1. 2001 INNOWACYJNO POLSKIEJ GOSPODARKI Innovativeness of
Polish economy Praca magisterska napisana pod kierunkiem prof. M.
Moszkowicz i obroniona na Politechnice Wrocawskiej Autor: Tomasz
Szulc Tomasz Szulc Copyright Wszelkie prawa zastrzeone
2. Innowacyjno polskiej gospodarki Tomasz Szulc Copyright
Wszelkie prawa zastrzeone 2
3. Innowacyjno polskiej gospodarki Tomasz Szulc Copyright
Wszelkie prawa zastrzeone SPIS TRECIWSTP
...................................................................................................................
51. POJCIE I KLASYFIKACJA INNOWACJI
.............................................................. 7
1.1. Pojcie innowacji, innowacyjnoci i postpu
................................................... 7 1.2.
Klasyfikacja innowacji
......................................................................................
9 1.2.1. Pojcie i klasyfikacja innowacji technicznych
........................................... 11 1.2.1.1. Podzia
innowacji technicznych z punktu widzenia sektora przemysowego 13
1.2.1.2. Podzia innowacji technicznych z punktu widzenia
przedsibiorstwa........... 15 1.3. Proces innowacyjny
.........................................................................................
15 1.3.1. Tradycyjne modele procesu innowacyjnego
.............................................. 16 1.3.2. Model
zwizanego acucha
...................................................................
18 1.4. Dyfuzja innowacji
............................................................................................
21 1.4.1. Determinanty procesw dyfuzji
.................................................................
24 1.5. Innowacje a postp techniczny
.......................................................................
24 1.6. Podsumowanie
..................................................................................................
262. INNOWACYJNO POLSKICH PRZEDSIBIORSTW PRZEMYSOWYCH ............
27 2.1. Przemys i jego rola w gospodarce
.................................................................
27 2.2. Przedsibiorstwo innowacyjne w gospodarce
............................................... 28 2.2.1.
Zarzdzanie innowacjami w organizacji
.................................................... 30 2.2.2.
Uwarunkowania dziaalnoci innowacyjnej przedsibiorstw przemysowych
............................................................................................
32 2.2.3. Badanie dziaalnoci innowacyjnej przedsibiorstwa.
Metodologia Oslo . 36 2.3. Dziaalno innowacyjna polskich
przedsibiorstw przemysowych .......... 38 2.3.1. Wskanik
innowacyjnoci przemysu
........................................................ 39 2.3.2.
Intensywnoci innowacji w przemyle
...................................................... 41 2.3.3.
Efekty dziaalnoci innowacyjnej
.............................................................. 44
2.3.4. Wielko, przynaleno sektorowa i forma wasnoci przedsibiorstw
a ich innowacyjno.
......................................................................................
46 2.4. Produkcja i handel zagraniczny w zakresie wysokiej techniki
................... 52 2.4.1. Pojcie i klasyfikacja przemysu i
wyrobw wysokiej techniki ................ 52 2.4.2. Sektor
przedsibiorstw wysokiej techniki w Polsce
.................................. 54 2.4.3. Handel zagraniczny
wyrobami wysokiej techniki w Polsce ...................... 56
3
4. Innowacyjno polskiej gospodarki Tomasz Szulc Copyright
Wszelkie prawa zastrzeone 2.5. Zaplecze badawczo - rozwojowe
przemysu .................................................. 58 2.6.
Podsumowanie
..................................................................................................
613. WYNALAZCZO I OCHRONA PATENTOWA W POLSCE
.................................. 63 3.1. Wynalazczo jako rdo
innowacji
............................................................. 63
3.1.1. Pojcie wynalazku i wzoru uytkowego
.................................................... 63 3.1.2.
Wynalazczo a proces innowacyjny. Model poznawczy
......................... 64 3.2. Oglna charakterystyka aktywnoci
patentowej w Polsce. Statystyka patentw
............................................................................................................
68 3.2.1. Uwagi dotyczce statystyki patentw
........................................................ 68 3.2.2.
Ochrona wasnoci przemysowej w Polsce w okresie transformacji
....... 70 3.2.2.1. Zgoszenia wynalazkw polskich i zagranicznych
........................................ 70 3.2.2.2. Wspczynnik
wynalazczoci
........................................................................
75 3.2.3. Wynalazczo w Polsce w latach 1970 - 1999
.......................................... 77 3.3. Podsumowanie
..................................................................................................
804. TRANSFER TECHNOLOGII W POLSKIEJ GOSPODARCE
.................................... 81 4.1. Pojcie i noniki
transferu technologii
........................................................... 81
4.1.1. Bilans w dziedzinie techniki
......................................................................
83 4.1.2. Obrt licencjami
.........................................................................................
85 4.2. Znaczenie bezporednich inwestycji zagranicznych dla poprawy
innowacyjnoci polskiej gospodarki
............................................................... 87
4.2.1. Bezporednie inwestycje zagraniczne a transfer technologii
..................... 87 4.2.2. Bezporednie inwestycje zagraniczne
w Polsce ........................................ 89 4.3. Krajowy
system innowacji w
Polsce...............................................................
90 4.3.1. Dziaalno orodkw przedsibiorczoci, innowacji i technologii
.......... 92 4.3.2. Agencja Techniki i Technologii
.................................................................
95 4.4. Polityka innowacyjna w Polsce
.......................................................................
97 4.5. Podsumowanie
................................................................................................
100ZAKOCZENIE
...................................................................................................
102LITERATURA......................................................................................................
105SPIS
TABEL.........................................................................................................
110SPIS RYSUNKW
................................................................................................
111 4
5. Innowacyjno polskiej gospodarki Tomasz Szulc Copyright
Wszelkie prawa zastrzeone WSTP Od kilkunastu lat do problematyki
innowacji przywizuje si ogromn wag.Innowacje uwaane s aktualnie za
gwny czynnik wzrostu gospodarczego i rozwojunowoczesnych
spoeczestw. Przedsibiorstwa, a take cae spoeczestwa powinnywykazywa
sta zdolno do wprowadzania innowacji, jeli gospodarka ma
zachowastabilny wzrost gospodarczy i konkurencyjno na arenie
midzynarodowej. Rwnie w Polsce daje si zaobserwowa wyrany wzrost
zainteresowania tproblematyk. Naley przyj to bardzo pozytywnie, gdy
zwikszenie innowacyjnoci naszejgospodarki, przy postpujcej
globalizacji oraz perspektywie przyjcia Polski do UniiEuropejskiej,
wydaje si by koniecznoci. Jest to szczeglnie istotne take z tego
wzgldu,e od kilku lat mona spotka opinie wiadczce o zapaci
innowacyjnej polskiej gospodarki.Jednak oceny wyraane na ten temat
przez rnych autorw nie s co do tego zgodne. Celem niniejszej pracy
jest diagnoza innowacyjnoci polskiej gospodarki oraz analizarde
zahamowania procesw innowacyjnych w niej zachodzcych. W pracy
przyjto nastpujce tezy (zaoenia wyjciowe): zahamowania procesw
innowacyjnych w polskiej gospodarce maj charakter systemowy, poziom
innowacyjnoci polskiej gospodarki jest w znacznej mierze efektem
funkcjonowania poprzedniego systemu, a zachodzca transformacja nie
stworzya jeszcze odpowiednich warunkw sprzyjajcych innowacjom.
Problematyka innowacji jest bardzo zoona. Mnogo czynnikw wpywajcych
nainnowacyjno gospodarki nie pozwala na ich pen analiz w tego
rodzaju pracy.Rozwaania zawono w znacznej mierze do innowacji
zachodzcych w przemyle.Podyktowane to zostao ograniczeniami
dostpnego materiau empirycznegoskoncentrowanego gwnie na badaniach
przemysu oraz faktem, i przemys w innowacyjnejgospodarce odgrywa
dominujc rol. Praca ma charakter teoretyczno empiryczny. Zawiera
teoretyczne rozwaania zzakresu innowacji i transferu technologii.
Do diagnozy innowacyjnoci gospodarkiwykorzystano polsk i zagraniczn
literatur z zakresu innowacji, analiz badaempirycznych dotyczcych
innowacji w polskiej gospodarce oraz porwnanie wynikw tychbada z
podobnymi przeprowadzonymi w innych krajach. Praca skada si z
czterech rozdziaw. W rozdziale pierwszym przedstawiono iomwiono
podstawowe pojcia dotyczce innowacji. 5
6. Innowacyjno polskiej gospodarki Tomasz Szulc Copyright
Wszelkie prawa zastrzeone Rozdzia drugi powicono innowacyjnoci
polskich przedsibiorstw przemysowych.Dokonano syntezy bada
empirycznych przeprowadzonych przez GUS w ostatnich latach,zwrcono
uwag na uwarunkowania dziaalnoci innowacyjnej polskich
przedsibiorstw, naich zaplecze badawczo rozwojowe oraz na przemys
wysokiej techniki. Rozdzia trzeci zawiera analiz wynalazczoci w
Polsce, omwiono rol i miejscewynalazkw w procesie innowacyjnym oraz
porwnano stan krajowej myli wynalazczejokresu transformacji z jej
stanem w latach gospodarki centralnie planowanej. W rozdziale
czwartym skupiono si na transferze technologii w polskiej
gospodarce.Starano si okreli na ile Polska korzysta z zagranicznej
myli technicznej, obcychtechnologii i czy jest to dla niej szansa
na zmniejszenie luki technologicznej dzielcej j odkrajw wysoko
rozwinitych. Poza tym omwiono rwnie transfer technologii
pomidzysfer naukowo badawcz a przedsibiorstwami, zwracajc uwag na
istniejcinfrastruktur instytucjonaln i problemy w niej wystpujce.
Zarysowano take rol pastwai polityki innowacyjnej w sprzyjaniu
transferowi technologii i stymulowaniu innowacyjnoci. Chciabym w
tym miejscu wyrazi podzikowanie profesorowi
MieczysawowiMoszkowiczowi, pod ktrego kierunkiem praca ta zostaa
zrealizowana, za powicony czasoraz cenne i konstruktywne uwagi.
6
7. Innowacyjno polskiej gospodarki Tomasz Szulc Copyright
Wszelkie prawa zastrzeone1. Pojcie i klasyfikacja innowacji1.1.
Pojcie innowacji, innowacyjnoci i postpu Wyraz innowacja pochodzi
od pnoaciskiego sowa innovatio odnowienie odaciskiego innovare
odnawia, a sownik wyrazw obcych wyjania jako wprowadzenieczego
nowego, rzecz nowo wprowadzon, nowo, reform [Kopaliski, 1989].
Podobnieinnowacj okrela encyklopedia PWN i takie te znaczenie tego
sowa powszechniefunkcjonuje. Jednak definicji innowacji w
literaturze naukowej jest wiele, od uj bardzoszerokich do bardzo
wskich. Rnie te interpretowane jest pojcie innowacji. Dlatego
tewarto zwrci uwag na kilka definicji. W literaturze polskiej
spotka mona ogln definicj zaproponowan przezZ. Pietrasiskiego, wg
ktrego innowacje s to zmiany celowo wprowadzone przez czowiekalub
zaprojektowane przeze ukady cybernetyczne, ktre polegaj na
zastpowaniudotychczasowych stanw rzeczy innymi, ocenianymi dodatnio
w wietle okrelonychkryteriw i skadajcymi si w sumie na postp
[Byrski, 1986, s.12]. Pojcie innowacji do wiatowej literatury
ekonomicznej wprowadzi J. Schumpeter,wg ktrego obejmoway one:
wprowadzenie do produkcji wyrobw nowych lub te doskonalenie
produktw ju istniejcych, wprowadzenie nowego lub udoskonalenie
istniejcego procesu produkcyjnego, zastosowanie nowego sposobu
sprzeday lub zakupw, otwarcie nowego rynku, zastosowanie nowych
surowcw lub pfabrykatw, wprowadzenie nowej organizacji produkcji.
Innowacje wg Schumpetera s istotn zmian funkcji produkcji, polegajc
naodmiennym ni uprzednio kombinowaniu, tzn. czeniu ze sob czynnikw
produkcji[Jasiski , 1987, s.11]. Jego zwolennik i znawca tej
problematyki Peter Drucker okrela innowacje jakoszczeglne narzdzie
przedsibiorcw, za pomoc ktrego ze zmiany czyni okazj dopodjcia
nowej dziaalnoci gospodarczej lub do wiadczenia nowych usug. Jest
ona wgniego raczej pojciem ekonomicznym lub spoecznym ni
technicznym [Drucker, 1992, s.29]. Zwolennikiem wskiego ujcia
innowacji jest Ch. Freeman, wg ktrego o innowacjimoemy mwi dopiero
po pierwszym handlowym wprowadzeniu (zastosowaniu) nowegoproduktu,
procesu, systemu lub urzdzenia. Podobnie Mansfield twierdzc, e
innowacja jest 7
8. Innowacyjno polskiej gospodarki Tomasz Szulc Copyright
Wszelkie prawa zastrzeonepierwszym zastosowaniem wynalazku
[Jasiski, 1997, s.12]. Spora liczba ekonomistw niezaw jednak
znaczenia pojcia innowacji do pierwszych zastosowa. Na przykad
J.Pajestka stwierdza, e nie ma znaczenia, e produkty czy
technologie (jako metodywytwarzania) znane s gdzie indziej; dla
danego spoeczestwa, ktre ich wczeniej nie znao,s one bez wtpienia
innowacjami [...] Dla analizy procesw rozwojowych bardziej
susznejest takie rozumienie pojcia innowacje, w ktrym innowacj jest
nie tylko to, co jestabsolutn nowoci w skali wiatowej, ale to co
jest nowoci dla danego spoeczestwa 1.Podobn argumentacj mona
zastosowa na niszym szczeblu, np. gazi przemysowej[Poznaski ,1979,
s.41]. W pracy tej innowacje bd rozumiane szeroko pod wzgldem
przedmiotowymzgodnie z ujciem Schumpetera i nie ograniczajc ich do
nowoci w skali wiatowej, czylimajc na uwadze rozwaania
przytaczanego wyej J. Pajestki. Warto te wspomnie o dorobku i
pracach G.S. Altshullera, ktry podchodzi do tejproblematyki od
strony pewnych procesw twrczych moliwych do nauczenia
isystematycznego wprowadzania. Altshuller podkrela zwizek innowacji
z kreatywnoci,ktra wg niego jest zoonym zjawiskiem i zbiorem
umiejtnoci, odmiennym sposobemorganizowania, syntezy i wyraania
wiedzy, postrzegania wiata i tworzenia nowych idei,perspektyw i
produktw. Wyrazy te przy tak przyjtej definicji kreatywnoci mog by
wgniego uznawane za synonimy, przy czym kreatywno jest uywana do
opisu pierwszegopojawienia si nowych pomysw, natomiast terminy
innowacja, innowacyjno s czstouywane do opisu przeksztacenia aktu
kreatywnoci w rzeczywisto, czyli zastosowania gow praktyce
[TRIZ..., 1997, s.2]. Rnica pomidzy innowacj a innowacyjnoci
polegajednak na tym, e innowacja jest rezultatem innowacyjnoci,
bycia innowacyjnym.Innowacyjno jest pewnym procesem, ktrego
wynikiem jest innowacja. Nieznany wczeniejwynalazek danego
przedsibiorstwa jest wynikiem jego innowacyjnoci. Jeli
zostaniewdroony w praktyce stanie si innowacj. Innowacyjno jest wic
zdolnoci zastosowaniaaktu kreatywnoci, nowych idei, wynalazkw,
czego wynikiem jest innowacja [SomeThoughts..., 1999]. Przy badaniu
innowacyjnoci GUS posuguje si definicj zaproponowan przezpodrcznik
Oslo Manual, w ktrym przez innowacyjno rozumie si
zdolnoprzedsibiorstw do tworzenia i wdraania innowacji oraz
faktyczn umiejtno1 podano za J. Pajestka, Determinanty postpu.
Czynniki i wspzalenoci rozwoju spoeczno - gospodarczego,Warszawa
1975, s. 179 180. 8
9. Innowacyjno polskiej gospodarki Tomasz Szulc Copyright
Wszelkie prawa zastrzeonewprowadzania nowych i zmodernizowanych
wyrobw, nowych lub zmienionych proceswtechnologicznych lub
organizacyjno technicznych [Niedbalska, 1999]. Prbujc zastosowato
pojcie w odniesieniu do gospodarki, mona przyj sformuowanie, e
innowacyjnogospodarki to zdolno podmiotw gospodarczych do
ustawicznego poszukiwania iwykorzystania w praktyce nowych wynikw
bada naukowych, prac badawczo -rozwojowych, nowych koncepcji,
pomysw i wynalazkw [Zaoenia..., 1994, s.15]. Niektrzy z autorw
wyranie rozrniaj innowacyjno gospodarki od 2innowacyjnoci nauki .
Ta druga wyraa si innowacjami uzyskanymi poprzez badanianaukowe.
Pomidzy obiema innowacyjnociami nie ma cisego zwizku. Innowacyjna
naukamoe nie wywoywa innowacyjnoci gospodarki, jeli nie przejawia
ona waciwejchonnoci na innowacje. Moe te by odwrotnie. Wwczas
gospodarka czerpie innowacje zwasnej struktury lub z zagranicy. Z
reguy jednak innowacyjna nauka w kraju motywuje wistotnym stopniu
innowacyjno gospodarki. Rola nauki w procesie innowacyjnym
bdzieomwiona w dalszej czci pracy. Skonno gospodarki do innowacji,
do wprowadzania nowych technologii, jestjednym z gwnych atrybutw
midzynarodowej konkurencyjnoci gospodarki. Innowacje sczsto uwaane
za przejawy postpu i rozwoju, za jeden z elementw mechanizmu
postputechnicznego i cywilizacyjnego. Z postpem wiza innowacje w
swej definicji Pietrasiski.W ujciu Oskara Langego postp oznacza
przechodzenie od form coraz bardziej zoonych izrnicowanych do stanw
coraz doskonalszych, natomiast rozwj oznacza przede wszystkimzmiany
w danej caoci (np. w systemie gospodarczym). Zmiany przebiegajce w
okrelonymkierunku stanowi proces rozwoju [Marciniak, 1998, s.6].
Problem innowacji w tworzeniupostpu technicznego bdzie poruszony w
dalszej czci pracy.1.2. Klasyfikacja innowacji Mnogo znacze
nadawanych w rnych kontekstach terminowi innowacjaprowadzi do
licznych klasyfikacji. Podziay takie pozwalaj lepiej zrozumie i
sprecyzowato pojcie. Najbardziej oglny podzia innowacji wyrnia:
innowacje antropocentryczne dotyczce rnych przejaww ycia jednostek
ludzkich, innowacje spoeczne dotyczceorganizacji stosunkw
midzyludzkich, innowacje biotyczne innowacje w zakresieprzyrody,
innowacje techniczne dotyczce zmian w technice i
technologii[Marciniak, 1998, s.9]. Ten ostatni rodzaj innowacji
bdzie gwnym przedmiotem niniejszej 9
10. Innowacyjno polskiej gospodarki Tomasz Szulc Copyright
Wszelkie prawa zastrzeonepracy, gdy w kontekcie innowacyjnoci
gospodarki, jest on w duym stopniu moliwy dozmierzenia, analizy i
oceny. W pozostaych przypadkach trudno o dokadne dane i
mierniki,chocia analiza pozostaych rodzajw innowacji byaby ciekawa,
gdy nie pozostaj one bezwpywu na gospodark, a czsto s take istotnie
i nierozdzielnie zwizane z innowacjamitechnicznymi.3 Wystarczy
wspomnie, e najwiksz innowacj spoeczn ostatniej dekady wPolsce byo
przejcie do systemu gospodarki rynkowej. Wpyw tej innowacji na
wszystkiesfery naszego ycia jest do dzi wyranie odczuwalny.
Wspominany ju G.S. Altshuller analizujc przeszo 2 miliony patentw
stwierdzi, einnowacje mona sklasyfikowa na piciu oddzielnych
poziomach: od poziomu pierwszego -najprostszego, jak rozwizanie
problemu, do najbardziej zoonego odkrycia.[TRIZ..., 1997, s.11].
Tabela 1. Pi poziomw innowacji Czsto Wielko Poziom Opis wystpowania
zmiany Uycie rodkw (materiaw, metod itp.) odpowiednio do specyfiki
sytuacji. Rozwizania znajduje si indywidualnie lub Niewielka bd 1
30 % grupowo w ramach posiadanej wiedzy lub adna informacji w danej
specjalizacji lub te w ramach organizacji Dodatkowe wymagania
zwikszaj poziom trudnoci w porwnaniu do poziomu 1. Rozwizania
otrzymuje si na podstawie 2 45% Nieznaczna wiedzy posiadanej ju
przez przedsibiorstwo, istniejcej technologii lub od specjalistw w
danej dziedzinie. Zasadnicze zmiany w sposobie dziaania. Przedmiot
3 Wyjanienie niecisoci Zastosowanie 20% istotnie wiedzy z innych
dziedzin technologii. zmieniony Radykalne zmiany. Odmienne
podejcie, wykorzystanie innych istniejcych systemw Przedmiot lub
elementw. Zmiany w naukowych 4 4% cakowicie podstawach systemu.
Zastosowanie jednej zmieniony funkcji na wiele sposobw.
Wykorzystanie posiadanej wiedzy w ramach nauki. Odkrycie lub
przeom. Cakowicie nowa Zmiana caego 5 funkcja. Rewolucja, nie
ewolucja. Nauka lub Uamek procenta systemu technologia nieznana
poprzednio. technicznego r d o: TRIZ..., 1997, s.11 Mona te spotka
wiele podobnych, ale skromniejszych podziaw innowacji, ktremaj na
wzgldzie rozrnienie ich skali. I tak mwi si o innowacjach wikszych
imniejszych czy radykalnych i usprawniajcych. Pojawia si tutaj
problem oceny skaliinnowacji i sposobw jej pomiaru. Na tym polu
pojawiaj si te rnice zda midzy2 Zob. Ney, 2000, s. 71. 10
11. Innowacyjno polskiej gospodarki Tomasz Szulc Copyright
Wszelkie prawa zastrzeoneposzczeglnymi autorami majcymi rne
wyobraenia o zjawisku innowacji. 4 Niektrzy zautorw wprowadzaj te
rozrnienie midzy innowacjami bdcymi tylko pierwszymzastosowaniem
wynalazku (innowacje sensu stricto), a innowacjami bdcymi nowoci
nieopart na wynalazku (innowacje sensu largo). Poniewa jednak
wikszo z tych podziawodnosi si do innowacji technicznych, to
szczegowa ich klasyfikacja przedstawiona jest wnastpnym
podrozdziale.1.2.1. Pojcie i klasyfikacja innowacji technicznych Na
wstpie warto zaznaczy, e w starszej, rodzimej literaturze
przedmiotu spotyka sipojcie innowacji technicznych, natomiast w
nowszej technologicznych. Wynika to przedewszystkim z faktu, e w
literaturze zachodniej funkcjonuje termin technological innovation
iwiele prac wykorzystujcych dorobek publikowany w jzyku angielskim
posuguje sipojciem innowacji technologicznych5. W pracy tej przyjto
jednak oglne okrelenie tychinnowacji jako technicznych, natomiast
bardziej zasadne wydaje si ewentualne zastosowanieokrelenia
innowacji technologicznych do jednego z ich rodzajw, a mianowicie
do innowacjiprocesowych. Przez innowacj techniczn rozumie si midzy
innymi: efektywne zastosowaniewynalazku, zastosowanie wynikw bada,
wprowadzenie wynalazku do produkcji, nowerozwizanie techniczne
zastosowane po raz pierwszy, takie zmiany techniczne, w
wynikuktrych powstaj wyroby o nowych lub udoskonalonych waciwociach
uytkowych,komercyjne zastosowanie nowego lub ulepszonego procesu
produkcyjnego bd sprztu[Byrski, 1986, s.14]. Podstawow klasyfikacj
innowacji technicznych jest podzia na innowacjeproduktowe (w
wyrobach) i procesowe (w metodach, technologiach wytwarzania).
Innowacje produktowe s to wszelkie zmiany polegajce na
udoskonaleniu wyrobu juwytwarzanego przez przedsibiorstwo, bd na
rozszerzeniu struktury asortymentowej o nowyprodukt. Produkt nowy
pod wzgldem technologicznym jest to produkt, ktrego
cechytechnologiczne lub przeznaczenie rni si znaczco od uprzednio
wytwarzanych. Innowacjetego typu mog wiza si z cakowicie nowymi
technologiami, opiera si na poczeniuistniejcych technologii w
nowych zastosowaniach lub te na wykorzystaniu nowej
wiedzy.Innowacja produktowa zostaa wdroona jeli zostaa wprowadzona
na rynek. Stosowany tu3 Szerzej o innowacjach spoecznych:
Kwiatkowski, 1990, 146 166.4 Szerzej o tym problemie: Poznaski,
1979, s.48.5 W jzyku angielskim technology oznacza z reguy technik,
natomiast technique - technologi wykonania, awic w oglnie przyjtym
w Polsce zakresie - technologi. 11
12. Innowacyjno polskiej gospodarki Tomasz Szulc Copyright
Wszelkie prawa zastrzeonetermin produkt naley rozumie w ujciu
marketingowym, obejmujcym zarwno towary jaki usugi. Innowacje
procesowe (technologiczne) to zmiany w stosowanych przez
organizacjmetodach wytwarzania, a take w sposobach docierania z
produktem do odbiorcw. Metodyte mog polega na dokonywaniu zmian w
urzdzeniach lub w organizacji produkcji, mogte stanowi poczenie
tych dwch rodzajw zmian lub by wynikiem wykorzystania nowejwiedzy.
Mog mie one na celu produkcje lub dostarczenie nowych lub
udoskonalonychproduktw, ktre nie mogyby by wytworzone czy te
dostarczone przy pomocy metodkonwencjonalnych. Celem tych metod moe
by take zwikszenie efektywnoci produkcjilub dostarczenie
istniejcych produktw. Z punktu widzenia gospodarki jako caoci
wikszo innowacji odnosi si doproduktu, poniewa zmiana polegajca na
wprowadzeniu nowych czy udoskonalonych metodwytwarzania zwykle
wymaga wczeniejszej innowacji w wyrobach u producentwurzdze itp. W
strukturze innowacji technicznych w krajach wysoko rozwinitych
dominujliczebnie innowacje produktowe nad procesowymi.
Przedsibiorcy mog preferowa teinnowacje ze wzgldu na ich znaczenia
dla opanowania rynku i utrzymania si na nim. Niechodzi te tylko o
utrzymanie pozycji, ale i rozwj przedsibiorstwa, poprzez denie
douzyskania przewagi strategicznej. Ch. Freeman uj to kategorycznie
nie wprowadzainnowacji, to znaczy umiera6. Jednake innowacje w
krajach wysoko rozwinitych majczsto charakter udoskonale lub wrcz
pozornych nowoci, jak na przykad sprzeda staregoproduktu w nowym
opakowaniu [Jasiski, 1997, s.15]. Badania polskiego przemysu
dowodz, e w minionych dekadach dominowayinnowacje procesowe.
Niektrzy z autorw7 tumacz to tym, e w warunkachscentralizowanego
systemu kierowania gospodark przedsibiorstwa byy
zainteresowanerozwizaniami technicznymi, ktre przyczyniay si do
wykonania ich planwprodukcyjnych, czyli przede wszystkim
innowacjami w procesach wytwrczych. Jak wida take innowacje
techniczne mog by rozumiane bardzo szeroko: oddrobnych ulepsze,
modyfikacji, a do powstania nowych produktw czy zastosowanianowych
procesw. Jednake nie jest oczywiste jak naley rozumie ulepszenie,
modernizacjczy nowy wyrb. Istotne jest bowiem znaczenie kto te
zmiany ocenia. Nowo z punktuwidzenia producenta nie musi oznacza
nowoci z punktu widzenia konsumenta. Inn te6 Podano za Ch. Freeman,
The Economics of Industrial Innovation, London 1982, s.169 12
13. Innowacyjno polskiej gospodarki Tomasz Szulc Copyright
Wszelkie prawa zastrzeonewymow i zakres bdzie miao pojcie innowacji
widzianej z paszczyzny przemysu (gazi,brany), inn z poszczeglnych
przedsibiorstw. Wobec powyszego mona uszczegowijeszcze ten podzia w
aspekcie tych dwch punktw widzenia przemysu i
przedsibiorstwa.1.2.1.1. Podzia innowacji technicznych z punktu
widzenia sektora przemysowego Majc na uwadze wczeniejsze definicje
i klasyfikacje, mona tu wyrni zaPopawskim cztery typy rozwiza
innowacyjnych:1) Innowacje techniczne w wyrobie (produktowe), ktre
powoduj powstawanie nowych przemysw (zmieniajce struktur
przemysu).2) Innowacje techniczne w wyrobie, nie powodujce
powstawania nowych przemysw, zatem nie zmieniajce struktury
przemysu.3) Innowacje techniczne w procesach produkcyjnych
(innowacje technologiczne), mogce wystpi we wszystkich istniejcych
gaziach.4) Innowacje techniczne w procesach produkcyjnych,
wystpujce w niektrych przemysach (zwaszcza w gaziach tradycyjnych).
Innowacje pierwszego typu tworz nowe przemysy i nowe rynki.
Przykadami takichinnowacji mog by samochd, samolot, komputer, a wic
wynalazki. Do drugiego typu nale rozwizania innowacyjne dokonywane
w istniejcychprzemysach, jako odpowied na pojawiajce si potrzeby
spoeczne, albo w wynikunasycenia rynku rozwizaniami
dotychczasowymi. Mona powiza ten typ innowacji zcyklem yciowym
wyrobw8 i wwczas odpowiednia tu bdzie faza schyku
powodujcakonieczno podjcia dziaa do wyduenia cyklu drog nowych
rozwiza. Dziaalnoinnowacyjna nie powoduje w takim przypadku
wyaniania si nowych gazi przemysu. Trzeci typ to innowacje
procesowe, ktre mog powstawa na skutek koniecznociwzrostu
produktywnoci czynnikw produkcji i/lub na skutek koniecznoci obniki
kosztwprodukcji na jednostk produkcji. Ostatni kategori s
rozwizania innowacyjne dokonywane w przemysachtradycyjnych, takich
jak np. niektre brane chemii (petrochemia, chemia organiczna).
Branete nie mog dokona radykalnej zmiany w wyrobie, dlatego te nowe
rozwizania mog si wnich wyrazi ulepszeniem wytwarzanych wyrobw
poprzez usprawnienie procesw ichwytwarzania.7 Zob. Jasiski, 1992,
s.118 Cykl yciowy wyrobu obejmuje nastpujce fazy: wprowadzenie,
wzrost, dojrzao, schyek. 13
14. Innowacyjno polskiej gospodarki Tomasz Szulc Copyright
Wszelkie prawa zastrzeone Najbardziej dynamicznym typem innowacji s
te, ktre zawieraj si w pierwszejgrupie, najsilniej restrukturyzujce
cay przemys. Skonno do tego typu innowacji,podobnie jak i
pozostaych, zaley midzy innymi od stanu gospodarki. W zalenoci
odstanu w jakim jest gospodarka mog dominowa poszczeglne typy dziaa
innowacyjnych[Popawski, 1995, s.63]. W tabeli 2 przedstawione s
moliwe warianty skonnoci doinnowacji w zalenoci od stanu
gospodarki. Tabela 2. Skonno do innowacji w zalenoci od stanu
gospodarki Stan gospodarki Typ innowacji kryzys oywienie
koniunktura zaamanieInnowacje produktowe ocharakterze podstawowym
(nowe x xxxx xx xprzemysy)Innowacje produktowe w xxx xxx x
xprzemysach istniejcychInnowacje procesowe xxx x xx xxInnowacje
procesowe w gaziach x xx xxx xxtradycyjnych x najnisza skonno do
innowacji, xxxx najwysza skonno do innowacji r d o: Popawski, 1995,
s.65. Na przykad podstawowe innowacje produktowe mog teoretycznie
pojawi si wfazie kryzysu gospodarczego, ale naley raczej sdzi, e
skonno do tego typu innowacjiwystpi silniej w okresie oywienia
gospodarczego, tworzcego innowacjom sprzyjajcyklimat. Skonno ta
powinna by rwnie silna w fazie koniunktury, chocia skoro pojawiysi
one w poprzedniej fazie, to prawdopodobnie ich potrzeba bdzie mniej
silna. Innowacjeprocesowe w istniejcych ju przemysach mog wystpi z
wikszym natenie w faziestagnacji, choby dlatego, e moe pojawi si
konieczno zmodernizowania procesw podktem redukcji kosztw
wytwarzania. W okresie koniunktury innowacje procesowe staj siwane
ze wzgldu na wysoko kosztw produkcji i konieczno np. substytucji
pracy ywejprac uprzedmiotowion [Popawski, 1995, s.63-64]. 14
15. Innowacyjno polskiej gospodarki Tomasz Szulc Copyright
Wszelkie prawa zastrzeone1.2.1.2. Podzia innowacji technicznych z
punktu widzenia przedsibiorstwa Biorc pod uwag podzia innowacji na
produktowe i procesowe, na szczebluprzedsibiorstwa mona dokona
dalszych podziaw, w szczeglnoci odnoszcych si doinnowacji w
wyrobie. Innowacj produktow jest najprociej mwic nowy wyrb. Jednak
naley ustali dlakogo i w jakim stopniu jest on nowy, biorc pod uwag
producenta i konsumenta. Z punktuwidzenia producenta innowacj bdzie
przede wszystkim zastosowane po raz pierwszyrozwizanie techniczne.
Natomiast z punktu widzenia konsumenta innowacj produktowbdzie
wyrb, ktry zawiera w sobie istotne cechy podnoszce cakowit uyteczno
danegowyrobu. Moe zatem si zdarzy, e jakie nowe rozwizanie uznane
przez producenta zainnowacyjne nie znajdzie potwierdzenia tego w
opinii konsumenta, lub odwrotnie. Te dwaaspekty, w jakich
dostrzegana i oceniana moe by innowacja daj podstaw do
dokonaniapodziau innowacji produktowych na cztery typy: innowacje
czciowe polegajce na modernizacji, bez zmiany konstrukcji
zasadniczej, ani nie zmieniajce zestawu cech uytkowych wyrobu,
innowacje czciowe, zawierajce w sobie nowe cechy konstrukcyjne,
innowacje czciowe, zawierajce w sobie nowe cechy uytkowe, innowacje
o charakterze podstawowym, zatem radykalne. Producent bdzie
dostrzega przede wszystkim te cechy wyrobu, ktre zawierajelementy
nowoci z technicznego punktu widzenia, natomiast konsument bdzie
zwracauwag na aspekty zwizane z wartoci uytkow wyrobu. Opinie
producenta i konsumentamog by zatem w odniesieniu do niektrych
kategorii innowacji sprzeczne, za do innychzgodne [Popawski, 1995,
s.66].1.3. Proces innowacyjny Mwic o procesie innowacyjnym naley
zda sobie spraw z niezwykej zoonociproblemu, ktra utrudnia
wyonienie wzajemnych zalenoci i powiza pomidzyelementami procesu,
procesem a jego czynnikami, procesem a skutkami procesu itp.
Zakreswiedzy o procesie innowacyjnym jest te ograniczony jego
interdyscyplinarnym charakterem.Wie si z nim bowiem zagadnienia nie
tylko z dziedziny samej techniki i technologii, aletake z innych
dziedzin, jak socjologia, ekonomia, zarzdzanie, a nawet
psychologia. Niemniej jednak warto przyjrze si rnym modelom procesw
innowacyjnych,zdajc sobie jednak spraw, e do chwili obecnej istniej
spory co do rde i mechanizmwtworzenia i wdraania innowacji. Nie ma
nawet jasnoci co do ich genezy, a wic czy 15
16. Innowacyjno polskiej gospodarki Tomasz Szulc Copyright
Wszelkie prawa zastrzeoneinnowacje s rezultatem zapotrzebowania na
nie (teorie popytowe), czy te innowacja samakreuje popyt i tworzy
rynek (teorie podaowe) [Moszkowicz, 1995, s.5]. Spord wielu okrele
procesu innowacyjnego na potrzeby tej pracy przyjto, eproces
innowacyjny to zesp czynnoci w obszarze inwencji, oceny technicznej
wykonalnoci,projektowania, ekonomicznej oceny, produkcji i
dystrybucji, ktre prowadz do stworzeniarynku nowego rozwizania i
spowodowania, by nowe rozwizanie (wyrb, proces) zaspokoiookrelone
potrzeby. Takie ujcie procesu innowacyjnego zawiera aktywno
rozcigajc siod etapu pomysu do etapu wykorzystania innowacji przez
spoeczestwo. Ponadto mona turozumie ten proces w wskim zakresie: od
pojawienia si pomysu do jego pierwszegozastosowania, i szerokim:
wczajc w to proces dyfuzji innowacji [Popawski,1997, s.23].1.3.1.
Tradycyjne modele procesu innowacyjnego W prbie okrelenia
mechanizmu procesu innowacyjnego warto nawiza do wielkichteoretykw,
wrcz klasykw w tej dziedzinie, a mianowicie do J.A. Schumpetera iJ.
Schmooklera. Obaj w swoich pracach uwaali, i zmiany w technice s
istotnymskadnikiem rozwoju gospodarczego. Schumpeter koncentrowa si
na przedsibiorcy, ktryjest wg niego t postaci w spoeczestwie, ktra
w ramach oglnie dostpnej wiedzydokonuje pewnego wynalazku,
przeksztaca go w materialn posta i wprowadza go doprodukcji, a
nastpnie na rynek. Aby to osign musi on pokona wiele barier w
postaciinstytucji, zwyczajw, wzorcw zachowa itp. I nie tylko
przedsibiorca i dokonane przezniego rozwizanie innowacyjne s w
niezgodzie z rwnowag, ale co wicej ta nierwnowagaw postaci
wtargnicia innowacji do istniejcego systemu ekonomicznego jest
podstawowymelementem rozwoju gospodarczego. Schumpeter nazywa to
wichrem kreatywnej destrukcji.Przeomowe innowacje powoduj wyonienie
si zupenie nowych rozwiza i stwarzajnowe okolicznoci wzrostu
gospodarczego. Stwarzanie i wdraanie nowej zupenie technikijest
zatem istotniejsze w caym procesie rozwoju ni dostosowywanie si
tylko doistniejcych potrzeb. Na podstawie jego osigni mona
sformuowa hipotez, e tylkoimpuls techniczny jest rdem innowacji. Z
kolei Schmookler prowadzc swoje badania wlatach szedziesitych
zauway, e istnieje dua korelacja midzy dziaalnociinnowacyjn
(mierzon liczb patentw) a dziaalnoci inwestycyjn, przy czym
dziaalnoinwestycyjna wpywa silniej na innowacje ni odwrotnie.
Sformuowa wic spostrzeenie, eaktywno inwestycyjna moe by lepiej
wyjaniona przez zjawiska zewntrzne (przedewszystkim popyt) wobec
przedsibiorcy ni przez wewntrzn dziaalno innowacyjn. Tedwa
stanowiska s charakterystyczne dla wczeniejszych bada nad procesem
innowacyjnym 16
17. Innowacyjno polskiej gospodarki Tomasz Szulc Copyright
Wszelkie prawa zastrzeoneczcego wpyw dwch okolicznoci: presji
potrzeb z jednej strony i technicznego impulsu zdrugiej [Popawski,
1995 s.54-55]. Model kadcy nacisk na przyczynow rol osigni naukowo
technicznych(odkry i wynalazkw) okrela si jako model innowacji
pchanej przez nauk (technology push). Schemat tego modelu jest
liniowy i przedstawia go poniszy rysunek. badania badania stosowane
i wdroenie marketing podstawowe inynieryjne Rysunek 1. Model
innowacji pchanej przez nauk r d o: Jasiski, 1997, s. 23. Zgodnie z
tym modelem pierwsz faz procesu stanowi badania podstawowe,
ktrekoncentruj na poznawaniu bardzo oglnych, podstawowych zalenoci
i prawidowocizachodzcych w sferze badanych zjawisk. Maj na celu
osignicie postpu wiedzy wokrelonej dziedzinie przez odkrycie nowych
prawd, twierdze, uoglnie, praw nauki. Zkolei badania stosowane
polegaj na wykorzystaniu rezultatw bada podstawowych w
celuuatwienia realizacji jakiego zadania praktycznego w zakresie
techniki i technologii luborganizacji. Wyniki bada stosowanych
sprawdza si w laboratoriach lub np.przedsibiorstwach w postaci
prototypw maszyn i urzdze, wymagaj one ocenyefektywnoci
proponowanych usprawnie. Nastpn faz jest wdroenie, czyli
pierwszezastosowanie nowego rozwizania. Po tej fazie nastpuje
upowszechnienie innowacji,dyfuzja, dziaania rynkowe okrelone tu
szeroko jako marketing [Marciniak, 1998, s.29]. Jak ju wspomniano
od poowy lat szedziesitych, gwnie pod wpywem rosncychanaliz
empirycznych, zacza by akcentowana rola jak w procesie
innowacyjnymodgrywaj odczuwane potrzeby spoeczne [Jasiski, 1997,
s.22]. Zostao to ujte w formieliniowego modelu innowacji cignionej
przez rynek (market - pull), ktry schematycznieprzedstawia rysunek
2. potrzeba prace wdroenie sprzeda rynkowa rozwojowe Rysunek 2.
Model innowacji cignionej przez rynek r d o: Jasiski, 1997, s. 23.
Zgodnie z tym modelem, innowacje techniczne powstaj jako rezultat
dostrzeonych izazwyczaj przejrzycie wyartykuowanych potrzeb
spoecznych. 17
18. Innowacyjno polskiej gospodarki Tomasz Szulc Copyright
Wszelkie prawa zastrzeone1.3.2. Model zwizanego acucha Pod koniec
lat siedemdziesitych oba liniowe modele innowacji byy
corazpowszechniej traktowane jako skrajne i niezbyt ju typowe
przykady procesu sprzgania sinauki, techniki i rynku. W 1973 r.
Erik Haeffner, pracownik Sztokholmskiego Instytutu
TechnikInnowacyjnych, sformuowa opisowy model (rysunek 3), w ktrym
badania naukowe iprzemysowa dziaalno rozwojowa stanowi w zasadzie
autonomiczne, prawie niezaleneod siebie procesy. Twierdzi on, e
badania naukowe wywieraj na dziaalno innowacyjntylko poredni wpyw
poprzez zakumulowan wiedz, ktra w postaci rnych informacjidociera
do uczestnikw procesu innowacyjnego. Model ten rni si znaczco od
modeluliniowego. Jego zaleta polega midzy innymi na tym, e rozrnia
istniejc (zakumulowan)ju wiedz od dopiero uruchomionych bada. Nawet
badania nie nastawione bezporednio napraktyczne zastosowanie
prowadz do akumulacji wiedzy, ktrej wykorzystanie moenastpi w
odlegej przyszoci. Dziki istnieniu tej wiedzy nowe badania nie
zawsze skonieczne [Kwiatkowski, 1990, s.76]. Problemy i kwestie
Prace B+R nastawione na Wiedza badawcze wypywajce z osignicia
akademickie Rezultaty zakumulowana motywacji naukowej bada
Informacja naukowa Poziom rozwoju i Zyski oczekiwane Nowe produkty,
Rozwj sytuacja z innowacji. Dziaalno przemysu. innowacyjna metody i
procesy. ekonomiczna Motywacja Wzrost Inwestycje przemysu osobista
gospodarczy Rysunek 3. Proces innowacyjny obejmujcy badania naukowe
i przemysow dziaalno rozwojow r d o: Wiszniewski, 1999, s.12 W
przedstawionym modelu procesu innowacyjnego decydujc rol odgrywaj
trzygrupy czynnikw: poziom rozwoju i sytuacja ekonomiczna
gospodarki (przemysu), jako i ilo zakumulowanej wiedzy, jako
ksztacenia i ilo informacji zasilajcej dziaalno innowacyjn. 18
19. Innowacyjno polskiej gospodarki Tomasz Szulc Copyright
Wszelkie prawa zastrzeone Mona doda, e czynniki te decyduj w kadym
kraju o zakresie i moliwociachpolityki innowacyjnej. Naley te
pamita, e czynniki te dotycz przede wszystkim ludzi is realizowane
przez ludzi, konkretne spoecznoci i jednostki. Kady proces
organizacyjny,gospodarczy, innowacyjny jest realizowany w
okrelonych warunkach kulturowych,historycznych, geograficznych.
Zaley wic od jakoci i liczebnoci kadr, a tym samympoziomu edukacji
i informacji [Wiszniewski, 1999, s12] . Dobrym narzdziem opisu
wzajemnych relacji pomidzy badaniami, wynalazkami,innowacjami
wydaje si by model zwizanego acucha (rysunek 4), zaproponowanyprzez
Klinea i Rosenberga, a z drobnymi zmianami wykorzystywany do bada
nadinnowacjami przez OECD. Badania R R R 3 3 3 Zakumulowana wiedza
D K 4 K 4 K 4 I S 1 2 1 2 1 2 Potencjalny Wynalazczo Szczegowe
Projektowanie Dystrybucja rynek lub/i projektowanie i robocze i i
rynek analityczne prby produkcja projektowanie f f f f F Uywane
symbole i oznaczenia. _____ centralny acuch innowacji f Sprzenie
zwrotne F Szczeglnie wane sprzenie K-R Poczenie midzy wiedz a
badaniami. Jeli problem zostaje rozwizany w wle K, to poczenie 3
nie jest uaktywniane. Zwizek 4 jest dyskusyjny std linia
przerywana. D Bezporedni zwizek midzy badaniami a wynalazczoci i
projektowaniem. I Udzia sektora przedsibiorstw poprzez produkcj
narzdzi, maszyn i tworzenie technologii. S Finansowe wsparcie bada
dotyczcych danego rozwizania przez firmy, majce na celu
otrzymywanie przez firmy informacji bezporednio oraz monitorowanie
interesujcych je prac. Uzyskane informacje mona zastosowa w kadej z
faz wzdu acucha. Rysunek 4. Interaktywny model procesu
innowacyjnego. Model zwizanego acucha r d o: The measurement...,
1994, s. 13. 19
20. Innowacyjno polskiej gospodarki Tomasz Szulc Copyright
Wszelkie prawa zastrzeone W modelu tym innowacja jest przedstawiana
jako proces cigej i powtarzanejinterakcji i sprze zwrotnych pomidzy
nauk, technologi i procesem innowacyjnym.Niebieskimi strzakami
oznaczono na rysunku, to co autorzy nazywaj centralnym
acucheminnowacyjnym. Impulsem innowacji s w nim istniejce lub
potencjalne potrzeby, ktreprowadz do wynalazkw, projektowania i
prb, a nastpnie do produkcji i dystrybucji.Sprzenia zwrotne
powoduj, e proces innowacyjny moe rozpocz si w kadym z piciublokw
przedstawiajcych rne rodzaje dziaalnoci. Oznacza to moliwo
przesunicia wczasie poszczeglnych rodzajw dziaalnoci. Na przykad
rozpoczcie prb i produkcjiprototypowej musiao by kiedy i gdzie
poprzedzone jakim wynalazkiem, a ten byodpowiedzi na jak potrzeb.
Ta produkcja nie musi jednak prowadzi wprost do roboczegoprojektu i
produkcji. Moe ona na przykad przynie zmiany w samej koncepcji
produktu, coz kolei moe doprowadzi do koniecznoci ponownego
okrelenia potrzeb rynkowych.Naley podkreli, e decydujcym blokiem s
aktualne lub potencjalne potrzeby rynkowe.Wpywaj one na dynamik
procesu innowacyjnego i decyduj o opacalnoci zwizanego znim postpu
technicznego. Poszczeglne bloki centralnego acucha innowacyjnego
zwizane s zzakumulowan wiedz i badaniami. Zajmuje ona szczegln rol
w tym modelu. Kline iRosenberg twierdz, e zakumulowana wiedza ma
zasadnicze znaczenie dla wspczesnejinnowacji, stanowi ona niezbdny
i czsto kluczowy element innowacji technicznej 9. Zwyklenie stanowi
ona jednak wstpnego kroku, ale jest raczej wykorzystywana w miar
potrzeb wewszystkich blokach centralnego acucha innowacyjnego. Jeli
owa wiedza zawodzi, todopiero wwczas, gdy braknie jej we wszystkich
znanych rdach, ucieka si do bardziejkosztownego i bardziej
czasochonnego procesu bada ukierunkowanych na
rozwizaniespecyficznego zagadnienia rozwojowego. Nauka nie okrela
wic dynamiki procesuinnowacyjnego, ani nie jest pierwszym ogniwem
tego procesu. Musi natomiast dysponowapotencjaem adekwatnym do
potrzeb rozwoju, zdolnym do podejmowania nowychproblemw badawczych
lub przynajmniej do pomocy w ocenie rozwiza dostpnych zagranic i w
ich adoptowaniu do lokalnych potrzeb [Kwiatkowski, 1990, s.78-79].
Peter Drucker podkrela fakt, e konkretna innowacja prawie nigdy nie
polega nawykorzystaniu jakiego jednego zjawiska ani jednego
elementu wiedzy. Prawie zawsze opierasi na jednoczesnym
wykorzystaniu wielu rnych rodzajw wiedzy. Std te, dla procesu9
Podano za: S. J. Kline, N. Rosenberg An overwiev of Innovation,
1986, s.291. 20
21. Innowacyjno polskiej gospodarki Tomasz Szulc Copyright
Wszelkie prawa zastrzeoneinnowacyjnego, moe wynika duo wiksze i
bezporednie znaczenie zakumulowanej juwiedzy ni dopiero rozpocztych
cile ukierunkowanych bada. Model zwizanego acucha nie pomniejsza
roli bada, ale pozbawia niesusznieprzypisywanej im odpowiedzialnoci
na przebieg procesw innowacyjnych. Badania nie sjedynym, czy choby
najczstszym rdem nowych technologii. Postp techniczny
czerpieinspiracje rwnie, a moe przede wszystkim, z rozpoznania
rynku czy chci ulepszeniaprodukcji. Czsto te wiedza skodyfikowana -
zawarta w podrcznikach, czasopismach,bibliotekach - jest waniejszym
rdem innowacji technicznych, ni wiedza powstajca winstytutach
naukowych [Kozowski, 1999]. Badania naukowe maj swoj wasn dynamik i
wasne cele. Powinny by rozwijanenie tylko w powizaniu z potrzebami
praktyki gospodarczej i spoecznej. Badanie tewzbogacaj bowiem
zakumulowan wiedz. Nowe koncepcje, idee i moliwoci rodz sigwnie w
sferze nauki. Podobnie jak zwolennicy koncepcji liniowego modelu
innowacjimona wic powiedzie, e w tym przypadku nauka decyduje o
dynamice proceswinnowacyjnych. Naley jednak wci pamita, e takie
przeomowe odkrycia, bdcezasug nauki zdarzaj si niezwykle rzadko. W
klasyfikacji Altshullera czsto innowacjipitego poziomu (przeomw)
stanowi zaledwie uamek procenta, a czwartego (radykalnychzmian)
zaledwie 4 procent. Nie mona wic tworzy na ich podstawie
okrelonychprogramw rozwojowych. Ponadto, aby sta si pocztkiem
procesu innowacyjnego, noweodkrycie musi przej jak, chociaby wstpn
weryfikacj rynkow, gdy to rynek jestdecydujcym ogniwem procesu
innowacyjnego [Kwiatkowski, 1990, s.77-80]. Cznowoci, a dotyczy to
zwaszcza innowacji o charakterze strategicznym dla
rozwojugospodarki, moe by inspirowana przez pastwo na podstawie
dugofalowej strategiirozwoju nauki i techniki [Jasiski, 1997,
s.33].1.4. Dyfuzja innowacji Dyfuzja, czyli rozpowszechnianie
innowacji jest procesem jej kopiowania,naladownictwa. Po
wprowadzeniu nowego wyrobu czy nowej technologii wytwarzania wdanym
przedsibiorstwie, kolejni producenci podejmuj si produkcji tego
wyrobu czy teadaptacji tej technologii. W najnowszej literaturze
wiatowej na temat postpu technicznegouwaa si, e istot dyfuzji
stanowi rozprzestrzenianie si informacji. Zajmuje ona wanemiejsce
wrd podstawowych elementw dyfuzji, do ktrych mona zaliczy:
innowacj, ktra ulega dyfuzji, populacj potencjalnych naladowcw i
procesy podejmowania przez nich decyzji, 21
22. Innowacyjno polskiej gospodarki Tomasz Szulc Copyright
Wszelkie prawa zastrzeone przepywy informacji o nowym wyrobie midzy
jego producentem a naladowcami. Przy takim podejciu, proces dyfuzji
mona przedstawi nastpujco: powprowadzeniu innowacji nastpuje
rozpowszechnianie si informacji o niej na rynku. Durol odgrywaj
tutaj kontakty osobiste i ruch (przepyw) ludzi. Rozpoczyna si
procesuczenia, w ktrym bior udzia: producent, ktry wprowadzi
innowacj, potencjalni nabywcy chodzi tu o zaznajomienie si z nowym
wyrobem i sposobem jego uytkowania w celu ewentualnego zakupu,
przyszli naladowcy chodzi o zapoznanie si ze sposobem wytwarzania w
celu podjcia i opanowania nowej produkcji. Rezultatem procesu
uczenia si jest m.in. przyswojenie, zaadoptowanie idei nowegowyroby
czy technologii. Nastpuj zatem decyzje dotyczce zakupu gotowego
produktu lublicencji na jego wytwarzanie. Rozpoczyna si wic proces
rozpowszechniania uycia nowegowyrobu. Prawie jednoczenie zaczyna si
jego cykl yciowy, a waciwie wizka cykli,poniewa z takim samym lub
niemale identycznym wyrobem wchodz zaraz potem na ryneknaladowcy.
Pomijamy tu przypadek odrzucenia innowacji przez rynek, gdy nie
nastpiwwczas jej dyfuzja [Jasiski, 1997, s.31,32]. Proces
upowszechniania innowacji mona rozpatrywa w kilku
paszczyznach:wewntrz przedsibiorstwa, wewntrz brany (przemysu), w
gospodarce oraz w wiecie[Krajewski, 1985, s.45]. Dyfuzja innowacji
trwa dopki wszyscy potencjalni naladowcy jej nie podejm.Mona j
wyrazi w wielkociach absolutnych bd wzgldnych. Jako wielkoci
absolutnemog wystpi na przykad: liczba wyrobw stanowicych innowacj,
rozmiary produkcjiopartej na danej innowacji (w ujciu wartociowym),
liczba przedsibiorstw, ktrewprowadziy innowacj itp. Wrd miernikw
wzgldnych mona wyrni tempo i stopieupowszechnienia innowacji. Tempo
dyfuzji mona mierzy relacj liczby przedsibiorstwadaptujcych
innowacj w danym roku, do liczby przedsibiorstw, ktre wprowadziy
tinnowacj do poprzedniego roku wcznie [Byrski, 1986, s.125]. Stopie
upowszechnieniainnowacji mierzy si przewanie procentem jej
naladowcw, a ksztat standardowej krzywejdyfuzji przebiega wwczas do
czsto w sposb zbliony do krzywej logistycznejprzedstawionej na
rysunku. 22
23. Innowacyjno polskiej gospodarki Tomasz Szulc Copyright
Wszelkie prawa zastrzeone Liczba naladowcw (%) czas Rysunek 5.
Krzywa logistyczna r d o: Jasiski, 1997, s.32. Zgodno procesu
dyfuzji z ksztatem tej krzywej nie ma charakteru
uniwersalnego.Wiele bada empirycznych wykazao, e przebieg dyfuzji
innowacji moe przyjmowaksztat wykadniczy czy liniowy10. Warto tu
jeszcze wspomnie, e wrd klasykw przedmiotu
upowszechnienieinnowacji, jej kopiowanie nie byo uznawane za
innowacj lecz za imitacj. Obecnie brak jestjednolitego stanowiska
na ten temat, jednak majc na uwadze wczeniejsze rozwaania natemat
definicji innowacji, nie ma powodu do zamykania procesu
innowacyjnego pierwszymwdroeniem. Dla kadej kolejnej jednostki
wdraajcej jest to osobny proces innowacyjny.Mona jednak i naley
rozgraniczy waciwe, oryginalne innowacje od
innowacjinieoryginalnych (naladownictwo, imitacja). Natomiast to
wanie dyfuzja innowacjipodkrela jej ekonomiczne znaczenie i rol w
rozwoju gospodarki i w postpie technicznym. W Polsce literatura na
temat dyfuzji innowacji zarwno teoretyczna jak iempiryczna jest
niezwykle uboga. Brak wynikw analiz empirycznych nie pozwala
nadokonanie przekonujcej oceny stopnia przebiegu dyfuzji w polskiej
gospodarce. Zjednorazowych bada przeprowadzonych w kocu lat
siedemdziesitych wynikao, espord 49 analizowanych wwczas innowacji
tylko 7 byo wdroonych rwnie pozaprzedsibiorstwem, miejscem ich
pochodzenia. Wski zakres procesw dyfuzji wydaje siby jedn z
przyczyn niskiego poziomu innowacyjnoci polskiej
gospodarki[Jasiski, 1997, s.33].10 Zob. omwienie bada nad procesem
dyfuzji innowacji: Poznaski, 1979 s.114-121. 23
24. Innowacyjno polskiej gospodarki Tomasz Szulc Copyright
Wszelkie prawa zastrzeone1.4.1. Determinanty procesw dyfuzjiNa
proces dyfuzji innowacji wywiera wpyw wiele rnorodnych czynnikw:
technicznych,ekonomicznych, socjologicznych, prawnych, politycznych
i kulturowych itp. Rozpoznanieposzczeglnych czynnikw i okrelenie
ich siy oddziaywania jest niezwykle trudne i wciniewystarczajco
wyjanione. Dlatego ograniczono si tu do wymienienia czynnikwmogcych
mie wpyw na szybko dyfuzji. Mona wymieni czynniki zewntrzne, ktre s
niezalene od charakteru samejinnowacji i wewntrzne wynikajce z
waciwoci upowszechnianej innowacji. Doczynnikw zewntrznych naley w
szczeglnoci zaliczy: stan aktywnoci gospodarki, stopie zuycia
maszyn i urzdze, zakres patentowania wynalazkw, rozkad rnych postaw
wobec innowacji, polityka innowacyjna pastwa, sposb organizacji
przemysu i zwizany z tym charakter konkurencji.Wrd czynnikw
wewntrznych wymieni naley przede wszystkim takie determinanty jak:
ekonomiczna opacalno inwestycji wprowadzajcej innowacj, skala
minimalnych nakadw, jakie trzeba ponie dla zrealizowania innowacji
techniczna zoono przedsiwzicia [Poznaski, 1979, s.130]. Dyfuzja
innowacji technicznych przyczynia si do postpu technicznego.
Zalenomidzy innowacjami a postpem technicznym wymaga jednak
bliszego przedstawienia.1.5. Innowacje a postp techniczny Innowacje
s powszechnie uwaane za przejaw postpu technicznego, przez
ktryrozumie si proces tworzenia i rozpowszechniania zmian
technicznych przynoszcychokrelone korzyci. Istotne jest okrelenie
tych korzyci, a wic wyrnienie kryteriw ocenyzmian technicznych.
Obecnie stosuje si przede wszystkim (oprcz kryterium
nowocitechnicznej): kryterium efektywnoci ekonomicznej, kryterium
spoeczne oraz kryteriumekologiczne [Marciniak, 1998, s.12]. Zmiana
oceniana dodatnio ze wzgldu na wszystkie powysze kryteria moe
byokrelana mianem postpu technicznego. Majc to na wzgldzie naley
stwierdzi, e niewszystkie innowacje mona zaliczy do postpu. Niektre
z nich mog stanowi regrestechniczny, powodowa straty gospodarcze i
nie przynosi adnych korzyci 24
25. Innowacyjno polskiej gospodarki Tomasz Szulc Copyright
Wszelkie prawa zastrzeoneprzedsibiorstwu wdraajcemu ani jego
otoczeniu. Na przykad analiza 9351 innowacjiwdroonych w 55 polskich
przedsibiorstwach w latach 1973 - 1978 pokazaa, e okoo 30%innowacji
mona byo okreli mianem regresu, poniewa reprezentoway poziom
technicznyniszy od stosowanych wwczas w kraju rozwiza. Takich
innowacji nie mona uzna, zaprzejawy postpu technicznego [Jasiski,
1997, s.13]. Dlatego mona nie zgodzi si zprzytaczanym w pierwszym
podrozdziale okreleniem innowacji Z. Pietrasiskiego. Naley jeszcze
doda, e poprzedni system gospodarczy skania do wdraaniainnowacji
regresywnych. Badania M. Moszkowicza przeprowadzone w latach 1986
1990wykazay, e analizowane polskie przedsibiorstwa podejmoway
dziaania strategicznezupenie nie mieszczce si w kategorii
gospodarki rynkowej. Prba opisu zachowastrategicznych tych
przedsibiorstw za pomoc znanego modelu Ansoffa
(macierzyprodukt/rynek) nie udaa si. Polskie przedsibiorstwa ani
nie podejmoway dziaa wzakresie ksztatowania rynku, ani nie rozwijay
produkcji, co wcale nie przeszkadzao imlegitymowa si znakomitymi
wynikami finansowymi. Natomiast analizowaneprzedsibiorstwa
podejmoway dziaania strategiczne, ktre day si sprowadzi do
piciustrategii, ktrych istot byy dziaania regresywne, tzn.
pogarszajce parametry obsugi rynkui/lub charakterystyki produktu
(strategie 1, 2, 3, 4, 7 rysunek 6). PRZEZNACZENIE WYROBU Rosnca
liczba zmian cech uytkowych produktu zmiany zmiany regresywne
postpowe regresywne Rosnca liczba zmian cech produktu zmiany ze
wzgldu na proces produkcji 1. Strategia 2. Strategia 3. Strategia
produkcji ograniczenia produkcji wymuszonej adaptacji zastpczej
LINIA PRODUKCYJNA 4. Strategia obnienia 5. Strategia penetracji 6.
Strategia rozwoju jakoci rynku rynku postpowe zmiany 7. Strategia
obnienia 8. Strategia rozwoju 9. Strategia standardu produkcji
dywersyfikacji Rysunek 6. Zmodyfikowany model strategii
produkt/rynek (wedug Ansoffa) r d o: Moszkowicz, 2000, str. 162.
Przeprowadzone badania empiryczne wykazay, e udzia wymienionych
strategiiregresywnych wynis w 1989 r. 18,8 %, natomiast w 1990 r
36,6 %. Wzrost ten by przedewszystkim wynikiem obnienia udziau
strategii rozwoju produkcji oraz strategiidywersyfikacji typowych
strategii innowacyjnych dla gospodarki rynkowej. 25
26. Innowacyjno polskiej gospodarki Tomasz Szulc Copyright
Wszelkie prawa zastrzeone Mona wic przyj, e poprzedni system
gospodarczy nie sprzyja wdraaniuinnowacji postpowych, gdy stwarza
przedsibiorstwom warunki do wprowadzania strategiiregresywnych, a
przy tym do utrzymania dobrej kondycji finansowej. Moliwe to byo
zewzgldu na brak presji konkurencyjnej i moliwo przerzucenia kosztw
dziaalnoci naklienta i budet [Moszkowicz, 2000, s. 161 163].
Innowacje tego okresu nie musiay by wic postpowe, a zapnienie
technicznePolski wzgldem krajw rozwinitych, wskazuje, e znaczna ich
cz nie przyczyniaa si dopostpu technicznego. Doda naley, e istnieje
wiele innowacji nie objtych bezporednio wymogiemefektywnoci
ekonomicznej. Nale tu midzy innymi innowacje zwizane z
ochronrodowiska naturalnego, popraw bezpieczestwa pracy i
zmniejszeniem jej uciliwoci orazinnowacje przyczyniajce si do
osignicia stanu obronnoci kraju uznanego za niezbdny.Chocia i w
tego typu innowacjach powinno mie si na uwadze zasad
oszczdnocinakadw potrzebnych do osignicia okrelonych celw
[Krajewski, 1985, s.20]. Niemniej jednak postp techniczny
uwarunkowany jest midzy innymi innowacjami iz nich wynika, ale
tylko wwczas gdy bd one korzystnie oceniane w wietleprzedstawionych
kryteriw.1.6. Podsumowanie Problematyka innowacji jest bardzo
zoona. Innowacje dotycz nie tylko sferytechnicznej, ale take
spoecznej. W niniejszej pracy szczeglna uwaga bdzie
powiconainnowacjom technicznym nowym produktom i procesom. Powstaj
one w wyniku procesuinnowacyjnego, ktrego rne modele przedstawiono
w niniejszym rozdziale. Rozwaaniadotyczce procesu innowacyjnego
pokazuj, e odchodzi si obecnie od prostego liniowegomodelu, na
rzecz jego zoonych relacji z nauk, technik i rynkiem. Rynek i
mechanizmkonkurencji uwaany jest obecnie za najwaniejszy czynnik
stymulujcy powstawanieinnowacji. Zdolno podmiotw gospodarczych do
wdraania innowacji, do ustawicznegoposzukiwania i wykorzystania w
praktyce nowych wynikw bada naukowych, pracbadawczo - rozwojowych,
nowych koncepcji, pomysw i wynalazkw, decyduje oinnowacyjnoci
gospodarki. Omwione pojcia dotyczce problematyki innowacji,
pozwalaj na analizinnowacyjnoci polskiej gospodarki w dalszej czci
pracy. 26
27. Innowacyjno polskiej gospodarki Tomasz Szulc Copyright
Wszelkie prawa zastrzeone2. Innowacyjno polskich przedsibiorstw
przemysowych2.1. Przemys i jego rola w gospodarce Problem
innowacyjnoci przedsibiorstw przemysowych stanowi wan
przesankrozwoju gospodarczego naszego kraju. Przemys jest jedn z
podstawowych dziedzin gospodarki narodowej zajmujcych sidziaalnoci
materialn. Samo pojcie przemys byo rnorodnie definiowane w
przeszoci.Obecnie okrela si przez przemys dziedzin produkcji
materialnej, zajmujc siwydobywaniem stworzonych przez przyrod
przedmiotw pracy, bezporednimwytwarzaniem rodkw produkcji i rodkw
spoycia oraz wiadczeniem usugprodukcyjnych, w ktrej rezultaty
produkcyjne powstaj w jednostkach wytwrczych, trwalezlokalizowanych
w okrelonych miejscach, w wyniku stale powtarzajcych si
proceswprodukcyjnych, prowadzonych na wielk skal, w oparciu o
daleko posunity podzia pracy,szerokie zastosowanie maszyn i urzdze
technicznych oraz kooperacj rodkw pracy i ludzi[Podstawy..., 1997,
s.42]. Przemys jest dziedzin gospodarki, ktra odgrywa podstawow rol
w dynamiceycia gospodarczego kraju. O roli tej wiadcz przesanki,
ktre zawarto w tabeli 3. Tabela 3. Przesanki wiadczce o dominujcej
roli przemysu w gospodarce narodowejPrzesanki Czynniki uzasadniajce
przesanki bardzo rozwinity i szczegowy podzia pracy, sprzyjajcy
osiganiu wysokiej wydajnoci moliwoci szybkiego osignicia wysokiego
poziomu techniki i prawidowej organizacji pracyW przemyle
najsprawniej racjonalizacja pracy i wdraanie postpu technicznego ma
szerszyprzebiega proces zasig i odbywa si szybciej ni w innych
dziedzinachrozszerzonej reprodukcji cykl produkcyjny jest niezaleny
od si przyrody lecz jedynie od wasnej dziaalnoci i inicjatywy
stosowane metody dziaania umoliwiaj nie tylko utrzymanie stanu
posiadania, lecz take samofinansowaniePrzemys przyczynia si
dorealizacji rozszerzonej produkuje rodki produkcji zarwno dla
siebie, jak i dla innychreprodukcji w innych dziedzin gospodarki
narodowejdziedzinach gospodarki realizuje postp techniczny w
konstrukcji urzdze na potrzebynarodowej, stanowic innych dziedzin i
inicjuje w nich postpowe metody dziaaniapodstaw techniczn tego
determinuje poziom rozwoju technicznego w innych
dziedzinachrozwojuDziaalno przemysupowoduje powstanie wsppraca z
pozostaymi dziedzinami gospodarki narodowej nacisych wizi
(wsppracy) potrzeby dziaalnoci przemysowejz innymi
dziedzinamigospodarki narodowej 27
28. Innowacyjno polskiej gospodarki Tomasz Szulc Copyright
Wszelkie prawa zastrzeonec.d. Tabeli 3 wytwarza nowe surowce
syntetyczne, tym samym wzbogaca zasobyDziaalno przemysu
surowcowestwarza podstawy szybkiego przyczynia si do zmiany
struktury eksportowanych towarw zrozwoju ekonomicznego
materiaochonnych na pracochonne, tym samym zwikszakraju, ktry w
duym efektywno dziaaniastopniu rzutuje rwnie na zwiksza wydajno
produkcji w innych dziedzinach, na przykad wpoziom jego obronnoci i
rolnictwie przez produkcj nawozw sztucznychniezalenoci gospodarczej
stosuje we wasnej dziaalnoci nowe technologie produkcji i dy do
optymalnego wykorzystania przerabianych surowcwDziaalno przemysu
waciwe (racjonalne) rozmieszczenie przemysuwpywa rwnie na zmian
podnoszenie poziomu fachowego i kulturalnego spoeczestwastruktury
spoeczestwa r o d o: Opracowanie wasne na podstawie: Podstawy...,
1997, s.51 Z powyszych przesanek wynika wana rola przemysu w
kreowaniu innowacyjnocigospodarki. I chocia na wiecie wida wyrany
wzrost roli sektora usug, to dla krajw, ktrew znacznej mierze
handluj dobrami przemysowym, innowacyjno przemysu jejniezmiernie
wana. Znaczenie tej innowacyjnoci potguje fakt, e innowacje
techniczne,ktrych przede wszystkim naleaoby si spodziewa w
przemyle, powizane s zpozostaymi rodzajami innowacji, ktre oddziauj
na ycie spoeczne, edukacj i mogprzyczynia si do szeroko rozumianego
postpu.2.2. Przedsibiorstwo innowacyjne w gospodarce W literaturze
przedmiotu przez przedsibiorstwo innowacyjne okrela si takie,
ktre[Jasiski, 1992, s.35]: prowadzi w relatywnie szerokim zakresie
prace badawczo - rozwojowe (lub dokonuje zakupw projektw nowych
produktw czy technologii), przeznacza na t dziaalno stosunkowo
wysokie nakady finansowe, systematycznie wdraa nowe rozwizania
naukowo - techniczne, reprezentuje duy udzia nowoci (wyrobw i
technologii) w wolumenie produkcji i usug, stale wprowadza
innowacje na rynek. Przedsibiorstwem innowacyjnym mona okreli take
takie, ktre prowadzidziaalno innowacyjn, czyli podejmuje szereg
dziaa o charakterze naukowym(badawczym), technicznym,
organizacyjnym, finansowym i handlowym (komercyjnym),ktrych celem
jest opracowanie i wdroenie nowych lub istotnie ulepszonych
produktw iprocesw. Niektre z tych dziaa s innowacyjne same w sobie,
inne za mog nie zawieraelementu nowoci, lecz s niezbdne do
opracowania i wdroenie innowacji. Dziaalnoinnowacyjna moe by
prowadzona wewntrz firmy lub moe polega na nabyciu dbr, usug,w tym
usug konsultingowych, bd wiedzy ze rde zewntrznych - bywa to
okrelane jako 28
29. Innowacyjno polskiej gospodarki Tomasz Szulc Copyright
Wszelkie prawa zastrzeonenabycie technologii zewntrznej w postaci
materialnej bd niematerialnej[Raport..., 2000, s.96]. Warunkiem
powodzenia programu przebudowy w Polsce jest odrodzenie
motywacjiprorozwojowych gospodarki. Transformacja spowodowaa w
Polsce wzrostprzedsibiorczoci, a innowacja jest jej szczeglnym
narzdziem, jak podkrela P. Drucker.Przedsibiorstwa powinny wic
wykorzystywa innowacje w swej strategii dziaania, copowinno
przyczynia si do rozwoju gospodarki. Obecnie wiele mwi si o
gospodarce opartej na wiedzy, zarzdzaniu wiedz,
kapitaleintelektualnym. W poprzednim rozdziale zwrcono uwag na rol
wiedzy w procesieinnowacyjnym, i to zarwno w caej gospodarce jak i
pojedynczym przedsibiorstwie.Wiedza staa si zasobem dla
przedsibiorstwa, obejmujcym oprcz wiedzy technicznej,wszelk wiedz
dotyczc rynku, nabywcw, partnerw, instytucji, pracownikw itd. Jest
tozasb nieuchwytny o szczeglnych charakterystykach. Gwnymi rdami
ogranicze jegokumulacji s kultura organizacyjna oraz poziom
wyksztacenia i kwalifikacji, zarwnowewntrz firm, jak i w ich
otoczeniu [Komiski, 2000]. Z rosncej roli wiedzy jako zasobu firmy
wynika potrzeba intelektualizacjiprzedsibiorstwa. Mwi si o tzw.
przedsibiorczoci intelektualnej, gdy to intelektualici sjej
posiadaczem. W nowoczesnym przedsibiorstwie tworzcym innowacje maj
miejsce dwawspwystpujce i wzajemnie przenikajce si zjawiska:
przedsibiorstwo wykorzystuje itworzy now technik, a w procesie
wprowadzania zmian wykorzystuje ludzi coraz lepiejwyksztaconych i
cigle doskonalcych swoje kwalifikacje i pogbiajcych swoj
wiedz[Kwiatkowski, 2000]. Przedsibiorstwa, ktre chc by innowacyjne
powinny bazowa na wiedzy,wykorzystywa ludzi zdolnych i
wyksztaconych, tak aby nie tylko mc zrealizowa procesinnowacyjny,
ale te wykorzysta t wiedz jak najlepiej w swojej dziaalnoci
rynkowej. W krajach o rozwinitej gospodarce rynkowej poszukuje si
sposobw intensyfikacjiprocesw innowacyjnych w przemyle.
Poszukiwania te wyraaj si przede wszystkimzwikszaniem efektywnoci i
skutecznoci wprowadzania wynikw bada naukowych dopraktyki
przemysowej (nowych technologii, produktw, struktur organizacyjnych
itp.).Innowacyjno powinna by cech kadego przedsibiorstwa. Na rynku
wiatowym licz site podmioty, ktre maj znaczny udzia w sprzeday
nowoczesnych wyrobw[Podstawy..., 1997, s.131]. 29
30. Innowacyjno polskiej gospodarki Tomasz Szulc Copyright
Wszelkie prawa zastrzeone2.2.1. Zarzdzanie innowacjami w
organizacji Polskie przedsibiorstwa przemysowe stoj przed nie
rozstrzygnitym problemem:jak w maksymalnym stopniu wykorzysta wiedz
pracownikw i przeksztaca j winnowacje prowadzce do rozwoju i
optymalnego zaspokojenia potrzeb rynkowych, podobniejak czyni to
firmy funkcjonujce w krajach wysoko rozwinitych. Jest to problem
szerokorozumianego zarzdzania innowacjami11 [Baruk, 2000].
Zarzdzanie to mona okreli jakosystemowo uporzdkowany mechanizm
tworzenia, rozwijania i promowania twrczegodziaania oraz wdraania
tych pomysw, ktre w efekcie zapewniaj firmie sta dziaalnorozwojow
przy szybkim i elastycznym reagowaniu na zmiany rynkowe [Penc,
1999, s.177].Peter F. Drucker pisze, e "w czasach burzliwych trzeba
tak zarzdza przedsibiorstwem, bymogo wytrzyma nage ciosy i
wykorzysta nage, nieoczekiwane szanse. Co oznacza, e wczasach
burzliwych musi si zaczyna od dyskusji nad nowymi odmiennymi
wymaganiami wsferze podstawowych problemw przetrwania i sukcesu w
istniejcym biznesie. (...) Wczasach burzliwych menederowie nie mog
zakada, e dzie jutrzejszy bdzieprzedueniem dzisiejszego. Przeciwnie
musz zarzdza z myl o zmianach jako szansie izagroeniu" [Drucker,
1995, s.15 i 47]. To wanie przede wszystkim w rnego rodzajuzmianach
Drucker upatrywa okazj do przedsibiorczoci i innowacji12. Problem
zarzdzania innowacjami w polskich przedsibiorstwach stanowi
dotychczasotwarty problem badawczy. Z bada ankietowych
przeprowadzonych w polskichprzedsibiorstwach przemysowych w latach
osiemdziesitych, pocztku latdziewidziesitych i w roku 1997 wynika,
e poziom zorganizowania dziaalnociinnowacyjnej oscylowa wok
niskiego i redniego. Ponadto wyniki bada z 1997 rokuwskazyway, e
mimo zmiany warunkw funkcjonowania firm, nie byo wyranej rnicy
wpoziomie organizacji dziaalnoci innowacyjnej przedsibiorstw w
porwnaniu do latpoprzednich. W tych samych badaniach
zidentyfikowano styl zarzdzania dziaalnociinnowacyjn. Odpowiada on
teoretycznie wyodrbnionemu autokratycznemu-motywacyjnemu stylowi
zarzdzania, ktrego podstawowymi cechami s: narzucanie podwadnym
punktu widzenia kierownika, wymaganie podporzdkowania si poleceniom
subowym,11 W literaturze przedmiotu spotyka si take okrelenia:
zarzdzanie innowacyjne, zarzdzanie dziaalnociinnowacyjn.12 Drucker
wymienia 7 okazji do innowacji (a waciwie przedsibiorczoci) -
nieoczekiwane zdarzenie,niezgodno midzy rzeczywistoci a
wyobraeniami o niej, innowacja wynikajca z potrzeb procesu, zmianyw
strukturze przemysu, demografia (zmiany w populacji), zmiany w
sposobach postrzegania, nowa wiedza wdziedzinie nauk cisych.
30
31. Innowacyjno polskiej gospodarki Tomasz Szulc Copyright
Wszelkie prawa zastrzeone sporadyczne odwoywanie si do opinii
pracownikw, niewielka moliwo wpywania zaogi na cele i metody
dziaania caego przedsibiorstwa, koncentracja decyzji na najwyszym
szczeblu zarzdzania, niski stopie indywidualizacji zdolnoci
twrczych pracownikw, niski stopie utosamiania celw osobistych
pracownikw inynieryjno - technicznych z celami rozwoju techniki,
wysoki stopie formalizacji procesw innowacyjnych [Baruk, 2000].
Powyszy styl zarzdzania stanowi przeszkod w zarzdzaniu innowacjami
i niesprzyja prowadzeniu dziaalnoci innowacyjnej przedsibiorstw. A
niewtpliwie to gwniena kadrze menederskiej spoczywa obowizek
skutecznego zarzdzania dziaalnociinnowacyjn. Innowacjom sprzyjaj
odpowiednie struktury organizacyjne: elastyczne opaskiej hierarchii
i krtkiej drodze przypywu informacji midzy kierownictwem
apracownikami. Proste formy organizacji pozwalaj na delegowanie
zada i kompetencji, cooznacza decentralizacj zarzdzania i uatwia
tworzenie oraz przyswajanie innowacji[Podstawy..., 1997, s. 133].
Znaczenie zarzdzania innowacjami, kierowania zmianami i
posiadaniawykwalifikowanych kadr menederskich w tej dziedzinie
podkrela fakt, e zasadniczymobszarem, w ktrym dokonuj si innowacje
s same przedsibiorstwa. Innowacje nie mogpomija sfery organizacji
przedsibiorstwa. Programy zmian w sferze organizacji sniezbdne
choby z tego wzgldu, e wyrafinowana technika informacyjna w
poczeniu znarastajc globalizacj gospodarki oznacza wicej pomysw,
wicej nowych wyrobw iwicej nowych wyzwa, przed ktrymi staj
menederowie. Musz oni rozwin swojeumiejtnoci kierowania zmianami, w
przeciwnym razie nie poradz sobie z lawinowymwzrostem informacji
przy coraz mniejszej iloci czasu na podejmowanie decyzji.
Innowacjew organizacji mog mie charakter dostosowawczy lub planowy.
Dostosowawcze s wtedy,gdy stanowi reakcj na nowe zjawiska, jakie
pojawiy si w przedsibiorstwie lub jegootoczeniu, s prost i
bezporedni odpowiedzi na zdarzenia, ktre ju maj miejsce. Czstos
wwczas wprowadzane popiesznie i fragmentarycznie, co zwiksza
niebezpieczestwopojawienia si zmian wadliwie pomylanych i le
realizowanych. Takich niebezpieczestwjest mniej, gdy zmiany w
organizacji przeprowadza si w sposb planowy, wedug
starannieprzygotowanego scenariusza. Na og zmiany planowe dotycz
wikszych komplekswspraw, zmian w caym przedsibiorstwie lub
istotnych jego czciach. Takie - oparte nastarannie opracowanym
planie - zarzdzanie zmianami w organizacji jest najbardziej 31
32. Innowacyjno polskiej gospodarki Tomasz Szulc Copyright
Wszelkie prawa zastrzeoneefektywne i najmniej kosztowne. Wiele
duych renomowanych firm prowadzi systematyczneszkolenia pracownikw
zmierzajce do tego, by nauczy ich rozpoznawania sytuacji, ktrebd
wymaga zmian w organizacji, planowania tych zmian i kierowania
nimi[Grudzewski, 2000]. Profesor A. K. Komiski piszc o odrabianiu
zalegoci naszych przedsibiorstwpisze, e "menederowie musz podj
przywdcz rol w warunkach szczeglnieradykalnych i szybkich zmian
otoczenia. S oni tymi osobami, ktre powinny by zdolne doprzeoenia
zmian w otoczeniu makroekonomicznym na odpowiadajce
mikroekonomicznezachowania firm. To bowiem jest warunkiem postpu
procesw transformacji caoksztatuycia gospodarczego" [Komiski, 1998,
s.156]. W Polsce woono duy wysiek w reorientacje przedsibiorstw w
kierunkugospodarki rynkowej, w tym skierowany rwnie na ksztacenie
kadr. Jednake naszeprzedsibiorstwa wci istotnie rni si od
przedsibiorstw zachodniej gospodarkirynkowej. Dotyczy to rwnie
metod i procedur zarzdzania. Rnice te tkwi swymikorzeniami w dawnym
systemie gospodarczym Polski [Moszkowicz, 2000]. Konieczne
jestzatem wyksztacenie prawie caej nowej kadry menederskiej, gdy
obecna kadra kierownicza(wywodzca si w wikszoci z przedsibiorstw
pastwowych) stanowi barier dla rozwojuzasobw spoecznych
przedsibiorstw w zakresie zarzdzania [Moszkowicz, 1997]. Stan
takinie wpywa z pewnoci na popraw innowacyjnoci naszych
przedsibiorstw, a co za tymidzie na wzrost ich
konkurencyjnoci.2.2.2. Uwarunkowania dziaalnoci innowacyjnej
przedsibiorstw przemysowych Innowacja jest narzdziem
przedsibiorczoci, ale jest to narzdzie bardzowymagajce, ktre jest
ryzykowne i kosztowne. Uksztatowanie w przedsibiorstwiewaciwego
systemu motywacji innowacyjnej powinno stwarza przymus ekonomiczny
dowprowadzania innowacji. Jednak to nie wystarczy. Do tego aby
przedsibiorstwa mogywprowadza innowacje, konieczne jest przede
wszystkim posiadanie przez nie rodkwfinansowych, a take rzeczowych.
W sferze uwarunkowa ekonomicznych chodzi zatem o to,jak postuluj
niektrzy ekonomici, aby stworzy wzorem gospodarek
zachodnichodpowiedni system finansowy pastwa obejmujcy m. in.
zasady przyznawania kredytwbankowych i ewentualnych dotacji na
dziaalno innowacyjn, reguy opodatkowaniaefektw wprowadzanych
innowacji, sposoby naliczania odpisw amortyzacyjnych od
nowejtechniki, a take gromadzenie rodkw na wynagrodzenia wynalazcw
i racjonalizatorworaz pracownikw biorcych udzia we wdroeniu nowych
rozwiza technicznych. 32
33. Innowacyjno polskiej gospodarki Tomasz Szulc Copyright
Wszelkie prawa zastrzeone Wreszcie po to, by przedsibiorstwa
potrafiy wprowadza innowacje potrzebne szarwno odpowiednie
kwalifikacje zag, a zwaszcza kadry kierowniczej i inynieryjno
-technicznej, jak i waciwy system wartoci tej kadry, ktry
uksztatowaby jej postawywobec procesu innowacyjnego. Na ten istotny
warunek dziaalnoci innowacyjnej zwrconouwag w punkcie poprzednim.
Uwarunkowania dziaalnoci innowacyjnej przedsibiorstw przemysowych
monapodzieli na wewntrzne, tkwice wewntrz przedsibiorstw, oraz
zewntrzne.Do uwarunkowa wewntrznych moemy zaliczy potencja
innowacyjny okrelony przeznastpujce elementy: potencja finansowy
(wasne rodki oraz rodki oferowane przez instytucje finansowe i
pozafinansowe), potencja ludzki (liczba zatrudnionych, ich
struktura, a take kwalifikacje i umiejtnoci), potencja rzeczowy
(struktura aparatu produkcyjnego, jego elastyczno, wiek, poziom
mechanizacji), wiedza techniczna i informacje rynkowe [Poznaska,
1998, s. 41]. Wrd warunkw zewntrznych mona rozrni uwarunkowania
funkcjonalne isystemowe [Jasiski, 1997, s.38]. Funkcjonalne
uwarunkowania aktywnoci innowacyjnejprzedsibiorstw zwizane s ze
stanem otoczenia, w ktrym ono dziaa. Wiele dziedzinotoczenia ma
wpyw na przedsibiorstwo i wymusza w nim zmiany. Dziedziny
teprzedstawione s na poniszym rysunku. WADZE POLITYCZNE WARUNKI
EKONOMICZNE SUROWCE I ENERGIA regulacje prawne regulacja
ekonomiczna dostp do rde, nowe zasoby i dziaania rzdu sytuacja
gospodarcza rda budet pastwa polityka spoeczne substytucja system
podatkowy zjawiska ekonomiczne (inflacja, nowe zastosowania
orzecznictwo stopa wzrostu, stopa i struktura ruchy cen i kosztw
traktaty handlowe inwestycji, handel zagraniczny) czonkostwo w
organizacjach midzynarodowych RYNEK AKTYWA SPOECZNE natenie
konkurencji poziom edukacji odbiorcy produktw postawy ORGANIZACJA
uytkownicy produktw i usug kwalifikacje zawodowe (PRZESIBIORSTWO)
sprzeda umiejtnoci pracy pozycja na rynku rynek pracy (poda siy
roboczej) ceny, tendencje TECHNIKA KAPITA KULTURA odkrycia,
wynalazki rda akumulacji system wartoci innowacje, wiedza kapita
bankowy oglny poziom wyksztacenia nowe technologie gospodarka
funduszami wzorce zachowa inynieria materiaowa inwestycje wasne i
centralne etyka zawodowa papiery wartociowe kultura organizacyjna
Rysunek 7. Dziedziny otoczenia oddziaujce na organizacj i
wymuszajce zmiany r d o: Gociski, 1989, s.78. 33
34. Innowacyjno polskiej gospodarki Tomasz Szulc Copyright
Wszelkie prawa zastrzeone Gwnym elementem otoczenia, w ktrym dziaa
przedsibiorstwo jest rynek zbytuzarwno przedmiotw konsumpcji jak i
dbr inwestycyjnych. Dobry rynek tj. zrwnowaonyi konkurencyjny,
tworzy przymus wprowadzania innowacji w przedsibiorstwach. Pod
tymwzgldem rynek jest silnym stymulatorem procesw innowacyjnych.
Dla innowacyjnoci i rozwoju gospodarki oraz dla dziaalnoci
innowacyjnejprzedsibiorstw ogromne znaczenie ma poziom edukacji w
kraju. Warunki