aRmosavleT provinciebSi saxlobdnen, Semdgom maT Crdiloe-
Tisaken gadmoiwies da lixis mTebis siaxloves dasaxldnen da margebis tom-
Ta es migracia geografiul saxel margveTSi aris asaxuli (83, 66).
vaxuSti batoniSvili Tavis naSromSi aRniSnavs, rom `...raWis samÃriT
ars mTas iqiT argveTi anu margveTi, romeli iwodeba qveynis nayofierebisa-
gan da mrgvelobisa muSakobisaTÂs (52, 162). am mosazrebis mixedviT toponimi
argveTi `dargvas~ ukavSirdeba.
z. WumburiZe Tvlis, rom argveT-Si gamoiyofa qarTul geografiul
saxelebSi gavrcelebuli -eT sufiqsi, margveTi ki -eT sufiqsTan erTad m-
prefiqssac Seicavs. am TavsarT-bolosarTebis Camocilebis Semdeg rCeba
150
fuZe arg. igive fuZe gamoiyofa m-arg-al (`m-egr-el~) satomo saxelSi (259,
422). aRniSnuli mosazrebiT argveTi igivea, rac `samegrelo~.
a. SaniZe argv- fuZes gaurkveveli Sinaarsis erTeulad miiCnevs da daask-
vnis, rom argveTis mniSvneloba `amJamad naTeli ar aris~ (216, 138).
g. bedoSvili SeniSnavs, rom toponim argveTis etimologiis asaxsnelad
marg- eTnonimi ar gamogvadgeba, vinaidan margveTSi Tavkiduri m-ani adamianis sa-
daurobis (samwysos mflobeloba-kuTvnilebis) mimaniSnebeli prefiqsia (m-rov-el-
i, m-egr-el-i, m-aCab-el-i). mkvlevari varauds gamoTqvams aRniSnuli toponimis za-
nurenovan (megrul) warmoSobaze: argveTi ← megr. o-ragv-e (o-ragv-e qarTulad sa-
ragv-e adgils niSnavs: (̀ gareul wvrilfexa nadirze da frinvelze ragviT sana-
diro adgilebi~). Semdgom, roca o-ragv-e formas qarTuli -eT sufiqsi darTvia,
zanuri o- prefiqsi a xmovnad qceula (safiqralia, fuZiseuli a xmovnis foneti-
kuri zemoqmedebis gamo). amasTan erTad, -eT sufiqsis darTvas TviTon maasimili-
rebeli a xmovnis reduqcia gamouwvevia da sabolood a-rgv-eT-i migviRia (o-ragv-e
o-ragv-eT-i →a-ragv-eT-i → argv-eT-i). aqve mkvlevari SeniSnavs, rom guriaSi (lan-
CxuTis r.) dResac dasturdeba sofeli oragve, romelic mas oragveT-//argveT
toponimis amosaval formad esaxeba. g. bedoSvils sagulisxmod miaCnia megruli
enis sxva monacemebic, kerZod, aRniSnavs, rom megrulSi gvaqvs sityva argvan-i
`Wuri~, `qvevri~. sofel maranSi (abaSis r.) sityva argvani toponimad qceula, ami-
tom, svams kiTxvas, safiqrali xom ar aris istoriuli argveTis sityva argvan-
Tan raime kavSiri? xom ar niSnavs argveTi `kuTxes, qveyanas, romelic meTuneobiT
(Tixis nawarmis damzadebiT) iyo cnobili?~ amgvari varaudi (̀ saragve adgilebi~,
`ragviT sanadiro adgilebi~, an: `qveyana, sadac argvebs, argvanebs anu Wurebs
amzadebdnen~) mkvlevars ufro sarwmunod miaCnia (22, 48-49).
bazaleTi (16) istoriuli sofelia duSeTis raionSi. aRniSnuli topo-
nimis amosavlad k. hans sakuTari saxeli basili _ basileTi miaCnia (270, 12).
vaxuSti batoniSvilis mixedviT, bazaleTs saxelwodeba `dabisa gamo
miuRia~ da aqve gvTavazobs toponimis lokalizacias: `aqvs bazaleTs aRmo-
savliT aragvi, samÃriT cixe bodavisa da tinis mTa, dasavliT gremis Ãevi,
da alevis mTa, CrdiloT WarTlis mTa~ (52, 64-65).
xalxuri etimologiiT bazaleTi bazareTs niSnavs (22, 71).
g. bedoSvils miaCnia, rom bazaleTi anTroponimuli (gvarovnuli) warmo-
Sobis saxelia. mkvlevari emyareba Zvel qarTul gvars bazals da aRniSnavs,
151
rom amJamad bazalTa gvaris warmomadgenlebi ZiriTadad xevSi (yazbegis r.)
saxloben. bazalTa gvari ekonomikurad dawinaurebuli yofila. maT sWeriaT
sasaZovre mTebi rogorc TviT xevSi, ise mTiul-gudamayarSi. sofel arSaSi
erT-erT mTas bazalT mTa hqvia. aragvis xeobis baris soflebis 1781 wlis
aRweris masalebSi sofeli bazaleTi moxseniebulia -eT sufiqsis gareSe: ba-
zali, mekomurTa siaSi `aznauriSvili bazliZe~. yovelive amis gaTvaliswine-
biT mkvlevari Tvlis, rom toponimi bazaleTi qarTul gvar bazalTan kav-
SirSi unda ganixilebodes.
biWvinTa (14) saqveynod ganTqmuli kurortia Savi zRvis piras. Cven aR-
niSnuli toponimi biWvintas formiT davadastureT. biWvinTas berZeni da ro-
maeli avtorebi pitiuntas an pitiuss uwodeben. pitiunta biWvinTa-s damaxin-
jebuli formaa, xolo pitiusi qarTuli saxelwodebis Targmania: pitius
berZnulad fiWvs niSnavs. mkvlevris, z. WumburiZis, ganmartebiT `fiWvnarisa-
gan miuRia kurorts saxelwodeba biWvinTa~ (259, 434).
boWorma (16) kaxeTis mTianeTis erTi uZvelesi toponimTagania. igi mniSv-
nelovani iyo cixe-qalaqTa Soris. amJamad erwos (TianeTis r.) erT-erTi so-
felia. gaSenebulia md. ivris sanapiroze.
vaxuSti batoniSvilis cnobiT, boWorma augia qarTvelTa eTnarqis, qar-
Tlosis, meuRles da misTvis dedacixe uwodebia. Semdgom, roca kuxosi Ce-
leTs aSenebda, mas mSeneblobaSi Tavisi Zma kaxosi mixmarebia, ris sanacvlo-
dac kuxoss ZmisTvis boWorma dauTmia. amis Semdeg boWormas veWorma uwodes,
rac niSnavs: `veW, orma Zmam cileba yves am cixesa zeda. merme uwodes boWor-
ma~ (52, 90-91).
j. lomaSvili toponim boWormas boWor- (`gadasaxadebis amkrefi~) sity-
visagan momdinared miiCnevs (103, 78).
g. bedoSvilis azriT, qarTul enaSi ar dasturdeba arc erTi SemTxveva,
roca toponimi warmoqmnilia moTxrobiT brunvaSi dasmuli (boWorma) saku-
Tari, an Tundac xelobis aRmniSvneli sazogado saxelis mixedviT, ris ga-
moc, mkvlevari uaryofs zemoT aRniSnul mosazrebas da daaskvnis, rom bo-
Wormis mecnieruli etimologia dResdReobiT ar mogvepoveba (22, 88).
gardabani (14, 16) qvemo qarTlis istoriuli `qveynis~ zogadi (krebiTi)
saxelia.
152
vaxuSti batoniSvili gardabans im `qveyanad~ asaxelebs, romelsac aRmo-
savleTiT udis mtkvari, xolo samxreTiT uZevs `Sulavris~, Wapalisa da
bolnisis goraebi, CrdiloT mtkvaridan tfilisis goraebi tagnageTamde; da-
savliT _ Ãevi asureTisa winwyaros gamomarTebiT, naxiduramde da bolnisis
mcire mTamde. mecnieris damatebiTi cnobiT, gardabanSi anu agaranSi, zemoT
CamoTvlili miwebis garda, Sedioda grdani, lilo, martyofi da `iwodeboda
eseni gardabanad~ (52, 50).
n. mari gardaban- formaSi satomo saxels _ qarTs xedavda: qarT-aban-i
(76, 470).
p. ingoroyvam gardabani qarT-abani `qarTvelTa mxared~ ganmarta, radgan
somxur wyaroebSi gardabnis kuTvnili teritoria vrac daStis (`qarTvelTa
mxare~) saxiT moixsenieba (76, 470).
a. SaniZis mosazrebiT, gardabani gardaubani-sagan gvqonia miRebuli (216,
261).
g. bedoSvili uaryofs samecniero literaturaSi gamoTqmul azrs gar-
daban- saxelSi satomo saxelis qarTisa da -aban(//oban, uban) sityvaTa Ziebis
gamo da daaskvnis, rom gardabani niSnavs: `agarani~, `tfilisis gareT mdeba-
re saxnav-saTesi miwebi~, `dabnebi~, `gare dabani~ (22, 94). aqve mkvlevari saeW-
vod xdis m. hajixalilovis `mtkicebas~, TiTqos gardabani azerbaijanuli
Гара-язы-sagan momdinareobdes (22, 94).
guria (14) istoriuli egrisis Semadgeneli nawilia. igi or sxva kuTxis
_ samegrelosa da aWaras _ Sua aris moqceuli.
n. mari fiqrobs, rom guriisaTvis amosavali yofila satomo saxeli
gver- romelic, Tavis mxriv, hiber//hber, hiver-//her- formebis Secvlis Sede-
gad gvqonia miRebuli h-aes g Tanxmovnad qcevis gziT (117, 179).
vaxuSti batoniSvili gurias zmnur guriaobasTan (gulis mosvla, gabra-
zeba, gaguliseba...) akavSirebs (52, 174).
T. saxokiam toponimi guria megrul gur- sityvas (`guli~ daukavSira,
radgan `guruli cnobilia brazianobiT...~ `kuWianobiT~ da `amasTan gulado-
biTac sworupovaria~ (171, 18).
mkvlevarTa umravlesoba: m. janaSvili (1909); n. mari (1937); p. ingoroyva
(1954); iv. javaxiSvili (1960); z. WumburiZe (1987) da sxv. Tvlis, rom toponimi
153
guria imave Ziris Semcvelia, rac e-gur-is(//e-gr-is) da m-e-gris-el anu m-e-gr-
el _ saxelebSi gvaqvs.
g. bedoSvilis dakvirvebiT, satomo saxelad gver-//gur sityvas qarTuli
istoriografia saerTod ar icnobs. mkvlevris azriT, mxaric rom davuWiroT
cnobil varauds guriis satomo saxelisagan (gur-) an md. egrisisagan warmomavlo-
bis Sesaxeb, bevri ram mainc auxsneli dagvrCeba. garkvevas moiTxovs, kerZod, re-
alurad arsebobda Tu ara gurebis tomi. mkvlevari svams kiTxvas: Tu guria eg-
risisagan momdinareobs, ram gamoiwvia Tavkidura e xmovnis gaqroba da ra funqcia
aqvs toponim guria-Si -ia sufiqss. yovelive amis gaTvaliswinebiT g. bedoSvili
Tvlis, rom zemoT aRniSnuli toponimi jer kidev saWiroebs Seswavlas (22, 121).
egrisi (12). Zveli samefo dasavleT saqarTveloSi (warmoiqmna IV-V ss.).
s. kakabaZis azriT, egrisi md. engurs unda ukavSirdebodes, radgan
egriswyali da enguri mkvlevars erTsa da imaved miaCnia (84, 22).
a. SaniZis mixedviTac egriswyali da enguri erTi da igivea (211, 138).
p. ingoroyvas dakvirvebiT, egrisi e-gur-isi//e-ger-is- formisagan aris
miRebuli, imave sityvisagan, romlidanac qveynis saxeli guria migviRia (76, 139).
iv. javaxiSvilis mosazrebiT, egrisi hegar//egar//egr- satomo saxelisagan
aris miRebuli. `hegarTa~ qveyana igive egrTa qveyana, egrisi, kolxeTi unda
iyos~ (273, 292).
g. bedoSvili Tvlis, rom egris-i egur-//engur- sityvisagan Cans miRebu-
li. igi niSnavs: `eguris (enguris) qveyana~, `enguriswylis mxare~, `qveyana, sa-
dac miedineba egris-wyali, igive enguri~ (22, 137).
Takueri(//Takveri) (14) leCxumis (nawilobriv raWis) istoriuli saxelwo-
debaa. aRniSnuli toponimi Cven Takueri-s formiT davafiqsireT.
Takveri erTi konkretuli obieqtis (mTis) sakuTari saxeli yofila,
magram es saxelwodeba, imavdroulad, vrceli teritoriis (leCxumis xeobis)
aRmniSvnel erTeuladac gamodioda.
vaxuSti batoniSvilis mixedviT: `xolo gordidam vidre kavkasamde ars
Ãeoba leCxumisa, romelsa uwodeben Takverad~. toponim Takvers, misive
TqmiT, saxeli `mougia~ `garemosTa mTaTagan, kversaviT mdebarisa~ (52, 148).
toponim TakverSi mkvlevrebi gamoyofen svanur -er sufiqss, romelic
Zalze xSirad gvxvdeba aqaur saxelebSi (cag-er, nasp-er, lat-er, fxut-er,
maz-er, lenj-er, ucx-er, lamx-er da sxv.) (191, 75).
154
leCxumis mikrotoponimiaSi gvxvdeba kver//kvere- fuZiani saxelebi: sakve-
re, Takvera (asxis mTis ganStoebani), kvereSula, kvereSi gverdi... (99, 30).
g. bedoSvilis dakvirvebiT: sakverie, Takvera, kvereSula, kvereSi gverdi
uneburad kvires (kviracxovels) ukavSirdeba _ mTakvire da fiqrobs, rom Se-
iZleba Takv-er-i mcenare bokvis (nekerCxali) svanuri saxelisagan momdinare-
obdes, radgan svanurSi maRalmTian bokvs Tek-ra ewodeba. mkvlevris azriT,
iqneb savaraudo iyos Takueris svanur _ Tekv-ra//Teku-er-a formebTan raime
kavSiri (22, 148).
zemoT aRniSnuli mosazrebebis gacnobisas, Cveneuli Sexeduleba Segveqmna
toponim Takveris etimologiaze. imereTis ukidures Crdilo-dasavleTiT
mdebareobs sofeli kinCxa (xonis r.). asxis mTa kinCxis CrdiloeTiTaa da
simaRliT 2440 metrs aRwevs. swored asxis mTaze dasturdeba mikrotoponimi
sakveria (sofelSi ase uwodeben), romelic leCxumis mikrotoponimiaSi sakverie
formiT gvxvdeba. marTlac, sakveria-sakverie formebi xom ar iqneba toponim
Takueris amosavali? an kidev: marTalia, mTa-kveri xeobas niSnas, magram xom ar
momdinareobs igi mTa kveri-sagan? radgan qarTulis dasavlur kiloebSi mTa-s
Ta hqvia da gadaazrianeba xom ar moxda (mTa → Ta//mTa kveri → Takveri)?
TianeTi (14) daba. raionuli centri md. ivris xeobaSi; istoriuli kaxe-
Tis samefos erT-erTi mniSvnelovani punqti, kaxeTis mefeTa sazafxulo re-
zidencia.
TianeTs adamianis saxelisagan momdinared miiCnevs vaxuSti batoniSvili:
`garna saxeli ewoda TianeTs, vinaidan ars Zvelive, vgoneb ZeTagan kaxosisa-
Ta~ (52, 91).
TianeTi qalis saxels, Tinas, ukavSirdeba adgilobriv gavrcelebuli
azris mixedviT, Tina Turme ioramis (aqedan iori) satrfo yofila (63, 61).
j. lomaSvili SeniSnavs, rom toponim TianeTis naTeli Sinaarsis miuxe-
davad, specialistTa erTi nawili mas winaaziidan saqarTveloSi warmarTu-
li RmerTis Tina-s saxels ukavSirebs da uaryofs toponimis mT-ian- saxeli-
sagan momdinareobis SesaZleblobas (102, 4).
k. hani toponim TianeTs ase ganmartavs: от mTa `гора~, `страна гор~ (294, 138).
g. bedoSvilis azriT, TianeTis erTaderTi mecnieruli axsna aris mTian-
eT-i: `mTiani qveyana~. toponimi etimologiurad naTeli saxelia. igi momdina-
155
reobs mTa sityvisagan, romelsac jer qoneba-Tvisebis aRmniSvnel -ian su-
fiqsi, xolo Semdeg _ geografiuli -eT sufiqsi darTvia (22-172-173).
kambbeCovani(//xornabuji, qiziyi) (14) istoriuli mxare kaxeTSi. saxelwo-
deba warmodgeba kameC-kambeCisagan (277, 382).
manglisi (14). Tbilisis axlos mdebare kurorti, saistorio wyaroebSi
ixsenieba IV-V saukunidan.
z. WumburiZis azriT, toponimis saxelwodeba nawarmoebia -is sufiqsiT:
mangl-is-i. mangl aris SekumSuli forma mangal anu namgal sityvisa. mangli-
si Zveli sameurneo iaraRis saxelwodebisagan aris miRebuli m da n bgere-
bis gadaadgilebiT: namglisi→ manglisi (259, 466).
arsebobs sxvagvari etimologiac: manglisi aqadur-Sumerulad `cixes~, `si-
magres~ niSnavs da TiTqos amis mixedviT darqmevia toponims manglisi (259, 466).
muxnari//muxrani (14). qarTlis erT-erTi istoriuli sofeli.
z. WumburiZis azriT, toponimis saxelwodeba muxnars ukavSirdeba. mux-
rani miRebulia muxnarisagan n da r bgerebis gadaadgilebiT (259, 473).
Zvel saistorio wyaroebs Semounaxavs toponimis ZveliZveli saxeli.
oZrxe(//ocxe) (14) istoriuli saxelwodebaa samcxis erT-erTi xeobisa.
tradiciuli gagebiT, oZrxe dRevandel abasTumansa da mis Semogaren teri-
torias moicavda.
Zvel qarTul saistorio wyaroebSi upiratesad oZraxe//oZrxe formebi
dasturdeba. Cven igi oZrxe formiT Segvxvda, romelic, s. jiqias dakvirve-
biT, oZraxes fonetikur saxesxvaobas warmoadgens da ufro gviandeli xanis
masalaSi iCens Tavs (283, 163).
g. bedoSvili SeniSnavs, rom mematianeebi zogjer oZraxe//oZrxe-s samc-
xes-Tan aigiveben, rac yovlad SeuZlebelia. mkvlevris daskvniT, samcxe qvey-
nis mxaris saxelia, oZraxe//oZrxe ki erTi konkretuli xevis (Temis) saxeli,
romelsac mxaris aRniSvnis funqcia ukisria (22, 315). mecnieri Tvlis, rom
oZraxe//oZrxe toponimis amosavali ganumartavia.
saZmori (14). istoriuli regioni, mxare erwos velze.
mkvlevris, g. bedoSvilis azriT, termini saZmor-i//sa-Zmor-e unda gavi-
goT rogorc `sa-veZ-o adgilebi~, `mlaSe veZa-wyliani adgilebi~. am varaudis
siswores mkvlevars adasturebinebs erwos regionSi sofel veZaTxevas arse-
156
boba da dasZens, rom Zvel qarTul enaSi mlaSe mineraluri wylis, imave ve-
Zis, aRmniSvneli sityva Zmor- fuZiT gadmoicema (22, 375).
suaneTi(//svaneTi) (14) saqarTvelos dasavleT mTianeTis erT-erTi kuTxea.
aRniSnuli toponimi sakvlev wyaroebSi Cven `suaneTi~ formiT davadastureT.
vaxuSti batoniSvili toponim svaneTs `savanes~ ukavSirebs (52, 173).
zemoT aRniSnul mosazrebas uaryofs rusi toponimisti v. a. nikonovi
(301, 276), xolo meore rusi mkvlevari, m. n. melxeevi, iziarebs vaxuSti
batoniSvilis Tvalsazriss da mis marTebulobaSi eWvic ar epareba (297, 74).
g. bedoSvilis dakvirvebiT, toponim svaneTis amosavalia eTnonimi svani,
romelsac krebiToba-simravlis aRmniSvneli -eT sufiqsi aqvs darTuli (22, 379).
tasiskari (//taSiskari) (14). istoriuli sofeli qarTlSi (xaSuris r.).
taSiskari tasiskaris fonetikuri saxecvlilebiT unda gvqondes
miRebuli, radgan sakvlev wyaroebSi Cven tasiskari-s formiT Segvxvda.
vaxuSti batoniSvilis mosazrebiT, toponims saxelwodeba miuRia vake
adgilis gamo: `taSiri-sivakisaTÂs~. igi wers: `aq, moviwroebulsa Sina, ars
gansavali kari... qarTlidam Ãeobasa Sina savali, amis mier ewodeba taSis-
kari (ese aris qvis-kari~) (52, 37-38).
z. WumburiZis azriT, saxelwodeba taSiskari miRebuli Cans taSiris
kar-isagan. taSiri mTebs Soris moqceul vake adgils, mTebiT mozRudul
vels ewodeba (258, 506).
taSiskars hibriduli warmoSobis saxelad miiCnevs g. bedoSvili da aRniSnavs,
rom swored Turqul taS- (̀ qva, klde~) sityva dasdebia safuZvlad toponimis war-
momavlobas (22, 394). mkvlevari uaryofs k. hanis mosazrebas imis Taobaze, rom to-
ponimis pirveli fuZe (taS-) qarTul taSt- sityvas ukavSirdeba. misi rwmeniT, ad-
gilobrivi mcxovreblebi mtris (Turqebis) Semosevis dros spilenZis taStebs ur-
tyamdnen da Tavisianebs mosalodnel safrTxes aseTi wesiT atyobinebdnen (22, 395).
xerki (14). istoriul-geografiuli regioni aRmosavleT saqarTveloSi,
mdinare aragvis xeobis Crdilo-aRmosavleT mxares, marcxena sanapiroze,
dRevandeli mcxeTisa da duSeTis raionebis teritoriis nawili.
toponimi xerki erT-erTi uZvelesia aRmosavleT saqarTvelos geogra-
fiul saxelwodebaTa Soris.
157
leonti mroveli xerkis etimologias saistorio wyaroebSive xsnis: `da
romeli queyana aqunda maT (ltolvil ebraelebs) xarkiTa, aw hqvan xerk
xarkisa misTÂs~ (193, 16).
vaxuSti batoniSvilis azriTac: `ewodeba xerki amis gamo, odes ltol-
vilni nabuqodonososagan mosulni uriani dasxna aqa mcxeTel mamasaxlisman
da yvna moxarked~ (52, 86).
g. bedoSvili miiCnevs, rom xerki adgilis mixedviT daerqva. is adgilebi,
romelsac istoriulad xerki ewodeboda (saguramo-zedazeni-Tezmis xevi-galava-
ni...), umetesad mSrali, xrioki, buCqnar-jagiani, uwylo, xirxati adgilia. mkvle-
vari dasaSvebad Tvlis, rom toponimi xerki metaTezirebuli saxe iyos xrek _
formisa: ga-xrek-il-i `mwiri, qviani, ubalaxo, SiSveli adgili~. sawyis (amosaval)
formad unda gvqonoda xrek-i (xrioki → xriaki → xreki → xerki) (22, 538).
samecniero literaturaSi toponim xerkis warmomavlobaze gaCnda sruliad
axali mosazreba, romelic z. WumburiZes ekuTvnis. mkvlevari specialistebis mi-
er gamoTqmul yvela dakvirvebas sayuradRebos da angariSgasawevs uwodebs, mag-
ram aRniSnuli toponimis warmomavlobaze kvleva-Ziebis gagrZelebas zedmetad
ar Tvlis. misi azriT, Tu gaviTvaliswinebT, rom ltolvilTa dasaxleba qarT-
lSi da saqarTvelos sxva kuTxeebSic xdeboda ZiriTadad manamde auTvisebel da
dausaxlebel adgilebSi, logikuria vivaraudoT, rom am adgilebs saxels misi
pirveli mosaxleni arqmevdnen (Tu yvelas ara, zogierTs mainc). aseTi varaudis
SemTxvevaSi, bunebrivia, etimologiuri Ziebisas gaTvaliswinebuli unda iyos
rogorc aborigenTa, ise migrantTa enebi da toponimikuri modelebi.
amgvari kvleva-Ziebis procesSi mkvlevris yuradReba miiqcia semiturma
Zirma hereq (xerk) _ `mweri~, `mumli~, `qinqla~.
z. WumburiZe aqve daaskvnis, rom xerki ar aris erTaderTi toponimi
saguramos midamoebSi, romelic ebraelTa cxovrebis nakvalevze migvaniSnebs
(262, xelnaweri).
$ 3. zmnuri toponimi saistorio wyaroebSi
xerTvisi ZvelisZveli geografiuli saxelia. igi ramdenime adgilas
gvxvdeba: javaxeTSi, focxovSi, klarjeTSi, aWaraSi, aWaraSive, maWaxelis
wyalze (qveda xerTvisi), Jinvalis gaRma da sxv.
158
specialur literaturaSi miTiTebulia, rom qarTulSi, ra Tqma unda,
dRes ar moipoveba zmnis forma xerTvis, magram moipoveba am formisagan
nawarmoebi saxeli xerTvisi.
s.-s. orbeliani xerTviss ase ganmartavs: `xerTvisi aris zRvaTa da
wyalTa saSuali adgili xmeli~ (180, 421).
a. SaniZe aRniSnavs, rom xerTviss unda movelodeT Cveulebriv iq, sadac
mdinare mdinaresve an araRa zRvas erTvis. mecnieri xerTvisis etimologias
ase xsnis: `erTvis, ai is zmnis forma, romelTanac etimologiuri kavSiri
aqvs xerTviss~; dRevandeli erTvis forma istoriulad herTvis formisagan
aris warmoSobili: hae (herTvis > erTvis) da xani (xerTvis) (208, 272,-272).
zemoT aRniSnuli mosazrebis mixedviT, xerTvisi miRebulia erTvis zmni-
sagan, romelsac win daerTvis III obieqturi piris niSani x. toponimma xerT-
visma dRevandlamde Semogvinaxa Zveleburi forma.
Cven mier sakvlev wyaroebSi toponimi xerTvisi or SemTxvevaSi davadas-
tureT:
romel ars Walaki, riye xerTvisisa [14, 173];
romeli igi muxnariT da aragusa xerTvissa iyo [14, 202].
$ 4. toponimTa lokalizaciis mwerliseuli miniSneba
saistorio wyaroebis kvlevisas davadastureT ramdenime SemTxveva, ro-
desac mwerali garkveul cnobebs gvawvdis ama Tu im geografiuli obieqtis
adgilmdebareobis Sesaxeb:
da aRiZra da daibanaka pitiotas zRÂs pirs, qalaqsa, romelsa hqÂan
cxumi [14, 238];
cixesa Sina sobRisasa, romel ars gardasavalsa ovseTisasa [14, 235];
da Seipyres klde erTi taos, romelsa erqua kalmaxi [14, 244].
zemoT aRniSnuli SemTxvevis analogia agiografiul ZeglebSic davafiq-
sireT, kerZod, `wm. abo tfilelis martvilobaSi~: “...adgilsa mas, romel ars
aRmosavliT cixesa mas qalaqisasa, romelsa hrqÂan sadilego, pirsa kldisa-
sa, romel ars kbodÀ, kldÀ mdinarisa mis didisaÁ, romel ganhvlis aRmosava-
liT qalaqsa, ese ars saxeliT mtkuari” [3, 73].
159
$ 5. teritoriuli da qronologiuri identifikaciis
SemTxvevebi saistorio wyaroebSi
Cven mier sakvlev wyaroebSi gvaqvs ori teritoriuli da erTi qrono-
logiuri identifikaciis SemTxveva, rodesac avtori erTsa da imave geogra-
fiuli obieqtis saxels ornairi dasaxelebiT gvTavazobs.
a. teritoriuli identifikacia:
da Seiqmna karni ovseTisa, romelTa Cuen darianisad uwodT [14, 156];
... ganuyo zena sofeli, romel ars qarTli [14, 242].
b. qronologiuri identifikacia:
moadga cixe-qalaqsa karaspola, xolo aw ewodebis karnu-qalaqi [14, 156].
$ 6. variantuli toponimebi saistorio wyaroebSi
saistorio wyaroebSi gvxvdeba SemTxvevebi, rodesac erTi da igive geo-
grafiuli obieqtis saxeli, fonetikuri saxesxvaobis gamo, sam variantadaa
warmodgenili.
V-VII ss. saistorio wyaroebSi toponim `darialan~-is gverdiT Cndeba
`darian~, `dariela~ formebic; VIII-X ss. wyaroebSi ki mxolod `darialani~.
ganvlo kari darialanisa [14, 151];
waremarTa gzasa darialanisa [16, 250];
Seiqmna karni ovseTisani, romelTa Cuen darianisad uwodT [14, 156];
da daipyra kari darielisa [14, 234].
rogorc zemoT ganxiluli magaliTebidan Cans, istoriul saqarTveloSi
geografiul saxelTa dawerilobis sruli sistema ar iyo SemuSavebuli.
$ 7. hidronimebis tipebi saistorio wyaroebSi da `abaSisa~ da
`cxeniswylis~ avtoriseuli gaazreba
hidronimi toponimis saxeobaa. hidronimTa warmoebaSi mniSvnelovan
rols asruleben literaturuli da dialeqturi hidrografiuli nomenebi.
hidronimebi zogjer TavianT lokalur monacemebzec migvaniSneben. am
SemTxvevaSi isini topohidronimebad gvevlinebian. saistorio wyaroebSi
gvxvdeba rogorc hidronimTa, ise topohidronimTa saxelebi, romlebic erTi
an ori leqsemiT gadmoicemian.
160
a. hidronimebi:
ewyo mun mdinaresa zeda berdujisasa [14, 140];
da masaca mdinaresa arag hqvan [14, 15`];
sada mierTvis mdinares anakertisa mtkuarsa [14, 216];
gamovlen... orni mdinareni: nilosi da geoni [14, 162];
dajed orTave mdinareTa Soris, evfratsa da jilasa [14, 162];
... mdinaresa mas zeda, romelsa rqÂan abaSa [14, 237];
...mdinarisa kidesa, romelsa rÂqan cxeniswyali [14, 237];
da Seibnes qsansa zeda aSot da grigol [16, 252];
da misca... faravniTgan mtkuramde [14, 205];
da Sekrbes bazaleTs, tbisa pirsa [16, 269].
b. topohidronimebi:
da daipyres egris-wyliTgan... cixe-gojamde [14, 146];
da dauwera egris wyalsa da klisurasa Sua queyana ziTvad [14, 177];
saistorio wyaroebSivea hidronimebis: `abaSisa~ da `cxeniswylis~ eti-
mologiebis avtoriseuli gaazreba. wyaroebSi vkiTxulobT: “... rameTu abaSTa
naTesavi iyo dabanakebuli mdinaresa mas zeda, romelsa rqÂan abaSa, xolo
unebi da etlebi mdinarisa kidesa, romelsa rqÂan cxeniswyali” [14, 237].
avtori gvixsnis: “...da viTarca aRiares cixe goji, da daibanakes maT
zeda orTa, msgavsad erTisa, da gardamoxda wÂma ficxeli, aRdges mdinareni
sastikad; da mimarTa umcrosman wyalman spaTa abaSTasa, da wariRo maTgan
mkÂrcxli ocdasami aTasi. da mimarTa ufrosman wyalman mÃedarTa, romelTa
_ igi banaki iyo uWalake, romelnime ivltodes adgiliTa da romelnime xeTa
zeda gaÃdes, da wariRo cxeni ocdaTxuTmeti aTasi. da mieriTgan saxel-edva
orTa maT mdinareTa: erTsa cxeniswyali da erTTa abaSa” [14, 238].
aqve gvinda SevniSnoT, rom sxva mosazrebis mixedviT, `mdinare
cxeniswyals adre ceniswyali unda rqmeoda, radgan mis saTaveebTan,
svaneTSi, mdebareobs sofeli cana anu cena, Semdeg ceniswyali cxeniswyalad
gadakeTda~ (259, 526).
rogorc Zveli berZnuli wyaroebidan Cans, am mdinares ukve Soreul
warsulSi erqva cxeniswyali, `berZnebi Targmnidnen mas da hippos-s
uwodebdnen, rac berZnulad `cxens~ niSnavs~ (259, 526).
161
$ 8. cixeebisa da cixe-qalaqebis saxelebi saistorio TxzulebebSi
saistorio wyaroebSi uxvad gvxvdeba saxelwodebani istoriul saqarT-
veloSi arsebuli cixeebisa, romlebic mniSvnelovan rols asrulebdnen saf-
rTxis SemTxvevaSi. orkomponentianobisas ufro xSiria postpoziciuri wyoba,
vidre prepoziciuri. sakvlev wyaroebSi cixe-qalaqebis aRniSvnis mxolod sa-
mi saxeoba davadastureT. Aaqac gvxvdeba rogorc prepoziciuri, ise postpo-
ziciuri wyoba.
a. cixeebi
a) prepoziciuri wyoba:
...Semusra... Wermisa cixe, da velis-cixe [14, 201];
auges Suris-cixe [16, 268];
xolo wirqualis cixe... TÂT daiWires [16, 275].
b) postpoziciuri wyoba:
... mcxeTiT aRvides cixesa armazisasa [14, 159];
...mogce cixe Tuxarisi [14, 171];
artavaz aRaSena cixe artanujisa [14, 178];
da ganaaxla cixe axizisa [14, 178];
xolo cixesa kalisasa darCes kacni [14, 224];
...cixe-goji Semusra, da moadga cixesa anakofisasa [14, 235];
aRago cixe kldekarTa [16, 258];
moadga cixesa TmogÂsasa [16, 263];
Sevida cixesa kapoetisasa [16, 264];
moadges cixesa veJinisasa [16, 264];
aago cixe lowobanTa [16, 265];
moutana Tana cixe misi ujarmo [268];
...samTa cixeTa: naxWevanisa, boWormisa da lowobanTa [16, 268].
cixe marnisa hqonda maSin xaxuasa [16, 268];
da hqonda cixe atenisa [16, 276];
Sevida cixesa wefTisasa [16, 277];
cixesa Sina fanaskertisasa [16, 283];
cixesa Sina TmogÂsasa [16, 283]...
aqve gvinda SevniSnoT, rom erT SemTxvevaSi cixis saxeli msazRvrel-
sazRvrulis gareSe Segvxvda:
162
muniT movida yuels [16, 263].
erT SemTxvevaSi ki cixis saxeli nacixaris mniSvnelobiT davafiqsireT,
wyoba postpoziciuria:
dajda nacixarsa Ãidrisasa [14, 243].
b. cixe-qalaqebi
a) prepoziciuri wyoba
da cxovrobdes rusTavs cixe-qalaqsa [14, 159].
b) postpoziciuri wyoba
moadges cixe-qalaqsa karaspola [14, 159];
spani vaxtangisi dadges velsa zeda... cixe-qalaqsa... darfaka [14, 201].
aRsaniSnavia is garemoebac, rom qarTuli wyaroebisa da agiografiuli
Zeglebis Sedarebisas am ukanasknelSi cixis saxelis aRniSvnis mxolod ori
forma aRvnusxeT: artanujis cixe (12) da yuelis cixe (12). orive SemTxvevaSi
wyoba prepoziciuria.
$ 9. eklesionimebi saistorio wyaroebSi
eklesionimi toponimis saxeobaa da igi religiuri niSniT gamorCeuli
sakuTari saxelia. eklesionimebis aRniSvnis ori SemTxveva dasturdeba: erTi,
rodesac igi toponimis rols asrulebs; meore _ rodesac toponimi eklesio-
nimad qceula. saistorio wyaroebSi, iSviaT SemTxvevaSi, orkomponentiani ek-
lesionimi prepoziciuri wyobiT aRiniSneba, ufro xSirad ki postpoziciuri
wyobiT.
a. prepoziciuri wyoba
...romelni dian... garemos berTubnis monastrisa [14, 210];
...guaramisa ganusrulebies aRSeneba tfilisis sionisa [14, 222].
b. postpoziciuri wyoba
...aRaSena sioni samSÂldisa [14, 142];
artavaz aRaSena... samni eklesiani daba merisa, Sindobisa da axizisa [14, 178];
artavaz aRaSena... monasteri romel ars opiza [14, 178];
Semdgomad missa aRaSena eklesia niqozisa [14, 199];
...aRaSena... eklesia wyarosTavisa [14, 205];
daviT kurapalatman aRaSena eklesia xaxulisa [16, 259];
aRaSena eklesia saZmors [14, 243];
163
aRaSena saydari Wyondidisa [16, 265];
aRaSena eklesia moqÂsa [16, 274];
aRaSena saydari bediisa [16, 281];
basili mosca monasteri kestoria [16, 282].
aqve SevniSnavT, rom saistorio wyaroebSi gvxvdeba SemTxvevebi, rodesac
religiuri niSniT gamorCeuli adgilebi `saxelobiTi~ aRniSvnisaa, mag.:
iloca alaverds wmidisa giorgis winaSe [16, 264];
aRaSena eklesia stefan-wmidisa mcxeTas [14, 140];
taZari wmidisa RmrTismSoblisa aRaSena afxazeTs Sina, biWvintas [14, 215].
analogiebi gvaqvs agiografiul ZeglebSic. mag.: `... vinaÁTgan povnil iyo
wmidaÁ igi mcire eklesiaÁ (opizas) wmidisa naTlis-mcemlisaÁ~ [12, 253]; `...mo-
vides xancTad sayofelsa didisa mowamisa giorgisa~ [12, 275]; `maSin sixaru-
liTa aRivso (wm. Ggrigoli _ d.k.), rameTu mohmadla ufalman gulisaebr
misisa saqme igi keTili madliTa da meoxebiTa wmidisa RmrTis-mSobelisaÁTa,
romlisaca saxelsa zeda aReSena wmidaÁ igi monasteri (SatberdSi) maradis
didebad dedisa RmrTisa...~ [12, 283).
saistorio wyaroebisa da agiografiuli Zeglebis SedarebiTma analizma
gviCvena, rom eklesionimTa saxelebis aRniSvnis SemTxvevebi am ukanasknelSi
ufro xSirad gvxvdeba.
daskvnebi
164
1. enaSi uamravi anTroponimi moipoveba. maTgan zogi ZirZvelia, sakuTari
fondis kuTvnilebaa, zogic _ nasesxebi. adgilobrivi anTroponimiis ganviTa-
rebaze Taviseburi gavlena iqonia qarTlis moqcevam. qarTvel tomebSi gavr-
celebuli warmarTuli anTroponimia TandaTanobiT Seaviwrova da daviwye-
bas misca qristianulma mwignobrobam. agiografiuli Zeglebis analizma da-
adastura, rom kalendaruli warmoSobis adamianis saxelebi ufro xSirad
ixmareba, vidre arakalendaruli, rac, ra Tqma unda, bunebrivi movlenaa. qar-
TlSi qristianobis saxelmwifo religiad gamocxadebam, rogorc Cans, sabo-
lood ganapiroba qristianuli (kalendaruli) piris saxelebis damkvidreba.
2. saanalizo masalaze dakvirvebam gviCvena, rom piris saxelTa kninobiT-
alersobiTi formebi qarTuli samwerlobo enis adreul safexurze iCens
Tavs. agiografiul TxzulebebSi gvxvdeba ramdenime SemTxveva, rodesac ada-
mianis sakuTari saxeli nawarmoebia kninobiTis -a sufiqsiT. -a aq derivatia,
mawarmoebeli moferebiTobisa (kninobisa), romlis darTvam sityva sakuTar
saxelTa TanrigSi gadaiyvana. aseTebia: kupra, sula, werta.
3. fuZis gaorkeceba erT-erTi saSualebaa kompozitebis Sesadgenad ro-
gorc saxeleSi, ise zmnebSi. agiografiul ZeglebSi fuZis gameorebiT piris
saxelebis warmoqmnis erTi SemTxveva dasturdeba: laklaki.
4. agiografiul mwerlobaSi gvxvdeba SemTxvevebi, rodesac piris saxelad
gamoyenebulia tomis (xalxis) saxeli. mag., kaxaÁDda, Cveni varaudiT, cxove-
lis saxeli _ kravi.
5. agiografiul ZeglebSi piris saxelTa erTi jgufi gadmocemulia im sa-
xiT, rom sityvis fuZed miRebulia berZnulis nominativis forma. esenia: mar-
kelaoz, klementoz, Ãuedios, dimitrios, antonios, anastos. Aanalogiebi
gvaqvs saistorio wyaroebSic: domnos, damianos, evtiqios, ivbimianos, iusti-
nianos, palekarpos da sxv.
6. agiografiul Zeglebs SemounaxavT personaJTa rogorc berad (monaz-
vnad) aRkvecis SemTxvevaSi darqmeuli saxelebi, ise maTi eriskacobis saxe-
lebic: miqel _ gobron; bevreulis _ anastasia; anatole _ antonios; latav-
ri _ Tekla; saba _ saban; gÂrobandak _ evstaTi. Tumca gvxvdeba SemTxvevebi,
rodesac personaJebi mxolod berobis saxelebs atareben. mag.: arseni, dimit-
rios. saistorio wyaroebSi mxolod erTi SemTxveva aRvnusxeT, rodesac
165
personaJs erobis da berobis saxelebiT moixsenieben: adarnase _ yofili //
monazon-qmnili basili.
7. erTsa da imave an sxvadasxva agiografiul ZeglebSi piris saxelebi
warmodgenilia or an met variantad. variantebs qmnis fonetikuri cvlilebe-
bi: bgeris dakargva an CarTva, xmovnis an Tanxmovnis Senacvleba. mag.:
adrnese//adarnase//adarnese//adarnerse, burzo//borzo, sÂmion||sÂmeon,
abulasad||abulasaT... analogiebi gvaqvs saistorio wyaroebSic. Mmag.,
guaranduxt//guranduxt, miqael//miqel, miri//mihri, jibRa//jibRu, stefa-
ne//stefanoz//stefanos da sxv. aRniSnuli SemTxvevebi metyvelebs imaze, rom
anTroponimTa daweriloba sabolood araa Camoyalibebuli.
8. agiografiul ZeglebSi aRnusxuli piris saxelebi ZiriTadad Zveli eb-
rauli, berZnuli, laTinuri, arabuli, sparsuli, arameuli da qarTuli war-
moSobisaa. ufro produqtiulia berZnuli da Zveli ebrauli warmoSobis
adamianTa saxelebi. Zvel saqarTveloSi gavrcelebuli adamianis saxelebi
imave formiT davadastureT Tanamedrove saqarTveloSi 57, xolo saxecvli-
li formiT _ 23 SemTxvevamde. SedarebiTma analizma gviCvena, rom ZeglebSi
mocemul piris saxelTagan dRes yvelaze metad gavrcelebuli saxelia gi-
orgi (147454 SemTxveva), naklebad gavrcelebuli _ ioane (51 SemTxveva).
saistorio wyaroebis piris saxelebi, rogorc kvlevam gviCvena ZiriTadad
Zv. ebrauli (//ebrauli), Zv. iranuli (//iranuli), Zv. berZnuli (//berZnuli), Zv.
sparsuli (//sparsuli), arabul-sparsuli, laTinuri da arameuli war-
moSobisaa. bevri saxeli jer kidev Seuswavlelia. ufro gavrcelebulia ber-
Znuli da iranuli warmoSobis adamianTa saxelebi. V-X ss-Si dadasture-
bul 105 piris saxelidan Tanamedrove saqarTveloSi imave formiT gvxvdeba
69, xolo saxecvlili formiT _ 46. piris saxelTa gavrcelebis mxriv igive
Sedegi miviReT, rac agiografiuli Zeglebis kvlevis dros. kerZod, istori-
ul saqarTveloSi gavrcelebul adamianTa saxelTagan dRevandel saqarTve-
loSi yvelaze gavrcelebulia giorgi (147454 SemTxveva), naklebad gavrcele-
buli _ ioane (51 SemTxveva).
9. onomastikaSi genetikuri analizi gamoavlens saerTo amosavali fuZis
mqone saxelebsa da maTs variantebs. es xdeba kanonzomier
bgeraTSesatyvisobaTa da SesaZlebel fonetikur procesTa gaTvaliswinebiT.
zogjer sxvadasxva enis sakuTar saxelTa homogenurobis dadgena TavisTavad
166
gulisxmobs diferencirebul analizsac, anu heterogenuri sakuTari saxele-
bis gamijvnasac. genetikuri analizisaTvis Cven SevarCieT Semdegi anTropo-
nimebi: abo, basili, giorgi, demetre, evstaTi, Teodore, Tekla, ia, ioane,
iosebi, kaxa, arCili, bagrati, barami, daCi, vaxtangi, mariami da sxv. A
agiografiuli Zeglebisa da saistorio wyaroebis piris saxelebis geneti-
kuri TvalsazrisiT kvlevam gamoavlina, rom bevri piris saxelis warmomav-
loba, mniSvneloba da fonetikuri saxesxvaobis gamomwvevi mizezebi nawili
Seswavlilia, nawili _ Sesaswavli.
10. sakuTari saxelebis bruneba Zvel qarTulSi asaxavs saxelTa brunebis
ganviTarebis uZveles etapebs, im safexurebs, romlebic win uswrebda sazoga-
do saxelebis kargad Camoqnil da mtkiced Camoyalibebul sistemas. agiogra-
fiuli Zeglebis analizma dagvanaxva, rom adamianTa sakuTari saxelebis ga-
Tanabreba brunvaSi sazogado saxelebTan ufro iSviaTia, vidre geografi-
uli obieqtebis saxelebisa. gaTanabrebis procesi, maSasadame, ufro adre
dawyebula geografiul saxelebSi, vidre adamianTa saxelebSi.
11. anTroponimia, Tavis mxriv, ori saxis monacemebs aerTianebs: adamianTa
sakuTar saxelebsa da gvarebs. maTi Seswavla erTmaneTTan mimarTebiT,
magram mainc cal-calke xdeba, ris gamoc patronimika anTroponimikis calke
dargad gvevlineba. agiografiul ZeglebSi gvarebi (dRevandeli
mniSvnelobiT), garda ori SemTxvevisa (dafanCuli, bahlaundi), ar
dasturdeba. gvxvdeba mxolod warmomavloba-sadaurobis (saba iSxneli,
zaqaria anCeli, giorgi CorCaneli...), xeloba-profesiis (sÂimeon mesvete),
daxasiaTebis (makari uZluri, arseni didi...), titulis (varsqen pitiaxSi, aSot
kurapalati...) aRmniSvneli fsevdogvarebi, romlebic memkvidreobiT ar ga-
dadis. am tipis nimuSebi ZiriTadad orwevriani anTroponimuli formuliTaa
gaformebuli.
didZali patronimuli masalaa fiqsirebuli qarTul saistorio wyaroeb-
Si. dasturdeba warmomavloba-sadaurobis: abibos nekreseli, grigol fxu-
eneli, daCi korinTeli, kvirike baneli, stefane xirseli, giorgi aRwefeli...;
sagvareulo Stos (genetikuri erTianobis): samoel donauri, gabriel dona-
uri, goderZi mdgeuri, adarnase bagrationi, adarnase adarnasiani, nerse ner-
siani, juanSer juanSeriani; eTnonimuri warmoSobis: buRa Turqi, leon berZe-
ni, xalil arabi, TarÃan xazari: mamisaxelobiTi: ivane arSis Ze, ise Sixis Ze,
167
xalil izidis Ze... epiTetiani: artavaz ZuZumte, aSot kekela, bagrat regueni,
baram Cubini, sumbat tiezerakeli, qasre ambarvezi, vaxtang gorgasali... titu-
lis: mirian mefe, daviT kurapalati, guaram mamfali, bagrat magistro kura-
palati...; titulisa da dinastiuris: ivane mTavari Savliani; saeklesio titu-
lis: melqisedek kaTalikos-patriarqi, barTlome kaTalikosi, miqael episko-
posi, fadla qorepiskoposi...: samoel monazoni...; warmomavlobisa da titulis:
stefane mtbevar episkoposi, sumbat mamfal artanujeli...; ormagi: goderZian-
ni tbelni, bivritian sefewuli da calmxrivi: mameanni anTroponimuli for-
mulis komponentebi. ufro xSiria pirovnebis saxelis orwevriani anTroponi-
muli formulis komponentebiT aRniSvna.
12. agiografiuli Zeglebisagan gansxvavebiT saistorio wyaroebSi dastur-
deba toladSerwymuli onimis erTi jgufi, romlis komponentebi asidentu-
rad aris SeerTebuli. mag.: abdal _ meliqi, varaz – bakur, farsman _ farux
da sxv.
13. toponimebi, iseve rogorc anTroponimebi, enis leqsikuri fondis orga-
nuli nawilia. toponimi leqsikurad enis erTeulia, funqciiT _ sakuTari sa-
xeli. qarTul toponimiaSi struqturul-enobrivi TvalsazrisiT gamoiyofa
sami jgufi: martivi (anCi, divri...), warmoqmnili (eruS-eT-i, goderZ-is-a, ars-
ian-i...) da Txzuli (beras juar, yvelis cixe, garesja...). gvxvdeba rogorc
TanxmovanfuZiani (mtkvari, qarTli, Cori, neZÂi, babgeni...), iseve xmovanfuZiani
geografiuli saxelebi (anWkora, umwa, gunaTle, ZinZe, tao...).
piris saxelTa msgavsad, agiografiul ZeglebSi gvxvdeba variantuli
toponimebi: bobxa//bobRa, SeSisTavi//Tavi SeSisaÁ, kÂrikeTi//kÂrike wmida,
wyaros Tavi//wyarosTavi. Aanalogiebi gvaqvs V-VII ss. saistorio wyaroebSic:
darialani//dariani//dariela, rac imaze metyvelebs, rom geografiul
saxelTa daweriloba Zvel saqarTveloSi normad ar iyo qceuli.
14. qarTuli mxatvruli da saistorio mwerlobis uZveles ZeglebSi aris
msjeloba toponimTa warmoSobis gzebsa da saSualebebze. saanalizo masala-
ze dakvirvebam gamoavlina, rom msazRvrel-sazRvruliani sintaqsuri konst-
ruqciis gamartiveba erT-erTi komponentis mokvecis gziTa da darCenili kom-
ponentis toponimizacia, rogorc erTsityvian toponimTa warmoqmnis erT-er-
Ti gza, aTaswleulis manZilze moqmedebda. es miiRweva ramdenime saSuale-
biT: 1. eliptirebiT (mokvecilia sazRvruli an msazRvreli komponenti: wer-
168
taÁsni adgili wertaÁsni, bakTa adgili bakTa...); 2. warmoqmniT (saTaxve,
struqturuli TvalsazrisiT derivaciuli formaa); 3. sityvaTSeerTebiT (Se-
SisTavi, zarzma, gareja... SedgenilobiT rTuli orkomponentiani erTeule-
bia).
15. adamianebs geografiuli saxelwodebaTa warmoSobis sakiTxebi uxsova-
ri droidan ainteresebdaT. agiografiul ZeglebSive Cans avtorTa maRali
lingvisturi azrovneba. mocemulia: sagodeblis, divris, saTaxvis, zarzmisa
da sxvaTa etimologia.
16. toponimTa lokalizacia-etimologiis kvleviT ara erTi da ori mecni-
eri dainteresebula. naSromis meore nawilis I da II TavSi warmodgenili
gvaqvs: vaxuSti bagrationis, k. hanis, n. maris, iv. javaxiSvilis, a. SaniZis, p.
ingoroyvas, i. sixaruliZis, m. janaSvilis, s. janaSias, s. kakabaZis, z.
WumburiZis, g. bedoSvilisa da sxvaTa dakvirvebebi ama Tu im geografiuli
obieqtebis adgilmdebareobisa da saxelis warmomavlobis Sesaxeb.
17. saistorio wyaroebSi gvxvdeba zmnuri toponimi xerTvisi, romelic mi-
Rebulia erTvis formisagan da daerTvis III obieqturi piris niSani x-ani. ze-
moT aRniSnuli toponimi imiT aris mniSvnelovani, rom dRemde Semogvinaxa
Zveleburi forma.
18. saistorio TxzulebebSi dasturdeba SemTxvevebi, rodesac avtori gar-
kveul cnobebs gvawvdis ama Tu im toponimis adgilmdebareobaze. aseTebia:
pitiota, sobRis cixe, kalmaxis klde da sxv. Aanalogiebi gvaqvs agiogra-
fiul ZeglebSic, kerZod, “wm. Aabo tfilelis martvilobaSi”, rodesac ioane
sabanisZe migvaniSnebs mikrotoponim sagodeblis adgilmdebareobaze.
19. saistorio wyaroebSi Segvxvda sami teritoriuli da erTi qronolo-
giuri identifikaciis SemTxveva, rodesac avtori erTsa da imave geografi-
uli obieqtis saxels ornairi dasaxelebiT gvTavazobs. aseTebia: karni ovse-
Tisa//dariani, agaraki//xunani, zena sofeli//qarTli; karaspola//karnu-qalaqi.
20. hidronimi toponimis saxeobaa. hidronimTa warmoebaSi mniSvnelovan
rols asruleben literaturuli da dialeqturi hidrografiuli nomenebi.
hidronimebi zogjer TavianT lokalur monacemebzec migvaniSneben. am SemTx-
vevaSi isini topohidronimebad gvevlinebian. saistorio wyaroebSi gvxvdeba
rogorc hidronimebi (bedruji, aragÂi, abaSa, cxeniswyali...), ise topohidro-
nimi (egris-wyali), romlebic erTi an ori leqsemiT gadmoicemian. saistorio
169
wyaroebSivea Senaxuli hidronimebis: `abaSisa~ da `cxeniswylis~ etimologi-
is avtoriseuli gaazreba, rac ZiriTadad xalxuri etimologiis STabeWdi-
lebas tovebs.
21. saistorio TxzulebebSi fiqsirdeba istoriul saqarTveloSi arsebu-
li cixeebisa da cixe-qalaqebis saxelwodebani, romlebic mniSvnelovan
rols asrulebdnen safrTxisas. Oorkomponentianobis SemTxvevaSi gvxvdeba
rogorc prepoziciuri (Wermis cixe, Suris cixe, wirqualis cixe...), ise post-
poziciuri wyoba (cixe kalisa, cixe veJinisa, cixe marnisa...).
22. eklesionimi toponimis saxeobaa da igi religiuri niSniT gamorCeuli
sakuTari saxelia. eklesionimebTan dakavSirebiT unda aRiniSnos ori SemTx-
veva: erTi, rodesac igi toponimis rols asrulebs da meore _ rodesac to-
ponimi eklesionimad qceula. saistorio wyaroebSi, iSviaT SemTxvevaSi, or-
komponentiani eklesionimi prepoziciuri wyobiT aRiniSneba (berTubnis monas-
teri, tfilisis sioni), ufro xSirad ki postpoziciuri wyobiT (sioni sam-
SÂldisa, eklesia niqozisa, saydari bediisa, monasteri kestoria...). saisto-
rio wyaroebSi dasturdeba SemTxvevebi, rodesac eklesionimi `saxelobiTi~
aRniSvnisaa. aseTia: alaverdis wm. giorgis saxelobis eklesia, biWvinTis wm.
RvTismSoblis saxelobis eklesia da mcxeTaSi stefane-wmindis saxelobis
taZari. analogiebi gvaqvs agiografiul ZeglebSic. mag.: wm. iovane naTlism-
cemlis taZari (opizaSi), wm. RvTismSoblis saxelobis monasteri (SatberdSi),
wm. giorgis saxelobis taZari (xanZTaSi).
danarTi I
170
agiografiuli Zeglebis saero wodebis personaJebi
a
abdila (3) _ Zeglis mixedviT, igive xalifa mansuri baRdadSi (754-775 w.w).
abulasaT (12) _ Zeglis mixedviT, gabriel dafanCulis vaJi (daaxl. VIII-IX
ss.).
abul-kasim (5) _ igive abul yasim iusuf abusajis Ze, samxreT azerbaijanis
arabi amira (901-927 w.w.) sajidebis dinastiisa (277, 96).
adrnese kurapalati (3) _ qarTlis erismTavari da kurapalati VIII s. II
naxevarSi, nerse erismTavris mama (196, t. I, gv. 85).
adarnase (12) _ igulisxmeba adarnase I (daaxl. 867-869 w.w.), aSot didis uf-
rosi Ze, qarTvel bagrationTa klarjeTis Stos mamamTavari, bagrat I kurapa-
latisa da gvaram mamflis Zma da TanammarTveli (277, 99).
adarnase mefe (5) _ adarnase II, daviT I kurapalatis Ze, qarTvelTa mefe (881-
923 w.w.) (277, 99).
arvand guSnaspi (2) _ Zeglis mixedviT, qarTlis marzpani (540-544 w.w.).
arSak (7) _ somxeTis mefe (368-386 w.w.) (196, t. I, gv. 613).
arSuSa pitiaxSi (1) _ qvemo qarTlis, anu gugareTis mTavari (pitiaxSi) V s.
Sua wlebSi. qarTuli da somxuri wyaroebis cnobiT, igi yofila kaci
`Wkviani da gamorCeuli~, mSobliuri kulturis, qristianuli eklesiis
moamage (277, 146).
arSuSa (12) _ Zeglis mixedviT, gabriel dafanCulis vaJi (daaxl. VIII-IX ss.).
aSot kurapalati (12) _ 1. aSot I didi (g. 29.I.826, dolisyana), tao-klarjeTis
bagrationTa dinastiis mamamTavari. IX s. 20-ian wlebamde iyo qarTlis eris-
mTavari. saTaveSi edga qarTlis brZolas arabTa winaaRmdeg, magram damarcxda
da iZulebuli gaxda gaqceuliyo SavSeT-klarjeTSi, romelic politikurad
bizantias ekuTvnoda. aSot I am adgilebis mflobeli da bizantiis vasali
gaxda, miiRo bizantiis samefo karis kurapalatis pativi. ganaaxla da
rezidenciad gaixada cixe-simagre artanuji. aSot I mokles Sinagamcemlebma.
misma memkvidreebma, romlebic `qarTvelTa mefeebad~ iwodebodnen, saTave da-
udes bagrationTa samefo dinastias; 2. adarnerse mefis Ze (X s.) (277, 159).
aSot kuxi (5) _ erisTavTerisTavi (g. 918), bagrationTa klarjeTis Stos
warmomadgeneli, gurgen I kurapalatis Ze, tbeTis sakaTedro taZris damaar-
171
sebeli. misi SekveTiTaa dawerili qarTuli agiografiuli mwerlobis Tval-
saCino Zegli stefane mtbevaris `miqel-gobronis wameba~ (277, 159).
b
bagrat kurapalati (12) _ bagrat I, tao-klarjeTis mTavari (826-876 w.w.).
daaxl. 330 bizantiis keisrisagan miiRo `qarTvelTa kurapalatis~ tituli.
bagrat I dros tao-klarjeTSi grZeldeboda aSot I mier dawyebuli didi
saeklesio-samonastro mSenebloba, romlis erT-erTi iniciatori grigol
xanZTeli iyo (277, 168).
bagrat erisTavT-erisTavi (12) _ X saukunis qarTveli mwignobari (gard.
966), adarnase kurapalatis Svili. giorgi merCulis `wm. grigol xanZTelis
cxovrebaSi~ igi moxseniebulia rogorc eklesiis mSenebeli, saRmrTo wigne-
bis maZiebeli da Semkrebi. 958-966w.w. mas ganuaxlebia `wm. grigol xanZTelis
cxovreba~, CaurTavs ramdenime saswauli (196, t. II, gv. 128).
bagrat Saroeli (12) _ Zeglis mixedviT, adarnase kurapalatis colis,
bevreulis, mama (daaxl. VIII-IX ss.).
beSqen (13) _ Zeglis mixedviT, giorgi mTavris dis, latavris, vaJi (daaxl. IX
s.).
beSqen bahlaundi (13) _ Zeglis mixedviT, iovanes Ze, mirianis mama (daaxl. IX
s.).
bubaqri (10) _ gulzviadi aznauri, romelic daviT garejelis mier saswau-
lebis moxdenis Semdeg wminda naTlobiT moinaTla, ojaxic da msaxurebic
monaTla da garejas, daviTis salocavi da sadgomi gamoqvabulis pirdapir,
kldeSi, feriscvalebis saxelobis eklesia gamoakveTina (154, 77).
buRa (4) _ arabTa laSqris sardali, `Turqi mona~. igi Tbiliss 853-854 w.w.
Semoesia (277, 202).
g
gabriel dafanCuli (12) _ (daaxl. VIII-IX ss.) giorgi merCulis daxasiaTebiT,
gabrieli iyo `aznauri didebuli~, `didebuli mTavari~, `erismTavari~, `keTi-
lad morwmune~... Zeglis mixedviT, gabrieli da misi meuRle, mariami, iyvnen
grigolis pirveli xelisSemwyobni xanZTis monastris mSeneblobaSi.
garbaneli (13) _ Zeglis mixedviT (daaxl. IX s.).
giorgi (12) _ afxazTa mefe giorgi II (922-957) konstantine III Ze (277, 226).
172
giorgi CorCaneli (13) _ adrindeli feodaluri xanis didi aznauri samx-
reT saqarTveloSi, samcxeSi (daaxl. IX s.). basili zarzmeli mas did mTa-
vars uwodebs. giorgi CorCanelis samflobelo samcxeSi yvelaze vrceli da
ermravali iyo. hqonda taZrebi da sasaxleebi zanavsa da CorCanSi (axlande-
li adigenis raioni). aqedan modis CorCanelis gvaric. giorgi CorCanelma
didZali simdidre dautova zarzmis monastersac, romelic misi xelSe-
wyobiT aaSenes serapion zarzmelis meTaurobiT samcxeSi Casulma berebma
(277, 232).
grigoli (2) _ Zeglis mixedviT, qarTlis mamasaxlisi (daaxl. VI s.).
grigoli (12) _ Zeglis mixedviT, Satberdis mamasaxlisi, aznauris, lipari-
tis Ze (daaxl. VIII-IX ss.).
guarami (12) _ Zeglis mixedviT, gabriel dafanCulis vaJi (daaxl. VIII-IX ss.).
guaram mamfali (12) _ guaram didi (daaxl. VIII-IX ss.), aSot kurapalatis
umcrosi vaJi (277, 223).
gurgen (12) _ 1. gurgen I, bagrationTa klarjeTis Stos warmomadgeneli,
adarnase I Ze, erisTavTerisTavi, kurapalati (881-891 w.w.) flobda amiertaos
nawils da kalmaxs. anderZis Tanaxmad, dakrZales xanZTaSi, grigol xanZTe-
lis saflavis maxloblad; 2. gurgen IV, bagrationTa klarjeTis Stos war-
momadgeneli, adarnase II Ze, erisTavTerisTavi (918-941 w.w.). aRniSnuli titu-
li miiRo aSot kuxis (gurgen I kurapalatis Ze) gardacvalebis Semdeg. wya-
roebi mas moixsenieben rogorc did erisTavTerisTavs. gurgen IV daasrula
xanZTis axali eklesiis mSenebloba (277, 248).
gurgen erisTavi (3) _ Zeglis mixedviT (daaxl. VIII s.), qarTlis erisTavis,
stefanozis, mama.
gurgen erisTavTa erisTavi (5) _ Zeglis mixedviT, yvelis cixis patroni
(daaxl. X s.).
d
daviT kurapalati (12) _ daviT I (876-881 w.w.). bagrat I ufrosi Ze, bagra-
tionTa taos Stos warmomadgeneli. kurapalati 876 wlidan. 881 wels vera-
gulad mokla gvaram (guaram) mamflis Zem _ nasram (277, 252).
daviT mamfali (12) _ Zeglis mixedviT (X s.).
demetre//dimitri (12) _ afxazTa samefos (dasavleT saqarTvelo) mefe (daaxl.
825-861 w.w.), leon II Ze. energiulad ibrZoda axlad Seqmnili samefos damouki-
173
deblobis dasacavad. misi saSinao politikis erT-erTi mTavari amocana iyo aR-
mosavleT saqarTvelos eklesiis gavlenis ganmtkiceba dasavleT saqarTveloSi.
am mizans emsaxureboda misi xelSewyobiT IXs. I naxevarSi dasavleT saqar-
TveloSi wm. grigol xanZTelis mier qarTuli monastris daarseba (277, 270).
v
vazgeni (7) _ Zeglis mixedviT, daba vaJganis mkvidri, daviTisa da tiriWanis
naTesavi (daaxl. IV s.).
varamSapo (7) _ Zeglis mixedviT, sparseTis mefe (daaxl. IV s.).
vardani (1) _ vardan mamikoniani, SuSanikis mama, gamoCenili somexi sardali.
saTaveSi edga iranis winaaRmdeg ajanyebas. daiRupa sparselebTan brZolaSi
451 w. (277, 305).
vardani (7) _ Zeglis mixedviT, warCinebuli erisTavi basianis xevSi, daba
onkomSi, daviTisa da tiriWanis mama (daaxl. IV s.).
varsqen pitiaxSi (1) _ qvemo qarTlis mmarTveli V s. II naxevarSi. miiRo
iranuli saxelmwifo sarwmunoebad aRiarebuli mazdeanoba da daupirispirda
qarTlis mefes. vaxtang gorgasalma igi moakvlevina 482 w. (277, 306).
veJan buzmiri (2) _ qarTlis marzpani VI s. 40-ian wlebSi (196, t. IV, gv. 367).
T
Tagine (7) _ Zeglis mixedviT, daviTisa da tiriWanis deda, vardan erisTavis
meuRle (daaxl. IV s.).
Tevdore (12) _ Zeglis mixedviT, xanZTis mamasaxlisi (daaxl. VIII-IX ss).
Tevdosi (7) _ Zeglis mixedviT, daviTisa da tiriWanis warmarTi biZa (daaxl.
IV ss.). diswulebis daxocvis Semdeg igi sinanulSi Cavarda da qristianad
moinaTla.
Teodora (4) _ Zeglis mixedviT, saberZneTis dedofali (daaxl. IX s.).
i
ia (13) _ Zeglis mixedviT, aq mamakacis saxelia (daaxl. IX s.).
iovane (13) _ Zeglis mixedviT, beSqen bahlaundis mama (daaxl. IX s.).
iovane (12) _ Zeglis mixedviT, jiblaris mama (daaxl. VIII-IX ss.).
k
kostantine (3) _ leonis Ze, kostantinepolis mefe (daaxl. VIII s.) (196, t. V,
gv. 641).
174
kravi (12) _ Zeglis mixedviT, mirean aznauris meuRle, arsen kaTalikosis
deda (daaxl. VIII-IX ss.).
kvipriane (13) _ Zeglis mixedviT, serapion zarzmelis mama (daaxl. IX s.).
l
laklaki (13) _ Zeglis mixedviT, giorgi mTavris dis, latavris, vaJi (daaxl. IX s.).
latavri (monazvnobaSi Tekla) (13) _ Zeglis mixedviT, giorgi mTavris da (daaxl.
IX s.).
leoni (3) _ kostantinepolis mefis, kostantines mama (daaxl. VIII s.) (196, t.
VI, gv. 191).
m
mireani (//miriani) (12) _ Zeglis mixedvviT, gabriel dafanCulis meuRle,
marTlmorwmune qristiani (daaxl. VIII-IX ss.).
mahdi (3) _ xalifa (775-785 w.w.), xalifa mansuris (abdila) vaJi (196, t. VI, gv.
524).
miqaeli (4) _ Zeglis mixedviT, saberZneTis dedoflis, Teodoras, vaJi (daaxl. IX s.).
miriani (13) _ Zeglis mixedviT, giorgi CorCanelis siZe, dis qmari, beSqen
bahlaundis Ze (daaxl. IX s.).
mireani/(/miriani) (12) _ Zeglis mixedviT, keTilmorwmune aznauri, arsen
kaTalikosis mama (daaxl. VIII-IX ss.). mirians didi roli miuZRvis arsenis
gakaTalikosebaSi.
mirian mefe (8) _ qarTlis mefe mirian III (IV s.), romlis drosac qarTlSi
qristianoba saxelmwifo religiad gamocxadda (196, t. VII, gv. 11).
mose (3) _ Zeglis mixedviT, sarkinozTa mefe, amira mumni (daaxl. VIII s.).
mcxueda(//mcxuedaÁ) Á (12) _ Zeglis mixedviT, keTilmorwmunisa da eklesiaTa
maSeneblis arsenis vaJi (VIII-IX ss.)..
n
nerse (3, 12) _ nerse II, qarTlis erismTavari VIII s. II naxevarSi, 781 wlamde. adarna-
se kurapalatisa da erismTavris Ze. 772 xalifa mansurma antiarabuli saqmianobi-
saTvis baRdadSi gaiwvia da sapyrobileSi Casva. xalifa mahdim (775-785 w.w.) gamefe-
bisTanave gaaTavisufla nerse II da imave pativiT qarTlSi gamoistumra. xuTi
wlis Semdeg nerse II kvlav SeebrZola arabebs, Semdeg Tavisi mxleblebiT xaza-
rebTan gaiqca (darialis gziT), radgan maTi daxmarebis imedi hqonda. xazareTidan
nerse dasavleT saqarTveloSi (afxazeTSi) gadavida, sadac winaswar hyavda col-
175
Svili gaxiznuli. aq man Seityo, rom xalifas qarTlis erismTavrad misi diswu-
li, stefanoz gurgenis Ze, daeniSna. nersem amirasagan qarTlSi dabrunebis nebar-
Tva da uSiSroebis garantia iTxova. amiram es Txovna Seusrula. nerses cxovre-
bis am periodTan aris dakavSirebuli misi arabi msaxuris, abos, tragikuli Tavga-
dasavali (196, t. VII, gv. 394).
p
patrik (12) _ Zeglis mixedviT, gabriel dafanCulis vaJi (daaxl. VIII-IX ss.).
s
sahaki (12) _ ismaelis Ze, tfilisis amira (daaxl. VIII-IX ss.) (196, t. IX, gv. 262).
sula (13) _ Zeglis mixedviT,giorgi mTavris dis, latavris, vaJi (daaxl. IX s.).
sumbat (12) _ 1. qarTvelTa mefis adarnases Ze. giorgi merCules moxseniebu-
li hyavs erisTavTa erisTavad. Tavisi Zmis, aSot kurapalatis, gardacvale-
bis Semdeg (954 w.). miiRo kurapalatoba (196, t. IX, gv. 262).
sumbat (5) _ Zeglis mixedviT, somxeTis mefe (daaxl. X s.).
u
ustami (2) _ Zeglis mixedviT, cixisTavi mcxeTaSi (daaxl. VI s.).
c
cqiri (12) _ amira sahakis mier `aRzrdili~, aSot kurapalatis karze mociqu-
lad mavali (daaxl. VIII-IX ss.). anCis episkoposis gardacvalebis Semdeg, man
mZlavrebiT daipyra anCi da mravali avi saqme Caidina (277, 726).
w
werta (12) _ Zeglis mixedviT (daaxl. VIII.).
x
xuasro (2) _ Zeglis mixedviT, sparsTa mefe xuasro anuSirvani (531-579 w.w.).
j
jafari (4) _ Zeglis mixedviT, babilonis mefe (daaxl. IX s.).
jiblari (12) _ Zeglis mixedviT (daaxl. VIII-IX ss.).
jojiki (1) _ Zeglis mixedviT, arSuSa qarTlis pitiaxSisa da anuSvram arw-
runis vaJi, varsqenis Zma (V s.).
h
herakle (7) _ Zeglis mixedviT, saberZneTis mefe (daaxl. IV s.).
176
danarTi II
agiografiuli Zeglebis sasuliero wodebis
personaJebi da wmindanebi
a
abibos nekreseli (11) _ saeklesio moRvawe, asureli mama, saqarTveloSi
movida siriidan VI s. II naxevarSi. Tavdapirvelad moRvaweobda zedaznis
monasterSi, Semdeg ganagebda nekresis saepiskoposo kaTedras. eweoda farTo
misionerul moRvaweobas: gaaqristiana aragvispiris mTieli kaxelebi. ebrZo-
da iranis oficialuri religiis (cecxlTayvanismcemloba) gavlenas. mospo
nekresis taZris maxloblad sparsTa sagzebeli, risTvisac VI s. damlevs
marzapanis brZanebiT Caqoles. dasaflavebulia mcxeTaSi, samTavros taZarSi
(248, w. I, gv. 389).
abo (3) _ (daaxl. 757-786 w.w.), qarTlis erismTavris, nerses, msaxuri,
nelsacxebelTa ostati, tomiT arabi. baRdadidan qarTlSi Camohyva nerses.
Semdeg qarTlidan devnil erisTavs Tan gahyva xazareTSi, sadac qristianoba
miiRo. arabebma mosTxoves mahmadianobas dabruneboda. abom uari ganacxada.
amis gamo mas Tavi mohkveTes. qarTulma eklesiam abo wmidanad Seracxa (248,
w. I, gv. 32).
agaToni (12) _ Zeglis mixedviT, ierusalimis patriarqi (daaxl. X s.).
adam aregawoteli (7) _ Zeglis mixedviT (IV s.).
amaspo (13) _ Zeglis mixedviT, zanavis monastris pirveli maSenebeli.
amona (12, 13) _ X s. I naxevris qarTveli xuroTmoZRvari, xanZTis eklesiis
aRmSenebeli. moRvaweobda aSot kuxis dros (248, w. II, gv. 315).
anatole (antonios) (12) _ dekanozi qali (daaxl. VIII-IX ss.). wm. anatole
meris dedaTa monasterSi dayudebiT moRvaweobda. zeciur uxorco ZalTa
msgavsi cxovrebiT gabrwyinebul wmida dedas xSirad ecxadebodnen
angelozebi. sanatrel dedebs Temestiasa da anatoles angelozTagan euwyaT
maTi moZRvris, matos, am qveynidan gasvla (248, w. II, gv. 320).
andria (12, 13) _ opizis maSenebeli (248, w. II, gv. 319).
antoni didi (3, 10, 12, 13) _ (daaxl. 251-350/357 w.w.), wmindanad wodebuli.
qristiani gandegili, daibada komaSi (egvipte) SeZlebuli qristiani koptis
177
ojaxSi. anton didma qoneba glakaxebs dauriga, Tavisi soflis maxloblad
erT qoxSi daeyuda da mosagre cxovreba daiwyo. antoni sakuTari Sromis na-
yofiT irCenda Tavs da mowyalebasac gascemda. Semdeg soflidan moSorebiT
akldamaSi daeyuda. ocdaTxuTmeti wlisa Tebaidis udabnos siRrmeSi Sevida
da iq oci weli srul mdumarebaSi gaatara. Rirsma antonma sul oTxmocda-
xuTi weli dahyo udabnoSi. igi 357 w. miicvala as xuTi wlis asakSi. misi
neSTi orma mowafem, moZRvris anderZisamebr, udabnoSi, erT gankerZoebul
adgilas miabara miwas. 544 w. wm. antoni didis uxrwneli nawilebi aleqsand-
riaSi gadaasvenes. XV s. ki isini arasSi (safrangeTi), wm. ivlianes saxelobis
taZarSi daabrZanes (248, w. I, gv. 62).
ariozi (8) _ aleqsandrieli (egvipte) xucesi. man daaxl. 318 w. safuZveli Ca-
uyara ariozelobas (mimdinareoba, warmoSobili qristianul eklesiaSi IV-VI
ss.). winaaRmdeg msoflio qristianuli eklesiis dogmisa, romlis mixedviT Ze
RmerTi (ieso qriste) mama RmerTis erTarsi da Tanasworia. ariozis Tanax-
mad, qriste dasabamidan ar arsebobda mama RmerTTan erTad, igi SemdegSia
Seqmnili adamianis msgavsad. qristeSi, romelic erTsa da imave dros Rmer-
Tic aris da adamianic, Warbobs adamianuroba (igi naxevar-RmerTia). ariozis
moZRvrebam didi ganxeTqileba Seitana rogorc qristianul wreebSi, ise ma-
Sindel bizantiur sazogadoebaSi. igi mWidrod iyo gadaxlarTuli socia-
lur moZRvrebasa da romis (mogvianebiT bizantia) orbitaSi moqceuli pro-
vinciebis politikur brZolasTan. 320 w. aleqsandriis saeklesio krebaze
ariozoba dagmes, magram mas mxari dauWira aRmosavleTis episkoposTa nawil-
ma. konstantine didis mier mowveulma nikeis saeklesio krebam (325 w.) ariozi
mwvaleblad gamoacxada da saeklesio dogmad aRiara Ze RmerTis mama RmerT-
Tan erTarsoba. 381 w. kostantinepolis saeklesio krebam sabolood dagmo
ariozi, xolo dasavleTis eklesiaSi moZRvrebas wm. samebis Sesaxeb daumates
dogmati suliwmidis warmoSobisa ara marto mama RvTisagan, aramed Ze RvTi-
sagan (148, w. I, gv. 449).
arseni (11, 12, 13) _ arsen I, arsen didi, arsen safareli (daaxl. 820/830 _
877/887), qarTveli saeklesio moRvawe da mwerali. cnobebi misi biografiidan
giorgi merCulis `wm. grigol xanZTelis cxovrebam~ Semogvinaxa. arseni, sam-
cxis didi feodalis, mirianis Ze, eqvsi wlisa iyo, roca wm. grigol xanZTe-
lis mowafeebma, Teodorem da qristeforem, xanZTis monasterSi waiyvanes, iq
178
kargi aRzrda-ganaTleba miiRo. mirianma arseni saeklesio krebis daukiTxa-
vad qarTlis kaTalikosad daadgina. qarTlis episkoposebma miimxres mamfa-
li guaram didi, saeklesio kreba moiwvies da mZlavrobiT dadgenili kaTa-
likosis winaaRmdeg gailaSqres, magram wm. grigol xanZTelis CareviT yvela-
feri arsenis sasargeblod gadawyda. arsen I miewereba polemikuri Txzuleba
`ganyofisaTÂs qarTlisa da somxeTisa~, Tumca zogi mkvlevari am Txzulebas
Tvlis arsenis saxeliT cnobil sxvadasxva moRvawes: VII s. arsen kaTa-
likoss; X s. arsen II kaTalikoss; arsen iyalToels da sxv. (248, w. II, gv. 271).
arseni (12) _ 1. xanZTis winamZRvari, warmoSobiT aznauri (daaxl. X s.); 2.
uxmaris saxeliT cnobili (daaxl. X s.) (248, w. II, gv. 319).
arseni (8) _ arsen II kaTalikosi (X s.). saeklesio moRvawe, mwerali. qarTlis
kaTalikosi yofila daaxloebiT (955-980 w.w.). aRuweria asurel mamaTa: ioane
zedaznelis, ise wilknelisa da Sio mRvimelis cxovreba. es Txzuleba
`asurel mamaTa cxovrebaTa~ mokle redaqciaa; Tavdapirveli saxiT mas
Cvenamde ar mouRwevia. XI-XII ss.-Si igi metafrasul yaidaze SeuvsiaT da
ganuvrciaT. swored am redaqciebs SemounaxavT cnoba arsen II avtorobaze
(196, t. I, gv. 584).
arseni hromaeli (12) _ (354-449/450 w.w.). daibada romSi keTilmsaxuri qristi-
anis ojaxSi. Rrma sarwmunoebam ymawvilSi mecnierebaTa Seswavlis Sewyvetisa
da RvTis msaxurebisTvis Tavis gadadebis survili aRZra. male wm. arseni di-
akvani gaxda. misi ocneba beruli cxovreba iyo, raSic ufalma Seuwyo xeli.
malulad datova sasaxle da aleqsandriaSi wavida, aqedan ki udabnos miaSu-
ra. wm. mamam berul moRvaweobaSi ormocdaTxuTmeti weli gaatara, Tanamed-
roveTagan `didis~ zedwodeba daimsaxura da oTxmocdaTxuTmeti wlisa aRes-
rula (248, w. II, gv. 77).
afoci (1) _ Zeglis mixedviT, qvemo qarTlis episkoposi V s. II naxevarSi.
b
basili (12, 13) _ basili xanZTeli (IX s.). saeklesio moRvawe, himnografi. igi
grigol xanZTelis dedis msaxuris Svili yofila. aRizarda xanZTaSi, sadac
erTxans grigols mejinibeobas uwevda, Semdeg ki xanZTis monastris mesame
winamZRvari gamxdara. gardaicvala parexSi, miqel parexelis savaneSi (248, w.
II, gv. 318).
179
basili (13) _ basili zarzmeli (X s.), qarTveli mwerali da sazogado moRva-
we (daaxl. 916-926 w.w.) iyo zarzmis monastris winamZRvari. basil zarzmelma
Tavisi biZis, IX s. cnobili saeklesio moRvawis, serapion zarzmelis, cxov-
rebas miuZRvna vrceli agiografiuli Txzuleba (248, w. II, gv. 317).
baxdiad (2) _ Zeglis mixedviT, warmoSobiT sparsi (daaxl. VI s.), romelmac
aRiara qriste, xolo Semdeg marzapnis SiSiT uaryo.
bevreuli (monazvnobaSi anastasia) (12) _ (daaxl. VIII-IX ss.). bagrat Saroelis
asuli, warmoSobiT afxazeTidan iyo. igi monazvnad aRkvecamde mefe adarnases
coli iyo da, rogorc dedofali, uaRresad Seeweoda meris monasters. monazv-
nad aRkvecis Semdeg monasterSi yvelaze mZime morCilebis saqmeebs aRasrulebda,
maradJam ZaZa emosa, Tavisi xeliT ezideboda tyidan SeSas da gamudmebiT locu-
lobda. bevreulis fersaTis monasterSi locvis Sedegad ganikurna adarnase
(romelmac ukanonod moiZula coli). mis saflavTan ganikurnen misi Svilebi,
gurgen kurapalati da sumbati, ramac dasabami misca imave saflavTan sxvadasxva
sneulebiT SepyrobilTa gankurnebasac (248, w. II, gv. 321).
besarioni (13) _ (IV-V ss.). axalgazrdobaSi moinaTla, ris Semdegac TavSeka-
vebulad cxovrobda. saRvTo SuriT aRZrulma mamam ierusalimis wmida adgi-
lebi moiloca. wmindanma mdumarebis aRTqma dado, saWmels kviraSi erTxel
iRebda, zogjer ki mTeli ormoci dRe uWmel-usmeli iyo. Rirsi mama mraval
saswauls aRavlenda: SeeZlo fexiT gaeara mdinareze, misi locviT ufali
wvimas gardamoavlenda, atkbobda uvargis wyals... ris gamoc, mas sakvir-
velmoqmedi Searqves. sicocxlis umetesi nawili Ria cis qveS, ganmartoebul
locvaSi gaatara da mSvidobiT miicvala Rrma sibereSi (248, w. I, gv. 465).
burzo(//borzo) (2) _ Zeglis mixedviT, warmoSobiT sparsi (daaxl. VI s.),
romelmac miiRo qristianoba da mtkiced daicva igi.
g
gabrieli (12) _ beri, xanZTis mkvidri (daaxl. VIII-IX ss.). wm. gabrieli erT-
gulad emsaxureboda monasterSi mcxovreb sneul da moxucebul berebs. igi
yvelas mouTxrobda misTvis cnobili mamebis moRvaweobis Sesaxeb da mouwo-
debda, mtkiced daecvaT mamaTa mier dadgenili wesebi (248, w. II, gv. 318).
gerasime (13) _ warmoSobiT lukiidan (mc. azia) iyo. berad aRkvecis Semdeg
igi Tebaidis (egvipte) udabnoSi ganmartovda, daaxl. 450 wels ki palestina-
Si Cavida da iordanes napiras monasteri daaarsa. Rirsi gerasime samagali-
180
To iyo Tavisi RvawliT. didmarxvaSi brwyinvale aRdgomamde arafers Wamda,
mTel marxvas udabnoSi atarebda. erTxel, udabnoSi, wm. mamam saswaulebri-
vad ganukurna fexi masTan Semweobis misaRebad misul loms. roca amba gera-
sime gardaicvala (475 w.), lomma ver gauZlo Rirs mamasTan ganSorebis mwuxa-
rebas da mis saflavze gardaicvala (248, w. I, gv. 211).
giorgi (5) _ Zeglis mixedviT, martvilis saxeliT wodebuli wmindani.
wm. giorgi (4, 12) _ (agionimi) III saukunis II naxevarSi daibada kabadokiaSi,
mdidar qristianul ojaxSi. mamamisi mowameobrivad aResrula. daqvrivebuli
deda kabadokiidan Tavis samSobloSi wavida da iq ganagrZo Svilis qristi-
anulad aRzrda. Wabuki giorgi romis laSqarSi ganmwesda mxedrad. axovanma,
mamacma da uSiSarma meomarma male imperator dioklitianes (284-305 w.w.) yu-
radReba miipyro, Tavis pirvel mcvelad daniSna da mxedarTmTavris maRali
wodebac uboZa. kerpTayvanismcemelma mefem urCia wm. giorgis gandgomoda
qristianobas, magram, roca mtkice uari miiRo, misi wamebis nebarTva gasca.
uflis saswaulebrivi ZaliT ZlevaSemosili da saswaulTmoqmedi Wabuki wa-
mebis Semdeg uvneblad gamoiyureboda. bolos, uflisgan gamxnevebulma wmin-
danma Tavisi nebiT morCilebiT moudrika qedi jalaTis maxvils. igi aResru-
la 303 wlis 23 aprils. anderZisamebr, wm. giorgis sxeuli dakrZales pales-
tinis qalaq ramlaSi, konstantine didis mefobis dros ki gadaasvenes wmin-
danis saxelze aSenebul did taZarSi, qalaq lidaSi. wm. giorgi ewama ocda-
aTi wlis asakSi da eklesiis istoriaSi Sevida rogorc Zlevamosili da uZ-
leveli zeciuri mxedari (248, w. I, gv. 352).
giorgi (12) _ amba (daaxl. VIII-IX ss.) (248, w. II, gv. 316).
giorgi (13) _ 1. giorgi Suartyleli, mRvdel-moZRvrad wodebuli (daaxl. IX
s.); 2. ZeglSi ixsenieba rogorc `kaci vinme mRdeli~ (daaxl. IX s.) (248, w. II,
gv. 317).
giorgi mawyvereli (12, 13) _ (IX s. dasawyisi), mwerali, awyuris episkoposi
VIII-IX an X s. I meoTxedSi. `wm. grigol xanZTelis cxovrebaSi~ im cnobil
saeklesio moRvaweTa Sorisaa moxseniebuli, romelTac giorgi merCulis
rwmeniT, `wm. grigolis cxovrebis~ aRwera SehferodaT. giorgi mawyvereli
moxseniebulia agreTve basili zarzmelis `wm. serapion zarzmelis cxovreba-
Si~. igi Suartylis xevidan yofila, warCinebuli ojaxiSvili. icnobda sera-
181
pion zarzmels, romlis Sesaxeb Semdeg cnobebi miuwodebia basili zarzme-
lisaTvis (248, w. I, gv. 288).
gobroni (naTlobis saxeliT miqael) (5) _ wmida mowame. 914 wels arabebi
ukanasknelad Semoesivnen amierkavkasias, daamarcxes somxeTi da saqarTveloSi
SemoiWrnen. ocdarva dRe igeriebdnen sarkinozTa gaSmagebul ieriSebs yvelis
cixis damcvelni. mecixovneebs saTaveSi axalgazrda mxedari, gobroni, edga.
ukanaskneli qarTvelTagani, vinc sikvdils gadaurCa, sul as ocdacameti kaci,
cocxlad Seipyres sarkinozebma. maT Soris iyo gobroni. abul-kasimis brZane-
biT gakerpebul qristians Tavi mohkveTes. qarTulma qristianulma eklesiam
qristesTvis da samSoblosaTvis Tavdadebul gmirs axali saxeli miqaeli uwo-
da da qarTvel mowameTa panTeonSi Caricxa (248, w. II, gv. 439).
gÂrobandak (2) _ ix. evstaTi.
guSnak (2) _ Zeglis mixedviT, warmoSobiT sparsi (VI s.), romelmac uaryo Ta-
visi sjuli da SeerTo qristianobas.
grigoli (7) _ ZeglSi ixsenieba rogorc mRvdeli (daaxl. IV s.).
grigol RvTismetyveli (12) _ (329-390 w.w.), daibada kabadokiaSi, ganaTlebulsa
da SeZlebul ojaxSi. mamas grigoli (nazianzis episkoposi) erqva, dedas nona.
isini mravali wlis manZilze uSviloni iyvnen. mSoblebma ufals SesTxoves
Svili da aRuTqves, rom masve Seswiravdnen. marTlac, nonam ixila Cveneba,
romelSic momavali Svilis saxec warmoudga da saxelic emcno. grigols
ymawvilobidanve gauCnda survili sxvadasxva mecnierebis Seswavlisa; zrunva
sulis srulyofilebisaTvis. am mizniT jer aleqsandriaSi gaemgzavra, Semdeg
eladaSi, kerZod, aTenSi. kunZul kviprosTan mZvinvare qarebisagan aRelvebuli
zRva misi ufalTan vedrebis Semdeg dawynarda. aTenSi daumegobrda basili
dids. 362 w. mama grigolma, nazianzis episkoposma, Svili iZulebiT mRvdlad
akurTxa. basili didTan dasamSvideblad misuli grigoli megobarma sasimas
episkoposad gaamwesa, razec grigolma uari Tqva da nazianzSi gaagrZela
cxovreba mSoblebTan erTad. 380 w. imperator Teodosis mxardaWeriT, grigoli
kostantinepolis patriarqad akurTxes. ioanes msgavsad mas RvTismetyveli
uwodes. wm. grigolma kvlav ganmartoeba arCia da sabolood damkvidrda Tavis
mamulSi, sadac gardaicvala 390 w. SemorCenilia wm. grigol RvTismetyvelis
ormocdaxuTi sityva, maT garda wmindans ekuTvnis Teologiuri da
avtobiografiuli xasiaTis poeturi Txzulebanic (248, w. I, gv. 101).
182
grigol xanZTeli (12) _ (759-861 w.w.) qarTveli sasuliero moRvawe da mwera-
li, tao-klarjeTis samonastro mSeneblobis organizatori. daibada qarTl-
Si, warCinebul ojaxSi. aRizarda qarTlis erisTavis, nerses, karze. man Tavi-
si droisaTvis brwyinvale ganaTleba miiRo. aRmzrdelTa da qarTlis dide-
bulTa nebiT mRvdlad akurTxes, xolo Semdeg, roca misi episkoposad kurT-
xeva ganizraxes, farulad miatova qarTli da VIII s. 80-iani wlebidan tao-
klarjeTSi daiwyo moRvaweoba. garda samonastro mSeneblobisa, igi monawi-
leobas iRebda klarjeTis politikur cxovrebaSi. IX s. 30-ian wlebSi wm.
grigoli, klarjeTis monasterTa gadawyvetilebiT, arqimandritad daadgines.
misi energiuli CareviT gadaayenes Tbilisis amira sahakis agenti, anCis
episkoposi cqiri. wm. grigol xanZTelma didi roli Seasrula IX s. 50-ian
wlebSi javaxeTSi mowveul saeklesio krebaze, romelmac arsen I kaTaliko-
sad arCevis kanonierebis sakiTxi gaarCia. grigol xanZTeli iyo mis mier da-
arsebul monasterSi gaCaRebuli mravalmxrivi kulturul-saganmanaTleblo
saqmianobis sulisCamdgmeli. giorgi merCulis cnobiT, mas sabawmidis monas-
tris wesis safuZvelze Tavisi Zmobis wevrTaTvis Seudgenia qtitoruli ti-
bikoni da SeuTxzavs himnografiuli krebuli `saweliwdoÁ iadgari~ _ lite-
raturuli krebuli mTeli wlisa (248, w. II, gv. 309).
d
daviTi (7) _ RmrTismsaxuri col-qmris vardanisa da Tagines Svili (IV s.),
qarTvel mefeTa naTesavi. aResrula biZis, Tevdosis, xeliT. wminda mowamis
xelidan gavardnili kombali miwaze daeca da uzarmazar xed iqca. orasi
wlis Semdeg mlocvelebma is xe wminda nawilebad dainawiles. kaTalikosisa-
gan SendobamiRebulma Tevdosim irwmuna ufali ieso qriste da wm. daviTis
saxelze eklesia aaSena (248, w. I, gv. 424).
daviT garejeli (9, 10) _ erT-erTi asureli mama. saqarTveloSi Semovida q.
antioqiidan VI s. I naxevarSi da daaarsa garejis monasteri, romlis pirveli
winamZRvari TviTonac yofila. daviT garejelis moRvaweobam xeli Seuwyo
saqarTveloSi qristianuli religiis dacva-ganmtkicebas da jer kidev Se-
morCenili warmarTi mosaxleobis gaqristianebas. xangrZlivi da RvTivsaTno
cxovrebis Semdeg aRsrulebuli wm. daviTi iqve, garejis savaneSi dakrZales
(248. w. I, gv. 390).
183
daviT miZnaZoreli (12) _ IX s. qarTveli saeklesio moRvawe, miZnaZoros mo-
nastris (klarjeTi) maSenebeli da pirveli winamZRvari. igi iyo ilarion ka-
Talikosis sulieri mama (248, w. II, gv. 319).
damiane (1) _ wmida mowameni, uvercxloni, kozma da damiane, warmoSobiT
arabebi, daiarebodnen soflebsa da qalaqebSi, saxarebas qadagebdnen da
qristes ZaliT sneulebs kurnavdnen. gaweuli samsaxurisaTvis isini aranair
sazRaurs ar Txoulobdnen. kilikiaSi warmarTebma mkurnalebi Seipyres da
mmarTvel lisiusTan miiyvanes. usjulo lisiusma qristianuli sarwmunoebis
uaryofa moiTxova maTgan, razec mtkice uari miiRo. amisTvis, lisiusis brZa-
nebiT, wmidanebi sastikad gvemes da zRvaSi Cayares, magram angelozma isini
morevidan napirze gamoiyvana. maSin warmarTebma uflis rCeulebs Tavebi moh-
kveTes. wm. kozmasa da damianes qristianuli eklesia 17(3) oqtombers moixse-
niebs (248, w. II, gv. 348).
dimitriosi (12) _ grigol xanZTelis erT-erTi mowafe (daaxl. VIII-IX ss.).
deda febronias gazrdili. misi pirvandeli saxeli ZeglSi ar gvxvdeba. wm.
dimitriosi ixsenieba im wmida mamebis gverdiT, romlebic sicocxleSic da
gardacvalebis Semdegac mraval saswauls aRavlendnen. igi ierusalimis siw-
mideebis mosalocad gaemgzavra da iq gardaicvala (248, w. II, gv. 319).
dodo (10) _ qarTuli agiografiuli Zeglebis Tanaxmad, `Rirsi da saTno-
ebiT Semkuli beri~, daviT garejelis uaxloesi mowafe da TanamSromeli,
kaxeTis (ninowmindis) mkvidri. VI s. I naxevarSi garejis mravalmTis sanaxebSi
dauarsebia wm. mariamis saxelobis monasteri (154, 78).
e
evagre (9) _ VI s. II naxevris saeklesio moRvawe. SiomRvimis monastris winam-
ZRvari, eriskacobaSi _ qarTlis spaspeti, cixedidis mTavari. berad aRikveca
Sio mRvimelis zegavleniT da misganve miiRo winamZRvroba. evagrem monasters
sakuTari saxsrebiT uyida mamulebi _ sof. sxaltba mimdgomi gorovaniT. igi
gamosaxulia SiosTan erTad amave monastris ioane naTlismcemlis eklesiis
(VI s. II nax.) qvis kardelis reliefze (XI s.), moxseniebulia RvTismSoblis
eklesiis (XII s.) gviandel warweraSi. Semonaxulia Siosa da evagres cxovre-
bis amsaxveli ori redaqcia (248, w. I, gv. 22).
evstaTi (2) _ warmoSobiT sparsi, sarwmunoebiT mogvi, pirvandeli saxeliT
gvirobandak, asakiT ocdaaTi wlis. mcxeTaSi movida VI s., eziara qristiano-
184
bas, SeirTo qristiani coli da moinaTla qristianad. evstaTim Tavisianebs
sastiki uari ganucxada tozikobis (navrozobis) dResaswaulSi monawileobis
miRebaze, ris gamoc, jalaTebma Tavi mohkveTes. samoel kaTalikosis brZa-
nebiT wamebulis neSTi mcxeTis sveticxovelSi dakrZales (248, w.II, gv. 92).
ezra (12) _ X s. himnografi. zogi mecnieris (k. kekeliZem, p. ingoroyva) vara-
udiT, ezra `wm. grigol xanZTelis cxovrebaSi~ moxseniebuli ezra anCeli
episkoposia, `didebulTa aznaurTa dafanCulTa Svili~. ukanaskneli kvleva-
ZiebiT (l. jRamaia) ezra miCneulia sinur xelnawerebSi dadasturebul ezra
qobuleanad. am Tvalsazrisis Tanaxmad, ezra X s. 80-iani wlebisaTvis
mRvdelia da ioane-zosimes TanamoRvawe (248, w. II, gv. 315).
elia diakoni (8, 9) _ erT-erTi asureli mama, ioane zedaznelis mowafe. sa-
qarTveloSi movida q. antioqiidan VI s. Sua wlebSi. cxovrobda zedaznis mo-
nasterSi (248, w. I, gv. 24).
elia (10) _ Zeglis mixedviT, ierusalimeli patriarqi (494-516 w.w.).
efTvimi(//eqTvime didi) (13) _ mdidar da keTilmsaxuri qristianebis _ pav-
lesa da dionisias didi xnis nanatri vaJi. mSoblebis aRTqmisamebr sami wli-
sam eklesiur cxovrebas mihyo xeli, Semdeg ki berad aRikveca. ocdaaT wels
miRweulma wm. efTvimem farulad datova qalaqi, moiloca ierusalimis wmin-
da adgilebi, faranis lavraSi mivida da erT patara qoxSi daeyuda. Tavs ka-
laTebis wvniT irCenda da mowyalebas gascemda. efTvimi, Rirs TeoqsitesTan
erTad, mkvdari zRvis axlos gamoqvabulSi damkvidrda, romelic Semdeg mo-
nastrad aqcies. ganmartoebis mZebnelma mamam rubis udabnoSi, mardas mTaze
daido bina mowafesTan, domentianesTan, erTad. aq ipova gamoqvabuli, romel-
Sic imaleboda saulis devnas ganridebuli daviTi da aqve monasteri daaar-
sa. wm. efTvimi mraval saswaulebs axdenda, sneulebsa da eSmakeulebs kur-
navda, risTvisac mas `didi~ uwodes. 473 wlis 20 ianvars wm. efTvimi
miicvala (248, w. I, gv. 85).
efrem asuri (12) _ (daaxl. 306-373 w.w.). sirieli poeti, mwerali, asketur-
mistikuri mimarTulebis saeklesio moRvawe. daibada q. nisibinSi, warmarTTa
ojaxSi. Wabukobis asakSi miiRo qristianoba. rodesac nisibini sparselTa
xelSi gadavida, iZulebuli gaxda 363 w. daetovebina mSobliuri qalaqi da
365 w. edesaSi dasaxlda. wm. efremis Txzulebebi gansakuTrebiT popularuli
iyo qristianul aRmosavleTSi, kerZod, saqarTveloSi. misi literaturuli
185
mimdinareoba moicavs mraval prozaul da poetur Txzulebas. wm. efrems
ekuTvnis bibliuri teqstis komentarebi, Teologiuri polemika, didaqtikuri
xasiaTis homiliebi, apokrifebi, himnebi saRvTismetyvelo da istoriul
Temebze. efrem asuris Txzulebani farTod iyo cnobili jer kidev VIII-IX
ss. saqarTveloSi. am Txzulebebs swavlobdnen, Targmnidnen, maTi avtori ki
pativiscemiTa da avtoritetiT sargeblobda, rac kargad Cans giorgi merCu-
lis `wm. grigl xanZTelis cxovrebaSic~ (248, w. I, gv. 116).
efrem mawyvereli (12) _ awyuris episkoposi (daaxl. 845-885 w.w.). daibada
qarTlSi, didebuli aznauris ojaxSi, izrdeboda xanZTis monasterSi, Semdeg
cxovrobda neZvis monasterSi. iyo grigol xanZTelis mowafe. wyaroebSi
ixsenieba `didi efremis~ saxeliT. efremma arsen I kaTalikosis winaaRmdeg
mowyobili Zlieri dajgufeba mSvidobiani gziT daSala, kaTalikoss Seariga
ukmayofilo episkoposebi da mTavari gvaram mamfali. wm. efremis mcdelobiT
qarTulma eklesiam ierusalimis patriarqis _ sergis (843-859 w.w.) TanxmobiT
miiRo ufleba `mironis kurTxevisa~ qarTlSi. dasaflavebulia awyuris
monasterSi (248, w. I, gv. 328).
efrosine (12) _ monazoni qali, ZeglSi ixsenieba gvedia efrosines saxeliT
(daaxl. VIII-IX ss.).
etÂfane(//epifane) (12) _ Zeglis mixedviT, wm. mama, wm. grigol xanZTelis mo-
wafe (daaxl. VIII_IX ss.), uaRresad Tavmdabali. wm. grigolis mkacr gamocdas
(Jamis wirvisas umizezod TavSi kverTxis Cartyas) saRmrTo simdabliT Se-
egeba wm. etvifane, rasac wm. beris aRfrTovaneba mohyva.
z
zarmil (2) _ Zeglis mixedviT, warmoSobiT sparsi (VI s.), romelmac
evstaTisTan erTad aRiara qristianoba.
zaqaria (12) _ anCeli episkoposi; daviT miZnaZorelis mowafe. zaqaria, wm. da-
viT mefsalmunis msgavsad, bavSvobidanve mwyemsis laRi da mkacri cxovrebis
wesiT izrdeboda. erTxel anCelma episkoposma mis Tavze `zeciT mowevnuli~
naTlis sveti ixila. RvTis miniSnebiT srulwlovanebas miRweuli wmindani
male mTeli saZmos moZRvari Seiqna. misi xeliT uamravi saswauli aResrula:
man locviT SeaCera kldes mowyvetili uzarmazari lodi, gandevna monast-
ris baR-venaxs Sereuli frinveli da kaliebi, Semusra ori saSineli gveli,
romlis SiSiT Zmebi venaxSi veRar midiodnen samuSaod (248, w. II, gv. 315).
186
zenoni (12) _ samcxeli didgvarovnis Svili (daaxl. VIII-IX ss.), `RvTismsaxu-
rebiT aRzrdili~. mSoblebis gardacvalebis Semdeg zenonma gadawyvita dis-
Tvis daetovebina qoneba da udabnoSi monazvnad Semdgariyo. magram, sanam am
ganzraxvas Seasrulebda, misi da gaitaca viRac `ukeTurman kacman~ da SavSe-
Tis gzas gauyena. zenonma SurisZiebas RvTis gzaze dadgoma arCia. igi wm.
grigolis uaxloesi da usayvarlesi mowafe iyo, ufro metic: `zRudÀ mtkice
klarjeTisa didebulTa udabnoTaÁ~. zenoni Rrma moxucebulobaSi aResrula
(248, w. II, gv. 318).
T
TaTa(//Tadeoz) (7, 9) _ aT-cametTagan erT-erTi asureli mama (VI s.) (154, 75).
Tevdore(//Teodore) (12) _ wm. grigol xanZTelis upirvelesi ZmaTagani (da-
axl. VIII-IX ss.). Tevdore, qristeforesTan da saba iSxnelTan erTad, umkacres
monazvnur cxovrebas eweoda jer opizaSi da Semdeg xanZTaSi. Teodoresa da
qristefores `saRmrTo Suri~ gauCndaT monastrebis damoukidebeli Senebisa
da am mizniT jer afxazeTSi (dasavleT saqarTvelo) gaiparnen, xolo Semdeg
samcxeSi. swored am ukanasknel adgilas aisrules maT wadili. Tevdores
mier agebul monasters uwodes neZvi, xolo qristeforesas _ kÂrike-wmida.
Tevdorem da qristeforem pirnaTlad Seasrules aRmzrdelobiTi misia, roca
maT mama grigolma arsenisa da efremis aRzrda daavala (248, w. II, gv. 316).
Tevdosi(//Teodosi didi) _ daibada 424 w. kabadokiaSi RvTismoSiS qristian-
Ta ojaxSi. mSoblebma igi eklesiaSi medaviTned daadgines. wm. Tevdosis oc-
neba iyo, ganSoreboda am soflis saqmeebs da Tavi RvTisTvis mieZRvna. am
mizniT man datova mSobliuri qalaqi da ierusalimis siwmideTa mosalocad
gaeSura. wmida qalaqidan gamobrunebulma ymawvilma antioqiaSi gamoiara da
svimeon mesvetisagan kurTxeva miiRo. svimeonma mas sityvier cxovarTa
mwyemsoba uwinaswarmetyvela. gandegili beri jer kaTismas monasterSi cxov-
robda, bolos ki palestinis udabnos im gamoqvabulSi daeyuda, sadac iesos
Tayvaniscemis Semdgom beTlemidan gamobrunebul mogvebs gauTeviaT Rame.
ocdaaTi weli cxovrobda wm. mama am mRvimeSi, dRe da Rame loculobda da
mxolod kvira dRes Wamda. wmida Tevdosis irgvliv Semokrebil ZmaTa ricxvi
dRiTidRe izrdeboda. wmindanma gadawyvita mowafeTaTvis sacxovrebeli nage-
bobis ageba. man RmerTs SesTxova, ganecxadebina Tavisi neba da daxmareboda
adgilis arCevaSi. wm. Tevdosim sacecxlurSi naxSiri Cayara, zed sakmeveli
187
daado da moiara samonastred sagonebeli yvela adgili, magram RmerTma ni-
Sani ar misca. roca ukan gamobrunda da Tavis mRvimes miuaxlovda, uecrad
naxSiri nakvercxlad iqca da sakmevlis saamo surneli daifrqva irgvliv.
ase gacxadda RvTis neba. igi basili didis tipikoniT xelmZRvanelobda. wm.
Tevdosis RmerTma winaswarxedvis niWi mihmadla da misi locviT mravali
saswauli aResrula. Rirsma mamam winaswar ganWvrita Tavisi micvalebis dRe
105 wlis asakSi. aResrula 529 wels. igi pativiT dakrZales im gamoqvabulSi,
sadac moRvaweobda (248, w. I, gv. 43).
Tekla (12) (ix. saero wodebis personaJebTan latavri).
Temestia (12) _ dekanozi qali mereSi (daaxl. VIII-IX ss.), romelic ormoci
wlis ganmavlobaSi emsaxureboda meres dedaTa monasterSi mwirvel mRvdel
wm. matos. rogorc Temestia aRniSnavda, iseTi mokrZalebuli iyo maTi ur-
TierToba, rom matos uSualod misi xelidan sacecxluric ki ar miuRia ara-
sodes (248, w, II, gv. 320).
Teodore (5) _ warmoSobiT egvipteli (ganwmendilis saxeliT cnobili),
izrdeboda mdidari da cnobili qristiani mSoblebis ojaxSi. masSi adreve
gaiRviZa beruli cxovrebisadmi midrekilebam. ToTxmeti wlisa saxlidan
gaipara da erT-erT monasterSi dasaxlda. roca Rirsma mamam paxumi didis
moRvaweobis Sesaxeb Seityo, datova monasteri da masTan wavida. Rirsma
paxumim, romelsac uflisagan winaswar ganecxada yrmis mosvla, siyvaruliT
miiRo igi. wm. Teodore male Seegua meudabnoeTa cxovrebis wess. oci wlisa
iyo, roca Rirsma paxumim mas ZmebisaTvis wmida werilis swavleba daavala.
Rirseuli moZRvris sikvdilis Semdeg, tabenisis monasters wmida Teodore
ganagebda, mogvianebiT ki saTaveSi Caudga Tebodis yvela savanes. wm. Teodo-
res saswaulmoqmedis niWi miemadla. igi 368 w. aResrula (248, w. II, gv. 221).
i
iakobi (12) _ `mravalferi madliT~ Semkuli X saukunis didi mama, Tavdapir-
velad SatberdSi moRvaweobda, Semdeg ki miZnaZoros xevSi damkvidrda da
`brwyinvida... viTarca mTiebi Soris varskvlavTa~. cxobilia iakob miZnaZore-
lis saxeliT (248, w.II, gv. 319).
ilarioni (10) _ Zeglis mixedviT, erT-erTi wm. mama garejis udabnoSi (da-
axl. VI s.). man ganavrco da akurTxa axladmonaTluli aznauris, bubaqris
mier agebuli eklesia, romelSic wm. mama daviT garejelia dakrZaluli.
188
ilarioni (12) _ 1. saqarTvelos (qarTlis) kaTalikosi daaxl. IX s. I naxe-
varSi. moRvaweobda miZnaZoros monasterSi (istoriuli klarjeTi), iyo daviT
miZnaZorelis mowafe. agreTve, wyarosTavis monastris maSenebeli da winamZR-
vari. 2. ilarion parexeli, romelsac giorgi merCule ixseniebs rogorc misi
drois erT-erT TvalsaCino mweralsa da saeklesio moRvawes. 3. ubis winamZR-
vari. giorgi merCulis cnobiT, ilarions didxans umoRvawia ierusalimSi
(albaT, qarTvelTa sabawmidis monasterSi), moxucebulobisas Camosula sa-
qarTveloSi da xanZTis monasterSi damdgara. damoukidebeli saeklesio moR-
vaweobis survili moxucebulobis Jamsac ar ganelebia da amitom gahyolia
is xanZTidan afxazeTis samefoSi monastrebis saSeneblad Tevdoresa da
qristefores. roca wm. grigol xanZTelma afxazeTis mefis, demetres, Txov-
niT aaSena monasteri ube (ubisa), mis mamasaxlisad daayena (248, w. II, gv. 314).
iovane(//ioane) (7) _ ZeglSi moxseniebulia rogorc mRvdeli (daaxl. IV s.).
iovane(//ioane) (12) _ Zeglis mixedviT: 1. episkoposi (daaxl. X s.); 2. xanZTis
winamZRvari romelic wm. grigol xanZTelis cxovrebis~ avtors, giorgi
merCules, daxmarebia `wm. grigolis cxovrebis~ aRweraSi (X s.).
iovane(//ioane) (13) _ klarji, serapion zarzmelis umcrosi Zma (IX s.), rome-
lic serapionTan erTad wavida samcxeSi, Seudga berul cxovrebas da eweoda
aRmSeneblobiT saqmianobas. swored iovanes augia samcxeSi Tavisi saxelobis
taZari _ iovane-wmida (248, w. II, gv. 376).
iovane(//ioane) zedazneli (8, 9, 11) _ zedaznis monastris damaarsebeli, sa-
xelganTqmuli sirieli saeklesio moRvawe. sasuliero ganaTleba antioqiaSi
miiRo. jer sruliad axalgazrda berad aRikveca da udabnoSi wavida samoR-
vaweod. Rirsma ioanem saxeli gaiTqva Tavisi cxovrebiTa da saswaulebiT.
erTxel wm. RvTismSobeli gamoecxada da ubrZana, Tavis mowafeTa Soris
Tormeti beri aerCia da maTTan erTad saqarTveloSi wasuliyo, raTa wm.
ninos moqceul xalxSi qristes sjuli ganemtkicebina. wm. ioane mowafeebTan
erTad saqarTveloSi VI s. Sua wlebSi movida. igi jer mcxeTaSi cxovrobda,
Semdeg mcxeTis maxloblad, md. aragvis gaRma, zedaznis mTaze. erT Rames wm.
iovanes kvlav gamoecxada RvTismSobeli da ubrZana, Tavisi mowafeebi sxva-
dasxva mxares gaegzavna qristianobis saqadageblad. wm. ioanes locviT mra-
vali saswauli aRevlina. iovane, misi anderZisamebr, im mRvimeSi dakrZales,
sadac moRvaweobda (248, w. I, gv. 387).
189
ise wilkneli (8) _ sasuliero moRvawe saqarTveloSi, erTi asurel mamaTa-
gani. iyo diakoni, iovane zedaznelis mowafe. movida antioqiidan (VI s. Sua
wlebSi). cxovrobda zedaznis monasterSi, Semdeg ganagebda wilknis saepis-
koposo kaTedras. gaaqristiana saqarTvelos CrdiloeT mTianeTis mosaxle-
oba, sadac daangria warmarTul kerpTa taZrebi da aaSena eklesiebi. dasaf-
lavebulia wilknis eklesiaSi (248, w. I, gv. 391).
k
klementoz kaTalikosi (9) _ Zeglis mixedviT (daaxl. VI s.).
kozman (1) _ ix. damiane.
konon (9) _ Zeglis mixedviT, erTi ZmaTagani, wm. beri (daaxl. VI s.).
konstanti(//kostanti kaxi) (4) _ qarTveli erisTavi(768-853 w.w.). ibrZoda
arabi sardlis buRa Turqis winaaRmdeg. 853 wlis 26 agvistos is da misi Ze
Tarxuji arabebma Seipyres da konstanti kaxi wamebiT mokles. atenis sionis
erT-erT warweraSi is moxseniebulia kaxaÁs saxeliT @48, w. II, gv. 409).
l
lukiane (10) _ VI s. I naxevrisa da Sua wlebis qarTveli saeklesio moRvawe,
daviT garejelis uaxloesi mowafeTagani. wm. daviTis TxovniT daaarsa gare-
jis mravalmTis ioane naTlismcemlis monasteri (154, 77).
m
makari (12) _ 1. uZluris saxeliT cnobili; 2. anCis episkoposi (X s.); 3.
opizis monastris maSenebeli (daaxl. VIII-IX ss.) (248, w. II, gv. 315).
makari (13) _ opizis monastris maSenebeli (24.8, w. II, gv. 316).
makari (13) _ didis saxeliT cnobili (390-391). daibada qvemo egviptis sofel
ptinaforSi. mSoblebis gardacvalebis Semdeg udabnos miaSura. makari anto-
ni didis sayvareli mowafe gaxda da misive rCeviT skitis udabnoSi daemkvid-
ra. ocdaaTi wlisas `mxcovani Wabuki~ Searqves. ormoci wlisa mRvdlad
akurTxes da skitis udabnoSi mcxovrebi berebis winamZRvrad daadgines. Rir-
sma mamam oTxmocdaCvidmeti weli icxovra. wm. makarim Tavisi uxvi sulieri
gamocdileba saRvTismetyvelo SromebSi gagviziara. Rirsi makaris locvebi
sayovelTaod gamoyenebul dila-saRamos locviT kanonebSicaa CarTuli (248,
w. I, gv. 74).
markelaozi (13) _ erTi ZmaTagani, miqel parexelis mowafe (248, w. II, gv. 319).
190
mato(//matoi) (12) _ mRvdeli (daaxl. VIII-IX ss.). igi epifanesTan erTad, pir-
veli Seemata wm. grigolis mier xanZTaSi Seqmnil Zmobas. meris eklesiis wi-
namZRvris sikvdilis Semdeg, mato ormoc wels winamZRvrobda meris qalTa
monasters da Tavisi sanimuSo qceviT yovelgvari keTilis magaliTi iyo (248,
w. II, gv. 318).
miqaeli (5) _ ix. gobroni.
miqael parexeli (13) _ (daaxl. IX s.) warmoSobiT SavSeli iyo, sofel norgi-
alidan. berad miZnaZorSi aRikveca. roca xanZTaSi moRvawe berTa Sesaxeb ga-
igo, iq Cavida, parexs daemkvidra da RvTis mowiwebiT kacTagan miuval kldo-
van adgilas mcire ekvderi da ZmaTa sacxovrisi aaSena. TviTon martomyofobas
eZiebda da RvTivsaTnod cxovrobda. Rirsma mamam RvTaebrivi gamocxadebiT mi-
iRo brZaneba, rom Tavisi mowafeebi, serapioni da ioane samcxeSi gaegzavna mo-
nastris asaSeneblad. wm. miqaelma mravalgzis gauZlo eSmakis cdunebas. aRes-
rula Rrma moxucebulobaSi. sulierma Zmebma wmidani mis mier daarsebul sa-
vaneSi dakrZales. cnobebi wm. miqaelis Sesaxeb Semonaxulia `wm. grigol xanZ-
Telisa~ da `wm. serapion zarzmelis cxovrebaSi~ (248, w. I, gv. 443).
miqeli (12) _ kaTalikosi mcxeTaSi (X s.) (196, t. VII, gv. 28).
n
nerse (7) _ kaTalikosi (IV s.) (196, t. VII, gv. 394).
nerse (12) _ wm. nerse III kaTalikosi. cnobas mis Sesaxeb gvawvdis giorgi
merCule. nerse erovnebiT somexi iyo. igi aRiarebda marTlmadideblur (dio-
fizitur) mrwamss da moRvaweobda qarTveli mamebis gverdiT. wm. nersem VII s.
30-ian wlebSi safuZveli Cauyara iSxnis taZars da iqve moRvaweobda
siwmidiTa da saswaulTqmedebiT (248, w. II, gv. 314).
wm. nino (8) _ (agionimi) kabadokieli (wm. didmowame giorgis axlo naTesavi),
romis mxedarTmTavris zabulonisa da ierusalimis patriarqis, iubenalis
dis, sosanas, erTaderTi asuli. rodesac ninos Tormeti weli Seusrulda,
mSoblebma yvelaferi gayides da ierusalimSi gadasaxldnen. zabulonma be-
rad aRkveca gadawyvita da iordanis gaRma udabnos miaSura samoRvaweod. so-
sana ierusalimis patriarqma, iubenalma, diakonisad akurTxa, nino ki aRsaz-
rdelad misca moxuc qals, sana niafors, romelic qristianulad zrdida ni-
nos, uambobda macxovris miwieri cxovrebisa da wamebis ambavs. sarasagan ga-
igo ninom isic, Tu rogor moxvda qristes kvarTi warmarTTa qveyanaSi, sa-
191
qarTveloSi. sayovelTaod cnobilia wm. ninos mier saqarTvelos gaqristi-
anebis ambavi (337 w.). wm. nino saqarTveloSi aResrula. wmindanis survilisa-
mebr misi patiosani gvami bodbeSi (kaxeTi) dafles. Semdgom mis saflavze mi-
rian mefem wm. giorgis saxelobis taZari aago (248, w. I, gv. 52).
p
pavle (13) _ mRvdeli (daaxl. IX s.) (248, w. II, gv. 317).
pavle Tebeli (13) _ Rirsi pavle egviptis qalaq TebaidaSi daibada. mSoble-
bis gardacvalebis Semdeg mTis ZirSi erT gamoqvabulSi damkvidrda da oT-
xmocdacameti weli dahyo. sakvebs, finikebsa da purs, yvavi uzidavda. netari
mama uflis TvalSi antoni didze ufro meti Rvawlmosili iyo. Rirsi pavle
muxlmoyrili aResrula 341 wels as cameti wlis asakSi. mis gardacvalebas
antoni didi eswreboda da xedavda, Tu rogor maRldeboda misi suli zecad
angelozebis, winaswarmetyvelebisa da mociqulebis TanxlebiT. udabnodan
gamosulma orma lomma wmidans TaTebiT gauTxara samare. XII s-Si imperator
manuelis (1143-1180) brZanebiT, wmindanis uxrwneli nawilebi konstantinepol-
Si gadaabrZanes, Semdeg veneciaSi, aqedan ki _ ungreTSi. Rirsi pavles
patiosani Tavis nawili romSia daculi (248, w. I, gv. 58).
panaguSnasp (2) _ Zeglis mixedviT, warmoSobiT sparsi (VI s.), jer eziara
qristianobas, xolo Semdeg uaryo.
perozak (2) _ Zeglis mixedviT, warmoSobiT sparsi, romelmac miiRo qristianoba
(VI s.).
petre (13) _ opizis monastris maSenebeli (248, w. II, gv. 316).
s
saba (12) _ wm. saba iSxneli, wm. grigol xanZTelis deidaSvili da misi erT-
erTi Tanamzraxveli (daaxl. VIII-IX ss.). man nerse kaTalikosis mier iSxanSi
aSenebuli da Semdeg upatronobiT dangreuli eklesia aRadgina da misi
episkoposi gaxda (248, w. II, gv. 315).
saba (8, 13) _ ganwmendilis saxeliT cnobili, daibada kabadokiaSi, keTilmsa-
xuri qristianebis, ioanesa da sofias, ojaxSi. ufalze Seyvarebuli rva
wlis saba flabianosis monasters Seexizna. aTi wlis Semdeg ierusalimSi
wavida, xolo Semdeg eqvTime didis lavras miaSura. winamZRvris, Teoqsis-
tes, gardacvalebis Semdeg wm. saba savanis maxloblad, gamoqvabulSi damk-
vidrda. kviraSi xuTi dRe arafers Wamda, gamudmebiT loculobda da Sro-
192
mobda. Rirsi eqvTimes gardacvalebis Semdeg, wm. saba netari gerasimes sava-
nis siaxloves damkvidrda da `gamobrwyinda, viTarca mTiebi, iordanes udab-
nos~. uflis brwyinvale angelozis rCeviT wmidani siloanis xevTan mdebare
gamoqvabulSi damkvidrda, sadac didi lavra daaarsa da Seqmna pirveli wes-
gangeba, `ierusalimis~ saxeliT cnobili. amis garda kidev eqvsi savane da-
aarsa. aRasrulebda mraval saswauls: misi locviT udabnoSi wyaro aRmocen-
da da gvalvis dros wvima gardamodioda, mravali sneuli da eSmakeuli gan-
kurna... netar mamas mxecebic udrtvinvelad emorCilebodnen. wm. mamam 532 w. 25
dekembers mSvidobiT Sehvedra suli ufals (248, w. I, gv. 504).
samoeli (1) _ episkoposi V s. 70-80-ian wlebSi. warmoSobiT berZeni. vaxtang
gorgasalma igi bizantiidan moiwvia sxva episkoposebTan erTad. jer
qarTlis episkoposi iyo, Semdeg kaTalikosi. samoeli piradad icnobda SuSa-
niks da TanaugrZnobda mas (196, t. IX, Ggv. 19).
samoeli (2) _ qarTlis kaTalikosi V s. Sua wlebidan _ VI s. 70-ian wlebam-
de. samoels mounaTlavs sparsi cecxlTayvanismcemeli evstaTi, romelic da-
axloebiT 550 wels awames. manamde samoel kaTalikosma, sxva mTavrebTan er-
Tad, qarTlis marzpans, arvand guSnasps, sTxova qristianobis miRebisaTvis
dapatimrebuli evstaTis cixidan gaTavisufleba. samoels evstaTi mcxeTis
sakaTedro taZarSi daukrZalavs (196, t. IX, gv. 20).
samoeli (3) _ qarTlis kaTalikosi (780-790 w.w.). samoels aRZvria survili,
raTa daweriliyo `wm. abos martviloba~. am saqmes, kaTalikosis rwmeniT,
ioane sabanisZeze ukeT veravin Seasrulebda da xsarTan mRvdlis xeliT ga-
ugzavna ioanes epistole. ioanes, Tanaxmad epistolisa, dauweria SekveTili
Txzuleba da gaugzavnia samoelisaTvis (196, t. IX, gv. 20).
samoeli (12) _ Zeglis mixedviT, opizis monastris yofili winamZRvari.
sahaki (7) _ Zeglis mixedviT, mRvdeli (daaxl. IV s.).
serapion zarzmeli (13) _ IX s. qarTveli saeklesio moRvawe, zarzmis monast-
ris damaarsebeli da pirveli winamZRvari (aqedan miiRo zedwodeba zarzmeli).
serapioni warmoSobiT samxreT saqarTvelodan, klarjeTidan iyo. adre da-
oblda. roca wamoizarda, miatova saxli da parexis monasterSi daemkvidra,
daemowafa miqael parexels. parexSi serapion zarzmelma brwyinvale saekle-
sio ganaTleba miiRo, Semdeg miqaelis davalebiT gaemgzavra samcxeSi Tavis
ZmasTan ioanesTan da oTx sxva TanamoRvawesTan erTad. iq daaarsa zarzmis
193
monasteri _ Semdgom qarTlSi kulturis mniSvnelovani kera, sadac Rrma
moxucebulobamde moRvaweobda da sadac aris dakrZaluli (248, w. II, gv. 375).
sofron didi (12) _ Satberdis eklesiis ganmaaxlebeli. cnobili saeklesio
mwerali. samwuxarod, Cvenamde ver moaRwia misma literaturulma memkvidre-
obam. giorgi merCule mas im brZen da srul mamaTa ricxvs miakuTvnebs, ro-
melTagan eloda igi `cxovrebisa amis dawerad~(248, w. II, gv. 319).
stefane (2) _ Zeglis mixedviT, qristianobis WeSmariti damcveli (VI s.). igi
wm. evstaTisTan erTad TbilisSi waiyvanes da veJan buzmirs warudgines.
gairkva, rom patimari mTeli Tavisi ojaxiT: mamiT, dediT, ZmebiTa da debiT
qristiani iyo, ris Semdegac stefane gaaTavisufles.
stefane mtbevari (5, 12) _ IX s. gasulisa da X s. I meoTxedis saeklesio
moRvawe, mwerali, tbeTis episkoposi, ganswavluli Teologi da mwignobari.
stefanes kalams ekuTvnis agiografiuli Txzuleba `wamebaÁ wmidisa mowamisa
gobronisi~, romelic dawera erisTavTerisTavis aSot kuxis TxovniT (248, w.
II, gv. 315).
svimeon mesvete (8) _ (521-596 w.w.) daibada antioqiaSi, RvTismoSiSi qristiane-
bis, ioanesa da marTas ojaxSi. misi dabadeba da RvTis samsaxurSi Cadgoma
ioane naTlismcemlis gamocxadebiT winaswar euwya dedas. ori wlis iyo,
roca monaTles. eqvsi wlis svimeoni udabnoSi gavida da garkveuli xani mar-
toobaSi gaatara, Semdeg ki naTelmosilma angelozma ganmartoebul monas-
terSi miiyvana, romlis winamZRvari, amba ioane, svetze iyo dayudebuli. gavi-
da xani da wm. svimeonma ioanes svetze asvlis nebarTva sTxova. winamZRvris
kurTxeviT monastris Zmebma Soriaxlos axali sveti aages. Semdeg amba
ioanem berad aRkveca Svidi wlis wmidani da TviTon aiyvana svetze. TerTme-
ti wlis svimeonma ufro maRal svetze asvla gadawyvita. masTan mividnen an-
tioqiisa da selevkiis episkoposebi, diakvnad daasxes xeli da ufleba
misces ormoc safexurian svetze asuliyo, sadac rva wlis ganmavlobaSi
moRvaweobda. wm. svimeoni RvTis miniSnebiT sakvirvel mTaze avida, jer qvaze
idga, Semdeg ki uflis gamocxadebis adgilas agebul svetze daeyuda. Rirs
svimeons winaswarmetyvelis niWic miemadla. sakvirvelmoqmed mTaze svimeoni-
sagan daarsebul monasterSi saswaulebi aResruleboda. 590 wels ocda-
cxrameti wlis moRvawe selevkiis episkoposma, dionisem, mRvdlad akurTxa.
wm. svimeonis sulieri Svili iyo Rirsi ioane zedazneli. swored misi kurT-
194
xeviT Camovida saqarTveloSi cameti asureli mama. svimeonma svetze samocda-
rva weli gaatara (248, w. I, gv. 439).
t
tiriWani (7) _ RmrTismsaxuri col-qmris vardanisa da Tagines vaJi. aResru-
la biZis, Tevdosis, brZanebiT (daaxl. IV s.). mdevrebma igi sofel divrSi
mokles. divris mTavarma waasvena wm. tiriWanis nawilebi da misi saxelobis
taZari aaSena (248, w. I, gv. 424).
f
febronia (12) _ meris dedaTa monastris monazoni (daaxl. VIII-IX ss.), wm. gri-
golis sulieri megobari. deda febronias gamorCeul pirovnul Rirsebebs
didad afasebdnen wm. grigoli da misi Tanamdgomni, mis ukiTxavad
mniSvnelovan saeklesio sakiTxebs ar wyvetdnen. deda febronias winaSe mefe
aSot kurapalatic ki uZluri aRmoCnda. igi nugeSs aZlevs adarnerse kurapa-
latis siZvis diacs. miwierma, wminda amqveyniurma adamianurma sawyisma SeaZ-
lebina mkacr febronias, wm. grigolisagan codvebmiutevebeli qali mereSi
daetovebina da sikvdilis Semdeg ucodvel ber-monazonTa saflavebis gver-
diT daekrZala (248, w. II, gv. 320).
q
qristefore (12) _ ix. Tevdore.
qurdia (13) _ Zeglis mixeddviT, zanavis eklesiis pirveli maSenebeli.
S
Sio mRvimeli (9, 11) _ saeklesio moRvawe, erT-erTi asureli mama. SiomRvi-
mis monastris damaarsebeli. daibada antioqiaSi. oci wlisa ganTqmuli me-
udabnois, ioane zedaznelis mowafe gaxda, Tavisi qoneba glaxakebsa da mo-
nastrebs dauriga da berad aRikveca. VI s. Sua wlebSi ioanes Camohyva saqar-
TveloSi. oTxi wlis Semdeg gamoeyo Zmobis wevrebs da sarkines mTaze daaar-
sa SiomRvimis monasteri. Tavdapirvelad Sio mRvimeli cxovrobda mcire ga-
moqvabulSi, romelic daaxloebiT IX s. eklesiad uqceviaT. monasteri Sio
mRvimelis drosve iqca msxvil organizaciad. misive iniciativiT aq aages
pirveli eklesia ioane naTlismcemlis saxelobisa. sicocxlis ukanaskneli
wlebi Sio mRvimelma ganmartoebiT gaatara Tormeti metri siRrmis mRvimeSi
(aqedan miiRo es zedwodeba `mRvimeli~). anderZis Tanaxmad, igi iqve dakrZa-
les (248, w. I, gv. 392).
195
Sio sakvirvelTmoqmedi (13) _ basili zarzmelis `wm. serapion zarzmelis
cxovrebis~ mixedviT, wm. miqel parexelis moZRvari iyo (248, w. II, gv. 319).
SuSaniki (1) _ qvemo qarTlis pitiaxSis, varsqenis, meuRle (V s. II naxevari),
somexi mxedarTmTavris, vardan mamikonianis, asuli. rodesac saqarTveloSi
iranis politikis gamtarebelma varsqenma uaryo qristianoba da cecxl-
Tayvanismcemloba miiRo, SuSaniki gaemijna qmars. varsqenma is sapyrobileSi
Casva da ulmoblad tanja da gvema igi. SuSaniki cixeSi gardaicvala wamebis
meSvide wels. qristianobisa da samSoblos TavisuflebisaTvis wamebuli
SuSaniki qarTulma eklesiam wmindanad Seracxa (248, w. II, gv. 184).
c
cxra Zma kolaelebi: adarnase, barZim, baqar, guaram, daCi, vaCe, ramaz, far-
sman, juanSer. isini md. mtkvris saTaveSi mdebare sofel kolaSi cxovrob-
dnen da warmarTuli wesebiT izrdebodnen. qristianTa da warmarTTa bavSve-
bi erTad TamaSobdnen. erT dRes yrmebma gadawyvites da sixaruliT aRuTqves
qristianebs, rom moinaTlebodnen da asec moiqcnen, risTvisac gakerpebulma
mSoblebma Svilebi qvebiT Caqoles (248, w. I, gv. 188).
x
xarlampi//xaralampisi _ Tesaliis qalaq magneziis (saberZneTi) episkoposi,
qristes sityvis mxurvale mqadagebeli iyo. igi mraval Secdomil suls moaq-
cevda WeSmarit sarwmunoebaze. olqis mmarTvelis, lukianesa da mxedarTmTa-
var lukiusis brZanebiT samsjavroze wardgenilma wm. xarlampim mtkiced
aRiara qriste da kerpebisaTvis msxverplis Sewirvaze uari ganacxada, ris-
Tvisac 113 wels netari mama sastikad awames (248, w. I, gv. 149).
xuediosi (12) _ `kaci marTali da wmida~, dayudebuli xanZTeli beri,
romelic wm. grigols daxvda xanZTaSi (daaxl. VIII-IX ss.) (248, w. II, gv. 317).
196
danarTi III
agiografiuli Zeglebis bibliuri personaJebi
a
abeli (3, 5) _ adamisa da evas meore vaJi, mwyemsi. ufrosma Zmam, kaenma, moSur-
neobiT mokla, radgan RvTismosavi abeli gamorCeulad uyvarda RmerTs.
iudaisturi da qristianuli tradiciis mixedviT, abeli Tvinieri da
udanaSaulo msxverplis zogadi saxea (33, t. I, gv. 7).
abraami(//abrahami) (2, 3, 5, 8, 12) _ ebraelTa mamamTavari. bibliuri tradicia
abraamis samSoblod miiCnevs urs, saidanac igi axloblebs q. xaranSi gadauy-
vaniaT. abraamma pirvelma aRiara erTRmerTianoba, ris gamoc, warmarTi Tana-
memamuleni sdevnidnen. man datova samSoblo da uflis `aRTqmul qveyanaSi~
_ qanaanSi (palestina) gadasaxlda. icocxla 175 weli. yuranSi abraami (ibra-
himi) miCneulia ebraelTa da arabTa saerTo winaprad, mahmadis erT-erT wina-
morbedad (33, t. I. gv. 7).
agari (12) _ abramis egvipteli mxevali, romelic abrams Tavisma colma saram
aurCia. agari daorsulda da uSvilo saras Tavgasulad eqceoda, ris gamoc,
saram saxlidan gaagdo. udabnoSi ugzo-ukvlod moxetiale agars CaeZina,
WasTan uflis angelozi gamoecxada da sarasadmi morCileba urCia. asec
moiqca. mas SeeZina Ze, ismaeli. agaris Svilis STamomavlebs ismaelelebs
uwodeben (32, 301).
adami (5, 8, 12) _ adamianTa modgmis winapari. Zveli aRTqmis mixedviT, RmerTma
samyaros Seqmna meeqvse dRes daasrula imiT, rom adami Seqmna Tixisagan
`xatisaebr Tvisisa~, sicocxlis suli STabera da sabrZaneblad daumkvidra
dedamiwa da yoveli sulieri (33, t. I, gv. 8).
ana winaswarmetyveli (8, 12) _ fanoelis asuli, aseris tomidan iyo. `ese
gardasrul iyo dReTa mravalTa da cxovrebul iyo qmrisa Tana SÂd wels
siqalwuliTgan TÂsiT. da ese iyo quriv viTarca oTxmeoc da oTxi wlis,
romeli ara ganeSora taZrisa misgan marxviTa da vedrebiTa da msaxurebiTa
dRe-Rame~. uflis nebiT, `ese masve Jamsa moiwia~, CvilSi Seicno macxovari da
gamoxsnis molodiniT mcxovreb ierusalimelebs axarebda mis gankacebas (248,
w. I, gv. 130).
197
aroni(//ahroni) (3, 13) _ moses ufrosi Zma da Tanamdgomi, Zvel ebraelTa
pirveli uzenaesi qurumi (gam. 5, 20).
aqabi (5) _ yomris Ze, israelis mefe, warmarTi, usjulo iezabelis qmari (III
mef. 20, 2).
b
beselieli (13) _ xuroTmoZRvari. man, moses brZanebiT, monawileoba miiRo
moZravi taZris agebaSi (gam. 31, 2).
g
gedeoni (13) _ igive ierobaaR, abiyezreli ioaSis vaJi (msaj. 6, 11). uflis
brZanebiTa da TanadgomiT gedeonma israeli midianis dapyrobisagan ixsna
mas Semdeg, rac ufalma sawmisze saswauli moaxdina.
grigol sakvirvelmoqmedi (13) _ neokesarieli episkoposi (naTliRebamde _
Teodore) qalaq neokesariaSi (mcire aziis CrdiloeTi) warmarTul ojaxSi
daibada. man brwyinvale ganaTleba miiRo, Semdeg ki ZmasTan, aTinodoresTan,
erTad biriTSi gaemgzavra, rom iqaur samarTlismcodneobis cnobil skola-
Si daesrulebina swavla. gzad Wabukebma kesariaSi gaiares. iq imJamad aleq-
sandriis saswavleblis didi moZRvari, xucesi origene, aswavlida filoso-
fias, romlisganac ymawvilebma cisa da qveynis Semoqmedi ufali irwmunes da
moinaTlnen. neokesariaSi dabrunebulma grigolma uari Tqva saero moRvawe-
obaze da udabnoSi gavida. aq netarma gamudmebuli marxviTa da locviT
srulyofilebis maRal safexurs miaRwia da ganWvretisa da winaswar-
metyvelebis madli moigo. pativs moridebuli wm. grigoli kabadokiis qalaq
amasiis episkoposma, fedimma, dauswreblad daadgina neokesariel mRvdel-
mTavrad da ufals SesTxova, amgvari uCveulo qirotoniis kurTxeva. mravali
saswauli aRavlina wmidanma. misi qadagebebi qmediTi, cocxali da nayofieri
iyo. devnis Semdeg wm. grigoli neokesariaSi dabrunda. misi kurTxeviT
dadginda saeklesio dResaswaulebi qristesTvis aRsrulebul mowameTa mo-
saxsenieblad. netari mama daaxloebiT 266-270 w.w. miicvala (248, w. II, gv. 440).
d
daviT winaswarmetyveli (1, 2, 3, 5, 7, 12, 13) _ (Zv. w. X s. miwuruli, _ daaxl.
Zv.w. 950), iudavelTa da israelTa gaerTianebuli samefos damaarsebeli da
pirveli mefe, beTlemeli isaias (iese) Ze. wminda wignis mixedviT, daviTi mwyemsi
yofila, filistimelTa goliaTi daumarcxebia da, jer kidev Wabuki, mxedar-
198
mTavrad dauniSnavs mefe savles (sauli) da Tavisi qalic miuTxovebia. Semdeg
ki daviTis popularobas SeuSinebia da devna dauwyia. roca savle daiRupa,
daviTi qebronSi moixmes da iudevelTa mefed airCies. daviTma daimorCila
filistimelebi, moabelebi, edomelebi, amonelebi. mis gamgeblobaSi moeqca
siriis mniSvnelovani nawilic. daviTma gaerTianebuli samefos dedaqalaqad
iudevelTa da israelTa sazRvarze mdebare qalaqi ierusalimi airCia da reli-
giur centrad gamoacxada. am mizniT `kidobani igi SjulisaÁ~ gadmoasvenes. da-
viTis jari saxelmwifos Zlierebis dasayrdeni jari iyo. qveynis saxelmwifo
gamgebloba man egviptur yaidaze gardaqmna. daviTis mier daarsebulma dinas-
tiam Zv.w. 586 wlamde imefa. Tavis Svils, solomons, man dautova saxelmwifo,
romlis sazRvrebic damaskodan egviptemde da xmelTaSua zRvidan md. iordanes
aRmosavleTiT mdebare miwebamde iyo gadaWimuli. religiuri tradicia daviTs
miawers fsalmunis (qarT. daviTni) Seqmnas (33, w. I, 102).
danieli (5, 8, 9, 10, 12) _ erT-erTi winaswarmetyveli. nabuqodonosor II mier
ierusalimis aRebis Semdeg danieli babilonSi gadasaxlebul tyveTa Soris
yofila. babiloneTis mefis brZanebiT iq sxva warCinebul da niWier Wabukeb-
Tan erTad izrdeboda mefis karze. daniels Tavi gamouCenia rogorc brZen
winaswarmetyvelsa da sizmrebis amxsnels, ris gamoc samefo karze dauwina-
urebiaT. mogvianebiT, moSurneebis dabezRebiT, sparseTis mefes igi lomebiT
savse xaroSi Caugdia, magram raRac saswauliT gadarCenila. wminda wignSi
danielis saxeliTaa cnobili samnawiliani wigni _ `winaswarmetyveleba dani-
elisa~ (248, w. II, gv. 538).
e
eva (5) _ adamianTa modgmis winapris, adamis, coli, pirveli qali da `yvela
sulieris deda~. Zveli aRTqmis mixedviT, RmerTma eva Seqmna adamis neknidan
da adamTan erTad edemSi daasaxla. aq eva gvelma Seacdina da akrZaluli
xis `cnobadisa keTilisa da borotisa~ nayofi igema da adamsac SeaWama. gan-
risxebulma RmerTma adami da eva samoTxidan gandevna da samudamod daswyev-
la adamianTa modgma. evas saxelTan dakavSirebulia mravali legenda da
Tqmuleba, rac apokriful da wminda wignis Semdgom iudaistur literatura-
Si gvxvdeba (33, t. 1, gv. 10).
elia (3, 5, 8, 9, 10, 12, 13) _ erT-erTi udidesi winaswarmetyveli. levitelTa
tomidan aRmocenda qristes Sobamde 900-ze meti wlis win. netaris zedwodeba
199
_ Tezbiteli, misi mSobliuri qalaqis, Tezbas, saxelidan momdinareobs (es
qalaqi, erTi varaudiT, galileaSi mdebareobda, sxva mosazrebiT ki _ mdina-
re iordanis maxloblad, galaadis qveyanaSi). epifane kviprelis cnobiT, ro-
ca elia daibada, misma mamam idumali Cveneba ixila: keTilsaxieri Wabukebi
cecxlis alSi xvevdnen axalSobils da cecxls aWmevdnen. eliam siyrmidanve
RmerTs uZRvna Tavi, udabnoSi ganmartovda da mkacri cxovrebiT cxovrobda.
man amxila aqabisa da iezabelis usjuloba. iezabelis risxvas garidebuli
elia, RvTis rCeviT, md. iordanis axlos damkvidrda, sadac yornebi uzidavd-
nen sakvebs. elias saswaulebrivi Zala yvelas akvirvebda. iezabeli mis das-
jas moiTxovda. RvTis nebiT, daucxromeli moSurneobiT aRsavse elia cec-
xlovani etlebiTa da hunebiT zecad cocxlad aitaces. Tavisi xaleni ki man
elise winaswarmetyvels gadmougdo. saeklesio gadmocemiT, elias xaleni
saqarTveloSia dafluli, sveticxovlis taZarSi, wm. elia winaswarmetyvelis
saxelobis ekvderSi (248, w. II, gv. 63).
eliab (13) _ daviT winaswarmetyvelis Zma (I mef. 16, 6).
elise (8) _ erT-erTi winaswarmetyveli (IX s. qristes Sobamde). igi
winaswarmetyvel elia Tezbitelis mowafe da memkvidre iyo. msaxurebisaTvis
RmerTma mas siyrmis asakSive mouwoda. erTxel elia mindorSi momuSave
elises miuaxlovda da Tavisi xaleni moaxura, rac mis winaswarmetyvelad
mowodebas niSnavda. roca elias zecad aRtacebis dro movida, winaswarmety-
velma dakeca xaleni, oirdanes dahkra da roca wyali gaipo, mowafesTan er-
Tad Sig gavida. zecad aRtacebulma elia winaswarmetyvelma, rogorc zemoT
aRvniSneT, Tavisi xaleni mowafes gadaugdo. elise winaswarmetyveli samoc-
daxuT welze meti xnis ganmavlobaSi moRvaweobda israelis mefeebis, aqabisa
da iosias, dros. wm. elise mraval saswauls axdenda. igi daaxloebiT asi
wlis asakSi gardaicvala. misi saflavi, netari ieronines azriT, samariis
maxloblad mdebareobda (248, w. I, gv. 492).
enuqi (13) _ adamis mesame vaJis, seiTis, Svili, SemdgomSi winaswarmetyveli.
is wminda cxovrebisaTvis cocxlad iqna aRtacebuli zecas (dab. 4, 17).
esaia (5, 12) _ erT-erTi winaswarmetyveli (Zv. w. 770/760 _ Zv. w. 687/642). igi
samefo gvaris STamomavali, ZvelebraelTa politikuri moRvawe da religiis
reformatori iyo. esaiam ixila ufali `mjdomare saydarsa zeda da savse iyo
saxli didebiTa misiTa~. esaia mowameobrivi sikvdiliT gardaicvala. manases
200
mefobis dros xis fuRuroSi damaluli esaia xesTan erTad Suaze gauxerxavT.
wm. esaias saxels ukavSireben cnobili bibliuri wignis `winaswarmetyveleba
esaiasi~ _ ebrauli teqstis nawils. esaia winaswarmetyvelis wigni adrevea
Targmnili qarTul enaze, moipoveba `oSkis bibliaSi~ (248, w. I, gv. 399).
z
zaqaria (3) _ aTormeti mcire winaswarmetyvelTagani. igi jer kidev Wabuki
iyo, roca ufalma sawinaswarmetyvelo msaxurebisaken mouwoda da araamqvey-
niuri saxilvelebis Wvretis Rirsi gaxada. swored zaqaria winaswarmetyve-
lis wignSia gacxadebuli macxovris miwieri cxovrebis ukanaskneli movlene-
bi. gadmocemis mixedviT, RvTis madlis rCeulma WurWelma, zaqariam, Rrma
moxucebulobamde icxovra. wmidani ierusalimis maxloblad dakrZales. zaqa-
ria winaswarmetyvels `manglismxilveli~ ewodeba, radgan man CvenebiT ixila
mangaliviT modrekili gragnili, romelic risxvis momaswaveblad frinavda
haerSi (248, w. I, gv. 145).
i
iakob mociquli (1, 3, 7, 8, 10, 12, 13) _ xorcieli Zma uflisa. iyo ioseb dam-
windvelis ufrosi Ze misi pirveli qorwinebidan solomoniasTan. gadmocemiT,
wmindani Tan axlda yovladwmida RvTismSobels, roca igi herodes risxvas
ganerida da yrma iesosTan da iosebTan erTad egvipteSi gaiqca da Semdeg
maTTan erTadve dabrunda iudeaSi. wm. iakobi mkacri cxovrebiT cxovrobda: ar
Rebulobda Rvinosa da xorceuls, Tmebs ar ikvecda, jvalos samosels
atarebda, Rrmad inaxavda qalwulobas da iseTi gulmodgine mlocveli iyo,
xSiri metaniebisagan kani muxlisTavebze aqlemis tyaviviT gauuxeSda. aseTi
keTilmsaxuri cxovrebisaTvis mTeli eri iakobs marTals eZaxda. qristes
mkvdreTiT aRdgomis Semdeg wm. iakobi ierusalimis pirveli episkoposi gaxda
da didi pativiT sargeblobda rogorc qristianebs, ise iudevelebs Soris.
netari mowameobrivad aResrula, RvTis sityvis qadagebisaTvis ierusalimis
taZris gumbaTidan Camoagdes. zogi cnobiT, wm. mociqulis nawilebi romSi,
Tormeti mociqulis taZarSi inaxeba. zogi maTgani 1853 wels aleqsandriel
patriarqs, ieroTeoss moskovSi gaugzavnia. wm. mociqul iakobs ekuTvnis axali
aRTqmis wignebSi CarTuli didi samoZRvro Zalis mqone kaTolike epistole.
masve miewereba Seqmna saRvTo liturRiis tipikonisa, romelic safuZvlad
daedo basili didisa da ioane oqropiris liturRiebs (248, t. 2, gv. 196).
201
iezabeli (5) _ cidonelTa mefis, eTbayalis, asuli; israelis mefis, aqabis,
warmarTi coli. man Tavisi meuRle baalis samsxverplos agebaze daiyolia
da aTasi usjuloeba SesZina qalaqs (III mef. 21, 5).
ieremia (5) _ Zveli aRTqmis oTx udides winaswarmetyvelTagan erT-erTia.
iyo anaToTeli mRvdlis, eqelkisias, Svili. TxuTmeti wlis ieremias gamo-
cxadebiT euwya, rom Sobamde iyo mowodebuli winaswarmetyvelad. SeSinebul
ymawvils ufalma Tanadgoma da mfarveloba aRuTqva. ocdasami weli
winaswarmetyvelebda, qadagebda ierusalimis taZarSi, qalaqis karibWesTan,
mefis sasaxleSi, moedanze da sxv. amxelda iudevelebs WeSmariti RvTisagan
gandgomisa da kerpTayvanismcemlobisaTvis. ierusalimis dacemis Semdeg (Zv.w.
586) egvipteSi waiyvanes da iq gardaicvala (248, w. I, gv. 373).
iese (8) _ yobedis vaJi, daviT winaswarmetyvelis mama, israelis mefe (ruT. 4,
17).
iovane(//ioane) naTlismcemeli (4, 6, 10) _ saxarebis (maTe, markozi) Tanaxmad, ieso
qristes uaxloesi winamorbedi, romelmac mesiis (qristes) mosvla iwinaswar-
metyvela. cxovrobda udabnoSi (baZavda Zveli aRTqmis winaswarmetyvels ilias).
`emosa samoslad misa Tmisagan aqlemisa da sartyeli tyavisaÁ welTa misa, xolo
sazrdelad misi iyo mkali da Tafli veluri~. amxelda sazogadoebis biwierebas
da mouwodebda monaniebisaken. monaTla mravali ebraeli, agreTve, ieso qriste md.
iordaneSi. ioseb flaviusis (ax. w. I s.) cnobiT, ioane naTlismcemeli herode I (I s.
I nax.) Tanamedrove iyo. herodem Tavisi sayvarlis, Herodias, saameblad ioane
naTlismcemeli sapyrobileSi Casva, Semdeg ki Tavi mohkveTa (33, t. I, gv. 223).
iobi (4, 5) _ (daaxl. 2000-1800 w.w. qristemde) cxovrobda CrdiloeT arabeTSi,
yucis qveyanaSi. arsebobs varaudi, rom iobi abraamis Zis, naqoris vaJi iyo.
RvTismoSiSi da RvTismosavi iobi RmerTma akurTxa da uamravi simdidre
mihmadla. samarTlianobisa da patiosnebisaTvis wm. iobi sayovelTao pativiT
sargeblobda TanamoqalaqeebSi. satana rom daerwmunebina ufals iobis udi-
des moTminebaSi, ufleba misca, sulis garda yvelaferi waerTmiaT misTvis.
marTali iobi gansacdelSic uflis erTguli darCa. amgvari moTminebisaTvis
RmerTma xelaxla daajildova igi, sruliad ganikurna da uwindelze ufro
gamdidrda. amis Semdeg iobma kidev as ormoci weli icocxla da oras or-
mocdarva wlisa gardaicvala (248, w. I, gv. 384).
202
iovane(//ioane maxarebeli) (3, 8) _ Tavdapirvelad ioane naTlismcemlis
mowafe iyo, xolo Semdeg qristes usayvarlesi mowafeTagani. wm. ioane
mZvinvared qadagebda qristes warmarTebs Soris, risTvisac netars sasikvdi-
lo ganaCeni gamoutanes, magram ufalma daicva Tavisi rCeuli. netari maxare-
beli Tavis mowafesTan, proxoresTan, erTad udabur mTaze avida da sami
dRe imarxula. misi locvis dros mTa Sezanzarda da saSinlad iquxa. SeZr-
wunebuli proxore miwaze daemxo. ioanem wamoayena netari da ubrZana, Caewe-
ra, rasac misgan gaigonebda. ase daiwera daaxloebiT 67 wels ioanes gamoc-
xadeba, anu apokalifsi, romelSic eklesiisa da samyaros momavali da dasas-
rulia gacxadebuli. wm. ioane siyvaruls uqadagebda yvelas. igi as wels iyo
gadacilebuli, roca sasufevels SeerTo. gardacvalebis Semdegac mravali
saswauli xdeboda mis saflavTan. wminda eklesiam qristes mociqulTagan
mxolod ioanes miakuTvna zedwodeba `RvTismetyveli~ (248, w. II, gv. 274).
iosebi (2, 5, 7, 11) _ iakobisa da raxilis pirmSvenieri da sayvareli Ze.
iosebi monad mihyides vaWrebs, romlebmac igi egvipteSi waiyvanes. aq iosebi
jer sapyrobileSi moxvda, magram bolos faraonis karze aRzevda da mama da
Zmebi egvipteSi miiwvia. iosebis sikvdilis Semdeg ebraelebi egvipteSi mZime
mdgomareobaSi Cacvivdnen da monobisagan Tavis dasaRwevad moses winamZRo-
lobiT qanaanSi dabrundnen (32, 410).
ismaeli (3, 13) _ abraamisa da misi mona-xarWis, egvipteli agaris Ze. mas Semdeg,
rac abraamis cols, saras, isaaki SeeZina, misi daJinebiT abraamma ismaeli da
dedamisi udabnoSi gandevna. bibliis komentatorTa azriT, ismaeli aris israe-
lebis axlo monaTesave arabi (beduinebi) tomis winapari. musulmanuri tra-
diciiT (yurani), ismaeli winaswarmetyveli da mahmadis uSualo winamorbedia.
ucocxlia as ocdaaTi weli. asvenia meqaSi, qaabis maxloblad (dab. 16, 15).
iso nave (13) _ marTali isu, Ze navesi, ebraelTa tomis beladi iyo moses
sikvdilis Semdeg. swored mas xvda wilad uflis rCeuli eris Seyvana
aRTqmul qveyanaSi. RmerTi isus mier mraval saswauls aRasrulebda: netaris
winamZRvrobiT ebraelebma ise gaiares md. iordaneSi, rogorc xmeleTze;
ieriqonis kedlebi, qalaqis irgvliv, Svidi dRis manZilze Sjulis kidobnis
SemotarebiT TavisiT Camoiqca; bolos, gabaonSi, qanaanelebTan brZolisas,
isus brZanebiT `dadga mze saSualsa cisasa~ da mxolod maSin Caesvena, roca
mteri sabolood damarcxda. omis damTavrebis Semdeg isu navem aRTqmuli
203
qveyana israelis Tormet toms daunawila da as aTi wlis asakSi mSvidobiT
Sehvedra suli ufals (XVI s. qristes Sobamde). sikvdilis win man ebraelebs
moses sjulis erTguleba daubara (248, w. II, gv. 198).
l
lazare (2, 13) _ Zma marTasi da mariamisa. qristes megobari. swored lazare
aRadgina qristem mkvdreTiT (33, t. I, gv. 270).
loTi (5) _ marTali abraam mamamTavris Zmiswuli. qristes Sobamde 2000
wlis win cxovrobda (248, w. II, gv. 329).
m
wm. mariami (2, 3, 4, 9) _ RvTismSobeli, ioakimesa da anas moxucebulobaSi
RvTisgan boZebuli Svili. wm. mariami, roca sami weli Seusrulda, mSob-
lebma, aRTqmisamebr, ierusalimis taZarSi miiyvanes. aq mas mRvdelmTavari
zaqaria Seegeba. yovladwminda mariami taZarSi damkvidrda. igi gamudmebiT
loculobda, gulmodgined kiTxulobda wminda werils, xelsaqmeobda, emsa-
xureboda sneulebs, ganrRveulebs, glaxakebs... roca adre daoblebulma ma-
riamma srulwlovanebas miaRwia, man pirvelma dedaTa Soris, Tavi ufals
ganukuTvna da, RvTis madliT, macxovris dedad Seiqmna (33, t. I, gv. 298).
mariam megvipteli (13) _ daibada egvipteSi, Tormeti wlisa aleqsandriaSi ga-
iqca da iq uweso cxovrebas eweoda. igi jvarTamaRlebis dResaswaulze egvipti-
dan ierusalimSi mimaval xalxs gahyva, raTa codvebiT dacemisaTvis meti adami-
ani enaxa. mariami sinanulSi mas Semdeg Cavarda, rac RvTis uxilavma Zalam ta-
ZarSi Sesvlisa da jvris naxvis ufleba ar misca. RvTismSoblis SemweobiT
ixila cxovelsmyofeli jvari. samadloblad kvlav RvTismSoblis xats miaSu-
ra. uceb moesma xma: `Tu iordanes gadalaxav, netari aRsasruli mogelis~.
RvTismSoblis SemweobiT SeZlo mariamma iordanis gadalaxva da udabnoSi or-
mocdaSvidi weli wmindad cxovrobda. Cvidmeti weli ierusalimidan wamoRebu-
li or-naxevari puriT ikvebeboda, Semdeg fesvebiTa da balaxiT. mas samoselic
ar hqonda. wera-kiTxva ar SeeZlo, magram zebunebrivi ZaliT zepirad icoda
wminda werili; ise gadadioda md. iordaneze, rogorc xmeleTze. mariami udab-
noSi gardaicvala. mis terfebs lomi lokavda. swored lomis daxmarebiT SeZ-
lo wm. zosimem miwis gaTxra da meudabnove qalis damarxva (248, w. I, gv. 283).
mose (2, 4, 5, 8, 12, 13) _ winaswarmetyveli, ebraelTa winamZRvari da sjulismde-
beli, levitelTa tomis Camomavali. igi egvipteSi daibada maSin, roca tyved
204
wasxmuli israelebi aq monobis uRelqveS itanjebodnen. faraonis brZanebiT
unda daexocaT ebraelTa axalSobili vaJiSvilebi, rom eri ar gamravlebu-
liyo. am brZanebis SiSiT moses deda sami Tve malavda Svils, Semdeg ki gafisul
kidobanSi Caawvina da mdinaris piras, lerwmovanSi datova. aq yrma sabanaod
Camosulma faraonis asulma ipova, Seebrala, iSvila da mose daarqva, rac
wylidan amoyvanils niSnavs. simamris cxvris mwyemsvisas mosem ixila almodebu-
li mayvlis buCqi, romelic ar iwvoda. buCqs rom miuaxlovda, moesma brZaneba,
rom moses unda gamoeyvana egviptidan ebraeli xalxi. ufalma mas saswaulTqme-
debis Zala misca, raTa yvela darwmunebuliyo, rom is RvTisgan iyo gamogzav-
nili da Semwed misi Zma, aroni dauniSna. ufalma mravali saswauli aRasrula
Tavisi rCeulis meSveobiT. erTxel mTaze amaRlebulma mosem, ormoci dRis mar-
xulobis Semdeg, uflisagan miiRo qvis ori fila, zed dawerili aTi mcnebiT.
RmerTma mas misca sxva kanonebic, romelic Zveli aRTqmis pirvel xuT wignSia
Sesuli, da ubrZana, aeSenebina samlocvelo karavi anu moZravi taZari; uflisave
brZanebiT mosem Tavisi Zma, aaroni, mRvdelmTavrad daadgina, misi Svilebi _
mRvdlebad, levis danarCeni Stamomavloba ki _ moZravi taZris msaxurebad. sju-
lis miRebidan meormoce wels mosem uflis rCeuli eri qanaanis sazRvarze miiy-
vana, TviTon ki Soridan Sexeda aRTqmul qveyanas da as oci wlisa miicvala.
mose winaswarmetyvelis saflavis adgilsamyofeli ucnobia (248, w. II, gv. 207).
n
naTanael(//barTlome) (8) _ Tormet mociqulTagani. mociqulebze suliwmidis
gardamosvlisas mas, mociqul filipesTan erTad, wilad xvda saxarebis qadage-
ba siriasa da mcire aziaSi. ramdenime xnis Semdeg igi indoeTSi gaemarTa, ebra-
ulidan adgilobriv enaze Targmna maTes saxareba da mravali warmarTi moaq-
cia qristes sjulze. somxeTSi man boroti sulisagan gankurna mefis asuli,
risTvisac madlierma mefem, sxvebTan erTad, naTel-iRo. gaborotebulma mefis
Zmam, astiviagma, qalaq albanSi (dRevadndeli baqo) Seipyro wm. mociquli da
TavdaRma gaakra jvarze. naTanaeli kvlav agrZelebda qristes qadagebas. astivi-
agis brZanebiT mas tyavi gaaZvres da Tavi mohkveTes. morwmuneebma wmindanis
neSti tyviis luskumaSi Caasvenes da damarxes. 508 wels misi wminda nawilebi
mesopotamiidan gadaasvenes, iqidan ki konstantinepolSi (248, w. I, gv. 345).
nove(//noe marTali) (5, 8, 12) _ wmida werilis mixedviT, noe ganasaxierebs
RmrTismoyvare adamians, romelic ganeSora sasjels da miiRo xsna. igi warmo-
205
adgens axali kacobriobis simbolos, riTac moaswavebs qristes... warRvnis
dros noe Cans rogorc marTali. Tavisi simarTlis wyalobiT, is gadaurCa da-
Rupvas dasjil kacobriobasTan erTad; man Seariga RmerTTan dedamiwa da misi
mcxovrebni. es Serigeba vrceldeba noes mTel Stamomavlobaze (33, t. I, gv. 439).
r
raqeli (11) _ labanis umcrosi qaliSvili, iakobis sayvareli coli, romlis
gamoc iakobma labanis karze oci weliwadi imuSava. mas gvian SeeZina Svile-
bi: iosebi da beniamini. raqeli beniaminis mSobiarobisas daiRupa (dab. 29, 16).
p
pavle mociquli (1, 2, 3, 4, 5, 7, 8, 9, 12, 13) _ israeliani iyo, beniaminis tomi-
dan, sjuliT fariseveli. is kilikiis qalaq tarsuSi daibada da romis moqa-
laqed iTvleboda. mociqulad mowodebamde mas savle erqva. uflis gamocxa-
debis Semdeg savle moinaTla da macxovris rCeuli mowafec gaxda. arabeTi-
dan wm. pavle ierusalimSi Cavida petre, iakob da ioane mociqulebTan. wm.
pavlem mravali qveyana moiara da yvelgan qadagebda qristes sjuls. uflis
arc erT mowafes ar dauTmenia imdeni vneba, tanjva da wvaleba, ramdenic wm.
pavlem daiTmina. igi mtarvalebma kesariaSi Seipyres, aqedan romSi gaagzavnes
da imperatori neronis brZanebiT Tavi mohkveTes. pavle mociqulma dagvitova
ToTxmeti epistole, romelic `axali aRTqmis~ wignSi Sedis (248, w. I, gv. 536).
petre mociquli (9, 12) _ igive svimeoni, galileveli meTevzis, ionas Ze. ganka-
cebuli uflis gamoCena Zmam, andria pirvelwodebulma, axara da manve miiyvana
igi iesosTan. wm. petre uflis sayvareli mowafe gaxda. igi mowameobrivad
aResrula romis sisxliani imperatoris, neronis zeobisas (248, w. I, gv. 538).
s
samoeli (5, 8, 12) _ (XI s. qristes Sobamde) israelis meTxuTmete da ukanaskne-
li msajuli iyo levitelTa tomidan. misi deda, ana, didxans itanjeboda
uSvilobis gamo. bolos, ufalma Seismina Tavisi mxevlis mxurvale vedreba da
Ze uboZa, romelsac samoeli _ `gamoTxovili~ daarqves. sami wlis samoeli
mSoblebma selomSi waiyvanes, skiniaSi da mRvdelmTavar elis miabares,
romelic imavdroulad, israelis msajulic iyo. elis gardacvalebis Semdeg
israelis msajuli samoeli gaxda. samoelma iwinaswarmetyvela, RvTis rCeuli
eris dacema. pirveli mefe, romelic akurTxa winaswarmetyvelma, iyo sauli.
RvTis urCobaSi saulis mxilebis Semdeg ki daviTs scxo mironi. wminda wi-
206
naswarmetyveli Rrma moxucebulobaSi gardaicvala. 406 wels uflis saTnom-
yofelis nawilebi iudeidan kostantinepolSi gadaasvenes (248, w. II, gv. 264).
solomoni (13) _ israelis mefe, daviT winaswarmetyvelis vaJi, romelic
cnobilia Tavisi sibrZniT, SorsmWvretelobiTa da samarTlianobiT. imefa Zv.
w. 1015 wlidan 975 wlamde. taxtze asvlisTanave solomonma RmerTs sibrZne
gamosTxova da ufalma iseTi sibrZniT daajildova, rogoric aravis hqonia
manmade da arc Semdeg. moxucebulobisas solomoni did codvaSi Cavarda.
aaSena kerpebis taZari, sadac bolo dros TviTonac monawileobda. amitom
RmerTma dasaja imiT, rom misi gardacvalebis Semdeg israelis samefo orad
gaiyo: israelisa da iudas samefod. solomonma wignebic bevri dawera, sadac
kidev ufro gamoikveTa misi sibrZne. mniSvnelovania is, rom mas aqvs
moTxrobili momaval macxovarze, mis mosvlaze (32, 608).
stefane (7) _ pirveldiakoni, pirvelmowame. mravali ebraeli moaqcia qristes
rjulze. ierusalimSi, qadagebis dros, piri misi ixilveboda `viTarca piri
angelozisaÁ~. wmindani iudevelebs adanaSaulebda winaswarmetyvelTa devnasa
da gankacebuli mesiis _ ieso qristes mkvlelobaSi, risTvisac qalaqgareT
gaiyvanes da qvebiT Caqoles. misi ukanaskneli sityvebi iyo: `ufalo, nu
Seuracx amaT codvasa amas~ (saqme, 6, 7). wm. stefane mowameobrivad aRsrulebu-
li pirveli qristiani iyo. gardaicvala ocdaaTi wlis asakSi. 415 wels misi
uxrwneli nawilebi ierusalimSi, sionis taZarSi, daabrZanes (248, w. II, gv. 663).
t
timoTe (2) _ wminda mociquli (96-97), daibada mcire aziis qalaq lustraSi.
qristes sjulze wm. mociqulma pavlem moaqcia 52 wels. pavle Tavis epistole-
ebSi sayvarel Svils uwodebs mas. 65 wels pavle mociqulma timoTe efesos
episkoposad daniSna. wm. timoTe kerpmsaxurebma gvemes da qvebiT Caqoles. timo-
Te mociqulis uxrwneli nawilebi IV saukuneSi pativiT gadaasvenes kostanti-
nepolSi da wminda mociqulTa saxelobis taZarSi daabrZanes (248, t. 2, gv. 302).
h
herode _ meoTxed mTavari galileaSi. mas surda iesos naxva. egona, ieso
iyo aRmdgari ioane naTlismcemeli. man daatyveva da Semdeg Tavi mohkveTa
ioane naTlismcemels. swored herodem, jvarcmis win, dahkiTxa macxovari da
gaugzavna ukan pilates (33, t. II, gv. 446).
207
bibliografia
1. abesaZe, 1956 – n. abesaZe, piris (adamianis) saxelTa bruneba Zvelsa da
axal qarTulSi (Tezisebi): saxelis brunebis istoriisaTvis qarTvelur
enebSi, w. 1, Tb., 1956, gv. 129-130.
2. abulaZe, 1943 – i. abulaZe, ori geografiuli saxelis mniSvnelobisaTvis
(`Radoni~ da `parexni~): saqarTvelos mecnierebaTa akademiis moambe, IV,
Tb., 1943, gv. 31-33.
3. abulaZe, 1973 – i. abulaZe, Zveli qarTuli enis leqsikoni, Tb., `mecniere-
ba~, 1973.
4. adrindeli feodaluri qarTuli literatura, k. kekeliZis redaqciiTa
da gamokvlevebiT, tf. sax. universitetis gamomcemloba, 1935.
5. andronikaSvili, 1987 – m. andronikaSvili, iranuli toponimikuri elemente-
bi zogierT qarTul dialeqtSi: onomastika I, Tb., Tsu gamomc., 1987, gv. 5-15.
6. andronikaSvili, 1966 – m. andronikaSvili, narkvevebi iranul-qarTuli
enobrivi urTierTobidan, t. 1, Tb., Tsu gamomc., 1966.
7. andronikaSvili, 1986 – m. andronikaSvili, narkvevebi iranul-qarTuli
enobrivi urTierTobidan, t. 2, Tb., Tsu gamomc., 1986.
8. antoni, 1885 – anton kaTalikosi, qarTuli Rramatika (Sedg. anton
kaTalikosis mier), tf., eqvTime xelaZis stamba, 1885.
9. arabuli, 2003 – a. arabuli, qarTul eTnikur terminTa warmoebis zogadi
Tavisebureba: quTaisuri saubrebi, X, quT., 2003.
10. arvelaZe, 1994 – b. arvelaZe, vidre gvian ar aris: gaz. `iveria eqspresi~,
Tb., 1994, 2/III, gv. 2.
11. arvelaZe, 2002 – b. arvelaZe, leon meliqseT-begi, Tb., `dedaena~, 2002.
12. asaTiani, 1980 – l. asaTiani, qarTuli hidronimebis rionisa da aragvis eti-
mologiebis Sesaxeb: kreb. `kavkasiis onomastika~, orjonikiZe, 1980, gv. 42-47.
13. afridoniZe, 1977 – S. afridoniZe, rTuli toponimebis komponentTa Sexa-
mebiTi unarisaTvis: `macne~, enisa da literaturis seria, #3, Tb., 1977,
gv. 82-88.
208
14. afridoniZe, 1981 – S. afridoniZe, anTroponimTa qarTuli erovnuli
formebi: qarTuli sityvis kulturis sakiTxebi, IV, Tb., 1981 gv. 55-60.
15. axuaSvili, 2005 – i. axuaSvili, qarTuli gvar-saxelebi, Tb., `mesxeTi~,
2005.
16. babunaSvili, 1956 – e. babunaSvili, micemiTi da viTarebiTi brunvebis
urTierTobisaTvis Zvel qarTulSi: saxelis brunebis istoriisaTvis
qarTvelur enebSi, w. 1, Tb., 1956, gv. 288-402.
17. babunaSvili, 1957 – e. babunaSvili, nawilaki Zvel qarTulSi: Tsu Srome-
bi, t. 67, Tb., 1957, gv. 217-248.
18. baraTaSvili, 1961 – i. baraTaSvili, saidan warmosdga? dasaxlebuli ad-
gilebis istoriisaTvis: gaz. `Tbilisi~, 1961, 13. X, gv. 3.
19. baramiZe, 2001 – m. baramiZe, taos qarTuli toponimia: XXI respublikuri
dialeqtologiuri samecniero sesiis masalebi, Tb., 2001, gv. 26-27.
20. baqraZe, 1987 – d. baqraZe, arqeologiuri mogzauroba guriasa da aWara-
Si,. baT., `sabWoTa aWara~, 1987.
21. bedoSvili, 1996 – g. bedoSvili, toponimikuri saubrebi: `saliteraturo
gazeTi~ (nakadulis), III, #4, Tb., 1996, gv. 15.
22. bedoSvili, 2002 – g. bedoSvili, qarTul toponimTa ganmartebiT-etimo-
logiuri leqsikoni, Tb., bakur sulakauris gamomc., 2002.
23. beriZe, 1980 – m. beriZe, samcxe-javaxeTis zogierTi toponimis lokaliza-
ciisaTvis, vaxuStis `aRweris~ mixedviT: toponimika II, Tb., 1980, gv. 295-311.
24. beriZe, 1981 – m. beriZe, Место памятников Тао-Кларджети в историй грузинской
архитектуры, Тб., 1981.
25. beriZe, 1992 – m. beriZe, javaxeTi (toponimikuri analizi), Tb., Tsu
gamomc., 1992.
26. beriZe, 2004 – m. beriZe, mesxuri toponimiis struqturuli da istoriuli
analizis problemebi: disertacia filologiis mecnierebaTa doqtoris
xarisxis mosapoveblad, Tb., 2004.
27. berZeniSvili, 1975 – d. berZeniSvili, javaxeTis istoriuli geografiis
sakiTxebi, (saqarTvelos istoriuli geografiis krebuli), t. 5, Tb., saq.
mecn. akad. gamomc., 1975.
28. berZeniSvili, 1979 – d. berZeniSvili, narkvevebi saqarTvelos istoriuli
geografiidan, qvemo qarTli, Tb., `mecniereba~, 1979.
209
29. berZeniSvili, 1985 _ d. berZeniSvili, narkvevebi saqarTvelos istoriuli
geografiidan, zemo qarTli, Tb., `mecniereba~, 1985.
30. berZeniSvili, 1990 – n. berZeniSvili, saqarTvelos istoriis sakiTxebi,
masalebi saqarTvelos istoriuli geografiidan, Tb., `mecniereba~, 1990.
31. berZeniSvili, javaxiSvili, janaSia, 1948 – n. berZeniSvili, iv.
javaxiSvili, s. janaSia, saqarTvelos istoria, Tb., `saxelgami~, 1948.
32. biblia, Tb., saqarTvelos sapatriarqo, 1989.
33. bibliis leqsikoni (Semdgenlebi: e. giunaSvili, z. kalandaZe). redaqtori
– z. sarjvelaZe, t. 1-2, Tb., 2000.
34. gamrekeli, 1958 – v. gamrekeli, dvaleTis toponimikis analizisaTvis: is-
toriis, arqeologiisa da eTnografiis institutis Sromebi, IV, nakv. I,
Tb., 1958.
35. geografiul saxelTa leqsikoni: saqarTvelos ssr geografiul saxelTa
orTografiuli leqsikoni (masalebi), Tb., 1987.
36. georgika I (al. gamyreliZis da s. yauxCiSvilis gamoc.), Tb., saq. mecn.
akad. gamomc., 1961.
37. gextmani, gextmani, zardaliSvili, mesxi, 1965 – g. n. gextmani, n. z. gext-
mani. g. i. zardaliSvili, e. p. mesxi, geografiul saxelwodebaTa axsna-
ganmartebani, Tb., `ganaTleba~, 1965.
38. gvasalia, 1976 – j. gvasalia, aragvis kari (dari-alani), Tb., 1976.
39. gvasalia, 1983 – aRmosavleT saqarTvelos istoriuli geografiis nar-
kvevebi, Tb., `mecniereba~, 1983.
40. gvenetaZe, 1987 – l. gvenetaZe, toponimTa odensufiqsuri warmoeba okri-
bis toponimiis mixedviT: onomastika I, Tb., Tsu gamomc., 1987, gv. 50-60.
41. gigineiSvili, 1986 – iv. gigineiSvili, mosagvarebeli sakiTxebi adamianis
saxelTa brunebisas: Tanamedrove qarTuli saliteraturo enis normebi,
Tb., `mecniereba~, 1986, gv. 75-86.
42. gigineiSvili, 1972 – iv. gigineiSvili, ucxour pirTa da geografiuli
saxelebis qarTulad gadmocemisaTvis: qarTuli sityvis kulturis sa-
kiTxebi, w. I, Tb., 1972, gv. 246-255.
43. giuldenStedtis mogzauroba saqarTveloSi, t. 1 (germanuli teqsti qar-
Tuli TargmaniT gamosca da gamokvleva daurTo g. gelaSvilma), Tb., saq.
mecn. akad. gamomc., 1962.
210
44. gogatiSvili, 1981 – S. gogatiSvili, saqarTvelos geografiul saxelwo-
debaTa axsna-ganmartebani, I gamoc., Tb., Tsu gamomc., 1981.
45. gogatiSvili, 1989 – S. gogatiSvili, saqarTvelos geografiul saxelwo-
debaTa axsna-ganmartebani, II gamoc., Tb., Tsu gamomc., 1989.
46. goderZiSvili, 1987 – q. goderZiSvili, sakuTari saxelis sakiTxisaTvis
qarTul gramatikul literaturaSi: onomastika I, Tb., Tsu gamomc., 1987,
gv. 260-290.
47. goderZiSvili, 1995 – q. goderZiSvili, sakuTriv anTroponimi da metsaxe-
li: onomastikuri Ziebani, axalcixe, 1995, gv. 29-38.
48. goniaSvili, 1938 – T. goniaSvili, dialeqtizmebisaTvis hadiSis ZeglebSi:
enimkis moambe, IV, Tb., 1938, gv. 223-230.
49. danelia, 1995 – k. danelia, wrfelobiTis adgilisaTvis Zveli qarTulis
brunvaTa sistemaSi: iberiul-kavkasiuri enaTmecniereba, XXXIII, Tb., 1995,
gv. 34-42.
50. enaTmecnierul terminTa mokle leqsikoni, Seadgina rafiel
SamelaSvilma, Tb., `ganaTleba~, 1975.
51. erTeliSvili, 1998 – f. erTeliSvili, toponimTa aRwera-SeswavlasTan
dakavSirebuli organizaciuli sakiTxebi: qarTveluri onomastika, I,
Tb., Tsu gamomc., 1998, gv. 40-53.
52. vaxuSti, 1941 _ vaxuSti bagrationi, aRwera samefosa saqarTvelosa (sa-
qarTvelos geografia), T. lomourisa da n. berZeniSvilis redaqciiT,
Tb., Tsu gamomc., 1941.
53. vaxuSti, 1973 – vaxuSti bagrationi, aRwera samefosa saqarTvelosa (teq-
sti dadgenili yvela ZiriTadi xelnaweris mixedviT s. yauxCiSvilis mi-
er), qarTlis cxovreba, t. IV, Tb., `sabWoTa saqarTvelo~, 1973.
54. vaxuSti, 1997 – vaxuSti bagrationi, saqarTvelos geografia, Tb.,
`mecniereba~, 1997.
55. zardaliSvili, 1965 – gr. zardaliSvili, geografiul saxelwodebaTa
axsna-ganmarteba, Tb., `ganaTleba~, 1965.
56. zardaliSvili, 1974 – gr. zardaliSvili, toponimikuri etiudebi: Jurn.
`ciskari~, #2, Tb., 1974, gv. 129-133.
57. zaqaraia, 1957 – p. zaqaraia, darialis cixe, Tb., `saxelgami~, 1957.
211
58. zedgeniZe, 1972 – g. zedgeniZe, saqarTvelos ramdenime punqtis lokali-
zaciisaTvis: `macne~, enisa da literaturis seria, #3, 1972, gv. 164-169.
59. zurabiSvili, 1961 – T. zurabiSvili, toponimikis SeswavlisaTvis: qar-
Tvelur enaTa struqturis sakiTxebi, II, Tb., 1961, gv. 127-159.
60. Tanamedrove qarTuli enis normebi, Tb., `mecniereba~, 2001.
61. TayaiSvili, 1946 – e. TayaiSvili, TurqeTis mier mitacebul Cvens miwaze:
gaz. `komunisti~, #105, 1946, gv. 3.
62. TayaiSvili, 1960 – e. TayaiSvili, 1917 wlis arqeologiuri eqspedicia
samxreT saqarTveloSi, Tb., saq. mecn. akad. gamomc., 1960.
63. TianeTis eTnografiuli eqspediciis mokle angariSi (dRiurebi): enimkis
moambe, XI, Tb., 1941.
64. Tofuria, 1956 – v. Tofuria, geografiul saxelTa -Ta sufiqsisaTvis
qarTulSi: saxelis brunebis istoriisaTvis qarTvelur enebSi, w. 1, Tb.,
1956, gv. 286-289.
65. Tofuria, 1956 – v. Tofuria, viTarebiTi brunvis daboloebis sakiTxisaT-
vis qarTulSi: saxelis brunebis istoriisaTvis qarTvelur enebSi, w.
1, Tb., 1956, gv. 32.
66. Tofuria, 1956 – v. Tofuria, naTesaobiTi da moqmedebiTi brunvebis dabo-
loebani: saxelis brunebis istoriisaTvis qarTvelur enebSi, w. 1, Tb.,
1956, gv. 234-238.
67. Tofuria, 1956 – v. Tofuria, wodebiTi brunvisaTvis: saxelis brunebis
istoriisaTvis qarTvelur enebSi, w. 1, Tb., 1956, gv. 36-47.
68. Tofuria, 1965 – v. Tofuria, wrfelobiTi brunvisaTvis Zvel qarTulSi:
saqarTvelos mecnierebaTa akademiis moambe, XXXVIII: 2, 1965, gv. 503-508.
69. Tofuria, gigineiSvili, 1998 – v. Tofuria, iv. gigineiSvili, qarTuli
enis orTografiuli leqsikoni, Tb., `ganaTleba~, 1998.
70. TofCiSvili, 1997 _ r. TofCiSvili, rodis warmoiqmna qarTuli gvarsaxe-
lebi, Tb., saq. mecn. akad. gamomc., 1997.
71. TofCiSvili, 2003 – r. TofCiSvili, qarTuli gvarsaxelebis istoriidan,
w. 1, Tb., `ena da kultura~, 2003.
72. TofCiSvili, 2005 – r. TofCiSvili, eTnoistoriuli etiudebi, w. 1, Tb.,
`ena da literature”, 2005.
212
73. iToniSvili, 1989 – v. iToniSvili, aragvi da aragvelebi, Tb., `mecni-
ereba~, 1989.
74. imnaiSvili, 1956 – i. imnaiSvili, wrfelobiTi brunvis sakiTxi sakuTar
saxelebSi: saxelis brunebis istoriisaTvis qarTvelur enebSi, w. 1,
Tb., 1956, gv. 59-75.
75. imnaiSvili, 1957 – i. imnaiSvili, saxelTa bruneba da brunvaTa funqciebi
Zvel qarTulSi, Tb., Tsu gamomc., 1957.
76. ingoroyva, 1954 – p. ingoroyva, giorgi merCule, Tb., `sabWoTa mwerali~,
1954.
77. ingoroyva, 1978 – p. ingoroyva, TxzulebaTa krebuli Svid tomad, t. IV,
Tb., `sabWoTa saqarTvelo~, 1978.
78. iovane batoniSvili, qarTl-kaxeTis aRwera, Tb., `mecniereba~, 1986.
79. ioseliani, 1840 – pl. ioseliani, pirvel-dawyebiTi kanonn qarTulisa
Rramatikisa, Tf., 1840.
80. ioseliani, 1850 – pl. ioseliani, saqarTveloSi Zvelad arsebuli da
awindeli qalaqebi, Tf., 1850.
81. ioseliani, 1978 – pl. ioseliani, TxzulebaTa krebuli Svid tomad, t.
IV, Tb., `sabWoTa saqarTvelo~, 1978.
82. isqander munSis cnobebi saqarTvelos Sesaxeb (sparsuli teqsti qarTuli
TargmaniTa da SesavliT gamosca v. fuTuriZem), Tb., `mecniereba~, 1969.
83. kakabaZe, 1924 _ s. kakabaZe, qarTuli saxelmwifoebriobis genezisis
sakiTxebi: saistorio moambe, II, tf. 1924, gv. 1-107.
84. kakabaZe, 1928 _ s. kakabaZe, saistorio krebuli, w. II, tf. 1928.
85. kekeliZe, 1942 – k. kekeliZe, `winaSe~, `Tana~, `zeda~ TandebulTa sintaq-
suri funqciisaTvis Zvel qarTulSi: saqarTvelos mecnierebaTa akademi-
is moambe, III, #2-3, 1942, gv. 66-71.
86. kekeliZe, 1980 – k. kekeliZe, Zveli qarTuli literaturis istoria, t. 1,
Tb., `mecniereba~, 1980.
87. kekeliZe, 1986 – k. kekeliZe, etiudebi Zveli qarTuli literaturis
istoriidan, t. 14, Tb., Tsu gamomc, 1986.
88. kekeliZe, baramiZe, 1987 – k. kekeliZe, a. baramiZe, Zveli qarTuli
literaturis istoria, Tb., Tsu gamomc., 1987.
213
89. kemularia, 1998 – m. kemularia, qvemo qarTlis toponimia (dmanisis, bol-
nisisa da marneulis raionebis mixedviT): disertacia filologiis mecn.
kandidatis xarisxis mosapoveblad, Tb., 1998.
90. kiziria, 1956 – a. kiziria, saxelobiTisa da moTxrobiTis funqciebi Zvel
qarTulSi: saxelis brunebis istoriisaTvis qarTvelur enebSi, I, 1956, gv.
262-373.
91. kiknaZe, 1998 – i. kiknaZe, geografiuli saxelwodeba mwerlis Semoqmedeba-
Si (masala ek. gabaSvilis leqsikonisaTvis): qarTveluri onomastika, I,
Tb., Tsu gamomc., 1998, gv. 125-130.
92. kirTaZe, 2003 – d. kirTaZe, xanZTisa da Satberdis adgilmdebareobis sa-
kiTxisaTvis: Jurn. `religia~, #2-3-4, Tb., 2003, gv. 22-29.
93. kirTaZe, 2005 – d. kirTaZe, sakuTar saxelTa wrfelobiTi brunvis forme-
bi qarTul agiografiul mwerlobaSi: saenaTmecniero Ziebani, XIX, Tb.,
`qarTuli ena~, 2005, gv. 148-156.
94. kirTaZe, 2006 _ d. kirTaZe, anTroponimebis sazogado saxelebTan gaTanab-
rebis SemTxvevebi agiografiul ZeglebSi: kreb. kavkasiis macne, 1, Tb.,
2006, gv. 266-269.
95. kirTaZe, 2006 _ d. kirTaZe, anTroponimTa Tandebuliani formebi agiogra-
fiul ZeglebSi: kreb. kavkasiis macne, 1, Tb., 2006, gv. 270-274.
96. kirTaZe, 2007 _ d. kirTaZe, qarTuli agiografiuli Zeglebis toponimTa
struqturis, semantikis, leqsikis sakiTxebi da mwerliseuli etimo-
logiebi: kreb. qarTveluri onomastika, III, Tsu gamomc., 2007, gv. 85-90.
97. koSoriZe, 2001 – e. koSoriZe, toponimTa SeswavlisaTvis mxatvrul
nawarmoebSi: XXI respublikuri dialeqtologiuri samecniero sesiis ma-
salebi, Tb., 2001, gv. 61-62.
98. kudava, saiTiZe, jojua, 2005 – b. kudava, g. saiTiZe, T. jojua, SavSeTisa
da eruSeTis istoriuli geografiisaTvis, 2004 wlis eqspediciis winas-
wari angariSi: gelaTis mecn. akad. Jurn., #10-11. Tb., 2005.
99. leCxumi, Tb., `mecniereba~, 1983.
100. leJava, 1979 – l. leJava, -eT da -is afiqsebian toponimTagan sadaurobis
saxelTa warmoebasTan dakavSirebuli sakiTxebi: qarTuli sityvis kul-
turis sakiTxebi, II, Tb., 1979, gv. 175-202.
101. lomaSvili, 1975 – j. lomaSvili, werilebi, Tb., `merani~, 1975.
214
102. lomaSvili, 1981 _ j. lomaSvili, TianeTis Sesaxeb: gaz. `axali TianeTi~,
#5. 1981, 5. 09, gv. 3.
103. lomaSvili, 1984 – j. lomaSvili, etiudebi, Tb., `merani~, 1984.
104. lomsaZe, 1975 – S. lomsaZe, samcxe-javaxeTi (XVIII s. Suawlebidan XIX s.
Suawlebamde), Tb., `mecniereba~, 1975.
105. lorTqifaniZe, 1966 – m. lorTqifaniZe, legenda bagrationTa warmoSobis
Sesaxeb, kavkasiis xalxTa istoriis sakiTxebi, Tb., `mecniereba~, 1966.
106. lorTqifaniZe, 1979 – m. lorTqifaniZe, qarTli V s. meore naxevarSi,
Tb., `mecniereba~, 1979.
107. maisuraZe, 1971 – i. maisuraZe, avametyveloT toponimebi, ras amboben adgil-
Ta saxelebi Tavis Tavze? gaz. `axalgarda komunisti~, 1971, 21.VIII. gv. 3.
108. maisuraZe, 1977 – i. maisuraZe, mSobliur adgilTa saxelebi: gaz. `borjo-
mi~, 1977, 25.VII, gv. 4.
109. maisuraZe, 1979 – i. maisuraZe, qarTuli gvarsaxelebi (semantika, struqtu-
ra, etimologia), Tb., Tsu gamomc., 1979.
110. maisuraZe, 1981 – i. maisuraZe, qarTuli gvarsaxelebi (saleqsikono bib-
liografiuli masalebi), Tb., `mecniereba~, 1981.
111. makalaTia, 1934 – s. makalaTia, xevi, tf., `saxelgami~, 1934.
112. makalaTia, 1938 – s. makalaTia, mesxeT-javaxeTi (istoriul-eTnografi-
uli naSromi), federacia, Tb., 1938.
113. makalaTia, 1987 – f. makalaTia, sinonimuri toponimebi qarTuli werilo-
biTi wyaroebis mixedviT: onomastika I, Tb., Tsu gamomc., 1987, gv. 113-12.
114. makalaTia, 1993 – f. makalaTia, onomastikur daboloebaTa variantuloba:
toponimikuri krebuli, Tb., Tsu gamomc., 1993, gv. 13-28.
115. mari, 1911 – n. mari, Дневник поездки в Шавшетию и Кларджетию, тр., VII, 1911.
116. mari, 1925 – n. mari, Грамматика древнелитературного грузинского языка, Л., 1925.
117. mari, 1937 _ enis istoriis sakiTxebi, rCeuli, IV m.-l., 1937.
118. mari, 1938 – n. mari, afxazTa enisa da istoriis Sesaxeb. m-l., 1938.
119. martirosovi, 1946 – a. martirosovi, Tandebuli qarTulSi: iberiul-
kavkasiuri enaTmecniereba, t. I, 1946, gv. 203-246.
120. martirosovi, 1956 – a. martirosovi, micemiTi da naTesaobiTi brunvebis
warmoeba da funqciebi Zvel qarTulSi: saxelis brunebis istoriisaTvis
qarTvelur enebSi, w. 1, Tb., 1956, gv. 374-391.
215
121. martirosovi, 1964 – nacvalsaxeli qarTvelur enebSi, Tb., `mecniereba~, 1964.
122. masalebi saqarTvelos istoriuli geografiisa da toponimikisaTvis, w. 1
(gamosacemad moamzades z. aleqsiZem, S. burjanaZem), Tb., `mecniereba~, 1964.
123. maRraZe, 1987 – v. maRraZe, regionuli toponimiis warmoebis sakiTxebi:
onomastika I, Tb., Tsu gamomc., 1987, gv. 122-136.
124. maRraZe, 2003 – v. maRraZe, toponimebisa da gvarsaxelebis warmoeba da
urTierTmimarTeba qarTulSi: disertacia filologiis mecn. doqtoris
samecniero xarisxis mosapoveblad, Tb., 2003.
125. mgelaZe, 2000 – n. mgelaZe, toponimisa da sakuTari saxelis goderZis
mniSvnelobisaTvis: XX resp. dialeqtologiuri samecniero sesiis
masalebi, Tb., 2000, gv. 79-82.
126. meliqiSvili, 1965 – g. meliqiSvili, saqarTvelos, kavkasiisa da maxlobeli
aRmosavleTis uZvelesi mosaxleobis sakiTxisaTvis, Tb., `mecniereba~, 1965.
127. meliqseT-begi, 1934 – l. meliqseT-begi, TrialeT-walkis materialuri
kulturis naSTebisa da toponimikis SeswavlisaTvis: saiubileo kreb.,
Tsu gamomc., 1934.
128. menabde, 1962 – l. menabde, Zveli qarTuli mwerlobis kerebi, t. 1, Tb.,
Tsu gamomc., 1962.
129. mesxia, 1952 – S. mesxia, Tbilisis istoria, Tb., `sablitgami~, 1952.
130. metreveli, 1979 – r. metreveli, saqarTvelos istoria, leqsikoni, Tb.,
`ganaTleba~, 1979.
131. miqautaZe, 1996 – m. miqautaZe, sakuTar da sazogado saxelTa brunebis
gaTanabrebis tendenciisaTvis (oSkuri xelnaweris moses xuTwigneulis
mixedviT): quTaisuri saubrebi, III, quT., 1996, gv. 76..
132. msoflio marTlmadidebeli eklesiis SeerTebuli kalendari, Tb., 2001.
133. murie, 1962 – J. murie, baTumi da Woroxis auzi, Tb., Tsu gamomc., 1962.
134. musulmani qarTveloba da maTi soflebi, tf., 1913.
135. musxeliSvili, 1977 – d. musxeliSvili, saqarTvelos istoriuli geogra-
fiis ZiriTadi sakiTxebi, naw. I, Tb., `mecniereba~, 1977.
136. naWyebia, 1971 – n. naWyebia, TurqeTi, Tb., Tsu gamomc., 1971.
137. nebieriZe, 1986 – g. nebieriZe, wodebiTi brunva rogorc saxelobiTis
varianti: enaTmecniereba, #10, Tsu gamomc., 1986, gv. 50-56.
216
138. nikolaiSvili, 1956 – e. nikolaiSvili, sakuTari saxeli msazRvrelad
Zvel qarTulSi: saxelis brunebis istoriisaTvis qarTvelur enebSi,, Tb.,
1956, gv. 325-326.
139. nikolaiSvili, axalaia, 2000 – d. nikolaiSvili, m. axalaia, saqarTvelos
fizikur-geografiuli obieqtebis axsna-ganmartebani, Tb., 2000.
140. nikolaiSvili, kirTaZe, 2003 – d. nikolaiSvili, d. kirTaZe, toponimebi
da geografiuli garemo giorgi merCulis `wm. grigol xanZTelis
cxovrebis~ mixedviT: kavkasiis geografiuli Jurnali, 2, 2003, gv. 86-95.
141. nozaZe, 1989 – v. nozaZe, saqarTvelos aRdgenisaTvis brZola mesxeTis
gamo, Tb., `saq. Teatris moRvaweTa kavSiri~, 1989.
142. oniani, 1978 – S. oniani, iakob xucesis `wamebaÁ wmidisa SuSanikisi~, Tb.,
`mecniereba~, 1978.
143. onomastika, I, Tb., Tsu gamomc., 1987.
144. onomastikuri krebuli, Tb., Tsu gamomc., 1994.
145. onomastikuri Ziebani, I, axalcixe, 1998.
146. papuaSvili, 1970 – T. papuaSvili, hereTis istoriis sakiTxebi, Tb., `mec-
niereba~, 1970.
147. pirTa anotirebuli leqsikoni, w. 1, Tb., `mecniereba~, 1991. w. 2, Tb.,
`mecniereba~, 1993. w. 3, Tb., `artanuji~, 2004.
148. Jordania, 1889 – T. Jordania, qarTuli gramatika, tf.: stamba e. xelaZesi,
1889.
149. Jordania, 1967 – T. Jordania, qronikebi III, Tb., 1967.
150. riJvaZe, 2005 – m. riJvaZe, sakuTari saxeli saSual qarTulSi (sulTa
matianeebisa da sigel-gujrebis mixedviT), avtoreferati, 2005.
151. rogava, 1948 – g. rogava, hipotaqsis sakiTxisaTvis qarTulSi: quT. sax.
ped. inst. Sr., t. VIII, 1948, gv. 377-381.
152. samahmadiano saqarTvelo, n. mari, i. WavWavaZe, p. umikaSvili, tf., 1915.
153. samxreT saqarTvelos istoriis masalebi (XV-XVI ss.) q. SaraZis gamoc.,
Tb., `mecniereba~, 1961.
154. sanikiZe, 1988 – l. sanikiZe, wigni mowameTa, Tb., `ganaTleba~, 1988.
155. sapatriarqos uwyebani, #21(229), 30.IV, 2003.
217
156. sarsevaniZe, 2001 – q. sarsevaniZe, pirTa sadaurobis -el sufiqsiani
toponimebis Sesaxeb: XXI respublikuri dialeqtologiuri samecniero
sesiis masalebi, Tb., 2001, gv. 90-91.
157. sarsevaniZe, 2004 – q. sarsevaniZe, qarTuli onomastikis istoriisaTvis
(XIX saukunis meore naxevrisa da XX saukunis pirveli naxevris samecni-
ero gamokvlevaTa mixedviT): disertacia filologiis mecnierebaTa kan-
didatis samecniero xarisxis mosapoveblad, Tb., 2004.
158. sarjvelaZe, 1982 – z. sarjvelaZe, Zveli qarTuli werilobiTi wyaroebis
mniSvneloba qarTveluri anTroponimiisa da toponimiis SeswavlisaTvis:
`macne~, enisa da literaturis seria, #3, 1982, gv. 73-80.
159. sarjvelaZe, 1984 – z. sarjvelaZe, qarTuli saliteraturo enis istori-
is Sesavali, Tb., `ganaTleba~, 1984.
160. sarjvelaZe, 1987 – z. sarjvelaZe, anTroponimTa iSviaTi formebi Zvel
qarTulSi: onomastika I, Tb., Tsu gamomc., 1987, gv. 299-303.
161. sarjvelaZe, 1995 – z. sarjvelaZe, Zveli qarTuli enis leqsikoni, Tb.,
Tsu gamomc., 1995.
162. sarjvelaZe, 1997 – z. sarjvelaZe, Zveli qarTuli ena, sax. ped. univers.
gamomc., Tb., 1997.
163. saqarTvelos geografia, naw. II, istoriul-geografiuli regionebi, iv.
javaxiSvilis saxelmwifo universitetis soxumis filiali, saqarTve-
los geografiis kaTedra, Tb., `mecniereba~, 2001.
164. saqarTvelos geografia, naw. I, fizikuri geografia, Tb., `mecniereba~, 2003.
165. saqarTvelos ssr geografiul saxelwodebaTa orTografiuli leqsiko-
ni, Tb., qarT. sabW. encikl. mTavari samecn. redaqcia, 1987.
166. saqarTvelos istoriuli geografiis krebuli, 1, Tb., saq. mecn. akad.
gamomc., 1960.
167. saqarTvelos ssr toponimia II, u. saxlTxuciSvilisa da p. cxadaias
redaqciiT, Tb., Tsu gamomc., 1999.
168. saxelis brunebis istoriisaTvis qarTvelur enebSi, I, axali qarTuli
enis kaTedris Sromebi, v. Tofurias redaqciiT, Tb., 1956.
169. saxlTxuciSvili, 1997 – u. saxlTxuciSvili, adgilis deda anu ras mog-
viTxroben toponimebi, Tb., Tsu gamomc., 1997.
218
170. saxlTxuciSvili, cxadaia, 1999 – u. saxlTxuciSvili, p. cxadaia, saqarT-
velos toponimia (masalebi), t. 2, Tb., Tsu gamomc., 1999.
171. saxokia, 1985 _ mogzaurobani, baT., `sabWoTa aWara~, 1985.
172. saxokia, 1950 – T. saxokia, mogzaurobani (guria, aWara, samurzayano,
afxazeTi), Tb., `saxelgami~, 1950.
173. silagaZe, ToTaZe, 1997 – a. silagaZe, a. ToTaZe – gvar-saxelebi saqarTve-
loSi, Tb., 1997.
174. siraZe, 1987 – r. siraZe, qarTuli agiografia, Tb., `nakaduli~, 1987.
175. sixaruliZe, 1958 – i. sixaruliZe, samxreT-dasavleT saqarTvelos topo-
nimika, w. 1, baT., `saxelgami~, 1958.
176. sixaruliZe, 1977 – i. sixaruliZe, WaneTi (lazeTi) saistorio geografiis
masalebi, baT., `sabWoTa aWara~, 1977.
177. sixaruliZe, 1988 – i. sixaruliZe, SavSeT-imerxevi: saistorio geografiis
masalebi, baT., `sabWoTa aWara~, 1988.
178. sulxan-saba orbeliani, 1949 – s.-s. orbeliani, sityvis kona qarTuli,
romel ars leqsikoni, s. iordaniSvilis redaqciiTa da winasityvaobiT,
Tb., `saxelgami~, 1949.
179. sulxan-saba orbeliani, 1966 _ s.-s. orbeliani, leqsikoni qarTuli, w. 1,
Tb., `sabWoTa saqarTvelo~, 1966.
180. sulxan-saba orbeliani, 1993 _ s.-s. orbeliani, leqsikoni qarTuli, w. 2,
Tb., `merani~, 1993.
181. toponimika I, Tb., Tsu gamomc., 1976. II – Tb., Tsu gamomc., 1980.
182. toponimikuri krebuli, Tb., Tsu gamomc., 1993.
183. uTurgaiZe, 1966 – T. uTurgaiZe, kiTxviTi -a da -me nawilakebi qarTulSi:
iberiul-kavkasiuri enaTmecniereba, XV, Tb., 1966. gv. 214-227.
184. uTurgaiZe, 1985 – T. uTurgaiZe, saxelobiTi brunvis -i sufiqsis Sexor-
cebisaTvis adamianTa saxelebSi: iberiul-kavkasiuri enaTmecniereba,
XXIV, 1985, gv. 49-65.
185. uTurgaiZe, 1986 – T. uTurgaiZe, qarTuli enis saxelis morfonologiuri
analizi, Tb., `mecniereba~, 1986.
186. uxtanesi, 1975 – uxtanesi, istoria gamoyofisa qarTvelTa somexTagan
(somxuri teqsti qarTuli TargmaniTa da gamokvleviT gamosca z. aleq-
siZem), Tb., `mecniereba~, 1975.
219
187. froneli, 1991 – al. froneli, didebuli mesxeTi, Tb., `marixi~, 1991.
188. feiqriSvili, 1992 – J. feiqriSvili, qarTuli enis morfologia (saleq-
cio kursi), quT., `sarangi~, 1992.
189. futkaraZe, 1998 – t. futkaraZe, lokaluri brunvebis Sesaxeb geogra-
fiul saxelebSi: qarTveluri onomastika, I, Tsu gamomc., 1998, gv. 171-176.
190. qaTib Celebis cnobebi saqarTvelosa da kavkasiis Sesaxeb (Turqulidan
Targmna Sesavali, SeniSvnebi da saZiebeli daurTo g. alasaniam), Tb.,
`mecniereba~, 1978.
191. qaldani, 1963 _ m. qaldani, leCxumis geografiul saxelTa -iS(//-S) sufiq-
sis sakiTxisaTvis: qarTvelur enaTa struqturis sakiTxebi, III, Tb., 1963,
gv. 67-79.
192. qarTveluri onomastika, I, Tb., Tsu gamomc., 1998. II – Tb., Tsu gamomc. 2004.
193. qarTlis cxovreba, t. I, Tb., `saxelgami~, 1955.
194. qarTuli enis ganmartebiTi leqsikoni (arn. Ciqobavas saerTo redaqciiT)
I-VIII, Tb., `mecniereba~, 1950-1964.
195. qarTuli mwerloba, w. 1, Tb., `ganaTleba~, 1984.
196. qarTuli sabWoTa enciklopedia, I-XI (t. I, 1975. t. XI, 1987), sxvadasxva
statia.
197. quTaTelaZe, 1894 – a. quTaTelaZe, piruel-dawyebiT qarTuli grammatika,
tf., 1894.
198. Rlonti, 1964 – qarTuli leqsikologia, Tb., `codna~, 1964.
199. Rlonti, 1965 – al. Rlonti, ganZi erovnebisa: gaz. `komunisti~, 1965,
22.VIII, gv. 9.
200. Rlonti, 1971 – al. Rlonti, toponimikuri Ziebani, w. 1, Tb., Tsu gamomc., 1971.
201. Rlonti, 1986 – al. Rlonti, qarTveluri sakuTari saxelebi (anTropo-
nimTa leqsikoni), Tb., `sabWoTa saqarTvelo~, 1986.
202. yazbegi, 1874 – g. yazbegi, sami Tve TurqeTis saqarTveloSi, baT., `aWara~,
1874.
203. yandareli, 1987 – d. yandareli, ratom `mtkvari~ da `kura~? Jurn.
`saqarTvelos buneba~, #9, 1987, gv. 14.
204. yauxCiSvili, 1956 – s. yauxCiSvili, berZnuli mamakacis saxelebis gadmo-
cemisaTvis qarTulSi: saxelis brunebis istoriisaTvis qarTvelur eneb-
Si, w. 1, Tb., 1956, gv. 145-161.
220
205. yauxCiSvili, 1957 – T. yauxCiSvili, strabonis geografia, cnobebi saqar-
Tvelos Sesaxeb, Tb., saq. mecn. akad., gamomc., 1957.
206. yauxCiSvili, 1980 – T. yauxCiSvili, berZeni mwerlebis cnobebi saqarTve-
los Sesaxeb, Tb., `mecniereba~, 1980.
207. yifiani, 1882 – d. yifiani, axali qarTuli gramatika, sankt-peterburgi, 1882.
208. SaniZe, 1922-1923 _ a. SaniZe, naSTebi mesame piris obieqturi prefiqsis
xmarebisa xmovnebis win qarTul zmnebSi: tfilisis universitetis moambe,
II, 1922-1923, gv. 262-281.
209. SaniZe, 1935 – a. SaniZe, Zveli qarTuli ena, tf., Tsu gamomc., 1935.
210. SaniZe, 1939 – a. SaniZe, Zveli qarTuli ena, Tb., Tsu gamomc., 1939.
211. SaniZe, 1953 _ qarTuli enis gramatikis safuZvlebi, I, Tb., Tsu gamomc., 1953.
212. SaniZe, 1956 – a. SaniZe, viTarebiTi brunvis daboloeba: saxelis brunebis
istoriisaTvis qarTvelur enebSi, I, Tb., 1956, gv. 34-35.
213. SaniZe, 1956 – a. SaniZe, wodebiTi formis adgilisaTvis gramatikaSi:
saxelis brunebis istoriisaTvis qarTvelur enebSi, w. 1, Tb., 1956, gv. 48-55.
214. SaniZe, 1956 – a. SaniZe, wodebiTi formis daboloeba: saxelis brunebis
istoriisaTvis qarTvelur enebSi, w. 1, Tb., 1956, gv. 56-58.
215. SaniZe, 1967 – a. SaniZe, Teoforuli saxelebi qarTvelur enebSi: `macne~,
enisa da literaturis seria, #2, 1967, gv. 191-196.
216. SaniZe, 1973 _ a. SaniZe, qarTuli enis gramatikis safuZvlebi, I, Tb., Tsu
gamomc., 1973.
217. SaniZe, 1976 – a. SaniZe, Zveli qarTuli ena, Tb., Tsu gamomc., 1976.
218. SaniZe, 1978 – a. SaniZe, termin qarTlisa (`saqarTvelo~) da qarTvelTa eti-
mologiis Sesaxeb: Jurn. enaTmecnieruli sakiTxebi, #4, mosk., 1978, gv. 85-90.
219. SaniZe, 1980 – a. SaniZe, Txzulebani, t. III, Tb., Tsu gamomc., 1980.
220. SaniZe, baramiZe, abulaZe, 1953 – a. SaniZe, a. baramiZe, i. abulaZe, Zveli
qarTuli ena da literatura, me-12 gamoc., Tb., `saxelgami~, 1953.
221. SaniZe, 1969 – mz. SaniZe, i xmovanfuZiani anTroponimebis brunebis
istoriisaTvis qarTulSi, g. axvledians (saiubileo krebuli), Tb., Tsu
gamomc., 1969, gv. 131-144.
222. SanSovani, 1881 – z. SanSovani, mokle Rramatika qarTulisa enisa, dawe-
rili 1737, sankt-peterburgi, gamocemuli 1881.
221
223. SaraZeniZe, 1956 – T. SaraZeniZe, -Ta sufiqsiani mravlobiTi moqmedebiTsa
da viTarebiTs brunvebSi: saxelis brunebis istoriisaTvis qarTvelur
enebSi, w. 1, Tb., 1956, gv. 271-285.
224. SaraZeniZe, 1956 – T. SaraZeniZe, moqmedebiTi da viTarebiTi brunvis
warmoeba da funqciebi Zvel qarTulSi: saxelis brunebis istoriisaTvis
qarTvelur enebSi, w. 1, Tb., 1956, gv. 410-433.
225. Sardenis mogzauroba saqarTveloSi (frangulidan qarTulad Targmna
mz. mgalobliSvilma), Tb., 1975.
226. Sengelia, 2005 – k. Sengelia, tao-klarjeTis werilobiTi Zeglebis
Seswavla, Tb., `artanuji~, 2005.
227. Ciqobava, 1940 – arn (benediqte). Ciqobava, mesame piris uZvelesi niSani
qarTvelur enebSi: enimkis moambe, V-VI, Tb., 1940, gv. 13-42.
228. Ciqobava, 1946 – arn. Ciqobava, gramatikuli klas-kategoria da brunvis ni-
SanTa genezisis sakiTxi qarTulSi: saqarTvelos mecnierebaTa akademiis
moambe, t. VII, #1-2, 1946, gv. 61-68.
229. Ciqobava, 1954 – arn. Ciqobava, mravlobiTis sufiqsTa genezisisaTvis
qarTulSi: iberiul-kavkasiuri enaTmecniereba, VI, 1954, gv. 67-77.
230. Ciqobava, 1956 – arn. Ciqobava, istoriulad gansxvavebuli ori morfolo-
giuri tipisaTvis qarTul brunvaTa Soris: saxelis brunebis istori-
isaTvis qarTvelur enebSi, w. 1, Tb., 1956, gv. 165-168.
231. Ciqobava, 1956 _ fuZeukvec saxelTa naTesaobiTisa da moqmedebiTis for-
mantTa evoluciisaTvis: saxelis brunebis istoriisaTvis qarTvelur
enebSi, w. 1, Tb., 1956, gv. 239-262.
232. Ciqobava, 1974 – arn. Ciqobava, adgilis saxelTa warmoebis tipebi da maTi
istoriuli urTierToba qarTulSi: iberiul-kavkasiuri enaTmecniereba,
XIX, 1974, gv. 70-75.
233. Ciqobava, 1979 – arn. Ciqobava, iberiul-kavkasiuri enaTmecnierebis
Sesavali, Tb., Tsu gamomc., 1979, gv. 130.
234. Ciqobava, 1942 – arn. Ciqobava, saxelis fuZis uZvelesi agebuleba
qarTvelur enebSi, Tb., saq. mecn. akad. gamomc., 1942.
235. Ciqovani, 1939 – m. Ciqovani, toponimikuri leqsikoni, Tsu Sromebi, t. 9,
Tb., 1939, gv. 135-155.
222
236. Cxenkeli, 1956 – st. Cxenkeli, sakuTar saxelTa bruneba oSkuri xelnawe-
ris mefeTa wignebSi: saxelis brunebis istoriisaTvis qarTvelur enebSi,
w. 1, 1956, 76-128.
237. cecxlaZe, 2000 – n. cecxlaZe, SavSeT-imerxevis toponimika, gamomc. baT.,
`aWara~, 2000.
238. cxadaia, 1988 – p. cxadaia, onomastikur terminTa ganmartebiTi leqsiko-
ni, Tb., Tsu gamomc., 1988.
239. cxadaia, 1999 – p. cxadaia, asjer gazomeT: gaz. `literaturuli saqarTve-
lo~, 1999, 27. X. gv. 9.
240. cxadaia, 2001 – p. cxadaia, sakuTari saxeli kolxur (zanur) enaSi, di-
sertacia: filologiis mecnierebaTa doqtoris xarisxis mosapoveblad,
Tb., 2001.
241. cxadaia, 2005 – p. cxadaia, onomastikis Sesavali, Tb., `universali~, 2005.
242. ZoweniZe, 1946 – q. ZoweniZe, -gan Tandebuliani moqmedebiTi brunvis
funqciisaTvis Zvel qarTulSi: iberiul-kavkasiuri enaTmecniereba, I, Tb.,
1946, gv. 195-202.
243. ZoweniZe, 1950 – q. ZoweniZe, saxelTa bruneba Zvel qarTulSi pavles
epistoleTa wignebis mixedviT (sakandidato disertacia), Tb., 1950.
244. ZoweniZe, 1956 – q. ZoweniZe, emfatikuri xmovani Zvel qarTulSi: saxelis
brunebis istoriisaTvis qarTvelur enebSi, w. 1, Tb., 1956, gv. 212-223.
245. ZoweniZe, 1974 _ q. ZoweniZe, zemoimeruli leqsikoni, Tb., `ganaTleba~, 1974.
246. ZiZiSvili, 1956 – m. ZiZiSvili, nanaTesaobiTari viTarebiTi Zvel qarTul-
Si (VII-X ss.) Zeglebis enis mixedviT: saxelis brunebis istoriisaTvis
qarTvelur enebSi, w. 1, Tb., 1956, gv. 212-223.
247. wibaxaSvili, 1972 – g. wibaxaSvili, kidev geografiul terminTa gamo:
gaz. `literaturuli saqarTvelo~, 1972, 28.I, gv. 3.
248. wmidanTa cxovrebani, w. 1-2. Tb., `bakuri~, 2006.
249. Waleli, 1975 _ p. Waleli, kldemaRalas cixe (istoriuli legenda): gaz.
`droeba~, tf. 1875, # 38-39.
250. Wanturia, 1956 – d. Wanturia, moqmedebiTi brunvis zogierTi funqciisaT-
vis Zvel qarTulSi: saxelis brunebis istoriisaTvis qarTvelur
enebSi, w. 1, Tb., 1956, gv. 181-227.
223
251. WeliZe, 1980 – v. WeliZe, qarTlis cxovrebis qronikebi, III, Tb., `nakadu-
li~, 1980.
252. WiWinaZe, 1913 – z. WiWinaZe, musulmanuri qarTveloba da maTi soflebi
saqarTveloSi, tf., 1913.
253. Wkadua, 1974 – amb. Wkadua, ramdenime saerTo-qarTveluri fuZis mqone
toponimis istoriisaTvis: `macne~, enisa da literaturis seria, #3, 1974,
gv. 108-119.
254. Wkadua, 1987 – amb. Wkadua, toponimikur SesatyvisobaTa ZiriTadi
principebi: onomastika I, Tb., Tsu gamomc., 1987, gv. 181-227.
255. WumburiZe, 1966 – ra gqvia Sen? Tb., `nakaduli~, 1966.
256. WumburiZe, 1971 – ra gqvia Sen? Tb., `nakaduli~, 1971.
257. WumburiZe, 1978 – rogor gaCnda sityva, Tb., `nakaduli~, 1978.
258. WumburiZe, 1982 – ra gqvia Sen? Tb., `Teatroni~, 1982.
259. WumburiZe, 1987 – z. WumburiZe, dedaena qarTuli, Tb., `nakaduli~, 1987.
260. WumburiZe, 1992 – ra gqvia Sen? – gamomc., `Teatroni~, Tb., 1992.
261. WumburiZe, 2003 – ra gqvia Sen? Tb., `logos-presi~, 2003.
262. WumburiZe, 2009 _ ebrauli leqsikis kvali qarTul toponimiaSi, (xelna-
weri), 2009.
263. xaraZe, 1987 – k. xaraZe, saqarTvelos Zveli toponimebis kvlevis aspeqte-
bi: onomastika I, Tb., Tsu gamomc., 1987, gv. 234-244.
264. xaraZe, 1989 – k. xaraZe, adamiani da toponimika: Jurn. `istoria da geo-
grafia skolaSi~, #2, 1989, gv. 55-60.
265. xaraZe, 1991 – k. xaraZe, saqarTvelos istoriuli geografia, qvemo qarT-
li, Tb., `mecniereba~, 1991.
266. xaraZe, 1992 – k. xaraZe, saqarTvelos istoriuli geografia, Sida qarT-
li, Tb., `ganaTleba~, 1992.
267. xaraZe, 1996 – k. xaraZe, geografiuli codnis istoria Zvel saqarTvelo-
Si, Tb., `mecniereba~, 1996.
268. xaraZe, 2000 – k. xaraZe, saqarTvelos istoriuli geografia, zemo qar-
Tli, Tb., `mecniereba~, 2000.
269. xornauli, 2003 – g. xornauli, qarTuli onomastika, Tb., Tsu gamomc., 2003.
224
270. xuciSvili, Sengelia, maWavariani, silogava, 2004 – T. xuciSvili, k, Sen-
gelia, S. maWavariani, v. silogava, Satberdis monastris identifikaciis
problemisaTvis: saistorio Studiebi: # 5, 2004, gv. 44-57;
271. javaxiSvili, 1946 – iv. javaxiSvili, masalebi qarTveli eris materialuri
kulturis istoriisaTvis, I, Tb., saq. mecn. akad. gamomc., 1946.
272. javaxiSvili, 1950 – iv. javaxiSvili, qarTveli eris istoriis Sesavali,
w. I, Tb., saq. mecn. akad. gamomc., 1950.
273. javaxiSvili, 1960 – iv. javaxiSvili, qarTveli eris istoria, t. 1, Tb.,
Tsu gamomc.,1960.
274. javaxiSvili, 1977 – iv. javaxiSvili, Txzulebani Tormet tomad, t. VIII,
Tb., 1 Tsu gamomc., 1977.
275. javaxiSvili, 1983 – iv. javaxiSvili, saqarTvelos mdgomareoba VIII-X ss.,
Txzulebani 12 tomad, t. II, Tb., `mecniereba~, 1983, gv. 109-122.
276. javaxiSvili, 1998 – iv. javaxiSvili, saqarTvelos sazRvrebi
istoriulad da Tanamedrove TvalsazrisiT ganxiluli: Txzulebani, t.
XII, Tb., `saxelgami~, 1998.
277. javaxiSvili, 2002 – iv. javaxiSvili, enciklopediuri leqsikoni, Tb., Tsu
gamomc., 2002.
278. janaSvili, 1894 – m. janaSvili, afxazeTi da afxazebi, tf., 1894.
279. janaSvili, 1909 – m. janaSvili, qarTveluri eTnografiuli da geografi-
uli saxelebis etimologia: Jurn., `kavkasiis tomTa da adgilTa saxel-
wodebebis aRwerilobaTa masalebis krebuli~ naw. 40, Tb., 1909, gv. 46-55.
280. janaSia, 1937 – s. janaSia, Tubal-Tabali, tibareni, iberi: enimkis moambe,
t. 1, 1937, gv. 185-241.
281. janaSia, 1959 – s. janaSia, Cerqezuli elementebi saqarTvelos toponimi-
aSi: Tsu Sromebi, t. III, Tb., 1959, gv. 30-37.
282. janaSia, 1988 – s. janaSia, `SuSanikis wameba~, istoriuli wyaroTmcod-
neobiTi gamokvleva, Tb., `sabWoTa saqarTvelo~, 1988.
283. jiqia, 1958 _ s. jiqia, gurjistanis vilaieTis didi davTari, III, Tb., 1958.
284. jiqia, 1973 – s. jiqia, Turquli warmomavlobis anTroponimebi qarTulSi:
aRmosavluri filologia, Tb., 1973, gv. 211-218.
225
285. jiSiaSvili, 1958 – a. jiSiaSvili, -eT daboloebian geografiul saxelTa
warmomavlobisaTvis qarTulSi: ucxo enaTa pedagog. inst., Sr., 1, Tb.,
1958, gv. 451-457.
286. jorbenaZe, 1975 – b. jorbenaZe, tb//tab fuZe qarTul toponimebSi: smam, t.
79, #2, Tb., saq. mecn. akad. moambe, 1975, gv. 505-508.
287. jorbenaZe, 1986 – b. jorbenaZe, toponimTa klasifikaciisaTvis: iberiul-
kavkasiuri enaTmecniereba, t. XXV, Tb., 1986, gv. 36-40.
288. jorbenaZe, 1989 _ qarTuli enis dialeqtologia, I, Tb., `mecniereba~, 1989.
289. jorbenaZe, 1989 – b. jorbenaZe, sakuTar saxelTa warmoebisa da funqci-
onirebis principebi: iberiul-kavkasiuri enaTmecniereba, XVI, Tb., 1989,
gv. 171-187.
290. jorbenaZe, 1993 – b. jorbenaZe, onomastikuri gulani, Tb., `mecniereba”, 1993.
291. jorbenaZe, kobaiZe, beriZe, 1988 – b. jorbenaZe, m. kobaiZe, m. beriZe,
qarTuli enis morfemebisa da modaluri elementebis leqsikoni, Tb.,
`mecniereba~, 1988.
292. jojua, 1976 – v. jojua, qarTuli toponimebi berZnul wyaroebSi: topo-
nimika, I, Tb., Tsu gamomc., 1976, gv. 432-451.
293. jojua, 1998 – v. jojua, geografiuli terminebi da maTi roli toponimi-
aSi: qarTveluri onomastika, I, Tb., Tsu gamomc., 1998, gv. 237-247.
294. hani, 1909 – k. hani, kavkasiis tomTa da adgilTa saxelwodebebis aRwe-
rilobaTa masalebis krebuli, naw. 40, 1909.
295. Библейская энциклопедия, Москва, 1990.
296. Климов Г. А., 1964 _ Г.А. Климов, Этимологический словарь кавказских языков,
М., 1964.
297. Мелхеев М. Н., 1961, _ М. Н. Мелхеев, Географические наименования, М., 1961.
298. Мурзаев Э. М., 1974 _ Э. М. Мурзаев, Очерки по топонимике, М., 1974.
299. Надеждин Н. И., 1937 _ Н. И. Надеждин, опыт исторической географии русского
мира, Библиотека для чтения, т. 22, ч. 2, С-Пб., 1937.
300. Никонов В. А., 1965 _ В. А. Никонов, Введение в топонимику, М., 1965.
301. Никонов В. А., 1966 _ В. А. Никонов, Краткий топонимический словарь, М., 1966.
302. Павлинов А. А., 1983 _ А. А. Павлинов, Экспедиция на Кавказе 1888 года, Матери-
алы по археологии Кавказа, III, ч. 63-68, М., 1983.
226
303. Подольская Р. В., 1988 _ Р. В. Подольская, Словарь русской ономастической терми-
нологии, М., 1988.
304. Суперанская А. В., 1977 _ А. В. Суперанская, Имя и эпоха (к постановке пробле-
мы): Историческая ономастика, М., 1977.
305. Суперанская А. В., 1981 _ А. В. Суперанская, Что такое топонимика? М., 1981.
306. Hemnz Fahnrich, 1998 – Heinz Fahnrich, Georgische Toponymie, Iena, 1998.
sailustracio masala
1. martÂlobaÁ SuSanikisi, Zveli qarTuli agiografiuli literaturis
Zeglebi, w. 1 (dasabeWdad moamzades il. abulaZem, n. aTaneliSvilma, n.
goguaZem, l. qajaiam, c. qurcikiZem, c. Wankievma, c. jRamaiam) il. abula-
Zis xelmZRvanelobiTa da redaqciiT, Tb., saq. Nmecn. Aakad. gamomc. 1963.
2. martÂlobaÁ evstaTi mcxeTelisaÁ, Zeglebi, 1963.
3. martÂlobaÁ habo tfilelisaÁ, Zeglebi, 1963.
4. martÂlobaÁ kostanti-kaxaÁsi, Zeglebi, 1963.
5. martÂlobaÁ gobronisi, Zeglebi, 1963.
6. martÂlobaÁ yrmaTa kolaelTaÁ, Zeglebi, 1963.
7. yrmaTa orTa ZmaTa daviTisi da tiriWanisi sakiTxavi, Zeglebi, 1963.
8. cxorebaÁ iovane zedaznelisaÁ, Zeglebi, 1963.
9. cxorebaÁ Siosi da evagresi, Zeglebi, 1963.
10. cxorebaÁ daviT garesjelisaÁ, Zeglebi, 1963.
11. martÂlobaÁ abibos nekreselisaÁ, Zeglebi, 1963.
12. cxorebaÁ grigol xanZTelisaÁ, Zeglebi, 1963.
13. cxorebaÁ serapion zarzmelisaÁ, Zeglebi, 1963.
14. cxovreba vaxtang gorgaslisa, qarTlis cxovreba, t. 1 (teqsti dadgeni-
li yvela ZiriTadi xelnaweris mixedviT s. yauxCiSvilis mier), Tb.,
`saxelgami~, 1955.
227
15. mefe qarTlisa arCili, qarTlis cxovreba, 1955.
16. matiane qarTlisa, qarTlis cxovreba, 1955.
SemoklebaTa ganmarteba akad. _ akademikosi
arab. _ arabuli
arab.-sp. _ arabul-sparsuli
aram. _ arameuli
asur. _ asuruli
a. S. _ ase Semdeg
ax. w. _ axali welTaRricxvis
baT. _ baTumi
berZ. _ berZnuli
gaz. _ gazeTi
gamomc. _ gamomcemloba
gam. _ gamosvla
gamoc. _ gamocema
gard. _ gardaicvala
gv. _ gverdi
dab. _ dabadeba
daaxl. _ daaxloebiT
da sxv. _ da sxva
ebr. _ ebrauli
228
enimkis moambe _ enis, istoriisa da materialuri kulturis moambe
Tb. _ Tbilisi
Tb. sax. ped.univers. gamomc. _ Tbilisis saxelmwifo pedagogiuri
universitetis gamomcemloba
Tsu gamomc. _ Tbilisis saxelmwifo universitetis gamomcemloba
Tf. _ Tfilisi
iran. _ iranuli
ix. _ ixile
kreb. _ krebuli
laT. _ laTinuri
mag. _ magaliTad
md. _ mdinare
mef. _ mefeTa
mecn. _ mecnierebaTa
mosk. _ moskovi
msaj. _ msajulni
nakv. _ nakveTi
naw. _ nawili
nax. _ naxevari
Jurn. _ Jurnali
r. _ raioni
ruT. _ ruTi
sablitgami _ sabWoTa literaturis gamomcemloba
s. _ saukune
ss. _ saukuneebi
s-is _ saukunis
saq. mecn. akad. gamomc. _ saqarTvelos mecnierebaTa akademiis
gamomcemloba
saxelgami _ saxelmwifo gamomcemloba
sax. ped. inst. Sr. _ saxelmwifo pedagogiuri institutis Sromebi
sax. ped. univers. gamomc. _ saxelmwifo pedagogiuri universitetis
gamomcemloba
sp. _ sparsuli
229
sxv. _ sxva
t. _ tomi
tf. _ tfilisi
qarT. _ qarTuli; qarTulad
qarT. sabW. encikl. mT. samecn. redaqc. _ qarTuli sabWoTa
enciklopediis mTavari samecniero redaqcia
quT. _ quTaisi
quT. sax. ped. inst. Sr. _ quTaisis saxelmwifo pedagogiuri institutis
Sromebi
Sdr. _ Seadare
Sedg. _ Sedgenili
cxr. _ cxrili
Zv. _ Zveli
Zv. berZ. _ Zveli berZnuli
Zv. ebr. _ Zveli ebrauli
Zv. w. _ Zveli welTaRricxvis
w. _ wigni; weli
wm. _ wminda
w.w. _ wlebSi
230
Sinaarsi
gv.
Sesavali ---------------------------------------------------------------------------------------------- 1
nawili I. adamianTa sakuTari saxelebi ------------------------------------------ 6
Tavi I. agiografiuli Zeglebis anTroponimiis ZiriTadi
sakiTxebi ---------------------------------------------------------------------------------------------- 7
$ 1. kalendaruli da arakalendaruli piris saxelebi ------------------- 7
$ 2. ,,qarTlis cxovrebaSi~ dadasturebuli kalendaruli da
arakalendaruli piris saxelebi -------------------------------------------------------- 11
$ 3. piris saxelTa kninobiT-alersobiTi formebi --------------------------- 12
$ 4. fuZegaorkecebuli kompoziti piris saxelad ---------------------- 13
$ 5. tomisa da cxovelis saxeli piris saxelad ------------------------------- 13
$ 6. berZnuli warmoSobis piris saxelebi ----------------------------------------- 13
$ 7. erobisa da berobis aRmniSvneli piris saxelebi ---------------------- 13
$ 8. piris saxelTa variantuli formebi ------------------------------------------- 14
$ 9. agiografiul ZeglebSi dadasturebuli piris saxelebi
Tanamedrove saqarTveloSi ----------------------------------------------------------------- 15
$ 10. agiografiuli Zeglebis zogierTi piris saxelis genetikuri
analizi ------------------------------------------------------------------------------------------------- 20
231
$ 11. sakuTar saxelTa bruneba agiografiuli Zeglebis mixedviT - 24
$ 12. piris saxelebis bruneba ------------------------------------------------------------- 24
$ 13. msazRvreliani piris saxelebi --------------------------------------------------- 40
$ 14. anTroponimuli formulis meore wevri piris saxelebTan ----- 43
$ 15. piris saxeli marTul msazRvrelad ----------------------------------------------- 50
$ 16. piris saxeli nanaTesaobiTar msazRvrelad ---------------------------------- 52
$ 17. sammagi bruneba piris saxelebTan- ---------------------------------------------------- 58
Tavi II. gvarebis sakiTxi agiografiul ZeglebSi ------------------------------ 60
$ 1. warmomavloba-sadaurobis aRmniSvneli sityvebi gvarsaxelebad -- 62
$ 2. xeloba-profesiis aRmniSvneli epiTeti pirsaxelTan -------------------- 63
$ 3. daxasiaTebis Semcveli epiTetebi pirsaxelebTan -------------------------- 63
$ 4. titulis gamomxatveli sityvebi pirsaxelebTan ---------------------------- 63
$ 5. sasuliero wodebis amsaxveli sityvebi pirsaxelebTan ----------------- 64
Tavi III. piris saxelebi saistorio wyaroebSi ----------------------------------- 65
$ 1. istoriuli warsuli da DdRevandeloba piris saxelTa
gavrcelebis TvalsazrisiT ----------------------------------------------------------------------- 65
$ 2. variantuli piris saxelebi saistorio wyaroebis mixedviT --------- 70
$ 3. berZnuli nominativis kvali piris saxelebSi ---------------------------------- 70
$ 4. apoziciuri piris saxelebi saistorio wyaroebSi -------------------------- 71
$ 5. erobisa da berobis aRmniSvneli piris saxelebi ---------------------------- 71
$ 6. saistorio wyaroebis piris saxelebi genetikuri TvalsazrisiT - 71
Tavi IV. gvarebis sakiTxi saistorio wyaroebSi ------------------------------- 75
$ 1. warmomavloba-sadaurobis aRmniSvneli sityvebi saistorio wyaro-
ebis anTroponimul formulaSi ----------------------------------------------------------------- 75
$ 2. sagvareulo Stos (genetikuri erTianobis) gamomxatveli eponimuri
gvarsaxelebi ------------------------------------------------------------------------------------------------- 77
$ 3. eTnonimuri warmoSobis komponentebi anTroponimul formulaSi - 78
$ 4. mamisaxeloba orwevrian anTroponimul formulaSi ---------------------- 78
$ 5. epiTeti anTroponimuli formulis meore wevrad ------------------------- 79
$ 6. titulisa da sasuliero wodebis gamomxatveli terminebi
anTroponimul formulaSi ------------------------------------------------------------------------- 80
$ 7. warmomavlobisa da titulis gamomxatveli sityvebi samwevrian
anTroponimul formulaSi ------------------------------------------------------------------------- 84
232
$ 8. orgvari da calmxrivi anTroponimuli formulis komponentebi
saistorio wyaroebSi ---------------------------------------------------------------------------------- 84
nawili II. geografiuli saxelebi --------------------------------------------------------- 86
Tavi I. agiografiuli Zeglebis toponimiis ZiriTadi sakiTxebi - 86
$ 1. toponimebi da maTi mniSvneloba -------------------------------------------------------- 86
§ 2. agiografiuli Zeglebis toponimTa struqturis, semantikisa da
leqsikis sakiTxebi -------------------------------------------------------------------------------------- 91
§ 3. geografiul saxelwodebaTa warmoSobis sakiTxebi agiografi
mwerlebis SemoqmedebaSi -------------------------------------------------------------------------- 94
§ 4. agiografiuli Zeglebis zogierTi toponimis lokalizacia-
etimologiisaTvis vaxuStis `aRweris~ mixedviT ----------------------------------- 94
§ 5. agiografiuli Zeglebis toponimTa lokalizacia-etimologia
sxvadasxva mkvlevris naSromebSi ------------------------------------------------------------- 96
§ 6. agiografiuli Zeglebis zogierTi toponimis etimologia
Tanamedrove mkvlevris naSromSi -------------------------------------------------------------- 114
§7. saqarTvelos farglebs gareT mdebare geografiuli obieqtebis
saxelebi agiografiul ZeglebSi -------------------------------------------------------------- 117
$ 8. geografiul saxelTa bruneba ---------------------------------------------------------- 130
$ 9. geografiuli saxeli nanaTesaobiTar msazRvrelad ---------------------- 142
§ 10. sammagi bruneba geografiul saxelebSi ------------------------------------------ 145
Tavi II. saistorio wyaroebis toponimebi ----------------------------------------- 146
$ 1. saistorio wyaroebisa da agiografiuli Zeglebis msgavseba-
gansxvaveba toponimTa TvalsazrisiT ------------------------------------------------------ 146
$ 2. saistorio wyaroebis zogierTi toponimis lokalizacia-
etimologia qarTvel da ucxoel mkvlevarTa naazrevSi --------------------- 149
$ 3. zmnuri toponimi saistorio wyaroebSi -------------------------------------------- 157
$ 4. toponimTa lokalizaciis mwerliseuli miniSneba ------------------------- 158
$ 5. teritoriuli da qronologiuri identifikaciis SemTxvevebi
saistorio wyaroebSi ---------------------------------------------------------------------------------- 159
$ 6. variantuli toponimebi saistorio wyaroebSi --------------------------- 159
$ 7. hidronimebis tipebi saistorio wyaroebSi da `abaSisa~ da 159
233
`cxeniswylis~ avtoriseuli gaazreba ------------------------------------------------------
$ 8. cixeebisa da cixe-qalaqebis saxelebi saistorio TxzulebebSi -- 161
$ 9. eklesionimebi saistorio wyaroebSi ------------------------------------------------- 162
daskvnebi ----------------------------------------------------------------------------------------------------- 164
danarTi I. agiografiuli Zeglebis saero wodebis personaJebi -- 170
danarTi II. agiografiuli Zeglebis sasuliero wodebis
personaJebi da wmindanebi ------------------------------------------------------------------------ 176
danarTi III. agiografiuli Zeglebis bibliuri personaJebi ---------- 196
bibliografia --------------------------------------------------------------------------------------------- 207
sailustracio masala ------------------------------------------------------------------------------ 226
SemoklebaTa ganmarteba ------------------------------------------------------------------------- 227
Sinaarsi -------------------------------------------------------------------------------------------------------- 230
Top Related