სარწმუნოება და სულიერი ფსიქოთერაპიაlogos.org.ge/files/files/Rezo Korinteli.pdf · რეზო კორინთელი
Woroxi - dspace.nplg.gov.gedspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/141539/1/Choroxi_2015_N5.pdf ·...
Transcript of Woroxi - dspace.nplg.gov.gedspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/141539/1/Choroxi_2015_N5.pdf ·...
Woroxigamocemis 57-e weli seqtemberi-oqtomberi #5 2015 weli
saliteraturo-samxatvro da sazogadoebrivi Jurnali
saredaqcio sabWos Tavmjdomare
daviT TedoraZe
saredaqcio sabWo
cisana anTaZe
roin abuseliZe
giorgi (iuri) bibileiSvili
genri doliZe
ana dundua
ramaz surmaniZe
bela qeburia
vaxtang Rlonti
Tina SioSvili
malxaz CoxaraZe
amiran xabazi
nana xaxutaiSvili
daarsebulia 1958 welsgamodis or TveSi erTxel
© „Woroxi“, baTumi, 2015
redaqciis misamarTi:6010, baTumi, meliqiSvilis q. #21
tel.: (422) 27-15-30
mTavari redaqtori
sandro beriZe
redaqtori
lali konceliZe
prozisa da poeziisganyofilebis gamge
anzor kudba
kritikis, Targmanisa dapublicistikis ganyofilebis gamge
genrieta quTaTelaZe
kompiuteruli uzrunvelyofa
malxaz faRava
gamomcemelisaqarTvelos mweralTa
kavSiris aWaris organizacia
Jurnali gamodis aWaris avtonomiuri respublikis mTavrobis finansuri mxardaWeriT
Jurnali daibeWda s.s. „gamomcemloba aWaris“
poligrafiul centrSi, baTumi, kldiaSvilis, 27
avtorTa sayuradRebod:redaqciaSi eleqtronuli saxiT Semosuli nawarmoebebi awyobili unda iyos
SriftiT Sylfaen, 12 pt. (kodireba: unikodi (UTF-8).amasTan, redaqciaSi Semosuli masala avtors ar ubrundeba
Sinaarsi
samZimari
რეზო ჭეიშვილი ....................................................................................................................................................................... 003
proza, poezia
jemal (sargis) jayeli _ moTxrobebi ............................................................................................................. 004
gizo TavaZe _ leqsebi .................................................................................................................................................. 019
elguja TavberiZe _ xuTi ambavi ......................................................................................................................... 025
zurab gogeSvili _ leqsebi .................................................................................................................................... 045
mariam reviSvili _ leqsebi .................................................................................................................................... 048
TinaTin boboxiZe _ leqsebi .................................................................................................................................... 050
koba beriZe _ leqsebi .................................................................................................................................................... 052
daTo SalamberiZe _ leqsebi .................................................................................................................................. 053
kritika, publicistika
ekaterine CxartiSvili _ ლი ტე რა ტუ რუ ლი ფრაქ ტა ლე ბის ძი ებ ის ათ ვის .................................. 055
zurab xabaZe _ უსათაუროდ და უმისამართოდ (გაგრძელება) ................................................................... 060
nana axalaZe _ ან დრე მო რუა – მწე რა ლი, მო აზ როვ ნე ................................................................................. 067
anzor lorTqifaniZe _ ცოლ ქმრუ ლი სიყ ვა რუ ლის სა გა ლო ბე ლი ................................................... 072
ese
deniza sumbaZe _ ინფორმაციული ომი საქართველოს ისტორიული სამეფო ტახტის
ხელში ჩასაგდებად (ანუ: ქართველ ბაგრატიონთა სამეფო ტიტულის:
„დავითიანის“ გაგებისათვის დღევანდელი მსოფლიოს ახალი
წესრიგის ჭრილში) (გაგრძელება) ............................................................................................................................ 076
werilebi
vaxtang makaraZe _ მა რე თი და მარ ეთლე ბი ....................................................................................................... 094
ქალბატონებოდაბატონებო!
თანამოდარდეებო!
ჩვენიწუხილიუსაზღვროა,
ჩვენიტკივილიმოუშუშებელია.
გულდამძიმებულები ვემშვიდობებით
ბრწყინვალე მწერალს, ბრწყინვალე პი
როვნებას, საქართველოს ბრწყინვალე
შვილს, მსოფლიორანგის ნაწარმოებებ
ისავტორსბატონრეზოჭეიშვილს.
ბატონი რეზოს თხზულებების ჩამოთ
ვლითთავსარშეგაწყენთ.ჩვენ,ყველას
გვჯერა, სანამ ქართული იარსებებს, ეს
თხზულებებიცსულწასაკითხიდაშესაც
ნობი ექნება ქართველობას. მათში უამ
რავი ფიქრია გამჟღავნებული, ხანდა
ხან წინასწარმეტყველურიც. „ცისფერმა
მთებმა“ხომდაგვარწმუნაამაში.
ასეა,დიდიშემოქმედნიშორს,ძალიან
შორსიცქირებიან.
რეზო ჭეიშვილის ჰორიზონტიც ქართ
ულ ცასავით უსაზღვრო და დაუსაბამო
იყო.
ბატონორეზო, სიცოცხლეშივე კლასი
კოსად აღიარებულო დიდოსტატო, უაღ
რესადგულწრფელო,ქართულიხიბლით
სავსე, ალალმართალო შემოქმედო,
სრულიადსაქართველოსთან ერთადშე
ნინიჭისდამფასებელი,შენზეშეყვარებუ
ლი,შენითამაყი,შენისაყვარელიაჭარაც
თვალცრემლიანი გემშვიდობება უკვდა
ვებისკენ მიმავალს და ნატრობს შენის
თანები კიდევ დაუზარდოს სამშობლოს
ქართველმადედებმა.
მშვიდობით ბატონო რეზო, მშვიდობ
ით!
samZimari
საქართველოს მწერალთა
კავშირის აჭარის ორგანიზა
ცია და ჟურნალ „ჭოროხის“
რედაქცია ღრმა მწუხარებით
იუწყება, რომ გარდაიცვალა
ჩვენი დროის ბრწყინვალე
მწერალიდა საზოგადო მოღ
ვაწერეზოჭეიშვილი.
ბატონი რეზო მისივე ანდ
ერძის თანახმად დაიკრძალა
ქუთაისში,მწერალთადასაზ
ოგადო მოღვაწეთა პანთეონ
ში.
გთავაზობთ საქართველოს
მწერალთა კავშირის აჭარის
ორგანიზაციის თავმჯდომარ
ისდავითთედორაძისგამოს
ამშვიდობებელსიტყვას.
იმხანად*
იმ ხა ნად მო და ში იყო პო ეტ ური შეხ ვედ რე ბი ქარ ხნებ ში, ფაბ რი კებ ში, სკო ლებ ში, რაიონულ ცენ ტრებ ში. ლი ტე რა ტუ რუ ლი სა ღა მო ები იმარ თე ბო და ხში რად, მე ტად რე რო ცა მო ახ ლოვდე ბო და „პო ეზი ის დღე, რუს თა ვე ლის დღე...“
ბა თუ მელ მა პო ეტ ებ მა „ავ იკ არ ით გუ დანაბა დი“ და შე ვუ დე ქით რაიონებში „მოგ ზა ურობ ას“ ლი ტე რა ტუ რუ ლი სა ღა მო ებ ის გა სა მართა ვად. მარ შრუ ტი იყო: ქე და, შუ ახ ევი, ხუ ლო, ად იგ ენი, ახ ალ ცი ხე, ას პინ ძა... ეს სამ თავ რო ბო ღო ნის ძი ება იყო და ჩვენ ამ ღო ნის ძი ებ აში აქტი ურ ად ვი ყა ვით ჩარ თუ ლი. ად გი ლობ რი ვი რაიონები მო ვი თა ვეთ და ჩა ვე დით ად იგ ენ ში. ად იგ ენ ის შემ დეგ გვე ლოდ ნენ ახ ალ ცი ხე ში. ად იგ ენ ში ნა მე ტა ნი დავ ბრკოლ დით, მე ტადრე ბან კეტ ზე. მე ძა ლი ან აუტ ან ლად მეჩ ვე ნებო და (და ახ ლაც ასე ვფიქ რობ) ოფ იცი ალ ური შეხ ვედ რის შემ დეგ, რა საც სჭირ დე ბო და საათ ან ხე ვა რიორი სა ათი, ბან კეტ ზე ვრჩე ბოდით დიდ ხანს, სამ, ოთხ სა ათს. მა პა ტი ეთ, ერთი წუ თი გა და ვუხ ვევ პირ და პირ სათ ქმელს და და გი სა ხე ლებთ ხუ ლოს მა გა ლითს: ხუ ლო ში ბან კეტ ზე დავ რჩი ერ თი სა ათი და მე რე გა ვი
* გაგრძელება. დასაწყისი იხ. ჟურნალი „ჭოროხი“, ¹6, 2014; ¹3, 2015.
პა რე, მომ ბეზ რდა ეს ზღვარ სგა დაც დე ნი ლი სადღეგ რძე ლოდი ფი რამ ბე ბი.
თა მა დამ (არ და ვა სა ხე ლებ მის ვი ნა ობ ას) „აფ რი ნა“ კა ცი ჩემს მო სა ძებ ნად. მომ ძებ ნა, იძ ულ ებ ული ვი ყა ვი წავ ყო ლო დი. ჩემს შე ნიშვნა ზე, ნა მე ტა ნი გვი ჭი ან ურ დე ბა ბან კე ტებ ზე ყოფ ნა მეთ ქი, თა მა დამ ნა ხევ რად ხუმ რო ბით თქვა: ახ ლა შუ აღ ამეა, სა ნამ ჩვენ ფან ჯა რა ში მზე არ შე მო ან ათ ებს, აქ უნ და ვი ყოთ, ვი ქე იფოთო. მა შინ რა ტომ ღაც კარგ ტო ნად ით ვლებო და ღვი ნის და ძა ლე ბა. ერ თმა ნეთს „ჯენ დერმე სა ვით“ ედ გნენ თავს და აკ ონ ტრო ლებ დნენ, ვინ და ლია და ვინ არა, ან ვინ მი ატ ოვა ჭი ქა ში ღვი ნო. ამ იტ ომ გაჩ ნდა ფრა ზა: „ვსვამთ დაცლი ლი ჭი ქის გა გო რე ბით“. თა მა და ბრძა ნებ და, – ამო იწ ურა ეს სადღეგ რძე ლო? უპ ას უხ ებ დნენ – დი ახ, ამო იწ ურა. ხან და ხან გა ამ ხელ დნენ იმას, ვინც არ და ლია ან „წვე თი“ მო იტ ოვა. ამ შემ თხვე ვა ში თა მა და გა მო იყ ენ ებ და სას ჯე ლის უკ მკაც რეს ზო მას – ერ თი ან ორი ჭი ქით და ჯარი მე ბა ზარ მა ცი დამ ლე ვის მი მართ.
...რო გორც იქ ნა ჩა ვაღ წი ეთ ად იგ ენ ში, საათ ნა ხე ვარ ში მო თავ და გა მოს ვლე ბი, ლექ სების კითხვა. მო და ში იყო „პო ლი ტი კუ რი რეპერ ტუ არი“. ჯერ ლე ნინ ზე უნ და წა გე კითხა ლექ სი, მე რე – სტა ლინ ზე და ბე რი აზ ეც დაიწყეს ლექ სე ბის წე რა. ამ სა სა ცი ლო ტრა დიცი ას დი დი პო ეტ ებ იც იც ავ დნენ. აქ აც ერ თი წუ თით გა და ვუხ ვევ და გა ვიხ სე ნებ ერ თერ თი დი დი პო ეტ ის ლექ სს ბე რი აზე:
„მე არ ვიქ ნე ბი იმ ავ დღეს მოს კოვს,
რო ცა ხმას მოგ ცემს შე ნი უბ ანი,
რო ცა შენს სა ხელს აზ იზ ად მოქ სოვს
ლექ სი, სიმ ღე რა თუ სა უბ არი“.
ად იგ ენ ში ბან კეტ მა წა იღო ძა ლი ან დი დი დრო. ახ ალ ცი ხე ში ჩა ვე დით გვი ან ღა მით. დი
proza, poezia
jemal (sargis)
jayeli
5 jemal (sargis) jayeliproza
ლი დან ვე რა იკ ომ ის პირ ვე ლი მდი ვა ნი ბა ტო ნი შალ ვა გრძე ლიშ ვი ლი სას ტუმ როს წინ მი მოდის და გვე ლო დე ბა რო დის ავ დგე ბით, რომ საუზ მე ზე მიგ ვიწ ვი ოს. რო გორც იქ ნა, ჩვენ დღის თორ მეტ სა ათ ზე „ვი კად რეთ“ ად გო მა.
ბა ტო ნი შალ ვა გაგ ვეც ნო და იქ ვე, სას ტუმროს რეს ტო რან ში მიგ ვიწ ვია სა უზ მი სათ ვის. რო გორც კი შე ვე დით, ძა ლი ან მრა ვალ ფე როვა ნი სუფ რის თავ ში მა ღა ლი კა ცი დგას და ლექ სს კითხუ ლობს ზე პი რად. ყვე ლა ნი ჩავმწკრივ დით კე დელ თან და ვუს მენთ. ეს წარ მოსა დე გი, მა ღა ლი კა ცი კითხუ ლობს მთე ლი გატა ცე ბით, რი ხი ან ად, სა ინ ტე რე სოდ. პირ ველ ხა ნებ ში გა ვოც დი, – ლექ სი გავს ჩემს ლექ სს... და ეს ას ეც იყო. იმ ხა ნად გა ზეთ „ახ ალ გაზ რდა კო მუ ნის ტში“ დავ ბეჭ დე გუ რამ ფან ჯი კი ძესთან სა პო ლე მი კო ლექ სი „ასე მოვ დი ვარ უხ სოვარ დრო იდ ან“.
„ოთხას წე ლი წადს იჯ და არ აბი
და მე ტე ხი დან უმ ზერ და მე ქას,
სა მას წე ლი წადს იჯ და ხონ თქა რი
და კა ხაბ რი დან უმ ზერ და მე ქას.
...ვით შენ არ დაგ რჩა ძმაო არ აბ ის,
მეც არ რა დამ რჩა მომ ხდუ რი თურ ქის...“
ეს საკ მა ოდ დი დი ლექ სია. და ამ თავ რა კი თხვა და გა მო იხ ედა ჩვენ კენ. ჩვე ნი მწკრი ვის თავში ბა ტო ნი შალ ვა გრძე ლიშ ვი ლი იდ გა. იკ ითხა, რო მე ლია მანდ ჯე მალ ჯა ყე ლიო. სა ნამ ვინ მე შე ეპ ას უხ ებ ოდა, თვი თონ ვე თვა ლი დარ მწუ ნებით გა მის წო რა და თქვა: აი, ეს იქ ნე ბა ჯე მალ ჯა ყე ლიო. მე ახ ალ ცი ხე ლი ვა ლი კო ჯა ყე ლი ვარ და სიყ ვა რუ ლით და ვის წავ ლე ეს ლექ სიო. მე მი ვე დი ბა ტონ ვა ლი კოს თან და კე თი ლად მო ვი კითხე, თან მად ლო ბა გა და ვუ ხა დე.
ბა ტონ მა შალ ვამ ძა ლი ან კარ გად და ახ ასიათა ვა ლი კო ჯა ყე ლი, რო გორც ომ ის ვე ტე რა ნი, ახ ალ ცი ხის ვე ტე რან თა საბ ჭოს თავ მჯდო მა რე, ცნო ბი ლი თა მა და სიტყვის მთქმე ლი. ერ თი ჭიქა ღვი ნო და ლია, გვადღეგ რძე ლა და წა ვი და.
თა მა დობ და ბა ტო ნი ვა ლი კო ჯა ყე ლი...მოგ ვი ან ებ ით შე სა ნიშ ნა ვი ლი ტე რა ტუ რუ
ლი სა ღა მო ჩა ტარ და.
მე ორე დღეს ბა ტონ მა ვა ლი კომ წა მიყ ვა ნა რა ბათ ში და და მათ ვა ლი რე ბი ნა ჯა ყელ ათ აბაგ თა უზ არ მა ზა რი და ულ ამ აზ ესი ცი ტა დე ლი.
ბა ტონ მა ვა ლი კო ჯა ყელ მა მითხრა: „ილია ჭავ ჭა ვა ძეს ჩე მი მა მი დას თვის უთ ქვამს: „– ნუ გე ფიქ რე ბათ ძვირ ფა სო კნე ინა, ქვე ყა ნა მალე გა იგ ებს, რომ შო თა რუს თა ვე ლი ჯა ყე ლი იყოო...“
ეს ძა ლი ან ბევ რს გვა ვა ლებს ჩვენ ჯა ყელებს.
სწო რედ ამ ის შემ დეგ დავ წე რე ლექ სი „წინა პარ თა ცი ტა დელ ში“:
„წმინ და თა წმინ და, რო გორც კან დე ლი,
რო გორც ხა ტი და რო გორც ტა ძა რი,
სა უკ უნ ეთა მწვა ნე სარ კმე ლი,
მუ დამ ფიცხი და მუ დამ მწყა ზა რი,
დი დი პა ტი ვის გრძნო ბით სათ ქმე ლი,
მო კე თის მზე და მტრის თვის თავ ზა რი;
ბევ რს, ბევ რს მა ვა ლებს გვა რი ჯა ყე ლი,
გვა რი ძვე ლი და უზ ა რმა ზა რი!
იმ ხა ნად მეს ხე თის ვოიაჟის მარ შრუტ ში შე დი ოდა ქვა ში ნაკ ვე თი ქა ლა ქი ვარ ძია. სა ნამ ვარ ძი აში გა ვემ გზავ რე ბო დით ას პინ ძის რა იკომ ის პირ ველ მა მდი ვან მა ბა ტონ მა ის აკ აძ ემ რუს თა ვი დაგ ვათ ვა ლი ერ ებ ინა. ვნა ხეთ ულ ამაზ ესი და მე ტად თვალ სა ჩი ნო რუს თა ვი, სა იდან აც წარ მოდ გე ბა რუს თა ვე ლის გვა რი. ოდ ნავ შე ფერ დე ბა ად გი ლას გა შე ნე ბუ ლია მეს ხე თის რუს თა ვი ულ ამ აზ ესი ვაშ ლის ბა ღით. სულ ში რა ღაც ის ეთი ვიგ რძე ნი, რაც შე იძ ლე ბა იგრძნოს მშობ ლი ურ, მა მა პა პურ მი წაწყალს დანატ რე ბულ მა ად ამი ან მა მი სი ნახ ვი სას.
ვერ და ვი ჩე მებ, მაგ რამ საკ მა ოდ თავ და ჯერე ბუ ლად შე მიძ ლია ვთქვა, რომ თით ქოს იგრძნო ჩე მი სუ ლის მოძ რა ობა, ბა ტონ მა ის აკ აძემ, მო მი ახ ლოვ და და მე უბ ნე ბა:
– ბა ტო ნო ჯე მალ, გინ და ამ ვაშ ლის სურ ნელო ვან ბაღ ში აგ იშ ენო პა ტა რა ოდ ას ახ ლი? იქნებ შე ნი აქ გად მოს ვლით ჯა ყე ლე ბი და ინ ტერეს დნენ თა ვი ან თი ის ტო რი ული მი წაწყლი თა და გად მო ვიდ ნენ ას პინ ძა ში...
6jemal (sargis) jayeli proza
მე, რა თქმა უნ და, გუ ლი თა დი მად ლო ბა გადა ვუ ხა დე და გან ვუ მარ ტე მი ზე ზე ბი, თუ რატომ არ შე მეძ ლო გად მოს ვლა. მა ნამ დე კი სახლი კა ცებს (გვა რი კა ცებს) ბევ რჯერ ვუთხა რი, ვი საც ორი ან სა მი ვა ჟი ჰყავს, ერ თი უნ და გადმ ოს ახ ლო მეს ხეთ ში მეთ ქი...
იქ იდ ან წა ვე დით ვარ ძი აში.„პო ეზი ის დღე, რუს თა ვე ლის დღე“ ტარ დე
ბო და.ეს იყო უდ იდ ესი ზე იმი, თა ნაც მეს ხეთ ში...სწო რედ ვარ ძი ის მო პირ და პი რე მხა რეს გა
აკ ეთ ეს სცე ნის მაგ ვა რი ფი ცარ ნა გი. დად გეს მიკ რო ფო ნე ბი, ამ ფი თე ატ რი ვით ოდ ნავ შეფერ დე ბა ზე გა ნაწყეს ძელ სკა მე ბი, რაც პოეზი ის ზე იმ ზე შეკ რე ბილ ხალ ხს ვერ იტ ევ და.
ჩე მი გვა რის გა მო მეს ხეთ ში მომე ტე ბუ ლი ყუ რადღე ბით ვსარ გებ ლობ დი. ჩემი გა მოს ვლის რი გი დადგა. მი ვე დი მიკ რო ფონ თან. ზოგი ერ თი აუც ილ ებ ელი ზო გა დი ფრა ზის შემდეგ ვახ სე ნე დი დი თა მა რის შემ წი სა და სა იმედო და საყ რდე ნის კრა ვაი ჯა ყე ლის გვა რით ნა თე სა ობა შო თა რუს თა ველ თან, რა მაც დიდი რო ლი შე ას რუ ლა თა მარ თან რუს თა ვე ლის და ახ ლო ებ აში. სწო რედ კრა ვა ის მეშ ვე ობ ით დაუახლოვდა იგი თა მარს და შე იქ მნა გე ნი ალური ნა წარ მო ები „ვეფხის ტყა ოს ანი“.
ამ ის შემ დეგ წა ვი კითხე ლექ სი ვარ ძი აზე.სას წა ულ სი ამ ოვ ნე ბა სა და სი ამ აყ ის გრძნო
ბას გან ვიც დი, რო ცა მსოფ ლიო სა ოც რე ბის ვარძი ის გა სა გო ნად ვკითხუ ლობ დი ლექ სს „ვა რ ძია“:
...დი დი ხილ დე ბის გამ დი ნა რე ბავ
და სა ოც რე ბად აღ ზე ვე ბუ ლო
ბო ბოქ რო ბავ და იდ უმ ალ ებ ავ
უკ ვდა ვე ბას თან და ზა ვე ბუ ლო
ხარ მეს ხუ რი მზე ჯერ არ ჩა სუ ლი
და მეც შენ სა ვით დუ მილს ვა პი რებ
და მივ სდევ შე ნი დი დი წარ სუ ლის
სა მა რა დი სო მწვა ნე ნა პი რებს.
იმ ხა ნად დო კუ მენ ტურ ვი დე ოფ ილ მებს ვიღებ დი მეს ხეთ ზე. დავ წე რე საკ მა ოდ წარ მა ტებუ ლი სცე ნა რი. გა და ვი ღეთ ოთხი ვე სე რია. ეს
ფილ მი თბი ლი სის ტე ლე ვი ზი ამ აც გად მოს ცა და ბა თუ მის ტე ლე ვი ზი ამ აც.
ტიტ რებ ზე სწე რია:სცე ნა რი ჯე მალ ჯა ყე ლი სარე ჟი სო რი პა ატა კა კა ურ იძეოპ ერ ატ ორი სპარ ტაკ ან თა ძემხატ ვა რი იაგო ახ ობ აძე და სხვე ბი.ძა ლა ინ დი დი პა ტი ვი ხვდა ამ ფილ მს. მას ში
ზო გი ად გი ლი, სა სუ ლი ერო თუ სტრა ტე გი ული ძეგ ლი, ჯერ კი ნო ობი ექ ტი ვის უნ ახ ავი იყო. ერ თერ თი ას ეთი იყო ერ თნა ვი ანი სა ხუ რა ვის უდ იდ ესი ტა ძა რი აგ არა. მას არ ათუ კი ნო ობიექ ტი ვი, არ ამ ედ ფო ტო აპ არ ატ ის ობი ექ ტი ვი არ ენ ახა. მი სას ვლე ლი გზა არ იყო, ყვე ლა ფე რი გატყე ვე ბუ ლი იყო. მდი ნა რე ზე გაღ მა მხა რეს გა სას ვლე ლი, აღ მარ თს რომ შევ დგო მო დით, აგ არ ის ხი დი არ იყო. მომ ხდა რა სას წა ული, მდი ნა რის ახ ლოს ხე მო იგ ლი ჯა და ზედ მდი ნარეს ხი დი ვით გა და ედო. ხე კი დევ „ცოცხა ლი“ იყო. ჩვენ სწო რედ ამ სა ხელ და ხე ლოდ ბუ ნების გან „გა კე თე ბულ“ ხიდ ზე გა და ვე დით. ეს ძა ლი ან კარ გად ჩანს ჩემს ფილ მში, თუ ვინ მე და ინ ტე რეს დე ბა, მობ რძან დეს, ოთხი ვე სე რიას ვაჩ ვე ნებ სი ამ ოვ ნე ბით.
იმ ხა ნად ბო ლო კად რე ბი ას პინ ძა ში გა და ვიღეთ. შე მოგ ვა ღამ და.
ეს არ ის 1992 წე ლი.სა ქარ თვე ლო ში გა ჩა ღე ბუ ლია და ყა ჩა ღე ბა.იტ აც ებ დნენ მარ ტო მან ქა ნებს კი არა, ბან
დე ბი ეჭ რე ბოდ ნენ ხალ ხს ოჯ ახ ებ ში, ხვდებოდ ნენ გზებ ზე, ძარ ცვავ დნენ, კლავ დნენ. მოკ ლედ ეს იყო სა ქარ თვე ლოს ყვე ლა ზე ბინ ძუ რი დრო. უკ ვე წაქ ცე ული იყო კო მუნ ისტუ რი ბელა დე ბის ძეგ ლე ბი. რო გორც იტყვი ან, „ძაღ ლი პატ რონს ვერ სცნობ და“.
ას პინ ძა ში შე მოგ ვა ღამ და.მას პინ ძლე ბი გვე უბ ნე ბი ან – დარ ჩით, და ის
ვე ნეთ და ხვალ დი ლით წახ ვალ თო.კა კა ურ იძ ემ და იჩ ემა, – წა ვი დე თო. მას აჰ
ყვნენ სხვე ბიც. მე ყვე ლას ვუთხა რი:მან ქა ნა ჩე მია, ვი დე ოკ ამ ერა ჩე მი, ჩე მი
სცე ნა რით გა და ღე ბუ ლი კად რე ბი ჩე მია – აპ
7 jemal (sargis) jayeliproza
არ ატ შია, გა და ღე ბი სა და მო ნა წი ლე ობ ის თვის და ფი ნან სე ბა ჩე მია. მე რომ და მა ყა ჩა ღონ, ამას ყვე ლა ფერს ვკარ გავ, თქვენ კი ჯი ბე ებ ში ხე ლებ ჩაწყო ბი ლი, რო გორც ახ ლა ხართ, ის ევე იქ ნე ბით. ყვე ლა ფერს წა იღ ებ ენ ფულ თან ერთად. თან მხლებ ლებ მა და იწყეს ბუზღუ ნი.
...მი უხ ედ ავ ად ამ ისა, მა ინც წა ვე დი ას პინძი დან ახ ალ ცი ხე ში.
გზის გან ცო ტა მო შო რე ბით და ვი ნა ხეთ, დგას ოთხი კა ცი და მუშ ტრის თვა ლით გვი ყურებს.
გვა ნიშ ნეს გა ჩერ დი თო.გავ ჩერ დით.რა ტომ ღაც არ მიგ რძვნია ის, რა საც ვე ლო
დი.– ვი ნა ხართ? – იკ ითხა ერ თმა.– მწე რა ლი ჯე მალ ჯა ყე ლი, – ვუთხა რი რი
ხით.– წაბ რძან დით! – გა იგ ონა ყვე ლამ, გა უხ არ
დათ. მე გავ თა მამ დი და ყა სი დად ვი კითხე:– მშვი დო ბა ხო მაა, ბი ჭე ბო, რა იმე პრობ ლე
მა ხომ არა გაქ ვთ? რა მე ხომ არ გინ დათ?– არა!... ბედ ნი ერ ად! – იყო ბო ლო სიტყვა.წა ვე დით...ერ თხანს ბი ჭე ბი ყუ რებ ჩა მოყ რი ლი მი ყუ
რებ დნენ.
* * *ამ ის შემ დეგ გა ვი და სა მი წე ლი.მე მწე რალ თა კავ ში რის თავ მჯდო მა რე ვარ
და ჩე მი მძღო ლია აკ ობ ოგ ან ეს ოვი.მოვ დი ვართ თბი ლი სი დან.ღა მეა.ვი ღა ცა აგ ვე დევ ნა.აკ ობი მათ მან ქა ნას არ უშ ვებს წინ, რო
გორც კი გას წრე ბას და აპ ირ ებ ენ, აკ ობი სწორედ იმ კუთხეს გას წევს მან ქა ნას.
მოგ ვი ახ ლოვ დნენ.უც ებ მოგ ვწყდნენ და ჩა მოგ ვრჩენ.ჩვე ნი მან ქა ნის სა ხელ მწი ფო ნომ რებ მა შე
აშ ინ ათ. მთავ რო ბის მან ქა ნააო, მიდ გნენ და ჩა აქ რეს შუ ქი.
იმ ხა ნად ლია ჯა ყე ლი მო ინ ათ ლა სა მე ბის სა კა თედ რო ტა ძარ ში, მო ნათ ლა უწ მინ დეს მა და უნ ეტ არ ეს მა სა ქარ თვე ლოს კა თა ლი კოს პატ რი არ ქმა ილია მე ორ ემ.
...პატ რი არ ქის კურ თხე ვით ჩე მი ორ თხმო ცი წლის იუბ ილე ჩა ტარ და სწო რე დაც თბი ლი სის სა მე ბის სა კა თედ რო ტა ძარ ში. აქ ედ ან კარ გად და ამ ახ სოვ რდა პატ რი არ ქს ჩე მი სა ხე ლი.
ლია ჯა ყე ლი რომ ინ ათ ლე ბო და, პატ რი არქმა კითხა – ვი ნააო შე ნი ნათ ლიაო.
ლი ამ უპ ას უხა, რომ ჩე მი ნათ ლია არ ის მწერა ლი ჯე მალ ჯა ყე ლიო. ეს პა სუ ხი ძა ლი ან მოეწ ონა პატ რი არ ქს და ინ ტე რე სით ჰკითხა:
– აქ ბრძან დე ბა ჯე მალ ჯა ყე ლი?– არა, – უპ ას უხა ლი ამ, – შე უძ ლოდ იყო და
ვე ღარ წა მო ვი დაო. მი სი რწმუ ნე ბა კი მე მაქვსო.
მე ტის მე ტი სი ამ ოვ ნე ბით და მა მახ სოვ რდა პატ რი არ ქის სიტყვა „აქ ბრძან დე ბა?“ რო ცა შე ეძ ლო უფ რო უბ რა ლოდ ეთ ქვა. ეს ეც ერ თი მა გა ლი თია მრა ვალ თა შო რის, რო მე ლიც ამ ღმერ თის კა ცის თავ მდაბ ლო ბა სა და ღვთა ებრივ კულ ტუ რა ზე ლა პა რა კობს.
დიდ ხანს სი ცოცხლეს ვუ სურ ვებ!
იმ ხა ნად საკ მა ოდ გახ მა ურ და ჩე მი ლექსი სა თა ურ ით „დროო მკურ ნა ლო“. ერთ დღეს ცნო ბილ მა მსა ხი ობ მა, მრა ვა ლი ღირ სე ული რო ლის შემ სრუ ლე ბელ მა ბა ტონ მა ოთ არ კობე რი ძემ მო ულ ოდ ნე ლი სი ურ პრი ზი შე მომ თავა ზა, – ზე პი რად წა იკ ითხა მთე ლი ლექ სი.
შემ დეგ დაწ ვრი ლე ბით წა იკ ითხა რამ დე ნი მე სტრო ფი, რო მელ მაც ეტყო ბა, გან სა კუთ რე ბული ზე მოქ მე დე ბა მო ახ დი ნა მას ზე. მი სი მსა ხიობ ური მღელ ვა რე ბით სავ სე ცხოვ რე ბა ზე. მის და დე ბით და უარ ყო ფით მხა რე ებ ზე. გთა ვაზობთ რამ დე ნი მე სტროფს ამ ლექ სი დან:
...დრო მკურ ნა ლო, იმ ედ იც დროა
და გე კითხე ბი ახ ლა ტი ტა ნო,
სულ ში ხსოვ ნა თა ნამ სხვრე ვის გრო ვას
რა ვუ ყო, რო გორ გა მო ვი ტა ნო.
8jemal (sargis) jayeli proza
სად ავ ად უღო მი რო ნი წმინ და,
თა ვად მზეო და თა ვად წმინ და ნო.
ხსოვ ნის ამ დე ნი ჯარ თი და წი და
სის ხლი დან რო გორ გა მო ვი ტა ნო.
აღ არც ნაკ ლე ბი და აღ არც მე ტი
გან ვვლე სო ფე ლი საიადონო.
აქ გე ლო დე ბი მე, პა ცი ენ ტი,
დროო მკურ ნა ლო, დროო ბა ტო ნო,
დროო მა ღა ლო, დროო სა ჩი ნო,
უნ და და გირ ჩე შენ თვის და შე ნად.
მითხა რი კი დევ რაა სა ჭი რო,
წა მე ბულ სუ ლის გა და სარ ჩე ნად.
რო დის მო აწ ევს ჩე მამ დე მი სი...
ზეღ ვთა ებ რი ვი ნა ზი სურ ნე ლი.
დროო მკურ ნა ლო, ვინც არ ის ღირ სი,
დრო ზე გან კურ ნე გან სა კურ ნე ლი!
1991
მე გო ბარ თა წრე ში, ბან კეტ ზე თუ საძ მო თავ ყრი ლო ბა ზე ამ ლექ სს კითხუ ლობ და დი დი წარ მა ტე ბით.
ბა ტო ნი ოთ არ კო ბე რი ძე ფილმ „ბა ში აჩ უკიდ ან“ დაწყე ბუ ლი ცხოვ ლად და ამ ახ სოვ რდა სა ზო გა დო ებ ას, მათ შო რის – მეც.
ოთ არს სა ოც რად უყ ვარ და ას ევე ცნო ბი ლი მსა ხი ობი მშვე ნი ერი ლია ელი ავა. ბევ რი აღ არ და ახ ანა და იგი ცო ლად შე ირ თო.
...ეს ალ ბათ 1965 წე ლი იქ ნე ბო და, მა შინ მოს კოვ ში ვსწავ ლობ დი და კი ნო ხე ლოვ ნე ბა ზე ლექ ცი ებს „დომ კი ნო“ში გვი ტა რებ დნენ გასარ ჩე ვი ფილ მის ფრაგ მენ ტე ბის ჩვე ნე ბით.
სწო რედ იქ, კი ნოს სახ ლში შევ ხვდი ქალ ბატონ ლია ელი ავ ას. მა შინ ლია იყო ახ ალ გაზ რდა და მშვე ნი ერი. ძა ლი ან გა მი ხარ და და მი ვა ფართქალ დი. ეს მი ფარ თქა ლე ბა მე ტის მე ტი ჩე მეული მო ტი ვით იყო დატ ვირ თუ ლი. ლია მა შინ უკ ვე გათხო ვი ლი იყო, ჩვენს შეხ ვედ რა ზე მი იხედმო იხ ედა და გა მაფ რთხი ლებ ლად მითხრა:
– ოთ არი აქ არ ის...მე გა მი ხარ და... აქ ედ ან დაწყე ბუ ლი ოთ არი
საკ მა ოდ გვი ან გა ვი ცა ნი. ჩე მი დე პუ ტა ტო ბის დროს ჩა მო დი ოდა ბა თუმ ში, ას ლან აბ აშ იძე ხში რად ხვდე ბო და მას.
ლია ელი ავ ას გარ დაც ვა ლე ბა ძა ლი ან მტკივ ნე ულ ად მი იღო ოთ არ მა. ის იყო ოთ არის არა მარ ტო ცო ლი, არ ამ ედ დი დი მე გო ბა რი, თა ნაც კო ლე გა...
იმ ხა ნად გა მომ ცემ ლო ბის დი რექ ტო რად ვმუ შა ობ დი. მწე რალ თა კავ შირ ში მითხრეს, რომ ერ თი შუ ახ ევ ელი ახ ალ გაზ რდა ბი ჭი მოვი და, ინ სტი ტუ ტი ახ ლა ხან და ამ თავ რა, ლექსებს წერს. თუ დროს გა მო ნა ხავ, წა იკ ითხეო. ეს ბი ჭი შო თა ზო იძეაო.
გა ვი და დრო. ვი კითხე, შო თა ზო იძე სად მე მუ შა ობს თუ არა მეთ ქი. არ სად არ მუ შა ობს, და დის ქა ლაქ ში ხე ლებ ჩა მოშ ვე ბუ ლი, უს ამ სახუ რო, უფ ულო, მოწყე ნი ლი. სკო ლა ში ვერ სად მო ეწყო, რაიონში არ წა ვი დაო.
მო მიყ ვა ნეთ შო თა ზო იძე მეთ ქი, ვთქვი.მე ორე დღეს შო თა ზო იძ ემ მო რი დე ბით შე
მო აღო ჩე მი კა ბი ნე ტის კა რე ბი და იკ ითხა, – მითხრეს, გი ბა რებ სო.
– და წე რე გან ცხა დე ბა სა მუ შა ოს დაწყე ბის შე სა ხებ, – ვუთხა რი.
და წე რა. შე ვიყ ვა ნე რე დაქ ტო რე ბის ოთახ ში, მი ვუ თი თე რე დაქ ტო რის მა გი და ზე და ვუთხა რი:
– შენ დღე იდ ან ხარ გა მომ ცემ ლო ბა „საბჭო თა აჭ არ ის“ ერ თერ თი რე დაქ ტო რი. ხელ ფასი გექ ნე ბა ამ დე ნი და ამ დე ნი. შე ნი მო ვა ლე ობა იქ ნე ბა გა მო სა ცე მი წიგ ნე ბის რე დაქ ტი რე ბა. ახ ლა ყველ გან მუ შა ობ ის რე ჟიმს აკ ონ ტროლე ბენ, არ გა აც დი ნო, არ და აგ ვი ანო, იმ უშ ავე კარ გად!
და იწყო მუ შა ობა.მო ვა ტა ნი ნე ლექ სე ბი და სა გა მომ ცემ ლო
გეგ მა ში შე ვი ტა ნე. აიწყო და და იბ ეჭ და, მაგ რამ ჯერ ტი რა ჟი არ იყო მზად. ამ დროს და იგ ეგ მა შუ ახ ევ ის რაიონულ ცენ ტრში შე მოქ მე დე ბი თი შეხ ვედ რა. ბა თუ მი დან წა ვე დით შე მოქ მე დე ბითი ჯგუ ფი და ბა თუმ ში მო მუ შა ვე შუ ახ ევ ელი წარ მო მად გენ ლე ბი, მი ნის ტრე ბი, სხვა დას ხვა სამ სა ხუ რე ბის პი რე ბი. მე შო თა ზო იძ ის წიგ ნის ეკ ზემ პლა რი სას წრა ფოდ გა ვა კე თე ბი ნე და წა
9 jemal (sargis) jayeliproza
ვი ღე შუ ახ ევ ში. ამ ის შე სა ხებ არ აფ ერი არ იცოდა შო თა ზო იძ ემ.
ხალ ხით გა და ჭე დილ კულ ტუ რის სახ ლში, სა დაც რაიონის სოფ ლე ბი დან ჩა მო სუ ლი მშრო მე ლე ბი ეს წრე ბოდ ნენ, გა მო ვე დი როგორც მწე რა ლი და რო გორც გა მომ ცემ ლო ბის დი რექ ტო რი. სიტყვის და სას რულს ჯი ბი დან ამ ოვ იღე შო თა ზო იძ ის სა ხელ და ხე ლოდ გამზა დე ბუ ლი წიგ ნი, დარ ბაზს ზე აწე ული ხე ლით ვაჩ ვე ნე და ვუთხა რი, – ეს ლექ სე ბის წიგ ნი თქვე ნი რაიონის ახ ალ გაზ რდა პო ეტ ის შო თა ზო იძ ისაა. თქვენ თან ერ თად ვუ ლო ცავ ამ პირვე ლი წიგ ნის გა მოს ვლას.
ამ ფაქ ტმა დი დი სი ხა რუ ლი გა მო იწ ვია ხალხშიც და თვი თონ წიგ ნის ავ ტორ შიც. რად გან ეს იყო მის თვის ძა ლი ან დი დი სი ურ პრი ზი.
* * * გა ვი და დრო...ერ თხელ და მი რე კეს და ნიშ ნის მო გე ბით
მითხრეს, თქვე ნი თა ნამ შრო მე ლი სამ სა ხურ ში დაგვიანებით და დი სო. ვი ფიქ რე, ალ ბათ ერთ ხ ელ შეც და და დააგვტანაო. მთვრა ლი იყო. მა შინ დე ლი კო მუ ნის ტუ რი რე ჟი მის მი ხედ ვით სამ სა ხუ რის გაც დე ნადაგ ვი ან ებ ის ათ ვის თანამ შრო მე ლი ულ აპ არ აკ ოდ ის ჯე ბო და.
მინ დო და თუ არა, იმ დღეს დავ წე რე ბრძა ნება შო თა ზო იძ ის გა მომ ცემ ლო ბის რე დაქ ტო რის თა ნამ დე ბო ბი დან გა თა ვი სუფ ლე ბის შე სა ხებ.
ერ თი თვის შემ დეგ მო ვი კითხე, შო თა ზოიძე სად არ ის მეთ ქი. მითხრეს – და დის ქა ლაქში უმ უშ ევ არი, უფ ულო.
იმ ავე დღეს მო ვაყ ვა ნი ნე და გა მომ ცემ ლობა ში მი სი ვე სკამ ზე დავ სვი რე დაქ ტო რად. თანამ დე ბო ბა ზე აღ ვად გი ნე.
ჩემ თვის მთა ვა რია სი კე თის ქმნა!
იმ ხა ნად ნო დარ ძირ კვა ძი სა და ჯე მალ ხოფე რი ას შე სა ხებ მითხრეს, – სტამ ბა ში მუ შაობ ენ, პა ტარპა ტა რა მოთხრო ბებს წე რე ნო.
ჩემ თვის უმ თავ რე სი მნიშ ვნე ლო ბა ქონ და ახ ალ გაზ რდებ ზე დახ მა რე ბას.
და ვი ბა რე.წიგ ნე ბის გა მო ცე მა და ვუ გეგ მე.ჯე მალ ხო ფე რია გა მომ ცემ ლო ბა ში წა მო ვ ი
ყ ვა ნე გამომშვებად.დიდ ხანს და კარ გად იმ უშ ავა.მწერ ლის სა ხე ლი მო იპ ოვა.ჯე მალ ხო ფე რია ძა ლი ან ერ თგუ ლი ბი ჭი
იყო, უფ რო სის დამ ფა სე ბე ლი. სი გა რეტს ეწეოდა ძა ლი ან ინ ტენ სი ურ ად. მი უხ ედ ავ ად იმისა, რომ ფე ხი ტკი ოდა, სამ სა ხურს არ აც დენდა, არც აგ ვი ან ებ და.
სამ წუ ხა როდ, ახ ლა ხან გარ და იც ვა ლა.
იმ ხა ნად ვახ ტანგ ახ ვლე დი ანი მო ვი და ჩემთან მა ხინ ჯა ურ ში და მითხრა, სიმ ღე რაც მეხერ ხე ბა, ხატ ვაც და წე რა ცო, რას მირ ჩევ, რომელ ზე გა ვა მახ ვი ლო ყუ რადღე ბაო.
ჩემ თვის მწერ ლო ბა უფ რო გა სა გე ბი იყო და ვუთხა რი, მაჩ ვე ნე რა მოთხრო ბა და წე რემეთ ქი.
მო მი ტა ნა. მოთხრო ბა სუსტი იყო, მაგრამ წა ვა ხა ლი სე, ამ მიზ ნით და ვუ ბეჭ დე კი დეც.
ძა ლი ან ესი ამ ოვ ნა და ხე ლი მიჰ ყო წე რას. მკითხველ მა კარ გად იც ის რას წერ და და როგორ. ეს კი დევ არ აფ ერი, გად მო ვიყ ვა ნე გამომ ცემ ლო ბა ში სა მუ შა ოდ. გა მომ ცემ ლო ბა ში კი დევ უფ რო გა უღ რამ ვდა სურ ვი ლი, რომ მწერა ლი გამ ხდა რი ყო. წიგ ნე ბი გა მო ვა ცე მი ნე.
გა ვი მე ორ ებ, – კარ გი ქე ნი, წინ დაგ ხვდებაო. ძა ლი ან აც დამ ხვდა, თუ რო გორ დამ ხვდა ეს აქ სა ჭი რო არაა.
აქ ვე გა ვიხ სე ნებ, – „...რო მე ლი ჭამ და პურსა ჩემ სა, მან გა ნა დი და ჩემ ზე და ტყუ ილი“ (ფსალ მუ ნი და ვი თის, 40).
იმ ხა ნად ჯე მალ ქა თა მა ძე მუ შაობ და ცი ხისძი რის ერთერთ და სას ვე ნე ბელ სახ ლში. მე მაშინ ვი ყა ვი მწე რალ თა კავ ში რის პო ეზი ის სექცი ის ხელ მძღვა ნე ლი. შე მომ თა ვა ზეს ჩემ თვის უც ნო ბი პი როვ ნე ბის ჯე მალ ქა თა მა ძის ლექ სების გან ხილ ვა პო ეზი ის სექ ცი ის სხდო მა ზე.
გარ და იმ ისა, რომ ამ ლექ სე ბის ავ ტო რი ციხის ძი რე ლია და იქ ვე მუ შა ობ სო და სას ვე ნე ბელ
10jemal (sargis) jayeli proza
სახ ლში, არ აფ ერი არ ვი ცო დი. ლექ სებ ში ჩა ვიხე დე. მო მეჩ ვე ნა, რომ არა უშ ავ და, ერ თი იყო რომ მო მე ტე ბუ ლი გულ წრფე ლო ბის გა მო ეს ლექ სე ბი მე ტის მე ტად სიმ სუ ბუ ქემ დე ეშ ვე ბოდა. მა ინც გა დავ წყვი ტე გა ნმე ხი ლა იგი სექ ციის სხდო მა ზე. დავ ნიშ ნე სხდო მის დღე და საათი. მითხრეს, ამა და ამ დროს შე მო ივ ლი სო. არ შე მოიარა. მა შინ ტე ლე ფო ნე ბით სარ გებლო ბა ჭირ და. ად გილ ზე თუ მიხ ვი დო დი, ის იყო.
იძ ულ ებ ული ვი ყა ვი ჩავ სუ ლი ყა ვი ცი ხი ძირში და მო მე ძებ ნა ჯე მალ ქა თა მა ძე სხდო მა ზე და სას წრე ბად. ვერ ვნა ხე. სხდო მა მა ინც ჩა ვატა რე. იმ გან სხვა ვე ბით, რომ ავ ტო რის მა გივრად მის ლექ სებს მე ვკითხუ ლობ დი და მე რე სხვა თა აზ რს ვის მენ დი...
ჯე მალ ქა თა მა ძე მი სი ლექ სე ბის გან ხილ ვის შემ დეგ გა ვი ცა ნი. იყო სა შუ ალო პო ეტი და დიდი მე გო ბა რი.
იმ ხა ნად მგო ნი რამ დე ნი მე ჯერ გა ვი და თბი ლი სის ტე ლე ეკ რა ნებ ზე ერ თი მსა ხი ობის თე ატ რის სპექ ტაკ ლი. ბა თუ მის თვის ას ეთი რამ უცხო ხი ლი იყო. ერთ მშვე ნი ერ და დასა მახ სოვ რე ბელ დღეს თო ჯი ნე ბის თე ატ რის რე ჟი სორ მა, ლექ სე ბის, სა ბავ შვო სპექ ტაკ ლების თვის შე სა ნიშ ნა ვი პი ეს ის ავ ტორ მა, ამ ავდრუ ლად მსა ხი ობ მა და ვი ოლ ინ ოზე დაკ ვრის მოყ ვა რულ მა ქალ ბა ტონ მა ნი ნო და ვი თაშ ვილმა მითხრა, – ვამ ზა დებ ერ თი მსა ხი ობ ის პოეტ ურ სპექ ტაკ ლს თქვენს ლექ სებ ზეო.
მე მად ლო ბის გარ და არ აფ ერი სათ ქმე ლი არ მქონ და, ერ თი შე კითხვის გარ და:
– რო გო რია თქვე ნი ჩა ნა ფიქ რი?– ეს იქ ნე ბა სპექ ტაკ ლი სა თა ურ ით „თუ იგ
რძნო წა მი“ თქვე ნი ლექ სე ბის მი ხედ ვით: მზე, პო ეზია და სიყ ვა რუ ლი, უს ათა ურო, ან ბა ნი, გუ ლო, იყო რა მე? ნე ტა ვი, უს ათა ურო, ასე რატომ, ცის ფერ ჭაღ ზე, სა დაც ინ ებო, უს ათაურო, ცო ტა მა ცა ლეთ, მზი სა და წვი მის სე რენა და, მი წაო მა რა დი სო ბავ.
ეს ლექ სე ბი სი უჟ ეტ ურ ად და ვა ლა გე. პროექ ტი წარ ვუდ გი ნე აჭ არ ის კულ ტუ რის სა მი
ნის ტროს და ბა თუ მის თო ჯი ნე ბის სა ხელ მწიფო თე ატ რს.
მო იწ ონ ეს და მეც შე ვუ დე ქი ბო ლო აკ ორ დის და ზუს ტე ბას. ყვე ლა ეს თვრა მე ტი ლექ სი ზე პირად და ვის წავ ლე და მხატ ვრუ ლად წა ვი კითხე. იქ და ცუ ლი იყო ხმის ტო ნი, ხმის ელ ფე რი, ხმის ძა ლა, ტემ პი, რიტ მი, მახ ვი ლი და პა უზა.
სა თა ნა დო დახ მა რე ბა გა მი წი ეს: დამ დგმელ მა რე ჟი სორ მა რე ვაზ ბა ინ აზ იშ ვილ მა, მხატ ვარ მა ირ ინა გურ გე ნი ძემ, სტე ნოგ რა ფმა ეთერ ბა ლა ძემ, მუ სი კა ლუ რად გამ ფორ მე ბელ მა ვა ჟა ტუ ღუშ მა, კომ პი უტ ერ ული გრა ფი კა შეას რუ ლა გო ჩა ფუტ კა რა ძემ.
ნი ნო და ვი თაშ ვი ლის სა ავ ტო რო სა ღა მოს ეგ იდ ით ეს სპექ ტაკ ლი და იდ გა.
დი ახ, ის ერ თი მსა ხი ობ ის თე ატ რა ლუ რი სპექ ტაკ ლი პირ ვე ლად შედ გა 2001 წლის 12 ივლისს თო ჯი ნე ბის თე ატ რში. სხვა დროს ხსვაგან გან მე ორ და.
11 jemal (sargis) jayeliproza
სპექ ტაკ ლმა უდ იდ ესი წარ მა ტე ბა მო იპ ოვა.ამ ის შემ დეგ ნი ნო და ვი თაშ ვილ სა და ჩემს
შო რის შე მოქ მე დე ბი თი მე გობ რო ბა აქ ტი ურად გაგ რძელ და, მე ტად რე – ჩემს საიუბილეო სა ღა მო ებ ზე. ქალ ბა ტო ნი ნი ნო კითხულობდა ჩემს ლექსებს. ამ ით ერ თიორ ად ამ რა ვალ ფეროვ ნებ და სა ღა მო ებს. მი სი ბო ლო გა მოს ვლა ჩე მი ლექ სე ბის კითხვით შედ გა ბა თუ მის ხე
ლოვ ნე ბის სახ ლში ჩე მი 85 წლის იუბ ილ ეზე, რა საც ეს წრე ბოდ ნენ თბი ლი სი დან ჩა მო სუ ლი ინ ტე ლი გენ ცი ის წარ მო მად გენ ლე ბი, სა ქართვე ლოს მწე რალ თა ერ ოვ ნუ ლი აკ ად ემი ის პრეზი დენ ტი, გა ზეთ „ლი ტე რა ტუ რუ ლი სა ქართვე ლოს“ მთა ვა რი რე დაქ ტო რი და გა მომ ცემე ლი მწე რა ლი ბა ტო ნი თა მაზ წივ წი ვა ძე, რუსთა ვე ლის პრე მი ის ლა ურე ატი გე ნო კა ლან დია, სა ქარ თვე ლოს მეც ნი ერ ებ ათა აკ ად ემი ის აკად ემ იკ ოსი ელ იზ ბარ ჯა ვე ლი ძე და სხვ.
იმ ხა ნად ბევ რს ლა პა რა კობ დნენ აღ მსა რებ ლო ბა ზე. ზო გი რას ამ ბობ და და ზო გი – რას. ღვთის მსა ხუ რე ბა ზე სა უბ რის დროს საკ მა რისია გა ვიხ სე ნოთ დი დი და ვით აღ მა შე ნებ ლის პი რა დი მა გა ლი თი. იგი ყვე ლა სამ ლოც ვე ლო ში შე დი ოდა და მორ წმუ ნე ებს, რა აღ მსა რებ ლობაც არ უნ და ქო ნო და, დიდ პა ტივს მი აგ ებ და, რა მე თუ ღმერ თი ერ თია და მის და მი მსა ხუ რების სხვა დას ხვა ობა მას არ აფ ერს არ აკ ლებს.
ამ მხრივ ცო ტა რთუ ლა დაა საქ მე მართლმა დი დებ ლო ბა სა და კა თო ლი კო ბის ურთი ერ თდა მო კი დე ბუ ლე ბა ზე. წი ნას წარ მინ და გან ვაცხა დო, ქრის ტი ან ობ ის ეს ორი მი მარ თულე ბა ნა წი ლობ რივ გან სხვავ დე ბა ერ თი მე ორის აგ ან. გან სხვა ვე ბა ზოგ ჯერ ისე უბ რა ლოა, რომ ღი მილს იწ ვევს, მა გა ლი თად, პირ ჯვრის გა და წე რის დროს კა თო ლი კი მარ ცხე ნა მხრიდან გად მო იწ ერს მარ ჯვე ნა მხა რის კენ. მართლმა დი დე ბე ლი პი რი ქით – მარ ჯვნი დან მარცხ ნივ. მაჰ მა დი ან ებს მიც ვა ლე ბუ ლი და საკ რძ ა ლა ვად ისე მიჰ ყავთ, რომ ქვე და კი დუ რე ბი ანუ ფე ხე ბი წინ აქ ვთ, ქრის ტი ან ებს პი რი ქით, მიც ვა ლე ბუ ლი მიჰ ყავთ თა ვით წინ.
აქ ის ევ კა თო ლი კებ სა და მარ თლმა დი დებლებ ზე მინ და გა ვიხ სე ნო ერ თი სა ინ ტე რე სო მა გა ლი თი.
ჩემს მა მი სე ულ ეზ ოში იდ გა ერ თი ხე. მას ორი ჯან სა ღი ვარ ჯი ქონ და. ერ თი – ერ თი ჯიშის მსხალს ის ხამ და, მე ორე – მე ორ ეს.
რო გორც უკ ვე მი მიხ ვდით, ახ ალ გაზ რდა, მო ზარდ ძირ ზე და ამ ყნეს ორი სხვა დას ხვა ჯი
12jemal (sargis) jayeli proza
შის „კა ლა მი“, ანუ კვირ ტი, ამ ის გა მო ის ინი გა იზ არ დნენ, მსხო მი არ ენი გახ დნენ და სხვადას ხვა ჯი შის ხილს იძ ლე ოდ ნენ. ორ ივე ჯი შის მსხა ლი იყო გა რეგ ნუ ლად ლა მა ზი და სურ ნელო ვა ნი, ორ ივე ის ინი იდ გნენ ერ თმა ნეთ ზე.
მარ თლმა დი დებ ლო ბა და კა თო ლი კო ბა ერთ დიდ, ლა მაზ, ღვთა ებ რივ ძირ ზე, ქრისტი ან ობ აზე დგას. რა აქ ვთ ერ თმა ნეთს შო რის მწვა ვე სა კა მა თო?
მე ჩემს ოთხსე რი ან დო კუ მენ ტურ ფილმში გა და ვი ღე სრუ ლი ად მეს ხე თის სა კულ ტო და სტრა ტე გი ული მა ტე რი ალ ური კულ ტუ რის ძეგ ლე ბი. მათ შო რის ჩე მი დი დი წი ნაპ რე ბის ცი ტა დე ლი რა ბათ ში, მე ტად რე სა ხელ მწი ფო მუ ზე უმ ის ექ სპო ნა ტე ბი. ამ ექ სპო ნა ტებს შორის გა მო ირ ჩე ოდა მე ტად ლა მა ზი, ქრის ტი ანული თე მა ტი კით გა მორ ჩე ული სტა ტუ ეტ ები, ქან და კე ბე ბი. ეს ლა მა ზი ფი გუ რე ბი, სა ხე ები იყო და არ ის ულ ამ აზ ესი, მა ღა ლი, ჭეშ მა რიტი ხე ლოვ ნე ბის პრინ ცი პით შეს რუ ლე ბუ ლი. ას ეთი ნა მუ შევ რე ბი ერ თხანს გა მო ფე ნი ლი იყო ბა თუ მის მხა რეთ მცოდ ნე ობ ის მუ ზე უმ ში. შვე ნო და იქა ურ ობ ას. მას თა ვი სი გა მარ თლე ბა ქონ და. 18981902 წლებ ში სპე ცი ალ ურ ად მოწვე ული იტ ალი ელი არ ქი ტექ ტო რის პრო ექ ტით აშ ენ და კონ სტან ტი ნე ზუ ბა ლაშ ვი ლის კა თოლი კუ რი ეკ ლე სია. კო მუ ნის ტე ბის დროს ამ ეკლე სი ას მრევ ლი ყავ და. იქ ახ ლა ფუნ ქცი ონ ირებს მარ თლმა დი დებ ლუ რი ეკ ლე სია უამ რა ვი მრევ ლით. მა ლე შე მო იკ რიბ ნენ კა თო ლი კე ბი და მთავ რო ბის დად გე ნი ლე ბით აშ ენ და პა ტარა, მაგ რამ საკ მა ოდ კარ გი არ ქი ტექ ტუ რუ ლი კა თო ლი კუ რი ეკ ლე სია, რო მე ლიც საკ მა ოდ დი დი ხა ნია ფუნ ქცი ონ ირ ებს.
ის მე ბა კითხვა, სად წა ვი და ბა თუ მის მუ ზეუმ იდ ან კა თო ლი კუ რი ექ სპო ნა ტე ბი? პა სუ ხი უბ რა ლოა. ვი ღაც პარ ტი ულ მა ფუნ ქცი ონ ერ მა „ბრძა ნა“ – ჩა იტ ან ეთ ეგ ექ სპო ნა ტე ბი მუ ზეუმ ის სარ დაფ შიო. ჩა იტ ან ეს.
მგო ნი დროა გა მო ვი ჩი ნოთ ღვთა ებ რი ვი გუ ლის ხმი ერ ება, ქარ თუ ლი მა მუ ლიშ ვი ლო ბა და ბა თუ მის კა თო ლი კურ ეკ ლე სი ას და ვუბ რუ
ნოთ იგი. ამ ით ღმერ თი შეგ ვე წე ვა და ჩვენც ავ მაღ ლდე ბით.
იმ ხა ნად რა ტომ ღაც მო და ში შე მო ვი და ისეთი თა მა შე ბი, რომ ლებ საც ბევ რი არ აფ ერი სა ერ თო არა აქ ვს კულ ტუ რას თან, შე მეც ნებას თან, აღ მზრდე ლო ბით პრინ ცი პებ თან.
ერ თმა ნეთ ში აირია ეგ რეთ წო დე ბუ ლი „ეკივო კი“. რა ში მდგო მა რე ობს მი სი მთა ვა რი არ სი? უაზ რო ბა ში. წი ნას წარ ჩა იწ ერ ენ პა ტა რა ბავშვე ბის „ლა პა რაკს“, ტი ტინს, ბუტ ბუტს და ყველა ფერ იმ ას, რა საც ბავ შვის მეტყვე ლე ბა, „ლაპა რა კი“ ქვია. სტუ დი აში (დარ ბაზ ში) დამ სწრეთა თვალ წინ ჩარ თა ვენ ჩა ნა წერს და... ეს სა უბარი უნ და გა არ ჩი ოს ორ მა წყვილ მა მო თა მა შემ. თა მაშ ში ერ თო ბა პირ ვე ლი წყვი ლი. თუ ის ინი გა მო იც ნო ბენ რა სიტყვე ბი წარ მოთ ქვეს და რი სი თქმა უნ დათ ბავ შვებს, მო იგ ებ ენ და წე სებულ თან ხას. თა მაშ ში ერ თო ბა მე ორე წყვი ლი. ერ თმა ნეთს ეჯ იბ რე ბი ან, გა მარ ჯვე ბუ ლი მოიგ ებს ფულს, გარ კვე ული რა ოდ ენ ობ ის ლარს. ერ თი წყვი ლი იგ ებს და მე ორ ეს... დას ცი ნის.
გა სა ოც არია. სა სა ცი ლოა, სა ტი რა ლი რომ არ იყ ოს. ჩვენს და ძა ბულ დრო ში, სო ცი ალ ური, ეკ ონ ომ იკ ური, პო ლი ტი კუ რი, კულ ტუ რუ ლი ცხოვ რე ბის პი რო ბებ ში, მო სახ ლე ობ ას, მთელ შე ჭირ ვე ბულ ერს სთა ვა ზო ბენ სა სა ცი ლო თამაშს და არც მე ტი და არც ნაკ ლე ბი, სა არ სე ბო ზღვარს დაბ ლა და ქა ნე ბულ ხალ ხს, ძა ლი ან გა ბე დუ ლად და ძა ლი ან ხმა მაღ ლა, ვიტყო დი, მას ხრად იგ დე ბენ.
სა მა ჩაბ ლო ში ად ამი ანი თა ვი სი ან ის საფლავ ზე ან ყა ნა ში რომ მი ვი დეს, მთე ლი პრობლე მე ბის წი ნა შე აღ მოჩ ნდე ბა, უბ რა ლოდ რომ ვთქვათ, ოს ები და იჭ ერ ენ და აპ ატ იმ რე ბენ, ბრალ დე ბით – საზღვა რი და არ ღვიეო. ქართლის შუ აგ ულ ში ხმა ლია გარ ჭო ბი ლი და ამ დროს მთე ლი ქვე ყა ნა ის მენს თუ რას ბუ ტუბტებს სა მიოთხი წლის ბავ შვი. ვის უნ და ეს, რა არ ის ეს? ეს არ ის უზ რუნ ვე ლი, მოც ლი ლი, უპ რობ ლე მო ბე დოვ ლა თის უაზ რო გარ თო ბა. ამ თა მაშს ბავ შვე ბის მი მართ რა იმე აღ მზრდე
13 jemal (sargis) jayeliproza
ლო ბი თი მნიშ ვნე ლო ბა რომ ქონ დეს, კი დევ არა უშ ავ და, მაგ რამ აუტ ან ელია ის, რომ სერი ოზ ული, სა ინ ტე რე სო სპე ცი ალ ობ ის მქო ნე კა ცე ბი და ქა ლე ბი ამ ით ლაზღან და რო ბენ, ერთო ბი ან, ფულ საც იგ ებ ენ.
დღე ვან დე ლი ოს ეთ ის, დღე ვან დე ლი აფხაზე თის და მარ ცხე ბუ ლი „პატ რო ნი“, ახ ლა ხან თბი ლის ში მომ ხდა რი ტრა გე დი ის პი რო ბებ ში კა ცი რომ შე ვა სტუ დი აში და ბავ შვის ბუტ ბუტის გა მოც ნო ბი სათ ვის სა სა ცი ლო თა მა შით გა ერ თო ბა, ან მთელ ერს შეს თა ვა ზებს ას ეთ გარ თო ბას, და ნა შა ულია.
არ ის, აგ რეთ ვე, ალ ფა ბე ტით „თა მა ში“. ეკრან ზე იწ ერ ება არე ული ას ობ გე რე ბი და იქ ედან მო თა მა შემ სიტყვა უნ და შექ მნას. ეს თა მაში სწრაფ და სწორ აზ როვ ნე ბას უკ ავ შირ დე ბა, მაგ რამ მა ინც არ ას ერი ოზ ულია, მით უფ რო, აქ აც ფუ ლის მო გე ბაწა გე ბას თან გვაქ ვს საქ მე.
აქ აღ არ ჩა მოვ თვლი კი დევ სხვა თა მა შებს, ძა ლი ან უაზ რო სა და სირ ცხვი ლი ანს, მა გა ლითად, ლუ დით სავ სე ტოლ ჩის (ბა კა ლის) გრძელ მა გი და ზე გა ცუ რე ბა ისე, რომ ის ბო ლომ დე მი ვი დეს, არ გა და ვარ დეს ან არ და იღ ვა როს.
აღ არ ღირს ამ აზე ლა პა რა კი.გუ ლის ტკი ვი ლით მინ და და ვა სა ხე ლო კი
დევ ერ თი თა მა ში, რო მელ საც „ყვე ლა ზე ჭკვიანი“ ქვია.
ამ თა მა შის არ სზე აქ არ აფ ერს ვიტყვი. კარგია რომ ეს თა მა ში ბავ შვებს აჩ ვევს სწო რი და სწრა ფი აზ როვ ნე ბის „ხე ლოვ ნე ბას“. მაგ რამ... ბავ შვს დინ ჯად და გა სა გე ბად უნ და ეძ ლე ოდეს შე კითხვა. აქ შე კითხვის დას მა ხდე ბა მე ტად სწრა ფად, რაც არაა გა მარ თლე ბუ ლი.
გარ და ამ ისა, ერთ დიდ უხ ერ ხუ ლო ბას თან და უტ აქ ტო ბას თან გვაქ ვს საქ მე, რო ცა ამ თამაშ ში გა მარ ჯვე ბულს ვუ წო დებთ ყვე ლა ზე ჭკვი ანს. ის ყვე ლა ზე ჭკვი ანი კი არა, ყვე ლა ზე უფ რო ნა კითხი, მცოდ ნე და ნი ჭი ერია. მე გობარ თა შო რის ერ თს რომ ყვე ლა ზე ჭკვი ანი უწოდო, ეს იწ ვევს ეგო იზ მს.
თა მა ში „ყვე ლა ზე ჭკვი ან ში“ „და მარ ცხე ბული“ იწ ვევს დიდ უხ ერ ხუ ლო ბას. ყვე ლა მო ნა
წი ლე ძა ლი ან ჭკვი ანი, ნა კითხი, გა ნათ ლე ბული და მცოდ ნეა, მაგ რამ ყვე ლა შე ჯიბ რე ბა ში გა მარ ჯვე ბუ ლის ერ თი ად გი ლი არ ის და ერთ მათ განს მო უწია ეს ად გი ლი.
სპორ ტის სხვა სა ხე ობებ ში გა მარ ჯვე ბულს რომ ყვე ლა ზე ჭკვი ანი ეწ ოდ ოს, ეს შე ჯიბ რების თა ნა მო ნა წი ლი სათ ვის შე ურ აცხმყო ფელია.
იმ ხა ნად (ზღაპ რის სტილ ში, მაგ რამ ძა ლიან სე რი ოზ ულ ად) მო და ში იყო „ის ერ თი კა ცი“ და ზღაპ რის და სას რუ ლი „მე ლა იც ინ ის, იც ინის, კვდე ბა სი ცი ლი თა...“
იმ ხა ნად, ერ თერთ ქა ლაქ ში, რომ ლის სა ხე ლ წო დე ბა იწყე ბა „ბ“ ას ობ გე რა ზე (მა გა ლითად, ბა თუ მი), „იმ ერ თი კა ცის“ გა მო მო აწყვეს კა ბა რეს ტი პის უს ახ ელო და წე სე ბუ ლე ბა და იგი და აკ ომ პლექ ტეს სხვა დას ხვა ას აკ ისა და კომ პლექ ცი ის ახ ალ გაზ რდა ქა ლე ბით. „ის ერთი კა ცი“ პრინ ცი პუ ლად არ შე ვი და იქ.
და წე სე ბუ ლე ბა გააუქმეს დი დი მო რა ლუ რი და ნა კარ გით.
„მე ლია იც ინ ის, იც ინ ის, კვდე ბა სი ცილ თა“.
იმ ხა ნად, ერ თი ხუთექ ვს კვად რა ტულ მე ტ რი ანი პა ტა რა, ბუ ჭუ ლია მა ღა ზია გა დაა კ ეთ ეს ე.წ. მარ კე ტად, რომ „ის ერ თი კა ცი“ და ინ ტე რე სე ბუ ლი ყო და შე სუ ლი ყო იქ რა მის სათ ქმე ლად ან სა ყიდ ლად. მა ღა ზი ას ქარ თულ და უცხო ენ აზე და აწ ერ ეს „მარ კე ტი“ (სა სა ცილოა). მის შე სას ვლელ ში გა მომ წვე ვად სხდები ან ვი ღაცვი ღა ცე ბი და შე ფი ცუ ლი ვით ყველა ნი ერ თი მი მარ თუ ლე ბით იყ ურ ება.
„ის ერ თი კა ცი“ არ შე ვი და იქ. შო რი დან ერთო ბა.
„მე ლია იც ინ ის, იც ინ ის, კვდე ბა სი ცილ თა“.
იმ ხა ნად მო აწყვეს ოფ ის ის მსგავ სი რა ღაც თურ ქუ ლი წარ წე რით, მე ჩე თად გა და კე თებუ ლი ქრის ტი ან ული ტაძ რის შე ხე დუ ლე ბით. სხვა დას ხვა ნა ირი სიმ ბო ლო ებ ით, ჰე რალ დი
14jemal (sargis) jayeli proza
კით, დრო შე ბით და ხსვა ატ რი ბუ ტე ბით. საჩვე ნებ ლად, „იმ ერ თი კა ცის“ გა მომ წვე ვად. ას ევე გა მომ წვე ვად სხდე ბოდ ნენ კი ბე ებ ზე და ლაზღან და რობ დნენ. ის ხდნენ სიცხე ში და სი ცი ვე ში „იმ ერ თი კა ცის“ ყუ რადღე ბის მისაპყრო ბად.
ამა ოდ. „ის ერ თი კა ცი“ არ შე ვი და, არც დაინ ტე რე სე ბუ ლა თუ რა არ ის იქ და ქა ლაქ ში ასე უაზ როდ რა ტომ ააჭ რე ლეს კე დე ლი, რო მე ლიც გამ ვლე ლებ ში იწ ვევს გა ოც ებ ას, ღი მილ საც.
დი ახ, „ის ერ თი კა ცი“ არ შე ვი და იქ, არც და ინ ტე რეს და, მან ეს მი იჩ ნია არ ას ერი ოზ ულ თა მა შად.
„მე ლია იც ინ ის, იც ინ ის, კვდე ბა სი ცილ თა“.
იმ ხა ნად მო აწყვეს სა პა რი კა მა ხე რო ანუ სტი ლის დარ ბა ზი გა მომ წვე ვი ქმე დე ბით...
„ის ერ თი კა ცი“ არ შე ვი და იქ.„მე ლია იც ინ ის, იც ინ ის, კვდე ბა სი ცილ თა“...
იმ ხა ნად ძა ლი ან ბევ რი უმ სგავ სო ბა გა უჩნდა მე ლი ას სა სა ცი ლოდ, მაგ რამ ამ სი ცი ლით ნეკ ნე ბი და ფილ ტვე ბი აეწ ვა და თა ვი შე იკ ავა. არ აფ ერი გა მო უვ იდა, ლა მის სუ ლი შე ეხ უთა სი ცი ლის შე კა ვე ბის გა მო და ამ იტ ომ...
„მე ლია იც ინ ის, იც ინ ის, კვდე ბა სი ცილ თა“.ალ ბათ კი დევ ბევრ ხანს იც ინ ებს. კარ გია,
გა ერ თო ბა...
იმ ხა ნად ვამ ბობ დი და ახ ლაც ვამ ბობ, – ყვა ვი ლი არ ის მი წის პო ეზია, სი ლა მა ზი სა და სიყ ვა რუ ლის უკ ვდა ვე ბა. კე თილ ად ამი ან ებს, მით უფ რო მწერ ლებს, ყვა ვი ლი მშვე ნი ერ ებ ის სიმ ბო ლოდ მი აჩ ნი ათ, სი ამ ოვ ნე ბით ჩუქ ნი ან ერ თმა ნეთს. ტი ცი ან ტა ბი ძე პი ჯა კის ღილ კილო თი ატ არ ებ და იმ ას და ძა ლი ან აც შვე ნოდა. ილი ას უხ არ ოდა: „აყვ ავ ებ ულა მთე ლო“... აკ აკი ეკ ალ შიც ვარ დს უმ ღე რო და, ვა ჟას უყვარ და ყვა ვი ლე ბი, ერთ პა ტა რა იას მი უძ ღვნა ლექ სი, ამ ლექ სს კითხუ ლობ დნენ და მღეროდ ნენ. დი დი წარ მა ტე ბით მღე რო და ჰამლეტ გო ნაშ ვი ლი: „თუ ასე ტურ ფა იყ ავი, რად
ვერ გამ ჩნევ დი იაო...“ ვა ჟამ სიკ ვდი ლის ხანს მინ დვრის ყვა ვი ლე ბი ინ ატ რა...
კი დევ რამ დენს უყ ვარ და ყვა ვი ლე ბი?... ყვე ლას, ვი საც სი ლა მა ზის შეგ რძნე ბა აქ ვს. ყვა ვი ლი, ქა ლი და სიყ ვა რუ ლი პო ეტ ის სუ ლის ნა წი ლია. დი ახ, ჩე მი სუ ლის ნა წი ლი და სურნე ლე ბაა ყვა ვი ლი. ეს გა იგო ჩემ მა უბ ედ ურ მა ოპ ონ ენ ტმა და და ინ ტე რეს და, თუ რა ტომ მიყვარს მე ის, მუდ მი ვად რა ტომ მი დევს ლარ ნაკში. ხალ ხი დააეჭვა ამ აში, თვი თონ კი ფა რუ ლი, შე ნიღ ბუ ლი გზე ბით და სა შუ ალ ებ ებ ით ცდილობ და შემ ძუ ლე ბო და ის. იმ ას ტვი ნი გა დაბრუ ნე ბუ ლი აქ ვს და ვერ გა იგო, უფ რო სწორედ, არ გა იგო, რომ ყვა ვი ლი, ქა ლი და სიყ ვარუ ლი პო ეტ ის სუ ლის ნა წი ლია.
იმ ხა ნად მა ხინ ჯა ურ ში და სას ვე ნებ ლად ჩა მო ვიდ ნენ უცხო ელი ტუ რის ტე ბი, მოგ ზაურ ები, დამ სვე ნებ ლე ბი. მათ შო რის ივ ყნენ: შვე იც არი ელ ები, პო ლო ნე ლე ბი, სერ ბე ბი (60 სერ ბი), ბალ ტი ის პი რე ლე ბი, ბე ლო რუ სე ბი, უკრა ინ ელ ები, რუ სე ბი, აზ ერ ბა იჯ ან ელ ები, სომხე ბი. აგ რთვე თბი ლი სე ლე ბი და სხვა.
მთე ლი სე ზო ნის გან მავ ლო ბა ში ეს უცხოელ ები ჯინ ჭა რა ძის ქუ ჩა ზე და დი ოდ ნენ დღე ში ორსამ ჯერ. მან ქა ნე ბის ინ ტენ სი ური მოძ რა ობის გა მო ქუ ჩის გას წვრივ ღო ბის ძი რებ ში და დიოდ ნენ, რად გან ტრო ტუ არი აყ რი ლი იყო და იქ არ გა ივ ლე ბო და. ის ტრო ტუ არი სულ რა ღაც ასი მეტ რის მან ძი ლი საა, მაგ რამ... არ გა აკ ეთ ებ ინა სწო რად იმ ერ თმა ვა იმ ოს ამ სა ხუ რემ, ვა ით ან ამშრო მელ მა, რო მელ საც დი დი სურ ვი ლი ქონ და მის მი ერ კბილ და სო ბი ლი „იმ ერ თი კა ცის“ პროტეს ტი გა მო ეწ ვია და ეს პრო ტეს ტი აეყ ვნა იმ ბინ ძურ დო ნემ დე, რა დო ნე ზეც თვი თონ იდ გა...
მა ხინ ჯა ურ ში და სას ვე ნებ ლად ჩა მო სულ მა უცხო ელ ებ მა აჭ არ ის, იგ ივე სა ქარ თვე ლოს მიმართ წა იღ ეს ძა ლი ან სა ეჭ ვო შთა ბეჭ დი ლე ბა.
დი დი მიზ ნის თვის შე იძ ლე ბა რა იმე წარ მატე ბუ ლი გა აკ ეთო, მაგ რამ რა არ ის ის, რაც საკუ თარ სამ შობ ლოს ჩრდილს აყ ენ ებს ას ობ ით უცხო ელ ის მას ხრად აგ დე ბით.
15 jemal (sargis) jayeliproza
იმ ხა ნად ინ ტერ ვი უს ათ ვის მო ვიდ ნენ ჩემთან. მე არ ად ჩა ვაგ დე. გა თავ ზობთ კითხვებ სა და ჩემს პა სუ ხებს.
1. ახ ლა რომ 25 წლის ჯე ელი იყ ოთ, რას გააკ ეთ ებ დით, რაც დღემ დე ვერ გა აკ ეთ ეთ?
– შვიდ გაშ ლილ ნა ბად ზე გა და ვახ ტე ბო დი.2. მზე რო გორ შე მო დის თქვენს პო ეზი აში?– უკ ითხა ვად, ფე ხაკ რე ბით (და იწ ერა თა
ვად მზე ჩემს შე მოქ მე დე ბა ში. წა იკ ითხეთ)3. რა არ ის სიყ ვა რუ ლი თქვენთვის?– სიყ ვა რუ ლი იგ ივ ღმერ თია.4. მარ ტო ობ ას თუ შე უშ ინ ებ იხ ართ ოდ ეს
მე?– პი რი ქით, მარ ტო ობ ას ეშ ინია ჩე მი და
„ხმა ურ ობს“...5. ბედ ნი ერი ხარ თუ ის ევ ეძ ებ ბედ ნი ერ ებ
ას?– ბედ ნი ერ ება არ ის ძი ება (იხ. ჩე მი ლექ სი).7. მე პი რა დად რო გორ მიც ნობთ და რას მი
სურ ვებ დით მო მა ვალ ში?– კარ გად! გი სურ ვებთ შვი ლე ბის ბედ ნი ერ
ებ ას.8. ნატ ვრის თვა ლი რომ გქონ დეთ, რას ინ
ატ რებ დით?– იგ ივ ეს, რაც პირ ვე ლი პა სუ ხი.9. რო გორ წარ მო გიდ გე ნი ათ ჩვე ნი ქვეყ ნის
მო მა ვა ლი ჩვენს შემ დგომ?– მო მა ვა ლი ყო ველ თვის ახ ალია. ახ ალი
სჯობს ძველს.10. ყვე ლა ზე მე ტად რას ნა ნობთ?– ეს კითხვე ბი აქ ამ დე რომ არ მი მი ღია, იმ
ას.
სობორო(დო კუ მენ ტუ რი მოთხრო ბა)
...და ბრძა ნა იმ პე რა ტორ მა ბა თუმ ში ის ეთი ტაძ რის აშ ენ ება, რო მე ლიც არ ქი ტექ ტუ რული გა აზ რე ბით გა უთ ან აბ რდე ბო და მსოფ ლიოს ან ალ ოგი ურ არ ქი ტექ ტუ რულ ძეგ ლებს. ეს იქ ნე ბო და რუ სეთთურ ქე თის 187778 წლე ბის ომ ის შემ დგომ ყვე ლა ზე დი დი სი ახ ლე და სი ლამა ზე სა მა სი წლის მან ძილ ზე კა რებ დახ შუ ლი აჭ არ ის ათ ვის. მი თუ მე ტეს, ამ მშვე ნი ერ მხა რეში და სახ ლე ბას აპ ირ ებ დნენ მარ თლმორ წმუ ნე რუ სი გე ნერ ლე ბი და ოფ იც რე ბი.
...მშე ნებ ლო ბის სამ სა ხუ რის უფ როს მა მიიღო მე ტად სა პა ტიო და სა პა სუ ხის მგებ ლო და ვა ლე ბა შა ვიზღვის პი რა თეთრ ქა ლაქ ში, ბათუმ ში უნ იკ ალ ური ტაძ რის აშ ენ ებ ის შე სა ხებ. მო იწ ვია მა ღა ლარ ქი ტექ ტუ რუ ლი სა სახ ლე ების, ტაძ რე ბის და გეგ მა რე ბის ცნო ბი ლი მშე ნებელხუ როთ მოძ ღვა რი ბა ტო ნი პეტ რე კა მენოგ რა ფო ვი და გა მოგ ზავ ნა ბა თუმ ში.
...და ჩა მობ რძან და ბა თუმ ში ცნო ბი ლი რუსი ხუ როთ მოძ ღვა რი კა მე ნოგ რა ფო ვი თა ვი სი მდი და რი დი ზა ინ ით, გა მოც დი ლე ბით. იგი იმდე ნად გა ნათ ლე ბუ ლი და ალ ღოიანი იყო, რომ ქვა ში შე ნა ხულ წარ სულ საც კითხუ ლობ და და ქვის წყო ბაშე ნე ბის ის ტო რი ას აც წერ და. ჩამობ რძან და და და ბი ნავ და მა შინ დე ლი სა ნაპი როს, ახ ლან დე ლი გო გე ბაშ ვი ლის ქუ ჩა ზე მშვე ნი ერ არ ქი ტექ ტუ რულ და პრეს ტი ჟულ სას ტუმ რო „ორი ენ ტალ ში“.
რა მ დე ნი მე დღის შემ დეგ ქა ლა ქის გამ გებლის მი თი თე ბით შე ირ ჩა ად გი ლი, სა დაც უნ და აშ ენ ებ ულ იყო ტა ძა რი.
არ ქი ტექ ტო რის მი ერ და გეგ მი ლი იყო ტა ძარი ხუ თი გუმ ბა თით. ამ გუმ ბა თებს შო რის ერთი იქ ნე ბო და დი დი და მა სი ური, მე ორე – ოდნავ მცი რე, მაგ რამ სვეტ ზე და შე ნე ბუ ლი ჯვარით, ის სი მაღ ლე ში უს წრებ და და ნარ ჩე ნებს.
არ ქი ტექ ტო რი პეტ რე კა მე ნოგ რა ფო ვის თხო ვ ნით მოწ ვე ული იქ ნა ახ ალ გაზ რდა ნი ჭი
16jemal (sargis) jayeli proza
ერი არ ქი ტექ ტო რი გი ორ გო ბი ანი, რო მე ლიც მთა ვარ არ ქი ტექ ტორს ყვე ლა ნა ირ თა ნად გომას გა უწ ევ და.
...და შე უდ გენ ამ სა ხე ლო ვა ნი ტაძ რის მშენებ ლო ბას.
* * *18782004 წლე ბი ხა სი ათ დე ბო და ბა თუ მის
აღ მშე ნებ ლო ბი სა და ბა თუ მი სად მი სა ხე ლო ვანი ად ამი ან ებ ის ყუ რადღე ბით. ამ წლებ ში დაიწყო ახ ალი ეტ აპი ბა თუ მის მშე ნებ ლო ბა ში. ეს იყო კულ ტუ რუ ლი გარ დაქ მნე ბის და საწყი სი. ბა თუმ ში პირ ვე ლი მა ტა რებ ლის შე მოს ვლამ დი დი გარ დამ ქმნე ლი სი ახ ლე შე მო იტ ანა. ეს იყო 1883 წე ლი. მა შინ დამ თავ რდა სამ ტრე დიაბა თუ მის რკი ნიგ ზის მშე ნებ ლო ბა.
ამ გა ნახ ლე ბა თა ფონ ზე საკ მა ოდ უღ იმ ღამოდ გა მო იყ ურ ებ ოდა ბა თუ მის საზღვაო პორტი. ამ იტ ომ სწო რედ 188387 წლებ ში ჩა ტარ და პორ ტის რე კონ სტრუქ ცია დაწყე ბუ ლი ბურუნ ტა ბი ის მარ ჯვე ნა სა ნა პი რო დან.*
* ბუ რუნ – თურ ქუ ლად ცხვი რი. სწო რედ ე.წ. ბუ რუხ ტა ბი ის ნახე ვარ კუნ ძუ ლი ზღვის სიღრ მე ში შეჭ რი ლია და დიდ როლს ასრუ ლებს ჭო რო ხის მი ერ ნა ტა ნის შე ჩე რე ბა ში. ბა თუ მის პორ ტი ამ იტ ომ ბუ ნებ რი ვად ღრმაა და ად ვი ლად შე მო დი ან დი დი გემე ბი. „ბა თუს“ ბერ ძნუ ლად ღრმას ნიშ ნავს.
ქა ლა ქის გა ნა შე ნი ან ებ აში დი დი რო ლი შეას რუ ლა აგ რეთ ვე ზღვის პი რა ბულ ვა რის მშენე ლო ბამ. იგი და იწყო 1884 წ.
ბა თუ მის ოლ ქის იმ დრო ინ დელ მა სამ ხედ რო გუ ბერ ნა ტორ მა სმე კა ლოვ მა გა დაწყვი ტა მოეწ ვია გერ მა ნე ლი ცნო ბი ლი მე ბა ღე, რეს ლე რი ნუ რი ის ტბის ირ გვლივ ლა მა ზი ბა ღის გა სა შენებ ლად.
თით ქოს სპე ცი ალ ურ ად წი ნას წარ ლა მაზდე ბო და ზღვის პი რა ბულ ვა რი და ნუ რი ის ტბის ირ გვლივ ბა ღი. მე ტად რე ბულ ვა რი, რად გან სწო რედ ამ ბულ ვა რის მთა ვარ შე სას ვლელ თან უნ და აშ ენ ებ ულ იყო ტა ძა რი.
ამ გა ნახ ლე ბა თა სა ნა ხა ვად, უპ ირ ვე ლე სად ტაძ რის, შემ დგომ სო ბო როს მშე ნებ ლო ბის და საწყი სი სათ ვის ბა თუმ ში ჩა მო ვი და იმ პე რატო რი ალ ექ სან დრე მე სა მე თა ვი სი თან მხლე ბი პი რე ბით. მან სა ინ ტე რე სო შე ფა სე ბა მის ცა ბათუმ ში თურ ქე თის სა მას წლო ვა ნი ბა ტო ნო ბის შემ დეგ ას ეთ აღ მა ვა ლ გა ნახ ლე ბა დ პრო ცე სებს, რო მელ საც და აგ ვირ ვგი ნებ და სო ბო რო!
ტაძ რის მშე ნებ ლო ბას 1888 წელს ჩა უყ არ ეს სა ფუძ ვე ლი. მი სი აგ ებ ის გა რან ტი იყო იმ პერა ტო რი ალ ექ სან დრე III. ზღვის პი რა ბულ ვა რი რო მელ შიც იმპ ერა ტორ მა ხე ები დარ გო, შემდგომ ეწ ოდა და ახ ლაც ქვია ალ ექ ან დრო ვის ბაღი. მან აქ გა ნაცხა და, რომ სო ბო რო, რო მე ლიც აშ ენ დე ბო და, იქ ნე ბო და ალ ექ სან დრე ნე ვე ლის სა ხე ლო ბი სა. ამ სა ხე ლის წი ნას წარ მი ნი ჭე ბამ ენ თუ ზი აზ მით და პა სუ ხის მგებ ლო ბის გრძნობით აავ სო მშე ნებ ლე ბი, მუ შე ბი, ინ ტე ლი გენ ცია.
ყვე ლას აინ ტე რე სებ და სა მას წლო ვა ნი თურ ქუ ლი ბა ტო ნო ბის გან გა თა ვი სუფ ლე ბუ ლი ბა თუ მი, უპ ირ ვე ლეს ყოვ ლი სა ქარ თველ და რუს ინ ტე ლი გენ ცი ას. ამ ინ ტე რესს ემ ატ ებოდა იმ პე რა ტო რის ვი ზი ტი და ტაძ რი სად მი ალ. ნე ვე ლის სა ხე ლის წი ნას წარ მი ნი ჭე ბა.
პირ ვე ლად 1894 წელს ბა თუმს ეწ ვია აკ აკი წე რე თე ლი. ამ დროს ტა ძა რი აშ ენ ებ ული იყო (1894 წ.).
ამ ავე ინ ტე რე სით ბა თუმს ეწ ვია დი დი რუსი მწე რა ლი ოს ტროვ სკი, რომ ლის სა ხელ საც
17 jemal (sargis) jayeliproza
ატ არ ებს მოს კო ვის МХАТი. მას ძა ლი ან მოეწ ონა ბა თუ მის კლი მა ტი, ზღვა, ბუ ნე ბა... მან დი დი შე ფა სე ბა მის ცა აჭ არ ის მთა ვარ ქა ლაქს ბა თუმს.
იქ ნე ბა ამ სა ინ ტე რე სო და ხა სი ათ ებ ამ კე თილი გავ ლე ნა მო ახ დი ნა დიდ რუს მომ ღე რალზე, შა ლი აპ ინ ზე, რო მე ლიც ბა თუმს ეწ ვია და აქ იმ ღე რა თა ვი სი მდი და რი რე პერ ტუ არ იდ ან.
სწო რედ სო ბო რომ და უდო სა თა ვე ბა თუმ ში არ ქი ტექ ტუ რუ ლი მშე ნებ ლო ბე ბის დიდ საქმეს. ეს უპ ირ ვე ლეს ყოვ ლი სა იგ რძნო ბო და ძმების – ზუ ბა ლაშ ვი ლე ბის გა დაწყვე ტი ლე ბა ში – ბა თუმ ში აეშ ენ ებ ინ ათ კა თო ლი კუ რი ტა ძა რი. 18981902 წლებ ში სპე ცი ალ ურ ად მოწ ვე ული იტ ალი ელი არ ქი ტექ ტო რის პრო ექ ტით აშ ენდა კონ სტან ტი ნე ზუ ბა ლაშ ვი ლის კა თო ლი კური ეკ ლე სია, სა დაც ამ ჟა მად გან თავ სე ბუ ლია ღვთის მშობ ლის სა ხე ლო ბის მარ თლმა დი დებლუ რი ეკ ლე სია. არ ქი ტექ ტუ რუ ლი თვალ საზრი სით იგი მე ტად ლა მა ზია.
* * * ბა თუ მი სა ინ ტე რე სო გახ და რო გორც ტუ
რის ტე ბი სათ ვის, ას ევე გა მო ჩე ნი ლი მწერ ლები სა და სა ზო გა დო მოღ ვა წე ებ ის ათ ვის. მათ აინ ტე რე სებ დათ, თუ რო გორ გა მოი ყუ რე ბო და ბა თუ მი რუ სეთთურ ქე თის 18771878 წლების ომ ის შემ დეგ. იგი სა ინ ტე რე სო გახ და იმპე რა ტო რის ვი ზი ტით, პორ ტის მშე ნებ ლო ბით, ნუ რი ისა და ზღვის პი რა ულ ამ აზ ესი ბა ღის მშე ნებ ლო ბით. ყვე ლას უნ დო და ენ ახა ან გელო სუ რი მშვე ნი ერ ებ ის ტა ძა რი – სო ბო რო. ამ მიზ ნით ბა თუმს 1924 წელს ეწ ვია დი დი რუ სი მწე რა ლი პას ტერ ნა კი. 1925 წელს ჩა მობ რძანდა ნო ბე ლის პრე მი ის ლა ურე ატი, დი დი ნორვე გი ელი ჰუ მა ნის ტი ფრი ტი ოფ ნან სე ნი,* 1930 წელს აგ რეთ ვე ნო ბე ლის პრე მი ის ლა ურე ატი რა ბინ დ რანათ თა გო რი, 1931 წელს ცნო ბი ლი მეც ნი ერი ან დრეი სა ხა რო ვი, ჟო რეს ალ ფი
* 1999 წელს გად მო მე ცა დი დი ნორ ვე გი ე ლი ჰუ მა ნის ტის ნო ბ ე ლის პრე მი ის ლა ურ ე ატ ის ფრი ტი ოფ ნან სე ნის სა ერ თაშორ ი სო მე და ლი. სა თა ნა დო დო კუ მენ ტში წე რია: „за широкую творческую, научную. благотворительную деятельность...“
ონ ოვი, იოს ებ ბროდ სკი, მი ხე ილ შო ლო ხო ვი... მათ ჩა მო უს წრეს სო ბო როს და რო ცა გა იგ ეს თუ რა ბე დი ეწ ვია სო ბო როს, დი დი სი ნა ნუ ლი გა მოქ თვეს.
* * *სწო რედ ოცი ანი წლე ბის და სას რუ ლი დან
და ოც და ათი ანი წლე ბის და საწყის ში გაჩ ნდა და აქ ტი ურ ად იმ უშ ავა კო მუ ნის ტე ბის მო მა კვდი ნე ბელ მა ფრა ზამ: „мир хижинам, война дворцам“.
ეს უკ ეთ ური მო წო დე ბა, უკ ეთ რომ ვთქვათ, პარ ტი ული და ვა ლე ბა გა ის მა თუ არა, ან გე ლოსურ სო ბო როს თით ქოს შე აჟ რჟო ლა. იმ ღა მეს წა მო ვი და სა ში ნე ლი თავ სხმა ქა რიშ ხალ თან ერ თად. სო ბო როს სვე ტის თავ ზე და ტა ნე ბული ჯვრის კუთხე ებ ში ქარს სტვე ნაგრი ალი გაჰ ქონ და. რამ დე ნი მე დღეს იწ ვი მა, თით ქოს ცრემ ლი სდი ოდა ყვე ლა სი ლა მა ზეს იმ მო სალოდ ნე ლი უპ რე ცე დენ ტო მოვ ლე ნის მო ლოდინ ში, რაც ემ უქ რე ბო და ტა ძარს.
გა მო და რე ბის თა ნა ვე, კო მუ ნის ტუ რი პარტი ის ხელ მძღვა ნე ლო ბამ ცენ ტრი დან წა მოსუ ლი უბ ად რუ კი მი თი თე ბით გა დაწყვი ტა სას წრა ფოდ და ენ გრი ათ და მი წას თან გა ეს წორე ბი ნათ ულ ამ აზ ესი ტა ძა რი. მი სი არ სე ბო ბა იდე ოლ ოგი ას ხელს უშ ლი და, რად გან ის მე ფემ ააშ ენა.
ტა ძა რი ისე მტკი ცედ და კე თი ლად იყო ნაშე ნე ბი, რომ მი სი ქვა თაწყო ბის სა იდ უმ ლო ება მის მა არ ქი ტექ ტორ მა იც ოდა. მის გა რე შე ან უნ და აეფ ეთ ქე ბი ნათ, ან და ეშ ალ ათ და ამ ვანდა ლუ რი პრო ცე სი სათ ვის ეყ ურ ებ ინ ათ ხა ლხი სათ ვის.
ამ დრო ის ათ ვის არ ქი ტექ ტო რი კა მე ნოგ რაფო ვი აღ არ სად იყო. მი სი ხელ მძღვა ნე ლო ბის დროს მოწ ვე ული და დამ ხმა რე ახ ალ გაზ რდა არ ქი ტექ ტო რი უკ ვე სა მოცს გა და ცი ლე ბუ ლი იყო. 1937 წლის გა ზაფხუ ლი იყო. ერთ ძა ლი ან არ ას ას ურ ველ დღეს და იბ არ ეს ეს ად გი ლობრი ვი ხე ლო ვა ნი, და იბ არ ეს და ყო ველ გვა რი შე სავ ლის გა რე შე რო ყი ოდ და ნა ხევ რად ცი
18jemal (sargis) jayeli proza
ნი კუ რად უთხრეს – ტა ძა რი უნ და და ან გრიოო. შენ იცი, სად რა რო გორ დევს, შენს მე ტი ვე რავინ და ან გრევ სო.
– ვერ და ვან გრევ! – გა დაჭ რით და ყველას გა სა გო ნად თქვა სო ბო როს მშე ნებ ლო ბის ხელ მძღვა ნელარ ქი ტექ ტორ მა.
ამ კა ტე გო რი ულ მა და გა ბე დულ მა უარ მა ყვე ლა ფე რი შეს ძრა.
– უნ და და ან გრიო, ეს არ ის დრო ის მოთხოვნა, – თით ქოს გა დაწყვე ტი ლე ბის მი ზე ზი განუ მარ ტეს.
– ვერ და ვან გრევ! – ახ ლაც იგ ივე პა სუ ხი იყო.
– რა ტომ ჯი უტ ობ, პარ ტი ას ეჯი უტ ები?– ტა ძა რი ყვე ლა დრო ის მა ტე რი ალ ური და
სუ ლი ერი კულ ტუ რის ძეგ ლია, რა დრო უნ და მო ვი დეს იმ ის თა ნა, რომ მას ზე ხე ლი აღ იმ ართოს.
– უნ და და ან გრიო! – ვა იმ ბრძა ნე ბელს მუქა რა შე ეპ არა ხმა ში.
– მი წა გა მის კდე ბა იმ ას რომ ბო რო ტად შევა ხო ხე ლი.
– მი წა ახ ლაც გა გის კდე ბა!
– მე მშე ნე ბე ლი ვარ და არა მნგრე ვე ლი. ჩემი საქ მეა შე ნე ბა და არა ნგრე ვა. ნგრე ვას სხვანა ირი გუ ლი უნ და, შე ნე ბას კი – სხვა ნა ირი.
– გახ სოვ დეს, ეს 1937 წლის დრო ის მოთხოვნაა.
– კვლავ გე უბ ნე ბით, მე ნგრე ვა არ შე მიძლია ჯერ ერ თი იმ იტ ომ, რომ ას ეთ ზე ხე ლი არ მო მიბ რუნ დე ბა, ნგრე ვას სხვა ნა ირი გუ ლი და ფსი ქი კა სჭირ დე ბა. ჩემ ში ას ეთი რამ არ ას ოდეს ჩა სახ ლდე ბა. აშ ენ ებაა ჩე მი საქ მე, მითხარით და უნ იკ ალ ურ ნა გე ბო ბებს აგ იშ ენ ებთ.
– გა იყ ვა ნეთ! – თქვა უბ ად რუ კი და ვა ლე ბის შემ სრუ ლე ბელ მა კაც მა, რო მე ლიც ერ თხელ „ობ ობ ას“ მარ კის ავ ტო მან ქა ნის მძღო ლის გვე რ დით იჯ და და რო მელ საც ას ეთი საქ მე ები ებ არა.
– „გა იყ ვა ნეთ“ – ეს სიტყვა და ამ ახ სოვ რდა დი დოს ტატს. გა იყ ვა ნეს. ამ ის შემ დეგ არც მას წარ მო უთ ქვამს სიტყვა და არც არ ავ ისი სიტყვა გა უგ ონია.
ეს იყო ავ ად სახ სე ნებ ლი 1937 წე ლი....სო ბო რო აღ არ სად იყო. არც მი სი ამ შე ნე
ბე ლი.
ავტოპორტრეტი(დაღმართისაკენ)
დაღმართისაკენ მიდიხარ, გაგისპეტაკდა წვერი,მადლობა უფალს, არა ხარ, იმ პარტიათა წევრი,
სამშობლო რომ გაასხვისეს და შეგვიბღალეს რწმენა,სხვათა ენა რომ არჩიეს, ღვთაებრივ დედა ენას.
კვლავაც აკაკის მეტრფე ხარ, კვლავ ხშირად სტუმრობ ჩარგალს,ვერასდროს ვერ წამოგაგეს, მედროვეებმა ჩანგალს.
ერთგულებ ძმას და მეგობარს, ძმობის ხიდი ხარ ისევ,ბავშვის ცრემლივით კამკამებ, ჩხავერით თასს რომ ივსებ.
გიყვარს ბეღურა ჩიტი და, ძაღლი და წაბლა ცხენი,კიდევ, ქალი და, ქალი და, ქალის ტუჩები ცხელი...
სარეველები მომრავლდნენ, კვლავაც ალესე ცელი,თუმც დაღმართისკენ მიდიხარ, გაგისპეტაკდა წვერი;
უფალმა რომ შეგიყვაროს, ამისთვის იყავ მზაო,ბევრს რომ უყვარხარ, ნაღდია და მეც მიყვარხარ, ძმაო!...
გახსოვდეთ!
„ქალი არ უნდა მოკლა!“
პიქტების კანონი
თებრონე მიდის წყალზე,მხარზე უდგია კოკა,უჩა დაუხვდა გზაზე,უჩა, ქალი არ მოკლა!
სოკოზე მიდის თეო,ტყეში ჩასაფრდა გოგლა,შენ დაიფარე ტყეო!გოგლა, ქალი არ მოკლა!
გოგოსთვის ატყდა შფოთი,ვნებები დაიგორგლა...ყბების დალეწვა მოდის,ქალი არ უნდა მოკლა!
ხვიჩამ გალახა გოჩა,აქცია გოგლიმოგლად...ევა სხვას გაჰყვა, – მორჩა,ქალი არ უნდა მოკლა!
თუ დაიურვებ ფაშატს,მერე შესძახე ჰოპლა!რომ დაგსვან ქვეყნის ფაშად,ქალი არ უნდა მოკლა!
ჰეი, შენ ჩემო უჩა,ჩემო ძმობილო გოგლა,
gizo
TavaZe
20gizo TavaZe poezia
დაგიღეჭიათ ქუჩა,ჯაჭვები გადაგიხრავთ,
ოღონდ გახსოვდეთ, ძმებო,ქალი არ უნდა მოკლათ!ქალი არ უნდა მოკლათ!ქალი?..მე უნდა გითხრათ?!!
„ქალს?ქალს, მარტო ნუ დატოვებთ,სანამ ქვეყნად ვარსებობთ,ქალი?ქალი საფერებლადგაჩენილა კაცებო“.
გამარჯობაბათუმო!
ბათუმელ პოეტებს – ლექსის ბიჭებს
პოეზიით ინთები(თუმც სხვა მხრივაც გიტევენ...)მოდარაჯე რითმებიღამეს გამოგითევენ...
გფარავს შუშის ფერები,როგორც ზეცას ქორები,ქუჩებს შუქნიშნებივითავსებს მეტაფორები...
ხარ კარიბჭე დროებით,იქითაც ვიხედებით...ზეთისხილის რტოებითმოჩანს ტაოს ხედები.
ციტრუსების სურნელშიმწიფს ლეღვი და გულაბი,ჩანან უკვდავ სულებშიფრიდონი და ზურაბი...
ზღვა – გემების ხაფანგი,მახე და კაკანათი,
მლაშე ხმებით დაგვბანგავსდა „ჰოიდა ნანათი“...
სავსე ლექსის ბიჭებით,დიდგულობ და ბათქუნობ,აბა, ასწით ჭიქები,გამარჯობა ბათუმო!
ციკლიდან „ვაი ჩვენს პატრონს!“
ერთობძნელია!(სახუმარო)
ვისაც უნახავს თმაწვერი შავიდა ვინაც დღემდე ვერ დამივიწყა,ვინაც იწვნია ვნებების შვავი,დაისაკუთრა ვინაც ირგვლივ ცა...
ვისაც უნახავს ის ბიჭი ხმელიდა ვინაც დღემდე ვერ შემელია,იმ სიგიჟეებს თუ ვინმე ელის,უნდა გამოვტყდე, ერთობ ძნელია!...
კვადოურა–მცირემდინარეხარაგაულში
სახსოვრად ეკას
ზღაპრული ხალიჩა ხატაური,ყვავილი, ხე, წყარო, მწვერვალი,ფერხთით გაწოლილი კვადოურა, –ერთობ წელწვრილი მწევარი...
მოარაკრაკებს ღვთიურ ჰანგებს(კრინია – გალოკილი კენჭები...)ლოდებს მორევიათ ძილის ბანგი,თხმელებს მიწოლიან ბეჭებით...
მზის სხივი ჩაპარული ჩუმად ხევში,ერთობა გალუმპული ხის შრობით...
21 gizo TavaZepoezia
ლექსსა და ლექსს შუა, შუალედში,ბაცდება, ითენთება ქვიშრობი.
ხომ არ მოგენატრა ხევსურეთი, –მღვრიე არღუნის გრუხუნი,მინდვრის ყვავილების მღერა ფერთა,ჩემო მეგობარო ქურხულო.
წამო, გველოდება კვადოურა, –ყვავილი, ხე, წყარო, მწვერვალი,ზღაპრული ხალიჩა ხატაური, –ერთობ წელწვრილი მწევარი...
ლიტერატურულიამინდი
არ გამოზაფხულდა, ჯერ ნიბლია,ისევ აკანკალებს საწყალ ლიტხეს!...ახლა მოდაში ხომ ვერლიბრია,ჭროღა ბეღურები მომიკითხე!
ზღვიდან ქარბორბალა მოგვდგომია,შტორმიც ბუნებრივი მოვლენაა,დედაბერს მარწყვი რომ მოუნდება,ესეც ერთდაგვარი ნოველაა...
მავანს გროშიც არ აბადია,აქაც ბევრია მოშიმშილე,დღეს მარგალიტის საბადოა,დოკუმენტური პროზის შვილი...
რამდენჯერ თავი წაგვიგია,ყელში დაგვწყდომია ხმის მყესები,აბსურდის თეატრი გაგვიგია,აგრეთვე აბსურდული პიესები!...
თვალსა და ხელს შუა გვიობდება.ბოდბის და სხვა ფოლიანტები...სტოკჰოლმშიც თანდათან იოლდება,დაჩეკვა ნობელიანტების!...
კბილები რაც უნდა აილესორას გარგებს, თუ გიტევს კარიესი,
როგორ მომენატრა კაი ესე,კაი მოთხრობა და კაი ლექსი!
დღის წესრიგშია ხმამაღლა თქმა:პრეზიდენტი თუ პრემიერი?მაგათაც ხომ არ ჩამოვკიდოთ,ლიტერატურული პრემიები.
არ გამოზაფხულდა ჯერ ნიბლია,ისევ აკანკალებს საწყალ ლიტხეს!...ახლა მოდაში ხომ ვერლიბრია,ჭროღა ბეღურები მომიკითხე!
მინდააჭარაშიმოვიძიო
როი აბუსელიძეს
ერთ დროს ვიყავი მეკობრე და, მერე ბევრი რამ შევინანე,ჩემო უმრწემესო მეგობარო,უნდა გამაცნო შენი ნენე!
ახლა ყველაფერი გაიაფდა,ღმერთო, იქით წასვლა შემინელე!იქნება ჩემი დაია და,ჩემი მეგობარი, შენი ნენე.
ზოგჯერ იმერულად მოვუქციოთ:„სადაურელი ხარ, ბიჭო შენე!“მინდა აჭარაში მოვიძიო,უსათნოესი შენი ნენე.
ო. რარიგ თბილია ჩვენი ფაცხაჯვალოს სამოსელსაც ჭერში ფენენ...მინდა შენაც რომ დაიფიცო,უკვე მოხუცი ჩემი ნენე!
როი, დაგვყურებენ დიდი მთებიდა მე ბევრი რამ შევინანე,არიან ძმაო, ტყუპი დები,ჩემი ნენე და შენი ნენე!...
22gizo TavaZe poezia
რამალეთენდებოდაღამე...
ვნებებმა იწყეს გახამება,ჭრელი პერანგი რო ცრემლით ნამე,როგორ ველოდით დაღამებას,ხელში გვადნებოდა ღამე...
ახლა ვულკანები ჩამქრალია,იქნებ მოვიფიქროთ რამე,დეკემბერშიც კი ამალია, რა მალე თენდებოდა ღამე...
ის სისხლი ისევ მდუღარეა,ჯერაც ფიცხი და კისკასია,თმაწვერი თეთრი და მწუხარეა,შენ რომ გიყვარდა, – ის კაცია...
ვნებები ისევ ფრთამალია...გულები კვლავაც აინთებადა ბევრი ღამე ამალია,ხელში ჩაგვაკვდება, დაინთქმება...
საგალობელინენეს
შენი ხორბლისფერი ტანი, ტკბილი ზანდური და მახა... მკერდი –– სავანე თუ ვანი, როცა ამ თვალებმა ნახა, იდგა წელი, ქრისტეს აქეთ ექვსი (ათასწლეულებით)... ხელაპყრობილებმა ვაქეთ ჩვენში ახალწვეულები... დღემდე მომდევს თაკარება, ემაგ ვნებიანი სუნთქვის... „ჩავჭერ, ჩავაკარაბაკე, კარვის კალთა“, ყველა სულთნის... ჰარამხანა ყველა შაჰის, დაყურსული შენს თვალებში,
ჰეი, მსურველებო რახის, მე ვერ გავძლებ მზის გარეშე... მე ვერ გავძლებ უუშენოდ ჩხავერო და ოჯალეშო, ყელზე, სადაც ჯვარი გშვენის, უგონოდ რომ გავილეშე... ნეტავ რა გამომაფხიზლებს ნენევ, ბებოს ტკბილო კვერო... შემოგახვევ რძისფერ ნისლებს, ნისლის პერანგს შეგიკერავ... შენი ხორბლისფერი ტანი, ტკბილი ზანდური და მახა... მკერდი – სავანე თუ ვანი, ოდენ ამ თვალებმა ნახა.
ფერმილეულიხელები
Nს
ადრე ჭკუას ვკარგავდი ფერმილეულ ხელებზე,„ოდა ხელებს“ (ბალადა) ამოვლექსე
გულიდან, მერე სიტყვებს ვრითმავდი შუმერზე და
ხალიბზე,ოდეს მქონდა საბრალო თავი დაკარგული და,
არეული დავთარი, როგორც ხელნაწერები, –საცოდავი ლექსები, ქარში მიმოფანტული,ჩემი ბედის ბორბალი ქროდა ანაწერაზე,როგორც ამოუხსნელი ბერმუდი და ფანტომი...
აწღა მოდგა ზამთარი კანკალის და ციებისდა მომინდა ფერება ფერმილეულ ხელების,მახსოვს ჩვენი სულების მღვრიე მედიტაციადა თვალებში ვნებების ასთმიური ხველება...
ისევ, ისე ვაბოდებ შუმერზე და ხალიბზე,ისევ, ისე ვლოცულობ ფერმილეულ ხელებზე,
23 gizo TavaZepoezia
ვიცი, მომენატრება თაკარება ხვალის მზის,როგორც ჩხავერს გათოშილს, გაკიდებულს
თხმელებზე...
ღმერთო, შენ დამაძინე, ფერმილეულ ხელებზე...
საქართველოში?!
„საქართველოში იბადებოდნენ“...
ლადო ასათიანი
საქართველოში,ყველა შვილი არაჩვეულებრივია!– ყოველი მამა პატიოსანი!– დედა უმწიკვლო!– წინაპრები, – მთის ბროლნი!– ნათესავები, – კეთილშობილნი!– მეგობრები, – უსპეტაკესნი!– ყოველი კაცი და,ყოველი ქალი,მამულიშვილნი!..ამ დროს,ქ ვ ე ყ ა ნ ა სსუყველა ძარცვავს!..თავად ს ა მ შ ო ბ ლ ო,უდედმამო და უნათესაოა!...
ქვრივისბალადა
როგორ გაფრინდნენ წლები,წლები ძაძების დარი,ისევ მარტოკა წვები,აუნთებელი კვარი...
ვიღაც ყოველღამ მოდისსიზმრად და გახევს პერანგს,მამაკაცური კოდი, –როგორ გავს იმ ბუმერანგს,
რომელიც შენკენ მოქრისდა ვეღარ აიცილებ...
გაღვიძებს შიშის ოფლი, დიდხანს ვერ დაიძინებ. დილით, შხაპის ქვეშ ნაბავ თვალებს და ისრეს კერტებსდა წყალს გაატან (ნაბანს),მოხეთქილ ვნების ბელტებს...
მერე ელფოსტას ჩითავ, თან წრუპავ თურქულ ყავას,დანამულ ტანზე ჩითის იცვამ კაბას და გავას
ათვალიერებ მუშტრისთვალით და აღებ კარებს,გშვენის თვალები კუშტიდა შეღებილი „კარე“.
ათი წელია თითქმის –(სხეული კვლავ გაქვს მკვრივი),ეჰ, რა ადვილად ითქმის, –რაც რო დაგერქვა ქვრივი.
ნახევარ საუკუნეს,მიუკაკუნებ მალე,სხვები იწერენ ქულებს, შენ კი... მიდი და თვალე, რამდენმა გთხოვა ხელი, ხელი კი არა, დახლი,დაგმანე ყველა ხვრელი,შენი გულის და სახლის. რა ჩქარა ჩამოთოვა, აწი დადგება თოში, ნიადაგ ფიქრობ, მოვა, დაგახრჩობს ვნების ტბორში... ბებო გადასცდა ასხუთს, მერე რა, სულ არ გიკვირს, ყოველღამ იხდი აზღუდს, ყოველდღე იცვლი ბიკინს...
24gizo TavaZe poezia
როგორ გაფრინდნენ წლები,წლები ძაძების დარი,ისევ მარტოკა წვები,აუნთებელი კვარი... მუდამ ვიღაცას ელი, ღამით ღია გაქვს კარი და რა ხანია, ლელი, არ გესიზმრება ქმარი!...
შემოდგომისგზაზედამდგარიკაცისსააპრილოლექსი ბევრი ვირბინე აღმა და დაღმა, სიტკბო ვიგემე სრულიად ბალღმა; და ვერასოდეს დავთმე სიამე, მიყვარდა: ანა, ლელა, ია მე!... ბრძოლაში ვიყავ, თოვლში თუ ქარში, ოი, რამდენი ვაჭენე რაში...
სტეპში, ტუნდრაში თუ უდაბნოში, მთის მწვერვალზე თუ ხრიოკ დაბლობში; მატარებელში, გემში, ავტოში, ვიყავ ნატოსთან, ანუ ნატოში... რიდი არ მქონდა ქვეყნად ევასი, დღესაც აგრე ვარ, თუ „დამევასა“, ვინმე ანეტა, ანდა ნაბული, მათთან ვბანაობ თვალმინაბული... * * * ბევრი ვირბინე აღმა და დაღმა და ვიდრე გავალ მარილზე, გაღმა, მზის ასულებო, ზებო, ალბუნეთ, შემომენთეთ და მომესალბუნეთ!... ო, როგორ მიყვარს თვალთა სინამე, ვერასდროს დავთმე მე ეს სიამე...
ხუთიამბავი(ციკ ლი დან – ძვე ლი ამ ბე ბის ქრო ნი კა)
რა ქნას კარ გმა მო ნარ დე მა...
1884 წლის თე ბერ ვლის „დრო ებ აში“ და ბეჭდი ლი ამ ბა ვი, ვიქ ტორ იურ კე ვი ჩი რომ მოგვითხრობს ან ეტ ას ფსევ დო ნი მით, ნო ვე ლაა, თა ნაც ის ეთი, გად მო წე რის მე ტი რომ არ აფერი სჭირ დე ბა. ამ ას ჩემ ზე უკ ეთ სხვა იზ ამ და და თავს სუ ლაც არ შე ვი წუ ხებ დი, ნო ვე ლის დე ტექ ტი ურ თხზუ ლე ბად გარ დაქ მნის სურვილს რომ არ შე ვეპყა რი, ანუ, მინ და, უს ახ ელგვა როდ, ამ ბავ ში რა ღაც მი ნიშ ნე ბე ბით ნახ სენე ბი პერ სო ნა ჟე ბი ამ ოვ იც ნო.
მაშ ასე, 1884 წე ლი, 10 თე ბერ ვა ლი, ქუ თაისი. უქ არო დი ლა. თე ბერ ვლი სათ ვის უჩ ვე ულოდ თბი ლი. წი ნა დღე ები ქა რი ანწვი მი ანი; საარ ჩევ ნო მი ეთმო ეთი, შე პი რე ბა, გა დაგ დე ბა, ჭინ ჭყლი, აყ ალმა ყა ლი, გრძე ლი სუფ რე ბი და მის ვლამოს ვლა გა თავ და. ამ ინ დიც ჩაწყნარდა. ხალ ხსაც კა იხ ნო ბით მხო ლოდ არ ჩევ ნე ბის დროს მომ ხდარ ზე – ლუ კა ას ათი ანს მო წი ნააღ მდე გედ რომ ვე რა ვინ გა მო უნ ავ არ დეს, სამა გი ერ ოდ, ივ ანე მეს ხს ლუ კა შევ სკი და ქვა რიანი რომ შე უტ ოლ ეს, უნ და ელ აპ არ აკა, მაგ რამ იმ უქ არო დღეს ის ეთი რამ მოხ და, წი ნა დღეებ ის ამ ბე ბი ყვე ლას და ავ იწყდა.
ერთ უგ ან ათ ლე ბუ ლეს თა ვადს, დი დი ქონე ბის პატ რონს, ფრი ად ჩი ნო სანს, სა ცო ლოდ
თუმ ცა ხნი ერს, მაგ რამ ის ევ ფრი ად სა სურველს, ანუ ამ ამ ბის მთა ვარ პერ სო ნაჟს ვინ არ შეტ რფო და, გულ ში ვის არ ჩა ვარ დნო და; თა ვა დი სა და აზ ნა ურ ის ზო გი ერ თი ას ული არც მა ლავ და, ზოგს გულ ში ჩა ემ არ ხა და გასამ ჟღავ ნებ ლად შე სა ფერ დრო სა და მო მენტს ელ ოდა, სხვე ბი სა კი დევ მშობ ლე ბი ფართი ფურ თობ დნენ, წვე ულ ებ ებს მარ თავ დნენ... უგ ან ათ ლე ბუ ლესს პა ტი ჟებ დნენ, სა სი ძოდ სანატ რე ლო ბას გა და უკ რავ დნენ... ვერ ვიტყვით, დიდ ჩი ნო სა ნი წვე ულ ებ ებ ზე უარს ამ ბობ დაო, პი რი ქით, ყვე ლას თან მი დი ოდა, ილ ხენ და, ცეკ ვავ და, შა ირ ებ შიც ტოლს არ ავ ის უდ ებ და, მაგ რამ გულ ში არ ავ ინ ჩა ვარ დნია. ამ ას, უპ ირვე ლეს, დამ პა ტი ჟებ ლე ბი გრძნობ დნენ, თუმ ცა იმ ედს მა ინც არ ჰკარ გავ დნენ.
მდიდარი უგ ან ათ ლე ბუ ლე სი თა ვა დის სტუმ რო ბის ამ ბავს სხვა გვა რის თა ვად თა გა ს ათ ხო ვა რი ქა ლე ბის მშობ ლე ბი რომ შე იტყობდნენ – ის და უწ უნ ებია, იქ ნებ ჩვე ნი შვი ლი იყოს მი სი სა ბე დოო, ახ ლა ეს ენი პა ტი ჟებ დნენ, აქ აც იგ ივე ხდე ბო და.
შვი ლის – ან ეტ ას სა ხელს ამ ოფ არ ებ ული ვიქ ტორ იურ კე ვი ჩი არც იმ ას მა ლავს, გასათხოვ რებ ზე არ ან აკ ლებ გათხო ვი ლი ქა ლებიც რომ შეჰ ფო ფი ნებ დნენ მის უგ ან ათ ლე ბულე სო ბას, მცი რედ ნი – თვა ლე ბით, უფ რო მეტნი – სი მორ ცხვი თა და დაბ ნე ვით ამ ხელ დნენ, ჩი ნო სა ნი მათ თვი საც სა სურ ვე ლი რომ იქ ნებო და.
მაგ რამ ხნი ერი სა სი ძო ყვე ლას ყუ რადღებით, მო წი წე ბით ექ ცე ოდა და მე ტი არ აფ ერი.
10 თე ბერ ვალს, სა ღა მოს ნა თე სავ თან მი ვიდა. ხში რად ხდე ბო და ასე, თუ არ ავ ის თან იყო მიწ ვე ული, ან აქ ეთ იწ ვევ და ნა თე სა ვებს ან იქ ით ეს ტუმ რე ბო და ხოლ მე. იმ დრო ინ დე ლი ქუ თა ის ის ცხოვ რე ბაც ხომ უამ ის ოდ, ანუ მისვლამოს ვლის გა რე შე, არ აფ ერი გახ ლდათ.
elguja
TavberiZe
26elguja TavberiZe dokumenturi proza
ჰო და, იმ დღეს, ნა თე სავ თან სტუმ რად მისულ მა სა ცო ლოდ ატ რო ვე ბულ მა უგ ან ათ ლებ უ ლეს მა გა იც ნო ერ თი თა ვა დის ქა ლი. ორ ივ ეს, შე ხედ ვის თა ნა ვე, სამ ხრე თუ ლი სის ხლი აუ ჩ ქროლ და. ნარ დს ჩა უს ხდნენ. რა ნაძ ლევ ზე ვი თა მა შოთო? – შეჰ კად რა ცო ლო ბის მდომ მა, „რაც ორ ივ ეს უფ რო გვინ დაო“ – მის მა უგ ანათ ლე ბუ ლე სო ბამ, – მა გა ლი თად, მე ცო ლი მინ და და თუ მო მი გებთ ნარ დს – ვი საც მიბრძა ნებთ, იმ ას შე ვირ თა ვო! ქალ მა ტაქ ტი კურად უპ ას უხა – ბა ტო ნი ბრძან დე ბით... და თუ თქვენ მო მი გეთ, ვი საც თქვენ ამ ირ ჩევთ, იმ ას გავ ყვე ბიო... „გა ის მა მღე რა ნარ დი სა, შე იქ მნა ტოკ ვა გუ ლი სა“...
იტყო და უგ ან ათ ლე ბუ ლე სი – ფან ჯისეო, კა მა თე ლი გა და გორ დე ბო და და ზუს ტად ფანჯისე დაჯ დე ბო და. ხან და ხან ას ეც ჩა ურ თავ და: შენ უკ ეთ იცი, კა მა თე ლო, რაც მინ დაო და ყველა ზე სა სურ ველს და უს ვამ და არ სთა გამ რი გე. ერ თიორ ჯერ თა ვა დის ქალ მაც ამო იკ ნავ ლა: ჩა რიდუ, კა მა თე ლოო, მაგ რამ შენც არ მო მიკვდე. პირ ვე ლი ხე ლი უც ებ მო უგო ჩი ნო სან მა და მდი დარ მა მის მა უგ ან ათ ლე ბუ ლე სო ბამ; მე ორე ზან ტად და იწყო, თა ვა დის ქა ლი გან გებ და აწინა ურა, მაგ რამ ბო ლო ში სულ წყვილწყვი ლი აგ ორა და უც ებ ამ ოყ არა ქვე ბი. ორ ჯერ მოგე ბის შემ დეგ უგ ან ათ ლე ბუ ლეს მა თა ვად მა ჰკითხა „ბრწყინ ვა ლე ბას“ – პი რო ბა ზე რო გო რა ხარ თო? – ძა ლი ან კარ გად, მზად ვარ, სა ნაძლეო შე ვას რუ ლო, რო გორც თქვენ ამ ირ ჩევ თო.
მოს წრე ბუ ლი სიტყვის თა მა ში გა მო უვიდაო, გვე უბ ნე ბა ვიქ ტორ იურ კე ვი ჩი, მართლაც ასეა. ნათ ქვა მის გა გე ბა ორ ნა ირ ად შე იძ ლე ბა: ერ თი – თქვენ თუ ამ ირ ჩევთ და მე ორე – თქვენ გან არ ჩე ულ სო. ბა ტო ნი ბრძანდე ბი თო! – მი უგია უგ ან ათ ლე ბუ ლეს თა ვადს, აუღია ალ ბო მი, თა ვის სუ რათ ზე და უდ ევს თითი და უთ ქვამს: თქვენ თვის ეს კა ცი ამ ირ ჩე ვია და იგი მზა დაა, ახ ლა ვე ჯვა რი და იწ ერ ოსო. – რა ვქნა, – სი ნა ზით უპ ას უხ ებს სა სი ამ ოვ ნოდ და მარ ცხე ბუ ლი, – უნ და აღ ვას რუ ლო ჩე მი სიტყვა... გა მარ ჯვე ბუ ლი გა და ეხ ვე ვა თა ვის
სა ცო ლეს, სა ცო ლო – საქ მროს და პირ და პირ ნარ დის თა მა შო ბი დან ეკ ლე სი აში გას წე ვენ და ის კვნი ან გვირ გვინს მე უღ ლე ობ ის ას“... ეს „დრო ებაა“. თუნ დაც იმ ის სა ილ უს ტრა ცი ოდ მოხ მო ბი ლი, რო გორ შთამ ბეჭ და ვად ყვე ბო და ამ ბავს ვიქ ტორ იურ კე ვი ჩი.
ორი წლის წი ნათ უგ ან ათ ლე ბუ ლესს ერ თი ქა ლის თვის ლექ სი გა მო უთ ქვამს:
„წყალ გაღ მა ბუ იძ ახ ოდა,
წყალ გა მოღ მა – ოლ ოლიო,
ყო ველ ქალს თი თო ქმა რი ჰყავს
................ ორ ოლიო!“
ახ ლა გულნატ კენ მა ქა ლებ მა სა სი ძოს წარსუ ლი ცხოვ რე ბა მო იგ ონ ეს და ეს გა მო უთ ქვეს:
„აჭ არ აში სხარ ტუ ლია, იმ ერ ეთს აკ ან ათი,
ბევრ კაცს თი თო ცო ლიც არ ჰყავს...
....................... კი ათ ათი!..“
აქ მთავ რდე ბა ნო ვე ლა. ახ ლა ჩვენ უნ და და ვიწყოთ, გა მო ვი ძი ოთ, ვინ არი ან მოქ მე დი პი რე ბი. უპ ირ ვე ლე სად, და დი ან თა და შარვა ში ძე თა საგ ვა რე ულ ოს უგ ან ათ ლე ბუ ლე სი წარ მო მად გენ ლე ბი გაკ რთე ბი ან გო ნე ბა ში, მაგ რამ, ის ეთს ვერ ვი გუ მა ნებთ ქუ თა ის ში დაფუძ ნე ბულ თა გან, ხნი ერს ახ ალ გაზ რდა ცო ლი რომ შე ერ თოს... მდი დარ სა და ჩი ნო სანს, მეტნაკ ლე ბად, კი აღ მო ვა ჩენთ, მაგ რამ მა ძებ რობა ში მარ ტო ეს არ გა მოგ ვად გე ბა და ამ ით გაქარ წყლდე ბა ეჭ ვი, სა სი ძო და დი ანი ან შარ ვაში ძე ხომ არ იყოო.
დე ტექ ტი ურ არ სე ნალ ში ყვე ლა ზე სა იმ ედო მეტ რი კუ ლი წიგ ნე ბის გა დაჩხრე კა იქ ნე ბო და, სა იმ ედ ოც, მაგ რამ რთუ ლიც, რა მე თუ იმ დროინ დელ ქუ თა ის ში ყვე ლა თუ არა, რამ დე ნი მე ეკ ლე სი ის დავ თა რი მა ინც იქ ნე ბო და გა და სამოწ მე ბე ლი. და მე რე, რა გა რან ტია გვქონ და, მა ინ ცდა მა ინც იმ რამ დე ნი მე ში რომ აღ მო ვაჩენ დით სა სურ ველს, ამ იტ ომ, სა ბო ლო ოდ, ყველა ეკ ლე სი ის მეტ რი კუ ლი წიგ ნე ბი უნ და გვენა ხა და ეს გზა ჯობ და, რად გან მათ ში თუ ვერ აღ მო ვა ჩენ დით სა სი ძოს და სა პა ტარ ძლოს, იმას მა ინც ვი ფიქ რებ დით, ვიქ ტორ იურ კე ვიჩ მა მო იგ ონა უც ნა ური ქორ წი ნე ბის ამ ბა ვიო.
27 elguja TavberiZedokumenturi proza
უგ ან ათ ლე ბუ ლეს თა ვადს, სა ვა რა უდ ოდ, ქა ლა ქის გა რე უბ ნის ეკ ლე სი აში არ უნ და და ეწერა ჯვა რი. რა კი ჯვრის წე რის თვე მი ახ ლო ებით ვი ცო დით, პირ ვე ლად სა კა თედ რო ტაძ რის დავ თრე ბი გა და ვი კითხეთ, მაგ რამ თე ბერვალ ში ამ დაგ ვარს არ ავ ის და უწ ერია ჯვა რი. იან ვართე ბერ ვალ ში სო ბო რო ში ორ ადორი ქორ წი ნე ბაა ჩა ნიშ ნუ ლი: პირ ვე ლი – 35 წლის კო ლეჟ სკი ას ეს ორ ის ივ ანე თე დო რეს ძე ტა ტარენ კო სი 21 წლის მაკ რი ნე კე ჟე რაშ ვილ ზე და მე ორე – 30 წლის ოზ ურ გე თის მაზ რის სო ფელ ნი გო ეთ ში მცხოვ რებ თა ვად ივ ანე ალ ექ სანდრეს ძე მა ჭუ ტა ძი სა 24 წლის ანა ერ ის თავ ზე.
მთა ვა რან გე ლო ზის ეკ ლე სი აში, ზე მოთ ნახ სე ნებ ორ თვე ში, შვი დი წყვი ლის თვის და უ წ ერი ათ ჯვა რი, აქ ედ ან ოთხი გლე ხია, ერ თი მეშჩა ნი, ერ თი ბერ ძე ნი და ერ თიც სპარ სე თის ქვეშევ რდო მი გრი გო რი ან ული სარ წმუ ნო ებ ის სომე ხი. მა თი ჩა მოთ ვლა ტყუ ილი გარ ჯა იქ ნე ბა.
ამ ის მე რე წმინ და გი ორ გის ეკ ლე სი ასა და პოლ კის ტე რი ტო რი აზე არ სე ბულ სა ლო ცავზე ვგუ მა ნობ დით. ორ იდ ან უპ ირ ატ ეს ობ ას მე ორ ეს ვა ნი ჭებ დით, რად გან რუს თა მო ერთგუ ლე ბევ რი თა ვა დი და აზ ნა ური სწო რედ აქ ბედ ნი ერ დე ბო და, ანუ იფ სკვნი და ჯვარს. მაგ რამ მათ შიც ვერ მი ვაკ ვლი ეთ ჩვენ თვის საინ ტე რე სოს, არც უგ ან ათ ლე ბუ ლეს ვინ მეს და არც ხნი ერს და უწ ერია ჯვა რი. ბევ რი რომ არ გა ვაგ რძე ლოთ, სხვა, იმ დრო ინ დელ ქუ თა ის ში მოქ მე დი ეკ ლე სი ებ ის დავ თრე ბიც სა გულ დაგუ ლოდ გა დავ ჩხრი კეთ, ვე ძი ეთ, ვერ ვი პოვნეთ... ყვე ლა ზე ნაკ ლე ბად პეტ რეპავ ლეს ეკლე სია მიგ ვაჩ ნდა უგ ან ათ ლე ბუ ლე სი თა ვა დის ჯვრის წე რის ად გი ლად და აქ არ აღ მოჩ ნდა?!
1884 წლის 10 თე ბერ ვალს პეტ რეპავ ლეს ეკ ლე სი აში ჯვა რი და უწ ერი ათ 50 წლის უგან ათ ლე ბუ ლეს თა ვადს, გე ნე რალმაიორ ალექ სან დრე ალ ექ სან დრეს ძე ად ჟარ სკის და 25 წლის თა ვა დის ქალს და ვარ გლა ხუ ას ას ულ მი ქე ლა ძეს. ახ ალ შე უღ ლე ბულ თათ ვის ჯვა რი მღვდელ გი ორ გი მა ჭა ვა რი ანს და უწ ერია, მედა ვით ნედ ვა სილ კან დე ლა კი ყო ფი ლა.
სი ძის მხრი დან თავ დებ ნი – თა ვა დი ნი კო ლოზ ბე ჟა ნის ძე ჩხე იძე და კო ლეჟ სკი ას ეს ორი როსტომ ბაგ რა ტი ონი, დე დოფ ლის მხრი დან – მომრი გე ბე ლი მო სა მარ თლე ივ ანე პეტ რეს ძე ჯაიანი და თა ვა დი ნი კო ლოზ ბე სა რი ონ ის ძე ფა ღა ვა.
დე ტექ ტი ური თხზუ ლე ბა აქ შეგ ვეძ ლო დაგვეს რუ ლე ბი ნა: მე ფე, ანუ ნარ დის ერ თი მო თამა შე, უგ ან ათ ლე ბუ ლე სი თა ვა დია, გე ნე რალმაიორია (მე ტი ჩი ნოს ნო ბა რა ღა გინ და), მე ორე მო თა მა შე – თა ვა დის ქა ლია და ახ ალ გაზ რდა... ახ ლა იმ ას არ იკ ითხავთ, ალ ექ სან დრე ალ ექსან დრეს ძე ად ჟარ სკი ვინ იყო?! ვინ და შე რიფბეგ ხიმ ში აშ ვი ლი. მის თურ ქმო ძუ ლე ობ აზე, ქარ თ ულ ცნო ბი ერ ებ ასა და მა მუ ლის თავ გადაკ ლულ სიყ ვა რულ ზე სა უბ არი შორს წაგ ვიყვანს, მა გ რამ აჭ არ ის დე და სა ქარ თვე ლოს თან შე მო ერ თე ბის დროს შე რიფბე გის ნათ ქვა მი სიტყვე ბი ისე პატ რი ოტ ულია და ჟრუ ან ტე ლის მომ გვრე ლი, მი სი გა უხ სე ნებ ლო ბა არ იქ ნე ბა: „ღმერ თმა ჰქნას, მე ცა და ჩემ თა თა ნა მოძ მეთა ცა საქ მით დაგ ვემ ტკი ცე ბი ნოს ჩვენ გან მოსა ლოდ ნე ლი კე თილ შო ბი ლუ რი მოქ მე დე ბა; შე ვერ თე ბუ ლი ყოთ მტკი ცე ძმუ რად ჩვენს დიდის ხნის აქ ეთ და შო რე ბულ მრა ვალ რიცხვს ძმა თა თა ნა, სუ ლი თა და გუ ლით და ყო ველ კეთილ გან წყო ბი ლე ბი თა ხე ლიხელს მოგ ვე ცეს და გარ დაგ ვედ გას ის გმი რუ ლი ნა ბი ჯე ბი, რითაც გან თქმუ ლი იყ ვნენ ქრის ტი ან ობ ითა ჩვენნი წი ნა პარ ნი საქ ვეყ ნოდ, ეხ არ ოსთ დი დი ხნის მიღ მა იმ ათ ღრმად მი ძი ნე ბულს სულგულსა და იშ ვებ დნენ ჩვე ნის ღირს მემ კვიდ რე ობითა, რომ ლით წინ წა ვა ქვეყ ნის მა შე ნებ ლო ბა. გა ნახ ლდე ბი ან ცი ხეტა ძარ ნი, სა მო ქა ლა ქო ვა ჭ რო ბა, ხე ლოს ნო ბა, სწავ ლამეც ნი ერ ებ აზე კე თი ლო ბით, ერ თი ათ ას ად და ათი ათ ასად წა რი მარ თე ბა მი წის შე მუ შა ვე ბა, ნერ გვა, წინ დვა, მყვნაგამ რავ ლე ბა, ყო ვე ლი საზ რდო გაგ ვი ეფ დე ბა, რომ ყო ვე ლი კა ცი ბედ ნი ერ ებ ის გზაკვალს და ად გეს ღვთის მსა ხუ რე ბით, სიმარ თლით და კაც თმოყ ვა რე ობ ითა“.
გი ორ გი ყაზ ბე გი სე ულ და ხა სი ათ ებ ას აც ვერ გა მოვ ტო ვებთ: „45 წლი საა, სა შუ ალ ოზე
28elguja TavberiZe dokumenturi proza
მა ღა ლი ტა ნის, ნამ დვი ლად ქარ თვე ლის ტი პისა, ჭკვი ანი კა ცის გა მო მეტყვე ლე ბა აქ ვს, კარგი მო სა უბ რეა. თა ვი სე ბუ რად ნას წავ ლია. იცის ყო ვე ლი დარ გის ხე ლო ბა, ხმა ლი, რო მე ლიც მას წელ ზე ჰქონ და, მი სი გა კე თე ბუ ლია და აგრეთ ვე მის მი ერ ვე ვერ ცხლი თა და ოქ რო თი მო ვა რა ყე ბუ ლი. მან ჩა მო ას ხა სპი ლენ ძის ზარბა ზა ნი, ჰქონ და თა ვი სი ხე ლით ნიგ ვზის ხი საგან დამ ზა დე ბუ ლი ავ ეჯი, გარ და ამ ისა, სცოდნია შე ლეს ვა და შე ღებ ვაც და სხვა ხე ლო ბაც“.
ის იც შთამ ბეჭ და ვი ამ ბა ვია, იმ პე რა ტორს მოს წრე ბუ ლად რომ უთხრა: კავ კა სი ის მე ფისნაც ვალს გა და ეცი, ჩი ნოვ ნი კი „ხვა ლე“ იქა ურობ ას მო აშ ორ ოსო. თარ ჯი მან ან ჯა ფა რი ძეს ვერ უთ არ გმნია შე რიფბე გის თხოვ ნა. მა შინ თვი თონ მას, თა ვი სი დამ ტვრე ული რუ სუ ლით, გა უგ ებ ინ ებია, რა საც ნიშ ნავ და ჩი ნოვ ნი კი „ხვა ლე“. ამ ის მე რე შე რიფბე გის თხოვ ნას „ხვა ლე თი“ აღ არ ის ტუმ რებ დნენ.
ალ ექ სან დრე ალ ექ სან დრეს ძე ად ჟარ სკის, ანუ შე რიფბეგ ხიმ ში აშ ვი ლის ბი ოგ რა ფი აში ბევ რი რა მაა სა დე ტექ ტი ვო. და ბა დე ბის თარიღს სხვა დას ხვას წე რენ – 1829, 1833, 1834 წლე ბი. თუ პირ ველს ვირ წმუ ნებთ, მა შინ მღვდელ გი ორ გი მა ჭა ვა რი ან ის თვის და უმ ალავს ას აკი, რაც სა ეჭ ვოა. და ვა რის და ბა დე ბის თა რი ღიც არ ას წო რა დაა მი თი თე ბუ ლი მი ქე ლა ძე თა გე ნე ალ ოგი აში, 1851 წლის მა გი ერ 1859 წე ლი უნ და ეწ ერ ოს.
შე რიფბე გის ქრის ტი ან ად მო ნათ ვლის თარი ღიც არაა და ზუს ტე ბუ ლი, ზო გი თვლის, 1879 ან 1880 წელს მო ინ ათ ლაო, სხვე ბი კი დევ 1883 წელს იჟ ინ ებს, ყვე ლა აღი არ ებს, ნათ ლია იმ პე რა ტო რი რომ იყო, მაგ რამ მო ნათ ვლის თა რი ღე ბის სხვა დას ხვა ობ ით, ერთ შემ თხვევა ში – ალ ექ სან დრე II, მე ორ ეში კი დევ – ალ ექსან დრე III ყო ფი ლა ნათ ლია.
შე რიფბე გის ცო ლე ბის რა ოდ ენ ობა და სახე ლე ბიც არაა დად გე ნი ლი. ზო გი წერს, ხუ თი ცო ლი ჰყავ დაო – პირ ვე ლი ას ლანბე გის ქალიშ ვი ლი ნარ გუ ლი იყოო. გერ მა ნელ თა ნამეცხედ რეს, რუ სე თის დე დო ფალ მა რია ფი
ოდ ორ ოვ ნას ბი ძაშ ვილს, და ნი ის მე ფის ძმისშვილ საც არ ივ იწყე ბენ. ზო გი იმ ას აც წერს, შე რიფბე გის მე ხუ თე ცო ლი მე მედაღა მიქე ლა ძის და, მე სუ დეხა ნუ მი იყოო. გა მო დის, ორი მი ქე ლა ძე ყო ლია ცო ლად. მე უღ ლე ებ ის დათ ვლა რა ჩვე ნი საქ მეა. მთა ვა რია, მრა ვალი ცო ლი ჰყავ და, ამ იტ ომ აც გა მო უთ ქვეს გა ნაწყე ნე ბულ მა ქა ლებ მა ზე მოთ მოყ ვა ნი ლი ლექ სი, რო მელ შიც გა მო ტო ვე ბუ ლი ად გი ლიც შეგ ვიძ ლია შე ვავ სოთ:
„აჭ არ აში სხარ ტუ ლია, იმ ერ ეთს აკ ან ათი,
ბევრ კაცს თი თო ცო ლიც არ ჰყავს,
ალ ექ სან დრეს კი ათ-ათი!“
იმ ქა ლის ვი ნა ობა, ვი საც შე რიფბე გი შე ესიტყვა, ძნე ლი და სად გე ნია. ერ თი სა ხე ლი შე იძლე ბა ვი ვა რა უდ ოთ, თუ რა ტომ, იმ დრო ინ დელ ამ ბებ ში სულ ოდ ნავ მა ინც ჩა ხე დუ ლი ად ამიანი ად ვი ლად მიხ ვდე ბა:
„წყალ-გაღ მა ბუ იძ ახ ოდა,
წყალ გა მოღ მა ოლ ოლიო:
ყო ველ ქალს თი თო ქმა რი ჰყავს,
აგ რა ფი ნას ორ ოლიო!“
დე ტექ ტივს სა ვა რა უდო სი მარ თლე არ უყვარს. დარ წმუ ნე ბით მხო ლოდ ის შეგ ვიძ ლია ვთქვათ, რაც პეტ რეპავ ლეს ეკ ლე სი ის დავთარ ში წე რია – ეს ქორ წი ნე ბა ალ ექ სან დრესთვი საც და და ვა რის თვი საც პირ ვე ლიაო. გამო დის, მო ნათ ვლის შემ დეგ შე ურ თავს გლახუა მი ქე ლა ძის ქა ლიშ ვი ლი, რო მელ საც ნარ დი არ წყა ლობ და, შა ში დრო ზე არ მო უდი ოდა, თო რემ, იქ ნებ, თვი თონ და ედო ალ ბომ ში თი თი თა ვი სი სუ რა თის თვის და თვა ლებ დახ რილს მი ნა ზე ბით ეთ ქვა მდი და რი სა სი ძოს თვის: „მინ და, ეს ქა ლი შე ირ თო თო“.
ფე რა დი ბა ირ აღი
ქუ თა ის ის ბა ზარ ში, მწვა ნი ლი სა რომ ერქვა და, ბო ლოს მწვა ნე შერ ჩა სა ხე ლად, 1893 წლი დან, ქა ლა ქის მა მე ბის გა დაწყვე ტი ლე ბით, ჩარ ჩებს, დღის თორ მეტ სა ათ ამ დე არ აფ რის
29 elguja TavberiZedokumenturi proza
ყიდ ვის (ბუ ნებ რი ვია, არც გა ყიდ ვის) უფ ლება არა ჰქონ დათ. მათ ახ ლოს (ძვე ლი სას წორის გარ შე მო, იჯ არ ით გა ცე მულ ალ აგ ას), ხის მა ღალ ბოძ ზე, ფე რა დი ბა ირ აღი ფრი ალ ებ და, ნიშ ნად იმ ისა, ვი თომ არც გა სა ყი დად, არც გასაგ ზავ ნად იძ ენ დნენ რა იმ ეს, სი ნამ დვი ლე ში, რაც უნ დო დათ, ყი დუ ლობ დნენ, რაც უნ დოდათ, ყიდ დნენ. და ვა კონ კრე ტოთ – ბაზ რის ოთხი ვე კუთხე ში ხვდე ბოდ ნენ სოფ ლე ლებს, მე ათ ედ ფას ში არ თმევ დნენ ნა ჭირ ნა ხუ ლევს, ზოგს – წო ნა ში, ზოგს ფას ში ატყუ ებ დნენ და მე რე ქუ თა თუ რებს (რო მელ თაც „ამ ჩვე ნი ვაჟბა ტონჩარ ჩე ბის (უმ ეტ ეს ად ური ებია) წყა ლობით“ მე სა მე და მე ოთხე ხე ლი დან უწ ევ დათ მამა სის ხლად ყიდ ვა) ძარ ცვავ დნენ. ქა ლა ქე ლე ბი უყ ვი როდ ნენ, ლან ძღავ დნენ და თათხავ დნენ ჩარ ჩებს, მაგ რამ ის ინი მა ინც თა ვი სას ერ ეკ ებოდ ნენ. სოფ ლე ლის მომ ტყუ ებ ელი ცო ტას უმატ ებ და და სხვა ზე ჰყიდ და, ის კი დევ სხვა ზე, ის კი დევ... და ხში რად სა ქო ნე ლი ხუთ ჯერ და მეტ ჯე რაც გა და სუ ლა ხე ლი დან ხელ ში, რა საკვირ ვე ლია, ფა სიც იზ რდე ბო და და იზ რდე ბო და.
ქა ლა ქის ძვე ლი სას წო რი იჯ არ ითაა გა ცემუ ლი. მო იჯ არ ად რე აწ ონ აში ფულს იღ ებს, მაგ რამ სა ქონ ლის საწყობ ში შე ნახ ვაც რომ ევ ალ ება, არ ინ ახ ავს, პი რი ქით, ის ად გი ლე ბი იჯ არ ით გა უცია და აქ ნა ხავთ თხუთ მე ტამ დე ფეხ ზე მო ვაჭ რე ჩარ ჩს, ფქვი ლი, ღო მი, სი მინდი, ლო ბიო და მის თა ნე ბი ხუ თიექ ვსი ტო მა რა რომ უწყვი ათ წინ და ჰყი დი ან – წე რია „ცნო ბის ფურ ცელ ში“.
არა აქ ვთ უფ ლე ბა, მაგ რამ უფ ლე ბა მათ ხელ შია, ქა ლა ქე ლე ბი არი ან უუფ ლე ბო ნიო. ჩარ ჩე ბი დარ ბი ან, ეძ ებ ენ სა ქო ნელს, და ით რევენ და ფასს სა სურ ველს ად ებ ენ, დამ შლე ლი არ ავ ინააო.
„ქა ლა ქის ერთ გულ შე მატ კი ვარ თა განს“ (არ ვი გო ნებთ, ფსევ დო ნი მია) ბო ქა ულ საყ ვარე ლი ძეს თან და უჩ ივ ლია:
– შეგ ვჭა მეს ჩარ ჩებ მა, ფქვი ლი პა რიზ ში უფ რო იაფია, ვიდ რე ქუ თა ის ში, ამ ას თა ვი დავა ნე ბოთ, ხილს, ხილს რა ღა ტომ ყი დი ან ასე
ძვი რად? – ეგ ონა, ბო ქა ულ იც და ემ ოწ მე ბო და, გუ ლის წუ ხილს გა იზი არ ებ და, შენც არ მო მიკვდე.
– მა თია და რო გორც უნ დათ, ისე გა ყი დი ან. შე უძ ლი ათ, რი ონ ში გა და ყა რონ.
– რი ონ ში ვინ რას გა დაყ რის, ბაზ რის თავ ში ეტ აკ ები ან სოფ ლე ლებს, მუქ თად ცან ცლა ვენ და ჩვენ გვაძლე ვენ უთ ოზ ბი რად.
– მე რე შენც იქ დახ ვდი და იყ იდე, – უთქვამს ბო ქა ულს.
– რო გორ დავ ხვდე, რო ცა ბაზ რის ოთხი ვე კუთხე ში რუზ რუ ზო ბენ.
– რო მე ლი სოფ ლი დან მო დი ან? – მო უწ კურავს თვა ლე ბი საყ ვა რე ლი ძეს.
– ორ პი რი დან, გე გუ თი დან, ლეჩხუ მი დან... – აღ არ გა უგ რძე ლე ბია ჩა მოთ ვლა „ქა ლა ქის ერთ გულ შე მატ კი ვარ თა განს“.
– მე რე, შე კა ცო, მა გა ზე წვა ლობ, ორ პი რი სა და გე გუ თის ქუ ჩე ბის თავ ში დახ ვდი, ლეჩხუმე ლებს, რაჭ ვე ლებ სა და სვა ნებს ჯაჭ ვის ხიდამ დე და უყ არა ულ დი.
– ჩარ ჩე ბიც მა ქეთ გა მო იქ ცე ვი ან!– ჯერ ქუ ჩის შუ აში, მე რე გა და იწიე პა წია
იქ ით და შე მო სას ვლელ ში და უდ არ აჯ დი, თუ იქ აც მო გად გნენ, ბო ლობო ლო, სო ფელ ში ჩააკ ითხე.
ეს უთ ქვამს და გაქ ცე ულა, ვი ღა ცას გა კიდე ბია. ის ვი ღა ცა ხალ ხის ჯგრო ში მიძ ვრებო და, ეს ხალ ვათ ალ აგ ას მიჩ ქარ ნა ბი ჯობ და. გაქ ცე ულს, საყ ვა რე ლი ძე რომ „ქა ლა ქის ერთ გულ შე მატ კი ვარ თა განს“ ემ უსა იფ ებ ოდა, წაუმ ღე რე ბია – პო ლი ცი ას თუ იკ ითხავ, ბაზ რის თავ შია, ლა მაზ ქა ლებს თუ იკ ითხავ, ბა ლახვან შია... შიაა... – ორ ივ ეჯ ერ უც ებ მო უწყვეტია, ბო ქა ულ ის თვის გა სა გო ნად საკ მა რი სად ჩა უთ ვლია. პო ლიც მა ის ტერ სვი მო ნიშ ვილს არ მოს წონ და თურ მე ეს სიმ ღე რა. ხალ ხს გაუგია და პო ლი ცი ელ ის და ნახ ვის თა ნა ვე წა იმღე რებ დნენ, ჯგრო ში შე მა ლუ ლე ბი ომ ახი ან ად დას ძა ხებ დნენ – პო ლი ცი ას თუ იკ ითხავ... – ხში რად მეტს ვერ ას წრებ დნენ, წეს რი გი სა და წე სი ერ ებ ის დამ ცვე ლი დაც ქვეტ და ყუ რებს და
30elguja TavberiZe dokumenturi proza
ჯერ – მღე რა ლის ამ ოც ნო ბას, მე რე – და ჭე რას გა ნიზ რა ხავ და.
ბო ქა ული საყ ვა რე ლი ძე მი ძუნ ძუ ლობ და, ვინ წა მო იმ ღე რა, ვერ გა უგია, არ ავ ის უთ ქვამს და ის ევ წყნა რად გა უგ რძე ლე ბია მი მოს ვლა და ბაზ რის მი მო გა რე ნის მი მოთ ვა ლი ერ ება. გვერ დი დან ის ევ და უჭ ექია ვი ღა ცას, მი უხ ედავს, ცხვირ ჩა მოშ ვე ბუ ლი და და დარ დი ან ებულ ნი მდგა რან მყიდ ვე ლე ბიც და გამ ყიდ ველე ბიც, საყ ვა რე ლი ძეს ჯერ ხე ლი ჩა უქ ნე ვია, მე რე ჩაქ ნე ული ხე ლი უკ ან წა უღია, მე ორე შე უგ ებ ებია და ზურ გზე ხე ლებ დაწყო ბილ სა და ქო რე ბულ მხედ ველს გა უგ რძე ლე ბია სი არული. აღ არც წა მო უმ ღე რია, აღ არც წა მო უყ ვირია ვინ მეს.
– ამ ნა ირი ბო ქა ულ ებ ის ხელ ში კი დევ კარგა დაა ქა ლა ქი – გა ნაგ რძობს კო რეს პონ დენტი, – თუმ ცა რა ღა კარ გად, მე თევ ზე თა და მე ყას ბე თა ქუ ჩე ლე ბი ნაგ ვი სა და ხორ ცის სუნით იხ რჩო ბი ან, რა გინ და, რომ აქ არ ეყ აროს – მკვდა რი ქათ მე ბი, სა ქონ ლის თავფე ხი, შიგ ნე ული, ზო გი ერ თი თევ ზის ნა ხარშ წყალს ქუ ჩა ში აქ ცევს და ქო თავს იქა ურ ობა. ღო რები დარ ბი ან, ხან და ხან ფქვი ლის მა ღა ზი იდ ან ფქვილს ხვე ტენ და მა შინ უნ და ნა ხოთ მა თი ჩხუ ბი და ჭყვი ტინღრუ ტუ ნი. სა ქო ნე ლი ბღავის, თხაცხვა რი – პე ტე ლობს, ვთქვით უკ ვე, ღო რი ჭყი ვის და ამ კა კა ფო ნი აში ყურ თას მე ნა არ არ ის. ამ სი ბინ ძუ რე ში გარ ბიგა მორ ბი ან, ყი დი ან, ყი დუ ლო ბენ, მე ყას ბეს რკი ნის სვეტზე ხან დაკ ლუ ლი თხა, ხან ცხვა რი, ხან ძროხა ჰყავს ჩა მო კი დე ბუ ლი და ელ ის მუშ ტარს. შე უჩ ვევ ლე ბი ცხვირ ზე ხელ მო ჭე რი ლე ბი და დი ან, იქა ურ ები, ვი თომც არ აფ ერი, მშვენივ რად გრძნო ბენ თავს. ზო გი – ყი დუ ლობს, ზო გი– ევ აჭ რე ბა, ყვე ლას ეძ ვი რე ბა, ედ იდ ება ფა სი. ვი ღაც შლე იფი ანი ქა ლი გა მო ივ ლის და დად გე ბა მტვრის კო რი ან ტე ლი, ქა ლი ბაზ რის თავ ში, კუ დი ბო ლომ დე გა წე ლი ლი, და დი ოდა და მტვრის ფერ დე ბო და ცა, ამ ზოლს მგვე ლი აღ არ სჭი რიაო, ამ ას უკ ვე სხვა, კა იფ სევ დონი მი ანი ბულ ვა რის მტკეპ ნე ლი (ივ ანე აბ აშ იძე
უნ და იყ ოს) წერ და. ად რე დე დოფ ლებს, ის იც დღე სას წა ულ ებ ზე, ემ ოს ათ შლე იფი, მაგ რამ იმ ათ პა ჟე ბი ემ სა ხუ რე ბოდ ნენ, ახ ლა უპ აჟ ოდ და დი ან კუ დის ქნე ვი თო.
ინ გლის ში კო კოტ კე ბი, იგ ივე ნაძ რა ხი ქალე ბი, და დი ოდ ნენ შლე იფ ით, მე რე იმ ათ აც და უნ ებ ები ათ თა ვი.
„ამ ერ იკ აში შედ გა სა ზო გა დო ება წი ნა აღმდეგ შლე იფ ებ ისა და აუკ რძა ლეს ყვე ლა სა, ვინც კუ დებს ატ არ ებ და, შე სუ ლი ყო სა ხალ ხო ბაღ ში“.
იმ ათ ბაღ ში არ უშ ვებ დნენ, ჩვე ნე ბი, ხან დახან, ბა ზარ შიც დაშ ლე იფ ობ ენ. მტვე რი იღ ვიძებს და ისე იბ ურ ება ყვე ლა ფე რი, აღ არ აფ ერი ჩანს. შლე იფი – სიგ რძე ში, ფა სი – სი დი დე ში ერ თმა ნეთს ეჯ იბ რე ბი ანო.
შე იტყობ და ბაზ რის ხალ ხი, სა ნი ტა რუ ლი კო მი სია მო დი სო („ქა ლა ქის ერ თი გულ შემატ კი ვარ თა გა ნი საა“ ეს აზ რი) და არ ის ერ თი ფა ცი ფუ ცი, მიხ ვეტმოხ ვე ტა, დაწ მენდდაკრი ალ ება, დი დი და პა ტა რა რეცხავს, ხე ხავს, გვის, ას უფ თა ვებს, თა ვი სას მორ ჩე ბი ან, სხვათა ად გილს წმენ დნენ, მოხ ვე ტილს წყლით რეცხა ვენ, სარ კე სა ვით აპ რი ალ ებ ენ, შე ხე დავ, გა გე ხარ დე ბა, მი წაც, სო ხა ნეც, ქვა ფე ნი ლიც კამ კა მებს. კო მი სია წა ვა და რომ იყო, იმ აზე უფ რო აბ ინ ძუ რე ბენ, აქა ოდა, შეგ ვძლე ბია თვა ლის ახ ვე ვა, მე რეც იგ ივ ეს ვი ზამ თო.
სა სა ნი ტა რო კო მი სია კვი რა ში ერ თხელ მაინც უნ და ეს ტუმ როს აქა ურ ებს, ხან და ხან მოულ ოდ ნე ლა დაც და ეს ხას თავს, რომ გა იგ ოს აქა ური სი ბინ ძუ რის სიმ ყრა ლე და ჩარ ჩე ბის ყი ამ ყრა ლო ბაო.
ვინ მე ან ტო ნას შვი ლი წერს: ერ თი ჩარ ჩი სან თლით ეძ ებ და გა დამ დე ბი სნე ულ ებ ით დაავ ად ებ ულს. ეძ ებ და და პო ულ ობ და. რო გორც კი შე იტყობ და, მა ვა ნი ჭი რით აღ ეს რუ ლაო, იმ ოჯ ახ იდ ან ყვე ლა ფერს, ავ ეჯ ით დაწყე ბულს და ნიფხავპე რან გით გა თა ვე ბულს, „ნი ორ ის ნა ქუჩა ლათ“ (ანუ და ბალ ზე და ბალ ფას ში) იყ იდ და. უმ ეტ ეს ად, გარ დაც ვლი ლის ნახ მარ ნივ თებს ეტ ან ებ ოდა, რა მე თუ ჭი რი სუ ფალს ან უნ და და
31 elguja TavberiZedokumenturi proza
ეწ ვა, ან წყალ ში გა და ეყ არა ის ინი და, გრო შიც რომ მი ეც ათ, ყა ბულს იყო. ეს გროშ ზეც ევ აჭრე ბო და, რამ დე ნი მე ნივ თში აძ ლევ და კა პიკს და მყიდ ველს, სა ღი და ავ ად ობ აგა უკ არ ებ ელი ად ამი ან ის ნახ მა რიაო, ეფ იც მტკი ცე ბო და.
ჩარ ჩის გუ ლის გა სა ხა რად, ნა ყი დი და გასა ყი დი ფა სი ცა და მი წა სა ვით შორ დე ბო და ერ თმა ნეთს. ერ თი კვი რის წი ნათ გა დამ დე ბი სე ნით და ავ ად ებ ული ერ თი ყმაწ ვი ლი გარ დაიც ვა ლა, – გვე უბ ნე ბა იგ ივე ან ტო ნას შვი ლი, – რომ ლის ავ ეჯე ული ერთ ებ რა ელ ჩარ ჩვა ჭარს უყ იდია, ყაფ ნის წინ გა მო უტ ანია გა სა ყი დად და „ფი ცით აჯ ერ ებ და მყიდ ველს, რომ ეს ავეჯე ული არ ის ერ თი მო სამ სა ხუ რე თა გა ნის, რო მე ლიც და ითხო ვეს სამ სა ხუ რი დან და მი დის თა ვის ქვე ყა ნა ში და მის თვის იაფ ად გა ყი დაო“.
ად ვი ლად სარ წმუ ნოა, სამ სა ხუ რი დან დათხოვ ნი ლი და სამ შობ ლო ში მი მა ვა ლი ნა მოხე ლა რი ავ ეჯს ზურ გზე ვერ აიკ იდ ებ და. მყიდველს უც ებ ვერ მო ძებ ნი და და იძ ულ ებ ული შე იქ ნე ბო და, სა სურ ველ ში კი არა, „შე ნაძლევ ფას ში“ და ეთ მო.
ჩარჩ ური ას ერ თი ჩარ ჩი ვა ჭა რი „შე უც დენია“, რო მელ საც „ლო გი ნი ბა ლი შით“ შე უძენია. ორი დღის მე რე გა უგია, ვი სი ნახ მა რიც იყო და ყაფ ნის წინ ეჩხუ ბე ბო და თურ მე გამყიდ ველს:
„რო გორ თუ მე შე მო მატყუე და ჭლრე ქი ანის ნა წო ლი ლო გი ნი და ბა ლი ში მომ ყი დეო“.
რა უნ და ეთ ქვა ებ რა ელს? რა ღაცრა ღა ცები მი უკ იბმო უკ იბ ავს, მაგ რამ რომ მიმ ხვდარა, თავს ვე რაფ რით და იძ ვრენ და, გითხა რი, ვი სი ნახ მა რიც იყო, შენ არ მო მის მი ნე და რა ჩე მი ბრა ლიაო – იქ ით შე უტ ევია... ლო გი ნიც და უბ რუ ნე ბია, ბა ლი შიც.
ბო ლოს სა მარ თლი ან ად და ას კვნი და ანტო ნას შვი ლი: „სა ჭი როა, რომ ჯე რო ვა ნი ყურადღე ბა მი აქ ცი ონ, ვი საც ჯერ არს, ამ გვარ ებ რა ელს, რომ გა დამ დე ბი სე ნით გარ დაც ვალე ბუ ლის ავ ეჯე ულ ებ ის ყიდ ვა აუკ რძა ლონ, რად გან სხვა ოჯ ახ ში აც არ გა ავ რცე ლონ ავად მყო ფო ბა“.
ვი ღაც – სი მინ დს, ვი ღაც – ღომს, ვი ღაც – ფქვილს, ვი ღაც – ქა თამ სა და ასე შემ დეგ ყიდდა მა მა სის ხლად, ებ რა ელ ჩარ ჩს გამ დიდ რე ბის იოლი, მაგ რამ სა ხი ფა თო გზა ამო ურ ჩე ვია.
იაფ ად ნა ყი დი, შე ეძ ლო, რო გორც უნ დოდა, ისე გა ეძ ვი რე ბი ნა, მაგ რამ ის ეთი რამის გა ყიდ ვა, რაც სა ვა რა უდ ოდ, მყიდ ველს დააავადებდა, და ნა შა ული გახ ლდათ და ამა ების თვის, ვი საც ჯერ არს, მარ თლაც უნ და მი ექცი ათ ყუ რადღე ბა.
მი ხე ილ, მო შა და რა ფი ელ მო ში აშ ვი ლე ბი მდიდ რე ბი იყ ვნენ, მაგ რამ მე ტი მო ინ დო მეს. აქა ოდა, რაც ვი შო ვეთ, სა კუ თა რი შრო მით, წვი თა და დაგ ვით მო ვი პო ვეთ, სხვა ნი უც ებ დაგ ვე წი ენ ქო ნე ბით, ჩვენც უც ებ გვინ და, გავას წრო თო.
1894 წლის ნო ემ ბრის ბო ლოს ბო ქა ულს ძმე ბი მო ში აშ ვი ლე ბი გა მო ეცხად ნენ და შესჩივ ლეს, ჩვენს მა ღა ზი აში, რო მე ლიც ქა ლა ქის ცენ ტრში, ხა ნა ნაშ ვი ლის სახ ლშია, ვი ღა ცას ჭე რი ამო უჭ რია და 3 ათ ასი მა ნე თის სა ღი რალი სხვა დას ხვა სა ქო ნე ლი და ძვირ ფა სი ნივთე ბი წა უღიაო.
გა და რე ულა ბო ქა ული და მომ ხდა რი ამ ბა ვი პო ლიც მე ის ტე რის თვის უთ ქვამს. ორ ივე მი სულა მო ში აშ ვი ლე ბის მა ღა ზი აში, დაკ ვირ ვე ბი ან ჭერს. ისე სუფ თად და კოხ ტად ყო ფი ლა ამ ოჭრი ლი, გაკ ვირ ვე ბი ათ. თა ნაც ბო რო ტად განმზრახ ვე ლი მა ღა ზი იდ ან თუ ავ იდ ოდა თურ მე ჭერ ში, თო რემ გა რე დან, სა ხუ რავ ზე, უეჭ ვე ლად ფე ხი და უც ურ დე ბო და და სულს გა აცხებ და. ამოჭ რი ლი ალ აგ იც შე უმ ოწ მე ბი ათ, სუს ტზე სუსტი ად ამი ანი, უფ რო – ბავ შვი თუ გაძ ვრებგამოძ ვრე ბო და. თა ნაც ძმე ბი ირ წმუ ნებ დნენ, მაღა ზია და კე ტი ლი დაგ ვიხ ვდა, გა რე და ნაა ამ ოჭრი ლიო. „ეს საქ ცი ელი თქვე ნი მო ხერ ხე ბა უნ და იყ ოს“ – და უბ რი ალ ებია თვა ლე ბი ბო ქა ულს ძმა თა მო ში აშ ვილ თათ ვის. გვერ დით მდგომ სვი მო ნიშ ვილს ულ ვა შებ ში ჩა ცი ნე ბია და ბო ქაულ ის თვის უბ რძა ნე ბია – მა ღა ზია გაჩხრი კეო.
„გაჩხრე კის დროს აღ მოჩ ნდა, რომ ძმათ მო ში აშ ვი ლებს სხვა დას ხვა ნივ თე ბი უგ ირ ავ
32elguja TavberiZe dokumenturi proza
ები ათ, ხო ლო რო დე საც სა ვაჭ რო წიგ ნე ბი გადა ათ ვა ლი ერ ეს, ჰნა ხეს, რომ ფუ ლის მი ცე მის დროს დი დი სარ გე ბე ლი აუღი ათ, ე.ი. 150, 186 %. ამ ის გა მო ძმა ნი მო ში აშ ვი ლე ბი სა მარ თალში იქ ნენ მი ცე მულ ნი“.
ნივ თებს გი რა ოში იტ ოვ ებ დნენ, სა ნაცვლოდ ფულს აძ ლევ დნენ, მე რე ნივ თე ბის მითვი სე ბაც გა ნიზ რა ხეს. ამ ოჭ რეს თა ვი ან თი მაღა ზი ის ჭე რი და თვი თონ ვე გა იქ ურ დეს თა ვი. რომ შერ ჩე ნო დათ, მა შინ გე ნა ხათ მო გე ბა!
მო ში აშ ვი ლებს ორი ბრა ლი წა უყ ენ ეს: მთავრო ბის უნ ებ არ თვოდ გამ სეს ხე ბე ლი კა სის წარ მო ება და ქურ დო ბა. მო შა და მი ხე ილი რვარვა თვით ჩა აყ უდ ეს, რა ფი ელს, მცი რეწ ლოვნო ბის გა მო, აპ ატი ეს.
თბი ლი სელ მე ორე გილ დი ის ვა ჭარს იოს ებ ქავ თა რა ძეს უკ ეთ ესი რამ მო უფ იქ რე ბია. – გასეს ხე ბულ მა ნეთ ზე თვე ში ათ პრო ცენ ტს ახდე ვი ნებ და, თან წე რილს აწ ერ ინ ებ და მსეს ხებელს, ვი თომ ის ნივ თი, რო მე ლიც, სი ნამ დვილე ში, გი რაო გახ ლდათ, ქავ თა რა ძეს ეყ იდ ოს. ვინ მე რომ გა მო და ვე ბო და, წე რილს ან ახ ვებ და – არ ავ ით არი „გამ სეს ხე ბე ლი კა სა“ არა მაქ ვს, ნივ თებს ვყი დუ ლობ, ნა ყიდ ში, ბუ ნებ რი ვია, ფულს ვიხ დი, ტყუ ილ ად ვინ მა ჩუ ქებ სო.
პატ რო ნიც ვერ მო უგ ებ და სა მარ თალ ში – ხე ლის მო წე რით ად ას ტუ რებ და, ესა და ეს ნივთი იყ იდა ჩემ გა ნო.
ეს თბი ლის ში ხდე ბო და, ქუ თა ის ელ ჩარ ჩებს მი ვუბ რუნ დეთ.
ორ პი რის გზა ზე მო ვაჭ რე მე დუქ ნე თურმე მი ბა რე ბულ ნივ თზე ან უარს ამ ბობ და, არ მო გი ბა რე ბიაო, ან შე უც ვლი და, ან კი დევ ორს გა მო უჩ ენ და, ერ თს (ყვე ლა ზე ძვირ ფასს) მოაყ უჩ ებ და. ვი ღაც ახ ალ გაზ რდა ყმაწ ვილს ნაბა დი, ბაშ ლა ღი და კა ლო შე ბი მი უბ არ ებია. მე დუქ ნეს უარი უტ კი ცავს, არც ერ თი, არც მე ორე, არც მე სა მე თვა ლით არ მი ნა ხავ სო. ახალ გაზ რდას სი ლა გა უწ ნავს და ბაშ ლა ღი და კა ლო შე ბი გა მო უჩ ენი ათ, ნა ბად ზე უკ აც რა ვად დარ ჩე ნი ლა. რაც არ მო გი ბა რე ბია, რას ითხოვ, წე ღან შე მე შა ლა, მაგ რამ ხომ უც ებ გა მო ვას
წო რე – ბაშ ლა ღი და კა ლო შე ბი მო გარ თვით, ნა ბა დი თვა ლით არ მი ნა ხავს და სა იდ ან გა ვაჩი ნოო.
მი დი და ეჩხუ ბეო – წერ და ვინ მე „მგზავ რი“ „ცნო ბის ფურ ცელ ში“.
ჩარ ჩი რა ჩარ ჩია, ათ ას ნა ირი ხრი კი არ მოიფ იქ როს. ამ მე დუქ ნემ ეს მო იგ ონა, იმ ან – სხვა, იმ ან – სხვა, დღე ერ თია, ჩარჩვა ჭარ თა გა მომ გო ნებ ლო ბის ათ ას ამ ბავს გა იგ ონ ებო.
მწვა ნი ლის ბა ზარ ში მთე ლი დღე ფრი ალ ებდა ფე რა დი ბა ირ აღი, ვინ უყ ურ ებ და, – იფ რიალ ოსო – ფიქ რობ დნენ.
სექ ვოიების ჩრდილ ში
ფერ მის გზი დან არ ქი ელ ის გო რა ზე ას ასვლე ლი ბი ლი კის იქ ითაქ ით ვე ლუ რი ვარ დები ჰყვა ოდ ნენ. ვიწ რო და სა სი არ ულ ოდ სახი ფა თო გზაწვრი ლი სო ნა მკერ ვა ლი ძემ ისე აირ ბი ნა, მაგ ნო ლი ები არ და უნ ახ ავს. დი ლით, ზე ვი დან ქვე ვით მო მა ვალ მა, უხ იფ ათ ოდ რომ გა ევ ლო, უც ნა ურ ად გა დაჯ ვა რე დი ნე ბუ ლი ყვა ვი ლის რამ დე ნი მე ტო ტი ხე ლით გა და წია. ახ ლა, ბი ლი კის ათ ავ ებ ის ას, მო იხ ედა უკ ან და გაკ ვირ და – ერ თმა ნეთ ში გა დახ ლარ თულგად მოხ ლარ თუ ლი ყვა ვი ლე ბით გა და ბურ დული გზა რო გორ ამ ოვი არეო. თუმ ცა იმ წამ სვე გა იფ იქ რა, – რა მე ვარ დე ბა, ჩემ თვის ყვე ლაფე რი დას რულ დაო და სახ ლი სა კენ გა იქ ცა.
დი ლით, გაღ ვი ძე ბის თა ნა ვე აფ ორი აქ და. იმ დღეს ფერ მის ბაღ ში იმ ას უნ და შეხ ვედ როდა, „ვი სი შემ ყუ რეც დი დი ხა ნია იყო“. სო ნა და სა შუ ალო სას წავ ლებ ლის შე გირ დი გ. გზი ანი (ალ ბათ გორ დე ზი ანი ან გო რო ზი ანი ან ამ ნაირი) კაი ხა ნი ერ თმა ნე თის შემ ყუ რე ნი ყო ფილან. ვაჟს ცო ლო ბის პი რო ბა მი უცია და იმ დღეს, ვარ დო ბის თვის ოც დარ ვა ში, 1902 წლისა, ერ თმა ნე თის თვის უკ ან ას კნე ლი სიტყვა უნ და ეთ ქვათ.
თით ქმის კი არა, მარ თლა გა დაწყვე ტი ლი ეგ ონა ყვე ლა ფე რი. სჯე რო და, ერ თმა ნე თის
33 elguja TavberiZedokumenturi proza
გა რე შე ვერ გაძ ლებ დნენ, ფერ მის ბაღ ში შეხვედ რით კი დევ ერ თხელ გა ნამ ყა რებ დნენ სიყვა რულს. ასე ეგ ონა, ასე სწამ და. წრი ალ ებ და, გა დი ოდა, გა მო დი ოდა, რა ღაც იმ წუ თის თვის სა ჭი რო ავ იწყდე ბო და, რაც არ ჭირ დე ბო და, ახ სენ დე ბო და. იმ დრო ის მო ახ ლო ებ ას გუ მანობ და, გზაწ ვრილ ზე რომ უნ და დაშ ვე ბუ ლიყო, ჩქა რა, მაგ რამ ფრთხი ლად ევ ლო და საყვა რელ ად ამი ანს შეხ ვედ რო და ფერ მის ბაღ ში.
ვერ დათ ვლი, რამ დენ წყვილს უთ ქვამს ერ თმა ნე თის თვის აქ უკ ან ას კნე ლი სიტყვა?! ბულ ვარ ში იშ ვი ათ ად გახ მი ან ებ ულა შეყ ვა რებულ თა ფი ცი და მტკი ცი, უფ რო ქა ლა ქის გან მო შო რე ბით შე იყ რე ბოდ ნენ და გა ამ ხელ დნენ გუ ლის ნა დებს.
სო ნა ელ ოდა, მტკი ცე სიყ ვა რულს კი დევ ერ თი მიყ ვარ ხა რის თქმით გა ნამ ტკი ცებ დნენ, ჯვრის წე რის დღეს დათ ქვამ დნენ და ბედ ნი ერად იცხოვ რებ დნენ. წე სით, რი გით, სხვა რა მის მო ლო დი ნი ეჭ ვით შეპყრო ბილს თუ ექ ნე ბო და. გი ორ გი თქმით ხომ ეუბ ნე ბო და, თვა ლე ბიც ამ ხელ დნენ სიყ ვა რულს, მაგ რამ სო ნას იმ დილით ყვე ლა ფე რი უც ნა ურ ად ეჩ ვე ნე ბო და. ეგონა, გი ორ გი ფერ მის ბაღ ში არ მო ვი დო და და ამა ოდ დაშ ვრე ბო და, მე რე ის იც აეკ ვი ატა, ვიღაცვი ღა ცებს გა მოგ ზავ ნის და ის ინი მეტყვიან, აქ კი არა, სხვა გან გე ლო დე ბაო.
სიყ ვა რულ ზე უარი გულ შიც არ გა უვ ლია, მო მატყუ ებს, იქ ნებ სუ ლაც სად მე და მე მა ლოს, მა ლო დი ნოს და მე რე გა მოჩ ნდეს – ფიქ რობ და, თან ჩახ რა მულ და და ოღ რო ჩოღ რო ებ ულ გზას აკ ვირ დე ბო და. უჩ რდი ლო ალ აგ ას გამ ხმა რი მი წა იფ შხვნე ბო და და ფეხ ქვეშ მიხ რი ალ ებ და, ჩრდი ლო ვან ში შემ ხმა რი ტა ლა ხი იზ ილ ებ ოდა წუ ღე ბით.
სო ნას თით ქოს გუ ლი უგ რძნობ დაო – გიორ გის, „ჯერ კი დევ აუხ სნე ლი მი ზე ზის გა მო, უარი უთ ქვამს სა მუ და მო და კავ ში რე ბა ზე“ – გვე უბ ნე ბა ისო, იგ ივე ის იდ ორე კვი ცა რი ძე.
ნუ გა ვიკ ვირ ვებთ, იმ დრო შიც არ აფ ერი იყო ამ აში უჩ ვე ულო, „უკ ან ას კნელ სიტყვა ში“ ან სიყ ვა რუ ლი და სა მიდღემ ჩიო თა ნამ ყო ფო ბა
მჟღავ ნდე ბო და ან ის, ერ თმა ნე თის თვის რომ არ იყ ვნენ გა ჩე ნილ ნი. ნურც „ერ თი მე ორ ის შემ ყუ რე ობ ას“ გა ვა იგ ივ ებთ ხორ ცი ელ ერ თიან ობ ას თან, პი რი ქით, ამ ორ სიტყვა ში, ამ აღლე ბუ ლი სიყ ვა რუ ლი უნ და ვი გუ ლის ხმოთ. პირო ბა შეს რუ ლე ბის მე რეა მყა რი და შე უვ ალი. გი ორ გის რა მი ზე ზით უთ ქვამს უარი, არ ვიცით. რო გორც არ უნ და აეხ სნა, ლო გი კუ რად შე უვ ალ იც რომ ყო ფი ლი ყო მი სი უარი, ბუ ნებრი ვია, ქალს ელ და ეც ემ ოდა, დამ წუხ რდე ბოდა, აფ ორი აქ დე ბო და, გა და ირე ოდა, იშ ვი ათი გა მო ნაკ ლი სი იმ ას აც იზ ამ და, რაც სო ნამ ქნა – შინ დაბ რუ ნე ბის თა ნა ვე და ლია სა წამ ლა ვი.
სუ ლის შემ ძვრე ლი ამ ბა ვია, ტრა გი კუ ლი, არც ისე ხში რად, მაგ რამ მა ინც გა გო ნი ლი და წა კითხუ ლი.
მე რე მომ ხდა რი, იქ ნებ ვცდე ბო დე, მაგ რამ უფ რო ქარ თვე ლი კა ცის ხა სი ათ ში ჩა კი რუ ლი დაძმო ბის გა მოვ ლი ნე ბა მგო ნია.
„გა უგია თუ არა ეს სო ნას ძმას (სა მო ქა ლაქო სას წავ ლებ ლის 17 წლის მო წა ფეს), აუღია და რე ვოლ ვე რით თა ვი მო უკ ლავს“.
ქარ თუ ლი ხა სი ათი – რე ვოლ ვე რის ტყვიით გატყორ ცნი ლი – ამ ამ ბავ ზე რომ რა მე ეთქვათ, ასე და წერ დნენ ცის ფერ ყან წე ლე ბი.
ძმას არ შე ეძ ლო, უიმ ედო სიყ ვა რუ ლის მსხვერ პლი დი სათ ვის ეც ქი რა, არ და ლო დებია, გა დარ ჩე ბო და თუ არა (მო წამ ლუ ლე ბიც ხომ დახ სნი ან სიკ ვდილს), ამ ბის გა გე ბის თა ნავე ტყვი ას შე უშ ვი რა შუბ ლი.
წარ მო იდ გი ნეთ, რა უბ ედ ურ ება დატ რი ალებ ულა – სა სო წარ კვე თილ მა შეყ ვა რე ბულ მა სა წამ ლა ვი და ლია, ძმამ რე ვოლ ვე რი და იხ ალა.
უბ ედ ურ დე დას ორ ივე თო ფუ რი ას სა ავად მყო ფო ში წა უყ ვა ნია. „რამ დე ნი სა მე სა ათის შემ დეგ მო წამ ლუ ლი ქა ლიშ ვი ლი დი დის ტან ჯვით გარ და იც ვა ლა. ბო ქა ულ ის მი ერ ჩვე ნე ბის ჩა მორ თმე ვი სას უკ ან ას კნე ლი მი სი სიტყვე ბი იყო: „ოჰ, რა ტომ დამ ტან ჯე ასე გიორ გიო“. ვაჟს, ექ იმ ებ ის სიტყვით, მორ ჩე ნის პი რი აქ ვს“ – წერს ისო.
გა დარ ჩა, არ გა დარ ჩა – ვერ გეტყვით.
34elguja TavberiZe dokumenturi proza
სო ნას ძმის სა ხე ლი არ ვი ცით. კარ გი იქნე ბო და, გვცოდ ნო და. მოს წავ ლე ყო ფი ლა, თა ნაც 17 წლის. კითხვით ბევ რს კითხულობ და თუ ცო ტას, ვე რა ფერს გეტყვით. დარწმუ ნე ბით იმ ას მო გახ სე ნებთ, გა ნათ ლე ბული ყო ფი ლან მკერ ვა ლი ძე ნი, ორ მოს წავლ ეს, სო ნას და მის ძმას, კი დევ ერ თი და ჰყო ლი ათ, რო მე ლიც ხო ნის სა ოს ტა ტო სემი ნა რი აში ას წავ ლი და. იმ დრო ში, ზო გი ერთ ოჯ ახ ში, ერ თიც არ მო იძ ევ ებ ოდა წე რაკითხვის მცოდ ნე, მკერ ვა ლი ძე ებ ში, სულ მცი რე, სა მი ად ამი ანი წერ და და კითხუ ლობ და.
წა კითხულს გრძნო ბი ერ ად აღ იქ ვამ დნენ. თვლიდ ნენ, სი ცოცხლე უს იყ ვა რუ ლოდ ჩი რადაც არ ღირ სო, ამ იტ ომ გა აკ ეთა ძმამ ის, სხვა გულ შიც რომ არ გა ივ ლებ და – სიკ ვდი ლი ამ ჯობი ნა სიყ ვა რულ ში და ჩაგ რუ ლი დის ყუ რე ბას.
ის იდ ორე კვი ცა რი ძეს ამ ბის მე სა მე მოქ მედი გმი რის მოქ მე დე ბაც არ ავ იწყდე ბა:
„ამ უბ ედ ურ ებ ის დამ ტრი ალ ებ ელი მოს წავლე გზი ან იც იმ დღეს ვე თა ვის მოკ ვლას აპ ირებ და, მაგ რამ ამ ხა ნაგს გა მო უტ აც ნია მის თვის ხე ლი დან რე ვოლ ვე რი“.
ტრა გე დი ის თვის შტრი ხია, არა არ სე ბი თი, მაგ რამ მა ინც და მა ფიქ რე ბე ლი – ქვა არ დებია გულ ში, ბევ რი, ალ ბათ, ასე მო იქ ცე ოდა – შე ნი სიტყვის გა მო ის ობ ით ორი ად ამი ანი სიცოცხლეს გა მო ეს ალ მა, შენ რა ღა დაგ რჩე ნია...
ძმის ამ ბა ვი მა ინც სხვაა.სხვა და ძნე ლად სა ხელ და სარ ქმე ვი – დის
სიყ ვა რუ ლი, ღირ სე ბა, პა ტი ოს ნე ბა, შე უბღალა ვო ბა, დის უიმ ედო სიყ ვა რუ ლით გა ჩე ნი ლი უს ამ ანო უს ასო ობა, ვაჟ კა ცო ბა, რა ინ დო ბა და კი დევ – რა ვი ცი, რა არა.
ხომ უამ რა ვი ამ ბა ვი გვახ სოვს გარ და რეული სიყ ვა რუ ლი სა, ეს ეც ერთერ თია, 1902 წლის „ცნო ბის ფურ ცლის“ ფურ ცლებ ში ჩაკარ გუ ლი.
მკერ ვა ლი ძე თა მა მა მე პუ რე ყო ფი ლა. კიბი დან ჩა მო ვარ დნი ლი და ფეხ მო ტე ხი ლი თოფუ რი ას ბალ ნი ცა ში მკურ ნა ლობ და თურ მე. რო გორ შე იქ ნე ბო და, სა წამ ლავ და ლე ულ ქა
ლიშ ვილ სა და ტყვი ად ახ ლილ ვა ჟიშ ვილს რომ მი იყ ვან დნენ! ენ ით აუწ ერ ელი, ძნე ლად და სახა ტი ტრა გე დიაა მთე ლი ოჯ ახ ისა. უიღ ბლო ბა და უს იყ ვა რუ ლო ბა და უნ ათ ლავს მკერ ვა ლიძე თათ ვის გან გე ბას.
რო მე ოსა და ჯუ ლი ეტ ას ახ სე ნე ბენ, ვერტერს, იზ ოლ დას, სხვებს, სო ნა მკერ ვა ლი ძის ტრფო ბა დი დი მწერ ლის თვალ სა წი ერ ში ვერ მოხ ვდა, მაგ რამ რი თაა ნაკ ლე ბი. მე რე კი დევ, საქ ვეყ ნოდ რო მაა ცნო ბი ლი – ნა პო ლე ონ მა პი რა მი დე ბის ჩრდილ ში „ვერ ტე რის ვნე ბა ნი“ რამ დენ ჯერ მე გა და იკ ითხაო. ვინ იც ის, ფერმის ბაღ ში (სიყ ვა რუ ლის ძეგ ლი რომ იდ გეს, კაი იქ ნე ბო და), სექ ვოიების ჩრდილ ში, რამდე ნი მტკი ცე სიტყვა გახ მი ან ებ ულა, რამ დე ნი ორ ჭო ფუ ლი, რამ დე ნი უარი დას ცდე ნია ბა გეებს და რამ დე ნი დი ახ ით აძ გე რე ბუ ლა გუ ლი.
იქ – პი რა მი დე ბის, აქ – სექ ვოიების ჩრდილ ში.
ქრის ტე შო ბის თვის ოც და ოთხი
მო სა მარ თლე ან ტონ ხა ბურ ზა ნი ას ეგ ონა, სა უკ უნეა, რაც ეპ იფ ანე ცენ ტე რა ძე მემ სახუ რე ბაო. სა შუ ალ ოზე მა ღა ლი ტა ნის, ჩაფსკვნი ლი და ჯიჯ გვი ან ტო ნი, ხა რი ვით ფარ თო თვა ლე ბით ნაც ნობუც ნობ თათ ვის დიდ ხანს მიშ ტე რე ბა რომ ჩვე ოდა, გაღ ვი ძე ბის თა ნა ვე გას ძა ხებ და:
– რა ის ათ ვის არა ჰყეფს ძაღ ლი, ეპ იფ ანე?!– ძი ნავს, ბა ტო ნო! – ამო იკ ნავ ლებ და მა ღა
ლი და ხმელხმე ლი, სა ხე ნაყ ვა ვი ლა რი, ცალფეხ და მოკ ლე ბუ ლი და სი არ ულ ის ას თა ვის აქეთიქ ით მო ქა ნა ვე მსა ხუ რი.
– სახ ლი, სა დაც ძაღ ლი არა ჰყეფს და მა მალი არა ჰყი ვის (ჰს გა მორ ჩე ული ჟღე რა დობით ამ ბობ და) სახ ლი არაა. – გა აზ მო რებ და და ისე ამო იყ ვი რებ და, მე ზობ ლებს ეს მო და.
– ის ეთი ამ ინ დია, ძაღ ლი არ გა იგ დე ბა, ბა ტონო, გა რეთ, შე ცივ და, ალ ბათ და შე იბ უდ რა საძაღ ლე ში – კა რე ბის ზღურ ბლთან ატ უზ ულ მსახურს ხა ლა თის გას წო რე ბა ვერ მო ეს წრო. იდ გა,
35 elguja TavberiZedokumenturi proza
თვა ლე ბით ან ტო ნის კენ გაქ ცე ული და ტან საცმელს ხან ერთ, ხან მე ორე მხა რეს ქა ჩავ და.
– ძაღ ლის ბე დი გაქ ვს, ეპ იფ ანე, ძაღ ლის. მინ დო და, ამ დი ლით სა სა მარ თლო ში გა მომ ყოლო დი, სა ბუ თე ბი წა მო გე ღო, მა რა, რა გინ და, ვერ წა მოხ ვალ, და გის ველ დე ბა თოვლწვი მაში. – და უყ ვი რებ ლად გა აზ მო რა და სწრა ფად წა მოხ ტა სა წო ლი დან.
– მიბ რძა ნე, ბა ტო ნო, ძაღ ლის ფეხს გა მოვი ბამ და ძაღ ლის ფე ხის მომ ჭმელს არ გა ვა ხარებ. – მტკი ვან ფეხს დაყ რდნო ბილ მა ბურ თივით შე ათ ამ აშა თა ვი ჰა ერ ში და ჯა რის კა ცივით გა იჯ გი მა.
– ააყ ეფე ძაღ ლი, ეპ იფ ანე, ააყ ეფე... – ისე და იძ ახა, სარ კმელ ში მო ყუ რა დე თა ვი არ მოუტ რი ალ ებია.
– უმ იზ ეზ ოდ ყე ფას და ეჩ ვე ვა, – შე ჩერ და, აქ ეთიქ ით გა იხ ედ ა, – უმ იზ ეზ ოდ მა ყე ფა რი არც ძაღ ლი ვარ გა, არც კა ცი, ჩე მო ბა ტო ნო – ზღურ ბლი დან აივ ან ზე გა ჩა კუნ და.
სა უბ რით ატყობ და ეპ იფ ანე, კაი ხა სი ათზე ბრძან დე ბო და უფ ალი მო სა მარ თლე. ძმებ ხა ბურზა ნი ებს მარ თალ კა ცე ბად იც ნობ დნენ. ან ტო ნის ძმა, მაქ სი მე, ჩო ხა ტა ურ ში პრის ტავობ და. ყა ჩა ღი, მო ყა ჩა ღო და სიმ შვი დის მოყვა რუ ლი გუ რუ ლე ბიც ემ ად ლი ერ ებ ოდ ნენ.
– ძაღ ლი გვჯო ბია, ძაღ ლი, ეპ იფ ანე, ერთგუ ლია, – ჰა ერს შე ის უნ თქავ და – ად ამი ან ზე მე ტად ერ თგუ ლია. ეს ჭი ან ჭვე ლე ბი მა ინც რა ყო ფი ლან, კა ცო, – სარ კმელ ში ისე იყ ურ ებოდა, იფ იქ რებ დი, ჭი ან ჭვე ლებს აკ ვირ დე ბაო – ჯა რიც ჰყო ლი ათ, ყმე ბიც, მო სა მარ თლეც...
– საკ ვირ ვე ლია ბუ ნე ბა, დე ილ ოც ოს, ბა ტონო, მი სი გამ ჩე ნი, – სცა და ეპ იფ ან ემ სიტყვის ჩაკ ვე ხე ბა.
– ბრა ზი ლი აში ათი ათ ას ობ ით ჭი ან ჭვე ლა ად ის თურ მე ხე ზე, ყუნ წში წყვე ტენ ფოთ ლებს, რომ ლებ საც სო კოს მო სა შე ნებ ლად იყ ენ ებ ენ, სო კოს ჭა მენ, ფოთ ლებს – არა.
– რა დროს ჭი ან ჭვე ლე ბია, ბა ტო ნო, ქრისტე შო ბის თვე დე ილ ევა სა ცაა, ოც და ოთხია დღეს.
– ხე ზე აბ ობღე ბი სას რო მე ლი მე ჭი ან ჭველამ უკ ან რომ და იხი ოს, – ისე გა აგ რძე ლა ანტონ სტე ფა ნიჩ მა, ეპ იფ ან ეს ნათ ქვა მი არც გაუგ ონია – ჯერ მო სა მარ თლე შე უტ ევს, თუ ვერ მო არ ჯუ ლებს, მე რე ჯა რი გა და უვ ლის, აბ ა, ჩვენ სა ვით კი არაა, ერ თმა ნე თის გა ტა ნა იციან, უკ ანა წინ მა ვა ლის მცვე ლია, ის კი დევ უკან მყოფ თათ ვის ფა რი და მახ ვი ლი, ად ამი ანები ერ თმა ნეთს ვჭამთ, ვკლავთ, გახ სოვს, ჩე მი დე იდ აშ ვი ლი – ნი კო კან დე ლა კი მე გო ბარ მა – და თა კო პა ლე იშ ვილ მა სა სიკ ვდი ლოდ რა ნა ირად გა იმ ეტა? – სი ნა ნუ ლი გა ერია ხმა ში.
– მახ სოვს, ბა ტო ნო, მახ სოვს, იმ დღეს რა და მა ვიწყებს...
ხუ თი წლის წი ნათ იოს ებ გე გე ლაშ ვი ლის სამი კიტ ნო ში ნი კო კან დე ლა კი რომ მოკ ლეს, ანტონს თით ქმის ერ თი წე ლი აღ არ წა მო უყ ვი რია – ააყ ეფე, ააყ ეფე, ეპ იფ ანე, ძაღ ლიო. მსა ხურმა, გა და ავ იწყდაო, იფ იქ რა, მაგ რამ გა თენ და ერ თი მშვე ნი ერი დი ლა და ააყ ეფე, ააყ ეფეო... – ადღლო ფინ და სა წო ლი დან სა ნა ხევ როდ წამომ დგა რი.
გე გე ლაშ ვი ლის სა მი კიტ ნო ში დღე ში ხშირად სა მიოთხი ჩხუ ბიც მომ ხდა რა. მოჩხუ ბარ და ყი ამ ყრალ (გა ზე თე ბი ცუ დი ყო ფაქ ცე ვის კა ცა დაც იხ სე ნი ებ ენ) მი კი ტან თან მის ნა ირები იკ რი ბე ბოდ ნენ. უმ ტვრევ დნენ ერ თმა ნეთს თავპირს, იშ ვი ათ ად – კლავ დნენ კი დეც. ნი კო კან დე ლა კი სა მი კიტ ნო ში ქე იფ ობ და, კო პა ლეიშ ვი ლი და მი სი ამ ხა ნა გი რომ შე სუ ლან, ღვი ნო მო უთხო ვი ათ. კო პა ლე იშ ვილს ზურ გი შე უქ ცევია. ნი კოს ხე ლით მო უბ რუ ნე ბია, ეგ უზ რდელო ბაა, რო გორც წე სია, ისე და დე ქიო, და თას (კო პა ლე იშ ვი ლის სა ხე ლია) ხე ლი აუკ რავს, ნი კოს სი ლა გა უწ ნავს. ჩა რე ულ ან იქ მყო ფე ბი და თით ქოს ყვე ლა ფე რი ჩაწყნა რე ბუ ლა. კო პალე იშ ვილს რომ ადღეგ რძე ლებ დნენ და ჭი ქე ბი ტუჩ თან მი იტ ან ეს, ეს ამ დგა რა, გაქ ცე ულა, მივარ დნი ლა ნი კოს, ამო უც ლია ხან ჯა ლი და ჩაურ ტყამს კი სერ ში.
სას წა ულიაო, ამ ბობ და ეპ იფ ანე, ან ტო ნიც – კა ცი სხვა მა გი დი დან გა მო იქ ცეს, ხან ჯა ლი წა
36elguja TavberiZe dokumenturi proza
გარ თვას, ამო აძ როს და კი სერ ში ჩა გარ ტყა სო. ნი კო კან დე ლა კი, ბუ ნებ რი ვია, ხან ჯლის წართმე ვას და კი სერ ში ჩარ ტყმას არ ელ ოდა. მოულ ოდ ნე ლო ბი თა და სის წრა ფით ის არ გებ ლა მე ტო ქემ. ის იც უნ და ჩა ვაგ დოთ სათ ვა ლავ ში, ნი კოც მთვრა ლი რომ იყო, სიმ თვრა ლემ და აბნია, თო რემ რო დი ნის ქვას მიწ ვდა დაჭ რი ლი და იმ ით და უწყო და თას ცე მაო, ამ ბო ბენ. თა ვი დანაც ასე მო იქ ცე ოდა, ვერც ხან ჯალს წა არ თმევდა, ვერც სა სიკ ვდი ლოდ გა იმ ეტ ებ და ვინ მე.
ან ტო ნის ოჯ ახ ში წელ თაღ რიცხვაც ამ ამბავს და უკ ავ შირ და. რო დის მოხ და მაი, ეპ იფანე? – და უქ აჩ ავ და დიდ და მუ გუ ზა ლი ვით ბრდღვი ალა თვა ლებს. რო დის და ნი კოს სიცოცხლე ში, ან გარ დაც ვა ლე ბის მე რე, ჩე მო ბა ტო ნო, – ეტყო და მსა ხუ რი.
– ჩე მო ეპ იფ ანე, დღეს ნი კოს გარ დაც ვა ლები დან ხუ თი წე ლი სრულ დე ბა, სწო რედ ქრისტე შო ბის თვის ოც და ოთხში მი აბ არა სუ ლი უფ ალს. ამ იტ ომ სუ ლაც არ წა ვი დო დი სამ საჯუ ლო ში, ფრი ად სა სა ცი ლო და საკ ვირ ვე ლი საქ მე რომ არ მქონ დეს სამ სჯე ლო, – რამ დე ნადაც შე ეძ ლო, მოწ კუ რუ ლი თვა ლე ბით გა ხე და მსა ხურს.
ეპ იფ ანე არ შე პა სუ ხე ბია.ან ტო ნი, მკვლე ლო ბის გარ და, ყვე ლა ფერს
სა სა ცი ლოს ეძ ახ და. ვი ღა ცამ ვი ღა ცის მი წა და ის აკ უთ რა, ის თუ არა, შვი ლე ბი მა ინც და აბრუ ნე ბენ, სა მა რე ში ხომ არ ჩა იტ ან ენ, – ერ თმა მე ორე გა ლან ძღა და გა მო თათხა, და ავ იწყდება იმ მე ორ ეს, ამ ქვეყ ნად რაა სა მიდღემ ჩიო, წყე ნის ხა ნი ერ ება ვის გა უგ ონიაო, თავპირი და ულ ეწ ეს... მო უშ უშ დე ბათ ჭრი ლო ბე ბი და გა და კოც ნი ანო. მთა ვა რია, ერ თმა ნე თი არ მოკ ლან, წარ თმე ულ სი ცოცხლეს არ აფ ერი ეშვე ლე ბაო. იმ დღეს, მარ თლაც, უც ნა ური საქ მე უნ და გა ნე ხი ლა. სა ლო მი ნაოელი ვა სილ ნი კოლო ზის ძე ერ ის თა ვი რუ სე თის ქა ლაქ ნი კო ლაევ ში მცხოვ რებ ნეს ტორ ოთ არ ის ძე ფი ლი ას უჩი ოდა – ხმა ლი წა იღო და აღ არ და მიბ რუ ნა, ხმლის სა ფა სე – 25 თუ მა ნი სა ჩე მოდ გა და ახდე ვი ნეთ და მით ვი სე ბის თვის ჩა აყ უდ ეთო.
ან ტო ნი ვა სი ლის მოთხოვ ნამ თა ვი დან ვე გააკ ვირ ვა, რა ტომ ფა სი, ხმლის დაბ რუ ნე ბაა უპ რი ანიო. ინ ათხოვ რა, ხომ არ წა ურ თმე ვია, კო პა ლე იშ ვი ლი ვით ხომ არ მოქ ცე ულა, ხან ჯალი რომ გა მოგ ლი ჯა, ქარ ქა ში დან ამო აძ რო და პატ რო ნი მოკ ლაო. ნეს ტორს – გრი გოლ დი ასამ იძე, ვა სილს – ვინ მე ძო წე ნი ძე (სა ხე ლი არ ვი ცით) იც ავ და. ვა სი ლის სა ჩი ვა რი აკ ვირ ვებდა უფ ალ მო სა მარ თლეს, მაგ რამ ეს რა იყო, გაკ ვირ ვე ბა მე რე ელ ოდა, თვა ლებს არ უჯ ერებ და, ყუ რებს არ ერ წმუ ნე ბო და, ვე ქილ ძო წენი ძის პა სუ ხებს რომ ის მენ და. თა ვი დან ყვე ლა ვე ქილს ერ თსა და იმ ავ ეს ეკ ითხე ბო და, თა ნაც სხა პას ხუ პით მი აყ რი და ხოლ მე.
– კვლავ სდებთ ბრალს ნეს ტორ ფი ლი ას თუ არა, ხომ არ გა და იფ იქ რეთ? – თქვა და ძო წე ნიძეს შე ხე და, ნეს ვი ვით თავ მა შე აშ ინა.
– დი ახ, – თა ვის გა უნ ძრევ ლად უპ ას უხა. „მზე ში ამ თავს რამ ხე ლა ჩრდი ლი ექ ნე ბა“, – გა იფ იქ რა მო სა მარ თლემ.
– აბა, რო გორ? რას აბ რა ლებთ? – კითხვებსა და პა სუ ხებ ზე წი ნას წარ მო ლა პა რა კე ბუ ლივით გა აგ რძე ლა.
– იმ ას, რაც სა ჩი ვარ შია და წე რი ლი – მა ნაც და ზე პი რე ბუ ლი ვით მი აყ არა.
– სა ჩი ვარ ში რაც წე რია, ვი ცი, თქვენ ის მითხა რით, რა მდგო მა რე ობ ასა და გა რე მო ებაში გა დას ცა ვა სილ მა ნეს ტორს ხმა ლი, რო გორი ხმა ლი იყო, რა ღირ და და სხვა... – მშვი დად ჩა მო უმ არ ცვლა.
– მა გის თქმა არ შე მიძ ლია, – ნეს ვი ვით თავი გა აქ ანგა მო აქ ანა, თა ვის ქა ნა ობ ამ ან ტონს ხა სი ათი გა უფ უჭა.
– თქვენ არ შე გიძ ლი ათ, ხმლის მი ცე მის დრო ან ად გი ლი და ას ახ ელ ოთ? – ბრა ზი შეერია ხმა ში.
– არ შე მიძ ლია. – დი დი თა ვი ის ევ გა არ ყია.– არც ის შე გიძ ლი ათ, თქვათ, რო გო რი ხმა
ლი იყო?– არა, ბა ტო ნო მო სა მარ თლე, სა ჩი ვარ ში
რო გო რიც წე რია, ის ეთი იქ ნე ბო და – თა ვი ჩაღუ ნა. ახ ლა უფ რო და ემ გვა ნა ნეს ვს.
37 elguja TavberiZedokumenturi proza
– მაშ, რა გინ დათ, და ამ ტკი ცოთ?! – ჯერ უყ ურა, მე რე ფეხ ზე წა მოდ გა.
– ის, რაც სა ჩი ვარ ში წე რია, – თა ვი ისე დაღუ ნა, კი სე რი მკერ დს მი აყ რდნო.
– ვი ცი, გა ვი გე, წა ვი კითხე, რაც წე რია საჩი ვარ ში, თქვენ თუ იც ით, რას ჩი ვის ერ ის თავი? – ლა მის და იყ ვი რა, უც ებ მოწყდა ად გილს, გაიარგა მოიარა და ვე ქილს ეჭ ვი ან ად შე ხე და.
– იმ ას, რაც წე რია სა ჩი ვარ ში. – ბორ ძი კით, თა ვა უწ ევ ლად გა დად გა ორი ნა ბი ჯი უკ ან.
– რას, რა წე რია? – რამ დე ნა დაც შე ეძ ლო, ახ ლოს მი ვი და და მი აყ ვი რა.
– ჩემ მა მარ წმუ ნე ბელ მა, ვა სილ ერ ის თავ მა, ფი ლი ას ხმა ლი ათხო ვა, იმ ან მი ით ვი სა – თავი ოდ ნავ წა მო წია, ახ ლა ნეს ვზე უფ რო კვახს ჰგავ და.
– რო დის ათხო ვა? – ბრა ზი გა უქ რა, სა ხე გა ებ ად რა.
– არ ვი ცი, არ წე რია სა ჩი ვარ ში.– აბა, რა იცი... შე ნი... – აღ არ და ას რუ ლა.
სი ცი ლი აუტყდა. სარ კმლის კენ გა იხ ედა, აღ არ თოვ და.
– ის, რაც სა ჩი ვარ შია და წე რი ლი. – ხმა დაიწ ვრი ლა ძო წე ნი ძემ.
– რო გო რი ხმა ლი იყო, რო დის, რა ვი თა რება ში ათხო ვა, არ იც ით, ხომ?! – მო ჭუ ტა თვალე ბი.
– არა, ბა ტო ნო, სა იდ ან უნ და ვი ცო დე, არ წე რია სა ჩი ვარ ში? – მო ცოცხლე ბუ ლი ჩან და.
სა სა მარ თლო დარ ბაზ ში შეკ რე ბი ლე ბი იცინ ოდ ნენ, ან ტონ მა სი ჩუ მე, სი ჩუ მეო, – და იძახა.
იაგ ორა ფხა კა ძის ნათ ქვა მით დას რულ და მოწ მე ებ ის გახ მობგა მოხ მო ბა, გას კდა საქმე, – ვა სილს ხმა ლი არ ჰქო ნია, რაც არ ჰქონდა, რას ათხო ვებ და, კი დეც რომ ჰქო ნო და, ნათხოვ რო ბის ფულს წი ნას წარ აიღ ებ დაო. – თქვა იაგ ორ ამ და აგ ორ და სი მარ თლის კო რიან ტე ლი. სხვე ბიც შე შინ დნენ, დაფ ქვეს და საფქვა ვი. ალ ექ სან დრე თა დე ოზ ის ძე ნი ჟა რა ძემ მო სა მარ თლეს გა ნუცხა და, – მე ხმლი სა არა ვი ცი რა და არა თუ ხმლი სა არა ვი ცი რა, არც
კი ვიც ნობ, ვინ არ ის ვა სილ ერ ის თა ვი და ვინ ნეს ტორ ფი ლია. მე ის ინი თა ვის დღე ში არ მინახ ვა ნან.
მო სა მარ თლემ ვერ მო ით მი ნა და ჰკითხა:– მაშ, მოწ მედ რა ტომ და გა სა ხე ლათ?!– არ ვი ცი, იმ ას ჰკითხეთ.ან ტონ ხა ბურ ზა ნი ამ – კი დევ კარ გი, ძო
წე ნი ძე სა ვით, რაც სა ჩი ვარ ში წე რია, იმ ას ვითხოვ, რომ არ მო მი გოო.
მოწ მე სო ლო მონ გამ ყრე ლი ძემ თქვა– ვა სილ ერ ის თავს ბავ შვო ბი დან ვიც ნობ, ერ თი სოფლი დან ვართ. ნეს ტორ ფი ლი ას – არა. ხმლის გა და ცე მაგად მო ცე მი სა არც მე ვი ცი და არც სხვის გან გა მი გო ნია რა იმე. ვა სილ თან ხმა ლი არ ას დროს მი ნა ხავს, წელ ზეც არ ას დროს ჰკიდე ბია, კე დელ ზეც არ შე მი ნიშ ნავს, ამ იტ ომ ვერ გეტყვით, ჰქონ და თუ არა სა ერ თოდ.
კე სა რია წე რეთ ლი სამ მო სა მარ თლეს უთხრა – ვა სილ საც ვიც ნობ და ნეს ტორ საც, ჩემს ძმას თან – ვარ დენ მეძ მა რი აშ ვილ თან მი ნა ხავს ერ თიც, მე ორ ეც. ვა სილ მა ამ ბო ლო დროს მო უხ ში რა სი არ ულს, ნეს ტო რი გამ დიდრე ბამ დე გვსტუმ რობ და ხა მუშხა მუშ. ერთმა ნეთს, გარ წმუ ნებთ, არ იც ნო ბენ. ხმლის ნათხოვ რო ბის არ აფ ერი ვი ცი. ხმა ლი არც ვასი ლის სახ ლში, არც მის ტან ზე მი ნა ხავს არ ასდროს. იგ ივე თქვა დე და მის მა, გამ ყრე ლი ძის ქალ მა.
ნეს ტორ ფი ლი ას ვე ქილ მა მო სა მარ თლეს წა რუდ გი ნა სა ბუ თი, რომ ლი თაც მტკიც დებო და, ეჭ ვმი ტა ნილს 1901 წლის ღვი ნო ბისთვი დან ნი კო ლა ევ იდ ან ფე ხი არ მო უც ვლია, იქ ცხოვ რობს თა ვის მდი დარ მე უღ ლეს თან, რომ ლის ყო ველ წლი ური შე მო სა ვა ლი ასი ათასი მა ნე თია. თუ იქაა, ოთხი თვის წინ რო გორ ინ ათხოვ რებ და ხმალს ვა სი ლი სა გა ნო.
ვა სი ლი სა სა მარ თლო სხდო მას არ დას წრებია. სა ოლ ქო სა სა მარ თლოს შე ნო ბას უვ ლი და თურ მე გარ შე მო.
ან ტო ნი იმ სა ღა მოს ეპ იფ ან ეს ეუბ ნე ბო და, დღე ვან დე ლი სა ჩი ვა რი მოს კო ვე ლი ჟუ ლი კების გან ნა სეს ხე ბი და ჩვე ნე ბუ რი ხრი კი თაა შე
38elguja TavberiZe dokumenturi proza
ზა ვე ბუ ლიო. ვა სილ ერ ის თავს არა თუ უთხოვე ბია ხმა ლი ნეს ტო რის თვის, ის ინი არც კი იცნობ დნენ ერ თმა ნეთს და ამ ნა ირი, 25 თუმ ნად შე ფა სე ბუ ლი, ვერ ცხლით გა ჭე დი ლი და ოქრო თი და ფე რი ლი ხმა ლი არ ას დროს ჰქო ნიაო. მეძ მა რი აშ ვილ მა შე აც დი ნა – ფი ლი ამ მდიდა რი ქა ლი შე ირ თო, ჩა ფუ ლი ან და, ჩვენ სკენ აღ არ იხ ედ ება, არ გვკად რუ ლობს, უჩ ივ ლე, ვი თომ ხმა ლი ათხო ვე, მა გის თვის 25 თუმ ნის გა დახ და რა ბე დე ნააო. სა ავ კა ცოდ შე იკ რიბნენ, მაგ რამ ჭი ან ჭვე ლე ბის ერ თო ბა ვინ მი აშავა მა გათ, ერ თი აუც ილ ებ ლად გატყდე ბა, იმ ერ თს და ვეყ რდნო ბი და გა მო ვი ძევ სი ნამ დვილეს. ამ იტ ომ გა ვა მარ თლე ნეს ტორ ფი ლია და ვა სილ ერ ის თა ვის სა ჩი ვა რი არ აკ ეთ ილ სინ დისი ერ სა ჩივ რად ვცა ნი.
მივ ხვდი, მა სე იქ ნე ბო და, – ეუბ ნე ბო და ძილ მო რე ული ეპ იფ ანე, – დი ლი დან ვე გეტყობო და, ისე გუ ლი ან ად იძ ახ დი, ააყ ეფე, ააყ ეფე ძაღ ლიო.
– ის სახ ლი სახ ლი არაა, სა დაც ძაღ ლი არა ჰყეფს და მა მა ლი არა ჰყი ვის, ჩე მო ეპ იფ ანე.
ხე ზე ას ვლა
ხე ზე ას ული ფე ლი ნის გმი რი მთე ლი ძა ლით ყვი რის:
ქა ლი მინ დააა!ეხ ვე წე ბი ან, ჩა მო დიო, არ ავ ის უს მენს, ყვი
რის და ყვი რის იმ ას, რაც უნ და. ჩა მოყ ვა ნა საც და უპ ირ ებ ენ, ხე ზე კი ბეს მი იდ გა მენ, მაგ რამ ტეო წი ნას წარ მო მა რა გე ბულ ქვებს და უშ ენს, ორი თა ვი კი დევ ვის აქ ვს, კი დეც რომ ჰქონდეთ, გა სა ტე ხად ვერ ცერ თს ვერ გა წი რა ვენ. ქა ლი მინ დაო, გაყ ვი რის და არ ავ ის არ აფ ერს უს მენს, მი სი გო ნე ბა მხო ლოდ ამ ას და უპყრია – უნ და ქა ლი და რა ქნას?! თა ნაც სურ ვილს ყვე ლას გა სა გო ნად და და სა ნა ხად ხე ზე ას ული გაჰ კი ვის. შე იძ ლე ბო და, ვინ მეს თვის ჩუ მად გაემ ხი ლა, ყურ ში ჩა ეჩ ურ ჩუ ლე ბი ნა ან თუნ დაც გვერ დზე გა ეხ მო და ეთ ქვა, რაც მო სურ ვე ბო
და, მაგ რამ არა! საქ ვეყ ნოდ გაჰ ყვი რის. ტე ოსთვის, მარ თა ლია, ხე იგ ივე სცე ნაა, სა იდ ან აც ახ მი ან ებს გუ ლის ნა დებს, მაგ რამ სად სცე ნა და სად კი დევ ხე ზე ას ული კა ცის ყვი რი ლი?
ვინ მე რომ და წი ნა ურ დე ბა, კა რი ერ ას გა იკეთ ებს, მას ზე იტყვი ან, ხე ზე ავ იდაო, ან კი დევ, მე ვას წავ ლე ხე ზე ას ვლაო, თავს გა მო იდ ებს გზა ზე დამ ყე ნე ბე ლი. ფე ლი ნის „ამ არ კორ დში“ ხე ზე ას ული კა ცის ქა ლი მინ დას ძა ხი ლი სულ სხვა რა მე ზე მიგ ვა ნიშ ნებს, მაგ რამ არ შე იძლე ბა დაგ ვა ვიწყდეს, ხე ზე ვინ მეს ას ვლის ამბის გა გო ნე ბის თა ნა ვე გო ნე ბა ში არ წა მოგ ვიტივ ტივ დეს.
ხუთ სა ათს დაჰ ყოფს ხვეწ ნა მუ და რა შე უსმე ნე ლი ავ ად მყო ფი ბი ძია ტეო ხე ზე. მივ დივარ თო, ეუბ ნე ბი ან ში ნა ურ ები, მა ინც არ ჩამო დის. ბო ლოს ტი რილ ნა რე ვი ხმით გაჰ კი ვის, ქა ლი მინ დაო... ეც ოდ ებ ათ, ვე რა ფერს ახ ერ ხებენ. სა ავ ად მყო ფო დან მოყ ვა ნილ სა ნი ტარს კი კრა ვი ვით ჩა მოჰ ყვე ბა ხე ზე სა გან გე ბოდ მი ყუდე ბულ კი ბე ზე.
კა კალს ით ვლი და, – ხუმ რობს ექ იმი.ტეო რა სახ სე ნე ბე ლია, თუმ ცა იქ ითა და აქ
ეთა პო ლუ სი ხომ არ სე ბობს. ჰო და, ფე ლი ნის გმი რი, მო შარ დვი სას შარ ვლის ღი ლე ბის გახსნაც რომ ავ იწყდე ბა, იქ ითაა, ჩვენ, ვის ზეც უნ და ვი სა უბ როთ, აქ ეთ...
„ვლა სა მგე ლა ძე ტირ ჰარ ტენ ში (ალ ბათ ტირ გარ ტე ნი უნ და იყ ოს) ხე ზე ავ იდა და იქ იტ ირა: ბოლ შე ვი კებ მა სამ შობ ლო წა მარ თვესო“ – წერს მი ხე ილ ჯა ვა ხიშ ვი ლი.
რაც ყვე ლა ზე მე ტად ტკი ოდა, რა საც სა ოცრად და ემ წუხ რე ბი ნა, იმ ან აატ ირა. უცხო ობ ას თავ შე ფა რე ბუ ლი სო ცი ალდე მოკ რა ტი ვლა სა ხე ზე ავ იდა, იქ იდ ან უფ რო მე ტი მო ის მენ და მის ტი რილს, გა იგ ონ ებ და ნათ ქვამს, მთა არ იყო ბერ ლი ნის ახ ლოს, თო რემ იმ ას აც და ლაშქრავ და და იქ იდ ან უფ რო მრა ვალ თა გა სა გონად იტ ირ ებ და და იყ ვი რებ და:
ბოლ შე ვი კებ მა წა მარ თვეს სამ შობ ლო! – ვლა სა.
ქა ლი მინ დააა! – ტეო.
39 elguja TavberiZedokumenturi proza
* * *ივ ლი სის პა პა ნე ბა შუ ადღე იდ გა. მზე ზე
კვერ ცხიც შე იწ ვე ბო და და მას ზე მოს ქე ლო რა მე საც არ და ად გე ბო და კარ გი დღე. გა ვარვა რე ბულ მი წას პი რი და ეფ ჩი ნა, დამ სკდა რი ყო და სიგ რძე სა და გან ზე და ელი ან და გე ბი ნა ეზო. ქო ში ნით ადი ოდ ნენ მიც ვა ლე ბულ თან გა მოსამ შვი დო ბებ ლად მი სუ ლი ნა თე სავმე ზობლე ბი ნა ხევ რად დან გრე ული სახ ლის კი ბე ებ ზე და ქო ში ნით ვე ჩა მო დი ოდ ნენ, უფ რო ჩა მორბოდ ნენ უკ ან. აქ ედ ან მი მა ვალ ნი ღრმუ ლებს ოს ტა ტუ რად (თით ქოს სხვა დრო საც ყო ფილი ყო ეზო გათხრი ლე ბუ ლი) ხან დი დი, ხა ნაც მოკ ლე ნა ბი ჯე ბით გა და ალ აჯ ებ დნენ, იქ იდან ისე ჩა მორ ბოდ ნენ, სუ ლაც აღ არ და ეძ ებდნენ ფე ხის ჩა ვარ დნას, ოღ ონდ ჩრდი ლამ დე მი ეღ წი ათ. ჩრდი ლიც იწ ვო და, ჩა ხუ თუ ლი ყო, უჰა ერო, უქ არ უნი ავო დღე ებს ხე თა ფოთ ლები მო ეხ რუ კა, და ეპ ატ არ ავ ებ ინა, უჩ რდი ლოდ ექ ცია, ამ იტ ომ მე ზო ბელნა თე სავ ნი სახ ლის გვერ დს შე ყუჟ ვოდ ნენ, იწ მენ დდნენ ღვა რად წა მო სულ ოფ ლს გა ოფ ლი ან ებ ული ცხვირ სახო ცით და თვალს აპ არ ებ დნენ სახ ლის კენ, საიდ ან აც ცხე და რი უნ და გა მო ეს ვე ნე ბი ნათ.
ეს დროც დად გა.ოთხმოც და თორ მეტ წელს გა და ცი ლე ბუ ლი
ბეგ ლა რის ცხე და რი ფრთხი ლად, კი ბის სა ფეხუ რებ ში ფე ხის ჩა ვარ დნის ში შით, ხელფე ხის კან კა ლით გა მო იტ ან ეს და ეზ ოს შუ აგ ულ ში დაას ვე ნეს. გრძელ, ფარ თო ფარ ფლე ბი ან ფი ფი ნა თეთრ ქუდ ში მხრებ თავ ჩარ გუ ლი წი თუ რი კოწია, თა ვი კა ცი, და ნა შა ულ ზე წას წრე ბუ ლი ვით და ად გა მიც ვა ლე ბულს თავ ზე, ჭი რი სუფ ლებს, ტი რი ლი გე ყო ფა თო, სიტყვი თაც უთხრა, ხელი თაც ან იშ ნა და ირ გვლივ შე მოკ რე ბი ლებს მი მარ თა, – თუ რა მე გაქ ვთ სათ ქმე ლი ცხო ნებუ ლი ბეგ ლა რი სათ ვის, ბრძა ნე თო.
სა მა რი სე ბუ რი სი ჩუ მე ჩა მო ვარ და. კო წი ამ ისის იყო, ქო რი ვით მი მო ატ არა მზე რა, რომ ბეგ ლარ ზე არც ისე დი დი ხნით უმ ცრო სი, ტარა ნი ვით გამ ხდა რი, სა ხე და ღა რუ ლი, ბე ჭებ ში
მშვილ დი ვით მოხ რი ლი, მიმ ქრალ თვა ლე ბი ანი ქიშ ვარ დი გა მო ეყო ხალ ხს, კო წი ას და უდ გა გვერ დით და და იწყო:
– შენ ნა ირი წე რაკითხვა ამ არ ემ არ ეზე არავ ინ იც ოდა, და წერ დი და ბე ჭე დი აღ არ უნ დოდა. ყვე ლას უყ ვარ დი შო რაპ ნის თემ ში...
იდ გა ქიშ ვარ დი, რამ დე ნა დაც შე ეძ ლო, თავა წე ული, თვალ და ხუ ჭუ ლი და მი სი ას აკ ისა და იქა ურ ობ ის ათ ვის შე უფ ერ ებ ული მჟღე რი ხმით ლა პა რა კობ და.
– სხვა თა რე ვო ლუ ცი ონ ერ ობა შენს რე ვოლუ ცი ონ ერ ობ ას თან რა მო სა ტა ნია, მა გა რი სოც დე მოკ რა ტი იყ ავიო, თქვა თუ არა, კო წიამ ხე ლით ან იშ ნა ახ ალ გაზ რდებს ცხე დარ ზე, მა თაც ისე ციმ ციმ ააც ალ ეს, რომ მო სა უბ რეს არ აფ ერი გა უგია. ქიშ ვარ დი ლა პა რა კობ და, ბეგ ლა რი უკ ვე ჭიშ კარ გა დაღ მა, მე ორ ედ დაეს ვე ნე ბი ნათ კაკ ლის ჩრდილ ში.
– პარ ტი ას შე წი რე ყვე ლა ფე რი, ცო ლი და შვი ლი არ დაგ რჩე ნია, მაგ რამ კა ცის სა ხე ლი დაგ რჩა, გა უტ ეხ ელი კა ცის, ლეღ ვა კო მუ ნისტებს კი არ ჰგავ დი...
ჩრდილს თავ შე ფა რე ბუ ლი, მიც ვა ლე ბუ ლის სახ ლის მი სა ხე დად დარ ჩე ნი ლე ბი ვუს მენ დით ქიშ ვარ დის და არც ბეგ ლა რის სოც დე მოკ რატო ბი სა, არც ლეღ ვა კო მუ ნის ტე ბი სა გაგ ვე გებო და რა მე, მი თუ მე ტეს, წე რაკითხვა თუ იცოდა, რა გა საკ ვი რი ათ ქო, გვიკ ვირ და.
კარ გა ხანს ლა პა რა კობ და ქიშ ვარ დი, ხან აუწ ევ და, ხან და უწ ევ და ხმას. ხმის აწ ევ ისას იფ იქ რებ დი, ამ თავ რებს სათ ქმელ სო, ის ევ წყნა რი ხმით გა აგ რძე ლებ და, მე რე გა ამ ჟღერებ და ხმას, შეჰ ყვი რებ და. ბო ლოს: გა უმ არჯოს და მო უკ იდ ებ ელ სა ქარ თვე ლოს და სოცდე მოკ რა ტე ბის ბე ლად სო, – მთე ლი ძა ლით შეს ძა ხა, თვა ლე ბი გა ახ ილა. გაშ ტერ და, გაკუშ ტდა, გაქ ვა ვე ბუ ლი იდ გა რამ დე ნი მე წამს, მე რე იქ ითაქ ეთ მი მო იხ ედა, ის ევ ერთ ადგილს მი აშ ტერ და, მი აბ ჯი ნა მზე რა დაშ რე ტილი სა ხილ ველ ნი, ის ევ მი მო იხ ედა, დაბ ლი ტა თვა ლე ბი, შე მო იწყო უკ ან გა დაჯ ვა რე დი ნე ბული ხე ლე ბი და წა ვი და ჭიშ კრის კენ.
40elguja TavberiZe dokumenturi proza
ბეგ ლა რი სა საფ ლა ოს შე სას ვლელ თან უკ ვე მე სა მედ ჰყავ დათ დას ვე ნე ბუ ლი.
* * *ვლა სა მგე ლა ძე 1918 წელს მო პო ვე ბულ თა
ვი სუფ ლე ბას ცა ზე ცხო ველ მყო ფე ლი მზის გამობ რწყი ნე ბას ად არ ებ და, – სა ქარ თვე ლოს დამო უკ იდ ებ ლო ბა შვიდ ფე რო ვა ნი ცი სარ ტყე ლასა ვით გა იშ ალა, მთელ კავ კა სი ას მო ედო, სა ღათას ძილს მი ცე მუ ლი ხალ ხი გა მო აღ ვი ძაო.
და მო უკ იდ ებ ლო ბის გა მოცხა დე ბის თა ნა ვე მთაწ მინ და ზე აიჭ რა, მა მა და ვი თის ეკ ლე სი ის ზა რე ბი ააგ უგ უნა და ამ ით ამ ცნო ქარ თვე ლობას, და მო უკ იდ ებ ელ ნი გავ ხდი თო.
იქ ნებ მა ში ნაც წა მო ერია ცრემ ლე ბი, სი ხარუ ლის კურ ცხა ლი გად მო უგ ორ და, ქა ლა ქის ყვე ლა ზე მა ღალ ად გი ლას იდ გა, ტი რო და სიხა რუ ლის გან, ზა რე ბის გუ გუ ნი ყვე ლას წვდებო და, ხვდე ბოდ ნენ, სა უკ უნე ებ ით ნა ნატ რი ჟა მი ჩა მომ დგა რი ყო.
„აღ სდგა სა ქარ თვე ლო!.. – რეკ და ზა რები და მი სი ჟრუ ან ტე ლის მომ გვრე ლი გუ გუ ნი წვდე ბო და ყვე ლას გულს: ვი საც უკ ვე სმე ნო და თა ვი სუფ ლე ბის სუნ თქვა და ვი საც ეს მო ულოდ ნე ლი აგ უგ უნ ება ამ ცნობ და ნა ნატრ წა მებს.
რეკ და ზა რე ბი, ოღ ონდ არა თა ვი სით, არა ქა რის წა მოქ რო ლა ზე, არა იდ უმ ალი ხე ლის შეხე ბა ზე... რო მან ტი კულ, მე ტა ფო რულ აზ როვნე ბას უყ ვარს ამ გვა რი გაზ ვი ად ება, ყო ველ გან სა კუთ რე ბულ მოვ ლე ნა ში იმ იდ უმ ალ ის ძიება და მი სი გა დაქ ცე ვა სიმ ბო ლო ებ ად, მაგ რამ მე ტა ფო რულ სა ხე ებ ში ას ევე მო ექ ცე ვა ხოლ მე მოვ ლე ნის გა რე გა ნი მხა რეც, რო გორც ხელ შესა ხე ბი გამ ჟღავ ნე ბა სუ ლის ფა რუ ლი მი მოქცე ვი სას“. – როს ტომ ჩხე იძ ის სიტყვე ბია.
არ ტის ტუ ლი ბუ ნე ბის კა ცი იყო ვლა სა მგელა ძე, სხვებ მა ვერ მო იფ იქ რეს, ამ ან უმ ალ იგუმ ანა, რაც უნ და ექ ნა, სა დაც უნ და ას ულ იყო და სა იდ ან აც უნ და ემ ცნო მთე ლი ქვეყ ნი სათვის ის, რაც მოხ და.
სამ რეკ ლო ზე იდ გა, ზა რებს აგ უგ უნ ებ და. ტი რო და... ბერ ლი ნის გა რე უბ ან ში, ტირ გარ
ტენ ში, ქარ თუ ლად ცხო ველ თა ბა ღად რომ ითარ გმნე ბა, ხე ზე ას ული ტი რო და.
მა მა და ვით ზე დუმ და, ზა რე ბი ამ ბობ დნენ სათ ქმელს. ტირ გარ ტენ ში იწყევ ლე ბო და და იკ რუ ლე ბო და.
რუ ბენ ყი ფი ანი კა იხ ანს ეძ ებ და ვლა სას, წარ მო უდ გენ ლად მი აჩ ნდა, 26 მა ის ის ჟრუ ანტე ლის მომ გვრელ წუ თებ ში არ გა მო ჩე ნი ლიყო, სიტყვას თუ არ იტყო და, ყვი რი ლით მა ინც არ ეყ ვი რა, ხალ ხი არ და ერ აზ მა, მათ თან ერთად არ აღ ტა ცე ბუ ლი ყო. ეძ ებ და, არ ჩან და. ზა რე ბი გუ გუ ნებ დნენ და გუ გუ ნებ დნენ.
ქუ ჩა ში გა მო სუ ლი ხალ ხი ზე იმ ობ და, როგორც შე ეძ ლო, ისე გა მო ხა ტავ და სი ხა რულს, ცეკ ვავ და, მღე რო და.
ვლა სა არ ჩან და.ნა შუ ადღევს შეხ ვედ რია რუ ბე ნი ტრი ას
(ვლა სას ფსევ დო ნი მია) და საყ ვე დურ ნა რე ვი კი ლო თი უკ ითხავს:
– სად იყ ავი, სად და იკ არ გე?– მა მა და ვი თის ეკ ლე სი აზე ზარებს ვრე კავ
დი. ილია ჭავ ჭა ვა ძეს, აკ აკი წე რე თელ სა და დი მიტ რი ყი ფი ანს თა ვი სუფ ლე ბა მი ვუ ლო ცე. – უთ ქვამს სა ხე გაბ რწყი ნე ბულ ვლა სას.
ამ ას მხო ლოდ გუ ლან თე ბუ ლი მა მუ ლიშ ვილი იტყო და და ოდ ენ სამ შობ ლოს თა ვი სუფლე ბით ზღვარ გა დამ ცდარ ნე ტა რე ბა ში მყო ფი მო იმ ოქ მე დებ და. სუ ლაც არ კნინ დე ბა ნათ ქვამით სურ ვი ლი, მთელ ქარ თვე ლო ბას კი არა, მხო ლოდ მა მუ ლის თვის თავ გა დაკ ლულ სამ გმირს მი ვუ ლო ცე თა ვი სუფ ლე ბაო, რა მე თუ თი თოეული სა ქარ თვე ლოს ტოლ ფარ დია, სამთა ვე ნი – მი თუ მე ტეს.
იქ, მა მა და ვით ზე, ქვეყ ნის და მო უკ იდ ებ ლობის ამ ბა ვი იქ ნებ გვი ან შე ეტყოთ, ამ იტ ომ აც ააგ უგ უნა ზა რე ბი, რაც ერ თდრო ულ ად საფლავ ში ჩა ძა ხე ბა საც და ცოცხალ თა გა მოფხიზლე ბა საც გუ ლის ხმობს.
ამ იტ ომ აც არ ეგ ულ ებ ოდა გრი გოლ რო ბაქი ძეს, რო მე ლი მე ეპ ოს ში მა მუ ლიშ ვი ლუ რი აქტი ამ გვარ მი თი ურ სი მაღ ლემ დე ყო ფი ლი ყო აყ ვა ნი ლი.
41 elguja TavberiZedokumenturi proza
ნამ დვი ლი ამ ბა ვი მი თი ურ ად გარ და ის ახა.ზა რე ბის გუ გუნ ში ვლა სა გულ ში იქ ნებ
სიტყვა საც ამ ბობ და, უყ ვარ და სიტყვით გამოს ვლა, შთამ ბეჭ და ვი ლა პა რა კი იც ოდაო, – სამ სონ ფირ ცხა ლა ვა გვე უბ ნე ბა. ილი ას ცხედა რი წე რაკითხვის სა ზო გა დო ებ ას თან რომ მი ას ვე ნეს, სხვებ თან ერ თად, ვლა სა მგე ლა ძესაც უთ ქვამს სიტყვა, უთ ქვამს, რაც მოხ და, რა უბ ედ ურ ებ აც და ატყდა ქარ თვე ლო ბას. პარ ტიებ ზე უსა უბ რია, მაგ რამ მი სი ნათ ქვა მით არ ავინ გა ღი ზი ან ებ ულა, კარ ლო ჩხე იძ ის სიტყვა კი ყვე ლას უხ ერ ხუ ლად მო ეჩ ვე ნაო, – გვამ ცნობს იგ ივე სამ სო ნი.
ბერ ლი ნი დან სა ქარ თვე ლო ში მო მა ვალ მოსეს (ალ ბათ თო იძ ეს) დიდ ხანს უტ რი ალაო, – წერს მი ხე ილ ჯა ვა ხიშ ვი ლი, – ვერ გა და უწყვეტია, ეთ ქვა, არ ეთ ქვა, ეთხო ვა, არ ეთხო ვა. სამშობ ლო დან რამ დე ნი მე კვი რით წა სულ მო სეს იქ ნებ ვერ გა ეგო, და ეც ინა, გულ თან ახ ლოს არ მი ეტ ანა მი სი ტკი ვი ლი. ამ იტ ომ უტ რი ალებ და, კბილს უს ინ ჯავ და, მოიარებით რა ღაცას ეკ ითხე ბო და, ბო ლოს და აფ იცა თურ მე და უთხრა: „ბა თუმ ში ჩემს მა გი ერ მი წას აკ ოცე“.
მე ვერ მო ვა ხერ ხებ, ჩემს მა გი ერ ჩა იკ არი, უთხა რი, ცოცხა ლი ვარ, მაგ რამ უმ ის ოდ სიკვდი ლი მი ჯობს სი ცოცხლე სო.
გულ ჩვი ლო ბა იკ ითხე ბა ვლა სას ამ ნათქვამ ში. გულ ჩვი ლო ბა, გა უნ ელ ებ ელი ტკი ვილით გა სე რი ლი გუ ლი ფარ თხა ლებს, გუ ლი, რომ ლის პატ რონ საც ქარ თვე ლი სა და ქარ თულის გა და სარ ჩე ნად ყვე ლაფ რის გა ღე ბა შე ეძლო. „ოს ები ცი ხე ში ჩას ხდნენ. ჩვე ნებ მა ზარბაზ ნე ბი და უშ ინ ეს. ვლა სა მგე ლა ძემ და უჩ ოქა გე ნე რალს – ნუ და ან გრევთ მაგ ცი ხე სო.“ ამ ასაც მი ხე ილ ჯა ვა ხიშ ვი ლი გვე უბ ნე ბა და მასვე ჩაუწერია ბერ ლინ ში მომ ხდარი ერთი ამ ბავიც, რო მე ლიც არ ამც და არ ამც ვლა სას რე ვო ლუცი ონ ერ ობ ით არ უნ და ავ ხსნათ: „ვლა სა მგელა ძეს ოთ ახი და უქ ირ ავ ებია ბერ ლინ ში. შევი და და გა მოტ რი ალ და: „აჰ, ეს ჩე მი საქ მე არ არ ის. მდიდ რუ ლია, ცალ კე ოთ ახ ში ცხოვ რებას შეჩ ვე ული არა ვარ“. სამ შობ ლო წარ თმე
ულს არ შე ეძ ლო უცხო ობ აში მდიდ რულ ოთ ახში ენ ებ ივ რა. აქ უჭ ირ დათ, ტკი ოდ ათ, თავს აკლავ დნენ ბოლ შე ვი კებს და იქ, იგი ბედ ნი ერ ად რო გორ იცხოვ რებ და.
არც ცხოვ რობ და. ად რეც, მე რეც ქვეყ ნის ბე დი აწ უხ ებ და.
გუ რამ შა რა ძე ვლა სა მგე ლა ძის „მო გო ნებებ ში“ გამ ხე ლილ ერთ სა ინ ტე რე სო ცნო ბას იხ სე ნებს. ილი ას ნეშ ტის სი ონ ში გად მოს ვე ნების მე რე ფი ლი პე მა ხა რა ძემ თურ მე პარ ტი ის თბი ლი სის ორ გა ნი ზა ცი ას დად გე ნი ლე ბა მიაღ ებ ინა, დაკ რძალ ვა ში მო ნა წი ლე ობა არ მიეღ ოთ, არც გვირ გვი ნე ბი გა ეგ ზავ ნათ. ამ გვარი რამ ვლა სას თვის წარ მო უდ გე ნე ლი იქ ნებო და, ხა შურ ში გა იგო ილი ას მოკ ვლის ამ ბა ვი, თბი ლის ში გა მო იქ ცა და ახ ლა გლო ვა საც უკრძა ლავ დნენ.
ფი ლი პე, რო გო რიც იყო, ისე იქ ცე ოდა, მის გა ნაზ რახ ში ქვეყ ნის ოკ უპ აცი ის მე რე უფ რო დარ წმუნ დე ბა ვლა სასოც დე მოკ რა ტი, სხვა პარ ტი ელ ებ საც რომ უყ ვარ დათ, ერ ოვ ნულ კაცად რომ იხ სე ნე ბენ.
სუ ლო ცოდ ვი ლო და, ჯობ და, მო ნა წი ლე ობა არ მი ეღ ოთ, დღე და ღამ ილი ას სიკ ვდილს ნატრობ დნენ და სი ხა რუ ლის გამ ჟღავ ნე ბის შან სი რა ტომ ღა უნ და მი ცე მო დათ?! ვე ლო დით, ნატვრა აგ ვიხ დაო, იქ ნებ არ ეთ ქვათ, მაგ რამ გულში ხომ მა ინც გა იფ იქ რებ დნენ.
ემ იგ რა ცი აში „მო გო ნე ბებ სა“ და „26 მა ისთან“ ერ თად „რუ სე თის მობ რუ ნე ბა სა ქარ თველო ში“ და წე რა ვლა სამ და იქ შე ად არა და მოუკ იდ ებ ლო ბის გა მოცხა დე ბა ცა ზე ცხო ველმყო ფე ლი მზის გა მობ რწყი ნე ბას.
ათ ას დღე საც არა, 996 დღეს გაგ რძელ და ნე ტა რე ბის ხა ნა, მე რე ცა მო იქ უფ რა, ჩვე ნი ქვეყ ნის თავ ზე შა ვი ღრუბ ლე ბი მო ქუ რუხდნენ, სეტყვა წა მო ვი და, ქა რიშ ხა ლი ამ ოვარ და. უზ არ მა ზა რი მუ ხი სა და კაკ ლის ხე ები ფეს ვე ბი ან ად მოგ ლიჯმოთხა რა, ალ ვის ხეებს ტო ტე ბი და უმ სხვრია, შუ აზე გა დახ ლი ჩა... მე ტი ხა ტოვ ნე ბით რო გორ აღ ეწ ერა „წი თე ლი ვე ლუ რე ბის“ შე მოჭ რა სა ქარ თვე ლო ში. ბუ ნ
42elguja TavberiZe dokumenturi proza
ე ბის მოვ ლე ნე ბით ახ სნა ის, რი სი თქმაც უნდო და, თუმ ცა ხე ებ ზე მო მე ტე ბუ ლად მი აქ ცია მკითხვე ლის ყუ რადღე ბა.
უყ ვარ და ხეს თან შე და რე ბა ვლა სა მგე ლაძეს. მა ღალ კაც ზე აუც ილ ებ ლად და წერ და: ალ ვის ხე სა ვით, სა როს ტა ნის ვაჟ კა ციო.
ტირ გარ ტენ ში, სა ფიქ რა ლია, მუ ხის ხე ზე ას ულ იყო, მუმ ლი მუ ხა სა გახ სე ნე ბო და და ატირ ებ ულ იყო.
ნა ხი რი ვით შე იჭ რა რუ სის ჯა რი ბო ტა ნიკურ ბაღ შიო, – წერ და, ყვა ვი ლე ბი დაგ ლი ჯა, მცე ნა რე ები ძი რი ანფეს ვი ან ად მოთხა რა, კვი პა როსიაგ უნ დის ძინ თი ან ნა ყოფს ვაშ ლები ვით ჭამ დნენ, ემ წა რათ, აფ ურ თხებ დნენ, ხე თა შტო ებს ამ ტვრევ დნენ, თვა ლი გეტ კი ნებო და მათ დამ ნა ხავ სო. ბუ ნებ რი ვია, კე თი ლად გან წყო ბი ლებს ეწყი ნე ბო დათ, თო რემ „წი თელ ვე ლუ რებს“ უხ არ ოდ ათ, რაც უფ რო იავ არქმნიდ ნენ, მით უფ რო ხა ლის დე ბოდ ნენ.
ის ევ მი ხე ილ ჯა ვა ხიშ ვი ლი გა ვიხ სე ნოთ: „ქ. კალ კუ ტას თუ სინ გა პუ რის სა ქა ლა ქო ბაღ ში მარ ტო რუ სუ ლად წე რია: Воспрещается рватьцветы и топтать газоны. სა გუ ლის ხმო ზე სა გულის ხმო დაკ ვირ ვე ბაა.
ვლა სას მო ნათხრო ბი გა ვაგ რძე ლოთ:გა ძარ ცვეს დე და ქა ლა ქი, რი სი წა ღე ბაც შეძ
ლეს, მა ტა რე ბელ ში ჩატ ვირ თეს, და აწ ერ ეს: „მოს კო ვის პრო ლე ტა რი ატს თბი ლი სის პრო ლე ტარი ატ ის აგ ანო“ და ჩრდი ლო ეთ ის გზას გა უყ ენ ეს.
და დუმ და თბი ლი სი. და იმ შა ხალ ხი, წის ქვილ ში დღე და ღამ რიგ
ში იდ გნენ, რამ დე ნი მე კი ლოგ რა მი სი მინ დი რომ და ეფ ქვათ და მო ხუ ცე ბი სა და ბავ შვე ბისათ ვის მი ეტ ან ათ.
ვის არ ნა ხავ დით იქო, – გვე უბ ნე ბა ვლა სა მგე ლა ძე, – „აგ ერ დგას ალ ვის ხე სა ვით თვალტა ნა დი, შე სა ნიშ ნა ვი ვაჟ კა ცი, თათ რე ბის შემო სე ვის დროს ბა თუმ ში მებ რძო ლი მხე და რი – მუშ ნი და დი ანი“, ის ევ ხეს თან შე და რე ბა.
ეს ის მუშ ნი და დი ანია, თურ ქთა გან დაპყრობილ ბა თუ მის ქუ ჩებ ში კა იხ ანს მგლო ვი არედ – თავ შიშ ვე ლი, ფეხ შიშ ვე ლი, შავ სა მოს ში
ჩა სუდ რუ ლი და მკერ დგაღ ეღი ლი რომ და დი ო და. სხვა რა ექ ნა, გლო ვობ და მომ ხდარს. ბრძო ლით ვე რა ფე რი გა აწყო. მო სახ დე ნი მოხდა. ძლი ერ მა ძლია და ეს, ძველ ქარ თუ ლი წე სისა მებრ, რო გორც მგლო ვი არ ეს შე ეფ ერ ებ ოდა, ისე გა მო იყ ურ ებ ოდა გულ ში სი ძულ ვი ლის ცეცხლჩა ბუდე ბუ ლი.
არ იყო იოლი მტრი სა გან და კა ვე ბულ ქალაქ ში სი არ ული, მით უფ რო გლო ვა – მუშნი და დი ოდა, გლო ვობ და. სა ვა რა უდ ოდ, იმ ას ფიქ რობ და, თუ ქარ თულ მი წა ზე სი არ ულ სა და გლო ვას და უშ ლიდ ნენ, მტერს შე ლეწ ვო და, შეხეთ ქე ბო და.
მის და რი სა როს ტა ნი ანი ვაჟ კა ცე ბის ნაწი ლი ბოლ შე ვი კურ ურ დო ებ თან ბრძო ლა ში და ეც ნენ. ორ მო ცი დღის თავ ზე კა თა ლი კოსმა ლე ონ იდ ემ მა თი სუ ლე ბის მო სახ სე ნებ ლად ილ ოცა. ლოც ვის გას რუ ლე ბის მე რე ჯერ პოეტი მჭედ ლიშ ვი ლი გა მო ვი და და სუ ლის შემძვრე ლი ლექ სით კო ჯორტა ბახ მე ლის გმი რები შე აქო, მე რე ვლა სა მგე ლა ძე – „ამ გმი რებ მა ნა მუ სი აღ გვიდ გი ნა, წელ ზე შეხ სნი ლი ხმა ლი კვლავ შეგ ვარ ტყა. ეს პა წია დრო შე ბი აქ კი არა, აი იქ, სა სახ ლე ში უნ და ფრი ალ ებ დნენ“.
ჟორ და ნია – ერ ის საყ ვა რე ლი ბე ლა დი – გაჰყვი რო და ვლა სა. ცდე ბო და, არ ცდე ბო და, სხვა სა კითხია. რაც სწამ და, იმ ას ამ ბობ და, ამ ბობდა ხმა მაღ ლა, ყვე ლას გა სა გო ნად, ნა ფიქ რის გულ ში ჩა ტო ვე ბა არ ჩვე ოდა, უთ ქმე ლო ბას ვერ იტ ან და. რო გო რი სა ში შიც უნ და ყო ფი ლიყო, უბ ედ ურ ებ აც რომ დატყდო მო და თავს, გულის ბუ ხარს მა ინც ბო ლომ დე ამო იბ ერ ტყავ და.
სა ქარ თვე ლოს დაპყრო ბის მე რე ჩე მი ყველა ზე გა ბე დუ ლი გა მოს ვლა იყოო, – თვი თონვე წერს. მა ნამ დეც, კრა პოტ კი ნის პა ნაშ ვი დი რომ გა და იხ ად ეს – მი მარ თა ხალ ხს – მშრო მელებს სა კა ცობ რიო ბედ ნი ერ ება ასე არ ეს მოდათ, დღეს რაც ხდე ბა, მა თი იდე ალ ებ ის ღალა ტიაო.
და მო უკ იდ ებ ელი სა ქარ თვე ლოს პირ ვე ლი სამ ხედ რო მი ნის ტრის პარ მენ ჭი ჭი ნა ძის სამგლო ვი არო მი ტინ გზეც თქვა ვლა სამ სიტყვა.
43 elguja TavberiZedokumenturi proza
თით ქოს მო მენ ტს ეძ ებ და, ჩა საფ რე ბო და სიტყვის თქმის ჟამს, იმ დროს და იმ ად გი ლას წა მო იმ არ თე ბო და, სა იდ ან აც ყვე ლა გა იგ ონებ და, ყვე ლა და ინ ახ ავ და. იც ოდ ნენ, უს იტყვობა ეძ ნე ლე ბო და, სხვა ნი რომ გულ ში იმ არ ხავდნენ ფიქ რს, ეს საქ ვეყ ნოდ ამ ხელ და, ამ იტ ომ გზას უთ მობ დნენ, გა მორ ჩე ულ ად გილს სთავა ზობ დნენ, მრა ვალს რომ და ენ ახა და გა ეგონა გუ ლან თე ბუ ლი კა ცის სიტყვე ბი.
პარ მენ ჭი ჭი ნა ძის დაკ რძალ ვა, შე იძ ლე ბოდა, დე მონ სტრა ცი ად გა დაქ ცე ულ იყო. ფრთხილობ დნენ ბოლ შე ვი კე ბი, ჩე კას ყვე ლა ნა ბი ჯი გა ეთ ვა ლა, სად უნ და და ეს ვე ნე ბი ნათ ცხე და რი, რამ დენ წამს შე ყოვ ნე ბუ ლიყ ვნენ და ა.შ. სამგლო ვი არო პრო ცე სი აში გა მორ ჩე ულ ად გილს ძნე ლად მო ნა ხავ დი, მაგ რამ ვლა სას თვის ეს ეც გა მო იძ ებ ნა. კა თა ლი კოს მა რო გორც კი სიტყვა და ას რუ ლა და მიც ვა ლე ბულს ჯვა რი გა დას წერა, ხალ ხის ჯგრო ში, სა იდ ან ღაც, მა გი და ჩამოდ გეს, ვლა სას მე ტი რა უნ დო და, – ავ იმ არ თე მა გი და ზე და ქვეყ ნის სამ ხედ რო მი ნის ტრს შესა ფე რი სიტყვა ვუთხა რიო.
მა გი დაც ხეა, სცე ნაა, სა იდ ან აც უნ და გა ისმას ვლა სას მჭე ქა რე ხმა, და იგ მოს ქვეყ ნის ანექ სია, ხალ ხს რწმე ნის ნა სა ხი გა უჩ ნდეს.
თუმც ამა ოდ...1910 წელს ვლა სა ირ ან ის მეჯ ლის ზეც გა მო
სუ ლა სიტყვით. იქ ნებ, სუ ლაც პირ ვე ლი ქართვე ლი იყ ოს ამ ქვეყ ნის სა კა ნონ მდებ ლო ორ განო ში სიტყვის მთქმე ლი. ვლა სა ლა პა რა კობ და, იბ რა გიმბე გი თარ გმნი და, ხალ ხი აღ ფრთო ვანე ბუ ლა. ქარ თვე ლი რე ვო ლუ ცი ონ ერ ის მგზნება რე ხა სი ათ ითა და ამ გვა რი ვე სიტყვით 14 წლის შაჰ ახ მე დიც დარ ჩე ნი ლა კმა ყო ფი ლი.
სხვა ქვეყ ნის ამ ბებს არ კვევ დნენ, თა ვი სი ვერ გა ერ კვი ათ, ვლა საც ვერ აც და ამ სა ყოველ თაო რე ვო ლუ ცი ომ ანი ით გა ტა ცე ბას – აქა ოდა, სპარ სეთ ში რე ვო ლუ ცია და იწყო, მივეხ მა რო თო.
ბევ რს წერ და და ლა პა რა კობ და ამ ამ ბებ ზე, ლექ ცი ებ საც კითხუ ლობ და, სიტყვით გა მო დიოდა, არც ერ თი ეზ არ ებ ოდა, არც – მე ორე.
ვლა სა მგე ლა ძე „რუ სე თის მობ რუ ნე ბა საქარ თვე ლო ში“ ბოლ შე ვიკ თა გან ჩა დე ნილ არაერთ სა ძაგ ლო ბას იხ სე ნებს, ზო გი, იქ ნებ, სულაც და ვიწყე ბის მტვრით და ფა რუ ლი ყო, მათ თვით მხილ ველ სა და სა კუ თა რი ყუ რით მომსმე ნელს რომ არ გა ეხ სე ნე ბი ნა.
სო ფელ ლე სა ში ბოლ შე ვი კებ მა სა მოც დაათ წელს გა და ცი ლე ბუ ლი სა ბა უგ რე ხე ლი ძე სიტყვის შებ რუ ნე ბი სათ ვის მოკ ლეს, ჯა ლა თები რომ წა ვიდ ნენ, ქა ლიშ ვილ მა ცხე და რი მო იპარა, სახ ლში ნა ხა, სხვი სი აღ მოჩ ნდა, ჭკუ აზე შე იშ ალა.
ამ გვა რი ამ ბე ბი ბლო მა დაა ვლა სას წიგ ნში, მაგ რამ ყვე ლა ზე და სა მახ სოვ რე ბე ლი და მოუკ იდ ებ ლო ბის გა მოცხა დე ბი სას ზა რე ბის აგუგ უნ ება, სა ქარ თვე ლოს ოკ უპ აცი ის მე რე კი ხე ზე ას ვლა და გო დე ბაა.
ზოგს რუ სე თი სა გან ოკ უპ ირ ებ ულ მი წაზეც აღ არ უნ დო და გა ევ ლო: „პავ ლე აკ ობია ხე ზე ცხოვ რობს, ზედ ძა რი აქ ვს გა კე თე ბუ ლი, ქვეყ ნის ხსნით არ ის გა ტა ცე ბუ ლი. სა ლა მურს უკ რავს მუ დამ. მხო ლოდ და ხა ლულ ხორ ბალს სჭამს“ – წერს მი ხე ილ ჯა ვა ხიშ ვი ლი. და ხალულ ხორ ბალს რა ტომ ჭამ და სო ცი ალფე დერა ლის ტი პავ ლე აკ ობია, არ ვი ცი, ხე ზე ცხოვრე ბა და ზედ ძა რის გა კე თე ბა გამ ჭვირ ვა ლე მი ნიშ ნე ბაა იმ აზე, რომ რუს თა გან დაპყრო ბილ მი წა ზე არ სურ და ცხოვ რე ბა, ფაქ ტი ურ ად, ცაში იყო, ცა ში, რო მე ლიც ჯერ კი დევ ვერ და ესაკ უთ რე ბი ნათ ბოლ შე ვი კებს.
იყო ზე ცა ში, უკ რავ და სა ლა მურს, უხ მობდა ქვეყ ნის მხსნელს, არ ჩან და ქვეყ ნის მონო ბი დან გა მა თა ვი სუფ ლე ბე ლი. ის მა ინც უკრავ და... სო ცი ალ ურ თე მებ ზე წერ და მეგ რულ ლექ სებს, წიგ ნიც გა მოს ცა, „იმ ედი“ და არ ქვა, იმ ედი ცოცხლობ და, რე ალ ურ გა მომ ხსნელს მა მუ ლი სას თვა ლის და უხ ამ ხა მებ ლად კლავდნენ.
* * *„ამ ერ იკ ის ხმის“ გა და ცე მას ახ შობ დნენ,
რა დი ომ იმ ღე ბი ში ში ნებ და და ში ში ნებ და. ხან
44elguja TavberiZe dokumenturi proza
და ხან, რამ დე ნი მე წა მით, რა ღა ცას გა იგ ონ ებდი, მე რე ის ევ აჩ იხ ჩიხ დე ბო და და აჩ იხ ჩიხ დებო და. იმ სა ღა მო საც ასე იყო, ყურ მი დე ბულსაც არ აფ ერი გვეს მო და, ნაწყვე ტი ფრა ზე ბით ვე რა ფერს ვგე ბუ ლობ დით, მა ინც ვუს მენ დით. უც ებ ჩაწყნარ და რა დი ომ იმ ღე ბი და ამ სიწყნარე ში სი რი ნო ზის ხმა სა ვით გა ის მა – გარდა იც ვა ლა და მო უკ იდ ებ ელი სა ქარ თვე ლოს მთავ რო ბის დროს შო რაპ ნის თემ საბ ჭოს მდივა ნი ბეგ ლარ... ის ევ ახ მა ურ და, გვა რი ვე ღარ გა ვი გო ნეთ. მე რე რა ღა ცის კითხვა და იწყო დიქ ტორ მა, რო მე ლიც პარ მენ ჭი ჭი ნა ძის დაკრძალ ვის ვლა სა მგე ლა ძი სა გან აღ წე რი ლი ეპიზ ოდი უნ და ყო ფი ლი ყო.
* * *ვლა სამ სიტყვა წარ მოთ ქვა და მო უკ იდ ებ
ელი სა ქარ თვე ლოს პირ ვე ლი სამ ხედ რო მი ნისტრის დაკ რძალ ვაზე.
ქიშ ვარ დი ბეგ ლარს გა მო ეთხო ვა.ვლა სა მგე ლა ძემ მა მა და ვით ზე ზა რე ბი რომ
ააგ უგ უნა, ეს ეც საკ მა რი სია, რომ შე ვი დეს „ქარ თლის ცხოვ რე ბა ში“, რო გორც მზი ური შა რა ვან დე დით მო სი ლი რა ინ დი, – წერ და გრიგოლ რო ბა ქი ძე. ხე ზე ას ვლა ნაკ ლე ბია, გა ნა?! ფე ლი ნის გმი რი რა სახ სე ნე ბე ლია ამ ამ ბებთან. სამ შობ ლო დან გა დახ ვე წი ლი კა ცი ხე ზე ად ის, ტი რის და ტი რი ლით ამ ცნობს კა ცობ რიობ ას – ბოლ შე ვი კებ მა წა მარ თვეს სამ შობ ლო!
თვალ და ხუ ჭუ ლი ქიშ ვარ დი...ვლა სა ხე ზე...
ოდაყვავილს!
მწვანე მინდორს სხივი ამკობს,მზე დედოფლობს მთაში, ბარშიძნელია არ დაიკარგო,ყვავილების ქვეყანაში. სულ პირველად შენთან მოვალ,მოგეხვევი, ჩუმად გეტყვი,უცნაური ყვავილი ხარ,ზოგს აბრუებ, ზოგს კი ეტრფი. ვეღარ იტევს სითბოს ამდენს,ნეტარებით სავსე გული,ვინ მობრძანდა ნეტა, ადრემიმოზა თუ გაზაფხული?! ჰოდა, ყველა შენი მოსვლა,ზეიმია დიდი, ვიცი,მოხვალ, ქუჩებს შეგვიმოსავ,ხელს ფანჯრიდან გამოგიწვდი. შენთან ერთად მოვლენ სხვებიც,გათოშილნი ზამთრის გზებზე,სიმბოლო ხარ გამარჯვების,სიცივეზე, სიბნელეზე.
საერთო გვაქვს შენთან ბევრი, სიუხვითაც ტოლები ვართ,დახუნძლული ჩვენი წლებიშენი ღიღილოებია. ღმერთის ძალამ ჩვენთან ერთად, მოგიყვანა, შეგიფარა,უკვდავების ხე ხარ ქვეყნად,თან, ყვავილი სიფრიფანა.
იყვავილე დიდხანს, დიდხანს,სიყვარულით ერთსაც გეტყვი,ჭირვეული ქალივით ხარ,ზოგჯერ გვსუსხავ, ზოგჯერ გვეტრფი.
ქალიდავარდი...
ამას ამბობდნენ დასაბამიდან,„ეძიე ქალი“, მაგრამ რომელი?ქალი, ნახატი მხატვრის ყალმითა,ქალი მეუღლე, ქალი მშობელი. ქალი ქეთევან, ქალი თამარი, ჩვენი სიცოხლის ძალა და ეშხი,ჩვენი მიწაწყლის ხმალი და ფარი,ქალიმანდილი, ვარდებით ხელში.
მინდორში იჯდა გოგო, პატარა, მზე გულუხვობდა ხუჭუჭა თმებში,იჯდა გოგონა და ცას ხატავდა,ცასა და დედას, ვარდებით ხელში.
ხატავდა ამ ცას, ლურჯს და უძიროს,ყვავილობისთვეს – მაისის თვეში,და იმ ქალს, გახსოვთ? ზოგჯერ უშვილოს,ბავშვებთან ერთად, ვარდებით ხელში.
ვინძლო არ გაჭრას მშობლის ვედრებამ,კვლავ დაგვემუქროს დელგმა და თქეში,გვენახოს ქალი, ტროას კედლებთან,ქალი ელენე, ვარდებით ხელში.
ქალი და ვარდი, ვარდი და ქალი,ორთავე, წმინდა და ხელთუქმნელი,არ მოგვკლებოდეს არც ერთი წამით,ვარდებისა და ქალის სურნელი.
zurab
gogeSvili
46zurab gogeSvili poezia
ოჯახურიიდილია
პეპლებივით გაგვიფრინდა,საარაკო, ლურჯი წლები,ღვთით ნაბოძი ტვირთი ხარ დატვირთით ვდგები, ტვირთიც ვწვები.
ასე მივალ აღმართაღმართ, მიმჩატდება თითქოს მხრები, ვერ გავიგე, ამ დროს თავად ტვირთი ხარ თუ ჩიტის ფრთები.
სულ კეკლუცობ, სულ იცვლები,მეჩვენება, სხვა ხარ თითქოს,ხან მსახიობს ემსგავსები, ხან გამოცდილ პოლიტიკოსს.
ხან, ბავშვური ხიბლი დაგსდევს,ხან, ბრძენი ხარ დავითივითოღონდ, მწარეს რომ მომართმევ,ზოგჯერ გავიწყდება ტკბილი.
ხან ვზივარ და მოთმინებით,ვუსმენ იმ შენს ქალურ სოლოს,კაპასობ და მეუბნები– ამ დროს, გლოცავ, სულელოო!
ჭირით, ლხინით, გვერდიგვერდით, კიდევ დიდხანს, დიდხანს ვივლით,ვის ჰქონია გზა ვარდებით,ჩვენ რომ გვქონდეს მოფენილი.
ერთიწუთი
ნაირფერებად ჩახჩახებს რინგი,მოკრივეები მორჩილად დგანან,დგანან თითქოსდა მშვიდად და რიდით,გონგი მჭახედ არ ჩამოკრავს სანამ.
ცხოვრებაც ერთი დიდი რინგიადა რაუნდებიც მძიმედ სათვლელი,
დღეს შერკინების ჩემი რიგია,ასე, ვინც იცის, კიდევ რამდენი...
წავიჩოქე, ვერ ვიცილებ დარტყმას, ისმის გუგუნი, შეძახილები,სანამ რეფერი მოასწრებს დათვლას, ვდგები, კვლავ მუშტად შეკრულ თითებით.
ვდგები და მოდის მეორე სუნთქვა,რაუნდებს შორი ის წუთიც მოდის,ხვალინდელი დღის ფურცელი სუფთა – დრო განსჯის, ფიქრის და სულის მოთქმის.
ერთი წუთი, ვით ერთი ცხოვრება,შეცდომების და მონანიების,ელვისებური გამეორებატკბილი და მწარე გაკვეთილების.
ხან ბრძოლა, ხან გვერდზე ზანტად გადგომა,მოგონებებით მძიმდება მხრები,ვდგავარ და მიკვირს, როგორ დაგროვდაერთადერთ წუთში ამდენი წლები.
თვალწინ ირევა შავიც და თეთრიც,ხიბლი და სევდა ირევა ერთად,ამ განცდას ყველას გვიგზავნის ღმერთი,ასე მგონია, მე სხვაზე მეტად.
ვდგები ჯიუტად, ვდგები ათასჯერ,რადგანაც გავჩნდი, უნდა ვიცოცხლოდა ბედი სანამ სახლში დამაჯენს,მეტი არასდროს არ წავიჩოქო.
რაწავიღო,სადწავიღო...
ასე იყო პირველ დღიდან,ასე არის ოდითგანვე,ზოგს მეფობა ერგო წილად,ზოგს ლოდინი მეფის კარზე.
ზოგი ეძებს სარჩოს კვირის,ზოგი ფიქრობს სად გაერთოს,
47 zurab gogeSvilipoezia
მათთან ჩატეხილს, ვინ ჩივის,ხიდი არ იყო საერთოდ.
რაინდობა აღარ ფასობს,აღარ ვფიქრობთ ხშირად სხვაზე,ყველა რაღაც როლს თამაშობსამ ცხოვრების დიდ სცენაზე.
კარგს ვაკეთებთ ზოგჯერ ცუდად,ცუდს სავალალოდ, კარგად,უფლის მოცემული, ვწუხვარ,სულის მეკვლე დაგვეკარგა.
ზოგს ცხრა სასახლე არ ჰყოფნის,ზოგი ტანზე ირგებს საბანს,ზოგი ზეობს, ზოგი ოფლითამ ცხოვრებას თავს ძლივს აბამს.
ზოგი ადის, ზოგი ჩადის,მგლისა და კრავის არ იყოს,ბოლოს ზოგზოგს მოკლავს დარდი,– რა წავიღო, სად წავიღო...
დედისწუხილი
ჩვილის პირველი სიტყვა დედაადა ამოსუთქვაც უკანასკნელი,სიხარულია, თანაც სევდაადედის ყოფა და დედის უღელი.
ეს გვალამაზებს და ეს გვაქალებს,მაგრამ გაცუდდა ეს სიტყვა ვაგლახ!ბოღმა მერევა, ვეღარ ვაკავებლავად წამოსულ გაგონილნანახს.
კოშკი მეშლება აგურაგურად,სუნთქვა მეკვრება და ფიქრიც მიჭირს,სატანამ სულში დაისადგურამკერდს მოწყვეტილი, უმანკო ბიჭის.
ეს არ მსმენია, ეს არც ყოფილა,ჩვენში რა უნდა ბილწსა და პირშავს,სიტყვას ვამბობდით გამოზომილად,გულანთებულად ვიწერდით პირჯვარს
სანამ გაქრობა არ გვიწერია,ნუ შეგვიბღალავთ ცასა და მიწას,გთხოვთ და გაფიცებთ, როგორც გვჩვევია,იმ გულის ფეთქვას, იმ პირველ სიტყვას!
ჭირისუფალი
შემაღლებულზე, ერთერთ საფლავთან,შავად მდუმარი და შეუვალი,გამვლელებისგან სახეს მალავდაძაძებიანი ჭირისუფალი.
უთუოდ მასში არსება ორიამ ქვეყნისა და იმ ქვეყნის იჯდა,იჯდა ქალი ორ სამყაროს შორის,ბედშერისხული, თან მშვიდად, დინჯად.
ცაზე არ ჩანდა ღრუბლის ნაფლეთიც,უცებ მოფრინდა ჩიტიბეღურადა კურთხეული პურის ნამცეციფრთხილად აკენკა, თავისებურად.
გაშალა ფრთები ჭიკჭიკჟღურტულით,თვალს მიეფარა, გასცდა მთაგორაკს,საკვირველებავ ოჰ, სიხარულისამ დროს ქალს ცრემლი გადმოუგორდა.
ასე ყოველ დღე, ასე დღე და ღამ,ერთი ჟღურტულა, ერთი მდუმარი,მოდის ის ქალი, მოდის ბეღურა,ერთმანეთისთვის ჭირისუფალნი.
ღმერთო „ვსუნთქავ ყოველ დილას შვებით, ფეხს თუ დავაბიჯებ მიწას, შენი უწმინდესი ნებით, ჩემი სიცოცხლე რომ იშვა! ჩუმად შევაპარებ მზერას მიკვირს უცისფრესი ზეცა, მგონი დამესიზმრე წუხელ, სხივის სამოსელი გეცვა. გტკივა ტკივილები ჩემი?! მწუხარება მეც თან დამდევს, მუდამ სინანულით ვკვდები, ცოდვის ბოროტება მარცხვენს. ვგრძნობ რომ ჯვარს ეკვრები ახლით, როცა უღვთო გზაზე დავალ, მუხლზე დავეცემი ღამით, უხვი ცხარე ცრემლის ტბა ვარ. მაინც მოწყალებით მამკობ, ყოველ განსაცდელში მზად ხარ, უსასრულო რწმენით მათბობ, ვგრძნობ რომ უხილავად აქ ხარ! ფეხზე დამაყენებ გართხმულს, გულში წამიკიდებ იმედს, უცებ დავივიწყებ წარსულს, ახალი დღით ჯავრებს ვიწმენდ.
ვიცი მომიტევებ ერთობ, გულწრფელ სინანულში ვდგავარ, რადგან იგრძნობ ისევ ღმერთო ჩემი ერთადერთი ხსნა ხარ!“
ვგაზაფხულობ
„ეხლა ჩემში გაზაფხულმა შემოთოვა, იასამნის სურნელებით ავივსე, რა ვიცოდი თუ იყავი შემოდგომა, შევუკრავდი გრძნობებს ტურფა საკინძეს. მზემ მომმადლა აღტაცება უსასრულო, და სიცოცხლეს შეუღება ჭაღარა, გაგიღიმე სიყვარულით სიხარულო, მაგრამ შენთვის გაღიმება არ კმარა. რა ვქნა, მაინც დავფრიალებ სულის კონავ, მსურს! ვარდები ეკლიანად დავკრიფო, არ მაწვიმო ადრეული შემოდგომა, დამაცადე! გაზაფხულით ავივსო!“
მიყვარხარჩემთვის
„უბერავს ქარი, ფიქრიან ეზოს,აშრობს და კოცნის ზეცას წვიმიანს,მუზა იხსნება და უნდა ვწერო,დღეს შენი ნახვა არ შემიძლია.
იკვრება ლურჯად მაღლა ტატნობი,ფერებად მჩუქნის ღმერთი სამყაროს,მაგრამ ვერ ვპოვე შენზე ნაცნობი,ეს ჩემი გული, რომ მივაბარო.
პეპლებად დაფრენს გარეთ ვნებები,უცხო ათინათს მიშლის წამებში,
mariam
reviSvili
49 mariam reviSvilipoezia
ვერ მხედავ, მაგრამ სულში გეკვრები,სიყვარულს გიმხელ ლექსით თვალებში.
მემზიანება მზე ძან ლამაზად,ზმანება ღამით მთვარისფრად მმოსავს,სიცოცხლეს გჩუქნი ასე ხალასად,გჩუქნი ყველაფერს რაც მიღმა მოსჩანს.
უბერვს ქარი, ფიქრიან ეზოს,ეხვევა, კოცნის ზეცას წვიმიანს,მიყვარხარ ჩემთვის უთქმელად ჩემოდა შენი ნახვა არ შემიძლია“.
დედავ
„ნანა მიმღერე დედილო, დედავ, მომწყურებია შენი ხმა ტკბილი, ნანა მიმღერე შენ ჩემო ერთავ, ისევ პატარა ვარ, ისევ ჩვილი.
ნანა მიმღერე, ნანა საამო, ნანა უამრავ სიკეთის მთქმელი, დედაშვილობის უკიდეგანო, სითბო, სიამე გამოუთქმელი. ჩვენს იადონებს ვერავინ შეცვლის, ცხოვრების ბილიკს მივყვები ნებით, გულში ჩამიკრავ ტირილით ფერცვლილს, გავძლიერდები მე ისევ შენით. დედავ ძვირფასო! ამ გულის ოდას, გამზიარებლად ყოლილხარ დღესაც, შენი ალერსის ვბერდები მონად, არ მიმატოვო არასდროს დედავ! ტკივილნარევი გულის ნუგეში, მხოლოდ შენ მყავხარ, შენ ჩემო ერთავ, გყავდე ნაფერებ მზიან უბეში, ისევ პატარად მიგულე დედავ!“
* * *ჩემთვის ხვალამდე ძალზე შორია,დღეებს ისედაც ასდის ალმური,ცაში დაფრინავს თეთრი თოლია,დაფრინავს სევდა და სიხარული.
ვიტყვი თამამად, სათქმელს გავამხელ,თავის მსმენელი ვის არ ჰყოლია,მე ტკივილების ზღვა გადავლახედა შენზე ფიქრმა ამიყოლია.
* * *წაშლილ ბილიკს ვინ გაჰყვება გამალებით,ვინღა იგრძნობს ღამის ხმაურს უმთვაროდა,ვინ შეავსებს სიმარტოვეს დანანებით,გაზაფხული ვის თუ უფრო უხაროდა,
მზის სხივებში ვინ შეიგრძნობს ცრემლებს ღამის,
დაჩოქილი ვინ აანთებს ჩამქრალ კანდელს,მთავარია გინათებდეს სხივი მთვარის,მთავარია გიყვარდეს და ღმერთი გწამდეს.
* * *გუშინ მზისფერ დატირებას შევესწარი,შემოდგომა იფნის ტოტებს დაჰყურებდა,შენთვის ფიქრში მოღალული ხეტიალი,სიმარტოვეს შევატოვე ალუბლებთან.
თვალებს მზერა შეუძლიათ უსასრულოდ,ღამის იფნებს მორევია სევდის წამი,შენზე ფიქრით წარსულ გზებზე ხეტიალშიგაზაფხულის დატირებას შევესწარი.
* * *რატომღაც ვისმეს მოინატრებ, მერე სულ ელი...მთაწმინდას ზოლად გაჰყოლია მარტის დაისი,შემოანათებს თბილისის ცის შენში სურნელი,აგიტანს ჟინი მომხიბვლელი, გაუსაძლისი.აეკვრებიან სიმარტოვეს ჭრელი ლანდები,მოეფერები მონატრებით წარსულს ჟინიანს,მერე გულივით სხეულიდან ამოვარდებიდა ხვდები თვითონ, სიკვდილისაც არ გეშინია.
* * *გაზაფხულზე არ მჩვევია ატირება,მყვირალობას ისევ უნდა დამიბრუნდე,ისევ უნდა შეასრულო დაპირება,თორემ სევდით, მონატრების გავიგუდე.
იქნებ ფიქრი აეფაროს ღრუბლის კალთებს,იქნებ ხმაც ვერ მომაწვდინო ქარაფიდან,ქარს მიუგდე ყური, იქნებ გულში დათბეს,ჩემი სევდა მოგიტანოს ქალაქიდან.
გაზაფხულზე არ მჩვევია ატირება.
TinaTin
boboxiZe
51 TinaTin boboxiZepoezia
* * *თითქოს ღამესთან თამაში მომწონს,თითქოს გავერთე მთვარის ცქერში,ეს უკვე ნიშნავს, ეს უკვე მოწმობს,ტკივილებს ვხედავ ფოთოლცვენაში.
ღამეა მშვიდი, ხილვებით დაღლილს,გულს ამიტკივებს უმწეო რითმა,და ვხვდები უკვე ჩირად აღარ ღირს,რაც, რომ ჩემამდე, უჩემოდ ითქვა.
თითქოს ღამესთან თამაში მომწონსდა ფიქრი შენზე ვარსკვლავთა ცქერითდა ვირთობ ჩემს თავს და ჩემში ცოცხლობს,წარსული თავის ფოთოლთაცვენათ.
* * *ფიქრს მორჩილებით წავყვები ცაში,და დაგიხვდები მზესთან მალულად,გადავსხვაფერდი დღეების ცვლაში,დღეების უღვთო არის მარულა.
მოურიდებლად გავენდე სევდას,არ დაიცალა ტრფობის ფიალა,რამდენჯერ ცრემლმა, მოგვრილმა შენით,გული მატკინა, ამიფრიალა.
სიყვარულისთვის სიყვარულს ვეტრფი,რომ მოგეფერო,სიტყვა არ მყოფნისდა მიხარია როცა უჩემოდ,ჩემს გამო სადმე გხედავ კმაყოფილს.
* * *შენით მიყვარს სიყვარული ჩემიდა თუ ღრუბლებს მეც მივყვები ფიქრით,ეს იმიტომ, შენს სიყვარულს ვჩემობ.მარტოობის ლამაზ წუთებს ვითვლი...
* * *წუხელ წვრილად ცრიდა ცადა ღრუბელთა თარეში,ცრემლის საბაბს ეძებდა,ჩემს სევდიან თვალებში.
წუხელ წვრილად ცრიდა ცადა გალუმპულ ამ ციდან,ვგრძნობდი თვალცრემლიანი,როგორ უცებ აცივდა.
წუხელ წვრილად ცრიდა ცა...
* * *ცარიელ ქვევრში ჩარჩენილი ღვინის სუნივით,ასდის სურნელი ხედებს თრობად, მწვერვალს ედება,ეს ყველაფერი ხდება ქვეყნად, ღმერთის სურვილითმე ღმერთის მწამს და მხოლოდ ღმერთის მეიმედება,გაორმაგებულ მოლოდინით ვხვდები ალიონს,მახლავს მეგზურად ვარსკვლავების მთელი ამალა,ნეტავი წყაროს წყალი ვიყო, ვინმემ დამლიოსარ დამიტოვოს მოლოდინი, სევდის ამარა.
ქალისასაკი
ქალი თხუტმეტი წლის ზევსის ნატეხია,როგორც მინანქარზე ორთქლის ოხშივარი,რაღაც მოგონება სულში გატეხვია,ფიქრში ოცნებები დარჩა ნახევარი.
ქალი ოცი წლისა მხოლოდ წვიმის ღვარი.როგორც ველმინდვრებზე ქარის არიდება,სადღაც გასაფრენად ცისკრის საბუდარი,ქალი სიცოცხლე და ქალი გარინდება.
ქალი ოცდახუთის ცამდე ნაჩეხია,ამდენ დარდის მერე შერჩა მოლოდინი,ბევრჯერ მოცდენილი, ბევრჯერ გატეხვია,ასაკს შეეპარა რაღაც სიმძიმილი.
ქალი ოცდაათის მხოლოდ ნატერფალი,ძველი ეშხიმეშხი ტანზე მოცვენია,ქალი სამეფო და ქალი ნაკერპალი,ქალი მწყურვალი და ქალი მომთმენია.
ქალის ოცდათხუტმეტს ეშხი გატეხვია,დრო და ასაკია მგონი ქალის რანგი,ქალი ამას იქით ყველას ატეხვია,ამ დროს ორგულია ფლიდი ფარშევანგი.
კავკასიონსშვენისმთაშინისლი
ვიდრე ტირის კლარჯეთი და სამცხე,ვიდრე ხედავ ჩაჩოქილი ალამს,ვიდრე მოკლავ აფხაზეთის დამცემს,სამაჩაბლოს მოგიზგიზე ალავს.
ვის ენუკვი, ვის ეძებ და რატომ,რა უნდა ქნა პაწაწინამ მარტო,უქართველოდ გაპოხილო მიწავ,უქართველოდ დაკარგულო ხატო.
გინახია მთებზე ნისლი ქარში,გადაევლოს მწვერვალებზე ღრენით,საქართველოს უამრავლჯერ დაშლილს,საქართველოს ჩვენით, ჩემით, შენით.
ერთხელ მაინს მოიხედე უკან,საუკუნე სხვისი რატომ გჯერა,ერთხელ მაინც შეავედრე უფალსმომწყენია შორეული მზერა.
ახლოს ხარ და ისე შორს ხარ იცი,როგორც ფაცხა დარჩენილი ისლის,კავკასიონს არ უხდება ჭვარტლი,კავკასიონს შვენის მთაში ნისლი.
koba
beriZe
* * * უზრუნველობას დღეს ჭაობი ახლავს ჩვეული, სიცოცხლის წყურვილს იხანგრძლივებთ როლის მორგებით. თასმებს მიათრევს გუბეებით ბრბო ჭირვეული, ერთურთის შიშით ხართ დოგმებით დემაგოგები.
მობეზრებული მირაჟებით სუსტი, უძლური, ის დაიღალა გენიების ქებით და კმევით, ისმის სისინი, ლოზუნგების რხევაჩურჩული, რადგან მას ერთი სიტყვით ძალუძს დაწყება ნგრევის.
სამაგალითოდ ეშაფოტზე ლპება სასჯელი, კიდევ მორიგი აღმოფხვრილი, მავნე მცდელობა, მხოლოდ სიკვდილში თუ იქნება ხსნა და საშველი, ეს საუკუნე მოწამლული ყვავილმდელოა.
სადაც ყიდულობ საკუთარი ლეშის ნაწილებს, ყველა პროდუქტი გადამდები თითქოს ცოფია, სადაც სახეში უცინიან ბოლო ნაძირლებს და ფატალური შედეგი აქვს ფილოსოფიას.
სმენადახშული მავანისთვის სასიამოვნო, გადამღერებულ და აზარტულ ლექსებს მღერიან,
გინდა ბილიკი შენი წასვლის შემდეგ დატოვო, მაგრამ ყველა გზა აღმაფრენის სისხლისმღვრელია.
გარსშემორტყმული მიმზიდველი სატყუარებით, გინდა არ გინდა, უკვე ხდები შენც მატყუარა. მახეში გაბმას მოსდევს ღმერთზე გადაბრალება, თვითკმაყოფილი ღმერთის ნებას შენს თავს უმალავ.და დაგაბრმავა სიტკბოებამ ხიბლის ხილვაში და ურიცხვ ვნებას და ხან შიმშილს ხარ აყოლილი, ვით ჭიანჭველა მოტივტივე ჩაის ჭიქაში, გაუმაძღარი და შაქრიდან გადმოყოლილი.
ილუზიებში დანთქმულ ხავსებს ებღაუჭები, რომ წამოდგები სხვა ბნედიანს უჭრი იმედებს. და გაიმეტებ, ვისაც ერთხელ გადაურჩები, რომელიც უძლურს და მომაკვდავს ვერ გაგიმეტებს.
* * * ქარი არხევს მავთულებით გადასერილ ზეცას და იდუმალ სიშორისკენ ლიანდაგებს აგებს, ჩამოშლილი ოცნებების მოელვარე ზეწარს აქანავებს და ხავერდში აქსოვს დღეთა ბადეს.
თუ გავტოპე, მე სათოფედ მიცემს გული მწველი, თუკი დავრჩი, ამ ღადარში გადვიქცევი ფერფლად, წინ მიმზადებს ქარბორბალას გაფრენილი წლები და ცრემლები წამიერი სიხარულით შრება.
daTo
SalamberiZe
54daTo SalamberiZe poezia
ხე ჯვარცმული მუქ წვიმაში ზანზალაკებს რეკავს, მომტყდარ ტოტით ატრიალებს პოეზია მორევს, დაწნავს, დააკრიალოსნებს და ხომალდად შეკრავს, მერე სადმე, ქუჩის ჩიხში, უგზოუკვლოდ მტოვებს.
და დავდივარ ნანგრევებში უგონო და მთვრალი, არ მადარდებს სხვა რას იტყვის, თავს ვგრძნობ ადამიანად! და ანათებს ნავსაყუდელს ღამით სავსე მთვარე და მსურს გულში რომ ჩავიკრა სივრცე ყველაფრიანად!..
მაგრამ ბედი მშვენიერ ხიბლს ტკბილად ვის გაუთენებს, გრძნონა, როცა მოგაბრუნეს შორს წასული სალხინოდ. მიფრიალებს ცხვირწინ რაღაც შეთხზულ ვალდებულებებს, მინდა თქვენი საბუთები ყველა ერთად დავხიო!
და ჩავხედო თვალებში, დამფრთხალთ ილუზიებით, ქანდაკებად ავაწყო ნამსხვრევები წარსულის,
სისხლით გადმოიღვაროს მცდარი ლიტურგიები! ეშინოდეთ ჯალათებს ჩემი ბოლო პასუხის!– დროა ჭკუა ისწავლო, არ შეგეხონ თუ გინდა. სხვა გზით დადგმული ნაბიჯი ცილისმწამებელია. – ხანდახან საჭიროა გადახვიდე ჭკუიდან, როცა უნდათ დაგიმონონ, აუცილებელია!
ხან ბანალურ რეალობით მე გმირობა მაქეზებს, ხან მდუმარე ეტაპიდან ჩქარი გამოსავალი, ხან დამცინის ის დღე, როცა მივა საქმესაქმეზე და ივსება სველი ქვიშით იმედების ნაპრალი.
იდეალებს სახელს უცვლის იდეების ქაოსი, დროსთან თანაფარდობით ბევრი ეძებს სიყვარულს. უკვდავებას ებმის თოკით ვნება სააქაოსი და მისი ტყვე კვლავაც ითხოვს ვინმესაგან სიბრალულს.
მინდა საწყისს მივაკვლიო, გავიარო მითები და ვიპოვო დაფარული წყარო უტყვი ქვითინის. იბნევიან გადაკარგულ კვალში მარგალიტები, საიდუმლოს ჯერჯერობით მცველად უდგას სიკვდილი.
ლიტერატურულიფრაქტალებისძიებისათვის
„ყო ვე ლი მეც ნი ერ ება იმ დე ნა დაა მეც ნი ერ ება,
რამ დე ნა დაც მე ტია მას ში მა თე მა ტი კა“.
იმ ანუ ილ კან ტი
მეც ნი ერ ებ ათ ათ ვის, რომ ლე ბიც თვი თორგა ნი ზა ცი ის პრო ცე სებს ამა თუ იმ ას პექ ტით შე ის წავ ლი ან, არ სე ბი თია სტრუქ ტუ რის ცნება. ყვე ლა ეს აღ ნიშ ნუ ლი მეც ნი ერ ება „სტრუქტუ რის“ ცნე ბის ქვეშ გუ ლის ხმობს ობი ექ ტის რა იმე „სიმ ტკი ცეს“, თვი სე ბას, რო მე ლიც შენარ ჩუ ნე ბუ ლია მო სა ლოდ ნე ლი სხვა დას ხვა ში ნა გა ნი თუ გა რე გა ნი ცვლი ლე ბის დროს.
სტრუქ ტუ რის ცნე ბა უპ ირ ის პირ დე ბა ქაოს ის, რო გორც ყო ველ გვარ სტრუქ ტუ რას მოკ ლე ბუ ლი მდგო მა რე ობ ის, ცნე ბას. ბო ლო ხა ნებ ში აქ ტი ურ ად მიმ დი ნა რე ობს სხვა დასხვა მეც ნი ერ ებ ათა სინ თე ზუ რი კვლე ვე ბი. მა თე მა ტი კა ამ დაგ ვარ კვლე ვებ ში ე.წ. მკაცრი „აღ მწე რის“ როლ ში გვევ ლი ნე ბა, რად გან, რო გორც გა ლი ლეო გა ლი ლე იმ აღ ნიშ ნა, „მათე მა ტი კა არ ის მეც ნი ერ ება, რომ ლის სა შუალ ებ ით აც ღმერ თმა სამ ყა რო და წე რა“. თუმცა, აქ ვე უნ და აღ ინ იშ ნოს, რომ ევ კლი დე დან მო ყო ლე ბუ ლი, მეც ნი ერ ები ცდი ლობ დნენ რა მა თე მა ტი კის აქ სი ომ ატ იზ აცი ას, საწყის და ფუნ და მენ ტურ ცნე ბებს (წერ ტი ლი, წრფე,
სიბ რტყე, სივ რცე) დღემ დე არ აქ ვთ აბ სო ლუტუ რად ზუს ტი გან საზღვრე ბა.
„ფრაქ ტა ლის“ ცნე ბაც, რო მე ლიც მეც ნიერ ულ ხმა რე ბა ში ამ ერ იკ ელ მა მა თე მა ტი კოსმა ბე ნუა მალ დელ ბროტ მა შე მო იტ ანა (1977 წელს გა მო ვი და მან დელ ბრო ტის წიგ ნი „ბუნე ბის ფრაქ ტა ლუ რი გე ომ ეტ რია“), არ არის მკაც რად გან საზღვრუ ლი. მან დელ ბრო ტი „ფრაქ ტალს“ უწ ოდ ებს რა ღაც წარ მო ნაქ მნს, რო მე ლიც თა ვი სი თა ვის სა და რია ან თა ვი სი თა ვის აფ ინ ურია რა იმე აზ რით და იგი თვლის, რომ მხო ლოდ ას ეთ ახ სნაგან მარ ტე ბას შეუძ ლია, ყო ველ გვა რი და სა ნა ნი ხი ლუ ლი ხარვე ზის გა რე შე მო იც ვას იმ ობი ექ ტთა სიმ რავლე, რომ ლე ბიც ღირ სნი არი ან, იწ ოდ ებ ოდ ნენ ფრაქ ტა ლე ბად. ნე ბის მი ერი სხვა, უფ რო მკაცრი, გან საზღვრე ბის მცდე ლო ბას შე უძ ლია, გან დევ ნოს რა ღაც საკ მა ოდ ფარ თო კლა სი ობი ექ ტე ბი სა და და ავ იწ რო ვოს ფრაქ ტალ თა სამ ყა რო.
სიტყვა „ფრაქ ტალს“ აქ ვს ლა თი ნუ რი ფუ ძე – fractus, რაც ქარ თუ ლად ნიშ ნავს ნა წი ლე ბისგან, ფრაგ მენ ტე ბის გან შემ დგარს.
უმ არ ტი ვეს ფრაქ ტა ლებს გა აჩ ნი ათ გე ომეტ რი ულ ად წე სი ერი, რე გუ ლა რუ ლი სტრუქტუ რა: ას ეთი გე ომ ეტ რი ულ ად წე სი ერი ფრაქტა ლის ყო ვე ლი ფრაგ მენ ტი ზუს ტად იმე ორებს მთე ლის ყო ველ კონ სტრუქ ცი ას.
თვი თა ფი ნუ რო ბის ან თვით მსგავ სე ბის უზუს ტო ბის (ან მცი რე სი ზუს ტის) დროს წარ მოიქ მნე ბა შემ თხვე ვი თი ფრაქ ტა ლე ბი, რო მელთა თვი თა ფი ნუ რო ბა მდგო მა რე ობს სხვა დასხვა მას შტა ბებ ში შემ თხვე ვი თი გა ნა წი ლე ბის ნორ მა ლუ რო ბის შე ნარ ჩუ ნე ბა ში და, შე საძ ლებე ლია, რომ ეს ხორ ცი ელ დე ბო დეს სხვა დას ხვა დის პერ სი ებ ითა და სხვა დას ხვა შუ ალ ედ ებ ით.
kritika, publicistika
ekaterine
CxartiSvili
56ekaterine CxartiSvili kritika, publicistika
ფრაქ ტა ლე ბი, უმ შვე ნი ერ ესი კომ პი უტერ ული ილ უს ტრა ცი ებ ის წყა ლო ბით, მა ლე ვე გახ დნენ პო პუ ლა რუ ლი. რა თქმა უნ და, ფრაქტა ლე ბი არ სე ბობ დნენ და მათ შე სა ხებ იც ოდნენ ის ეთ მა მეც ნი ერ ებ მა, რო გო რე ბიც არიან პუ ან კა რე, კან ტო რი, ჰა უს დორ ფი და სხვა, მაგ რამ მან დელ ბრო ტის დამ სა ხუ რე ბა, გარ და სა ხელ წო დე ბი სა, იმ აში მდგო მა რე ობს, რომ მან ყუ რადღე ბა გა ამ ახ ვი ლა სამ ყა რო ში არსე ბულ უამ რავ ბუ ნებ რივ ობი ექ ტთა ფრაქ ტალურ სტრუქ ტუ რა ზე.
კო ხის მრუ დი, ან კო ხის ფიფ ქი წარ მო ად გენენ ფრაქ ტა ლებს. აქ ნა ხა ტის nური იტ ერ აცი
ის ნა წი ლი იდ ენ ტუ რია n1 იტ ერ აცი ის დი დი ზო მის ნა წი ლი სა.
მან დელ ბრო ტის ფრაქ ტა ლე ბი, რომ ლე ბიც გან სხვა ვე ბულ ატ რაქ ტორ თა მი მართ არე ების ფა ზუ რი სივ რცის გა მო სა ხუ ლე ბას წარ მოად გე ნენ, მას შტაბ თა გაზ რდი სას ზუს ტად კი არ აკ ოპ ირ ებ ენ გა მო სა ხუ ლე ბას, არ ამ ედ აღად გე ნენ მის მსგავ სს. მაგ.: სერ პინ სკის სამკუთხე დი რე კურ სუ ლი ფრაქ ტა ლია:
ას ეთი ობი ექ ტე ბის ფრაქ ტა ლუ რო ბა, ანუ მთლი ანი ფა ზუ რი სივ რცი სა და მი სი ნა წი ლის სტრუქ ტუ რა თა მსგავ სე ბა მე ორ დე ბა უს ასრუ ლო რა ოდ ენ ობ ით; მას შტა ბის გაზ რდი სას საწყი სი ნა ხა ტის ელ ემ ენ ტი მთლი ანი ობი ექტის ან ალ ოგი ურია; ას ევეა მი სი ელ ემ ენ ტიც, გა დი დე ბი სას ან ალ ოგი ურია მი სი წი ნა მორ ბედი სა და ა.შ.
ამ რთუ ლი, უს ას რუ ლო მა თე მა ტი კუ რი ობი ექ ტე ბის შექ მნა, რომ ლე ბიც იზ იდ ავ ენ ადამი ან თა (მათ შო რის მა თე მა ტი კი სა გან შორს მყოფ თა) ინ ტე რესს, შე უძ ლე ბე ლია კომ პი უტერ ის დახ მა რე ბის გა რე შე. თა ნა მიმ დევ რო ბით მსგავს გა მო სა ხუ ლე ბებს გა დაჰ ყავთ მა ყუ რებე ლი ჯა დოს ნურ, ირე ალ ურ სამ ყა რო ში, თავბრუს ახ ვე ვენ უს ას რუ ლო გან მე ორ ებ ის იდეით, მსგავ სე ბი თა და იგ ივ ობ ით – მას შტაბ ში, სივ რცე სა და დრო ში.
57 ekaterine CxartiSvilikritika, publicistika
ად ამი ან ის თვის, რა თა მან ობი ექ ტი ფრაქტა ლუ რად აღ იქ ვას, რე ალ ურ ად სრუ ლი ად და მაკ მა ყო ფი ლე ბე ლია 37 იტ ერ აცია, თუმცა, ად ამი ან ის სწრაფ ვა უს ას რუ ლო ბი სა კენ, რო მე ლიც პრინ ცი პუ ლად მი უღ წე ვე ლია, არ ის მი სი ერთერ თი მნიშ ვნე ლო ვა ნი მა ხა სი ათ ებელი.
მას შემ დეგ, რაც შე მო იღ ეს ტერ მი ნი „ფრაქტა ლი“, ცხა დი გახ და, რომ მრა ვალ ბუ ნებ რივ ობი ექ ტს გა აჩ ნია ფრაქ ტა ლუ რი აგ ებ ულ ება – ხე თა ტო ტებს, რომ ლე ბიც იმე ორ ებ ენ უფრო მსხვი ლი ტო ტე ბის აგ ებ ულ ებ ას, ფიფ ქებს, სის ხლძარ ღვთა სის ტე მა სა და ნერ ვებს, რომლე ბიც იტ ოტ ები ან და ა.შ.
ყო ვე ლი ვე ზე მოთ ქმუ ლი დან გა მომ დი ნა რე, ბუ ნებ რი ვია, რომ ზო გი ერ თი ხე ლოვ ნე ბის ნიმუ შიც, მათ შო რის ლი ტე რა ტუ რი სა, გან ვი ხილოთ, რო გორც ფრაქ ტა ლი.
შე ვე ცა დოთ, ჩა მო ვა ყა ლი ბოთ, თუ რო გორ შე იძ ლე ბა, შე ვუ სა ბა მოთ ერ თმა ნეთს ლი ტერა ტუ რუ ლი ნა წარ მო ები და ფრაქ ტა ლი. ას ეთი კვლე ვე ბის საწყის ეტ აპ ზე მკაც რი ჩარ ჩო ები მარ თე ბუ ლი არ იქ ნე ბო და. ფი ზი კო სი ლე ონ იდ ისა აკ ის ძე მან დელ შტა მი ამ ბობ და, რომ საგნის არ სე ბო ბის საწყიდ ეტ აპ ზე შემ ზღუ და ვი გან საზღვრე ბე ბი იგ ივეა, რაც ახ ალ შო ბი ლის შეხ ვე ვა მჩხვლე ტავ მავ თულ შიო.
ლი ტე რა ტუ რუ ლი ნა წარ მო ებ ის თვის, რომელ საც ფრაქ ტა ლუ რი ბუ ნე ბა მო ენ ახ ება, სა ხა სი ათო უნ და იყ ოს ის, რომ მი სი ნა წი ლი რა იმე სა ხით იყ ოს მთლი ან ის მსგავ სი (იდე ალში ეს მსგავ სე ბის თა ნა მიმ დევ რუ ლო ბა უნ და ვრცელ დე ბო დეს უს ას რუ ლოდ, თუმ ცა, აქ ვე შევ ნიშ ნავთ, რომ არ ავ ის არ ას ოდ ეს უნ ახ ავს ფრაქ ტა ლუ რი იტ ერ აც ის ნამ დვი ლი უს ას რულო მიმ დევ რო ბა) ან მი სი აღ ქმა უნ და ხდე ბოდეს მას ში ჩა დე ბუ ლი დო ნე ებ ის თა ნა მიმ დევრო ბით.
ლი ტე რა ტუ რუ ლი ფრაქ ტა ლის გან საზ ღ ვრ ას არ თუ ლებს ის იც, რომ ლი ტე რა ტუ რუ ლი ნა წარ მო ები სას რუ ლია, ას ევე, ტექ სტი, ვი ზუ ალ ური გა მო სა ხუ ლე ბი სა გან გან სხვა ვე ბით,
წრფი ვია, არ სე ბობს მი მარ თუ ლე ბა მი სი წაკითხვი სა – თა ვი დან ბო ლოს კენ, თუმ ცა, აქ გა მო ნაკ ლი სია პა ლინ დრო მე ბი და ინ ტე რაქტი ული ლი ტე რა ტუ რა, რო მე ლიც მკითხველს სა შუ ალ ებ ას აძ ლევს, სა კუ თა რი შე ხე დუ ლები სა მებრ, ნე ბის მი ერ ად თუ რა იმე წე სის დაცვით, შეც ვა ლოს ტექ სტის ფრაგ მენ ტე ბის თანა მიმ დევ რო ბა.
ყვე ლა ზე მარ ტი ვი გზით, უს ას რუ ლოდ განმე ორ ებ ადი ტექ სტე ბი შე საძ ლე ბე ლია, შე იქმნას უს ას რუ ლო რა ოდ ენ ობ ის დუბ ლი რე ბადი ელ ემ ენ ტე ბი სა გან, ან კუპ ლე ტე ბი სა გან, რომ ლის გან მე ორ ებ ად ნა წილ საც წარ მო ადგენს მი სი „კუ დი“ – იგ ივე ტექ სტი (თუნ დაც, ნე ბის მი ერი რა ოდ ენ ობ ის საწყი სი კუპ ლე ტების უკ უგ დე ბით). სქე მა ტუ რად ას ეთი ტექსტი შე იძ ლე ბა, გა მო ის ახ ოს და უტ ოტ ავი ხის სა ხით. ტექ სტის ერ თე ულია ფრა ზა, სტრო ფი ან მოთხრო ბა, რო მე ლიც იწყე ბა, ვი თარ დე ბა და მთავ რდე ბა იმ ით, რომ უბ რუნ დე ბა საწყის წერ ტილს, სა დაც უნ და გა და ვი დეთ შემ დეგ ერ თე ულ ზე, იგ ივე ტექ სტის გან მე ორ ებ ით. ცხა დია, რომ ას ეთი ნა წარ მო ებ ის საწყი სი ნაწი ლე ბის ჩა მო შო რე ბით არ აფ ერი შე იც ვლე ბა, ე.წ. კუ დი მა ინც ზუს ტად და ემ თხვე ვა მთლი ან ტექ სტს.
ას ეთი ტექ სტია, მა გა ლი თად, ცნო ბი ლი იგ ავი ჩუ ანცზის პე პე ლა ზე, რო მე ლიც შე იძლე ბა, ასე პე რიფ რა ზირ დეს: „იგ ავი ფი ლო სოფოს ზე, რო მელ საც ეს იზ მრე ბა, რომ ის არ ის პე პე ლა, რო მელ საც ეს იზ მრე ბა, რომ ის არ ის ფი ლო სო ფო სი, რო მელ საც ეს იზ მრე ბა, რომ...“
სიზ მრის თე მა, ას ევე, ცნო ბი ლია ნა წარ მოებ იდ ან „ალ ისა სა ოც რე ბა თა ქვე ყა ნა ში“, როდე საც ალ ის ას ეს იზ მრე ბა, რომ ის არ ის მე ფე, რო მელ საც სძი ნავს და ეს იზ მრე ბა, რომ ის არის ალ ისა, რო მელ საც ეს იზ მრე ბა, რომ...“
ას ეთი ტექ სტე ბი ერ თგვა რი ურ ობ ორ ოსებია, უძ ვე ლე სი სიმ ბო ლო, წრი ულ ად დახ ვეული გვე ლი, რო მე ლიც თა ვის თავს კუ დი დან ჭამს.
58ekaterine CxartiSvili kritika, publicistika
ამ ის მა გა ლი თე ბია ე.წ. აბ ეზ არი ზღაპ რებიც, რომ ლე ბიც ის ევ საწყისს უბ რუნ დე ბი ან, ან, მი სი რგო ლე ბი იკ ვრე ბა შე კითხვით: „გინდა, მო გიყ ვეთ ზღა პა რი თა ვი დან?“
სე მან ტი კუ რი ფრაქ ტა ლია, მა გა ლი თად, ხორ ხე ლუ ის ბორ ხე სის მოთხრო ბა „წრიული ნან გრე ვე ბი“, სა დაც ად ამი ანი სიზ მარ ში ქმნის ად ამი ანს, იმ დე ნად რე ალ ურს, რომ იმის რე ალ ურ ობ ას იჯ ერ ებს. ის ედ აც, ბორ ხე სის მოთხრო ბებ ში მრავ ლა დაა ფრაქ ტა ლუ რი პასა ჟე ბი.
არ სე ბო ბენ ტექ სტე ბი, სა დაც, მან დელ ბრ ო ტის ფრაქ ტა ლის მსგავ სად, მი სი ნა წი ლები ტოლ ნი კი არ არი ან, არ ამ ედ ერ თმა ნე თის მსგავ სნი და ეს თვი სე ბა მას ჰმა ტებს მომ ხიბლა ვო ბას. ამ იტ ომ აც ლი ტე რა ტუ რულ ფრაქტალ თა შეს წავ ლი სას ამ ოც ანაა, მსგავ სე ბის, თა ნა დო ბის პოვ ნა და არა – იგ ივე ობ ისა. ეს, შესაძ ლე ბე ლია, გან ხორ ცი ელ ებ ული იყ ოს ვა რიაცი ებ ით ან თით ქოს „უს ას რუ ლო“ ლექ სე ბის სას რუ ლი თა ნა მიმ დევ რუ ლი კუპ ლე ტე ბით.
არ სე ბო ბენ ტექ სტე ბი, რომ ლებ შიც ფრაქტა ლუ რი ბუ ნე ბა ვლინ დე ბა არა ტექ სტის ფრაგ მენ ტთა თა ნა მიმ დევ რო ბით, არ ამ ედ მათი სტრუქ ტუ რით. ას ეთ ნა წარ მო ებ ებს მი ეკუთ ვნე ბი ან მყა რი ფორ მის ლექ სთა ციკ ლე ბი, რო გო რე ბი ცაა სო ნე ტე ბის გვირ გვი ნე ბი. სონე ტი – ესაა ლექ სი გარ კვე ული მეტ რით, სქე
მით, რიტ მი თა და რით მით, ხო ლო სო ნე ტე ბის გვირ გვი ნი წარ მო ად გენს თოთხმე ტი სო ნეტი სა გან შემ დგარ ციკ ლს, რომ ლე ბით ერ თმანეთ თან და კავ ში რე ბულ ნი არი ან ბო ლო სტრიქო ნით – პირ ვე ლი სო ნე ტის ბო ლო სტრი ქო ნი მე ორე სო ნე ტის პირ ვე ლი სტრი ქო ნია და ა.შ., ხო ლო ყვე ლა, თოთხმე ტი ვე ბო ლო სტრი ქონი, კი ქმნის კი დევ ერთ (მეთხუთ მე ტე) მა გისტრა ლურ სო ნეტს, რო მელ შიც მო თავ სე ბუ ლია მთე ლი ამ ციკ ლის დე და აზ რი.
სო ნე ტე ბის გვირ გვი ნი წარ მო ად გენს სრულ ყო ფილ, ციკ ლურ, სი მეტ რი ულ სტრუქტუ რას და იგი შე იძ ლე ბა, ასე გა მოვ სა ხოთ:
59 ekaterine CxartiSvilikritika, publicistika
სო ნე ტე ბის გვირ გვინ ში შე საძ ლე ბე ლია, კიდევ მო ვახ დი ნოთ იტ ერ აცია; თი თოეული თავად იყ ოს მა გის ტრა ლუ რი თა ვი სი (მე ორე რიგის) გვირ გვი ნის შე საქ მნე ლად. აქ უკ ვე გვექნე ბა 14*14+14+1=211 სო ნე ტის გან შემ დგა რი გვირ გვი ნი, ან, უფ რო სწო რედ, გვირ გვინ თა გვირ გვი ნი, რაც უს ას რუ ლოდ შე იძ ლე ბა, გაგრძელ დეს.
ქარ თულ ზე პირ სიტყვი ერ ებ აშ იც მრავლა დაა ფრაქ ტა ლუ რი ხა სი ათ ის მა ტა რე ბე ლი ტექ სტე ბი. ას ეთ ებია: „რწყი ლი და ჭი ან ჭვე ლა“, „თხა და ვე ნა ხი“ და სხვ., სა დაც, გარ კვე ული მიზ ნის მი საღ წე ვად (ტექ სტი სა თუ ამ ბის დასას რუ ლებ ლად) სა ჭი როა გარ კვე ული რა ოდენ ობ ის იტ ერ აცი ის შეს რუ ლე ბა; ზოგ ჯერ, მისი შემ დგო მი უკ უს ვლით გა მე ორ ებ აც, რაც მის ფრაქ ტა ლურ ბუ ნე ბას აძ ლი ერ ებს და ტექსტს მომ ხიბ ვლე ლო ბას ჰმა ტებს.
გა მო ყე ნე ბუ ლი ლი ტე რა ტუ რა:
1. МандельбротБ.Фрактальнаягеометрияприроды.–Москва:Институткомпьютерныхисследований,2002.
2.Федер.Е.,Фракталы,Москва,Мир,1991.
3. http://www.metodolog.ru/01197/01197.html
უსათაუროდდაუმისამართოდ*
„ნუ რა ვინ მი საყ ვე დუ რებს იმ ის გამო, რომ არ აფ ერი ახ ალი არ მით ქვამს: მა სა ლის და ლა გე ბა ხომ ახ ალია? მობურ თალ ნი ერ თს და იმ ავე ბურ თს სცე მენ ჩო განს, მაგ რამ არა ერ თნა ირი სი მარ ჯვით.
ბა რემ ის იც მი საყ ვე დუ რონ, რომ ძვე ლის ძველ სიტყვებს ვხმა რობ. საკმა რი სია უკ ვე ცნო ბი ლი აზ რე ბი სხვანა ირ ად და ვა ლა გოთ და სულ სხვა თხზუ ლე ბას მი ვი ღებთ: ზუს ტად ას ევე, ერ თი და იგ ივე, მაგ რამ სხვა ნა ირად და ლა გე ბუ ლი სიტყვე ბი ახ ალ აზ რს გა მო ხა ტა ვენ“.
ბ. პას კა ლი
ასეა ჩე მო კარ გო, გა ნა რუს თა ველს არ ჰქონ და გავ ლე ნა ფირ დო უს ისა? ან ჰო მე როსის ან კი დევ სხვა თა კო რი ფე ებ ის ნა წარ მო ებებ ისა და სხვა თა ფი ლო სო ფოს თა აზ როვ ნე ბის რე მა ნისიცენ ცი ებ ისა თუ პა სა ჟე ბი სა? სხვაგვა რად არც იქ ნე ბო და სა ინ ტე რე სო. ვა ჟაფშავე ლა ხომ ზოგ ჯერ პირ და პირ იღ ებს მთელ რიგ პა სა ჟებ სა თუ სტრი ქო ნებს. აი თუნ დაც „გო გო თურ და აფ ში ნა ში“. აქ პირ და პირ აქ ვს ხალ ხუ რი პო ეზი იდ ან აღ ებ ული.
„გა ზაფხუ ლი იყო მა შინ,
ახ ლად ყო ოდ ნენ იანი
მწვა ნის ქა თი ბით კოხ ტა ობს
* გაგრძელება. დასაწყისი იხ. ჟურნალი „ჭოროხი“, ¹2, 3, 2015.
მთე ბის კალ თე ბი ცვრი ანი.
მწვა ნეს უწ ვდე ბა ფო თოლ თა
ხა რი ირ ემი რქი ანი
გა ლა ღე ბუ ლან ფრინ ველ ნიც
ის ედ აც ლაღ ნი ზნი ან ნი“.
და ასე შემ დეგ. რას აკ ლებს პო ემ ას ეს ხალხუ რი სიტყვე ბი ან რას ჰმა ტებს? მე მგო ნი ჰმა ტებს კი დე ვაც. თენ გიზ აბ ულ აძ ის გა და ღებულ ვა ჟა ფშა ვე ლას მო ტი ვებ ზე კი ნო ფილმს შე გახ სე ნებ, „ვე დრე ბას“ – „მე ვი ნა ვარ, მე არა ვარ ღირ სი შე ნი მა ღა ლი სიყ ვა რუ ლი სა და ამ ით უფ რო ბედ ნი ერი ვა რო“. გა ნა ის, ვინც სუს ტია, სიყ ვა რულს ნაკ ლე ბად იმ სა ხუ რებს? მგო ნი უფ რო მე ტა დაც იმ სა ხუ რებს, რად გან სიყ ვა რუ ლი სხვა ზე მე ტად მას სჭირ დე ბა. სისუს ტე არ გა მი გო ისე, ჩე მო ძვირ ფა სო, როგორც ყაზ ბე გის „ელე ონ ორ ას“ რომ შე ეწ ირა რა მ დე ნი მე ვაჟ კა ცი. სიყ ვა რუ ლი გვე ლი ვით კი არ დას რი ალ ებს ად ამი ან თა შო რის და იმ ათ კი არ წამ ლავ დეს უნ და, თა ვი სი შხამ გა რე ული ნეს ტა რით, არც ფრო იდ იზ მს ვი ზი არ ებ იმ აში, რომ მა თი აზ რით „ქა ლებს სა ერ თოდ არ შე უძლი ათ თა ვი და აღ წი ონ ერ ოტი ულ ის მო ჯა დოებ ულ „ღმერ თქა ლებს“.
გილ გა მე ში დან მო ყო ლე ბუ ლი, დღემ დე ღმე რ თის ძი ებ აშია ად ამი ანი. ესე იგი სიყ ვარუ ლის ძი ებ აში, თა ნა მედ რო ვე გა გე ბა რო გორია ღმერ თი სა, იგი შენ შია, ცა ში კი არა.
ის ევ ვა ჟა ფშა ვე ლას ან იმ იზ მს და ფი ლო სოფი ას და ვუბ რუნ დე ბი. რო დე საც მინ დია ეუბ ნება ეშ მაკს – „ვი ნა ხარ შენ! მოჩ ვე ნე ბა? შენ თან რა მე საქ მე ბა?“ ამას იმ იტ ომ ეუბ ნე ბა, რომ მან არ იც ის, არ ამ ედ მას აქ ვს უნ არი იგ რძნოს და მიხ ვდეს, რომ რო გორც ვა ჟა იტყო და – „ბილწთ არ შე ვეკ ვრი ზა ვი თა“. ცნო ბი ლია, რომ დაავ ად ებ ული ცხო ვე ლი მი დის, არ ჩევს და პოულ ობს გარ კვე ულ მცე ნა რეს, რო მე ლიც მას ჰკურ ნავს. იგი ინ ტუ იცი ით ხვდე ბა იმ ას, რომ
zurab
xabaZe
61 zurab xabaZekritika, publicistika
რა არ ის მი სი მკურ ნა ლი და არა ცოდ ნით მიდის ყვა ვილ თან ან მეც ნა რეს თან. იმ იტ ომ ეუბნე ბა მინ დია – „მე ვი ნა ვარ, რომ ვი ყო შე ნი სიყ ვა რუ ლის ღირ სიო“. პო ემა „ხის ბე ჭი“ თითქმის თა ვი დან ბო ლომ დე ჩვე ნე ბას თან გვაქ ვს საქ მე. ვხე დავთ მშვე ნი ერ ტა ფობს, რო მე ლიც ვერ ცხლი თა და ოქ როს წყლით ირ წყვე ბა. ტაფობ ში ჩაყ ვა ნი ლი ბა ლია ხე დავს ულ ამ აზ ეს ას ულს და მთე ლი მომ დევ ნო თხრო ბა არ ის მშვე ნი ერ ხალ ხურ ზღა პარ ზე აგ ებ ული ჩვენე ბა. ჩე მო ძვირ ფა სო, ოთ არ ჭი ლა ძეს ერ თი კარ გი ლექ სი აქ ვს მრა ვალ თა შო რის. რო გორ არ იც ოდა მი სი ან თვა ლე ბის და თმე ბის ფე რი, რო გორ არ იც ოდაო იტყვის მკითხვე ლი, მაგრამ აქ ფი ზი კურ გა რეგ ნო ბა ზე კი არ არ ის საუბ არი, არ ამ ედ, ის ეთ ზე, ჩემს ცნო ბი ერ ებ აში რომ იყო და შენ მა არ სე ბამ რომ და ად ას ტუ რა. „და რო გორც მთვა რის თეთ რი ნა ფო ტი, მე შენი სუ ლი მე დო თა რო ზე, რო გორც ყვე ლა ზე ძლი ერი ხა ტი“. ქარ თუ ლი მწერ ლო ბა შე იძ ლება ით ქვას, გაჟღენ თი ლია ქა ლი სად მი გა საოც არი მო წი წე ბით. ქა ლის სი დი ად ის, ქა ლის სიძ ლი ერ ის შეგ რძნე ბით. ოღ ონდ იმ ქა ლი სა, რო მელ საც თა ვა დაც კარ გად აქ ვს შეგ ნე ბუ ლი თა ვი სი გან სა კუთ რე ბუ ლი, ძნე ლად გა მო სათქმე ლი მო ვა ლე ობა. ან დრეი ვოზ ნე სენ სკი ასე მი მარ თავს მშვე ნი ერ ქალს:
Мы снова встретились.
И нас везла машина грузовой автомобиль.
Мы – в который раз, но ты меня не узнала.
Меня ты привела домой. Любила и любовь давала.
Мы годы прожили с тобой, но ты меня не узнавала!
დი ახ, შე იძ ლე ბა წლე ბი გან ვლო საყ ვა რელი ად ამი ან ის გვერ დით და მა ინც არ იც ოდ ეს და მა ინც ვერ შე გიგ რძნოს ის ეთი, რო გო რი ცა ხარ.
დღეს შენ თან ვი ყა ვი, შენ რომ მე ნა ხე. ას ეთი ლა მა ზი ლურ ჯი კა ბა იშ ვი ათ ად მი ნა ხავს. უფ რო სწო რედ ლურ ჯის მე ტი რა მი ნა ხავს, მაგ რამ ისე გიხ დე ბო და და გამ შვე ნებ და მძივე ბი ანი ქა მა რი, ისე თმა მა შობ და შენს წელ ზე, რო გორც ხალ ხურ ლექ სშია – „ქა ლო გიხ დე ბა
ქა მა რი, ვერ ცხლის მძი ვე ბი წელ ზე და“. რაც შე ეხ ება ლურ ჯს, ის არც კო ბალ ტს ჰგავ და და არც ულ ტრა მა რინს და შენ წარ მო იდ გი ნე, არც ბერ ლი ნის ლა ზურს, ვგო ნებ კო ბალ ტს უფ რო ჰგავ და. ის ევ ვოზ ნე სენ სკი:
Сага
Ты меня на рассвете разбудишь,
Проводить --------------- выйдешь,
Ты меня никогда не забудешь,
Ты меня никогда не увидишь.
სა ოც არია პო ეზია. შენ არ ას ოდ ეს და მი ნახავ და არ და მი ვიწყებ. ისე მარ თა ლია ავ ტო რი, და უვ იწყებლო ბას მოს დევს არ დ ან ახ ვა.
ჩე მო კარ გო, ად ამი ანი არც ან გე ლო ზია და არც ცხო ვე ლი. მი სი უბ ედ ურ ება ისაა, რომ რაც უფ რო მე ტად ცდი ლობს და ემ სგავ სოს ანგე ლოზს, მით უფ რო მე ტად ემ სგავ სე ბა ცხოველს. ამ აზ რს ნაკ ლე ბად ვე თან ხმე ბი, იცი რა ტომ? იმ იტ ომ რომ ან გე ლო ზამ დე ბევ რი აკლი ათ ამ არ აკ აც ებს. მე არ მე გო ნა თუ ამ დე ნი ცვე და ნია სა ქარ თვე ლო ში და ამ დე ნი გა იძ ვერა და მატყუ არა და, სამწუხაროდ, კვლა ვაც იმ ატ ებს მა თი რიცხვი. თა ვის თა ვად არ მე გონა რუს თა ვე ლი სა და ვა ჟას ქვე ყა ნა თუ შობ და ამ დენ აფ ერ ის ტს. მაგ რამ რა შია მგო ნი საქ მე, იცი? ალ ბათ ას ეთ მა და უნ დობ ლო ბამ და მუხა ნა თო ბამ გა და არ ჩი ნა ეს ცხო ვე ლის დო ნის ხალ ხი, მთლი ან ად სა რე ვე ლა ბაღს და ემ სგავსა. შექ სპი რი სა არ იყ ოს „თით ქო ქვე ყა ნა იყ ოს ბა ღი გა უმ არ გლა ვი, რა ში აც ხა რობს სა რე ველა, ცუ დი ბა ლა ხი“. ასეა ჩე მო კარ გო, რამ დენჯერ გა მი გო ნია, ახ ლა უნ და გა აც ოცხლო სტალი ნი და ბე რიაო, მაგ რამ ის ინ იც ვე რა ფერს ვერ გააწყობდნენ უკვე. იმ იტ ომ რომ, ახ ლა ავ ად სახ სე ნე ბე ლი დე მოკ რა ტიაა. რო გორ შეიძ ლე ბა სა ქარ თვე ლო ში დე მოკ რა ტია არ სებობ დეს. ამ ას ხომ სა უკ უნე ები დას ჭირ დე ბა, ვიდ რე ხალ ხი შე ემ ზა დე ბოდეს საამისოდ. მეჩვნება, ქარ თველ მა ხალ ხმა თითქოს არ იცოდეს დრო ის ფა სი, არ ადა დროს დი დი მნიშვნე ლო ბა აქ ვს. სა ერ თოდ ყვე ლა ფერ ში და ყველ გან, ის ედ აც ტყუ ილს ამ ოფ არ ებ ული გა
62zurab xabaZe kritika, publicistika
იძ ახი ან დი ალ ოგი, დი ალ ოგი უნ და გა იმ არ თოსო, რის დი ალ ოგ ზე უნდა დას ხდნენ მა გათ თან ხალ ხი, ეს ენი არ ას ერი ოზ ულ ად სა უბ რო ბენ ყვე ლა ფერ ზე. ჯერ ერ თი რა უზ რდე ლი ჟურნა ლის ტე ბი ჰყავთ, ლა პა რაკს არ აც ლი ან ერთმა ნეთს. ჩვე ნი საქ მე პო ლი ტი კა კი არ არ ის, მაგ რამ არ ის ტო ტე ლე ამ ბობს, რომ პო ლი ტი კა გინ და თუ არა ეხ ება ყვე ლას. არ ადა, სა ხელ მწი ფო ში მცხოვ რე ბი ხალ ხი ასე თუ ისე უნ და ეხ ებ ოდ ეს. ამ ას ჩე მი პრი მი ტი ული ენ ით მოგახ სე ნებთ, სამ წუ ხა როდ, ცი ტი რე ბას ვერ მოვა ხერ ხებ ამაღლებული ძველ ბერ ძნუ ლი ენ ით.
ისე კი რა მინ და მო გახ სე ნო ჩე მო კარ გო, იცი?
მე რო ცა ამ დენს ვლან ძღავ ჩემს სა კუ თარ ერს, გა ნა მძულს იგი? არა, მაგ რამ თა ნაბ რად უს აყ ვე დუ რე ბენ დამ თხვე ულ ებ საც და უკ იდურ ეს სი სუ ლე ლე საც. ხოტ ბას მხო ლოდ სა შუალო ნიჭს ას ხა მენ, ვი ნა იდ ან ან ვერ გრძნო ბენ თუ რა არ ის მა ღა ლი ნი ჭი, ან კი დევ ბოღ მა ახრჩობთ და უნ იჭო კი მწა რედ კბენს ყვე ლას, რად გან გა ღი ზი ან ებ ულია, რა ტომ მე ვერ შევძე ლი ჭეშ მა რი ტი აღი არ ებაო. არ მინ და ჩა მონათ ვა ლის სი აში მოხ ვდნენ ის ინი, რად გა ნაც ჩემ თვის შე უფ ერ ებ ელი იქ ნე ბა იმ ათი დაკ ნინე ბა, ჩვენ თვის კი ის გე ნე რა ციაა, რა საც რუსთა ვე ლი გვას წავ ლის, მხო ლოდ ის არ ის მი საღე ბი. ის ვინც შუ ალ ედს გა რე თაა, იმ ავ დროულ ად კა ცობ რი ობ ის გა რე თაც რჩე ბა. სუ ლის ჭეშ მა რი ტი სი დი ადე სხვა არა არ ის რა, თუ არა ამ შუ ალ ედ ით თა ვის შემოზღუდ ვა, ამ შუ ალედ ში ჩა ტე ვა და არა იქ ედ ან ამ ოვ არ დნა.
ჩემს ბავ შვო ბა ში ბე ბიაჩე მი მეტყო და, მუსლი მა ნი კა ცი თავ მდა ბა ლიაო, იმ ცხო ნე ბულ მა არ იც ოდა, რომ ქრის ტი ან ობ აც თავ მდაბ ლობას ქა და გებს. უფ რო მე ტიც, 2014 წელს გა მოიცა შე იხი აჰ მად დი და თის პა ტა რა წიგ ნი, „იესო ის ლამ ში“, მთარ გმნე ლი ალბჯუ რუ ჯი და იქ ას ეთი რამ წე რია: „ჩვენ მუს ლი მებს, გვწამს, რომ იესო არ ის ერთერ თი უდ იდ ესი ღვთის გა მოგ ზავ ნი ლი მაც ნე თა გა ნი, რომ ის არ ის მესია (ქრის ტე, ცხე ბუ ლი). იგი და იბ ადა სას წა
ულ ებ რი ვად მა მა კა ცის ჩა რე ვის გა რე შე, იგი შთა ბე რავ და სი ცოცხლეს მკვდრებს ღმერ თის ძა ლით. მუს ლი მი ვერ იქ ნე ბა მუს ლი მი, თუ მას არ სწამს იეს ოსი! ეს რა თქმა უნ და, არ იც ოდა ჩემ მა საყ ვა რელ მა ბე ბი ამ. ისე კი იტყო და ღისა ფე იღ ამ ბე რი ზე ცა ში ზის და ჩვენს ტან საცმე ლებს ჰკე რავს იქ გა სამ გზავ რე ბელ სო. ეს კი უდ იდ ესი პა ტი ვია ღი სას მი მართ მუს ლი მა ნი ქა ლის აზრი. იგი აბ აშ იძ ეთა გვა რი სა იყო.
ამ აზე შემ დეგ ვრცლად ვი სა ბუ რებ. მე კიდევ მინ და მო ვიყ ვა ნო მე6 გვერ დზე თუ რა წე რია იმ ავე წიგ ნი დან: „ჩვენ ვერ და ვა და ნა შაულ ებთ ქრის ტი ან ებს მათ სკეპ ტი ციზ მში. ისინი აღ ზარ დეს ისე, რომ ეფ იქ რათ ცუ დი მუჰა მედ ზე და მის რე ლი გი აზე. რა ზუს ტად თქვა თო მას კარ ლი ალ მა 150 წლის წინ: ტყუ ილ ები, რომ ლი თაც გა რე მო იც ვეს ეს კა ცი, მხო ლოდ ჩვენ თვი საა სა მარ ცხვი ნო. ჩვენ მუს ლი მე ბიც, გარ კე ულ წი ლად დამ ნა შა ვე ნი ვართ ამ აში – ჩვენ არ აფ ერი მნიშ ვნე ლო ვა ნი არ გაგ ვი კე თებია, რომ მოგ ვე შო რე ბი ნა ეს სიც რუ ის აბ ლაუბ და“.
ჭეშ მა რი ტე ბი სა და ზნე ობ ის სფე რო ში ვერ მი აკ ვლევ იმ პერ სპექ ტი ვას, რაც ფერ წე რისთვი საა და მა ხა სი ათ ებ ელი, რა თა შე იგ რძნო ფერ წე რის ღირ სე ბა და მი სი გა მომ სახ ვე ლობის მკა ფი ოდ ამ ეტყვე ლე ბუ ლი ესა თუ ის საგა ნი. ფერ წე რაც კი ზოგ ჯერ უძ ლუ რია გადმოს ცეს ბუ ნე ბის ის მოვ ლე ნე ბი, რაც ბუ ნება შია. ამ იტ ომ მხატ ვა რი ხში რად მი მარ თავს ათ ას გვარ გა მომ სახ ვე ლო ბის ხერ ხს ან ზო გად ფორ მას, რა თა მა ყუ რებ ლი სთ ვის გა სა გე ბი გახ დეს თა ვი სი ნა წარ მო ები: ოთ არ ჭი ლა ძეს კი ასე უთ ქვამს:
ბედ ნი ერი ვარ! გმად ლობთ, ნახ ვამ დის,
ეს გან შო რე ბა იმ ედ ით მავ სებს
არ მყავ და ღმერ თი და ბედს დავ ყავ დი
და თა ვის ვნე ბას მახ ვევ და თავ ზე.
რაც დღემ დე მოხ და, მოხ და თა ვი სით,
მე არ აფ ერ ში არ ჩავ რე ულ ვარ,
დრო კი გაფ რინ და და ჯერ არ ვი ცი,
რა გა მოს ტა ცა ჩემ მა რვე ულ მა.
63 zurab xabaZekritika, publicistika
რაც დღემ დე ით ქვა, ქა რის თვის ით ქვა,
სათ ქმელს სურ ვი ლი სჭარ ბობ და თქმი სა
და ვარ სკვლა ვი ვით შო რე ულ მი ზანს
ძაღ ლი ვით მწა რედ უყ ეფ და სიტყვა.
დი ახ, მეც ძაღ ლი ვით მწა რედ ვუ ყეფ ჩემს მი ზანს: შო პენ ჰაუერისა და ვაგ ნე რის გავ ლენას გა ნიც დი და ფრიდ რიხ ნიც შე, ბო ლოს ფსიქი კუ რად და ავ ად და. ღმერ თის სიკ ვდი ლი და ნი ჰი ლიზ მია მი სი ფი ლო სო ფია. იგი აღ სავ სეა ნგრე ვის პა თო სით. მას სურს და ამ ხოს ევ როპუ ლი ცი ვი ლი ზა ცი ის ყვე ლა კერ პი. მე არ ვიზი არ ებ მი სი ფი ლო სო ფი ის ყვე ლა მოძ ღვრებას. ტრა დი ცი ულ მო რალ სა და ქრის ტი ან ული რე ლი გი აში ის ხე დავს და ცე მის სიმ პტო მებს, თა ნა მედ რო ვე ად ამი ან ში – გა დაგ ვა რე ბას. განა არ არ ის მარ თა ლი? აბა რა ქვია თუ არა გადაგ ვა რე ბა გე ებ ის პა რადს?
მე ტა ფი ზი კას კი აინ ტე რე სებს არ სე ბუ ლი, რო გორც არ სე ბუ ლი. არ სე ბუ ლის ყო ფი ერ ება. ტრა დი ცი ული მე ტი ფი ზი კი სათ ვის ნი შან დობლი ვია იმ ის მტკი ცე ბა, რომ ყო ფი ერ ება თავის არ სე ბა ში არ არ ის ერ თგვა რო ვა ნი. ტრადი ცი ულ მე ტა ფი ზი კა ში კვა ლი ფი ცი რე ბუ ლია რო გორც არ ან ამ დვი ლი. მას უპ ირ ის პირ დე ბა ზეგ რძნო ბა ნი, იმ ქვეყ ნი ური, უც ვლე ლი სამყა რო იდე ებ ისა „ნამ დვი ლი სი ნამ დვი ლე“, გრძნო ბა დი სამ ყა რო ტრან სცენ დენ ტუ რი სამყა როს მკრთა ლი ან არ ეკ ლია. ნამ დვი ლი ყოფი ერ ება უმ აღ ლე სი არ სე ბუ ლის ყო ფი ერ ებაა. ის არ ის ღმერ თის ყო ფი ერ ება. ღმერ თი არ ის მა რა დი ული, აბ სო ლუ ტუ რი, შე მოქ მე დი ყოფი ერი. ის არ ის უმ აღ ლე სი ჭეშ მა რი ტე ბა და სი კე თე, ად ამი ან ის ზი არ ებ ისა და მოქ მე დე ბის უმ აღ ლე სი მი ზა ნი. ღმერ თის არ სე ბო ბა აზრით ავ სებს ად ამი ან ის სი ცოცხლეს. ღმერ თი აჩ ვე ნებს ად ამი ანს სწორ გზას, იძ ლე ვა სან დო სა ზომს იმ ის თვის, რომ ერ თმა ნე თის გან მკაცრად გა მიჯ ნულ იქ ნეს ზნე ობ რი ვი და უზ ნეო, სი კე თე და ბო რო ტე ბა, ჭეშ მა რი ტე ბა და სიყალ ბე. მშვე ნი ერ ება და სი მა ხინ ჯე. ღმერ თის სიკ ვდი ლის თე მას ნიც შეს ფი ლო სო ფი აში შემო აქ ვს ღრმა ტრა გი კუ ლი მო ტი ვე ბი. იდე ალ
ური სამ ყა რო და ინ გრა – ეს ნიშ ნავს იმ ას, რომ კა ცობ რი ობ ას გა მო ეც ალა საყ რდე ნი. ად ამიან ები რჩე ბა ორი ენ იტ ირ ებ ის გა რე შე, ის რჩება თა ვის თა ვის ან აბ არა. ად ამი ან მა აღ არ იცის თუ რის თვის ცხოვ რობს, სა ით მი დის და არ იც ის რით გა ამ არ თლოს თა ვი სი ქ მე დე ბა და აზ როვ ნე ბა. თა ნა მედ რო ვე ცხოვ რე ბა შიც ხომ ასე ხდე ბა ყო ველ თვის, აბა რით შე იძ ლე ბა გაამ არ თლო თუნ დაც თა ნა მედ რო ვე და თუნ დაც ბო ლო წლე ბის სა ქარ თვე ლოს ხე ლი სუ ფალ თა მოქ მე დე ბა. მე დი დად პა ტივს ვცემ სვა ნე თის მო სახ ლე ობ ას და მი ხა რო და თეა წუ ლუ კი ან ის მობ რძა ნე ბა, მაგ რამ რო ცა საქ მე მიდ გა პენ სიებ ზე – „ეს ხელ ფა სი არააო, ეს ჯილ დოაო“. კი მაგ რამ, ჩვენ ზე მე ტად რი თი და იმ სა ხუ რეს ეს ჯილ დო, სა კითხა ვია.
მრა ვა ლი სა უკ უნ ის გან მავ ლო ბა ში კა ცობრი ობა ღმერ თს იყო მინ დო ბი ლი. მას ეს მო და სი კე თის ჭეშ მა რი ტე ბი სა და მშვე ნი ერ ებ ის აზრი. მი სი არ სე ბო ბა გა ნა თე ბუ ლი იყო ღვთაებ ის შუ ქით, ის მის დევ და იდე ალ ური სამ ყაროს ინ პე რა ტი ვებს. ამ ით ენ იჭ ებ ოდა მის სიცოცხლეს ღირ სე ბა და კე თილ შო ბი ლე ბა. მან იც ოდა რის თვის ცხოვ რობ და და რისი იმ ედი უნ და ჰქო ნო და. ღმერ თი მოკ ვდა. ღმერ თის არ სე ბო ბით გა მარ თლე ბუ ლი ღი რე ბუ ლე ბე ბი, რომ ლი თაც ად ამი ანი აქ ამ დე ეთ აყ ვა ნე ბო და, ჰკარ გა ვენ თა ვის თავს. ეს კი იმ ის მა უწყებე ლია, რომ კარ თან მომ დგა რა „ყვე ლა სტუმარ თა გან ყვე ლა ზე შემ ზა რა ვი“ – ნი ჰი ლიზ მი. ნი ჰი ლიზ მის აღ მო ცე ნე ბა ნიშ ნავს იმ ას, რომ უმ აღ ლე სი ღი რე ბუ ლე ბე ბი უფ ას ურ დე ბიან, მი ზა ნი და კარ გუ ლია, აღ არ არ ის პა სუ ხი კითხვა ზე – „რა ტომ?“ ნი ჰი ლიზ მი ნიც შეს მიხედ ვით, არ ის „არ ას“ თქმა ყვე ლა ფერ ზე, რაც ძვე ლად აზ რს აძ ლევ და სამ ყა როს და ად ამი ანის სი ცოცხლეს.
ასეა, ჩე მო კარ გო, იმ ედი წაგ ვარ თვეს ამ გაიძ ვე რა ვირ თხებ მა. მარ თა ლია კო მუ ნის ტე ბიც გვატყუ ებ დნენ, მაგ რამ ამ დენს?
ეს წე ლიც გაქ რა, უკ ვა ლოდ გაქ რა
და არა მხო ლოდ ჩემ თვის... ყვე ლას თვის
64zurab xabaZe kritika, publicistika
მეც უნ და გუ ლი მწყდე ბო დეს, მაგ რამ
მო ლო დი ნით ვარ სავ სე ყე ლამ დის.
და მი ხა რია, რომ გაქ რა ის იც,
რო გორც გა დაღ ლილ ხსოვ ნა ში ჭო რი,
ან და ვარ სკვლა ვი რომ ქრე ბა დღი სით,
გა დაგ ვა რე ბულ ქა ლი ვით შო რი.
მარ თა ლია, პო ეტი! უკ ვა ლოდ ქრე ბა ყვე ლაფე რი. ჩემს ხსოვ ნა ში რამ დე ნი კარ გი რამ გაქრა, რო გორც ქა ლაქ ში, ისე სოფ ლად. მარ თალია სოფ ლად ცო ტა, მაგ რამ მა ინც. ქა ლაქ ში ბევ რი რამ თა ნა მედ რო ვე ობ ამ გა აქ რო. ცხე ნი ავ ტო ებ მა შეც ვა ლა, ცეცხლის ქუ რე ბი ელ ექრო შუ ქებ მა, მაგ რამ ად ამი ან ები ასე რამ გა დააჯ იშა? რომ ვთქვათ, ნა მე ტან მა გან ცხრო მამ, არა მგო ნია. ნა მე ტან მა სი ღა რი ბემ, არც მა გი იქ ნე ბა მარ თა ლი. მაშ რამ, რამ?! მგო ნი ურწმუ ნო ებ ამ. გა ნა გა დატ ვირ თუ ლი არ არ ის ეკლე სი ები, ან მე ჩე თე ბი, ან სი ნა გო გე ბი?
თუ არ გიმ ტყუ ნა გზა ში ფე ხებ მა,
და ის ევ ხალ ხად თუ დარ ჩა ხალ ხი,
შენ, რა თქმა უნ და არ შე გე ხე ბა
ამ ქვეყ ნი ური ნეს ტი და თალ ხი.
ჯერ კი იცხოვ რე და და არ იგე
შე ნი ნა ფიქ რიც, ხმაც და იერ იც,
სიმ დიდ რე ჰქვია შენს სი ღა რი ბეს,
უმ წე ობ ით ხარ ასე ძლი ერი. (ო. ჭი ლა ძე)
სი ღა რი ბე ჰკვე ბავს ად ამი ან ის სულს. როგორც რე ლი გია იმ ქვეყ ნი ურ ზღაპ რებს. მაგრამ სუ ლის არ სე ბო ბის შემ თხვე ვა ში, თუ სუ ლი არ არ სე ბობს, მა შინ?
ნი ჰი ლის ტუ რი სკეპ სი სათ ვის აღ არ არ სებობს არ ავ ით არი გზა ამ ქვყე ნი ური სამ ყა როდან „ჭეშ მა რიტ“ სამ ყა როს კენ.
ამ რი გად, აშ კა რავ დე ბა, რომ ტრა დი ცი ული მე ტი ფი ზი კის მი ერ მი წო დე ბუ ლი უმ აღ ლე სი მიზ ნის სამ ყა რო სე ული მთე ლი სა და ჭეშ მა რი ტი სამ ყა როს ცნე ბებს ვერ და ეყ რდნო ბი, მა თი საშუ ალ ებ ით შე უძ ლე ბე ლია ყო ფი ერ ებ ის ხა რისხის სწო რი გა გე ბა. ეს ცნე ბე ბი კარ გად ერ თვის ონ ტო ლო გი ურ სა და ეთ იკ ურ მნიშ ვნე ლო ბას.
ნი ჰი ლიზ მის და ხა სი ათ ების ას ნიც შე წარ მოგ ვიდ გენს ის ეთ მო აზ როვ ნეს, რომ ლის ფი ლო
სო ფი აშ იც ხდე ბა ბურ ჟუ აზი ული კულ ტუ რის ღრმა კრი ზი სის გაც ნო ბი ერ ება. მარ თა ლია ეს კრი ზი სი ნიც შეს მი ერ გა აზ რე ბუ ლია რო გორც მთე ლი ევ რო პუ ლი კა ცობ რი ობ ის უბ ედ ურ ება, – ამ დე ნად ამ კრი ზი სის საზღვრე ბი უზ ომ ოდ გა ფარ თო ებ ულია, მისი ჭეშ მა რი ტი ში ნა არ სი კი ყალ ბად არ ის და ნა ხუ ლი, მაგ რამ ერ თი რამ ცხა დია: ნიც შეს ფი ლო სო ფი აში მოხ და ევ როპუ ლი სა ზო გა დო ებ ის შიგ ნით მიმ დი ნა რე გარკვე ული ღრმა კრი ზი სუ ლი პრო ცე სე ბის სწო რი უკ უფ ენა. ღმერ თის სიკ ვდი ლის თე მამ მის ცა სა აზ როვ ნო მა სა ლა ჩვე ნი დრო ის მრა ვალ მწერალს, მხატ ვარს, მუ სი კოსს. იმ აში, რომ თა ნამედ რო ვე ეპ ოქა შეპყრო ბი ლია ნი ჰი ლიზ მის სენით, რო გორც ვთქვით, ნიც შეს ეთ ან ხმე ბა ბურჟუ აზი ულ მო აზ როვ ნე თა უდ იდ ესი ნა წი ლი.
ნი ჰი ლიზ მი ნიც შეს აზ რით, არ არ ის შემთხვე ვი თი, უც აბ ედი მოვ ლე ნა კა ცობ რი ობ ის ის ტო რი აში. ნი ჰი ლიზ მი არ არ ის არც ტრა დიცი ული მე ტა ფი ზი კის, რე ლი გი ისა და მო რალის პრინ ცი პე ბი სად მი, ასე ვთქვათ, გა რე დან და პი რის პი რე ბუ ლი მოძ რა ობა. ას ეთი მოძ რაობა მოკ ლე ბუ ლი იქ ნე ბო და ში ნა გან აუც ილ ებლო ბას. ნიც შეს სურს აჩ ვე ნოს, რომ ნი ჰი ლიზმის ტენ დენ ცი ები პო ტენ ცი ურ ად და ფა რუ ლი სა ხით მო ცე მუ ლია ტრა დი ცი ულ მსოფ ლმხედვე ლო ბა ში. უკ ვე იქ, სა დაც ხდე ბა ღი რე ბუ ლება თა გა მო მუ შა ვე ბა მი წი ერი სამ ყა რო სად მი ტრან სცენ დენ ტუ რი იდე ალ ური სამ ყა როს საფუძ ველ ზე.
ამ დე ნად ტრა დი ცი ული მსოფ ლმხედ ვე ლობა თა ვის წი აღ ში ვე შე იც ავს თ ვით მოს პო ბის პი რო ბებს და ამ იტ ომ ის ტო რი ული გან ვი თარე ბის პრო ცეს ში მკაც რი აუც ილ ებ ლო ბით მი დის მის მი ერ ვე დად გე ნი ლი ღი რე ბუ ლე ბის გა უფ ას ურ ებ ამ დე. რა შია სი ცოცხლის არ სი ნი ც შეს კონ ცეპ ცი ის მი ხედ ვით?
სი ცოცხლე ყო ველ თვის ნე ბაა. მაგ რამ ის არ არ ის ნე ბა არ სე ბო ბი სა, რო გორც, ეს შოპენ ჰაუერს ჰქონ და წარ მოდ გე ნი ლი. რაც არ სე ბობს, მას აღ არ შე იძ ლე ბა სურ დეს უკ ვე გან ხო რი ელ ებ ული არ სე ბო ბა. სი ცოცხლის არ
65 zurab xabaZekritika, publicistika
სე ბო ბა არ არ ის არც თვით შე ნახ ვა საკუთარი თა ვის შე ნარ ჩუ ნე ბა და არც გა რე მოს თან შეგუ ება. არ სე ბუ ლი ის წრაფ ვის გა აფ არ თო ოს თა ვი სი ბა ტო ნო ბის არე. მბრძა ნებ ლობ დეს, და იმ ორ ჩი ლოს რაც შე იძ ლე ბა მე ტი. დას ძლიოს სხვი სი ნე ბა: სი ცოცხლე არ ის სა კუ თა რი თა ვის დად გე ნა, გან მტკი ცე ბა, გა ფარ თო ება, ზრდა. მოკ ლედ: სი ცოცხლე არ ის სწრაფ ვა ძალა უფ ლე ბი სა კენ, ნე ბა ძა ლა უფ ლე ბი სა. მა შასად მე არ სე ბუ ლის ყო ფი ერ ებ ას ნიც შე ხე დავს სი ცოცხლე ში, რო მე ლიც გა გე ბუ ლი უნ და იქნას რო გორც ნე ბა ძა ლა უფ ლე ბი სა. თა ვის ადრე ულ ნა წარ მო ებ ებ ში „ტრა გე დი ის და ბა დე ბა მუ სი კის სუ ლი დან“. ნიც შე გა მოჰ ყოფს ბერძნუ ლი ხე ლოვ ნე ბის ორ საწყისს. რომ ლებ საც აკ ავ ში რებს დი ონ ის ესა და აპ ოლ ონ ის სა ხელებ თან. ღმერ თი აპ ოლ ონი ას ახი ერ ებს გამოკ ვე თილ ფორ მას, წეს რიგს, ჰარ მო ნი ას, სინათ ლეს. დი ონ ისე, აპ ოლ ონ ის სა პი რის პი როდ, არ ის მა რა დი ული ნგრე ვაშე ნე ბა, ზო მა სა და ფორ მას მოკ ლე ბუ ლი სწრაფ ვა, სიბ ნე ლე, თავაწყვე ტი ლი როკ ვა, ტრა გი კუ ლი, ვე ლუ რი ლტოლ ვა. საზღრვე ბი სა და და უს რუ ლებ ლობის დამან გრე ვე ლი ძა ლა. ხე ლოვ ნე ბის ამ ორ ურ თი ერ თდა პი რის პი რე ბულ საწყის ში ნიც შე ხე დავს თვი თონ სამ ყა როს ძალ თა უკ უფ ენ ას. აპ ოლ ონი ური ძა ლის ან ალ ოგია სიზ მა რი. აპოლ ონ ური სამ ყა რო არ ის მაიას სა ფარ ვე ლით და ფა რუ ლი, ილ უზ ოლო რუ ლი, ცალ კე ული, ერ თმა ნე თის გან მკაც რად გა მიჯ ნუ ლი ნივ თები. ეს არ ის მშვე ნი ერი ზმა ნე ბა, ოც ნე ბის ქვეყა ნა, რო მელ შიც სამ ყა რო ხსნას ეძ ებს. ეს იგივე ის ზმა ნე ბაა, შენ მა კო ბალ ტის ფე რის კა ბამ რომ მაგ რძნო ბი ნა იმ წუთს. და გაქ რა რო ცა თვალს მი ეფ არა.
სი ცოცხლე შე იძ ლე ბა იყ ოს აღ მა ვა ლი, ძლიერი, ომ ის წყურ ვი ლით სავ სე და შე იძ ლე ბა იყოს დაღ მა ვა ლი, სუს ტი, ავ ად მყო ფუ რი, მოღლი ლი. სი ცოცხლის ორ ი ვე სა ხეც ვლი ლე ბას სა ფუძ ვლად უდ ევს ძა ლა უფ ლე ბის ნე ბა. „კეთი ლი სა და ბო რო ტის“ კვა ლი ფი კა ცი ები სწორედ არ ის ტოკ რა ტულ მო რალ თან შე პი რის პი
რე ბა ში იბ ად ება. „ბო რო ტი“ მო ნა თა მო რალ ში არ ის ყვე ლა ფე რი ის, რაც ბა ტონ თა მო რა ლით არ ის გა მარ თლე ბუ ლი. „კე თი ლია“ ყვე ლა ფერი, რაც და ჩაგ რუ ლს, სუს ტს არ სე ბო ბას გა უა დ ვი ლებს. მო ნა თა მო რალ ში ბა ტონ თა შე ფასე ბის სრუ ლი გა დაბ რუ ნე ბა ხდე ბა.
წო დებ რი ვად მა ღა ლი ად ამი ანი და მი სი სუ ლი ერი მდგო მა რე ობ ები აქ კვა ლი ფი ცი რებუ ლია რო გორც „ბო რო ტე ბა“. „კე თი ლია“ უძლუ რი, ტან ჯუ ლი, ღა ტა კი, ავ ად მყო ფი. მო ნათა მო რა ლი ქე ბას ას ხამს თა ნაგ რძნო ბას, თვინი ერ ებ ას, სიყ ვა რულს, მშვი დო ბას. მაგ რამ ამ შე ფა სე ბის უკ ან იმ ალ ება თა ნაგ რძნო ბი სა და სი ძულ ვი ლის სა პი რის პი რო მო ტი ვი. ეს მო ტივია შუ რის ძი ება. ეს არ ის შუ რის ძი ება არ ისტოკ რა ტი აზე, რო მე ლიც აწ ეს ებს წო დებ რივ სა ფე ხუ რებს და თა ვის თავს გან სა კუთ რე ბულ უფ ლე ბებს ან იჭ ებს.
ნიც შეს მი ხედ ვით, არ არ სე ბობს ფაქ ტი თავის თა ვად. ფაქ ტი ური მო ნა ცე მე ბი მხო ლოდ მა შინ გვაქ ვს, რო დე საც გან ხორ ცი ელ დე ბა საზ რი სის მიმ ნი ჭე ბე ლი აქ ტი. კითხვა – რა არ ის ეს? გუ ლის ხმობს კითხვას „რა არ ის ეს ჩემ თვის?“ და ჩემ თან, ცოცხალ არ სებ სასთან მი მარ თე ბუ ლი იღ ებს საზ რისს. ის, რა საც ჩვენ ვუ წო დებთ ნივ თს, სი ნამ დვი ლე ში არ ის მხო ლოდ ჩვე ნი შე ხე დუ ლე ბა ნივ თზე და არა თვი თონ ნივ თი. ნივ თე ბი ამა თუ იმ გარ კვე ულობ ებ ის მქო ნე არი ან მხო ლოდ მო აზ როვ ნე თა წარ მოდ გე ნის ნე ბის შეგ რძნე ბის უნ არ ით დაჯილ დო ებ ული ინ დი ვი დის წყა ლო ბით და მხოლოდ იმ დე ნად, რამ დე ნა დაც ამ ნივ თს მნიშვნე ლო ბა აქ ვს ინ დი ვი დი სთ ვის. დი ახ, ჩემ თვის ჰქონ და მნიშ ვნე ლო ბა შენს კო ბალ ტის ფერ კაბას, რო გორც სიმ ღე რა შია თქმუ ლი: „შე ნი კაბის შა რიშუ რი ელ ვა იყო ღა მი საო“, ან: „სამდუ რავს ეუბ ნე ბი ან აღ აზ ას გიშ რის თმა ნია“.
ნივ თი და მი სი თვი სე ბე ბი არი ან გა მარ ტივე ბა ნი, შე მოქ მე დე ბის პრო დუქ ტე ბი. ინ ტერპრე ტა ცი ის გა რე შე ნივ თებს არ აქ ვთ არ ავ ითარი თვი სე ბე ბი. „ნივ თი“ „თვი სე ბა“ „სუ ბი ექტი“ ინ ტერ პრე ტა ტო რის შე მოქ მე დე ბაა.
66zurab xabaZe kritika, publicistika
დრო, არ უნ და იქ ნას წარ მოდ გე ნი ლი მსგავსად სწო რი ხა ზი სა, რო მე ლიც აწ მყო დან არ ის გავ ლე ბუ ლი ორი მი მარ თუ ლე ბით და უს ა სრულო ბა ში იკ არ გე ბა. დრო ნიც შეს თვის რკა ლის მსგავ სია. აქ ყო ვე ლი წინ სვლა ამ ავე დროს უკუსვლაც არ ის. ყო ვე ლი ნა ბი ჯი მო მავ ლი სა კენ გვა ახ ლო ებს წარ სულ თა ნაც. მო მავ ლი სა და წარ სუ ლის ურ თი ერ თშე უთ ავ სებ ლო ბა ის პობა: მო მა ვა ლი ამ ავე დროს ის არ ის, რაც იყო, წარ სუ ლი. წარ სუ ლი იქც ევა მო მავ ლად, როგორც მო მა ვა ლი – წარ სუ ლად. დრო ის ას ეთ
გა გე ბა ში ეს გან ზო მი ლე ბა ნი სრუ ლი ად თა ნაბა რუფ ლე ბი ანი არი ან.
შემ თხვე ვი თი არ არ ის, რომ ზე კა ცის კენ აღ სვლის გზა დას რულ და ფა შიზ მის ბარ ბა როსულ იდე ოლ ოგი აში და ის ტო რი ამ უმ კაც რე სი გა ნა ჩე ნი გა მო უტ ანა ნიც შე სა და რო ზენ ბერგის ფი ლო სო ფი ურ მიმ დი ნა რე ობ ას.
(გაგ რძე ლე ბა შემ დეგ ნო მერ ში)
ანდრემორუა—მწერალი,მოაზროვნე
(130 წე ლი და ბა დე ბი დან)
ფრან გუ ლი ლი ტე რა ტუ რის ბრწყინ ვა ლე წარ მო მად გე ნე ლი, ბი ოგ რა ფი ული რო მა ნის დი დოს ტა ტი, მე ოცე სა უკ უნ ის საფ რან გე თის უპ ოპ ულ არ ესი მწე რა ლი ან დრე მო რუა დაიბ ადა 1885 წელს, 26 ივ ლისს ნორ მან დი ის პატა რა ქა ლაქ ელ ბეფ ში (რუ ან ის მახ ლობ ლად), ერ ნესტ ერ ზო გი სა და ალ ისა ლე ვის ოჯ ახ ში. მშობ ლე ბი წარ მო შო ბით ელ ზა სი დან იყ ვნენ, მა მა მა უდ ის მწარ მო ებ ელი გახ ლდათ. 1871 წელს, საფ რან გეთპრუ სი ის ომ ის შე დე გად, რო ცა გერ მა ნე ლებ მა ელ ზა სის ოკ უპ აცია მოახ დი ნეს, ოთხა სამ დე მუ შას თან ერ თად მათ და ტო ვეს ელ ზა სი და ფე ხით ნორ მან დი ამ დე ჩა აღ წი ეს. ელ ბეფში წარ მო ებ ის გა სა ვი თა რებლად იმ დრო ის ათ ვის სა თა ნა დო პი რო ბე ბი არსე ბობ და, მათ მა და არ სე ბულ მა მა უდ ის ფაბრი კამ წარ მა ტე ბით გა იკ ვლია გზა და დარ გში ერთერ თი პირ ველ თა გა ნი გახ და.
ემ ილ ერ ზო გის (ანუ ან დრე მო რუა) და ბადე ბა XIX სა უკ უნ ის ფრან გუ ლი ლი ტე რა ტურის პატ რი არ ქის, ვიქ ტორ ჰი უგ ოს გარ დაც ვალე ბას და ემ თხვა. გა ივ ლის წლე ბი და სამ ყა რო იხ ილ ავს ელ ბე ფის მკვიდ რის ბი ოგ რა ფი ულ რო მანს დიდ მწე რალ ზე.
ემ ილ ის მა მა, მგზნე ბა რე პატ რი ოტი, ვერაფ რით ვერ ეგუ ებ ოდა მშობ ლი ური მი წის და კარ გვას. მო მა ვა ლი მწერ ლის დე და წიგ ნი
ერ ებ ითა და მა ღა ლი კულ ტუ რით გა მორ ჩეული ქალ ბა ტო ნი გახ ლდათ. ეს მან გა უღ ვი ვა თა ვის ვაჟს სიყ ვა რუ ლი ლი ტე რა ტუ რი სად მი.
1897 წელს პა ტა რა ემ ილი მშობ ლებ მა რუან ის ლი ცე უმ ში მი აბ არ ეს. რუ ანი, ნორ მან დიის ყო ფი ლი დე და ქა ლა ქი, ქვეყ ნის ერთერ თი უძ ვე ლე სი ქა ლა ქი, ჯერ კი დევ იული უს კე ისრის დრო იდ ან იყო ცნო ბი ლი. საფ რან გეთ სა და ინ გლისს შო რის ას წლი ანი ომ ის დროს, 1431 წელს, ქა ლა ქის მო ედ ან ზე დაწ ვეს შემ დგომ ში საფ რან გე თის ერ ოვ ნულ გმი რად წო დე ბუ ლი და კა თო ლი კუ რი ეკ ლე სი ის მი ერ წმინ და ნად შე რაცხუ ლი, 19 წლის ფრან გი ქა ლიშ ვი ლი ჟანა დ’არ კი. რუ ანი ამ აყ ობს თა ვის წი აღ ში აღზრდი ლი სა სა ხე ლო შვი ლე ბით: პი ერ კორ ნელით, გუს ტავ ფლო ბე რით, მხატ ვარ ჟე რი კოთი და სხვე ბით.
სწავ ლის პე რი ოდ ში ემ ილ ის ბიბ ლი ოთ ეკა მდიდ რდე ბა პლა ტო ნით, დე კარ ტე თი, ჰე გელით, კან ტით, შემ დგომ ში მას ემ ატ ება სტენდა ლი სა და ბალ ზა კის რჩე ული თხზუ ლე ბა ნი.
ლი ცე უმ იდ ან ემ ილს სა უკ ეთ ესო მო გო ნება გა მოჰ ყვა ფი ლო სო ფი ის მას წავ ლე ბელზე – ალ ენ ზე, რო მე ლიც ამ ბობ და: „სიბ რძნეს და ცხოვ რე ბის ცოდ ნას ყველ გან ვაწყდე ბით: ბიბ ლი აში, ჰო მე როს ში, ევ ან გე ლი ებ ში, მაგრამ ბალ ზა კის „ად ამი ან ურ კო მე დი აში“ უფრო მე ტი სიბ რძნეა, ვიდ რე ფი ლოსო ფი ის სახელ მძღვა ნე ლო შიო“. ლი ცე უმ ებ ის ზო გა დერო ვ ნულ კონ კურ სზე ემ ილ მა ფი ლო სო ფი ის პრე მია და იმ სა ხუ რა ბერ ძნუ ლი და ლა თი ნუ რი ენ ებ იდ ან თარ გმა ნე ბი სა და გან სა კუთ რე ბუ ლი გან სწავ ლუ ლო ბი სათ ვის ის ტო რი აში. მა შინ ის თექ ვსმე ტი წლი სა იყო. ლი ცე უმ ის დამ თავრე ბის შემ დეგ მი სი სურ ვი ლი იყო სწავ ლა პარიზ ში გა ეგ რძე ლე ბი ნა და მას წავ ლე ბე ლი და მწე რა ლი გამ ხდა რი ყო, მაგ რამ მის მა მას წავლე ბელ მა ურ ჩია ერ თხანს მა მის ფაბ რი კა ში
nana
axalaZe
68nana axalaZe kritika, publicistika
ემ უშ ავა, ცხოვ რე ბას ახ ლო რომ გაც ნო ბო და. ფაბ რი კა ში ემ ილ მა ათი წე ლი დაჰ ყო. 23 წლისას ერთერ თი ხელ მძღვა ნე ლის თა ნამ დე ბო ბა ეკ ავა და მშვე ნივ რად დაეუფლა ხელ მძღვანე ლი სა და სა წარ მოს მარ თვის ხე ლოვ ნე ბას. მოგ ვი ან ებ ით იგი წერ და: „მწერ ლებს შო რის არი ან ის ეთ ები, ჩემ ზე უკ ეთ რომ წე რენ, (მორი აკი, მალ რო, არ აგ ონი), მაგ რამ მე ერ თადერ თი ვარ, ვი საც აქ ტი ური ცხოვ რე ბი სე ული გა მოც დი ლე ბა გა მაჩ ნია (თუ არ ჩავ თვლით სენტეგ ზი უპ ერს), შე იძ ლე ბა ით ქვას ფაბ რიკა ში ათ წლი ან მა მუ შა ობ ამ დი დად შე უწყო ხელი მწერლის ფორ მი რე ბას არ ამ არ ტო ცხოვრე ბა ში, არ ამ ედ გან საზღვრუ ლი ხა რის ხით ლი ტე რა ტუ რა შიც, ემ ილ მა მშვე ნივ რად აითვი სა წიგ ნის ბაზ რის კო ნი უნ ქტუ რა. შემ დგომში მო რუა პა რი ზის სა უკ ეთ ესო პე და გო გი ური სას წავ ლებ ლის სტუ დენ ტი ხდე ბა. იმ პე რი ოდში, ფრან გი კლა სი კო სე ბის გარ და, იგი დი დი ინ ტე რე სით ეც ნო ბა ჰო მე როსს, ვირ გი ლი უსს, პლუ ტარ ქეს, აღ ფრთო ვა ნე ბუ ლია აღ ორ ძი ნების ხა ნის ტი ტა ნე ბით, ქედს იხ რის ინ გლი სელი რო მან ტი კო სე ბი სა და XIX სა უკ უნ ის რუ სი კლა სი კო სე ბის წი ნა შე.
1909 წელს მწე რა ლი ჟე ნე ვა ში ხვდე ბა ჟა ნა (ჟა ნი ნი) დე ზიმ კი ევ იჩს, იგი მო ხიბ ლუ ლია პოლო ნე ლი გრა ფის ას ულ ით და მას ცო ლად ირთავს. მათ შე ეძ ინ ებ ათ ორი ვა ჟი და ქა ლიშ ვი ლი მი შე ლი, რო მე ლიც მო მა ვალ ში მწე რა ლი ხდე ბა.
მა ლე პირ ველ მა მსოფ ლიო ომ მა იფ ეთ ქა და მო რუა, რო გორც ოფ იც ერი, ინ გლი სურ პოლკში მო ეწყო თარ ჯი მანატ აშ ედ. მი სი პირ ველი წიგ ნი „პოლ კოვ ნიკ ბრამ სის დუ მი ლი“ 1918 წელს გა მო იცა და დი დი წარ მა ტე ბა ხვდა წილად. ომ ის მოვ ლე ნებ მა მწე რალს შთა აგ ონა ფსევ დო ნი მი მო რუა, – ჩრდი ლო ეთ საფ რან გეთის ერთერ თი სოფ ლის სა ხელ წო დე ბა. ამიერ იდ ან ის ან დრე მო რუ ათი აწ ერს ხელს თავის ნა წარ მო ებ ებს. ომ ის შემ დეგ „DesCroixdefeu“ს რე დაქ ცი აში იწყებს მუ შა ობ ას.
1923 წელს ან დრე მო რუ ას მე უღ ლე გარდა იც ვა ლა. 1924 წელს იგი ცო ლად ირ თავს
ფრანგ ქალს – სი მო ნა დე კაიავეტს. 20იანი წლე ბი დან მო რუ ას შე მოქ მე დე ბა ში იკ ვე თე ბა ორი ძი რი თა დი ხა ზი: ფსი ქო ლო გი ური რო მანე ბი და მხატ ვრუ ლი ბი ოგ რა ფი ები. მან შექ მნა ტრი ლო გია სამ ინ გლი სელ რო მან ტი კოს ზე: შელ ზე, ბა ირ ონ სა და დიზ რა ელ ზე, რო მე ლიც მოგ ვი ან ებ ით გა მოს ცა სა ხელ წო დე ბით: „რომან ტი კუ ლი ინ გლი სი“.
30იან წლებ ში მხატ ვრუ ლი ბ იოგ რა ფი ებ ის: „ტურ გე ნე ვი, შე ლის, ბა ირ ონ ის, შა ტობ რი ანისა და რო მა ნე ბის „ოჯ ახ ური წრე“ და „ბედ ნიერ ებ ის ინ სტინ ქტის“ გარ და, მან მთე ლი რი გი ის ტო რი ული ნაშ რო მე ბი შექ მნა.
მო რუ ას აინ ტე რე სებს თა ვი სუ ფა ლი, მოქმე დი ად ამი ანი. იგი წერ და: „ხე ლოვ ნე ბა მხატვრის მი ერ ჩა მო ყა ლი ბე ბუ ლი, სტილ ში გა მოვლე ნი ლი სი ნამ დვი ლეა, რო მელ საც ხე ლო ვანის ტემ პე რა მენ ტის დამ ღა ად ევს“. სტა ტი აში „მარ თლის თქმის მო ვა ლე ობა“, მან მწერ ლის და ნიშ ნუ ლე ბის სა კუ თა რი კონ ცეფ ცია გადმოგ ვცა.
წარ სუ ლი სა და თა ნა მედ რო ვე ბის სხვა ფი ლო სო ფო სებ თან ერ თად მო რუა სვამს კი თხ ვებს ის ტო რი აში პი როვ ნე ბის რო ლის შე სახებ, ად ამი ან ის პა სუ ხის მგებ ლო ბა ზე საკუთარ მოქ მე დ ე ბა ზე. მწერ ლის აზ რით, სამ ყა რო უნდა შევ ცვა ლოთ არა გა დატ რი ალ ებ ით, არ ამ ედ მო რა ლუ რი მა გა ლი თით, ხე ლო ვა ნი კი ხელს უნ და უწყობ დეს ურ თი ერ თგა გე ბას ად ამი ანებს შო რის.
1938 წელს მო რუა საფ რან გე თის აკ ად ემი ის წევ რად მი იღ ეს. აი, რას ამ ბობს ის თა ვის მე მუარ ებ ში: „აკ ად ემი აში მი ღე ბა ერთერ თი ლა მაზი ფრან გუ ლი ცე რე მო ნიაა. ყო ველ კონ კურ სს თა ვი სი სი დი ადე ახ ლავს“.
ეს ეში – „ღია წე რი ლი ახ ალ გაზ რდა კაცს ცხოვ რე ბის მეც ნი ერ ებ აზე“ მო რუა მო აგონ ებს ზო გი ერთ ჭეშ მა რი ტე ბას, რო მელ საც ვერც ტექ ნი კუ რი პროგ რე სი და ვერც ვე რა ნაირი ფი ლო სო ფია ვერ შეც ვლის, პირ ვე ლი: არ უნ და ცხოვ რობ დე მხო ლოდ სა კუ თა რი თა ვისთვის, მე ორე: უნ და მოქ მე დებ დე, მე სა მე: დარ
69 nana axalaZekritika, publicistika
წმუ ნე ბუ ლი უნ და იყო სა კუ თარ ძა ლებ ში და მე ოთხე: უნ და შე ინ არ ჩუ ნო სიტყვი სა და მოვა ლე ობ ის ერ თგუ ლე ბა, რო გორც შე ნი თა ვის, ასე სხვა თა მი მართ. ხან დაზ მუ ლო ბის ას აკს მი ღ წე ული, უკ ან ას კნე ლად კვლა ვაც მი მართავს ახ ალ თა ობ ას და ქა და გებს ჰუ მა ნიზ მს, სი კე თეს, წე სი ერ ებ ას, შემ წყნა რებ ლო ბას ადამი ან თა სუს ტი მხა რე ებ ის მი მართ, იდე ალ ების ად მი ერ თგუ ლე ბას.
მო რუ ამ თა ვი სი ცხოვ რე ბის მან ძილ ზე უამრა ვი სტა ტია, ტრაქ ტა ტი და აფ ორ იზ მი გა მოაქ ვეყ ნა. მის თვის ფი ლო სო ფია, ის ტო რია და ლი ტე რა ტუ რა გა ნუ ყო ფი ლია. წიგ ნის – „ცხოვრე ბის ხე ლოვ ნე ბა“ პირ ვე ლი თა ვი მან აზ როვნე ბის ხე ლოვ ნე ბას და უთ მო. დი დი ად ამი ან ების კულ ტი, მა თი ცხოვ რე ბის გახ სე ნე ბა შთამო მავ ლო ბას ეხ მა რე ბა შე ინ არ ჩუ ნოს რწმე ნა, სჯე რო დეს საკუთარი შე საძ ლებ ლო ბების, რის მი სა ბაძ ნი მუშ საც თა ვად მი სი ქმნი ლე ბი იძლე ვა. მო რუა – ნო ვე ლის ტი თა ვის მას წავ ლებლე ბად თვლი და მე რი მეს, მო პა სანს, ჩე ხოვს. ჯე როვ ნად აფ ას ებ და მათ ში ცხოვ რე ბა ზე დაკვირ ვე ბის უნ არს, თუმ ცა უყ ურ ადღე ბოდ რჩება მო პა სა ნის პატ რი ოტ ული პა თო სი და მე რიმეს კონ ტრას ტე ბი ბუ ნე ბის სიმ შვე ნი ერ ესა და სა ზო გა დო ებ ის უზ ნე ობ ას შო რის.
ან დრე მო რუა ფრან გუ ლი ლი ტე რა ტუ რის რე ალ ის ტუ რი ტრა დი ცი ებ ის ღირ სე ული მემკვიდ რეა. მი სი ბე ლეტ რის ტი კა გა მო ირ ჩე ვა დახ ვე წი ლი სტი ლით. მწერ ლის ყო ველ გმირს, რო მელ ეპ ოქ აშ იც არ უნ და ცხოვ რობ დეს, აერთი ან ებს სა ერ თო აზ რი ად ამი ან თა ერ თო ბა ზე. მწერ ლის თვის მახ ლო ბე ლია თა ობ ათა ეს ტაფე ტა, რო მე ლიც XVIII სა უკ უნ ის გან მა ნათლებ ლე ბი სათ ვი საა და მა ხა სი ათ ებ ელი. „დროთა კავ ში რი არ უნ და გაწყდეს, ყო ველ მა თა ობამ გან საზღვრულ მიჯ ნას უნ და მი აღ წი ოს და მემ კვიდ რე ობ იდ ან სა უკ ეთ ესო, ახ ალ ცვლას გა დას ცეს“ – ამ ბობს ის. მო რუ ას გმი რე ბი სული ერ ად ენ ათ ეს ავ ები ან ერ თმა ნეთს და ქმნი ან თა ვი სე ბურ ციკ ლურ წრეს. ციკ ლის აგ ება კი ბი ოგ რა ფი ებ ის ავ ტორ მა „ად ამი ან ური კო მე
დი ის“ ავ ტო რის გან ის წავ ლა. რო გორც ბალზა კის, ას ევე მო რუ ას პერ სო ნა ჟე ბიც ტო მი დან ტომ ში გა და დი ან. დი უმა, რო მე ლიც გამ ნაწყენე ბელს დუ ელ ში იწ ვევს, ჰი უგ ოს სთხოვს სეკუნ დან ტო ბას.
მე ორე მსოფ ლიო ომ ის დროს, 1943 წელს, კა პიტ ნის მუნ დირ ში, მო რუა ალ ჟირ ში მი ემგზავ რე ბა, სა დაც ხვდე ბა სენტეგ ზი უპ ერს, მო ნა წი ლე ობს ფრან გუ ლი და იტ ალი ური დესან ტე ბის კამ პა ნი ებ ში კორ სი კის კუნ ძულ ზე. ამ პე რი ოდ ში მას აშშში ას ახ ლე ბენ. ემ იგ რაცი ის წლებ ში მწე რა ლი ბევ რს მოგ ზა ურ ობს ქვე ყა ნა ში, კითხუ ლობს ლექ ცი ებს საფ რანგეთ სა და მის კულ ტუ რა ზე. აქ ვეყ ნებს „მემუ არ ებს“. ლი ტე რა ტუ რუ ლი ეტი უდ ებ ის ორ ტომს და აშშს ის ტო რი ას ორ ტო მად.
აქ ხვდე ბა ის შტე ფან ცვა იგ სა და თო მას მანს, მო რის მე ტერ ლინ კს. ამ ხა ნებ ში ნიუიორ კი ევ რო პელ მო აზ როვ ნე თა დე და ქა ლა ქად იქ ცა. 60იან წლებ ში ლუი არ აგ ონ თან ერ თად მან შექ მნა სსრკ და აშშს პა რა ლე ლუ რი ის ტორია.
ან დრე მო რუ ას ლი ტე რა ტუ რულ მემ კვიდრე ობ აში დი დი ად გი ლი უჭ ირ ავს რო მა ნი ზებულ ბი ოგ რა ფი ებს. მან ამ ბე ლეტ რის ტუ ლი ჟან რის სულ თექ ვსმე ტი წიგ ნი გა მოს ცა, თუ არ ჩავ თვლით მო გო ნე ბებს თა ნა მედ რო ვე თა შე სა ხებ. ამ წიგ ნებ მა მწერალს მსოფ ლიო სახე ლი მო უხ ვე ჭა. მან შექ მნა უკ ვდა ვი წიგ ნე ბი შელ ზე, ბა ირ ონ ზე, ტურ გე ნევ ზე, შა ტობ რი ანზე, ჟორჟ სან დზე, ბალ ზაკ ზე, დი უმ აზე, დიზრა ელ ზე, ალ ექ სან დრე ფლე მინ გზე და სხვებზე. სრუ ლი ად უც ნობ მა ად ამი ან ებ მა, რო ცა გა იგ ეს, რომ მო რუა წიგ ნს წერ და დი უმ ას ოჯახ ზე („სა მი დი უმა“), ფას და უდ ებ ელი მა სა ლები გა მო უგ ზავ ნეს ავ ტორს, მათ შო რის ის ეთებ იც, რომ ლე ბიც მა ნამ დე არ სად გა მოქ ვეყ ნებუ ლა. „დი უმამა მის შვი ლიშ ვილ მა და შვილთაშ ვილ მა მომ ცეს ნე ბა წი ნა პარ თა დღი ურ ებს გავ ცნო ბო დი. ას ევე მად ლი ერი ვარ ერ ოვ ნული ბიბ ლი ოთ ეკ ის, არ სე ნა ლის ბიბ ლი ოთ ეკ ის და არ ქი ვე ბის, რი თაც მო მე ცა სა შუ ალ ება გე
70nana axalaZe kritika, publicistika
ნე რალ დი უმ ას სამ ხედ რო კა რი ერ ის ათ ვის ნათე ლი მო მე ფი ნა“, – იგ ონ ებ და მწე რა ლი.
მო რუ ას ბი ოგ რა ფი ულ რო მა ნებ ში აშ კა რად იგ რძნო ბა დრო თა კავ ში რი. ასე მა გა ლი თად, ჟორჟ სან დი და მი უსე სა უკ უნ ის შვი ლე ბია, დი უმა და ჰი უგო – 1789 წლის რე ვო ლუ ცი ის მემ კვიდ რე ნი, ბალ ზა კი ივ ლი სის მო ნარ ქი ის მე მა ტი ანეა. ჟან რის ეტ ალ ონს რომ ქმნი და, იგი ამ ავ დრო ულ ად უარ ყოფ და სტე რე ოტ იპებს. XIX სა უკ უნ ის მნიშ ვნე ლო ვა ნი თა რი ღე ბის და ხა სი ათ ებ ისა და შე ფა სე ბი სათ ვის მწე რალი იყ ენ ებს დი დი ად ამი ან ებ ის გა მო ნათ ქვამებს. თა ნა მედ რო ვე ებ ის აგ ან გან სხვა ვე ბით, იგი ახ დენს ცხოვ რე ბის პო ეტ იზ ირ ებ ას, არ არ ის მიდ რე კი ლი ტრა გი კუ ლი აზ რე ბი სად მი. მი სი სი უჟ ეტ ები უფ რო მე ლოდ რა მა ტუ ლია, ბალ ზა კის ცხოვ რე ბა „ად ამი ან ური კო მე დი ის“ მსგავ სად მთავ რდე ბა.
მო რუ ას რო მან ტი კუ ლი სა სიყ ვა რუ ლო კოლი ზი ები, მო რუ ას, რო გორც პრო ზა იკ ოს ის შე უც ვლე ლი ნი შაა, ის არ უღ რმავ დე ბა სულის იდ უმ ალ ებ ებს, რო გორც სტენ და ლი და პრუს ტი, მწერ ლის წარ მა ტე ბის სა ფუძ ვე ლი თვი თონ მა სა ლაა, რო მელ საც მო ხერ ხე ბუ ლად იყ ენ ებს და მკითხველს ნამ დვი ლი ცხოვ რე ბის ილ უზი ას უქ მნის, რად გან ფიქ რობს, რომ გამო ჩე ნი ლი ად ამი ან ები სწო რედ მი მო წე რებ სა და დღი ურ ებ ში ავ ლე ნენ თა ვი ანთ „მე“ს. მორუა ცდი ლობს მკითხვე ლი გრძნო ბა თა კულტუ რას აზი არ ოს.
მო რუ ას ას ევე დი დი აღი არ ება მო უტ ანა ნო ვე ლებ მა, რომ ლებ შიც აშ კა რად იგ რძნობა ფსი ქო ლო გი ური ტა ლან ტი. მოვ ლე ნე ბი უმ თავ რე სად ორ ათე ულ წელს, ორ მსოფლიო ომს შო რის ხდე ბა, მაგ რამ შე იძ ლე ბა ასი წლის წი ნა თაც მომ ხდა რი ყო. მწერ ლის ბევრ მოთხრო ბას მთხრო ბე ლი გვიყ ვე ბა. მათ შორი საა: „კა რი ერა“, „შენ დი დი მსა ხი ობი ხარ“, „ტყვე ობ იდ ან დაბ რუ ნე ბა“. ხო ლო ნო ვე ლებ ში, სა დაც მკითხველს მთხრო ბე ლი – შუ ამ ავ ალი არ ჰყავს, სივ რცობ რი ვი აღ წე რა დი ალ ოგ ებ ით იც ვლე ბა. დი ალ ოგ ებ ის ოს ტა ტად მო რუანო
ვე ლის ტს ჰე მინ გუეი მი აჩ ნია და ზოგ ჯერ თვითო ნაც მი ის წრაფ ვის ლა კო ნიზ მი სა კენ.
მწე რა ლი თა ვის კა ლამს უმ თავ რე სად ბურჟუ აზი ული ელ იტ ის ყო ფას უძ ღვნის, მაგ რამ ირ ჩევს უმ ეტ ეს წი ლად გა მარ თო ბელ სი ტუაცი ებს, ვიდ რე დრა მა ტულს. ხში რად თხრობას ნა ხე ვარ სიტყვა ზე წყვეტს და მკითხველს უტ ოვ ებს თა ვი სუფ ლე ბას თვი თონ იფ იქ როს, შემ დეგ ში რა შე იძ ლე ბა მოხ დეს. მწერ ლის აღიარ ებ ით, ეს მან ჩე ხო ვის გან გად მო იღო. მორუანო ვე ლის ტი სა და ფსი ქო ლო გის ტა ლან ტი გან სა კუთ რე ბით გა მოვ ლინ და მის „ოჯ ახ ურ ნო ვე ლებ ში“, სა დაც ის მორ გე ბუ ლად იყ ენ ებს მხატ ვრულ სიტყვას მრა ვალ ნა ირი ფსი ქო ლოგი ური გა მო ცა ნის ას ახ სნე ლად.
მო რუ ას რო მა ნე ბი სათ ვის გან სა კუთ რე ბით და მა ხა სი ათ ებ ელია პი რა დი ცხოვ რე ბი სე ული გა მოც დი ლე ბის ას ახ ვა. „ჩე მი ცხოვ რე ბა იყო წყა რო და პირ ვე ლი შთა გო ნე ბის მი ზე ზი ჩემი ნა წარ მო ებ ებ ის უმ ეტ ესი ნა წი ლი სათ ვის,“ – ამ ბობ და მწე რა ლი. მო რუ ას შე მოქ მე დე ბას მკითხვე ლი სა კენ გზას უკ აფ ავს ის დი დი ჰუმა ნიზ მი, რომ ლი თაც გამ თბა რია მი სი ყო ვე ლი ქმნი ლე ბა.
დი დი ად ამი ან ებ ის გვერ დით არ ან აკ ლებ სა ინ ტე რე სოა მწერ ლის კრი ტი კუ ლი წე რი ლები, რომ ლე ბიც კრი ტი კულ გა მოკ ვლე ვას უახლოვ დე ბა. ფრან გულ კრი ტი კა ში მო რუ ას წინა მორ ბე დად შე იძ ლე ბა მი ვიჩ ნი ოთ სენტბე ვი, რომ ლის აზ რით, მხატ ვრუ ლი ქმნი ლე ბა გა ნუყო ფე ლია ავ ტო რი სა გან. მო რუ ას შე მოქ მე დების გა სა ღე ბად ფლო ბე რის ფორ მუ ლა: „მა დამ ბო ვა რი, ეს მე ვარ“ – გა მოდ გე ბა. მწე რა ლი ყო ველ მნიშ ვნე ლო ვან პერ სო ნაჟ ში სა კუ თა რი პი როვ ნე ბის ნა წილს დებს. მო რუ ას, რო გორც მწერ ლის ფორ მი რე ბა ში ცო ტა რო ლი რო დი ით ამ აშა მის მა მას წავ ლე ბელ მა, ფი ლო სო ფოსმა ალ ენ მა.
სი ცოცხლის ბო ლო წლებ ში მო რუ ამ არა ერთი სა ყუ რადღე ბო ლი ტე რა ტუ რუ ლი პორ ტრეტი შექ მნა, რო მელ თაც თა ვი მო უყ არა და ამ ავე სა ხელ წო დე ბის წიგ ნად გა მოს ცა. ამ პორ ტრე
71 nana axalaZekritika, publicistika
ტებ ში იგ რძნო ბა ორ მსოფ ლიო – ომ გა მოვ ლილი, ცხოვ რე ბით დაბ რძე ნე ბუ ლი კა ცის კა ლამი. ნაშ რომ ში მკითხვე ლი ეც ნო ბა კლა სი ციზმის ეპ ოქ იდ ან დაწყე ბუ ლი, XIX სა უკ უნ ის ლიტე რა ტუ რულ კო ჰორ ტას, ას ევე XX სა უკ უნ ის თვალ სა ჩი ნო მწერ ლე ბი სა და ესე ის ტე ბის, დრა მა ტურ გე ბის: ან ატ ოლ ფრან სის, მარ სელ პრუს ტის, ჟან კოკ ტოს, პოლ ვა ლე რის, ფრანსუა მო რი აკ ის, რო ჟე მარ ტინ დიუ გა რის, რომენ რო ლა ნის, ან ტუ ან დე სენტეგ ზი უპ ერ ისა და სხვა თა პორ ტრე ტებს.
მო რუ ას გარ დაც ვა ლე ბამ დე ერ თი წლით ად რე გა მოჩ ნდა მი სი პო ლი ტი კუ რი წე რი ლი: „თავ და პირ ვე ლად იყო საქ მე“ და გან ზო გადე ბუ ლი ხა სი ათ ის წიგ ნი: „ლი ტე რა ტუ რუ ლი ცხოვ რე ბის 60 წე ლი“, „მე მუ არ ებ ის“ ბო ლო გამო ცე მა. დი დად სამ წუ ხა როდ, მწე რალ მა ვერ გა ნა ხორ ცი ელა ლევ ტოლ სტო იზე რო მა ნი ზებუ ლი ბი ოგ რა ფი ის და წე რა, რაც დი დი ხა ნია ჩა ფიქ რე ბუ ლი ჰქონ და. „ტოლ სტო იმ, ტურ გენევ მა, ჩე ხოვ მა მსოფ ლიო სა ხე ლი იმ ით მო იპოვ ეს, რომ მათ თვის მახ ლო ბე ლი და გა სა გე ბი იყო ხალ ხის გუ ლის ტკი ვი ლი და მის წრა ფე ბები“ – წერ და მწე რა ლი.
მო რუა გარ და იც ვა ლა 1967 წელს, 82 წლის ას აკ ში.
მო რუა მთე ლი ცხოვ რე ბი სა და მოღ ვა წეო ბ ის მან ძილ ზე პა ცი ფის ტი იყო კალ მი თა და საქ მით, გულ მხურ ვა ლედ ეხ მა ურ ებ ოდა ყო ველი ვე მშვე ნი ერს და ქა და გებ და ხალ ხთა შო რის მშვი დო ბი ან თა ნა არ სე ბო ბას.
დრო წინ მი იწ ევს. დღეს სულ ახ ალი და ახალი ერ ები ეზი არ ები ან მსოფ ლიო კულ ტუ რას, ტექ ნი კურ პროგ რეს თან ერ თან მკითხვე ლამდე უმ ოკ ლე სი გზა მი დის, იზ რდე ბა სიტყვის ძა ლა. თა ვი სი შე ხე დუ ლე ბე ბი ამ სა კითხზე მწე რალ მა გად მოს ცა ლი ტე რა ტუ რულ ეს ეში: „პრუს ტი დან კა მი უმ დე“ (1963) – „თქვენ ახ ალგაზ რდა მწერ ლე ბო, – მი მარ თავ და იგი ლი ტერა ტუ რულ ცვლას, – დი დი პა სუ ხის მგებ ლო ბა გა კის რი ათ, თქვენ ზეა და მო კი დე ბუ ლი ოცი წლის შემ დეგ ეს სამ ყა რო იქ ნე ბა ბედ ნი ერი, თუ და ამ თავ რებს თა ვის არ სე ბო ბას“.
მო რუა – მწე რა ლი, მეც ნი ერი, პო ლი ტი კოსი და რაც მთა ვა რია დი დი ჰუ მა ნის ტი თა ვისი ცხოვ რე ბის წე სით პა ტი ოს ნე ბის, სი კე თის, რწმე ნის, სა მარ თლი ან ობ ის ეტ ალ ონი იყო. მი სი წიგ ნე ბი მსოფ ლი ოს მრა ვალ ენ აზეა თარ გ მნილი, დღე საც შე უნ ელ ებ ელი ინ ტე რე სით იკ ითხება სა ქარ თვე ლო ში „სა მი დი უმა“, „ჟორჟ სან დი“, „ბალ ზა კი“ და სხვა, მრა ვა ლი მი სი ნო ვე ლა, მოთხრო ბა თუ ბრძნუ ლი გა მო ნათ ქვა მე ბი.
ცოლქმრულისიყვარულისსაგალობელი
ვუძ ღვნი ჩე მი საყ ვა რე ლი მა მი დის ემ ი ნე
ლორ თქი ფა ნი ძე (თურ მა ნი ძი სას) ხსოვ ნას,
რო მელ მაც მი ამ ბო ეს ზღა პა რი.
ძველ დრო ში თურ მე ცხოვ რობ და ერ თი ცოლქმა რი, რომ ლებ საც ჰყავ დათ ერ თი ქალიშ ვი ლი და ერ თი ვა ჟიშ ვი ლი. ქმა რი ად რე მოკ ვდა, დაქ ვრი ვე ბულ მა დე დამ გა მო ზარ და ქალვა ჟი, დაძმას ძა ლი ან უყ ვარ დათ ერ თმანე თი. მა ლე ქა ლიშ ვი ლი გათხოვ და და ქა მარშვი ლი გა იჩ ინა. გა დი ოდა დრო, მაგ რამ ვა ჟიშვი ლი არ ქორ წინ დე ბო და. დე დას და დას ძა ლიან უნ დო და მი სი და ცოლ შვი ლე ბა და ხში რად შე ახ სე ნებ დნენ ხოლ მე.
ერთ დღეს, რო ცა და მა მი სე ულ ოჯ ახ ში მივი და სტუმ რად, დე დამ და დამ კა ტე გო რი ულად გა ნუცხა დეს, რომ და ქორ წი ნე ბუ ლი ყო, მაშინ ვაჟ მა გა ნუცხა და მათ, რომ არ შე უძ ლია და ქორ წი ნე ბა, რად გა ნაც ის ეთი სიზ მა რი ნა ხა, თუ და ქორ წინ დე ბა მოკ ვდე ბა. დე დამ და დამ ერ თხმად უთხრეს მას, რომ შენ ოღ ონდ დაქორ წინ დი და შენს მა გი ერ ად ჩვენ მივ ცემთ სულს ყეს რა ილს (მი ქელ გაბ რი ელს – ა.ლ.). თუ სა ჭი რო იქ ნე ბაო.
და უჯ ერა ვაჟ მა დე და სა და დას და შე არ ჩია სა ცო ლე. და ნიშ ნულ დროს გა იმ არ თა ქორ წილი და მო იყ ვა ნეს დე დო ფა ლი, მაგ რამ პა ტარ
ძა ლის ოთ ახ ში შე მოს ვლის თა ნა ვე ვა ჟი ავ ად გახ და და ლო გინ ში დაწ ვა. მო მაკ ვდავ ვაჟს მი ქელგაბ რი ელ მა და ად გა თავს და სუ ლის არ თმე ვა და უპ ირა, ვაჟ მა უთხრა თუ შე იძ ლება დე და ჩე მი მოგ ცემს ჩემს მა გივ რად სულ სო, კარ გიო – უთხრა მი ქელგაბ რი ელ მა.
მი ვი და დე და მი ქელგაბ რი ელ თან და განუცხა და – მე მივ ცემ შვი ლის მა გი ერ ად ჩემ სულ სო, მი ქელგაბ რი ელ მა და იწყო სუ ლია ართმე ვა დე და ზე. მას სულ სა მი და კი დე ბით ამოჰ ქონ და სუ ლი სხე ულ იდ ან.
დაწ. პირ ველ და კი დე ბა ზე მკერ დამ დე, მეორე და კი დე ბა ზე ყე ლამ დე და მე სა მე და კი დება ზე მთლი ან ად.
და ეკ იდა სუ ლე ბის სა იქი ოში წამ ღე ბი დედის სულს ერ თჯერ და შე ეკ ითხა მას, კი დევ და ვე კი დოო? – და ეკ იდეო – უთხრა დე დამ, დაეკ იდა მე ორ ეჯ ერ სულს და კი დევ შე ეკ ითხა –და ვე კი დოო? მაგ რამ დე დას სუ ლი და ეწ ვა და მე სა მე და კი დე ბა ზე უარი უთხრა.
ჯე რი და ზე მიდ გა, სა ბო ლო ოდ ვერც დამ დათ მო თა ვი სი სუ ლი და უარი თქვა. დარ ჩა ვაჟი სა სიკ ვდი ლოდ გან წი რუ ლი.
გა იგო დე დო ფალ მა თა ვი სი ქმრის ამ ბა ვი, მყის ვე მი ვი და მი ქელ გაბ რი ელ თან და მტკიცედ გა ნუცხა და: მე მოგ ცემ ჩე მი ქმრის მა გიერ ად სუ ლსო, და ეკ იდა მი ქელ გაბ რი ელი ერთხელ პა ტარ ძა ლის სულს და შე ეკ ითხა – კი დევ და ვე კი დოო? – და ეკ იდეო, უყ ოყ მა ნოდ მი უგო პა ტარ ძალ მა, და ეკ იდა მე ორ ედ და კვლავ შეეკ ითხა – და ვე კი დოო? – და ეკ იდეო, კვლავ უყოყ მა ნოდ მი უგო პა ტარ ძალ მა, მაგ რამ მი ქელ გაბ რი ელი აღ არ და ეკ იდა. მხო ლოდ უთხრა: მე შენს სულს ვერ არ აგ არ თმევ, გა მოგ ცა დე და დავ რწმუნ დი შენს ერ თგუ ლე ბა ში, შენ დიდ ხანს უნ და გე ცოცხლა, მაგ რამ ახ ლა შე ნი სიცოცხლის ას აკს შუ აზე გავ ყოთ და ცოლქმარი ერ თად იც ოცხლებთ და ერ თად მოკ ვდე
anzor
lorTqifaniZe
73 anzor lorTqifaniZekritika, publicistika
ბით, ას ეთია ქვეყ ბი ერ ებ ისა და სი ცოცხლის გამ ჩე ნი ღმერ თის ნე ბაო!
ზღა პა რი იმ ითაა სა ყუ რადღე ბო, რომ მასში დაპირისპირებული დე დაშ ვი ლუ რი და დაძმუ რი სიყ ვა რუ ლი ცოლ ქმრულ სიყ ვა რულ თან, ე.ი. სის ხლით ნა თე სა ური სიყ ვა რუ ლი ბუ ნებრივ სიყ ვა რულ თან, ქმრის სიყ ვა რულ ში ცოლის ერ თგუ ლე ბამ აჯ ობა დე და სა და დას და ეს არ არ ის გა საკ ვი რი, დაწყვი ლე ბი თი სიყ ვარუ ლი თა ვის ტავდ მაღ ლა დგას ყო ველ გვარ სიყ ვა რულ ზე!
მას ზე და კის რე ბუ ლია დე და ბუ ნე ბის უდიდ ესი მი სია – სი ცოცხლის გაგ რძე ლე ბა! მართა ლია დე დაშ ვი ლუ რი სიყ ვა რუ ლის მი ზა ნიც ესაა, მაგ რამ დე დაშ ვი ლუ რი სიყ ვა რუ ლი ცოლქმრუ ლი სიყ ვა რუ ლის ნი ად აგ ზე აღ მო ცენ და, რაც უფ რო ძლი ერია ცოლ ქმრუ ლი სიყ ვა რული, მით უფ რო ძლი ერია დე დაშ ვი ლუ რი და მა მაშ ვი ლუ რი სიყ ვა რუ ლი და პი რი ქით, რო ცა ცოლ ქმრუ ლი სიყ ვა რუ ლი სხვა დას ხვა მიზ ნებით წყდე ბა, დე დაშ ვი ლუ რი სიყ ვა რუ ლი ცა და მა მაშ ვი ლუ რი სიყ ვა რუ ლი ძა ლას კარ გავს, რა თქმა უნ და არა ყო ველ თვის და არა ოჯ ახ ური წყვი ლის ორ ივე წევ რი სა გან, რად გა ნაც დე და მა ინც დე დაა და უმ ეტ ეს შემ თხვე ვა ში არ ღალა ტობს დე დის მო ვა ლე ობ ას.
აი, ამ ქვეყ ნი ერი ცხოვ რე ბის რო გო რი საკითხია დას მუ ლი ამ ზღა პარ ში, რო მე ლიც ცოლქმრუ ლი სიყ ვა რუ ლი სა და ერ თგუ ლე ბის ნი მუ შად უნ და ჩა ით ვა ლოს.
ზღა პარს ორე ული ეძ ებ ნე ბა რო გორც ქართულ, ისე სხვა დას ხვა ხალ ხის ფოლ კლორ შიც.ქარ თულ ფოლ კლორ ში ას ეთია ლექ სი „მე ნა ც ვა ლე“, ხო ლო მსოფ ლი ოს ხალ ხთა ფოლ კლორ ში ბრძნუ ლი მი თი ალ კეს ტი დეს შე სა ხებ და ხალ ხუ რი ეპ ოსი ბა ტო ნი ას ლა ნი ჩე დი ლოკავ კა სი ურ ეპ ოს ში.
ხალ ხუ რი ლექ სი „მე ნაც ვა ლე“, ჩვე ნი აზრით, მე რე უნ და აღ მო ცე ნე ბუ ლი ყო და ჩა მოყა ლი ბე ბუ ლი ყო, ვიდ რე აჭ არ ის რე გი ონ ში არსე ბუ ლი ზღა პა რი. ამ ას გვა ფიქ რე ბი ნებს მა თი თე მა ტი კუ რი მსგავ სე ბა, გან სხვა ვე ბა უფ რო
მე ორ ადი ხა სი ათ ისაა იგი „მე ნაც ვლეს“ მერმინ დე ლო ბა ზე მიგ ვი თი თებს, აი ის იც:
„დე დავ, დე დავ, დედ-შვი ლო ბას,
სიკ ვდილ მითხოვს მე ნაც ვა ლე!
– მე შენ არ ას გე ნაც ვლე ბი,
მამა გყავს და ინ აც ვა ლე!
– მა მავ, მა მავ, მამ-შვი ლო ბას,
სიკ ვდილ მითხოვს მე ნაც ვა ლე!
– მე შენ არ ას გე ნაც ვლე ბი,
დაი გყავს და ინ აც ვა ლე!
– დაო, დაო, და-ძმო ბა სა,
სიკ ვდილ მითხოვს, მე ნაც ვა ლე!
– მე შენ არ ას გე ნაც ვლე ბი,
ძმაი გყავს და ინ აც ვა ლე!
– ძმაო, ძმაო ძმათ-ძმო ბი სა,
სიკ ვდილ მითხოვს მე ნაც ვა ლე!
– მე შენ არ ას გე ნაც ვლე ბი,
ცო ლი გყავს და ინ აც ვა ლე!
– ცო ლი, ცო ლი, ცოლ-ქმრო ბას,
სიკ ვდილ მითხოვს მე ნაც ვა ლე!
– მე შენ არ ას გე ნაც ვლე ბი,
საყ ვა რელ გყავს, ინ აც ვა ლე!
– საყ ვა რე ლო, საყ ვარ ლო ბას,
სიკ ვდილ მითხოვს, მე ნაც ვა ლე!
გე ნაც ვლე ბი შენ სა მზე სა,
გზა სა ით არს, გა მას წავ ლე!“
აჭ არ ული ვა რი ან ტი სა და „მე ნაც ვა ლეს“ შედა რე ბა გვაჩ ვე ნებს, რომ „მე ნაც ვა ლე“ გამ რავალ ფე როვ ნე ბუ ლია მოქ მე დი პერ სო ნა ჟე ბით. თუ აჭ არ ულ ზღა პარ ში მოქ მედ პი რად წარმოდ გე ნი ლი არი ან დე და, დაძმა და ცო ლი. „მენაც ვა ლე ში“ გვხდე ბა დე და და მა მა, და და ძმა, ცო ლი და საყ ვა რე ლი, გარ და იმ ისა, რომ „მენაც ვა ლე ში“ ახ ალ მოქ მედ პი რად მა მა და ძმაა შე მოყ ვა ნი ლი, ე.წ. მამ რო ბი თი სქე სის მშო ბელი ცა და სის ხლით ნა თე სა ვი, სცე ნა ზე შე მოდის აგ რეთ ვე ერ თი შე ხედ ვით მო ულ ოდ ნე ლი პერ სო ნა ჟიც – საყ ვა რე ლი, რო მე ლიც გან სხვავე ბულ მო რალს სძენს ლექ სს, მკითხველს მი სი გა მო ჩე ნას რა თქმა უნ და, არ ალ ოგ იკ ურ ად და ზედ მე ტა დაც მი იჩ ნევს ზნე ობ რი ვი თვალ საზრი სით.
74anzor lorTqifaniZe kritika, publicistika
მარ თა ლია, ჩვე ნი მი ზა ნი არაა „მე ნაც ვალეს“ ზნე ობ რივ ხა სი ათ ზე მსჯე ლო ბა და აქ მხო ლოდ იმ ას ვიტყვით, რომ ლექ სში ოჯ ახური ეთ იკ ეტი და მა ხინ ჯე ბუ ლია. ცოლ–ქმრული ცხოვ რე ბის ნორ მა დარ ღვე ულია ქმრის მი ერ, რო მელ საც კა ნო ნი ერი ცო ლის გვერ დით საყ ვა რე ლიც გა უჩ ენია, სწო რედ ამ იტ ომ არ ენ აც ვლე ბა ცოლ ქმრუ ლი ეთ იკ ის დამ რღვევ მო ღა ლა ტე ქმარს ცო ლი და და საყ ვა რელ თან გზავ ნის, იგი ინ აც ვლეო, რო მე ლიც უყ ოყ მანოდ ენ აც ვლე ბა მას, მაგ რამ ლო გი კუ რი და კანონ ზო მი ერი იქ ნე ბო და, რომ ქმარს მხო ლოდ კა ნო ნი ერი ცო ლი ჰყო ლო და და მას და ეხ სნა სიკ ვდი ლი სა გან. ერ თი შე ხედ ვით მკითხველს თით ქოს მო ეწ ონ ება უბ რა ლო საყ ვარ ლის ერთგუ ლე ბა და თავ გან წირ ვა, იგი თით ქოს ამ მომენ ტში კა ნო ნი ერ ცოლ ზე ერ თგუ ლად გვეჩ ვენე ბა, მაგ რამ ცოლს ვერ და ვა და ნა შა ულ ებ იმაში, რომ იგი მო ღა ლა ტე ქმარს არ ენ აც ვლე ბა, ჩვე ნი აზ რით წერ ტი ლი იქ არაა დას მუ ლი, სადაც სა ჭი როა.
„მე ნაც ვა ლეს“ შე სა ხებ არა ერთ მკვლე ვარს გა მო უთ ქვამს თა ვი სი აზ რი და ზნე ობ რი ვი თვალ საზ რი სით უარ ყო ფით მო რა ლის ლექ სად მი აჩ ნი ათ. მარ თლაც მკლე ვარ ნ. შა მა ნა ძი სა არ იყ ოს იურ იდი ული თვალ საზ რი სით სუ ლაც არაა გა მარ თლე ბუ ლი ცო ლი ან კაცს სატ რფო ან საყ ვა რე ლი რომ ჰყავ დეს (ნ. შა მა ნა ძე, ხალხუ რი ლექ სი „მე ნაც ვა ლე“, ქარ თუ ლი ფოლკლო რი 12 , 1982, გვ. 103), მაგ რამ „მე ნაც ვა ლე სწო რედ სიყ ვა რუ ლის თა ვი სე ბუ რი გა მო ხატვით, ზღვარ და უდ ებ ელი ვნე ბი ან ობ ით და ფილო სო ფი ური გა აზ რე ბით გვხიბ ლავს“ (იქ ვე, გვ. 103104).
ამ რი გად, შე იძ ლე ბა ით ქვას, რომ აჭ არ ის რე გი ონ ში, უნ და იყ ოს შე მო ნა ხუ ლი მე ნაც ვალეს პირ ვე ლა დი სა ხე, რად გა ნაც იგი ცოლქმრუ ლი სიყ ვა რუ ლის ზნე ობ რი ვად სრულ ყოფი ლი ნი მუ შია. ზღა პა რი გვა ოც ებს პა ტარძლის უს აზღვრო და სპე ტა კი ერ თგუ ლე ბით თა ვი სი მო მა ვა ლი ქმრი სად მი თა ვი სი თავ განწირ ვით მან სიკ ვდი ლი სა გან და იხ სნა ქმა რი და
მო ხიბ ლა უზ ენა ესი ღმერ თი და სუ ლე ბის მეუფე მი ქელგაბ რი ელი. ეს ზღა პა რი ჭეშ მა რი ტი რუს თა ვე ლუ რი სიყ ვა რუ ლის მსგავ სი სა გა ლობე ლია და გვხიბ ლავს ზნე ობ რი ვი სის პე ტა კით.
P.S. ეს ნაშ რო მი 1980იანი წლე ბის ბო ლოს (წე ლი ზუს ტად არ მახ სოვს და მან ქა ნა ზე ნაბეჭ დში თა რი ღი არ არ ის მი თი თე ბუ ლი – ხელნა წე რი გა მებ ნა) დავ წე რე. 1990იანი წლე ბის პირ ველ ნა ხე ვარ ში ქა ლაქ ბა თუ მი სა მეც ნიეროსაკ ვლევ ინ სტი ტუტ ში ვიმ ყო ფე ბო დი ჩემ მე გობ რებ თან ჯე მალ ვარ შა ლო მი ძეს თან და პრო ფე სორ თი ნა ში ოშ ვილ თან, რომ ლებიც ამ ინ სტი ტუტ ში მოღ ვა წე ობ დნენ (ჯე მალი ეთ ნოგ რა ფი ულ, ხო ლო ქალ ბა ტო ნი თი ნა ფოლ კლო რის დარ გში ეწ ევა მოღ ვა წე ობ ას. ორ ივ ეს თსუ სწავ ლის დრო იდ ან ვიც ნობ და ჯე მა ლის რჩე ვით გა და ვე დი ეკ ონ ომ იკ ური ფა კულ ტე ტი დან ფი ლო ლო გი ის ფა კულ ტეტზე). ჩვე ულ ებ რივ სა უბ არი ჩა მო ვარ და ფოლკლო რულეთ ნოგ რა ფი ულ სა კითხებ ზე და მე ქალ ბა ტონ თი ნას ვუთხა რი, რომ მა მი და ჩემ მა ემ ინე ლორ თქი ფა ნი ძე მო მიყ ვა ხალ ხუ რი ზღაპა რი, რო მე ლიც ცოლ ქმრუ ლი ერ თგუ ლე ბის სა კითხს ეხ ება და შე იძ ლე ბა ალ კეს ტი დას ბერძნუ ლი მი თის ორე ულ ად ჩა ით ვა ლოსმეთ ქი. აქ უნ და მო ვი ტა ნო ალ კეს ტი დას გან მარ ტე ბა ნ. კუ ნის „ძვე ლი სა ბერ ძნე თის ლე გენ დე ბი და მი თე ბი“ წიგ ნი დან; („ალ კეს ტი დაიოლ კო სის მე ფის პე ლი ას ის ას ული, თე სა ლი ის მე ფის ადმე ტეს მე უღ ლე, ქმრის მა გი ერ იკ ის რა ჰა დეს ში წას ვლა, აკ ლდა მა ში მი სი ქმრის მე გო ბა რი ჰერაკ ლე სიკ ვდი ლის ღმერ თს თა ნა ტოსს შე ება და ქა ლი იხ სნა“ – 1965, გვ. 307) სხვა თა შო რის, „მე ნაც ვა ლეს“ მსგავ სი ფოლ კლო რუ ლი ლექსი არ ის ინ გლი სურ შიც, რო მე ლიც „მე ნაც ვალე სა გან“ იმ ით გა ნირ ჩე ვა, რომ ის ხალ ხურ ლექ სში საქ მრო გა მო იხ სნის თა ვის სა ცო ლეს პა ტიმ რო ბი სა გან, რო ცა დედ–მა მა, დაძმა უარს ეუბ ნე ბი ან თა ვის ქა ლიშ ვილ სა და დას დახ მა რე ბა ზე. მე ეს ჩე მი ნაშ რო მის და წე რის შემ დეგ ვნა ხე და ამ იტ ომ თავ და პირ ველ ნაშ
75 anzor lorTqifaniZekritika, publicistika
რომ ში არ შე მი ტა ნია, თო რემ აუც ილ ებ ლად შე ვი ტან დი, თე მა ტუ რად ძა ლი ან წა აგ ავს ბერძნულ „ალ კეს ტი დას“, აჭ არ ულ ფოლ კლო რის ხალ ხურ მი თო ლო გი ურ ზღა პარს და აგ რეთ ვე „მე ნაც ვა ლე საც“, თუმ ცა პირ ვე ლი სა მი ცოლქმრულ ერ თგუ ლე ბის თე მა ზეა შექ მნი ლი, ხოლო „მე ნაც ვა ლე“ კი „საყ ვა რე ლის“ ერ თგუ ლება ზე და ამ დე ნად ცოლქმრუ ლი ერ თგუ ლე ბის ტრა დი ცი ულ ზნე ობ ასა და ეთ იკ ურ ნორ მას ეწ ინა აღ მდე გე ბა (მე ეს ინ გლი სუ რი ხალ ხუ რი ლექ სი, თუ არ ვცდე ბი, ჟურ ნალ „გან თი ადის ფურ ცელ ზე მაქ ვს წა კითხუ ლი, რო მე ლიც გა მებ ნა და წე ლი და ნო მე რი აღ არ მახ სოვს) ინ გლი სუ რი ხალ ხუ რი ლექ სი იმ ითაა სა ყურადღე ბო, რომ მას ში მამ რო ბი თი სქე სის წარმო მად გე ნე ლი ანუ საქ მრო იხ სნის სი ცოცხლეს ცი ხის გან, რის თვი საც არ აფ ერს ზო გავს, მა შინ რო ცა მშობ ლე ბი და დაძმე ბი უარს ეუბ ნე ბიან, ქალ ბა ტონ მა თი ნამ მა შინ გად მომ ცა სოფელ ხა რა ულ აში ჩა წე რი ლი ხალ ხუ რი ლექ სი „ში მი ფა რე“, რომ ლის ავ ტო რი, თუ არ ვცდე ბი უნ და იყ ოს ჰურ მიზ ხა რა ძე. ეს ლექ სი, რო მელიც „მე ნაც ვა ლეს“ აჭ არ ული ფოლ კლო რული ხალ ხუ რი ვა რი ან ტია, სამ წუ ხა როდ ვე ღარ მი ვა გე ნი ჩე მი ქე დის ბი ნა ში, რო ცა 19952007 წლებ ში ბა თუმ ში ვცხოვ რობ დი. აი ის იც ოდ ნავ შეს წო რე ბე ბით, სა თა ურ ით „ში მი ფა რე“:
– ბა ბი, ბა ბი, ბა ბა-შვილ სა,
სიკ ვდი ლის გან ში მი ფა რე!
– შვი ლო მე ვერ ში გი ფა რებ,
ნე ნე ი გ ყავს და ში გი ფა რებს!
– ნე ნი, ნე ნი, ნე ნე-შვილ სა,
– სიკ ვდი ლის გან ში მი ფა რე!
– შვი ლო მე ვერ ში გი ფა რებ,
ძმა გყავს და მან ში გი ფა როს!
– ჩე მო ძმაო, ჩვენ ძმო ბა სა,
სიკ ვდი ლის გან ში მი ფა რე!
ჩე მო ძმავ ვერ ში გი ფა რებ,
შენ ჩვენ მა დამ ში გი ფა როს!
– დაო, დაო, დაძ მო ბა სა,
სიკ ვდი ლის გან ში მი ფა რე!
– მე ძმაო ვერ ში გი ფა რებ,
შენ მა ცოლ მა ში გი ფა როს!
– ცო ლო, ცო ლო ცოლ ქმრო ბა სა,
სიკ ვდი ლის გან ში მი ფა რე!
– ქმა რო მე ვერ ში გი ფა რებ,
შენ მა კახ პამ ში გი ფა როს,
ჩე მო კახ პავ, საყ ვა რე ლო,
სიკ ვდი ლის გან ში მი ფა რე
– ში გი ფა რებ საყ ვა რე ლო,
თუ იქ აც მეც გეყ ვა რე ბი!
19982015 წწ.
ინფორმაციულიომისაქართველოსისტორიულისამეფოტახტისხელში
ჩასაგდებად(ანუ:ქართველბაგრატიონთასამეფოტიტულის:„დავითიანის“გაგებისათვისდღევანდელიმსოფლიოსახალი
წესრიგისჭრილში)*
მო გეხ სე ნე ბათ, ებ რა ელ თა დი დი მე ფისა და მგოს ნის, და ვი თის ფსალ მუნ თა კითხვა ერთერ თი მთა ვა რი კომ პო ნენ ტია ქარ თუ ლი მართლმა დი დებ ლუ რი წირ ვალოც ვის რი ტუ ალ ში. აქ, და ვი თის ფსალ მუნ თა ფონ ზე არა ერ თგზის ის მის: „ვა დი დოთ ღმერ თი ის რა ელ ისა!“ და „დი დე ბა ის რა ელ სა ზე და!“ ღმერ თი ის რა ელისა, იაჰ ვე, და ღმერ თი ქრის ტი ან ობ ისა, წმინ და სა მე ბა, იგ ივე ობ რი ვი არ არ ის და აუხ სნე ლიც კია მარ თლმა დი დებ ლურ წირ ვალოც ვა ში დაკა ნო ნე ბუ ლი ძვე ლი აღ თქმი სე ული „ვა დი დოთ ღმერ თი ის რა ელ ისა!“ ევ რო პამ, მის მა პროტეს ტან ტულ მა სუ ლის კვე თე ბამ, და ერ ოვ ნული თავ მოყ ვა რე ობ ისა და ღირ სე ბის გრძნო ბის გამ ძაფ რე ბამ, რა ხა ნია შეწ ვი ტა ფსალ მუნ თა კითხვა და ის რა ელ ის დი დე ბის ძა ხი ლი ევ როპულ პრო ტეს ტან ტულ ღვთის მსა ხუ რე ბა ში.
* გაგრძელება. დასაწყისი იხ. ჟურნალი „ჭოროხი“, ¹4, 2015.
„მე კა თო ლი კე ვარ – ბრძა ნებს მე20ე საუკ უნ ის ერ თერ თი გა მორ ჩე ული მო აზ როვ ნე, ეს პა ნე ლი ფი ლო სო ფო სი, მი გელ დე უნ ამ უნო – მაგ რამ მე მინ და ვი ყო ეს პა ნე ლი კა თო ლი კე!“ – ასე ჟღერს ერ ოვ ნუ ლი ინ დი ვი დუ ალ ობ ის, ერ ოვ ნუ ლი მე ობ ის ჯან სა ღი გრძნო ბის ში ნა განი მოთხოვ ნი ლე ბა ევ რო პე ლი ფი ლო სო ფო სის, მე ოცე სა უკ უნ ის ეგ ზის ტენ ცი ალ ური ხედ ვის ერ თერ თი დი დი წარ მო მად გენ ლის გან ცდა ში. სა მა გი ერ ოდ, და ვით წი ნას წარ მეტყვე ლი სა და მეფ სალ მუ ნის დიდ მა ეკ ლე სი ურ მა ავ ტო რიტეტ მა, სა უკ უნ ეთა წინ და ნერ გილ მა დოგ მატურ ეკ ლე სი აში, და მი ზან მი მარ თუ ლად საკმა ოდ ჭარ ბად აღ ზე ვე ბულ მა ქარ თუ ლი ეკ ლესი ის აღ მავ ლო ბის დიდ ის ტო რი ულ მო ნაკ ვეთში, მე20ე სა უკ უნ ის მე ორე ნა ხე ვარ სა და 21ე სა უკ უნ ის საწყი სებ ში, შე იძ ლე ბა ით ქვას, რომ დღე ვან დე ლი ქარ თუ ლი ეკ ლე სია სა ერ თოდ გა და ხა რა ბაგ რა ტი ონ თა შე სა ხებ არ სე ბუ ლი ქარ თუ ლი მეც ნი ერ ული აზ რის უარ ყო ფი სა და ის ტო რი ოგ რა ფი ულ ცთო მი ლე ბა ზე დამ ყა რებუ ლი „წმინ და გად მო ცე მის“ და კა ნო ნე ბი საკენ: სა ქარ თვე ლოს ბაგ რა ტი ონ მე ფე თა და საერ თოდ ბაგ რა ტი ონ თა დი ნას ტი ის და ვით წინას წარ მეტყვე ლის შთა მო მავ ლე ბად და კა ნონე ბი სა კენ. ცხა დია, უს ათუ ოდ ის მის კითხვა: რა ტომ მოხ და ეს მა ინ ცა და მა ინც დღეს, ჩვენს თა ნად რო ულ ეკ ლე სი ურ და სა ხელ მწი ფო ებრივ ცხოვ რე ბა ში?! მე20 სა უკ უნ ის 90იანი წლე ბის ქარ თუ ლი ერ ოვ ნუ ლი მოძ რა ობ ის კვალ დაკ ვალ და ერ ოვ ნუ ლი და მო უკ იდ ებ ლობის იდე ით ან თე ბულ სა ქარ თვე ლო ში?
რა ტომ აღ მოჩ ნდა სა ქარ თვე ლოს ეკ ლე სია ინ იცი ატ ორი ბაგ რა ტი ონ თა ვი თომ ებ რა ული წარ მო მავ ლო ბის გა ჩი რაღ დნე ბი სა? რა ტომ ჩა ეჭ იდა ეკ ლე სია ამ არ ამ ეც ნი ერ ულ გად მო
deniza
sumbaZe
ese
77 deniza sumbaZeese
ცე მას და რა ტომ არ მო ის ურ ვა ან ალ იტ იკ ური აზ როვ ნე ბი სა და მეც ნი ერ ებ ისა და რწმე ნის ერ თი ან ობ ის მქა და გე ბელ მა სა ქარ თვე ლოს ეკ ლე სი ამ სა მეც ნი ერო კო მი სი ის შექ მნა და რა იმე ტი პის გა და მოწ მე ბა იმ ის ტო რი ოგ რაფი ული მო ნა ცე მე ბი სა, რომ ლი თაც კა ტე გო რიულ და პი რის პი რე ბა ში იყო მო სუ ლი ერ ოვ ნულ მრწამ სთან?! რა ტომ არ ის ურ ვა გარ კვე ვა დაპი რის პი რე ბი სა ქარ თველ ბაგ რა ტი ონ თა შე სახებ არ სე ბულ ის ტო რი ულმეც ნი ერ ულ სა და ზე პირ გა და ცე მა ზე დამ ყა რე ბულ, გა მარ ტი ვებულ, ერ თგვა რად გაპ რი მი ტი ულ ებ ულ და დასა ხიჩ რე ბულ ეკ ლე სი ურ პო ზი ცი ათა შო რის?! ამ ის ათ ვის ხომ ეკ ლე სი ას ყვე ლა შე საძ ლებლო ბა ჰქონ და! რა ტომ მის ცა სა ქარ თვე ლოს ეკ ლე სი ამ მო ნარ ქის ტუ ლი იდე ის გარ კვე ულ რე ალ იზ აცი ას დღე ვან დელ სა ქარ თვე ლო ში კონ სპი რა ცი ული ხა სი ათი? შე საძ ლოა წი ნამდე ბა რე სტრი ქო ნე ბის მკითხველს გა უჩ ნდეს აზ რი, რომ ჩვენ ჩვე ნი მხრი დან გვე ვა ლე ბო და, გან გა ში მა შინ აგ ვე ტე ხა, რო ცა გაიოზ მა მა ლაძი სა და მა მა აკ აკ ის თვალ საზ რი სე ბი გა მოქვეყ ნდა პრე სა ში, 2007 წელს. მი თუ მე ტეს, რომ ჯერ კი დევ ეს ის პე რი ოდია, რო დე საც გაგვაჩ ნია შე საძ ლებ ლო ბა მის უწ მინ დე სო ბას თან სიტყვის თქმის. ამ იტ ომ სა ჭი როდ ჩავ თვა ლე, გან ვუ მარ ტო მკითხველს, რომ ჩე მი მო რი დებუ ლი შე თა ვა ზე ბა მის უწ მინ დე სო ბას თან, რომ მას თან ბაგ რა ტი ონ ებ ზე მაქ ვს სა უბ რის სურვი ლი, რე აგ ირ ებ ის გა რე შე რჩე ბა. ჩე მი მცდელო ბა რომ პატ რი არ ქის თა ნა შემ წეს თან გავარ კვიო, რა პო ზი ცია უკ ავია ეკ ლე სი ას გაიოზ მა მა ლა ძის „თე ორი ებ თან“, დუ მი ლით აღ მოჩნდე ბა გას ტუმ რე ბუ ლი. რო დე საც გაიოზ მამა ლა ძე ოფ იცი ალ ურ ად გა ნაცხა დებს, რომ ის არ ის სა ქარ თვე ლოს სა პატ რი არ ქოს კონ სულტან ტი მო ნარ ქი ის სა კითხებ ში და კერ ძოდ მეუფე იობ ის კონ სულ ტან ტი, რო მე ლიც, მი სი ვე უწყე ბით, სა პატ რი არ ქო ში ხელ მძღვა ნე ლობს მო ნარ ქი ის სა კითხებს, და ეს გან ცხა დე ბა მისი ვე წიგ ნის ყდა ზე გან თავ სდე ბა დი დი ასო ებით, ირ კვე ვა რომ მე უფე იობი მას სა ერ თოდ არ
იც ნობს. ჩე მი შე თა ვა ზე ბა მე უფე იობ ის ად მი, რომ მან გან ცხა დე ბა გა აკ ეთ ოს ამ ის შე სა ხებ, მთავ რდე ბა უარ ით. რო დე საც ვი სარ გებ ლე სრუ ლი ად შემ თხვე ვი თი შეხ ვედ რით დე კა ნოზ ზუ რაბ ცხოვ რე ბა ძეს თან, საკ მა ოდ სე რი ოზულ ფი გუ რას თან ეკ ლე სი ური პო ზი ცი ებ ის მარ თვა ში, და მი სალ მე ბის თა ნა ვე ვუთხა რი, რომ ბაგ რა ტი ონ ებ ის და ვი თი ან ობ ას არა აქ ვს გე ნე ტი კუ რი მნიშ ვნე ლო ბამეთ ქი, გა ურ კვევე ლი დუ მი ლი მი ვი ღე, თუმ ცა უფ რო აშ კა რად უარ მყო ფე ლი ჩე მი ნა გუ ლის ხმა რი პო ზი ცი ის. რო დე საც ცნო ბილ ის ტო რი კოსს ქნ მა რი ამ ლორ თქი ფა ნი ძეს, ფე ოდ ალ ური სა ქარ თველოს სპე ცი ალ ის ტს, შეშ ფო თე ბულ მა შევ ჩივლე: – „ქნო მა რი ამ, რა ტომ არ ეხ მა ურ ებ ით ბაგ რა ტი ონ ებ ის ამ ის თა ნა გა ებ რა ელ ებ ას ეკლე სი ის მხრი დან?!“ – ქნი მა რი ამი პირ და პირ მო მახ ლის: – „ეგ საქ მე უკ ვე იმ დე ნად შორს არ ის წა სუ ლი, რომ აზ რი არა აქ ვს. ჩვენ ყველა ნი ებ რა ელ ები ვართ“. ამ სიტყვე ბი სათ ვის ქალ ბა ტონ მა რი კას ძა ლი ან მწა რედ ვუ პა სუ ხე და პრო ტეს ტის ნიშ ნად მის საიუბილეო სხდომა ზე არ მი ვე დი, მაგ რამ ამ ით, ცხა დია, ვე რაფერს ვუშ ვე ლე. უბ რა ლოდ დავ რწმუნ დი, რომ სა ქარ თვე ლო ში უკ ვე ყვე ლა კა რი იყო გა დარა ზუ ლი ქარ თვე ლი ერ ის ერ ოვ ნუ ლი მე ობ ისა და ერ ოვ ნუ ლი ღირ სე ბის და სა ცა ვად. ამ იტ ომ ჩე მი, რო გორც სა პატ რი არ ქოს ყო ფი ლი პატრო ლო გის (19801992 წწ) მი ერ წარ დგე ნი ლი წე რი ლო ბი თი გან ცხა დე ბით, რო გორც სა ქართვე ლოს მეც ნი ერ ებ ათა აკ ად ემი ის პრე ზი დენტის, ბნ თა მაზ გამ ყრე ლი ძის მი მართ, ას ევე სა ქარ თვე ლოს პატ რი არ ქის, მი სი უწ მინ დესო ბის, ილია მე ორ ის მი მართ, და ვა დას ტუ რე, რომ სა ჭი როდ მი მაჩ ნდა სა ქარ თვე ლოს მეც ნიერ ებ ათა აკ ად ემი ის ახ ალი სტა ტუ სი „სა ხელმწი ფო მრჩევ ლი სა“ ეკ ლე სი ას აც გა მო ეყ ენებ ინა და სა ქარ თვე ლოს მეც ნი ერ ებ ათა აკ ადემი აში შექ მნი ლი ყო ბაგ რა ტი ონ თა დი ნას ტი ის შემ სწავ ლე ლი სა მეც ნი ერო სტრუქ ტუ რუ ლი ნა წი ლი, რო მე ლიც მო ამ ზა დებ და მეც ნი ერ ულ პა სუ ხებს ბაგ რა ტი ონ ებ ის ფე ნო მენ თან და
78deniza sumbaZe ese
კავ ში რე ბულ, მთელ რიგ აუხ სნელ კითხვებზე. აქ აც ჩე მი გა ნაცხა დე ბი უპ ას უხ ოდ იქ ნა და ტო ვე ბუ ლი და ეს იმ დროს, რო დე საც ქართუ ლი ერ ოვ ნუ ლი მოძ რა ობა ამ მოძ რა ობ ის ლი დერ თან ერ თად იქ ნა გა ძე ვე ბუ ლი სა ქართვე ლო დან და ქარ თვე ლი ხალ ხის ერ ოვ ნულ მა სუ ლის კვე თე ბამ ეკ ლე სი ის გუმ ბათ ქვეშ შე აფარა თა ვი!
ერ ოვ ნუ ლი მოძ რა ობ ის გა ძე ვე ბას სა ქართვე ლო დან, ამ ას თან ქარ თვე ლი ხალ ხი სა ვე ხელით, სა ქარ თვე ლოს პირ ველ მა პრე ზი დენ ტმა თა ვის ბო ლო ინ ტერ ვი უში, რო მე ლიც რუ სულ ენ აზე და იბ ეჭ და, „სა ხელ მწი ფო გა დატ რი ალ ების“ კვა ლი ფი კა ცია მის ცა და ის იც გა ნაცხა და, რომ ეს სა ხელ მწი ფო გა დატ რი ალ ება და იგ ეგმაო ოკე ან ის გა დაღ მა (გაზ.: „ნა როდ ნაია პრავდა“ ¹42, 1992). თუ ლო გი კუ რად გა ვა ერ თი ანებთ მოვ ლე ნებს, უნ და აღ ვნიშ ნოთ, რომ საბჭო თა კავ ში რის დამ შლე ლი ძა ლა ცა და სა ქართვე ლო ში ამ “სა ხელ მწი ფო გა დატ რი ალ ებ ის მომ წყო ბი“ ძა ლაც ოკე ან ის გა დაღ მი დან წა მოსუ ლი ერ თი და იგ ივე ძა ლა იყო, რო მელ საც დიდი გა მორ კვე ვა და მტკი ცე ბა არ სჭირ დე ბო და. იგ ივ საბ ჭო თა კავ ში რის დამ შლელ მა ძა ლამ გააძ ევა ერ ოვ ნუ ლი მოძ რა ობა სა ქარ თვე ლო დან და ამ აში არც არ აფ ერი არ არ ის საკ ვირ ვე ლი, რად გან ყო ველ გვა რი ერ ოვ ნუ ლის გა ძე ვე ბა ეს იყო ლო გი კუ რი გან გრძო ბა საბ ჭო თა კავ ში რის ე. წ. „გან ვი თა რე ბი სა“, რაც ერ ოვ ნუ ლი მოძ რაობ ის წარ მო მად გე ნელ არც ხალ ხს და არც ლიდე რებს გაც ნო ბი ერ ებ ული არა ჰქონ დათ.
სადღე ის ოდ უკ ვე დი დი გან მარ ტე ბე ბი აღარ არ ის სა ჭი რო და საქ ვეყ ნოდ აღი არ ებ ული ჭეშ მა რი ტე ბაა, რომ საბ ჭო თა კავ ში რის მთავა რი დამ შლე ლი ძა ლა სი ონ ის ტურმა სო ნური მოძ რა ობა იყო და ქარ თუ ლი ერ ოვ ნუ ლი მოძ რა ობ აც სა ქარ თვე ლო დან, პო ლი ტი კურად შე ნიღ ბულ მა, ამ ძა ლამ გა აძ ევა. ჯერ კიდევ შიგ, საბ ჭო თა სა ხელ მწი ფო ში ამ ოქ მე დებულ სა ხელ მწი ფოს დამ შლელ მოძ რა ობ ას, ე. წ. „პე რეს ტრო იკ ას“, რო მელ საც იმ დრო ისათ ვის საბ ჭო თა კავ ში რის გან ვი თა რე ბი სა და
პროგ რე სუ ლი გარ და სახ ვის ინ ტერ პრე ტა ცია ჰქონ და მი ნი ჭე ბუ ლი, და რო მელ მაც მსოფლიო მას შტა ბით, სრუ ლი ად ღი ად, „სი ონ ის ტური პე რეს ტრო იკ ის“ სა ხელ წო დე ბა და იკ ან ონა, სა ქარ თვე ლო ში, ცხა დია, თა ვი სი სა კუ თა რი, სრუ ლი ად უნ იკ ალ ური ტენ დენ ცი ებ ითა და ჩა ნა ფიქ რე ბით აღ მოჩ ნდა შე მო სუ ლი. ეს უნიკ ალ ურ ობა მსოფ ლი ოს თვი საც და თვით ქართვე ლი ხალ ხი სათ ვი საც შე უმ ეც ნე ბე ლი, ას ევე ქარ თუ ლი ეკ ლე სი ის ათ ვი საც შე უმ ეც ნე ბე ლი და გა უც ნო ბი ერ ებ ელი გახ ლდათ, და ერ თი მთა ვა რი სა ფუძ ვე ლი ამ შე უმ ეც ნებ ლო ბი სა იყო ინ ფორ მა ცი ული და მარ ხუ ლო ბა ქარ თულებ რა ული უძ ვე ლე სი ის ტო რი ული ურ თი ერთმი მარ თე ბი სა – ამ ურ თი ერ თმი მარ თე ბის ბიბ ლი ურ გად მო ცე მა თა გა გე ბის. მხედ ვე ლობა ში მაქ ვს ქალ დე ვე ლე ბი სა და ქარ თველ თა იგ ივე ობ ის სა კითხი და ქალ დე ვე ლე ბი სა და ებ რა ელ ებ ის, რო გორც ის ტო რი ულ ად და პირის პი რე ბულ ხალ ხთა ურ თი ერ თმი მარ თე ბის ბიბ ლი ური ის ტო რია. აქ ვე შევ ნიშ ნოთ, რომ ქარ თულ ის ტო რი ოგ რა ფი აში, ყო ველ გვა რი ქა რ თულებ რა ული ურ თი ერ თმი მარ თე ბის ბიბ ლი ური ის ტო რი ის გა რე შე, წმინ და ის ტორი ული ხედ ვით, ყვე ლა ზე დი დი და ყვე ლა ზე კომ პე ტენ ტუ რი მეც ნი ერ ებ ის მი ერ აღი არებ ულია, რომ შუ მე რე ბიც და ქალ დე ვე ლე ბიც ქარ თველ თა წი ნა პარ ნი და წი ნა მორ ბედ ნი, ქარ თვე ლუ რი მოდ გმის ხალ ხე ბი არი ან. მართა ლია, სა ქარ თვე ლოს პატ რი არ ქი დღე ნი ადაგ მოგ ვი წო დებს ან ალ იტ იკ ური აზ როვ ნე ბის დამ კვიდ რე ბი სა კენ, მაგ რამ თა ვად ქარ თულ მა ეკ ლე სი ამ ვერ მო ას წრო ვერც ბიბ ლი ური ისტო რი ის ან ალ იტ იკ ური შე მეც ნე ბა ქარ თუ ლი ცნო ბი ერ ებ ის გა და სა ხე დი დან და ვერც სა კუთა რი, ანუ ეკ ლე სი ური ის ტო რი ის თე ოლ ოგიური ან ალ იზი. და ამ ის ერ თა დერ თი მი ზე ზი გახ ლდათ ეკ ლე სი ის მომ წყვდე ვა სა ქარ თველოს ე. წ. და მო უკ იდ ებ ელი სა ხელ მწი ფო ებ რიობ ის პო ლი ტი კუ რი იდე ოლ ოგი ის მორ ჩი ლება ში და გარ კვე ული ხერ ხე ბით სა ხელ მწი ფოს მი ერი აკ რძალ ვა ქარ თუ ლი თე ოლ ოგი ური
79 deniza sumbaZeese
აზ როვ ნე ბის წინ სვლი სა სა ქარ თვე ლოს ავ ტოკე ფა ლუ რი ეკ ლე სი ის წი აღ ში... თუ რო გო რი სიღ რმით შე ნიღ ბუ ლი მი იმ არ თე ბო და ბრძო ლა ეკ ლე სი ის წი ნა აღ მდეგ ეკ ლე სი ის ავე იარ აღ ით, ვი თომ დაც ეკ ლე სი ის ინ ტე რე სე ბის დაც ვით სა ხელ მწი ფოს მხრი დან, რო გო რი სპე კუ ლაცი ით მი იმ არ თე ბო და ქრის ტი ან ული რწმე ნის წყურ ვი ლით ან თე ბუ ლი ქარ თვე ლი ხალ ხის გან წყო ბა ზე, ერ თი სა ოც არი ფაქ ტის გახ სე ნებით მინ და მკითხვე ლის თვის ცხად ვყო:
90იან წლებ ში ივ ანე ჯა ვა ხიშ ვი ლის სა ხელო ბის თბი ლი სის სა ხელ მწი ფო უნ ივ ერ სიტეტ ში, ივ ანე ჯა ვა ხიშ ვი ლი სა ვე სა ხე ლო ბის სხდო მა თა დარ ბაზ ში, მთავ რო ბის და ვა ლებით გა იმ არ თა სა მეც ნი ერო კონ ფე რენ ცია, რო მელ საც უნ ივ ერ სი ტე ტის მხრი დან პროფე სო რი ქალ ბა ტო ნი მა რი ამ ლორ თქი ფა ნი ძე უძ ღვე ბო და. კონ ფე რენ ცი ის თე მა ეკ ლე სიისა და სა ხელ მწი ფოს ურ თი ერ თმი მარ თე ბის გან საზღვრა იყო. ამ კონ ფე რენ ცი ის შე სა ხებ ვი ცო დი, რომ უნ და ჩა ტა რე ბუ ლი ყო, მაგ რამ არ ანა ირი შე საძ ლებ ლო ბა დას წრე ბი სა არა მქონ და. სა სა მარ თლო პრო ცე სი, რო მელ ზეც მხა რის ინ ტე რე სე ბი მე უნ და და მეც ვა, მა ინ ცადა მა ინც კონ ფე რენ ცი ის სა ათ ებს ემ თხვე ოდა. რო გორც კი სა სა მარ თლო პრო ცე სი დან გავთა ვი სუფ ლდი, უნ ივ ერ სი ტეტ ში გავ ქან დი და კონ ფე რენ ცი ის ფი ნალს მი ვუს წა რი. რე ზო ლუცია, რო მე ლიც კონ ფე რენ ცი ას უნ და მი ეღო, მა რი ამ ლორ თქი ფა ნი ძეს უნ და წა ეკ ითხა. როგორც ჩანს ამ კონ ფე რენ ცი ის მი ზა ნი სწო რედ ეს რე ზო ლუ ცია იყო, რო მელ საც ივ ანე ჯა ვახიშ ვი ლის უნ ივ ერ სი ტე ტი გზავ ნი და დად გენი ლე ბის ფორ მით სა ქარ თვე ლოს პარ ლა მენტში გან ხილ ვი სა და მხარ და ჭე რი სათ ვის. ორი ძი რი თა დი პუნ ქტი ამ რე ზო ლუ ცი ისა დღემ დე არ ამ ოდ ის ჩე მი გო ნე ბი დან: „სა ქარ თვე ლოს სა ხელ მწი ფო უშ იშ რო ებ ის იდე ოლ ოგი ად გამოცხად დეს მარ თლმა დი დებ ლო ბა და ნე ბისმი ერ დარ ღვე ვას მარ თლმა დი დებ ლუ რი დოგმა ტუ რი აზ როვ ნე ბი სას მი ეც ეს სა ხელ მწი ფო და ნა შა ულ ის კვა ლი ფი კა ცია“. რე ზო ლუ ცი
ის ათ ვის მთელ დარ ბაზს უნ და მო ეწ ერა ხელი. დარ ბაზ ში ახ ლად შე სულ მა და ჯერ ის ევ კა რებ ში მდგომ მა პრე ზი დი უმ ის აკ ენ წა ვი წიე და სა ჯა როდ ვითხო ვე სიტყვა რე ზო ლუ ცი აზე აზ რის გა მო სათ ქმე ლად. პირ და პირ მივ მარ თე ქნ მა რი ამ ლორ თქი ფა ნი ძეს: „– ქნო მა რი ამ, რამ დე ნა დაც ჩემ თვის ცნო ბი ლია, მარ თლმადი დებ ლო ბა ჩვე ნი ეკ ლე სი ური აღ მსა რებ ლური იდე ოლ ოგიაა, რო გორ შე იძ ლე ბა ის იყ ოს იმ სა ხელ მწი ფოს უშ იშ რო ებ ის იდე ოლ ოგია, რო მე ლიც დე მოკ რა ტი ული რეს პუბ ლი კის პრინ ცი პე ბით შენ დე ბა და რომ ლი სა გა ნაც ეკლე სია და მო უკ იდ ებ ელია. ეს გა იგ ივ ება ეკ ლესი ისა და უშ იშ რო ებ ისა ხომ ეკ ლე სი ის ათ ვის შე ურ აცხმყო ფე ლია?!“ რე ზო ლუ ცია აშ კა რად ჩაშ ლის კენ წა ვი და. სა კონ ფე რენ ციო დარ ბაზი დან გა მო სულს, მახ სოვს ორი ახ ალ გაზრდა და მე წია და მად ლო ბა მითხრა: „რო გორ დრო ზე მოგ ვის წა რით, ქალ ბა ტო ნო დე ნი ზა, რა სი სუ ლე ლე ზე ვა წერ დით ხელს, დი დი მადლო ბა“ო. ცხა დია, მა შინ აზ რად არ მომ სვლია, რომ ის ძა ლა, რო მე ლიც სა ხელ მწი ფო უშ იშრო ებ ის იდე ოლ ოგი ად მარ თლმა დი დებ ლო ბის გა მოცხა დე ბას გვთა ვა ზობ და, ქვე ტექ სტით ეკ ლე სი ას აც სთა ვა ზობ და სა ხელ მწი ფო უშიშ რო ებ ის სა კუ თა რი იდე ოლ ოგი ის დამ კვიდრე ბას ეკ ლე სი ის ინ სტი ტუ ცი ონ ალ ურ სის ტემა ში. რო დე საც სა ხელ მწი ფო ები და უნ ივ ერსი ტე ტე ბი თავ თა ვი ანთ სი მაღ ლე ზე დგა ნან, სა ხელ მწი ფო იდე ოლ ოგი ებ ზეც და სა ხელ მწიფო უშ იშ რო ებ ის კონ ცეფ ცი ებ ზეც, ცხა დია, უნ ივ ერ სი ტე ტე ბიც უნ და მუ შა ობ დნენ და ინსტი ტუ ტე ბიც, მაგ რამ არა პო ლი ტი კუ რი თუთი ყუ შე ბი. მახ სოვს, 2004 წლის გა ზაფხულ ზე, ნიუ იორ კში გა მო მა ვალ ქარ თულ გა ზეთ ში, „იბ ერი აში“ გა მოქ ვეყ ნბულ ერ თერთ წე რილ ში, ამ ერ იკ ელი მა ღალ ჩი ნოს ნე ბი, ჩე მი შთა ბეჭ დილე ბით, საკ მა ოდ დამ ცი ნა ვი და უხ ეში საყ ვედუ რით მი მარ თავ დნენ ქარ თველ პო ლი ტი კოსებს, რო მელ თაც თა ვი ვერ მო აბ ეს მათ მი ერ წარ გზავ ნილ სა ქარ თვე ლოს სა ხელ მწი ფო უშიშ რო ებ ის კონ ცეფ ცი ის დამ ტკი ცე ბას...
80deniza sumbaZe ese
სა ქარ თვე ლოს სა ხელ მწი ფოს პო ლი ტი კუ რი იდე ოლ ოგი ის ერ თერ თი შე მოქ მე დი, ანუ ერთერ თი ავ ტო რი ქარ თვე ლი ერ ის გარ და სახ ვის თე ორი ისა ღია სა მო ქა ლა ქო სა ზო გა დო ებ ად, იგ ივ „სა ქარ თვე ლო ელ თა ერ თო ბად“ (შე ვარდნა ძის ტერ მი ნო ლო გი ით!), ანუ „მო ქა ლა ქე თა კავ ში რად“, ცნო ბი ლი ბიზ ნეს მე ნი და ქველმოქ მე დი, ას ევე ცნო ბი ლი სი ონ ის ტი, ამ ერ იკის შე ერ თე ბუ ლი შტა ტე ბის მო ქა ლა ქე, ბნი ჯორჯ სო რო სი ჯერ კი დევ საბ ჭო თა კავ ში რის დაშ ლამ დე დას ტუმ რე ბია სა ქარ თვე ლოს, 1989 წელს. სრუ ლი ად სან დო ინ ფორ მა ცი ით, მა შინ მას თა ვი სი გან სა კუთ რე ბუ ლი და ინ ტე რე სება გა მო უხ ატ ავს აბ ას თუმ ნის ტე რი ტო რი ული მო ნა ცე მე ბით...
ჩვე ნი ერ ოვ ნუ ლი მოძ რა ობ ის დროს, 90იან წლებ ში, რო დე საც და მო უკ იდ ებ ელი სა ხელ მწიფო ებ რი ობ ის მოთხოვ ნით ბალ ღუ რად გუ ლანთე ბულ ნი ვე მიჯ ნე ბო დით ე. წ. რუ სე თის იმ პე რიას, ჩვე ნი ინ ფორ მა ცი ული რე სურ სე ბი მსოფ ლიოს პო ლი ტი კურ ში და დი ნე ბებ ზე იმ დე ნად მწი რი იყო, რომ საკ მა ოდ შორს ვი ყა ვით აზ რის გან, თუ მთე ლი ეს პო ლი ტი კუ რი დი ნა მი კა რუ სე თის იმპე რი ას თან ჩვე ნი და პი რის პი რე ბი სა რე ალ ურ ად უფ რო დი დი, მსოფ ლი ოს ახ ალი სი ონ ის ტუ რი იმ პე რი ის წის ქვილ ზე ას ხამ და წყალს. ზედ მე ტია სა უბ არი, იმ დრო ის ათ ვის, ქარ თულებ რა ული ურ თი ერ თმი მარ თე ბის ბიბ ლი ური ის ტო რი ის ცოდ ნა ზე, რო მე ლიც თა ვად მსოფ ლიო ის ტორი ოგ რა ფი აში იყო ტა ბუ და დე ბუ ლი წრე პრობლე მა თა კვლე ვი სა. მი თუ მე ტეს ათე ის ტუ რი სახელ მწი ფო იდე ოლ ოგი ის სა გან მა ნათ ლებ ლო სის ტე მით გა ნათ ლე ბულ თა ობ ათა ცოდ ნა ზე, რო მელ თათ ვი საც ბიბ ლი აც და რე ლი გი აც აკრძა ლულ ცნე ბე ბად იყო მიჩ ნე ული.
მაგ რამ, ის, რაც მსოფ ლი ოს თვი საც და ქართველ თათ ვი საც ინ ფორ მა ცი ულ ად და მარ ხული იყო, ებ რა ული გო ნე ბის თვი საც რო დი იყო და მარ ხუ ლი! ებ რა ული გო ნი სა ქარ თვე ლო ში მსოფ ლი ოს ახ ალი წეს რი გი თა და „ან კე სის“, ანუ მო წი ნა აღ მდე გის „მა ხე ში გაბ მის“ ტექ ნოლო გი ით შე მო ვი და... და დე და ეკ ლე სია, აღ მა
ვა ლი და მო ზე იმე დე და კალ მა ხი ვით, მსოფლიო პო ლი ტი კის მქუ ხა რე დი ნე ბის სა წი ნა აღმდე გოდ ას ხლე ტი ლი, ნე ბი ერ ად გა აბა მსოფლიო წეს რი გის დი დი მე ბა დუ რის ოქ როს ფე რი ძა ფე ბით მოქ სო ვილ ბა დე ში... მსოფ ლი ოს ახალი წეს რი გი სათ ვის მი უღ ებ ელი და „დი ნე ბის სა წი ნა აღ მდე გო“ მარ ტო მე რაბ კოს ტა ვას და ზვი ად გამ სა ხურ დი ას ერ ოვ ნუ ლი მოძ რა ობით მო პო ვე ბუ ლი „ნა ცი ონ ალ იზ მი“ რო დი იყო! მსოფ ლი ოს ახ ალი წეს რი გი სათ ვის მი უღ ებელი და „დი ნე ბის სა წი ნა აღ მდე გო“ იყო რე ლიგი ური ნა ცი ონ ალ იზ მიც, ანუ ქარ თუ ლი სუ ლის ის ეკ ლე სი ური აღ მავ ლო ბა, რო მე ლიც მსოფლი ოს ახ ალი წეს რი გის შე მოს ვლას უნ ებ ლი ედ და ემ თხვა, და ემ თხვა სა ქარ თვე ლოს სა პატ რიარ ქო ტახ ტზე, მი სი უწ მინ დე სო ბის ილია მეორ ის მობ რძა ნე ბით. იმ ის გა მო, რომ ამ ეტ აპის ათ ვის უკ ვე ვერც ზვი ად გამ სა ხურ დი აზე და ვერც მე რაბ კოს ტა ვა ზე ან კე სის ტექ ნო ლო გია ვე ღარ გა მოდ გე ბო და, ის ინი და უნ დობ ლად იქნენ მო შო რე ბულ ნი სა ქარ თვე ლოს გან. ხო ლო ეკ ლე სია, სწო რედ თა ვი სი აღ მავ ლო ბი თა და ზე იმ ით აღ მოჩ ნდა ამ ჯე რად ნამ დვი ლად საიმ ედო და სა ჭი რო მსოფ ლი ოს ახ ალი წეს რიგი სათ ვის სა ქარ თვე ლო ში. ერ ოვ ნულ მოძ რაობ ას უკ ვე გა კე თე ბუ ლი ჰქონ და თა ვი სი საქ მე მსოფ ლი ოს ახ ალი წეს რი გი სათ ვის: სა ქარ თველო უკ ვე გა მოგ ლე ჯი ლი იყო საბ ჭო თა კავ შირი სე ული დამ ცა ვი მე ქა ნიზ მი სა გან. ამ ჯე რად სა ჭი რო იყო სწო რედ ეკ ლე სი ური ერ ოვ ნუ ლი მოძ რა ობა. ერ თი სიტყვით, ერ ოვ ნუ ლი მოძრა ობა უკ ვე გა მო ყე ნე ბუ ლი იყო მსოფ ლი ოს ახ ალი წეს რი გი სათ ვის, ანუ სა ქარ თვე ლოს გამო სა თა ვი სუფ ლებ ლად რუ სე თის მფარ ვე ლობი სა გან. ახ ლა უკ ვე შიგ სა ქარ თვე ლო ში იყო სა ჭი რო მსოფ ლი ოს ახ ალი წეს რი გის დამ კვიდრე ბა. სა ჭი რო იყო მე ქა ნიზ მი, რო მე ლიც ეკ ლესი ას, სა კუთ რივ ეკ ლე სი ის ახ ლად მო პო ვე ბულ დიდ ავ ტო რი ტეტს ჩა აყ ენ ებ და მსოფ ლი ოს ახალი წეს რი გის სამ სა ხურ ში. სა ჭი რო იყო ახ ალი „მარ დო ქაიეს თე რის“ მე ქა ნიზ მი, ებ რა ული ხერ ხი სა და ეშ მა კუ რი ჭკუ ის, რომ ლი თაც სა
81 deniza sumbaZeese
ქარ თვე ლოს ეკ ლე სია თა ვი სი დი დი სა ხალ ხო ავ ტო რი ტე ტით მსოფ ლი ოს ახ ალი წეს რი გის სა ქარ თვე ლო ში დამ კვიდ რე ბას სა ქარ თვე ლოს ის ტო რი ის ლა ბი რინ თებ ში შე უძ ღვე ბო და... და სა ნამ ამ შეძ ღო ლის დრა მა ზე გა ვაგ რძე ლებდეთ სიტყვას, მე ტი სი ნათ ლი სათ ვის, მა ინც გა ვუ ზი არ ოთ მკითხველს, ჩვე ნე ული გა გე ბა „მარ დო ქაიეს თე რის მე ქა ნიზ მის“ რა ობ ის... რა თა უფ რო მწა რედ ვიგ რძნოთ ტკი ვი ლი ჩვენი ეკ ლე სი ის თავს და ტე ხი ლი უბ ედ ურ ებ ის...
„ეს თე რიზ მი“ ანუ რო ცა „ან კე სი“ ბირ თვულ იარ აღ ზე ძლი ერია
თა ნა მედ რო ვე მსოფ ლი ოს გა დარ ჩე ნილ ჯან საღ ცნო ბი ერ ებ აში, უკ ვე სრუ ლი ად მკაფი ოდ გა მო იკ ვე თა და დად გინ და აზ რი, რომ თა ნა მედ რო ვე მსოფ ლი ოს ახ ალი წეს რი გის დამ ყა რე ბის მიმ დი ნა რე პრო ცე სებ ში (რო მელთაც უკ ვე საკ მა ოდ გავ რცე ლე ბუ ლი ცოდ ნით, „მსოფ ლი ოს სა იდ უმ ლო მან ქა ნა“ მარ თავს, სა ჭი რო პი როვ ნე ბე ბი სა თუ მა სე ბის გა მო სათაყ ვა ნებ ლად და შემ დგომ გა მო თაყ ვა ნე ბულის გა სა ნად გუ რებ ლად), მთა ვა რი იარ აღია სა პი რის პი რო მხა რის ან კეს ზე წა მო გე ბის, ანუ ინ ფორ მა ცი ულ მა ხე ში გაბ მი სა და მოტყუ ებ ის სტრა ტე გია. დად გინ და აზ რი, რომ თვით 21ე სა უკ უნ ის ტექ ნი კუ რი აღ მო ჩე ნე ბის ეპ ოქ აში, „ან კეს ზე წა მო გე ბის ტექ ნო ლო გიაა“ უფ რო ეფ ექ ტუ რი, ვი ნემ ბირ თვუ ლი იარ აღ ის სამხედ რო ძა ლა. პი როვ ნე ბი სა თუ ხალ ხის „ან კესზე წა მო გე ბის ტექ ნო ლო გი ით“ შე საძ ლე ბე ლი ხდე ბა, შენ მა მო წი ნა აღ მდე გემ თა ვი სი ხე ლით აღ ას რუ ლოს თა ვის თავ ზე ის დარ ტყმა, რო მელიც შენ უნ და მი გე ყე ნე ბი ნა მის თვის უფ რო დი დი ძა ლის ხმე ვის მოხ მო ბით. ცხა დია, მო წინა აღ მდე გის შეც დო მა ში შეყ ვა ნა საც სჭირ დება დი დი მუ შა ობა და არც ეს არ ის იოლი, მაგრამ ამ ის უნ არ სა და ხე ლოვ ნე ბას, პი როვ ნე ბაც და ხალ ხიც, ღვთი სა გან უნ და ფლობ დეს. და მარ თლაც, თა ნამ დრო ვე მსოფ ლი ოს ახ ალი
წეს რი გის და სამ ყა რებ ლად ან კეს ზე წა მო გებულ ჭი აყ ელ ებ ად არ არი ან(?) გა მო ყე ნე ბულ ნი მო რა ლურპო ლი ტი კუ რი იდე ები: სა ხელ მწიფო ებ რი ვი და მო უკ იდ ებ ლო ბი საც და სა ხელმწი ფო ებ რი ვი გა ერ თი ან ებ ის აც? გა ერ თი ან ებულ ნი დავ შა ლოთ და მო უკ იდ ებ ლე ბად, ხო ლო და მო უკ იდ ებ ლებს გა ერ თი ან ებ ის აკ ენ მო ვუწო დოთ. დავ შა ლოთ საბ ჭო თა კავ ში რი და შევქმნათ ევ რო პის კავ ში რი! ასე გა მო იყ ურ ება დღეს მსოფ ლი ოს პო ლი ტი კუ რი აზ როვ ნე ბა.
ცხოვ რე ბის გზის სწავ ლე ბის ყვე ლა სხვა ხერ ხთან ერ თად, შე იძ ლე ბა ით ქვას, რომ ბიბლია, უფ რო ზუს ტად პირ ვე ლი ნა წი ლი ბიბ ლიისა, „ძვე ლი აღ თქმა“, კა ცობ რი ობ ის წმინ და წიგ ნად აღი არ ებ ული დი დი თხზუ ლე ბა ებ რაელი ხალ ხი სა, მო წი ნა აღ მდე გე მხა რის „ან კესზე წა მო გე ბის“ ამ უნ არ ის გა მოწ რთო ბი სა და ამ „ტექ ნო ლო გი ის“, ანუ ამ ხე ლოვ ნე ბის ფლო ბის სა ხელ მძღვა ნე ლოც არ ის. ამ „ტექ ნო ლო გი ის“ ფლო ბი სა და გა მოვ ლე ნის ბრწყინ ვა ლე ნი მუშია ბიბ ლი ის ერ თერ თი კა ნო ნი კუ რი წიგ ნით: „ეს თე რის წიგ ნით“ გად მო ცე მუ ლი ის ტო რია, ებ რა ელი ხალ ხის ერ ოვ ნულ გმი რად აღი არებ ული ქა ლი სა – ეს თე რის. თა ვად ის ფაქ ტიც, რომ ებ რა ული დღე სას წა ული: „ეს თე რო ბა“, ანუ „პუ რი მი“, ისე შე ახ ვიო თა ვის ტრან სფორმი რე ბულ სა ხე ში, ზო გა დად ქა ლის ღირ სე ბის დაც ვის სა ხე ში, რომ ეს თე რი აქ ციო ქა ლო ბის იდე ად, ხო ლო „ეს თე რო ბა“ ქალ თა ღირ სე ბის დაც ვის მსოფ ლიო ხალ ხე ბის დღე სას წა ულად, 8 მარ ტის ქალ თა სა ერ თა შო რი სო დღედ, მეტყვე ლებს იმ აზ ედ, რომ ებ რა ული ჭკუაგონე ბის სა კუთ რი ვი მა ხა სი ათ ებ ელი სწო რედ ის თვი სობ რი ობაა, რო მელ საც შე უძ ლია ად ამი ანური უნ არი ამა თუ იმ კონ კრე ტუ ლი ად ამი ან ის ცნო ბი ერ ებ აზე ზე მოქ მე დე ბი სა და მი ზან დასა ხუ ლი მი მარ თუ ლე ბით წარ მარ თვი სა, აიყ ვანოს მსოფ ლი ოს დაპყრო ბის „ტექ ნო ლო გი ური ხე ლოვ ნე ბის“ ხა რის ხში, აიყ ვა ნოს და იმ დე ნად ცხად ყოს, რომ ამ გზით კა ცობ რი ობ ის ყვე ლაზე თავ ზარ დამ ცე მი ბირ თვუ ლი იარ აღ ის ძალაც გა და ფა როს.
82deniza sumbaZe ese
„წიგ ნი ეს თე რი სა“ ან კეს ზე მო წი ნა აღ მდეგის წა მო გე ბის ერ თი კონ კრე ტუ ლი ის ტორიაა, რო მე ლიც მძაფ რად აჩ ვე ნებს ებ რა ელი ხალ ხის გა რე სამ ყა როს თან და სხვა ქვეყ ნე ბის ად ამი ან ებ თან მი მარ თე ბის სპე ცი ფი კას, ადამი ან ებ თან და ხალ ხებ თან მი მარ თე ბის მორა ლურ კრე დოს. ცხა დია, ამ გვა რი შე ფა სე ბა ბიბ ლი ური გმი რი სა აყ ენ ებს მი სი ტი პი ურ ობისა და იმ ხალ ხის მო რა ლურფსი ქო ლო გი ური პრინ ცი პე ბის სა კითხსაც, რომ ლის წარ მო მადგე ნე ლიც იგი არ ის.
რო გორც ვი ცით, ორი დი დი ტყვე ობა გამოიარა ებ რა ელ მა ხალ ხმა თა ვი სი დი დი მო წამებ რი ვი ცხოვ რე ბის გზა ზე: ეგ ვიპ ტუ რი და ბაბი ლო ნუ რი. ეგ ვიპ ტი დან გა მოს ვლის შემ დეგ, უფ ალ მა და აბ ინ ავა ებ რა ელი ხალ ხი აღ თქმულ მი წა ზე. აღ უთ ქვა უფ ალ მა, ღმერ თმა ის რა ელის ამ ებ რა ელ ებს: თუ ერ თგულ ნი იქ ნე ბი თო ჩემი, იქ, აღ თქმულ მი წა ზე დამ კვიდ რე ბულ ხალხებს ავ ყრი და ხელ ში ჩა გაგ დე ბი ნებ თო მთელს მათ ქო ნე ბა სა და სიმ დიდ რეს. ძალ ზედ სა ინტე რე სოა ძვე ლი აღ თქმით გად მო ცე მუ ლი ისრა ელი ან თა ღმერ თის დი დაქ ტი კუ რი პრინ ციპე ბი, ის ღვთა ებ რი ვი სა მარ თა ლი და მო რა ლი, რო მე ლიც გაცხა დე ბუ ლია ებ რა ელი ხალ ხის დი დი წი ნას წარ მეტყვე ლი სა და წი ნამ ძღო ლის, მო სეს პი რით:
„რო ცა შე გიყ ვანს უფ ალი, შე ნი ღმერ თი, იმ ქვე ყა ნა ში, რომ ლის გა მო ეფ იც ებ ოდა აბ რაამს, ის აკს და იაკ ობს, რომ შენ მოგ ცემ და დიდი და მშვე ნი ერი ქა ლა ქე ბი თურთ, რომ ლე ბიც შენ არ აგ იშ ენ ებია, ყო ველ ნა ირი დოვ ლა თით ავ სე ბუ ლი სახ ლე ბი თურთ, რომ ლე ბიც შენ არ აგ ივ სია, ამ ოთხრი ლი ჭე ბი თურთ, რომ ლე ბიც შენ არ ამ ოგ ითხრია, ვე ნა ხე ბი თა და ზე თის ხილის ბა ღე ბით, რომ ლე ბიც შენ არ გა გი შე ნე ბია, და შენც შე ჭამ და გაძ ღე ბი, ფრთხი ლად იყ ავი, რომ არ და გა ვიწყდეს უფ ალი, რო მელ მაც შენ გა მო გიყ ვა ნა ეგ ვიპ ტი დან, მო ნო ბის სახ ლიდან“ (2 რჯ. 6, 1112).
„რო ცა მი გიყ ვანს უფ ალი, შე ნი ღმერ თი, იმ ქვე ყა ნა ში, რომ ლის და სამ კვიდ რებ ლა დაც
მი დი ხარ, და მო გა შო რებს მრა ვალ რიცხო ვან ხალ ხებს: ხე თელ ბს, გირ გა შე ლებს, ამ ორ ეველ ებს, ქა ნა ან ელ ებს, ფე რი ზე ლებს, ხი ვი ელებს, და იებ უს ელ ებს – შვიდ ხალ ხს, შენ ზე მრავალ რიცხო ვან სა და ძლი ერს, ხელ ში ჩა გაგ დები ნებს და შენც და არ ის ხებ მათ, და არ ის ხე ისინი (= შე წი რე უფ ალს, დ.ს.), არ შეკ რა მათ თან კავ ში რი და არც და ინ დო!“ (2 რჯ. 7, 12). „შენ შთან თქავ ყვე ლა ხალ ხს, რო მელ საც გაძ ლევს უფ ალი, შე ნი ღმერ თი!“ (2 რჯ. 6,16).
ხმო ბი ლი ფრაგ მენ ტე ბი ნათ ლად აჩ ვე ნებს ეპ ოქ ალ ურ სა და მო რა ლურფსი ქო ლო გი ურ პრინ ცი პებს ღვთა ებ რი ვი სა მარ თლი ან ობ ის ერ ოვ ნუ ლი კლა სი კუ რი გა გე ბი სას, ამ ას თან უფ ლის რჩე ული ერ ის ერ ოვ ნუ ლი კლა სი კუ რი გა გე ბი სას. სა მარ თლი ან ობ ის ამ გვა რი გა გებით არი ან გა მო სულ ნი ის რა ელი ან ები ოთხასწლო ვა ნი ეგ ვიპ ტუ რი ტყვე ობ იდ ან. და უფ ალს, რო მელ მაც ის ინი გა მო იყ ვა ნა ეგ ვიპ ტუ რი მონო ბის სახ ლი დან და და ას ახ ლა აღ თქმულ მიწა ზე, თა ვი სი ცხოვ რე ბის ოქ როს ხა ნით, ისრა ელი ან ები უგ ებ ენ გრან დი ოზ ულ სა და არქი ტექ ტუ რუ ლი მშვე ნი ერ ებ ით გან თქმულ ტა ძარს, „ტა ძარს სო ლო მო ნი სას“, ის რა ელ ის ორი დი დი მე ფი სა, და ვით წი ნას წარ მეტყველი სა და მი სი ვა ჟის, სო ლო მონ ბრძე ნი სა და თა ვად უფ ლის, იაჰ ვეს წყა ლო ბით შექ მნილს. მი უხ ედ ავ ად ამ დი დი გა მარ ჯვე ბი სა და თა ვისი არ სე ბო ბის ოქ როს ხა ნის შექ მნის, ღმერ თი ის რა ელ ისა ვერ იხ სნის ებ რა ელ ხალ ხს მე ორე დი დი ტყვე ობ ის აგ ან. სწო რედ ამ მე ორე ტყვეობ ის ის ტო რი ას უკ ავ შირ დე ბა ეს თე რის პიროვ ნე ბა, რო გორც გან სა ხი ერ ება ებ რა ული ერ ოვ ნუ ლი გმი რუ ლი სუ ლი სა.
რო გორც ბიბ ლი ის მკვლე ვა რე ბი აღ ნიშ ნავენ, ეს თე რის წიგ ნში, ძვე ლი წელ თაღ რიცხვის მე5ე სა უკ უნ ის მე ორე ნა ხევ რის ის ტო რი ული სი ნამ დვი ლეა ას ახ ული და მი ეკ უთ ვნე ბა იმ წიგ ნებს, რომ ლე ბიც გად მოს ცე მენ ებ რა ელი ხალ ხის ცხოვ რე ბას მას შემ დეგ, რაც ბა ბი ლონე ლებ მა და არ ბი ეს იერ უს ალ იმი, და ან გრი ეს სო ლო მო ნის ტა ძა რი, ტყვედ აიყ ვა ნეს მთე ლი
83 deniza sumbaZeese
ებ რა ელი ხალ ხი, და წა ას ხეს ბა ბი ლონ ში. ესთე რის წიგ ნში გად მოც მუ ლია პე რი ოდი, რო ცა ბა ბი ლო ნის ტყვე ობ იდ ან ჯერ კი დევ არ არ ის იერ უს ალ იმ ში დაბ რუ ნე ბუ ლი ეზ რა – ებ რაელ თა დი დი წი ნას წარ მეტყვე ლი და გან მა ნათლე ბე ლი, რო დე საც ბა ბი ლო ნის ტყვე ობ იდ ან სპარ სეთ ში არი ან ის რა ელი ან ები გა ხიზ ნულ ნი და ერ თერ თი ხი ზა ნი ის რა ელი ან ებ ისა, ლა მა ზი ტყვე ქა ლი, ეს თე რი, სპარ სე თის უდ იდ ესი სამე ფოს დე დო ფა ლი ხდე ბა.
ეს თე რი ტი პი ური სა ხეა ებ რა ელი ქა ლისა. მას ერ თერ თი შე სა ნიშ ნა ვი წი ნა მორ ბე დი ჰყავს ებ რა ელი ხალ ხის ერ ოვ ნუ ლი გმი რი ქალის, იაყ ელ ის სა ხით, რო მე ლიც ეს თერ თან ერ თად უს ათუ ოდ აჩ ვე ნებს და უნ დობ ლო ბის ძა ლას ებ რა ელი ქა ლი სას.
აღ თქმულ მი წა ზე და ბი ნა ვე ბუ ლი ებ რა ელები სის ხლის მღვრე ლი ომ ით უპ ირ ის პირ დები ან აღ თქმუ ლი მი წის ად გი ლობ რივ მკვიდრებს – ქა ნა ან ელ ებს. ბრძო ლა ში ქა ნა ან ელ ები მარ ცხდე ბი ან. ქა ნა ან ელ თა სარ და ლი, სი სა რა, რო მელ საც მთე ლი ეტ ლი ონი გა უნ ად გუ რეს, ბრძო ლის ვე ლი დან გარ ბის და გეზს ებ რა ელი ქა ლის, იაყ ელ ის, ხე ბერ კე ნი ელ ის ცო ლის კარვი სა კენ იღ ებს, რად გან ქა ნა ან ის მე ფე სა და იაყ ელ ის სახ ლე ულ ობ ას შო რის მშვი დო ბა ეგულ ება. ასე იყო ომ ამ დე. სი სა რამ იც ის, რომ ებ რა ელ თა სარ და ლი, რო მელ მაც ეტ ლი ონი გა უნ ად გუ რა, უკ ან და დევ ნე ბუ ლი მოს დევს... მაგ რამ ქა ნა ან ელი სი სა რა მი აღ წევს მახ ლო ბელი ებ რა ელ ებ ის კა რავს:
„გა მო ეგ ება იაყ ელი სი სა რას და უთხრა: – მობ რძან დი, ბა ტო ნო, შე მობ რძან დი ჩემ თან, ში ში ნუ რაფ რის გექ ნე ბა – შე იყ ვა ნა კა რავში და ხალ ქვეშ და მა ლა. უთხრა სი სა რამ: ცოტა წყა ლი მო მი ტა ნე და და მა ლე ვი ნე, რად გან მწყუ რია. გა უხ სნა ქალ მა რძით სავ სე ტი კი, და ალ ევ ინა და ის ევ წა აფ არა ხა ლი. უთხრა სისა რამ: – კარ ვის კარ თან და დე ქი, თუ ვინ მემ ჩა მოიაროს და გკითხოს, ვინ მე ხომ არ არისო, მანდ, მი უგე, არათქო. იაყ ელ მა, ხე ბე რის ცოლ მა აიღო კარ ვის პა ლო, ხელ ში ურო და
იკ ავა, ფე ხაკ რე ფით მი ეპ არა სი სა რას და ისე ჩა ურ ჭო პა ლო სა ფეთ ქელ ში, რომ მი წას და აჭედა. მას კი (სი სა რას), დაღ ლილდა ქან ცულს ჩას ძი ნე ბო და და მოკ ვდა“ (მსაჯ. 4, 1821).
იაყ ელ ის ხე ლით ქა ნა ან ელ თა სარ დლის – სი სა რას სა ში ნე ლი გან გმირ ვის ეპ იზ ოდი ეროვ ნუ ლი ჰიმ ნის, ტრი უმ ფა ლუ რი სა გა ლობლის სი უჟ ეტი ხდე ბა. ის რა ელი ან თა სა ხელ განთქმუ ლი მსა ჯუ ლიქა ლი, წი ნას წარ მეტყვე ლი დე ბო რა და ებ რა ელ თა სარ და ლი ბა რა კი, რომელ საც იაყ ელ მა წა არ თვა სი სა რას გან გმირვის ბედ ნი ერ ება, ერ თად აღ ავ ლე ნენ გა ლო ბას ებ რა ელ თა ღმერ თის, იაჰ ვე სად მი:
„ის მი ნეთ, მე ფე ნო, ყუ რი მო მაპყა რით, მთავარ ნო: ეს მე ვარ, მე ვუ გა ლობ უფ ალს, მე ვუმ ღე რი უფ ალს, ის რა ელ ის ღმერ თს... კურთხე ულ იყ ოს იაყ ელი, დი აც თა შო რის, ხე ბერ კე ნი ელ ის ცო ლი! კა რავ ში მცხოვ რებ დი აც თა შო რის კურ თხე ულ იყ ოს!..
წყა ლი მოს თხო ვა და რძე მი არ თვა, სე ფე თა სით მი არ თვა მო უხ დე ლი რძე.
მარ ცხე ნა ხე ლით პა ლოს დას წვდა, მარ ჯვენით ურ ოს. მო უქ ნია სი სა რას, თავ ში დაჰ კრა, გა უპო, სა ფეთ ქე ლი შე ულ ეწა...
სარ კმლი დან იყ ურ ება, კან კლე დი დან გაჰკი ვის სი სა რას დე და: რა ტომ იგ ვი ან ებს მისი მხედ რო ბა, რამ შე აფ ერ ხა სი სა რას ეტ ლის თვლე ბი?!...“ (მსაჯ. 5, 35, 2426, 5, 28).
ეს შემ ზა რა ვი სი უჟ ეტი იაყ ელ ისა და სი სარას „სტუ მარმას პინ ძლო ბი სა“, რო მელ საც უმ ღე რის ებ რა ელი ხალ ხი, ჩემს ხედ ვა ში, პირდა პირ ალ ტერ ნა ტი ულ ას ოცი აცი ას იწ ვევს ქარ თუ ლი ხალ ხუ რი სიმ ღე რის სა ხით შე მო ნახულ ერთ ლე გენ და რულ ამ ბავ ზე, რო მე ლიც წმინ და ქარ თუ ლი და წმინ და ქრის ტი ან ული ფსი ქო ლო გი ისა და მო რა ლის უჩ ვე ულო გამოვ ლი ნე ბაა. და სა ერ თოდ, ამ ლე გენ და რუ ლი ამ ბით, ალ ბათ, და ბე ჯი თე ბით შე იძ ლე ბა ის იც ით ქვას, რომ რაც წმინ და ქარ თუ ლია, წმინ და ქრის ტი ან ულ იც არ ის. მხედ ვე ლო ბა ში გვაქ ვს მო ხე ურ ფოლ კლორ ში სიმ ღე რად შე მო ნა ხუ ლი ლექ სი, ხევ ში სა ხელ გან თქმუ ლი დაძმი სა: ში
84deniza sumbaZe ese
ოლა ღუ დუ შა ურ ისა და მი სი დის. ში ოლა მოკლეს და მკვლელს შუ რის მა ძი ებ ლე ბი და ედ ევნენ. მახ ლო ბელ სო ფელ ში თავ შე საფ რის მა ძიებ ელი მკვლე ლი უც ნო ბის სახ ლში შე ვარ დე ბა და თავ შე სა ფარს სთხოვს მას პინ ძელ ქალს, რო მე ლიც, აღ მოჩ ნდე ბა, რომ მოკ ლუ ლის დაა. ქა ლი ძმის მკვლელს ვე ღარ გა წი რავს, რად გან მან უკ ვე შე აფ არა თა ვი მოკ ლუ ლის დის ჭერქვეშ და ღვთის გან თუ ბე დის წე რის ქარ ტე ხილის გან სტუ მარმას პინ ძლის რე ალ ობა შექმნა. ში ოლ ას დაი ახ ლა უკ ვე მას პინ ძე ლია და ღვთი სა და სა კუ თა რი ჭე რის ღირ სე ბა უნ და და იც ვას პირ ველ რიგ ში. იგი მან დილს და აგებს კა რის ზღურ ბლზე, რი თაც თა ვი სი ან ებს შუ რის ძი ებ ას აუკ რძა ლავს. და რო ცა შუ რისმა ძი ებ ლე ბი, მის კარ თან შემ დრკალ ნი, იძულ ებ ული გახ დე ბი ან, უკ ან და იხი ონ, შო რიდან ნას რო ლი ის რით, ფან ჯრი დან შე აღ წე ვენ ჭერ ქვეშ და მოკ ლა ვენ მკვლელს. შე ურ აცხოფი ლი ში ოლა ღუ დუ შა ურ ის დაი ახ ლა უკ ვე ორ მა გად არ ის ჭი რი სუ ფა ლი და მგლო ვი არე. და რო გორც შე ურ აცხო ფი ლი თა ვი სი ან თა გან იგი უარს იტყვის ძმის და ტი რე ბა ზე მათ თან ერ თად: არ წა ვა სა ტი რალ ში, მარ ტო კა და იტირ ებს და მარ ტო იგ ლოვს... მდი ნა რის პი რას... სტუ მარ საც და ძმა საც. იაყ ელ ისა და ში ოლ ას დის, ამ ორი, ერ თმა ნე თი სა გან სრუ ლი ად განსხვა ვე ბუ ლი ქა ლის ფსი ქო ლო გი ითა და მორა ლით, ორი სრუ ლი ად გან სხვა ვე ბუ ლი ფსიქო ლო გი ისა და მო რა ლის ხალ ხე ბი იხ ატ ები ან ჩვენს თვალ წინ. საქ მე გვაქ ვს ორ სრუ ლი ად გან სხვა ვე ბულ, ორ სრუ ლი ად ურ თი ერ თალტერ ნა ტი ულ ერ ოვ ნულ ფე ნო მენ თან, რო მელთაც თავ თა ვი ან თი მო რა ლურფსი ქო ლო გიური სა ფუძ ვლე ბი გა აჩ ნი ათ: ფსი ქო ლო გია და მო რა ლი და უნ დობ ლო ბი სა და ფსი ქო ლო გია და მო რა ლი დან დო ბი სა და მტრის სიყ ვა რულის.
ბიბ ლი ური გმი რი ქა ლის, იაყ ელ ის ფსი ქოლო გი ური და მო რა ლუ რი გან გრძო ბაა ახ ალი ბიბ ლი ური გმი რი ქა ლი, ეს თე რი, რო მე ლიც სპარ სე თის მე ფის ცთუ ნე ბით სპარ სე თის დე
დო ფა ლი ხდე ბა. თუმ ცა ამ მაც თუ ნე ბე ლი სიც რუ ით ის მარ ტო არ არ ის. ის სა სახ ლე ში შეგ ზავ ნი ლი დე დო ფა ლია იმ ის ათ ვის, რომ საჭი რო ებ ის შემ თხვე ვა ში და იც ვას ებ რა ელ თა ინ ტე რე სე ბი სპარ სეთ ში. შემ გზავ ნი არ ის ესთე რის ბი ძაშ ვი ლი, სა ხე ლად მარ დუ ქაი, რომე ლიც მუდ მი ვი კონ სულ ტან ტია ეს თე რი სა. საქ მე გვაქ ვს მაც თუ ნებ ლო ბის მთელ მე ქა ნიზმთან, „ან კე სის ტექ ნო ლო გი ას თან“, რო მე ლიც ორი პი როვ ნე ბი სა გან შედ გე ბა: მარ დო ქა ისა და ეს თე რი სა გან...
სპარ სე თის უზ არ მა ზა რი სა მე ფოს მმართვე ლი იყო მე ფე ახ აშ ვე რო ში.ინ დო ეთ იდ ან ქუ შამ დე იყო გა და ჭი მუ ლი მი სი სამ ფლო ბელო, 127 პრო ვინ ცი ის აგ ან შემ დგა რი. თა ვი სი მე ფო ბის მე სა მე წელს, მე ფე ახ აშ ვე როშ მა დიდი ნა დი მი გა დი ხა და, მო იწ ვია თა ვი სი მთავრე ბი, სპარ სელ თა და მი დი ელ თა სარ დლე ბი, მორ ჩილ ნი და მხა რე თა გან მგე ბელ ნი. შვიდ დღეს მი დი ოდა ნა დი მი სა სახ ლის ბაღ ში. თა ვი მო იწ ონა მე ფემ თა ვი სი სა მე ფოს სიმ დიდ რი თა და ბრწყინ ვა ლე ბით: „მრა ვალ ფე რი ქსო ვი ლები ეკ იდა ბი სო ნი სა და ძო წის ძა ფე ბით ვერცხლის რგო ლებ ზე და მარ მა რი ლოს სვე ტებ ზე. ოქ რო სა და ვერ ცხლის სა წო ლე ბი იდ გა ალ ებას ტრით, მარ მა რი ლო თი, სა და ფი თა და შა ვი მარ მა რი ლო თი მო ფე ნილ იატ აკ ზე. სას მელს ოქ როს სას მი სე ბით სვამ დნენ, მრა ვალ ფე რი სას მი სე ბით. უხ ვად იყო სა მე ფო ღვი ნო, მე ფეთა სა კად რი სი. ვაშ თი დე დო ფალ მაც გა და იხადა ლხი ნი ბა ნო ვან თათ ვის მე ფე ახ აშ ვე რო შის ერ თერთ სა სახ ლე ში. მეშ ვი დე დღეს მე ფემ თავი სი ულ ამ აზ ესი დე დოფ ლის მშვე ნი ერ ებ ით თავ მო წო ნე ბა მო იწ ად ინა და შვი დი მომ სა ხურე სა ჭუ რი სი გაგ ზავ ნა ვაშ თი დე დოფ ლის მოსაყ ვა ნად... დე დო ფალ მა ბრძა ნე ბა იუკ ად რი სა და უარი შე უთ ვა ლა მე ფეს. ვაშ თი დე დო ფალმა დე დოფ ლო ბა და კარ გა. მე ფის მხლებ ლე ბი მე ფის და ვა ლე ბით ახ ალი დე დოფ ლის კან დიდა ტუ რის ძებ ნას შე უდ გნენ.
მარ დო ქა ის მცდე ლო ბი თა და და რი გე ბებით ეს თერ მა, და მა ლა რა თა ვი სი ებ რა ელ ობა,
85 deniza sumbaZeese
ვაშ თი დე დოფ ლის ად გი ლი და იკ ავა. მარ დოქა ის სამ სა ხუ რად კი იქ ცა დღე ნი ად აგ დგომა სპარ სე თის მე ფის სა სახ ლის კა რიბ ჭეს თან, ინ ფორ მა ცი ის მოკ რე ბა და შეგ ზავ ნა მე ფესთან შე სა ტა ნად ეს თე რის გზით. იუდ ევ ელ მა მარ დო ქა იმ, რო მე ლიც წარ მო მავ ლო ბით ბენი ამ ინ ის შტო დან იყო და ბა ბი ლო ნის მე ფის, ნა ბუ ქო დო ნო სო რის მი ერ იუდ ას მე ფეს თან, იექ ონი ას თან ერ თად იყო ბა ბი ლონ ში გა და სახლე ბუ ლი, სპარ სეთ ში გად მო ხიზ ნე ბით, სა სახლის კა რიბ ჭეს თან დღე ნი ად აგ დგო მით, სპარსე თის მე ფის მთა ვა რი ინ ფორ მა ტო რის ად გილი მო იპ ოვა. სა სახ ლე ში არ ავ ინ არ იც ის, რომ ეს თე რი იუდ ევ ელია. მარ დო ქა იმ კი, სა სახ ლის კა რიბ ჭეს თან, აფ იშ ირ ება მო ახ დი ნა თა ვი სი იუდ ევ ლო ბის, რი თაც უფ რო მე ტად შე ნიღ ბა ეს თე რის ვი ნა ობა. და იმ დროს, რო დე საც მეფე ახ აშ ვე როშ მა ყვე ლა მთა ვარს შო რის გამო არ ჩია და რო გორც ყვე ლა ზე ერ თგულ სა და ღირ სე ულს, ჰა მანს, „და უდ გა სა ვარ ძე ლი ყვე ლა მთა ვარ ზე მაღ ლა, ვინც კი ჰყავ და“, სა სახ ლის კა რიბ ჭეს თან, მარ დო ქაი შე უდ გა ჰა მა ნი სად მი უპ ატ ივ ცე მუ ლო ბის სა გან გე ბო გა მოცხა დე ბის დე მონ სტრა ცი ას და ჰა მანს იუდ ევ ელ თად მი სი ძულ ვი ლი ხე ლოვ ნუ რად მო ახ ვია თავს. ნელ ნე ლა ეს თე რის გზით მარდო ქა იმ შეს ძლო გან ხეთ ქი ლე ბის ჩა მოგ დე ბა სპარ სე თის მე ფე სა და მის რჩე ულ მთა ვარს შო რის და ბო ლოს და ბო ლოს იქ ამ დე გა მო ათაყ ვა ნა მე ფე ახ აშ ვე რო ში ეს თე რის გზით, რომ ეს ყვე ლა ზე რჩე ული და ერ თგუ ლი ჰა მა ნი, სახრჩო ბე ლა ზე ჩა მო აკ იდ ებ ინა. სახ რჩო ბე ლა ზე ჩა მო აკ იდ ებ ინა მე რე ჰა მა ნის ათი ვა ჟი, ხო ლო ის ტო რი ული სტა ტის ტი კით, გარ და ამ გან წირუ ლი მთავ რის ოჯ ახ ისა, მე ფე ახ აშ ვე როშს, ეს თე რის წი ნა და დე ბით, სპარ სთის მე ფის ერთგუ ლი კი დევ 70 000 (სა მოც და ათი ათ ასი) კაცის თვის მი უს ჯია სიკ ვდი ლი... ეს კი უკ ვე ისეთი რიცხვია, რო მე ლიც ეს თერს, ებ რა ელ თა ბიბ ლი ური გმი რი ქა ლის, იაყ ელ ის მო რა ლურ მემ კვიდ რეს, ნე ბის მი ერ დროს აპ ოვ ნი ნებ და კარ ვის პა ლო საც და ურ ოს აც, თუ კი ეს თა ვი
სი ხალ ხი სათ ვის დას ჭირ დე ბო და, თა ვად მე ფე ახ აშ ვე რო შის სა ფეთ ქელ ზე და სა მიზ ნებ ლად და მი სი გა მო თაყ ვა ნე ბუ ლი თა ვის მი წა ზე დასა ჭე დად. ეს თე რის ბიბ ლი ური წიგ ნით, ჰა მანის ჩა მოხ რჩო ბის შემ დეგ, ეს თე რის თხოვ ნით, სპარ სე თის მე ფე ახ აშ ვე როშ მა სპარ სეთ ში შეხიზ ნუ ლი ყვე ლა ებ რა ელ ის ხელ შე უხ ებ ლო ბა ბრძა ნა, ხო ლო სახ რჩო ბე ლა მის ჯი ლი ჰა მა ნის სა ვარ ძელ ზე, რო მე ლიც მან, სპარ სე თის მე ფემ თა ვის ყვე ლა ზე ერ თგულ კაცს, ჰა მანს და უდგა, „ყვე ლა მთა ვარ ზე მაღ ლა, ვინც კი ჰყავ და“, უკ ვე მარ დო ქაი დას ვა.
მარ დო ქაიეს თე რის ინ ფორ მა ცი ულ მა ტექნო ლო გი ამ სპარ სე თის ამ უდ იდ ესი სა მე ფოს მმარ თველს, მი სი მთა ვა რი საყ რდე ნის, ჰა მანის ჩა მო ცი ლე ბით, შე უქ მნა ახ ალი საყ რდენი მარ დო ქა ის სა ხით, რომ ლი თაც სპარ სე თის მე ფე მთლი ან ად და მო კი დე ბუ ლი გა ხა და სასახ ლის კა რიბ ჭეს თან მდგომ მარ დო ქა იზე და ბა ბი ლო ნი დან შე მო ხიზ ნუ ლი ებ რა ული ერ ოვნუ ლი უმ ცი რე სო ბის ხელ შე უხ ებ ლო ბის უზრუნ ველ ყო ფა ზე... კი დევ ერ თხელ მინ და გავიხ სე ნოთ:
ერ თერ თი ქარ თვე ლი ებ რა ელი, ცნო ბი ლი პო ლი ტო ლო გი და სა ზო გა დო მოღ ვა წე, ქართვე ლი ებ რა ელ ებ ის ის ტო რი ულ დამ სა ხუ რებად გად მოგ ვცემს თა მარ მე ფის და ქორ წი ნებას გი ორ გი რუს ზე, დამ სა ხუ რე ბად იმ ქართვე ლი ებ რა ელ ებ ის ას, რომ ლე ბიც სა ქარ თველოს სა მე ფო კარ ზე და წი ნა ურ ებ ულ ნი იყ ვნენ და შე საძ ლებ ლო ბა ჰქონ დათ გავ ლე ნა მო ეხდი ნათ სა მე ფო კა რის ცხოვ რე ბა ზე... ჩვენს მიერ ბიბ ლი ური „ეს თე რის წიგ ნი სა“ და ეს თე რისა და მარ დო ქა ის პი როვ ნუ ლი ფე ნო მე ნე ბის გად მო ცე მის შემ დეგ, ნათ ლად წარ მო სად გე ნი ხდე ბა, თუ რა ოდ ენ ძლი ერი უნ და ყო ფი ლიყო მე ფე თა მა რი, რომ უწ ესო გი ორ გი რუ სიც აელ აგ მა და ყო ველ გვა რი მცდე ლო ბა ნიც მი სი ძა ლა უფ ლე ბის შეზღუდ ვი სა ებ რა ული წარ მომავ ლო ბის მო ხე ლე თა გან, აელ აგ მა ყო ველ გვარი სახ რჩო ბე ლე ბის გა რე შე, უმ აღ ლე სი ად ამიან ური ზნე ობ ითა და სათ ნო ებ ით.
86deniza sumbaZe ese
ებ რა ელ მა ხალ ხმა ეს თე რის, რო გორც ეროვ ნუ ლი გმი რის უკ ვდავ სა ყო ფად მი სი ხსე ნების დღე სას წა ული და აწ ესა „პუ რი მის“ („წილის ყრის დღე“) სა ხელ წო დე ბით, რო მელ საც ებ რა ელ ები დღემ დე დღე სას წა ულ ობ ენ. დღეის ათ ვის მსოფ ლიო მეც ნი ერ ებ ის ათ ვის კარგად არ ის ცნო ბი ლი რომ 1917 წლის ოქ ტომბრის რე ვო ლუ ცია რუ სეთ ში ებ რა ელ მა სონ თა დი დი მო ნა წი ლე ობ ით იქ ნა მომ ზა დე ბუ ლი. – „კა პი ტა ლიზ მში ცა და სო ცი ალ იზ მშიც წამ ყვან ძა ლას წარ მო ად გე ნენ ებ რა ელ ები“ – წერს ჯორჯ სო რო სი თა ვის ფუნ და მენ ტა ლურ წერილ ში: „ერ ოვ ნუ ლი დიქ ტა ტუ რე ბი ღია სა მოქა ლა ქო სა ზო გა დო ებ ის წი ნა აღ მდეგ“. დღევან დე ლი მსოფ ლიო სა ზო გა დო ებ რი ობ ის მი ერ გაც ნო ბი ერ ებ ულია, რომ ჩვე ნი დღე ვან დე ლი მსოფ ლი ოს ცი ვი ლურ ის ტო რი აში რე ვო ლუცი ებს ებ რა ელ ები მარ თა ვენ, მაგ რამ ცხოვრე ბა ამ რე ვო ლუ ცი ებს თა ვის სა კუ თარ სა ხეს აძ ლევს და ებ რა ული გო ნი, მსოფ ლიო მმართვე ლო ბა ზე მე ოც ნე ბე, იძ ულ ებ ული ხდე ბა ჩვე ნი ცი ვი ლი ზა ცი ის მთელ მან ძილ ზე უწყვეტი მო ნი ტო რინ გით იყ ოს მი მარ თუ ლი მთე ლი კა ცობ რი ობ ის ცხოვ რე ბა ზე და უწყვე ტი სულის კვე თე ბით ეწე ოდ ეს კა ცობ რი ული ცნო ბიერ ებ ის ინ ტეგ რა ცი ას, ან ღი ად ან ფა რუ ლად, ებ რა ულ ღი რე ბუ ლე ბებ ზე. ცხოვ რე ბამ და ისტო რი ამ იგი, ებ რა ული გო ნი გა მო აწ რთო შენიღ ბუ ლი არ სე ბო ბი სათ ვის. მან შე იმ უშ ავა უნარი მშვი დო ბი ან ად შე ფუ თოს თა ვი სი სხე ულებ რი ვი ყო ფი ერ ება სხვა ქვეყ ნის სხე ულ ებ რივ ყო ფი ერ ებ აში, თა ვი სი სუ ლი ერი ინ დი ვი დუალ ობა – სხვა ხალ ხის სუ ლი ერ ინ დი ვი დუ ალობ აში, თა ვი სი რე ლი გი ური ინ დი ვი დუ ალ ობა – სხვა რე ლი გი ებ ის სა მოს ში, და რაც მთა ვა რია: შე ფუ თოს თა ვი სი ურ ყე ვი ან ტიქ რის ტი ან ული სუ ლის კვე თე ბა – ქრის ტი ან ულ სა მოს ში, ანტიქ რის ტე – ქრის ტე ში! ამ მე თო დით მას ვირტუ ოზ ულ ად შე უძ ლია ამ ათუ იმ ქვეყ ნის გარდაქ მნი სა და გან ვი თა რე ბის იდე აში შე ფუ თოს იდეა ამ ქვეყ ნის დაშ ლი სა და გა ნად გუ რე ბის. შემ თხვე ვი თი არ იყო, რომ მეშ ვი დე მსოფ ლიო
სა ეკ ლე სიო კრე ბამ, ებ რა ელ თა ქრის ტი ან ული ნათ ლო ბა აკ რძა ლა... რო დე საც კო პენ ჰა გენ ში, ქალ თა სა ერ თა შო რი სო დღე ლე ნი ნის მე გო ბარი ქა ლის, კლა რა ცეტ კი ნის ინ იცი ატ ივ ით დაწეს და, შემ თხვე ვი თი არ იყო რომ იგი, ქალ თა სა ერ თა შო რი სო დღე, პუ რი მის დღე სას წა ულის პირ ვე ლი აღ ნიშ ვნის დღე ზე თან ხვედ რი ლი აღ მოჩ ნდა. ეს თე რი სა და იაყ ელ ის გე ნე ტი კუ რი წარ მო მავ ლო ბის ქალ ბა ტონ მა თა ვი სი ქვეყ ნისა და თა ვი სი წი ნაპ რე ბი სად მი სიყ ვა რუ ლით, ის იც შეს ძლო, რომ პუ რი მის იდეა, დრო ისა და ეპ ოქ ის შე სა ბა მის ახ ალ იდე აში, ქალ თა სა ერთა შო რი სო დღის იდე აში შე ეფ უთა და მსოფლი ოს ქა ლე ბი პუ რი მის დღე სას წა ულ ზე ეხ მო. მი ლი ონ ობ ით ქალს ამ დღეს მი ლი ონ ობ ით მამა კა ცი ულ ოც ავს, მაგ რამ გაც ნო ბი ერ ებ ული არა აქ ვს, რომ ამ დღე სას წა ულ ით იგი ებ რაული პუ რი მის დღე სას წა ულ საც უერ თდე ბა. ასე მო ახ ვია ჩვენ მა თა ნა მედ რო ვე მსოფ ლი ომ დღეს თა მარ მე ფის ქვე ყა ნას თა ვი სი სა კუ თარი გა გე ბის პრი ორ იტ ეტ ები, მო ახ ვია ის ევე, რო გორც იდეა ეს თე რი სა, რო მე ლიც თა მარ მე ფის ფრჩხი ლა დაც არა ღირს.
ებ რა ელ თა მსოფ ლიო ბა ტო ნო ბის ბიბ ლი ური საწყი სე ბი სა, მსოფ ლიო
დევ ნი სა და ებ რა ელ თა მი ერ მსოფ ლი ოზე შუ რის ძი ებ ის შე სა ხებ
თა ვის დრო ზე, ჯერ კი დევ მე19ე სა უკ უნეში, დი დი ილია ჭავ ჭა ვა ძე წერ და, რომ ებ რაელ თა დევ ნის მი ზე ზი პლა ნე ტის ყვე ლა კონტი ნენ ტზე და ყვე ლა ქვე ყა ნა ში, აღ მოჩ ნდა არა მა თი ფა ნა ტი კუ რი რწმე ნა და წარ მოდ გე ნა თა ვი ანთ რჩე ულ ობ აზე, არა მა თი რე ლი გი ური ფა ნა ტიზ მი, არ ამ ედ მა თი უს ამ არ თლო ეკ ონომ იკ ური პო ლი ტი კა, მი მარ თუ ლი მსოფ ლიო კა პი ტა ლის ხელ ში ჩაგ დე ბი სა კენ და ამ გზით პო ლი ტი კუ რი გავ ლე ნის მო პო ვე ბი სა კენ ყველა ქვე ყა ნა ში (იხ. ილია ჭავ ჭა ვა ძის წე რი ლი „ებ რა ელ თა შე სა ხებ“).
87 deniza sumbaZeese
ილია ჭავ ჭა ვა ძი სე ულ ინ ფორ მა ცი აში, რომელ შიც ებ რა ელი ხალ ხის ცხოვ რე ბის გზი სა და მი ზან და სა ხუ ლო ბის შე ფა სე ბა ევ რო პუ ლი ფორ მუ ლი რე ბის შთა ბეჭ დი ლე ბას ტო ვებს, არაფ ერი ახ ალი და და უჯ ერ ებ ელი არ არ ის. პირი ქით. ეს არ ის ყვე ლა ზე მარ ტი ვი გად მო ცე მა ებ რა ელი ხალ ხის წმინ და წიგ ნით ნა ან დერ ძე ვი იდე ალ ისა, რომ ლი სა გან გა დახ ვე ვის უფ ლე ბა ებ რა ელ ხალ ხს არ ცა აქ ვს. ეს მი სი სჯუ ლი დან, მი სი კა ნო ნი კუ რი მი ზან სწრაფ ვი დან გა მომ დინა რე სუ ლის კვე თე ბაა, რო მელ საც თა ვი სი საუკ უნე ებ გავ ლი ლი შე დე გი და სადღე ისო სა ხეობა აქ ვს სი ონ ის ტუ რი მოძ რა ობ ის სა ხით.
უფ ალი, ღმერ თი ის რა ელ ისა ასე ელ აპ არაკ ება თა ვის ხალ ხს მო სე წი ნას წარ მეტყვე ლის პი რით ეგ ვიპ ტი დან გა მოყ ვა ნი სა და აღ თქმულ მი წა ზე შეყ ვა ნის წინ:
„...უფ ლის, შე ნი ღმერ თის წმინ და ერი ხარ, შენ აგ ირ ჩია უფ ალ მა, რომ ჰყო ლო დი სა კუთარ ერ ად ყვე ლა ხალ ხს შო რის დე და მი წის ზურ გზე... (2 რჯ. 14, 2) ...არა ჭა მოთ არ ავ ითარი ლე ში. შენს სახ ლში მცხოვ რებ მდგმურს მი ეცი იგი, მან შჭა მოს, ან უცხო ელს მიჰ ყი დე, რად გან უფ ლის, თქვე ნი ღმერ თის წმინ და ერი ხართ თქვენ (2 რჯ. 14,21) – ასე მი მარ თავს და ასე გა დას ცემს უფ ლის სიტყვებს თა ვის მშობლი ურ ებ რა ელ ხალ ხს მი სი წი ნამ ძღო ლი და ებ რა ელი ხალ ხის ყვე ლა ზე დი დი წი ნას წარმეტყვე ლი, მო სე, აღ თქმულ ქვე ყა ნა ში შესვლის წინ: ებ რა ელ მა არ უნ და შე ჭა მოს გა უწმინ დუ რე ბუ ლი ხორ ცი, იმ იტ ომ რომ ის წმინ და ერია, სხვამ – შე იძ ლე ბა. ასეა გა მო ხა ტუ ლი ევ რო პუ ლი “ცის ფერ სის ხლი ან ობ ის“ ებ რა ულიუდე ური პო ზი ცია ბიბ ლი აში.
„– გა კურ თხებს უფ ალი, შე ნი ღმერ თი, როგორც ნათ ქვა მი აქ ვს შენ თვის: ბევრ ხალ ხს ექნე ბა შე ნი ვა ლი, შენ კი არ ის ეს ხებ; ბევრ ხალხზე იბ ატ ონ ებ, შენ ზე კი – არ ავ ინ იბ ატ ონ ებს“ (2 რჯ. 15, 6)...
რო გორც ვხე დავთ, ფუ ლის გა სეს ხე ბა სხვაზე გა ბა ტო ნე ბის ბიბ ლი ური, ანუ ძვე ლი აღთქმი სე ული, სა კუთ რივ ებ რა ული გზაა. და
შემ თხვე ვი თი არ არ ის რომ თა ნა მედ რო ვე მსოფ ლიო წეს რი გის მა მოძ რა ვე ბე ლი ძა ლა სწო რედ ფი ნან სურეკ ონ ომ იკ ური პო ლი ტი კაა და ამ თვალ საზ რი სით სი ონ ის ტუ რი მოძ რა ობა კლა სი კურ იუდა ის ტურ პრინ ცი პებ ზე დგას, სა კუ თარ რე ლი გი ურ ცნო ბი ერ ებ აზე და კა ნონებ ზე.
„– რო ცა შე გიყ ვანს უფ ალი, შე ნი ღმერ თი, იმ ქვე ყა ნა ში, რომ ლის გა მო ეფ იც ებ ოდა აბ რაამს, ის აკს და იაკ ობს, რომ შენ მოგ ცემ და დიდი და მშვე ნი ერი ქა ლა ქე ბი თურთ, რომ ლე ბიც შენ არ აგ იშ ენ ებია, ყო ველ ნა ირი დოვ ლა თით ავ სე ბუ ლი სახ ლე ბი თურთ, რომ ლე ბიც შენ არ აგ ივ სია, ამ ოთხრი ლი ჭე ბი თურთ, რომ ლე ბიც შენ არ ამ ოგ ითხრია, ვე ნა ხე ბი თა და ზე თის ხილის ბა ღე ბით, რომ ლე ბიც შენ არ გა გი შე ნე ბია, და შენც შე ჭამ და გაძ ღე ბი, ფრთხი ლად იყ ავი, რომ არ და გა ვიწყდეს უფ ალი, რო მელ მაც გამო გიყ ვა ნა ეგ ვიპ ტი დან, მო ნო ბის სახ ლი დან.... რად გან შუ რის მა ძი ებ ელი ღმერ თია თქვენ ში უფ ალი...“ (2 რჯ. 6, 1015).
„რო ცა მი გიყ ვანს უფ ალი, შე ნი ღმერ თი, იმ ქვე ყა ნა ში, რომ ლის და სამ კვიდ რებ ლა დაც მიდი ხართ და მო გა შო რებს მრა ვალ რიცხო ვან ხალ ხებს – ხე თე ლებს, გირ გა შე ლებს, ამ ორევ ელ ებს, ქა ნა ან ელ ებს, ფე რი ზე ლებს, ხი ვიელ ებს, და იებ უს ელ ებს – შვიდ ხალ ხს, შენ ზე მრა ვალ რიცხო ვან სა და ძლი ერს, ხელ ში ჩა გაგდე ბი ნებს და შენც და ამ არ ცხებ მათ, და არ ის ხე ის ინი (= შე სა წი რავ მსხვერ პლად აქ ციე! დ.ს.), არ შეკ რა მათ თან კავ ში რი და არც და ინ დო. არ და უმ ოყ ვრდე... ...და უნ გრი ეთ მათ სამ სხვერპლო ები, და ულ ეწ ეთ სვე ტე ბი, გა უჩ ეხ ეთ ხემხვი ვა ნე ბი, და ცეცხლში დაწ ვით მა თი კერ პე ბი (2 რჯ. 7, 15)... იც ოდე, რომ შე ნი სი მარ თლის გა მო არ გაძ ლევს უფ ალი, შე ნი ღმერ თი ამ მად ლი ან მი წას და სამ კვიდ რებ ლად... (2 რჯ. 9, 6), სა დაც ღვა რად მო ედ ინ ება რძე და თაფ ლი... (2 რჯ. 11, 9)...
„რო ცა გაწყვეტს უფ ალი, შე ნი ღმერ თი, ხალ ხებს, რო მელ თა ქვე ყა ნას შენ გაძ ლევს უფ ალი, შე ნი ღმერ თი, გან დევ ნი მათ და და
88deniza sumbaZe ese
სახ ლდე ბი მათ ქა ლა ქებ სა და სახ ლებ ში... (2 რჯ. 19, 1)... წი ნას წარ მეტყველს, რო გორც მე ვარ, შე ნი წი აღ იდ ან, შე ნი მოძ მე ებ იდ ან დაგიდ გენს უფ ალი, შე ნი ღმერ თი, მას უს მი ნე (2 რჯ. 18, 15)...
და ის ვი მე ფედ ის კა ცი, ვი საც უფ ალი, შე ნი ღმერ თი ამო ირ ჩევს, შე ნი მოძ მე ებ ის წრი დან და ის ვი მე ფე. უფ ლე ბა არა გაქ ვს და ის ვა უცხო კა ცი, რო მე ლიც არ არ ის შე ნი მოძ მე...“ (2 რჯ. 17, 15)...
………………………………„ყვე ლა ხალ ხი, რო მე ლიც დარ ჩა ამ ორ ევ
ელ თა გან, ხე თელ თა გან, ფე რი ზე ველ თა გან, ხი ვი ელ თა გან და იებ უს ევ ელ თა გან, რო მე ლიც არ იყო ის რა ელი ან თა მოდ გმი სა, მა თი შთა მომავ ლე ბი, მათს შემ დეგ რომ დარ ჩნენ ქვე ყა ნაში, და არ გა უწყვე ტი ათ ის რა ელი ან ებს, ბე გარა ზე მო მუ შა ვე ებ ად გა ნა წე სა სო ლო მონ მა და ასე არი ან დღემ დე. ის რა ელი ან თა გან არ ავ ისთვის და უკ ის რე ბია ბე გა რა, რად გან მე ომ რებად ჰყავ და ის ინი(სო ლო მონს), თა ვის მორ ჩილე ბად, მე თა ურ ებ ად და სარ დლე ბად, თა ვი სი ეტ ლე ბი სა და მხედ რო ბის მე თა ურ ებ ად“ (4 მეფ. 9, 2022).
არ იფ იქ როს მკითხველ მა, რომ ჩვენს მი ერ ბიბ ლი იდ ან მოხ მო ბი ლი ცი ტა ტე ბის ქარ თულ თარ გმან ში რა იმე უზ უს ტო ბაა დაშ ვე ბუ ლი და ებ რა ელ თა ღმერ თის, იაჰ ვეს, იგ ივ იეღ ოვას მეტყვე ლე ბის ჩვე ნე ულ გად მო ცე მა ში რაიმე მო რა ლუ რი ტო ნა ლო ბაა დარ ღვე ული. ის, რაც წარ მო უდ გე ნე ლია ჩვე ნი მო რა ლი სათ ვის, სრუ ლი ად ჩვე ულ ებ რი ვი ამ ბა ვია „წმინ და წერი ლის“ ღმერ თი სათ ვის, იმ მა მა ღმერ თი სათვის, ვის თვი საც ებ რა ელი ერი მი სი სა კუ თა რი რჩე ული ერია. ებ რა ელ თათ ვის, რო გორც რჩეული ერ ის ათ ვის იმ ხალ ხე ბის გაჟ ლე ტა, მარტო იმ იტ ომ რომ ის ინი ებ რა ელ ები არ არი ან და სხვა რწმე ნა აქ ვთ, მა თი ვე უფ ლი სა გან არ ის დაშ ვე ბუ ლიც და ნა კურ თხიც. ეს უფ ლე ბა არც და ფა რუ ლია და არც გა სა იდ უმ ლო ებ ული. ეს ყვე ლა ფე რი ჩვენს მი ერ მოხ მო ბილ ცი ტა ტებ ში პირ და პირ და მკა ფი ოდ არ ის გაცხა დე ბუ ლი.
ჩვენ შეგ ნე ბუ ლად და სა გან გე ბოდ მო ვიყვა ნეთ ეს ვრცე ლი ამ ონ არ იდი ებ რა ელი ხალხის წმინ და წე რი ლი დან. ეს ღმერ თი, რო მე ლიც ამ ზე მოთხმო ბილ ცი ტა ტებ ში ელ აპ არ აკ ება თა ვის ხალ ხს, ეს არ ის ღმერ თი აბ რა ამ ის აც, ისა აკ ის აც, იაკ ობ ის აც, მო სე სიც, და ვით წინას წარ მეტყვე ლი საც და დღე ვან დე ლი სი ონის ტუ რი მოძ რა ობ ის აც. აქ არ ის გა მო ხა ტუ ლი ებ რა ელი ხალ ხის ერ ოვ ნუ ლი, სიღ რმი სე ული და არ სობ რი ვი ფსი ქო ლო გია, თან და ყო ლი ლი და ბუ ნებ რი ვი, ეს არ ის ერ ოვ ნუ ლი მო რა ლური პრინ ცი პე ბი მომ თა ბა რე თემ თა გან შო ბი ლი ებ რა ელი ხალ ხი სა. წარ მო ვიდ გი ნოთ რა შორს არ ის ერ თმა ნე თი სა გან: ქრის ტეს მოძ ღვრე ბა მოყ ვა სის სიყ ვა რუ ლი სა და აქ ხმო ბილ ცი ტატებ ში ას ახ ული ყვე ლა ხალ ხზე გა ბა ტო ნე ბის ის მო წო დე ბა, რო მე ლიც ამ ტი პი ური ფრაგ მენტე ბის იუდა ის ტურ სუ ლის კვე თე ბა შია გა მოხა ტუ ლი?! აქ ყო ველ გვარ სა მარ თლი ან ობ აზე წი ნა დგას ღმერ თი ის რა ელ ისა და ღვთი სა გან მი ნი ჭე ბუ ლი უფ ლე ბა მო სი ლე ბა ებ რა ელი ერისა ყვე ლა და ნარ ჩენ ხალ ხზე აღ მა ტე ბი სა და ბა ტო ნო ბის. უფ რო მე ტი: ჩვენს მი ერ ხმო ბილ ფრაგ მენ ტებ ში ას ახ ულია ებ რა ელი ერ ის, როგორც რჩე ული ერ ის სა კუ თა რი და გა მორ ჩეული უფ ლე ბა მო სი ლე ბა, ბო ძე ბუ ლი თა ვად უფ ლი სა გან, თა ვად უფ ლის შე წევ ნით, უპ რობლე მოდ ამ ოჟ ლი ტოს ყვე ლა და ნარ ჩე ნი ხალ ხი, თუ ამ ას ებ რა ელი ერ ის ინ ტე რე სე ბი ითხოვს. ცხა დია, ის მის კითხვა: სად მი დის ამ დროს თავად უფ ლი სა გან ნა კარ ნა ხე ვი ერ თერ თი მთავა რი მცნე ბა მო სე სი: „არა კაც ჰკლა!“ რო მელიც ზე მოთ ხმო ბი ლი ეპ იზ ოდ ის შემ თხვე ვა ში უპ ას უხ ოდ რჩე ბა...
პირ ვე ლი, ზე მოთ ჩა მო ნათ ვა ლი შვი დი დიდი ხალ ხი დან, რომ ლე ბიც აღ თქმუ ლი მი წის წი ნა რე, ანუ მკვიდრ მო სახ ლე ობ ას წარ მო ადგენს, და რომ ლე ბიც ღვთის კურ თხე ვით ებ რაელ ებს უნ და ამო ეჟ ლი ტათ, თა ვი ან თი ღმერთის უშუ ალო პრო ცე სუ ალ ური თან ხლე ბი თა და თა ნად გო მით, ე.წ. „აღ თქმუ ლი მი წის“ დასა სა კუთ რებ ლად, ხე თე ბი, ყო ველ გვა რი მეც
89 deniza sumbaZeese
ნი ერ ული და ვის გა რე შე, ის ტო რი ოგ რა ფი ული სიცხა დით, ჩვე ნი, ქარ თველ თა მოდ გმის წი ნაპარ ხალ ხად აღი არ ებ ული მო სახ ლე ობაა.
„უძ ვე ლეს ხა ნა ში, ამ ხუ თიექ ვსი ათ ასი წლის წი ნათ, ხე თურიბ ერ ული გვარ ტო მო ბის, ერ თმა ნე თის მო ნა თე სა ვე ხალ ხებს ვრცე ლი მი წაწყა ლი ეჭ ირ ათ წი ნა აზი აში... – ვკითხულობთ სა ქარ თვე ლოს ის ტო რი ის სას კო ლო სახელ მძღვა ნე ლო ში – ეფ რა ტი სა და ტიგ რო სის აუზ თა ქვე მო ნა წილ ში სუ მე რებ მა ჯერ კი დევ ძვ. წელ თაღ რიცხვის მე ოთხე ათ ას წლე ულ ში გა ნა ვი თა რეს სა ქა ლა ქო ცხოვ რე ბა, სა ფუძ ველი ჩა უყ არ ეს სა ხელ მწი ფოს და გა მო იგ ონ ეს მსოფ ლი ოში უძ ვე ლე სი დამ წერ ლო ბა – ჯერ იერ ოგ ლი ფუ რი, ხო ლო შემ დეგ ლურ სმუ ლი...
წი ნა აზი ის მო სახ ლე ობ ის სიმ დიდ რე ძველი დრო იდ ან ვე იზ იდ ავ და უცხო ელ ვე ლურ ტო მებს. ამ მე ჯო გე ტო მე ბის შე მო სე ვე ბის წყა ლო ბით თან და თან შე იზღუ და მკვიდ რი, ძვე ლი მო სახ ლე ობ ის სამ ფლო ბე ლო. მე ორე ათ ას წლე ულ ის დამ დეგს, ძვ.წ.ით, წი ნა აზი ის მკვიდ რი ხალ ხე ბი დან ცნო ბი ლი იყ ვნენ ხე თები და სუ ბა რე ბი. ხე თე ბი და სუ ბა რე ბი ქარ თველე ბის წი ნაპ რე ბი არი ან... ხან გრძლივ ბრძოლას ეგ ვიპ ტეხე თას შო რის მსოფ ლიო პირვე ლო ბი სათ ვის ბო ლო მო უღო ხე თის მე ფემ ხა ტუ შილ მე სა მემ, რო მელ მაც 1278 (ძვ. წ.ა.) წელს ფა რა ონ თან ხელ შეკ რუ ლე ბა დას დო სამუ და მო მე გობ რო ბის შე სა ხებ. ეს შე სა ნიშ ნა ვი დო კუ მენ ტი მოღ წე ულია ჩვე ნამ დე და სა ერთა შო რი სო სა მარ თლის ფუ ძემ დე ბელ ძეგ ლად ით ვლე ბა“ (იხ. ნ. ბერ ძე ნიშ ვი ლი, ი. ჯა ვა ხიშვი;ლი, ს. ჯა ნა შია „სა ქარ თვე ლოს ის ტო რია“, მე სა მე გა მო ცე მა, საქ. სსრ სა ხელ მწი ფო გამომ ცემ ლო ბა, თბი ლი სი,1948 წ.).
ეს ვრცე ლი ფრაგ მენ ტი მო ვიხ მეთ „სა ქართვე ლოს ის ტო რი ის“ იმ სა ხელ მძღვა ნე ლო წიგ ნი დან, რო მე ლიც სა ქარ თვე ლოს ის ტო რიის უდ იდ ეს მცოდ ნე თა მი ერ არ ის შექ მნი ლი: ივ ანე ჯა ვა ხიშ ვი ლის, სი მონ ჯა ნა ში ას, ნი კო ბერ ძე ნიშ ვი ლის მი ერ. აღ სა ნიშ ნა ვია, რომ ეს სა ხელ მძღვა ნე ლო, გა მო ცე მუ ლი 1943 წელს,
რო გორც ამ ას ცნო ბი ლი ის ტო რი კო სი, ზუ რაბ რა ტი ანი ამ ხელს, დარ ბე ვის სა გა ნი გახ და სტალი ნის გარ დაც ვა ლე ბის შემ დეგ და მი სი ფურცლე ბი დან სწო რედ ის ნა წი ლი იქ ნა ამ ოჭ რი ლი, რო მე ლიც სა ქარ თვე ლოს უძ ვე ლეს ის ტო რი ას გად მოგ ვცემ და, სულ მცი რე, ქრის ტეს წი ნა რე სა მი ათ ასე ული წლის ხან გრძლი ვო ბის ის ტორი ას. რო გორც ვხე დავთ, ამ სა მი ათ ას წლეულ ის საზღვრებ შია მოქ ცე ული ებ რა ელ თა მომ თა ბა რემე ჯო გე ტო მე ბის მი ერ ხე თუ რი მო სახ ლე ობ ის ამ ოხ ოც ვის ლოც ვაკურ თხევაც ებ რა ელ თა ღმერ თის მი ერ: ხე თე ბის, ქართველ თა უშუ ალო წი ნაპ რე ბის.
მაგ რამ, და ვუშ ვათ და ხე თე ბი სა კუთ რივ ჩვე ნი წი ნაპ რე ბი არ არი ან! ვი ღა ცის წი ნაპ რები ხომ არი ან? ხო ლო თუ ისე ამ ოწყვი ტეს ეს მშვი დი ხალ ხი ებ რა ელ ებ მა, რომ იმ ათი წვეთი და მის ხა ლიც აღ არ დარ ჩა, სა ინ ტრე სოა, ეს დი დი ღირ სე ბა და მად ლია ებ რა ელი ერ ისა, სამუ და მო ცოდ ვა, თუ რა ღაც სხვა რამ, რო მელსაც შე ფა სე ბა ეს აჭ ირო ება, რო გორც წმინ და წიგ ნის მო ნათხრობს. თუ ძა ლი ან არ გა მო ვითაყ ვა ნებთ თავს და ნორ მა ლუ რი ად ამი ან ური აზ როვ ნე ბით აღ ვიქ ვამთ მოხ მო ბილ ის ტო რიას აღ თქმუ ლი ქვეყ ნის მი ღე ბი სას, ხომ უნ და დავ სვათ კითხვა: „ის მი წა, რო მელ მაც შვი დი უც ოდ ვე ლი ხალ ხის სის ხლი შე იშ რო, რო გორღა არ ის წმინ და მი წა და ის ხალ ხი, რო მელ მაც თა ვის ზე დი დი, სა კუ თარ მი წაწყალ ზე თა ვისი შრო მით მაცხოვ რე ბე ლი მკვიდ რი ხალ ხე ბი ამ ოწყვი ტა, მარ ტო იმ იტ ომ რომ ის ინი სხვა ერ ოვ ნე ბი სა ნი და სხვა რწმე ნი სა ნი იყ ვნენ, რო გორ ღა არი ან ღვთის რჩე ული ხალ ხი? ვინ არ ის მა შინ მა თი ღმერ თი, ან რო გორ, კა ცობრი ობ ის რო მე ლი კრი ტე რი უმ ებ ით არ ის მიჩნე ული მა თი ერ ოვ ნუ ლი ბი ოგ რა ფია წმინ და წე რი ლად? და კა ცობ რი ობ ის წმინ და წიგ ნად? და რამ ხე ლა კოს მი ური გა მოწ ვე ვაა ამ ფონ ზე იესო ქრის ტე, რო გორც გან კა ცე ბა ჭეშ მა რი ტი ღმერ თის!.. ამ ას თან ებ რა ელი ერ ის ცოდ ვა თაგან გან წმენ დი სა, გა კე თილ შო ბი ლე ბი სა და გადარ ჩე ნი სათ ვის! რო გორც პავ ლე მო ცი ქუ ლი
90deniza sumbaZe ese
იტყო და: ჯერ ებ რა ელი ერ ისა და შემ დეგ მთელი კა ცობ რი ობ ის.
„მო სეს წიგ ნე ბის შეს წავ ლის დროს მე ისრა ელ ის სა იდ უმ ლო ება ამ ოვ ხსე ნი“ – წერს გრი გოლ რო ბა ქი ძე 1952 წელს, ბუ ნებ რი ვია, მე ორე მსოფ ლიო ომ ის შე დე გე ბის გან წყობით და ხუთ წიგ ნე ულ ის ცალ კე ულ ეპ იზ ოდებ თან და კავ ში რე ბით შეშ ფო თე ბა ში მო სუ ლი. ეს მე20 სა უკ უნ ის დი დი ქარ თვე ლი მწე რა ლი, გერ მა ნი ასა და შვე იც არი აში მცხოვ რე ბი დიდი ქო მა გი ებ რა ელი ერ ისა, და მღელ ვა რე გაურ კვევ ლო ბა ში ჩა ვარ დნი ლი, წა მოყ ვი რე ბის ფორ მით ეტყვის თა ვის პი რად წე რილ ში მე20 სა უკ უნ ის დიდ ბერ ძენ მო აზ როვ ნე სა და მწერალს – ნი კოს კა ზან ძა კისს: მო სეს ხუთ წიგ ნეულ ის პირ ვე ლი წიგ ნი – „შე საქ მე“ „გაკ ვრით“ არ ის წა კითხუ ლი!“ და ქარ თვე ლი კა ცის თვის გა მა ოგ ნე ბე ლი ებ რა ული ცხოვ რე ბის წეს თა წარ მო ჩე ნით, მთე ლი ხუთ წიგ ნე ულ ის ამ ოს ავალ წერ ტი ლად ცი ფო რას ამო უხ სნელ ეპ იზ ოდზე შე აჩ ერ ებს ყუ რადღე ბას. ჩვე ნი პრობ ლემე ბის ფონ ზე, ღირს ამ ეპ იზ ოდ თან შე ჩე რე ბა ორი ოდ სიტყვით მა ინც:
მი იღო რა გა მოცხა დე ბა უფ ლი სა ხო რე ბის მთა ზე, წი ნას წარ მეტყველ მა მო სემ, რომ თავი სი ხალ ხი გა მო იყ ვა ნოს ეგ ვიპ ტელ თა ტყვეობ იდ ან, თა ვი სი ცოლშვი ლით გა ემ არ თა იგი მი დი ელ თა ქვეყ ნი დან ეგ ვიპ ტი სა კენ. „გზა ზე, ღა მეს რომ ათ ევ დნენ, და უხ ვდა მას უფ ალი და მოკ ვლა და უპ ირა“ (გამ. 4, 24).
„სა გი ჟეთ ში ვართ? – კითხუ ლობს გრი გოლ რო ბა ქი ძე – და ვა ლე ბის მიმ ცემს და ვა ლე ბის აღ მსრუ ლებ ლის მოკ ვდი ნე ბა სურს?! ვინ ამოხ სნა ეს?“ (გვ. 91).
ის, რაც სა გი ჟე თი შე იძ ლე ბა იყ ოს მა ვა ნისათ ვის, არც მო სე წი ნას წარ მეტყვე ლი სათ ვის და არც მი სი ცო ლის თვის, ცი ფო რა სათ ვის, რო გორც ცხა დი გახ დე ბა, სა გი ჟე თი არ არის. მო სე მაც და ცი ფო რა მაც ზუს ტად იცი ან, რა ტომ უპ ირ ებს უფ ალი მო სეს მოკ ვლას. სანამ თავს და ეს ხმის უფ ალი მო სეს, მი დი ელთა ქვეყ ნი დან მი მა ვალს ეგ ვიპ ტი სა კენ, გა აფ
რთხი ლებს კი დეც მო სეს: „უთხა რი ფა რა ონს, ასე ამ ბობსთქო უფ ალი: ჩე მი პირ მშო შვი ლია ის რა ელი. გე უბ ნე ბა, გა უშ ვი, რა თა თაყ ვა ნი მცეს. თუ არ გა უშ ვებ, მო გიკ ლავ შვილს, შენს პირ მშოს“ (გამ.: 4, 2223). აქ სა მარ თლებ რივი ლო გი კა ის რა ელი ან თა ღმერ თი სა და ცულია:თვა ლი თვა ლი სა წილ და კბი ლი კბი ლი სა წილ. ქვე ტექ სტიც ნა თე ლია: თუ არ გა ნა ხორცი ელ ებს ის რა ელი თა ვი სი მფარ ვე ლი ღმერთის მსა ხუ რე ბას, სუ ლი ერ ად მოკ ვდე ბა და მკვლე ლი ფა რა ონი იქ ნე ბა, რო მე ლიც აბ რკოლებს კავ შირს ის რა ელ სა და იაჰ ვეს შო რის. ამიტ ომ ის და ის ჯე ბა იაჰ ვე სა ვე მი ერ კა ნო ნი ერი სას ჯე ლით: თუ ფა რა ონი უფ ალს სუ ლი ერ ად მო უკ ლავს პირ მშო შვილს, ანუ ის რა ელს, უფალ იც მო უკ ლავს ფა რა ონს მის პირ მშოს.
გა ვიხ სე ნოთ აღ თქმა უფ ლი სა აბ რა ამ ის ათვის მი ცე მუ ლი: „ეს მე ვარ, და აჰა, ჩე მი აღთქმაც: უამ რავ ხალ ხთა მა მა შე იქ მნე ბი!... მოგცემ შენ და შენს შთა მო მავ ლო ბას შე ნი მდგმურო ბის ქვე ყა ნას, ქა ნა ან ის მთელს ქვე ყა ნას სა მა რა დი სო სა კუთ რე ბად და თქვე ნი ღმერ თი ვიქ ნე ბი, ოღ ონდ და იც ავ ით ჩე მი აღ თქმა შენ და შენ მა შთა მო მავ ლო ბამ, თა ობ იდ ან თა ობ ამდე... რვა დღი სამ და იც ვი თოს თქვენ ში ყო ველმა მა მა კაც მა... „წი ნა და უც ვე თე ლი მა მა კა ცი, რო მელ საც არ და უც ვი თავს ჩუ ჩა მერ ვე დღეს, უნ და მო იკ ვე თოს თა ვი სი ხალ ხი დან, რად გან და არ ღვია ჩე მი აღ თქმა“ (დაბ.: 17, 4914).
რო დე საც მო სე მი დი ელ თა ქვეყ ნი დან ცოლშვი ლი ან ად ეგ ვიპ ტი სა კენ მი დის და ღა მის თევის დროს იაჰ ვე ეს ხმის თავს, იმ წამ სვე ირკვე ვა ცი ფო რას საქ ცი ელ ით, რა ტო მაც ეს ხმის მათ თავს თა ვად ის უფ ალი, რო მე ლიც მას, მო სეს, ის რა ელ ის, მი სი, ანუ უფ ლის წი ნა დაცვე თი ლი პირ მშოს გა მოყ ვა ნას ავ ალ ებს ეგ ვიპტუ რი ტყვე ობ იდ ან. ეს ელ ვის სის წრა ფით ხდება. მო სეს ცო ლი მი დი ელი მღვდლის შვი ლია,, რო მე ლიც მო სემ ეგ ვიპ ტი დან გა დახ ვე წილ მა და მალ ვა ში მყოფ მა შე ირ თო. მო სეს და ცი ფორას მი დი აში არა აქ ვთ აღ სრუ ლე ბუ ლი ის წე სი, რო მე ლიც ის რა ელი ან თა კა ნო ნით ევ ალ ებ ოდა
91 deniza sumbaZeese
მო სეს. წი ნა და უც ვე თე ლი შვი ლით, თა ვი სი უფ ლის წი ნა შე, თა ვი სი ხალ ხის გა მო სახ სნელად მი მა ვა ლი მო სე, თა ვი სი ვე ხალ ხის საღმრთო სჯუ ლით, თა ვის შვი ლი ან ად ირ აცხებო და სჯუ ლის დამ რღვე ვად და გან კვე თი ლად თა ვი სი ხალ ხის გან. ეს მო სე მაც იც ის და ციფო რა მაც. უფ ლი სა გან მი ღე ბუ ლი და ვა ლე ბის აღ სას რუ ლებ ლად მი მა ვა ლი უფ ლის მფარ ველო ბა ში ვერ იქ ნე ბა, თუ წი ნა და უც ვეთ ლი შვილით უფ ლის აღ თქმა აქ ვს დარ ღვე ული და მითუ მე ტეს ვერც იმ და ვა ლე ბის შემ სრუ ლე ბე ლი ვერ იქ ნე ბა, რო მე ლიც ხო რე ბის მთა ზე მი იღო გა მოცხა დე ბით უფ ლი სა გან. ამ იტ ომ უფ ალი თავს ეს ხმის მო სეს და იმ სას ჯე ლით ემ უქ რება, რო მე ლიც ამ და ნა შა ულ ის თვის არ ის მისგან და კა ნო ნე ბუ ლი. აღ იქ ვამს თუ არა უფ ლის თავ დას ხმას მო სე ზე, ცი ფო რა სტა ცებს ხელს წვე ტი ან ქვას, კაჟს, ჩუ ჩას წა აჭ რის შვილს, ფეხებ თან მი უგ დებს მო სეს და უფ ალ იც გა ეცლე ბა მას: ეტყვის ცი ფო რა მო სეს: „...სის ხლის სი ძე ხარ ჩე მი... სის ხლის სი ძე წინ დაც ვე თით“ (გამ.: 4, 2526). აქ უფ ალი და უნ დო ბე ლი ნადი რი ვით არ ის მო ვარ დნი ლი, რო მელ საც სისხლის სუ ნი სცემს და სის ხლი სწყუ რია, მაგ რამ ძა ლა ამ ორ ივე მხა რი სა და უნ დობ ლის მორჩი ლე ბა შია. ერ თი სა ინ ტე რე სო პა რა ლე ლი ასოც ირ დე ბა მე ფე თა წიგ ნე ბი დან ცი ფო რას ამ ეპ იზ ოდ თან. მო გეხ სე ნე ბათ, მე ფე ნი, ძველთა ძვე ლი გა გე ბით ნაც ვალ ნი არი ან უფ ლი სა თავ თა ვი ანთ ქვეყ ნებ ში. ის რა ელ ის პირ ვე ლი მე ფე, სა ული, და ვითს, მო მა ვალ მე ფე სა და წი ნას წარ მტყველს, და ახ ლო ვე ბი სა და მა ხეში გაბ მის მიზ ნით, სი ძედ გახ დო მას შეს თა ვაზებს: „მე ერ თი უბ ირი და უპ ოვ არი კა ცი ვარ“ – შე უთ ვლის და ვი თი მე ფეს შუ ამ ავ ალ თა პირით. მე ფე სა ული თა ვი სი ას ულ ის ათ ვის და ვითი სა გან მხო ლოდ ასი ფი ლის ტი მე ლის ჩუ ჩას ითხოვს, და და ვი თი სი ხა რუ ლით ას რუ ლებს ამ თხოვ ნას. წა იყ ვანს თა ვის თა ნა მებ რძო ლებს, ორ ას ამ დე წი ნა და უც ვე თელ ფი ლის ტი მელს ამ ოხ ოც ავს, და ხო ცი ლებს, ასს თუ ორ ას კაცს წა აჭ რის ჩუ ჩებს, და მი არ თმევს მე ფეს. ასე
გახ დე ბა და ვით წი ნას წარ მეტყვე ლი, მეფ სალმუ ნე და ქნარ ზე დამ კვრე ლი, „ერ თი უბ ირი და უპ ოვ არი კა ცი“, სი ძე ის რა ელი ან თა პირ ვე ლი მე ფი სა, მე უღ ლე მე ფის ას ულ ისა, მელ ქო ლასი. მაგ რამ და ვითს მელ ქო ლას მი ტო ვე ბაც მო უწ ევს და სა ულ ის ქვეყ ნი დან გა დახ ვე წაც. მელ ქო ლა საც გა უთხო ვე ბენ სხვა ქმარ ზე. მაგრამ რო ცა სა ული გარ და იც ვლე ბა და და ვი თი დაბ რუნ დე ბა თა ვის ქვე ყა ნა ში,, მას იმ ხე ლა სა ფა სუ რი აქ ვს გა ღე ბუ ლი მელ ქო ლას თვის, რომ მელ ქო ლას დაბ რუ ნე ბას ითხოვს მე ორე ქმრი სა გან. შე უთ ვა ლა სა ულ მე ფის ძეს: „მომე ცი ჩე მი ცო ლი მელ ქო ლა, რო მე ლიც ასი წინა და უც ვე თე ლი ფი ლის ტი მე ლით დავ წინ დე“ (2 მეფ. 3, 14). ვე რა ვინ აუნ აზღა ურ ებ და დავითს სა წინ დარს. „გაგ ზავ ნა კა ცი იშ ბო შეთ მა მელ ქო ლას წა მო საყ ვა ნად ქმრი სა გან, ფალ ტიელ ლა იშ ის ძი სა გან. წა მოჰ ყვა ქმა რი ქალს და გა მუდ მე ბით მოს ტი რო დაო ბა ხუ რი მამ დე“ (2 მეფ. 3, 1516).
ასი წი ნა და უც ვე თე ლი ფი ლის ტი მე ლის ეპიზ ოდი ერ თგვა რი გან მარ ტე ბა და ილ უს ტრაციაა წი ნა დაც ვე თის რე ლი გი ური მის ტი ურობ ისა. აქ სა ული თა ვი სი უფ ლის მი ბაძ ვით ასი ფი ლის ტი მე ლის სუ ლი სა და სი ცოცხლის სა ნაც ვლოდ მო ითხოვს ასი ფი ლის ტი მე ლის ჩუ ჩას. თვი თონ ხდე ბა ჯერ მფლო ბე ლი მა თი, შემ დეგ შემ წირ ვე ლი მა თი უფ ლი სათ ვის. წი ნადაც ვე თა არ ის რი ტუ ალი უფ ლის კუთ ვნი ლება ში გა დას ვლი სა და სა მუ და მო და კავ ში რე ბულო ბი სა უფ ალ თან.
სრუ ლი ად სა მარ თლი ან ად მი იჩ ნევს გრიგოლ რო ბა ქი ძე ებ რა ული წი ნა დაც ვე თის მისტე რი ას ამ ოს ავ ლად მთე ლი ებ რა ული რჯუ ლისა და ფსი ქო ლო გი ის გა გე ბი სას.
გრი გოლ რო ბა ქი ძის ეს უმ ნიშ ვნე ლო ვა ნე სი პი რა დი წე რი ლე ბი, რომ ლი თაც სა ოც არი სიღრმი თა და ემ ოცი ური ლან დშაფ ტე ბით იკ ითხება ავ ტო რის პი როვ ნუ ლი პორ ტრე ტი, შეკ რიბა და სულ ახ ლა ხანს, 2012 წელ ში, პირ ვე ლად გა მო აქ ვეყ ნა ფი ლო ლო გი ის მეც ნი ერ ებ ათა დოქ ტორ მა, ცნო ბილ მა მეც ნი ერ მა, ქნმა ეთ
92deniza sumbaZe ese
ერ ქავ თა რა ძემ. – და, მე ვფიქ რობ, გრი გოლ რო ბა ქი ძი სე ული ეს „შე საქ მი სა“, და „გა მოსვლა თას“ ბიბ ლი ურ პირ ველ წიგ ნებ თან და კავში რე ბუ ლი სრუ ლი ად უშუ ალო ში ნა გა ნი განგა ში, მთლი ან ად ბიბ ლი ის სიღ რმე ში ჩა ხედ ვის აუც ილ ებ ლო ბი სა და ყო ვე ლი ვეს გა შიფ რვი სა, კა ცობ რი ობ ის იმ ავე წყურ ვი ლის გან გრძო ბაა, რო მელ მაც გერ მა ნე ლი ფი ლო სო ფო სის, შელინ გის აზ როვ ნე ბა ში ამ ოხ ეთ ქა, ჯერ კი დევ მე18ე სა უკ უნ ის და სას რულს, გერ მა ნუ ლი უნ ივ ერ სი ტე ტის კედ ლებ ში: შეს წავ ლი ლი ყო ბიბ ლია რე ლი გი ის ფი ლო სო ფი ის ენ აზე. უფრო მე ტი: გვიჩ ნდე ბა სურ ვი ლი ჩვე ნი პი რა დი ში ნა გა ნი გან ცდის გახ მა მაღ ლა ვე ბი სა, რომ არა თუ ფი ლო სო ფი ურ ად შეს წავ ლი ლი, ბიბლია სა ერ თოდ არ არ ის დღემ დე სა თა ნა დოდ წა კითხუ ლი, და რაც მთა ვა რია, იგი ქარ თუ ლი ცნო ბი ერ ებ ით არ არ ის წა კითხუ ლი და გა ანალ იზ ებ ული! იმ ქვეყ ნი სა და ხალ ხის ცნო ბიერ ებ ით, რო მელ საც უშუ ალ ოდ ეხ ება ბიბ ლია, რო მელ თა ნაც ყვე ლა ზე სიღ რმი სე ულ ად არ ის და კავ ში რე ბუ ლი ებ რა ელი ხალ ხის ბიბ ლი ური ის ტო რია... ის, რაც არ ის წა კითხუ ლი და გაან ალ იზ ებ ული, მხო ლოდ საწყი სე ბია სა ჭი როებ ისა და აუც ილ ებ ლო ბი სათ ვის. ხო ლო თუ ბიბ ლია სა თა ნა დოდ არ არ ის წა კითხუ ლი. ბუნებ რი ვია, ვერც ის კითხვა იქ ნე ბა დას მუ ლი სა თა ნა დოდ კა ცობ რი ობ ის მი ერ, რა ტომ იდ ევნე ბა ებ რა ელი ხალ ხი ყვე ლა ქვე ყა ნა ში და ყველა დროს. ეს კითხვა ილია ჭავ ჭა ვა ძემ დას ვა მე19 სა უკ უნ ის ბო ლოს, 1886 წელს, ებ რა ულ ფე ნო მენ თან მი მარ თე ბა ში:
„...აზი ასა თუ ევ რო პა ში, აფ რი კა სა და ამ ერიკ აში, ყველ გან ერ თი და იგ ივე ბე დი სდევ ნი და ებ რა ელ თა უბ ედ ურს ერ სა... ამ დე ნი ხა ნია, ეს ერი მოგ ზა ურ ობს მთელს დე და მი წის ზურ გზე და ამ ხნის გან მავ ლო ბა ში არა ყო ფი ლა ის ეთი სა ტან ჯვე ლი, რო მე ლიც ებ რა ელ ებს არ გა მოეც ად ოს... სდევ ნიდ ნენ ებ რა ელ ებს, ვი თარ ცა ერს, სდევ ნიდ ნენ – ვი თარ ცა თა ვი სე ბუ რი სა და გან სა კუთ რე ბუ ლის რჯუ ლის მა ღი არ ებ ელთ, სდევ ნიდ ნენ ვი თარ ცა უს ამ არ თლო ეკ ონ ომ
იკ ური წეს წყო ბი ლე ბის წარ მო მად გე ნელთ და სხვა ერ თა ეკ ონ ომ იკ ურ მჩაგ ვრე ლებს. მდევნე ლე ბი ხან ერ თს სა ბუთს აძ ლევ დნენ უპ ირატ ეს ობ ას, ხან მე ორ ეს და არ ას დროს დამცხრა ლა სი ძულ ვი ლი ებ რა ელ თად მი... ეხ ლაც კი, რო დე საც ეგ ოდ ენს ჰღა ღა დე ბენ კაც თმოყვა რე ობ აზე...
ამ ის მი ზე ზი ერ ოვ ნუ ლი სი ძულ ვი ლი და რე ლი გი ური ფა ნა ტიზ მი კი არ არ ის, არ ამ ედ ეკ ონ ომ იკ ური ძლი ერ ება ებ რა ელ თა კა პი ტალის ტე ბი სა, რო მელ თა ხელ ში აც გროვ დე ბა აუარ ებ ელი სიმ დიდ რე საფ რან გე თი სა, გარ მანი ისა და სხვა სა ხელ მწი ფო ებ ისაო... ამ გა რემო ებ ას კი ექ ნე ბა არა მხო ლოდ ეკ ონ ომ იკ ური მნიშ ვნე ლო ბა, არ ამდ პო ლი ტი კუ რიც.. და თუ ებ რა ელ თა ეკ ონ ომ იკ ურ გაძ ლი ერ ებ ას თა ვის დრო ზე არ შე ვებ რძო ლე ბით, კა პი ტა ლი შე იქმნე ბა ყვე ლა სა ხელ მწი ფო ებ ზე უფ რო ძლი ერი და სა ში შიო. კა პი ტა ლის ხელ ში მო ექ ცე ვა ბე დი და უბ ედ ობა ერ თა და მე ფე თაო...
რა საკ ვირ ვე ლია, ეს გა რე მო ება მე ტად საფიქ რე ბე ლია“ (ილია ჭავ ჭა ვა ძე, 1886 წე ლი, თხზუ ლე ბა თა მეცხრე ტო მი, გვ. 4650).
რო გორც ცნო ბი ლია, ებ რა ელ თა გან კა ცობრი ობ ის ხსნის მი სი ად გან მარ ტა ჰიტ ლერ მა გერ მა ნი ის მი სია და ის სა ში ნე ლი დევ ნა ებ რაელი ხალ ხი სა, რო მე ლიც მან გა ნა ხორ ცი ელა მე ორე მსოფ ლიო ომ ის დროს, იყო კულ მი ნაცია ებ რა ელ თა მსოფ ლიო დევ ნი სა. სპე ცი ალის ტე ბი წე რენ, რომ მსოფ ლი ოს სი ონ ის ტუ რი მოძ რა ობ ის წარ მო მად გენ ლე ბი, რომ ლე ბიც ებ რა ული სა ხელ მწი ფო ებ რი ობ ის აღ დგე ნაზე ოც ნე ბობ დნენ, და ინ ტე რე სე ბულ ნი იყ ვნენ გერ მა ნელ თა სი სას ტი კით, რა თა უცხო ქვეყნებ ში ცხოვ რე ბას მიჩ ვე ული ებ რა ელ ებ ისათ ვის გა ემ ძაფ რე ბი ნათ სურ ვი ლი თა ვი ანთ ის ტო რი ულ ქვე ყა ნა ში დაბ რუ ნე ბის. მე ორე მსოფ ლიო ომ ში გერ მა ნუ ლი ფა შიზ მით განხორ ცი ელ ებ ულ მა ებ რა ელ თა დევ ნაწა მე ბამ შეც ვა ლა მთე ლი მსოფ ლი ოს და მო კი დე ბულე ბა ებ რა ელი ხალ ხი სად მი და შეც ვა ლა მთელი მსოფ ლიო. ან ტი სე მი ტიზ მი გა მოცხად და
93 deniza sumbaZeese
და ნა შა ულ ად უდ ან აშა ულო ებ რა ელი ერ ის მი მართ და მსოფ ლიო გარ და ის ახა ებ რა ელი ერ ის დამ ცვე ლად. 1949 წელს ოფ იცი ალ ურად და ფუძ ნდა ის რა ელ ის აღ დგე ნი ლი სა ხელმწი ფო.და აი, მსოფ ლი ოს უდ იდ ესი მეც ნი ერი, ალ ბერტ აინ შტა ინი, ზუს ტად 1949 წელს, თავის წე რილ ში სო ცი ალ იზ მის შე სა ხებ, ერთ თავის მო სა უბ რეს შეს ჩი ვის ახ ალი, ანუ მე სა მე მსოფ ლიო ომ ის სა შიშ რო ებ აზე და დას ძენს, რომ ეს ომი მხო ლოდ მთე ლი კა ცობ რი ობ ის გა მა ნად გუ რე ბე ლი შე იძ ლე ბა იყ ოს. ეინ შტე ინი არ გვიმ ხელს მო სა უბ რის ვი ნა ობ ას, რო მე ლიც დი დი მეც ნი ერ ის შეშ ფო თე ბას უდ რტვინ ვე ლი შე კითხვით პა სუ ხობს: „–კი მაგ რამ, რა ტომ გაწუ ხებთ კა ცობ რი ობ ის გა ნად გუ რე ბა?!“
ეინ შტე ინი შე ეც დბა ახ სნას მო სა უბ რის ეს შე მაშ ფო თე ბე ლი შე კითხვა და გვეტყვის, რომ მი სი მო სა უბ რის აზ როვ ნე ბა, ეს იყო ში ნა განწო ნას წო რო ბა და კარ გუ ლი ად ამი ან ის აზ როვნე ბა. ასე იყო თუ ისე, მე ოცე სა უკ უნ ის მე ორე ნა ხე ვარ ში, სა უკ უნ ის და სას რულს, ჩვენ მივი ღეთ ეპ ოქა, რო მელ ზე დაც ილია ჭავ ჭა ვა ძე სა უკ უნ ით ად რე გვაფ რთხი ლებ და: ებ რა ელი კა პი ტა ლის ტე ბის ხელ ში აღ მო ჩე ნი ლი მსოფლიო პო ლი ტი კუ რი მმარ თვე ლო ბა, მი ვი ღეთ მსოფ ლი ოს სა იდ უმ ლო ებ რა ული მთავ რო ბა, ანუ რო გორც ცნო ბი ლი ამ ერ იკ ელი პო ლი ტოლო გი, დოქ ტო რი ჯონ კო ლე მა ნი და წერს: ე.წ. „სა მას თა კო მი ტე ტი“ და შეთ ქმუ ლე ბა კა ცობ
რი ობ ის წი ნა აღ მდეგ შუ რის ძი ებ ად იმ მსოფლიო დევ ნი სა, რო მე ლიც გა და იტ ანა ებ რა ელმა ხალ ხმა მთე ლი თა ვი სი ის ტო რი ის მან ძილზე. „გახ სოვ დეთ, შუ რის მა ძი ებ ელი ღმერ თია თქვე ნი ღმერ თი“ – არა ერ თგზის აფ რთხილებს უფ ალი თა ვის ხალ ხს მო სეს ხუთ წიგ ნეულ ში. ეს შუ რის ძი ება მსოფ ლი ოზე კა ცობ რიობ ას ევ ლი ნე ბა უკ ვე სა უკ უნ ის და სას რულს, მსოფ ლი ოს ახ ალი წეს რი გის სა ხით, რომ ლის ნამ დვი ლი არ სიც სპონ ტა ნუ რად აყ ოლ ილი მთე ლი კა ცობ რი ობ ის თვის გა უც ნო ბი ერ ებელია. მოტყუ ებ ული მსოფ ლიო სა ზო გა დო ებრი ობა თა ვი სი პლა ნე ტა დე და მი წით მიჰ გავს ურ ემ ზე შედ გმულ უპ ატ რო ნო ქვევ რში შეყრილ ხო რაგს, რო მელ საც აზ როვ ნე ბა არა აქ ვს და ვერ ხვდე ბა, რომ ურ ემი გა და საბ რუ ნე ბელ გზა ზეა შე ყე ნე ბუ ლი...
მსოფ ლი ოს ახ ალი წეს რი გის გა უც ნო ბიერ ებ ლო ბას სა ქარ თვე ლო ში უს ათუ ოდ განსაზღვრავს მოწყვე ტი ლო ბა ქარ თუ ლი ცნობი ერ ებ ისა მსოფ ლი ოს პო ლი ტი კუ რი პრო ცესე ბი დან და მოწყვე ტი ლო ბა ბიბ ლი ის ცოდ ნისა გან ათე ის ტურ სა გან მა ნათ ლებ ლო ეპ ოქ აში, რაც შე სა ნიშ ნა ვად აქ ვთ გათ ვლი ლი ალ ან დალა სის მემ კვიდ რე თა დღე ვან დელ წარ მო მადგენ ლებს.
(გაგრძელება შემდეგ ნომერში)
მარეთიდამართლები
წე რილს ვუძ ღვნი ოლ ადა ური ის სა შუ ალო (სა ჯა რო) სკო ლის და არ სე ბის 100 წლის თავს
მა რე თის ხე ობა მდე ბა რე ობს აჭ არ ის არ სამხეთაღ მო სავ ლეთ (შუ ახ ევ ის რაიონი) ნა წილ ში.
ბუ ნე ბის ჯა დოს ნურ ფუნ ჯს ზღაპ რუ ლად მოქარ გავს მი სი რე ლი ეფი არ სი ან ის ქე დი დან სოფელ ოქ რო პი ლა ურ ის ბო ლომ დე, სა დაც ჩი რუხის წყა ლი აჭ არ ის წყალს მარ ცხნი დან შე ერ თვის.
მა რე თის ხე ობ ის რე ლი ეფი (ტე რი ტო რია) წარ მოდ გე ნი ლია და ბალ ზე, სა შუ ალო და მა ღალზე მთახე ობ ათა ერი ოზი ული რე ლი ეფ ით,სა შუალო სი მაღ ლის მთი ანი რე ლი ეფ ის სი ჭარ ბით.
მა რე თის ხე ობ ის ძი რი თა დი ორ ოგ რა ფი ული ერ თე ულ ებია: აღ მო სავ ლე თით – არ სი ა ნ ის ქე დი, სამ ხრე თით – შავ შე თის ქე დი და ჩრდი ლო ეთ იდან ხი ხანჩი რუ ხის (შერ თუ ლის) ქე დი.
აჭ არაშავ შე თის მთა გრე ხი ლის სა შუ ალო სიმაღ ლე 2,500 მეტ რია. მი სი ჩრდი ლო შტო (განტო ტე ბე ბია)ქე დე ბია მა ჭა რუ ლი (მი სი ბო ლო ნაწი ლი საყ ვრი ის ქე დი თაა ცნო ბი ლი), სა ნა ლი ის, გუ ში ნა რი ის, კა რა პე ტის, ტბე თის, წი ნა ვე ლას.
ხი ხანჩი რუ ხის (შერ თუ ლი) ქე დი არ სი ან ის მთა გრე ხილს და სავ ლე თით გა მო ეყ ოფა და მისი სიგ რძე 30 კი ლო მეტ რია. იგი მი ემ არ თე ბა აღმო სავ ლე თი დან და სავ ლე თით და ბო ლოვ დე ბა შუ ახ ევ ის რაიონულ ცენ ტრებ თან, მდ.აჭ არ ისწყლი სა და მდ. ჩი რუ ხის წყლის ხერ თვის ში.ხიხანჩირ ხის ქე დის რე ლი ეფი მარ ტი ვია, არ აქ ვს შტოქე დე ბი, მის თხე მებ ზე გან ვი თა რე ბუ ლია
მო ვა კე ბუ ლი სა ფე ხუ რე ბის სის ტე მა, წყე ბა; გამო ირ ჩე ვა მცი რე რა ოდ ენ ობ ის ში დაწყლე ბით.
აჭ არაშავ შე თის ქე დის მწვერ ვა ლე ბია: სანა ლია – 2 691მ. კა რა პე ტი – 2 661მ. შამ ბა ლე თი – 2 695მ. ნა ომ არი – 2 415მ. წი ნა ვე ლა – 2 194მ. ღო მა – 2 369მ. უმ აღ ლე სი მწვერ ვა ლია –ხე ვა(ჰევა) – 2 812მეტ რიი ზ. დ.
აჭ არაშავ შე თის ქე დის ჩრდი ლო ფერ დობი, მდი ნა რე ჩი რუ ხის წყლის შე ნა კა დე ბით, დანა წევ რე ბუ ლია უფ რო მცი რე ორ თოგ რა ფი ულ ერ თე ულ ებ ად ხე ობ ები (ტო მა შე თი, სა ნა ლია, წი თე ლაკ ლდე, ღრმა ღე ლე, კი დო ბა ნა, ხე ვი, მოდუ ლი...) გა მო ირ ჩე ვა ღრმა და ვიწ რო ცი ცა ბო ღარ ტა ფე ბით, კლდეკა ნი ონ ებ ით (გუნ და ურიქი ძი ნი ძე ებ ის, ლო მა ნა ურწყა რო სუბ ნის, პა პოშვი ლე ბიჯუ მუ შა ურ ის, დე ლი კი დო ბა ნას, ქუ თაურდევ თა ბა გის, დარ ჩი ძე ბიტო მა შე თის) და მას მა რე თის ტე რი ტო რი ის დი დი ნა წი ლი უჭ ირ ავს.
ვა ხუშ ტი ბაგ რა ტი ონი აჭ არაშავ შე თის ქე დს ასე ახ ასი ათ ებს: „და არს ესე შავ შე თი ტყი ანი, გო რიმთი ანი, ღე ლე – ღრან ტოიანი,იწ რო და მაგა რი“... (სა ქარ თვე ლოს გე ოგ რა ფია, თბი ლი სი, 1904 წ. გვ. 225.)
მა რე თის აღ მო სავ ლე თით სამ ხრე თი დან შემო დის არ სი ან ის ქე დი, რომ ლის უმ აღ ლე სი მწვერ ვა ლია კენ ჭი ანი – 2992 მ. (3002 მ.) მას გამო ეყ ოფა გან ტო ტე ბა ხი ხან ჩი რუ ხის (შე რი თულის) ქე დი, წყალ გამ ყო ფი მდი ნა რე ჩი რუ ხისწყალ სა და მდ. ხი ხანსხალ თა შო რის, რომ ლის ფერ დო ბე ბი ნაკ ლებ და ნა წევ რე ბუ ლია. მი სი მწვერ ვა ლე ბია მა ღალ მთა – 2 515 მ. ცხე ნი საძო ვა რი – 1 588მ. ფურ ტიო – 1 560მ. შტვი რი – 1 463მ.
მა რე თის ხე ობ ის ტე რი ტო რი ის ათ ვის გე ომორ ფო ლო გი ური პრო ცე სე ბი დან აღ სა ნიშ ნა ვია: ერ ოზი ები, მეწყე რე ბი, ზვა ვე ბი, ქვა თაც ვე ნა, დე ნუ და ცია, რა მაც ბევ გან რე ლი ეფ ის პირ ვე ლადი სა ხე მკვეთ რად შეც ვა ლა. მეწყრუ ლი მოვ ლენე ბის მკა ფიო მა გა ლი თე ბია: ოლ ადა ურჯუ მუშუ ურ პა პოშ ვი ლე ბის ფლა ტე ებ ის ფორ მა სამწუ ხა როდ, ეს პრო ცე სე ბი ახ ლაც მე ორ დე ბა, ამ ის შე დე გია შუბ ნის, წყა რო სუბ ნის, ქი ძი ნი ძე ებ ის, ცი ნა რე თის ფლა ტე ები.
werilebi
vaxtang
makaraZe
95 vaxtang makaraZewerili
რე გი ონ ში მკა ფი ოდ გა მო იყ ოფა რე ლი ეფ ის ან ტრო პო გე ნუ რი ფორ მე ბი, რო მელ თა გე ნე ზის და კავ ში რე ბუ ლია სა მე ურ ნეო და ტექ ნი კურ საქმი ან ობ ას თან. არ აგ ეგ მა ზო მი ერ მა მი წათ მოქ მედე ბამ, მე სა ქონ ლე ობ ამ, გზე ბის გაყ ვა ნამ ტყის სა ფა რის გა ჩეხ ვამ გა მო იწ ვია სტი ქი ური მოვლე ნე ბი, რა საც 1971 წლია 1112 თე ბერ ვალს ოლ ადა ორ ში, წაბ ლა ნა ში. ქი ძი ნი ძე ებ ში მოჰ ყვა ად ამი ან თა მსხვერ პლი, სა ხელმ წი ფო და პი რა დი შე ნო ბანა გე ბო ბე ბის ნგრე ვა, პი რუტყვი სა და ქო ნე ბის ზა რა ლი.
მა რე თის მდი ნა რე ებ ის ნგრე ვი თი ზე მოქ მედე ბა მე ტად და მა ხა სი ათ ებ ელი მოვ ლე ნა, გა ნასა კუთ რე ბით გა ზაფხულ ზე, თოვ ლის დნო ბი სა და შე მოდ გო მა ზე, ინ ტენ სი ური წვი მე ბის პე რიოდ ში, რა საც ხელს უწყობს ფერ დობ თა დი დი დახ რი ლო ბა, მცე ნა რე თა სა ფა რის გა ჩეხ ვა, დამრე ცი ნი ად აგ ებ ის მოხ ვნა, რაც იწ ვევს დრო ებ ით ღვარ ცო ფებს, რა საც აჭ არ აში სელ გაჰს უწ ოდებ ენ.
მა რე თის ხე ობ ის გე ოგ რა ფი ულ მა მდე ბა რეობ ამ თა ვი სე ბურ მა ორ ოგ რა ფი ამ(ქე დე ბის შემორ კალ ვამ) და შა ვი ზღის გავ ლე ნის შე სუს ტებამ (100120 კი ლო მეტ რის და შო რე ბამ) გა ნა პირო ბა აჭ არ ის ზღვის პი რე თის ტე ნი ანი სუბ ტროპი კუ ლი ჰა ვი სა გან გან სხვა ვე ბუ ლი რამ დე ნი მე კონ ტი ნენ ტუ რი სა ხეს ხვა ობ ის წარ მოქ მნა. ჩირუ ხის წყლის ქვე მო წელ ში ზაფხუ ლი ცხე ლია, შე მოდ გო მა თბი ლია, ზამ თა რია კი ცი ვია. უხ ვად მო დის თოვ ლი, რომ ლის სის ქე სა შუ ალ ოდ მერყე ობს ბარ ში 12 მ. მთა ში 45 მის ფარ გლებ შია და მო სახ ლე ობ ას სე რი ოზ ულ პრობ ლე მებს უქმნის.
ნა ლე ქე ბის მაქ სი მუ მი რა ოდ ენ ობა შე მოდ გომაზამ თარ ში მო დის და მდი ნა რე ჩი რუ ხის წყლის აუზ ში მი სი წლუ რი რა ოდ ენ ობა ცვა ლე ბა დობს 1 000დან 1 700მმმდე, ემ ორ ჩი ლე ბა ვერ ტი კალურ ზო ნა ლო ბას. ზაფხულ ში, იშ ვი ათ ად იცის სეტყვა. მა რე თის ხე ობ ის ტე რი ტო რია მი ეკუთ ნე ბა სუბ ტრო პი კულ ნო ტი ოჰ ავ ის ოლ ქს და მო იც ავს ჰა ვის სამ ტიპს: 1. საკ მა ოდ ტე ნიანს, მშრალს – ცხე ლი ზაფხუ ლი ზო მი ერ ად თბი ლი ზამ თრით. 600დან 1 000 მეტ რამ დე ზ.დ; 2. ტე ნიანი ჰა ვა, ზო მი ერ ად თბი ლი ხან გძლი ვი ზაფხულით, ზო მი ერ ად ცი ვი ზამ თრით 1 000დან 2 000 მეტ რამ დე ზ.დ.; 3. ტე ნი ანი ჰა ვა,მოკ ლე, გრი ლი ზაფხუ ლით, ხან გძლი ვი ცი ვი ზამ თა რით, 2 000 მეტ რის ზე ვით ზ. დ. რე გი ონ ის ჰა ვი სათ ვის დამა ხა სი ათ ებ ელია მკაც რად გა მო ხა ტუ ლი სე ზონუ რი ხა სი ათი.
ში გა წყლე ბი
მა რე თის ხე ობ ის ერ თა დერ თი და მთა ვა რი მდი ნა რეა ჩი რუ ხის წყა ლი, რო მე ლიც შა ვი ზღვის აუზს გა ნე კუთ ვნე ბა და მდ. აჭ არ ის წყალს შე ერთვის მარ ცხე ნა მხრი დან სო ფელ ოქ რო პი ლა ურის ბო ლოს.
მდი ნა რე ჩი რუ ხის წყა ლი სათ ვეს იღ ებს აჭარაშავ შე თის ქე დის საწყი სი ჩრდი ლო ფერ დობე ბი დან და არ სი ან ის ქე დის მწვერ ვალ კენ ჭაულ ის და სავ ლე თი ფერ დო ბის თხე მი დან, მო ვაკე ბულ ად გი ლე ბი დან, შავ წყა ლა წყა როს სა ხელწო დე ბით. ბი ნუ ლი სა შუ ალო სი დი დის ლო დე ბის შო რის ხმა ურ ით გა მო ქუხს ცი ვი, სუფ თა ან კა რა წყა როს წყა ლი, რომ ლის ნახ ვა ად ამი ანს ერთ სიამ ტკბილ ბას ან იჭ ებს.ტე რი ტო რია მთლი ან ად ალ პუ რი მდე ლოა მრა ვა ლი სა ხე ობ ის ბა ლა ხით შემ კუ ლი. აი, ბუ ნე ბის ძა ლა! სა ინ ტე რე სოა მთის უმ აღ ლეს თხემ ზე სა იდ ან, რო გორ იკ რი ბე ბა ანკა რა წყა როს წყა ლი?! ალ ბათ, ნა ლე ქე ბის სი უხვით. შავ წყა ლას ორ ივე მხრი დან უერ თდე ბა წყარო ები მთა ჯი ნა ლი დან უმ ეტ ეს ად მთა ჩი რუ ხიდან, ამ იტ ომ აცა მდი ნა რემ მი იღო სა ხელ წო დე ბა ჩი რუ ხის წყა ლი. მდი ნ არე ჩი რუ ხის წყა ლის სა თავე 2 800 მეტ რზეა ზ.დ. სიგ რძე 37 კი ლო მეტ რით აღ წევს, აუზ ის ფარ თო ბი 344კვ, კი ლო მეტ რია. ვი ნა იდ ან აჭ არაშავ შე თის ქე დი უფ რო მა ღა ლია, ტყი ანია, შე ნა კად თა მე ტი რა ოდ ენ ობა მარ ცხნიდან აქ ვს. მა გა ლი თად: მე თევ ზია ღე ლე, სა ნა ლიის წყა ლი, მა ხა ლა კი ძე ებ ის ღე ლე, ღრმა ღე ლე, ლელ ვა ნის ღე ლე, წე ლა თის ღე ლე, ტო მა შეთმაჭა რუ ლის ღე ლე, დევ თა ბა გის ღე ლე, კა რიტყის ღე ლე, თა მარ ჭა ლის ღე ლე, ჩი ხურ ყა ნის ღე ლე, ჩარ ხის ღე ლე, ნა ფეტ ვრის ღე ლე, ბალ ვა ნის წყალი, სო ლის ხე ვის ღე ლე, მდ. ტა ბე თის წყა ლი.
ჩი რუ ხის წყლის მარ ჯვე ნა შე ნა კა დე ბია: კვესავ რის ღე ლე, კი რი ღე ლე, იაკ უბა ურ ის წყა ლი, კო ბა ლა თის წყა ლი, წიფ ლნა რის ღე ლე, მომ წვრის ღე ლე, გორ გივ ლის ღე ლე, გუნ და ურ ის ღე ლე, უმ ეტ ეს ობა წყალ მცი რე, ან პე რიაოდული შე ნაკა დია მდ.ჩი რუ ხის წყლი სა.
ყუ რადღე ბას იმ სა ხუ რებს მდ. სა ნა ლი ის წყალი, რო მე ლიც მთის ტი პის მძლავ რი მდი ნა რეა იგი ქმნის 7080 მეტ რის სი მაღ ლის წყალ ვარდნილს რომ ლის შხე ფე ბი ულ ამ აზ ეს სა ნა ხა ობ ას შლის. ეს წყალ ვარ დნი ლი სა ნა ლის მთის ჩრდილოდა სავ ლე თი ფერ დო ბის და მეწყვრვამ წარმოშ ვა. მთის ფერ დო ბი დე ნე და ცი ური პრო ცე სებით მკვეთ რად გა შიშ ვლე ბუ ლია, 120150 მეტ რი
96vaxtang makaraZe werili
სი მაღ ლის, 400500 მეტ რი სი გა ნის სხვა დას ხვა ფე რი სა და სი მაგ რის ამ გე ბი ქა ნე ბის, ფერ დობები დან მრა ვა ლი პა ტარპა ტა რა წყა რო ები (მინერ ლუ რი) გად მო ედ ინ ება, რეცხავს წვრილ მარცლო ვან მა სა ლას, რაც ჩა მო აქ ვს მთის ძი რას ვაკე ზე, რო მე ლიც ყვე ლა მხრი დან შე მაღ ლე ბუ ლი, ამ იტ ომ აც პა ტა რა ტბე ბია წარ მო შო ბი ლი. ტბე ბი ზოგ ჯერ შრე ბა ზაფხუ ლო ბით და ტო ვებს თეთრი ფე რის, ლა ქებს, ამ იტ ომ ამ ტე რი ტო რი ას მოსახ ლე ობ ამ „სა მა რი ლო“ს სა ხე ლი შე არ ქვა. დავა კე ბა ზეა ჩა მონ გრე ული კლდის დი დი ლო დე ბი, რაც წარ მოქ მნილ მა დიდ მა ნი აღ ვარ მა ვერ გა დაიტ ანა და ად გილ ზე დარ ჩა პა ტა რე ბი ცეკ ვათამაშს მარ თა ვენ ლო დე ბის სწორ ზე და პირ ზე. სანა ლი ის მთი დან წარ მოქ მნილ მა დიდ მა მეწყე ერმანა შალ მა მა სა ლამ, მდი ნა რის წყა ლუხ ვო ბამ, ხე ობ ის მკვეთ რმა დახ რი ლო ბამ გა ნა პი რო ბა – ერ თად გად მო ეტ ანა მი წა და ქვა ღორ ღი,რაც ვერ და იტია შუ აგ ორ ას თან მარ ჯვნივ მოხ ვე ულ მა ვიწ რო ხე ობ ამ, გზა პირ და პირ და ბალ სე რის კენ გა არ ღვია იგი და ეშ ვა მკვეთ რად დახ რილ ფერდობ ზე, გა და რეცხა მი წის რბი ლი ქა ნე ბი, წარ მოაჩ ინა კლდო ვა ნი და ქა ნე ბა, რა ზე დაც ყურ თი სონის ჩან ჩქე რი „ნა ვარ დობს“ მრა ვა ლი სა უკ უნეა და ის ვრის შხე ფებს. მარ ჯვნივ დარ ჩა მდი ნა რის ძვე ლი კა ლა პო ტი და მთე ლი მთა 900 მეტ რის სიმაღ ლის „შუ აგ ორა“.
მდი ნა რე სა ნა ალ ის ძველ კა ლა პოტ ში ბევრ დი დი ზო მის ქვის ლო დე ბია, გაპ რი ალ ებ ულმოლე სი ლი ზე პი რით, რაც წარ სულს ინ ტენ სი ურ ერ ოზი ულ მოქ მედ ება ზე მიგ ვა ნიშ ნებს, რომ ეს ლო დე ბი მდი ნა რემ „ზი და“ დაღ მარ თზე, მაგ რამ და ვა კე ბა ზე ვე ღარ „ზი და“ და იქ დაგ ვი ტო ვა თავის „ნა მუ შე ვა რი“.
მა რე თის ხე ობ ის მდი ნა რე ები მი ეკ უთ ნე ბი ან შე რე ული საზ რდო ობ ის ტიპს. ძი რი თა დად საზრდო ობ ენ ნად ნო ბი თოვ ლი სა და წვი მის წყლე ბით აგ რეთ ვე წყა რო ებ ითა და გრუნ ტის წყლე ბით.
მთა ჩი რუხ ში მრა ვა ლი პა ტა რა ფარ თო ბი სა და მცი რე სიღ რმის ტბაა, რომ ლე ბიც ცნო ბი ლია ჩი რუ ხის იაილ ებ ის ტბე ბის სა ხე ლით. მათ გან აღსა ნიშ ნა ვია გა სა ლი ან ის ტბა, რო მე ლიც ტა ფობში ლივ ლი ვებს. ირ გვლივ წიწ ვი ანი ულ ამ აზ ესი ტყე აკ რავს და საზ რდო ობს ნა ლე ქე ბის წყლებით.ზაფხუ ლო ბით იაილ ებ იდ ან მი დი ან დამ სვენებ ლე ბი, პიკ ნი კებს აწყო ბენ. მო შო რე ბით, ოლადა ურდღვა ნის ჩი რუხ ში, პიკ ნი კებს აწყო ბენ. ჩი რუხ ში, ჯი ნალ ში, სა ნა ლი ასა თუ სხვა მთებ ში, ჩა დაბ ლე ბულ მობ ტყე ლე ბულ ად გი ლებ ზე მცირე ფარ თო ბის ჭა ობ ებია, ჩი რუ ხის წყა ლი და სა
ნა ლი ის წყა ლი გა მო ყე ნე ბუ ლია ჰიდ რო ენ ერ გი ის წყა როდ, აგ ებ ულია სა ნა ლიაჩი რუ ხის ჰე სი. 2014 წელს და იწყო გვი რა ბის მშე ნებ ლო ბა ხი ხანჩირუ ხის ქე დის ქვეშ, სო ფელ მა ხა ლა კი ძე ებ ში რაბა თის უბ ან ში, მდ.ჩი რუ ხის წყა ლი გა და ვა ხი ხანსხალ თის ხე ობ აში 7,5 კი ლო მეტ რის სიგ რძის გვი რა ბის მეშ ვე ობ ით, შემ დეგ ორ ივე მდი ნა რის წყა ლი 9,6 კი ლო მეტ რით შეუერთდება აჭ არ ისწყალს სო ფელ დი და ჭა რას თან.
სა სარ გებ ლო წი აღ ისე ული
წი აღ ისე ულ ის სი უხ ვით და მრა ვალ ფე როვ ნებით საკ მა ოდ მდი და რია მა რე თის ხე ობა
აჭ არაშავ შე თის ქე დის ჩრდი ლო ფერ დობზე,მდი ნა რე ებ ისტბე თის, მო დუ ლის წყლის, სანა ლი ის, ჩი რუ ხის წყლის, ხე ობ ებ ის ვულ კა ნურ შრე ებ ში გა მოვ ლე ნი ლია ფე რა დი, ძვირ ფა სი, იშვი ათი მად ნე ულ ის (ოქ როს, ვერ ცხლის, სპი ლენძის, ალ უმ ინ ის, თუ თის, ტყვი ის, მო ლიბ დე ნის) წი აღ ისე ული. ამ მხრივ გან სა კუთ რე ბით გა მოირ ჩე ვა გუდ ნაზე კა რის, მთა ღო მას და უჩ ამ ბის მად ნი ანი ვე ლი.
სა შე ნი მა სა ლე ბი დან აღ სა ნიშ ნა ვია სა ნა ლი ის და ცი ტი და ან დე ზი ტი, რაც გა მო იყ ენ ება შე ნობის მო სა პირ კე თებ ლად ფი ლე ბის წარ მო ებ აში.
არ სი ან ის ქე დის და სავ ლეთ ფერ დობ ზე, მთა ჩი რუხ ში არ ის ოპ ალ იზ ებ ული ხის (გაქ ვა ვე ბუ ლი წიფ ლის, ფიჭ ვის) გა მო სა ვა ლი, ად გი ლობ რი ვი მო სახ ლე ობა მას „მა სათ“ უწ ოდ ებს, რაც გა მოიყ ენ ება ცე ლის (თირ ფნის), ნამ გლის, ნა ჯა ხის პი რის გა სა ლე სად, ას აწყო ბად. ამ ჟა მად მა სა თი ხე ლოვ ნუ რად, ქარ ხნუ ლი წე სით დამ ზა დე ბულმა, სა ლეს მა ქვამ შეც ვა ლა, მა გა რამ იგი ხა რისხით ბუ ნებ რივ სა ლეს ქვას ვერ შედ რე ბა. სამშე ნებ ლო მა სა ლე ბი დან აღ სა ნიშ ნა ვია კირ ქვა, რო მე ლიც მო იპ ოვ ება სო ფელ დარ ჩი ძე ებ ის აღმო სავ ლე თითკი რი ღე ლე ში, მი სი ხსნა რით არ ის ნა შე ნი „მყა რად მა გა რი“ XIII სა უკ უნ ის შე სა ნიშნა ვი არ ქი ტექ ტუ რი ული ძეგ ლი „სხალ თის ეკ ლესია“ (გუ რამ ხო მე რი კი, ტა რი ელ ტუს კია „აჭ არიის გე ოლ ოგი ური აგ ებ ულ ება და სა სარ გებ ლო წი აღ ისე ული“, გვ. 55).
ხი ხანჩი რუ ხის ქე დის თერ ნა ლის უბ ან ში, სოფელ გო რის აღ მო სავ ლე თით, არ ის სამ შე ნებ ლო ძვირ ფა სი ქვის კა რი ერი, რომ ლის მა სა ლი თაც, ჩვე ნი აზ რით აგ ებ ულია სხალ თის ეკ ლე სი. ადგილ ზე, თერ ნალ ში, დღე საც შე მო ნა ხუ ლია ქვის ლო დე ბის ნა თა ლი ნარ ჩე ნი წვრი ლი მა სა.
97 vaxtang makaraZewerili
მი ნე რა ლუ რი წყლე ბი
მა რე თის ხე ობა მდი და რია მი ნე რა ლუ რი წყლე ბით. უმ ეტ ეს ობა პერ სპექ ტი ულია სამ კურნა ლოპრო ფი ლაქ ტი კუ რი გა მო ყე ნე ბის თვალსაზ რი სით.
მათ გან აღ სა ნიშ ნა ვია:უჩ ამ ბა – სო ფელ სა მო ლე თის ტე რი ტო რი
აზე არ ის უბ ანი ჭა ლის ხე ვი, სა დაც გა მო ედ ინ ება სულ ფა ტუ რიკალ ცი უმ ინი ანი, მე6 ჯგუ ფის, მინე რა ლუ რი წყა რო. 1989წ. და იწყო მი სი ჩა მოს ხმა და რე ალ იზ აცია, დღი ურ ად სა ამ ქრო ში ას ხამ დნენ 400 ლიტრ წყალს. იგი გა მო იყ ენ ება ქრო ნიკულ გას ტრი თა და შარ დმჟა ვა დი ათ ეზ ით და ავად ებ ულ თა სამ კურ ნა ლოდ.
წყა ლამ პა რა – გა მო ედ ინ ება სო ფელ პა პოშვი ლე ბის სამ ხრე თით, მდი ნა რე ჩი რუ ხის წყლის მარ ჯვე ნა მხა რეს. წყა როს დე ბე ტი 87 000 ლიტრია. იგი გა ნე კუთ ვნე ბა რკი ნის შემ ცველ ჰიდ რიკარ ბო ნა ტულ, ნატ რი უმკალ ციუიმიან წყლებს. მო სახ ლე ობა ოდ ით გან ვე იყ ენ ებს სა კურ ნა ლოდ, რო გორც ღია აბ აზ ან ებ ის მი სა ღე ბად, ას ევე დასა ლე ვად.
ტო მა შე თი – მდი ნა რე ჩი რუ ხის წყლის ხე ობაში, მარ ცხე ნა მხა რეს აბ ან ოღ ელ ის ვიწ რო ხეობ აში გა მო ედ ინ ება თბი ლი წყლე ბი,რო მელთა ტემ პე რა ტუ რა 30,5 C. აღ სა ნიშ ნა ვია ოთხი მსხვი ლი ათ ამ დე წვრი ლი გა მო სა ვა ლი ვულ კანუ რი კლდის ნაპ რა ლე ბი დან წყა რო ებ ის ჯა მუ რი დე ბე ტი დღეღა მე ში 10 000 ლიტ რია. პირ ველ და მე ორე წყა რო ებ ში ჩად გმუ ლია ორი მეტ რის სიგრძის ხის ჯა რა, რომ ლებ შიც ახ ლომ დე ბა რე სოფლე ბის მაცხოვ რებ ლე ბი იღ ებ ენ აბ აზ ან ებს.იგი კარ გია რევ მა ტიზ მით და ავ ად ებ ულ თა სამ კურნა ლოდ, სა უკ ეთ ესო შე დე გის გა მო ტო მა შე თის მი ნე რა ლური წყა რო დი დი პო პუ ლა რუ ლო ბით სარ გებ ლობს. ორჯერ, პი რა დად მეც მი მი ღია ტო მა შე თის მი ნე რა ლუ რი წყლის აბ აზ ან ები.
მა რე თის ხე ობ აში სხვა დას ხვა ქი მი ური შე მადგენ ლო ბის სხვა წყა რო ებ იცაა: იაკ უბა ურ ის, ქუთა ურ ის, დევ თა ბა გის (ფერ დობ ზე ცი ვი, ხო ლო მდი ნა რის პი რას ცხე ლი წყლე ბი გა მო ედ ინ ება) ბო გი ლის, შამ ბა ლე თის, ბა თალ ვა კის, ტყე მალთის, ბოს ტა ნას, გუდ ნის, აბ ან ოვ აკ ის, თე ლის ძირის, გორ გივ ლის, ჭა ბურ ღი ლის, მტი რა ლაქ ვის, ღო მას... ამ წყლებ ში, ძი რი თა და, ჭარ ბობს რკი ნა და რკი ნაგო გირ დი. მო სახ ლე ობა მათ უხ სო ვა რი დრო იდ ან სამ კურ ნა ლოდ იყ ენ ებს... ამ და სხვა წყლე ბის სამ რეწ ვე ლო გა მო ყე ნე ბის სა კითხებ ზე
არა ერ ათი წე რი ლი და იწ ერა, მაგ რამ, რა ტომ ღაც ჯერ ჯე რო ბით შე დე გი არ მოჰ ყო ლია, არ ავ ინ დაინ ტე რე სე ბუ ლა პრაქ ტი კუ ლი ნა ბი ჯი გა და ედ გა ძვირ ფა სი მი ნე რა ლუ რი წყლე ბის ხალ ხის, მოსახ ლე ობ ის სამ სა ხურ ში ჩა სა ყე ნებ ლად, მა შინ რო ცა სხვა რე გი ონ ებ ში (წყალ ტუ პო, სა ირ მე, ბორ ჯო მი...) სა კურ ნა ლოდ წას ვლის ეკ ონ ომ იკ ური სა შუ ალ ება ბევ რს არ აქ ვს.
ბუ ნებ რი ვი სიმ დიდ რე ები ად ამი ან თა ჯანმ თე ლო ბის სამ სა ხურ ში
აჭ არა და მი სი ერ თერ თი რე გი ონიმა რე თის ხე ობა ყუ რადღე ბას იქ ცევს ჯან სა ღი ჰა ვით, ცივი, ან კა რა წყა რო ებ ით, მი ნე რა ლუ რი წყლე ბის სი უხ ვით, მდი და რი წიწ ვი ან და ფოთ ლო ვა ნი ტყეებ ითა და ალ პუ რი მდე ლო ებ ით, რაც ად ამი ან ის ჯან მთე ლო ბის დაც ვის, პრო ფი ლაქ ტი კის ხელსაყ რელ პი რო ბებს ქმნის. არ სი ან ისა და აჭ არაშავ შე თის ქე დებ ზე არ ის მთე ბი: ჩი რუ ხი, ჯი ნალი, მა ჭა რუ ლი, სა ნა ლია, მაწყვალ თის, სა ბერ წია, ღო მა და მრა ვა ლი სხვა, სა დაც მო სა ხლე ობ ის საგ რძნო ბი ნა წი ლი ატ არ ებ ზაფხუ ლის სე ზონს და ამ მთებ მა და იმ კვიდ რეს კუ რორ ტის სა ხე ლი.
19521971 წლებ ში შუ ახ ევ ის რაიონის მოსახ ლე ობამ, ინ ტე ლი გენ ციამ, ხე ლი სუფ ლე ბის ორ გა ნო ებს თხოვ ნით მი მარ თეს – მთა ჩი რუხ ში გა ეხ სნათ მოს წავ ლე თა სა ზაფხუ ლო ბა ნა კი. „აჭარა ბუ ნე ბის მი ერ შექ მნი ლი სა ნა ტო რი უმი“ – უთ ქვამს ნი კო მარს. მთა ჩი რუ ხი კი, ამ სა ნა ტორი უმ ის სა უკ ეთ ესო ნა წი ლია, რო მე ლიც სუფ თა ჰა ერ ით, ხას ხა სა კორ დი ანი ალ პუ რი ბა ლა ხე ული მცე ნა რე ულ ობ ით, ან კა რა წყა რო ებ ით, წიწ ვი ანი ტყე ბით, ტბე ბით, სა უკ ეთ ესო პი რო ბებს ქმნის ად ამი ან ის ორ გა ნიზ მის გა კა ჟე ბი სათ ვის.
1971 წლია 6 ივ ლისს შუბ ნის სა შუ ალო სკო ლაში პი ონ ერ ულ ბა ნა კი მუ შა ობ ას შე უდ გა. დი რექტო რად და ინ იშ ნა ფრი ად ენ ერ გი ული მა რე თე ლი პე და გო გი რე ზო ფუტ კა რა ძე. ბა ნა კის პერ სო ნალი და კომ პლექ ტდა კვა ლი ფი ცი ური კად რე ბით, ყვე ლა ფე რი გა კეთ და ბავ შვთა გა ჯან სა ღე ბის ამ კე რის ნორ მა ლუ რი მუ შა ობ ის ათ ვის. შუბ ნის ბანაკ მა ოთხწლამ დე იარ სე ბა.
1974 წლის გა ზაფხულ ზე უჩ ამ ბის სა შუ ალო სკო ლის ხის შე ნობა, 24 ოთ ახი, მთა ჩი რუხ ში გადა ვი ტა ნეთ. ამ ოქ მე დდა სა ზაფხუ ლო ბა ნა კი, მოზარ დი თა ობ ის თვის საკ მა ოდ კე თილ მოწყო ბი ლი ბა ზა შე იქ მნა. ამ საქ მე ში თა ვი გა მო იჩ ინ ეს ქი ძინი ძე ებ იდ ან, ოლ ადა ურ იდ ან, მა ხა ლა კი ძე ბი დან,
98vaxtang makaraZe werili
ჩან ჩხა ლო დან, სა მო ლე თი დან და ჯაბ ნი ძე ებ იდ ან გაგ ზავ ნილ მა მშე ნებ ლებ მა. ბა ნა კის შე ნო ბა სასა დი ლოსამ ზა რე ულ ოს ნა გე ბო ბა და იდ გა ზღვის დო ნი დან 2 200 მეტ რის სიმ ღლე ზე ახ ალ ნა ზარ დი წიწ ვო ვა ნი ტყით შე მორ გულ ად გი ლას, რო მე ლიც XIX სა უკ უნ ის 70იან წლებში ფრანგ ორი ენ ტალისტ ჟან შუ რი ეს, ხო ლო იმ ავე, სა უკ უნ ის ბოლოს თე დო სა ხო კი ას მო უნ ახ ულ ებია და დამტკბა რა მი სი სი ლა მა ზით. 500 მეტ რი მან ძი ლი დან გა მოყ ვა ნი ლი იქ ნა წყროს წყა ლი. მაგ რამ სა ჭირო იყო მა გა რი და რბი ლი ინ ვე ტა რის შე ძე ნა 100 მოს წავ ლე ზე, რომ ლის ფუ ლი რაიონის ბი უჯ ეტ ში არ იყო გათ ვა ლის წი ნე ბუ ლი, დრო კი არ ით მენ და.
რაიონის ხელ ძღვა ნე ლო ბამ მიხ მო მე, გა ნა თ ლე ბის გან ყო ფი ლე ბის გამ გედ ვმუ შა ობ დი და კა ტე გო რი ული და ვა ლე ბა მომ ცა: შე ნი მონდო მე ბის შე დე გად ბა ნა კი გა იხ სნა, ახ ლა თა ვად იზ რუ ნე და ინ ვენ ტა რით მო ამ არ აგ ეთო. რა ღა მექ ნა, სა თა ნა დო სა ბუ თე ბით ვეწ ვიე აჭ არ ის პროფ საბ ჭოს მა შინ დელ ხელ მძღვა ნელს, მართლაც საქ მი ან კაცს, ბა ტონ მი ხეილ ეკ იზ აშ ვილს. გუ ლი ან ად დაგ ვეხ მა რა, საქ მის კურ სში ჩა აყ ენა სა ქარ თვე ლოს პროფ საბ ჭოს ხელ ძღვა ნე ლო ბა, შემ დეგ მოს კო ვის თან ხმო ბა საც მი აღ წი ეს და იმ ავე დღეს ჩვენს ან გა რიშ ზე 100 ათ ასი მა ნე თი ჩაგ ვი რიცხა. ეს თან ხა „აჭ არ კოპ კავ ში რის“ გამგე ობ ამ თან ხის მი ღე ბამ დე მოგ ვცა სა ჭი რო თეთრე ული, ინ ვე ტა რი, სამ ზა რე ულ ოს მოწყო ბი ლობა, ახ ალ გაზრ დო ბა ზე ზრუნ ვის თვის არ ავ ით არი ბი ურ ოკ რა ტიზ მი,ზოგს წარ სუ ლი რომ მხო ლოდ ბო რო ტად წარ მო უდ გე ნია....
მთა ჩი რუ ხში მოს წავ ლე თა სა ზაფხუ ლო ბანაკ მა 1994 წლამ დე იმ უშ ავა. გა ნუ კითხა ვო ბის პე რი ოდ ში ის შე ნო ბე ბი გა ყი დეს, თან ხა ვის მოხმარ და არ ავ ინ უწყის, „ქო ნე ბა გა ნი ავ და“. აი ბედი ქარ თლი სა!
1975 წელს იყო ცდა აჭ არ ის მთავ რო ბი სა გან, რომ ბა ნა კის ხის შე ნო ბა კა პი ტა ლუ რით შეც ვლილი ყო, შედ გა პრო ექ ტიც, რის თვი საც გათ ვა ლისწი ნე ბუ ლი იყო 400 ათ ასი მა ნე თი, ჩა ტარ და ადგი ლის გე ოლ ოგი ური ან ალ იზი, მაგ რამ შემ დგეგ წლებ ში ინ ტე რეს მა იკ ლო, შე იც ვა ლა ქვეყ ნის ვი თა რე ბა და რაიონის ხელ მძღვა ნე ლი კად რები, და წ ინ აუ რდნენ კომ კავ ში რულ ორ გა ნო ებ ში „ნაღ ვა წი“ პი რე ბი, მე სხვა სა მუ შო ზე გა და ვე დი, 1981 წლის დე კემ ბრი დან მუდ მივ სა ცოვ რებლად ბა თუმ ში გად მოვ სახ ლდი, კარ გი წა მოწყე ბა დღე საც მო უგ ვა რე ბე ლია, რაც მე ტად სამ წუ ხაროა, ბა ნა კის ად გი ლას შუბ ნელ მა ბიზ ნეს მენ მა ლე ვან ქი ძი ნი ძემ 12 კო ტე ჯი ჩად გა. მაგ რამ მა
შინ დელ მა ხე ლი სუფ ლე ბამ ქი ძი ნი ძე ეკ ონ ომ იკურ ად და აყ აჩ აღა და იძ ულ ებ ული გა ხა და გერ მანი აში გა დახ ვე წი ლი ყო. ეს შე ნო ბე ბი გა იყ იდა.
მთა ჩი რუხ ში მო ზარ დთა და სას ვე ნე ბე ლი ბა ნა კის გან ვი თა რე ბის პრობ ლე მებს მრა ვა ლი წე რი ლი მი უძ ღვნეს რა მაზ სურ მა ნი ძემ, ოთ არ ფუტ კა რა ძემ, რაჟ დენ, ავ თან დილ დი ას ამ იძეებ მა და სხვებ მა. ხო ლო გა ზეთ „ბა თუ მე ლე ბის“ 2013 წლის 1925აგ ვის ტოს ნო მერ ში მე გა მო ვაქვეყ ნე წე რი ლი „რა ტომ აღ არ ფუნ ქცი ონ ირ ებს კუ რორ ტე ბი?“
წე რი ლებ ში ფიქ სი რე ბუ ლია, რომ მთა ჩი რუხში ხას ხა სა მდე ლო ები და და ბუ რუ ლი ტყე ები კორო მე ბი, კამ კა მა ტბე ბი, ან კა რა წყა რო ები, ჯანსა ღი ჰა ვა, კალ მით მო ქარ გუ ლი რე ლი ეფიყველა ფე რი ეს ჩა ვა ყე ნოთ ად ამი ან ის ჯან მთე ლობის სამ სა ხურ ში. ვი მე დოვ ნებთ, რომ შუ ახ ევ ის რა იონ ის გა ნახ ლე ბუ ლი, ახ ალ გაზ და კად რე ბით არ ჩე ულდა კომ პლექ ტე ბუ ლი ხელ მძღვა ნე ლო ბა აღ ად გენს მთა ჩი რუხ ში კუ რორ ტის თვის სა ჭირო შე ნო ბანა გე ბო ბებს, რი თაც და იმ სახ ურ ებს მშრო მე ლი მო სახ ლე ობ ის აგ ან ის ტო რი ულსა მარ თლი ან პა ტი ვის ცე მას.
გვიყ ვარ დეს ბუ ნე ბა
სა მარ თლი ან ად ამ ბო ბენ, რომ ად ამი ანს ისე არ აფ ერი არ ამ აღ ლებს, რო გორც სამ შობ ლო სა და ბუ ნე ბის სიყ ვა რუ ლი. ბუ ნე ბა და სამ შობ ლო ხომ ტოლ ფა სო ვა ნი ცნე ბე ბია. ას ევე ტოლ ფა სოვა ნი ცნე ბე ბია ბუ ნე ბა და ად ამი ანი, რა მე თუ ადამი ანი ბუ ნე ბის ნა წი ლი ლია, მი სი შვი ლი, ამ იტ ომ დე დაშ ვი ლუ რი უნ და იყ ოს მი სი და მო კი დებ ლე ბა დე და ბუ ნე ბი სად მი.
ჩვენ, ამ წე რი ლით, გან ვი ხი ლავთ, წარ მო ვაჩენთ მა რე თის ხე ობ ის ტყის დაც ვაგამ რავ ლებას, იმ ას თუ რო გორ ვი ყე ნებთ ამ ოქ როს ფონდს, თა ვი დან ვე ვიტყვი არც ისე გო ნივ რუ ლად და მიზ ნობ რი ვად!
მეც ნი ერ ული გა მოკ ლე ვე ბით დად გე ნი ლია, რომ არ სეიანის ქე დის და სავ ლე თი ფერ დობ ზე, სა ნამ მი ლი ონი წლის წი ნათ მი სი შტო ქე დე ბი წარმო იშ ობ ოდა, ხა რობ და პალ მე ბი, დაფ ნა, ლეღ ვი, მუ ხა, წი ფე ლი, წი თე ლი ხე, უამ რა ვი სხვა ჯი შები. შემ დგომ კლი მა ტუ რი პი რო ბე ბის, ზე და პირის ფორ მე ბის შეც ვლით, ვულ კა ნუ რი ლა ვე ბის მოქ მე დე ბამ შეც ვალა არ სე ბუ ლი მცე ნა რე ული სა ფა რი, ფლო რაფა უნა. ბორ ჯო მის ზო გი ერ თი სა ნა ტო რი უმ ში 24 სა ათ ით დას ვე ნე ბა 50დან 205
99 vaxtang makaraZewerili
დო ლა რამ დეა, ხო ლო სა ირ მე ში 100 დო ლა რამ დე. სა ქარ თვე ლოს პა ტი ოს ან მა მო ქა ლა ქემ, პე დაგოგ მა, რომ ლის თვი ური ხელ ფა სი 200300 ლარია, პენ სია კი 150 ლა რი, დას ვე ნე ბის თის რო გორ უნ და გა იმ ეტ ოს ეს თან ხა და ოჯ ახ ის სა არ სე ბო სა შუ ალ ება მო აკ ლოს? თუმ ცა გვყავს ის ეთი ჩინოვ ნი კე ბი, ჯი ბეს ქე ლი მედ რო ვე ბი, რომ ლე ბიც ის ვე ნე ბენ ვირ ჯი ნი ის, ბარ ბა დო სის, ან ტი ლი ის, ფლო რი დის კუ რორ ტებ ზე, სა დაც 24 სა ათი დასვე ნე ბა ერ თი დამ სვე ნებ ლის თვის 3 000 დო ლა რი ღირს, მაგ რამ ყვე ლა მათ გა ნი მი ში კო სა აკი ანივ ით სა ხელ წი ფო ბი უჯ ეტ იდ ან ვერ ჩა რიცხავს დას ვე ნე ბაგარ თო ბის ფულს?!
ვი მე დოვ ნებთ, სა ქარ თვე ლოს ახ ალი ხე ლისუფ ლე ბა და ფიქ რდე ბა, მო იც ალ ოს პენ სი ონ ერებ ის, ომ ის მო ნა წი ლე ბის დაც ვი სა და უფლებების აღ დგე ნი სათ ვის და მათ ად გი ლებ ზე, აჭ არ ის კურორ ტებ ზე, შე უქ მნის დას ვე ნე ბის პი რო ბე ბს, მაგ რამ არა სა უკ უნ ის ბო ლოს, რო ცა ჩვენ აღ არ ვიქ ნე ბით.
არ სე ბუ ლი მცე ნა რე ულ ი სა ფა რი
მა რე თის ხე ობ ის სა მი ვე ქედ ზე მრავ ლა დაა ენდე მუ რი და რე ლიქ ტუ რი მცე ნა რე ები... მე ოთხეული პე რი ოდ ის მცე ნა რე ულ ობ ის ტი პიკოლ ხეთის მა ღალ ბა ლა ხე ულ ობა (მურ მან და ვი თა ძე, ნი ნო ბე რი ძე „მარე თის ხე ობა“ გვ.17) მა რე თის ხე ობ ის სა მი ვე და სავ ლე თურ ექ სპო ზი ცი ის ქედე ბის ფერ დობ ზე მცე ნა რე თა ტყის სა ხე ობ ები საკ მა ოდ გან სხვა ვე ბუ ლია. ხი ხანჩი რუ ხის ქედის სამ ხრე თი ფერ დო ბის ტყის მცე ნა რუ ლობა, ძი რი თა დად, იფ ანი, დათ ვამ სხა ლა, თხმე ლა (მდი ნა რე თა გას წვრივ სა ნა პი რო ზე), შე რე ული ტყე ები წარ მოდ გე ნი ლია: ნაძ ვით, ფიჭ ვით, სოჭით, იშ ვი ათ ად წი თე ლი ხე ქვეტყეს ქმნის მრავა ლი ფო თოლ მცვე ნი ბუჩ ქე ბი: თხი ლი, ას კი ლი, ზღმმარ ტლი, თრიმ ლი (ქვე და საზღვარ ზე), ხეჭრე ლა, ან წლი, ძმერ ხლი, შქე რი, გვიმ რა, ეკ ალბარ დი და მრა ვა ლი სხვა.
აჭ არაშავ შე თის ქე დის ჩრდი ლო ფერ დო ბე ბი წარ მოდ გე ნი ლია ძი რი თა დად, წიწ ვი ან ად შე რეული ტი პის ტყე თა მცე ნა რე ულ ობ ით: ნაძ ვი (ტყის დე დო ფა ლი), სო ჭი, ფიჭ ვი, იშ ვი ათ ად წი თე ლი ხე, ცაცხვი, თე ლა, წი ფე ლი, რცხი ლა, ლე კის ხე, მდინა რე თა გას წვრივ თხმე ლა, არ ყი (ზე და საზღვარზე, ალ პურ სა ძოვ რებ თნ) ვერ ხვი და სხვა.
ქვეტყე წარ მოდ გე ნი ლია უფ რო ხში რი და მრა ვალ გვა რი მცე ნა რე ულ ობ ით, ვიდ რე პირ ვე
ლი ზო ნა, ნა ლე ქე ბის სი უხ ვი სა და ტე რი ტო რი ის ვერ ტი კა ლუ რი ზო ონ ალ ობ ის გა მო.აქ არ ის შქერი, წყა ვი, მოც ვი, ძმერ ხლი,ჭყო რი, გვიმ რე ბის მრა ვალ სა ხე ობა, იელი, ან წლი, ხავ სე ბი და სხვა.
მე სა მე ზო ნა, არ სი ან ის ქე დის და სავ ლე თი ფერ დო ბე ბი, წარ მოდ გე ნი ლია უფ რო მე ტად წიწვო ვა ნი, მა რად მწვა ნე მცე ნა რე ულ ობით. ეს ენია: ნაძ ვი, გა ბა ტო ნე ბუ ლია ვრცელ ტე რი ტო რი აზე, სო ჭი ფიჭ ვი, წი ფე ლი, რცხი ლა, ცაცხვი, ნე კერჩხა ლი, იშ ვი ათ ად ვერ ხვი და თე ლა, დე კი ან ები, არ ყი. ტყე ებ ის ზე ვით წარ მოდ გე ნი ლია სუ ბალპუ რი და ალ პუ რი მცე ნა რე ულ ობ ის ზო ნა, სა დაც გა ბა ტო ნე ბუ ლი მდგო მა რე ობა ყვა ვი ლოვ ნებს და შხა მას უჭ ირა ვს. ტყე სა ქარ თვე ლოს უდ იდ ესი სიმ დიდ რეა. ამ იტ ომ მი სი დაც ვაგამ რავ ლე ბა და რე სურ სე ბის გო ნივ რუ ლად, მიზ ნობ რი ვად გა მოყე ნე ბა ერთერ თი დი დი მნიშ ნე ლო ვა ნი ამ ოცანაა.
1946 წლის შე მოდ გო მამ დე, სა ნამ გორ გივლი დან შუბ ნამ დე სა ავ ტო მო ბი ლო გზას გა იყვან დნენ, მა რე თის ხე ობ ის მდი და რი, ულ ამ აზ ესი მუხ ნა რი, წიფ ლნა რი, რცხილ ნა რი, შე რე ული და წიწ ვი ანი ტყე ები კარ გად იყ ო დ აც ული, ხო ლო 19471950იანი წლებ ში გორ გივ ლის, მომ წვრის ნა ჭე ურ ის, გა მო ნათ ლე ვის, მო დუ ლის, მა ხა ლაკი ძე ებ ის, სა ნა ლი ის ქვე და ნა წი ლის ტყე ებ ი მ ასობ რი ვად გა იჩ ეხა სა მა სა ლე მერ ქა ნი სა და შე შისათ ვის.
მა რე თის ხე ობ აში ხეტყის და მა მუ შა ვე ბელი ძი რი თა დი სა წარ მო იყო წე ლა თის სა ხერ ხი ქარ ხა ნა. იგი 1950იანი წლებ ში ამ ოქ მედ და და 1980იან წლე ბამ დე მუ შა ობ და. 1954წელს ჩა მოყა ლიბ და დღვა ნის სა კო ლმე ურ ნე ობ ათაშო რი სო სა წარ მო, შემ დეგ მათ მი ემ ატა შუ ახ ევ ის, შუბნის, ტო მა შე თის, მაწყვალ თის, მა ხა ლა კი ძე ებ ის, სა მო ლე თის ხეტყის სა ხერ ხი ქარ ხა ნე ბი.
მა რე თის ხე ობ ის ტყე ებ იდ ან შუ ახ ევ ის აგ ურკრა მი ტის ქარ ხა ნას სათ ბო ბად გა ქონ და შე შა, ყო ველ წლი ურ ად მრა ვა ლი ასე ული კუ ბუ რი მეტრი მერ ქა ნი იწ ვე ბო და, რაიონის ხემ ძღვა ნე ლობას გო ნივ რუ ლად რომ ემ ოქ მე და, შე იძ ლე ბო და შე შა ქვა ნახ ში რით შე ეც ვა ლათ და ამ ით ტყე ების თვის დი დი ზი ანი აეც ილ ებ ინ ათ. ხეტყე ად რე გა მო იყ ენ ებ ოდა მო სახ ლე ობ ის საცხოვ რე ბე ლი სახ ლე ბის, სკო ლე ბის, კლუ ბკან ტო რე ბის ას აშენ ბელად, სა ხუ რა ვად, ნაძ ვი სა და სო ჭის მერ ქნისა გან ყავ რის და სამ ზა დებ ლად. რე გი ონ ის ყვე ლა სო ფელ ში, 19402000 წლამ დე, წამ ყვა ნი ტექ ნიკუ რი კულ ტუ რა იყო თამ ბა ქო, რომ ლის ფოთ ლის ან ემ სი ლი სხმუ ლე ბი მო ითხოვ და ფარ დუ ლე ბის
100vaxtang makaraZe werili
აშ ენ ებ ას, ვა გო ნეტ კე ბის დამ ზა დე ბას, გზის გაყვა ნას. ამისთვის იყ ენ ებ დნენ ახ ლად მზარ დი ნაძვის ულ ამ აზ ეს ხე ებს, რა მაც აუნ აზღა ურ ებ ელი ზი ანი მი აყ ენა სოფ ლე ბის შე მო გა რენ ტყე ებს.
მუ ხის მა სა ლით 19461947 წლებ ში აშ ენ და მდი ნა რე ჩი რუ ხის წყალ ზე და მო დუ ლის წყალ ზე 6 ხი დი, წლე ბის გან მავ ლო ბა ში ხდე ბო და მა თი რე მონ ტი, რა მაც ძვირ ფა სი, უნ იკ ალ ური ჯი შის ხემცე ნა რე შე იწ ირა. 1970 წლი დან ხის ხი დე ბი კა პი ტა ლუ რით შეც ვა ლა, მაგ რამ მოჭ რი ლი ხეები აღ არ ცოცხლდე ბო და.
მა რე თის ხე ობ ის მო სახ ლე ობ ის, სკო ლე ბის სა ზამ თროდ შე შით მო მა რა გე ბა პრობ ლე მა იყო (და არ ის), რა საც დი დი რა ოდ ენ ობ ით ტყის საფა რი ეწ ირ ება. გა მო სა ვა ლი, ნა წი ლობ რივ მა ინც, ისაა, რომ სა თბო ბად ჩა ვა ნაც ვლოთ ელ ექ ტროენ ერ გია, გა ზი და ქვა ნახ ში რი.
1980იანი წლე ბი დან ტყის გა ჩეხ ვას მა სობრივი ხა სი ა თი მი ეცა, რო ცა ხეტყე ყიდ ვაგა ყიდვი სა და ბიზ ნე სის ხე ლო ბად იქ ცა. გა უკ აც რი ელდა ლელ ვა ნის, პან ტე ბის, მთა ჩი რუ ხის, ტო მა შეთის, სა ნა ლი ას, სა ყავ რი ის, ჭკე ნა რის, ჩან ჩხის, მაწყვალ თაკა რა პე ტის, კვი ახ იძ ებ ის, ტბეთგოგა ძე ებ ის წიწ ვი ანი, ხი ხანჩი რუ ხის (შერ თუ ლის) ქე დის სამ ხრეთჩრდი ლო ეთ ის ფერ დო ბის მუხნარწაბ ლნარწიფ ნა რი ტყე ები, ამ გვა რი სა შინე ლი მდგო მა რე ობა მთელ აჭ არ ისა და სა ქართვე ლო ოს ტყე ებ ში არ ას დროს ყო ფი ლა. ტყე ები, მო უვ ლე ლი და გა ჩა ნა გე ბუ ლია, ვი ნაა მთა ვა რი დამ ნა შა ვე? ქვეყ ნის ხე ლი სუფ ლე ბა, მი სი პირვე ლი პი რე ბი!ის ინი იძ ლე ვი ან ქვეყ ნი დან ტყის უცხო ეთ ში გა ტა ნის ლი ცენ ზი ას. ამ ით ჯი ბებს ის ქე ლე ბენ, ვინ არ ის პა სუ ხის მომ თხოვ ნი? იმ ად გი ლებ ში ხე ები იწ ონ ებ და თავს, ახ ლა ჯი რეკე ბია მხო ლოდ. ამ პრობ ლე მებ ზე ად რეც არა ერთხელ და მი წე რია, მა გა ლი თად: „ყუ რი და უგ დეთ, ტყე ტი რის“ (გა ზე თი „დრო შა“ 1958) „და იც ავი ჩვე ნი სი უხ ვის წყა რო“ (გა ზე თი „დრო შა“ 1959 წე ლი, ივ ლი სი), „ჩა ვაქ როთ ტყეს მო დე ბუ ლი ცივი ხან ძა რი“ (გაზ. „აჭ არა“1963 წ. 15 იან ვა რი), „ეს სიმ დიდ რე შთა მო მავ ლო ბას ეკ უთ ნის“ (გაზ. „აჭარა“ 6 მარ ტი, 1998), „გიყ ვარ დეს ბუ ნე ბა“ (გაზ. „ქვე მო ქარ თლი“ 2006 წე ლი, მა ისი) ა.შ.
გარ და სა გა ზე თო წე რი ლე ბი სა, რო მელ საც ტყის მრა ვა ლი გულ შე მატ კი ვა რი წერს, მაგ რამ ხე ლი სუფ ლე ბა მათ ნაკ ლებ ყუ რადღე ბას აქ ცევს, წე რი ლო ბით მივ მარ თეთ, სა ქარ თვე ლოს სატყეო მე ურ ნე ობ ის კო მი ტეტს (თავ ჯდო მა რე გ. გი გაური), სა ქარ თვე ლოს რეს პუბ ლი კის სა ხელმ წი ფო სა ბა ჟო დე პარ ტა მენ ტს (დი რექ ტო რი ა. იოს ელი
ანი), სა ქარ თვე ლოს ეკ ოლ ოგი ის პო ლი ცი ის მთავა რ სა მმარ თვე ლოს (უფ რო სი – დ. მი ქა ძე), საქარ თვე ლოს გე ნე რა ლურ პრო კუ რა ტუ რას (პროკუ რო რი – გ. ღა ღი აშ ვი ლი), ყვე ლას გან მი ვი ღე წე რი ლო ბი თი პა სუ ხი, აი ერ თი მათ გა ნი: „ბა ტონო ვახ ტანგ! შსს ეკ ოლ ოგი ის პო ლი ცი ის მთა ვარი სამ მარ თვე ლო იზი არ ებს თქვენს აღ შფო თებას სა ქარ თვე ლოს ტე რი ტო რი იდ ან ხეტყის უკან ონ გა ჩეხ ვი სა და მი სი საზღვარ გა რეთ გა ტა ნის ფაქ ტებ თან და კავ ში რე ბით... ყო ველ წლი ურ ად საზღვარ გა რეთ გა დის სა შუ ალ ოდ 50 ათ ასი კბ.მ. ხეტყე, რომ ლის გა ტა ნა ზეც ლი ცენ ზი ებს იძ ლევა სა ქარ თვე ლოს სატყეო მე ურ ნე ობ ის სა მი ნისტრო, სა ვაჭ რო პა ლა ტა, სა ბა ჟო დე პარ ტა მენ ტი. ათ ასი ჯუ რის საქ მოს ნე ბი ეწ ევი ან ტყით სარ გებლო ბის წე სე ბის დაღ ვე ვით მო პო ვე ბულ ხეტყის რე ალ იზ აცი ას...“ ამ შავ ბნელ საქ მიანობის, საქმოს ნე ბის მი მართ სად იყო და სად არ ის სა ხელმწი ფო კა ნო ნი?! პა სუ ხი მხო ლოდ ერ თია:ჯი ბეს ის ქე ლე ბენ დი დიპა ტა რა მი ნის ტრი დან დაწყებუ ლი, რი გი თი ტყის მჭრე ლით დამ თავ რე ბუ ლი. ქვე მოთ მოყ ვა ნილ პა სუხ ში ეს აზ რი იკ ითხე ბა: ჩვენ რა ვქნათ ასე გვა ვა ლე ბენ... წაყ რუ ებ ით განად გურ და სა ქარ თვე ლოს, მათ შო რის მა რე თის ხე ობ ის ბუ ნე ბა, დაშ რა წყა რო ები, მომ რავ ლდა, გახ შირ და სტი ქი ური მოვ ლე ნე ბი, შემ ცირ და ფაუნა, დაგ ვჩა მთე ბის ხრი ოკი ფერ დო ბე ბი, გა დანა ჭა რი ჯი რე კე ბი!
ეს პრობ ლე მა სა ერ თოა მთე ლი სა ქარ თველოს თვის, მათ შო რის, რა თქმა უნ და, მა რე თის ხე ობისთ ვი საც, ამ იტ ომ აც, ჩე მი თვალ საზ რისით მა რე თის ხე ობ აში უნ და შე იქ მნას ნაკ რძალი, მდი ნა რე ჩი რუ ხის წყლის ორ ივე მხა რეს. განს აკუთ რე ბით იქ სა დაც სოფ ლის მო სახ ლე ობა ნაკლე ბა დაა და სახ ლე ბუ ლი, ამ ჟა მად სა ქართველოს 22 ნაკ რძალს მი ემ ატ ოს აღ ნიშ ნუ ლი ნაკრძა ლის ფარ თო ბიც, რომ შემ ცირ დეს ზვა ვე ბისა და მეწყე რუ ლი მოვ ლე ნე ბის შემ თხვე ვე ბი. ად ამი ან ის თვალ სა და გულს ახ არ ებს მა რე თის ხე ობ აში სრუ ლი ად ხე ლუხ ლე ბე ლი ტყის მა სივე ბი: ქი ძი ნი ძე ები, ჯაბ ნი ძე ებ ის ბო ლოს, დროს აღ მო სავ ლე თით, სო ფელ ლო მა ნა ურ ის ბო ლოს, სა დაც მიუვალი ად გი ლე ბია მდ. ჩი რუ ხის წყლის მარ ცხე ნა სა ნა პი როს შე რე ული ტი პის ტყის მასი ვე ბი. აგ რეთ ვე სო ფელ პა პოშ ვი ლე ბის სა ფა რი ტყე, სა დაც „უნ ებ ურ ად ჩი ტიც ვერ შეფ რინ დება“, ამ იტ ომ აც გა მო ედ ინ ება ან კა რა წყა რო ები, რო მელ თაც მო სახ ლე ობა ლა ღად იყ ენ ებს. ას ეთი ტყის სა ფა რე ბი ხე ობ ის სოფ ლის თავ შია. მა გრამ ზო გან აქ აც „იპ არ ები ან“ ხეტყის გა მო სა ტა ნად.
101 vaxtang makaraZewerili
დავ ფიქ რდეთ, რა ჩა ვი ბა რეთ წი ნა მორ ბე დები სა გან, მა მაპა პი სა გან და რას ვუ ტო ვებთ მომა ვალ თა ობ ას?...
ახ ლა, ცო ტა ხე ობ ის ის ტო რი იდ ან აც
მა რე თის ხე ობ აში ად ამი ანი მრა ვა ლი სა უკ უნის წინ და სახ ლე ბუ ლა, რა საც ად ას ტუ რებს არ ქეოლ ოგი ური გათხრე ბით მო პო ვე ბუ ლი მო ძი ებული მა სა ლე ბი: სო ფელ წაბ ლა ნა ში, ცი ნა რეთ ში, სა მო ლეთ ში, მთა მა ჭა რულ ში... სხვა გან უფ რო მე ტიც, სახ ლე ბის მშე ნებ ლო ბი სას სა ძირ კვე ლის, ფუნ და მენ ტის შე საქ მნე ლად, მი წის და მუ შა ვე ბისას გა მოვ ლინ და საბ რძო ლო სა მი წათ მოქ მე დო იარ აღ ები, ქვევ რე ბი, დო ქე ბი, დერ გე ბი და ა.შ. მა გა ლი თად: გორ გო შა ულ ში, სინ და ურ ში, ნა ჩამუ რებ ში, ჯუ მუ შა ურ ში, ფლა ტე ში, კვი ახ იძე ებ ში, დღვან ში, ქი ძი ნი ძე ებ ში, ბე ღელ თა ში და სხვა გან.
მა რე თის ტე რი ტო რი აზე, X სა უკ უნ იდ ან მოყო ლე ბუ ლი, ფარ თოდ გა იშ ალა ცი ხე სი მაგ რეებ ისა და ეკ ლე სიამო ნას ტრე ბის მშე ნებ ლო ბა. „დღემ დე ამ ჟა მად დგა ნან ხე ობ ის თავს და ბოლო ში, გო გო ლა ურ ის (დარ ჩი ძე ებ ის) და ოქ როპი ლა ურ ის (ყა ლა ბო ინ ის) ცი ხე ები“ ვ. მა კა რა ძე, ბ, დი ას ამ იძე „მა რე თის ხე ობა“ (გვ. 50). ხე ობ აში შე მორ ჩე ნი ლია ის ტო რი ული ძეგ ლე ბი: კუნ ტიჯვა რი, ნა ომ არი, რა ბა თი (მა ხა ლა კი ძე ები), „რკინიჯ ვა რი“ და „კილ დიქ ვა ბი“ (მთა მა ჭა რულ ში), ნა ლო ბი ევი და გა მო ნათ ლე ვი (ოლ ადა ურ ში), ნათ ლის ცემ ლის გო რა (წაბ ლა ნა), ქაშ ვე თი (ჯაბნი ძე ები), კვი ახ იძე ებ ში, დღვან ში, ქი ძი ნე ძე ებ ში, ტბე თი სა და ცი ნა რე თის ცი ხე ები. ჩი რუხ ში პა ტარა ტე რი ტო რი აზე, და დას ტუ რე ბუ ლია უძ ვე ლესი ნა მო სახ ლე ვი (ნა ომ არი). მდ. ჩი რუ ხის წყლის მარ ჯვე ნა ნა პირ ზე.
მათ გან, მარ ჯვე ნა ნა პირ ზე დასა ვლე თით, იგი ძველ დრო ში ცი ხექა ლა ქი ყო ფი ლა. შე მორჩე ნი ლია პუ რი საცხო ბი (თო ნე) და ცი ხის ნანგრე ვე ბი, მო ვა კე ბუ ლი ად გი ლებს ახ ლაც ამ ჩნევია ან თრო პო გე ნუ რი ნაკ ვა ლე ვი. მოჰ ყავ დათ ხორ ბა ლი და ქე რი, გა შე ნე ბუ ლი იყო მსხლის, პან ტე ბი ის ხე ები, რომ ლე ბიც ახ ლაც შე მორ ჩენი ლია სა ოც რე ბას იწ ვევს მი სი სი მაღ ლე, უხ ვი, მსხვი ლი ნა ყო ფით, მის დევ დნენ მე სა ქონ ლე ობ ას და მეცხვა რე ობ ას. გო გო ლა ურ ის, დარ ჩი ძე ებ ის, მთი სუბ ნის ცი ხე მდი ნა რე ჩი რუ ხის წყლის მარჯვე ნა მხა რეს, მა ღალ კლდე ზეა აგ ებ ული და XIIXIII სა უკ უნ ებს გა ნე კუთ ნე ბა, მი სი ფარ თო ბი 190 კვ.მ. შე ად გენს. ცი ხეს ძი რი თადად სა ყა რა ულო
ფუნ ქცია ჰქონ და. იგი ჩი რუ ხის, წე ლა თი, ტო მაშე თის წყლე ბის ხე ობ ებ ში გა მა ვალ გზებს აკ ონტრო ლებ და. ოქ რო პი ლა ურ ის (ყა ლა ბო ინ ის) ციხე აგ ებ ული ა ჩ ირ უხ ის წყლის და ტბე თის წყლების მარ ცხე ნა მხა რეს კლდე ზე მი სი ძი რი თა დი და ნიშ ნუ ლე ბა იყო იგ ივე, რაც გო გო ლა ურ ის ციხი სა. მშე ნებ ლო ბა XIXIII სა უკ უნე ებ ით თა რიღდე ბა. სა მეც ნი ერო ლი ტე რა ტუ რა ში „მა რე თის“ სა ხელ წო დე ბა სხვა დას ხვა ფორ მი თაა და მოწ მებუ ლი. მა გა ლი თად, მი რე თის ხე ვი (ყაზ ბე გი), მარა ტი (სა ხო კია), მი რა ტის კუთხე, მა რი ტი (ჭი ჭინა ძე), მი რა ტი (გა ზე თი „ივ ერია“), მა რი თი (რუსი ძე, ქა მა და ძე), მა რე თი (მა მუ ლა ძე, გო გი ტი ძე, ნა დიმ ნი ჟა რა ძე, ნ. ჯი ბუ ტი, ბ. დი ას ამ იძე, ი. სი ხა რუ ლი ძე, ვა ჟა მა კა რა ძე, რ. ზო სი ძე, გია დავი თა ძე, მ. ფუტ კა რა ძე, შ. ცეცხლა ძე, თ. ფუტ კარა ძე, ტ. ფუტ კა რა ძე...), მი სი (შ.ფუტ კა რა ძე), ყარა დე რე ოს მა ლე თი (თურ ქუ ლად შა ვი ხე ობა),ეს სიტყვა (ტერ მი ნი) იმ ის და მი ხედ ვით, ვინ (ზოგ მა მოგ ზა ურ მა) რო გორ გა იგ ონა მთხრობ ლი სა გან, ზოგ ჯერ არ ქარ თველ მა ჩა იწ ერა. 2013 წ გა მოცე მულ 900 გვერ დი ან წიგ ნში, „ახ ალ ცი ხი სა და ტაოკლარ ჯე თის ეპ არ ქია“ სხვა ეკ ლე სიამონას ტრებ თან ერ თად წარ მოდ გე ნი ლია ბუზ მა რეთის მა მა თა მო ნას ტე რი, რო მე ლიც მდე ბა რე ობს ად იგ ენ ის რაიონში, ზღვის დო ნი დან 1123მ. სიმაღ ლე ზე, არ სი ან ის ქე დის აღ მო სავ ლე თით მიმდე ბა რე ტე რი ტო რი აზე. აქ ვე 16001800მ. ზ.დ. მდე ბა რე ობს „ბუ ხა რე თის“ ვე ლი, მთე ბი, სამ სოფელს ერ ქვა სა ხე ლი ბუხ მა რე თი. თურ ქულ ენ აზე „ბუზ“ ნიშ ნავს „ცივს“, ე.ი. ცი ვი ვე ლი, ცი ვი მთები,ეკ ლე სი ის სა ხე ლი კი მა რე თის მა მა თა მო ნასტე რი. რომ ლის აღ მო სავ ლე თით, იმ ავე გრძედ ზე, არ სი ან ის ქე დის აღ მო სავ ლე თით მა რე თის ხე ობას, პე რი ოდ ული პრე სა, მწერ ლო ბა სწერსმა რეთის ხე ობა გვა ხა რებს, რომ და იბ ეჭ და (გა მო იცა)სა მეც ნი ერო და მხატ ვრუ ლი პუბ ლი ცის ტურ წერი ლე ბის კრე ბუ ლის გა მო ნათ ლე ვი – I. ღვთი ური დი დი მად ლო ბა წიგ ნის სა ხე ლის ინ იცი ატ ორ ებს და სა ხე ლო ვან ავ ტო რებს.
მკითხვე ლი გა მი გებს: გა მო ნათ ლევ მა გა მოან ათაა, გა მო ან ათაა, გა მო ან ათაა!!!
„ქარ თველ მკვლე ვარ თა შო რის გი ორ გი ყაზ ბე გი ერთერ თი პირ ვე ლი იყო, რო მელ მაც მარე თის ხე ობ ის მოკ ლე და ხა სი თე ბა მოგ ვ ცა, იგი წერს: „მცხოვ რებ თა გად მო ცე მით შე ვიტყევთ, რომ სხალ თის წყლის პა რა ლე ლუ რად, სამ ხრეთით, მდე ბა რე ობს მი რე თის ხე ვი, სა დაც სახლობს ზე მო აჭ არ ის სა მი დი დი თე მი. ეს ჩვენ თვის აღ მო ჩე ნა იყო, რად გან ხუთ ვერ სი ან რუ კა ზე ეს
102vaxtang makaraZe werili
ხე ობა სრუ ლი ად გა მო ტო ვე ბუ ლია, ამ ქედს, შეცდო მით ქვია იმ ერ ხე ვი... მი რე თის ხე ვის ხე ობა სიგ რძით არ ჩა მორ ჩე ბა სხალ თის ხე ობ ას, იგი მხო ლოდ უფ რო ვიწ როა. მდი ნა რე მი რე თის ხევის წყა ლი გა მო დის ჭი რუ ხის მთი დან (არ სი ან ის ქედ ზე), მის ორ ივე ნა პირ ზე გა შე ნე ბუ ლი 11 სოფე ლი („მა რე თის ხე ობა“ გვ. 66) სა გუ ლის ხმოა, რომ გ. ყაზ ბე გი თა ვის დღი ურ ში არ ას ახ ელ ებს შერ თუ ლის (ხი ხანჩი რუ ხის) და ვერც აჭ არაშავშე თის ქე დებს და მდი ნა რე ჩი რუ ხის წყალს, ვი ნაიდ ან იგი არ, ან ვერ და უს ახ ელ ეს. ას ევე სა ეჭ ვოა, სოფ ლე ბის რა ოდ ენ ობა11, აუც ილ ებ ლად მე ტია (20მდე) სო ფე ლი მა ინც იყო მა რეთ ში. მა რე თის ხე ობ ის მოკ ლე და ხა სი თე ბას იძ ლე ვი ან მოგ ზაურიმკლე ვა რე ბი თე დო სა ხო კია, ზა ქა რია ჭი ჭინა ძე, ვლა დი მერ მგე ლა ძე. დასა ვლეთ სა ქარ თველო ში, მათ შო რის აჭ არ აში, გაქ რის ტი ან ება დაიწყო IV სა უკ უნ ის პირ ველ ნა ხე ვარ ში . აჭ არ აში ჯერ პა ტა რა სა კულ ტო ეკ ლე სი ებს აშ ენ ებ დნენ, შემ დეგ კი უფ რო დიდ ნა ტიფ ტაძ რებს, ეკ ლესიამო ნას ტრებს აგ ებ დნენ. მათ ამ კობ დნენ ჩუქურ თმე ბით, სვე ტე ბით, გუმ ბა თე ბით, წარ წერე ბით, ხა ტე ბით. ას ეთი ეკ ლე სიამო ნას ტრე ბი იყო ოქ რო პი ლა ურ ის ახ ლოს, ჩი რუ ხის წყლი სა და აჭ არ იწყლის შე სარ თავ თან, ტბეთ ში, წაბ ლანა ში, უჩ ამ ბა ში, ჯაბ ნი ძე ებ ში (ქაშ ვე თი), დღვანში, კვი ახ იძე ებ ში, გა მო ნათ ლევ ში, ოლ ადა ურ ში (საყ დრი კა რი), მა ხა ლა კი ძე ები, შუ ბან ში, დარ ჩიძე ებ ში, კუნ ტიჯ ვა რი, რკი ნიჯ ვა რი (მა ჭა რულში), ა.შ. ხან გძლი ვი ომ ებ ის დროს ოს მა ლეთ მა შეძ ლო ქარ თვე ლე ბის შე ვიწ რო ება და სამ ხრეთ სა ქარ თვე ლოს, მათ შო რის აჭ არ ის, მი ტა ცე ბა (15451555 წ.წ.) ხან გრძლი ვი და სის ხლისმ ღვრელი ბრძო ლე ბის შემ დეგ, ოს მა ლებ მა თავს მო ახვი ეს დაპყრო ბილ ქარ თულ მო სახ ლე ობ ას უცხო, ოს მა ლუ რი რე ჟი მი, ცეცხლი თა და მახ ვი ლით და ნ ერ გეს ის ლა მი. ოკ უპ ან ტე ბი ყო ველ ღო ნეს მი მარ თავ დნენ, რა თა მო ეს პოთ ქარ თუ ლი კულტუ რა, ზნეჩვე ულ ებ ანი, ქრის ტი ან ულ მარ თმადი დებ ლუ რი ღვთის მსა ხუ რე ბა. აჭა რ ელ ქალს და ეკ ის რა ჩად რის ტა დე ბა.
აჭ არ აში თურ ქთა სა ამ ას წლი ან ბა ტო ნო ბას ბო ლო მო უღო რუ სეთთურ ქე თის ომ ში რუ სე თის მხედ რო ბი სა და ქარ თველ თა ლაშ ქრის ბრწყინ ვალე გა მარ ჯვე ბამ. 1878 წლის 25 აგ ვის ტის აჭ არა დე და სამ შობ ლოსა ქარ თვე ლოს და უბ რუნ და.
სამ წუ ხა როდ, თურ ქე თის ხე ლი სუფ ლე ბა ამჟა მად აჭ არ ის და აფხა ზეთს მი იჩ ნევს „თურ ქეთის პრობ ლე მად“. კი დევ მე ტი, სტამ ბუ ლელმა პრო ფე სორ მა მე მედ სა რი ამ, 1996 წლის 17
აპ რილს, ბა თუ მის უნ ივ ერ სი ტეტ ში წა კითხულ ლექ ცი აში თავს უფ ლე ბა მის ცა, გა ნეცხა დე ბინა, რომ აჭ არ ლე ბი უიღ ურ თა ტომს მი ეკ უთ ნე ბა და ამ დე ნად ის ინ იც თურ ქე ბი არი ანო. აჭ არ ლე ბი წარ მო შო ბით, ენ ით, კულ ტუ რით, მენ ტა ლი ტეტით ის ეთ ივე ქარ თვე ლე ბი არი ან, რო გორც გურუ ლე ბი, იმ ერ ლე ბი, კა ხე ლე ბი და სხვა.
მა რე თე ლი სწავ ლუ ლე ბი
ის ტო რი ას ად ამი ან ები ქმნი ან, ის ად ამი ან ები, რო მელ თაც შემ დგომ თა ვად უმ კვიდ რდე ბათ საზო გა დო ებ რივ ცხოვ რე ბა ში გა მორ ჩე ული და საპა ტიო ად გი ლი.
მა რეთს მრა ვალ თა გან გა მორ ჩე ული დი დი სა სა ხე ლო შვი ლე ბი ჰყავს, რომ ლე ბიც XIX სა უკუნ ებ ში საზღვარ გა რე თის უმ აღ ლეს სას წავ ლებლებ ში (უნ ივ ერ სი ტე ტე ბის), სა სუ ლი ერო თუ საერო გა ნათ ლე ბას იღ ებ დნენ. („მა რე თის ხე ობა“ გვ. 281) და შემ დეგ სა მოღ ვა წე ოდ სამ შობ ლო ში ბრუნ დე ბოდ ნენ.
1. ლო მანეფ ენ დი ალ ის ძე ქარ ცი ვა ძესო ფელი ოლ ადა ურ ის მკვიდ რი. და იბ ადა 1812 წ. და გარ და იც ვა ლა 1889 წელს. სა სუ ლი ერო და საერო უმ აღ ლე სი გა ნათ ლე ბის მქო ნე, ას ტრო ნომი, გე ოგ რა ფი, სამ ხედ რო საქ მის სპე ცი ალ ის ტი, ბრწყინ ვა ლედ იც ოდა არ აბ ული, ლა თი ნუ რი, სპარ სუ ლი და თურ ქუ ლი ენ ები; ღრმა ცოდ ნით და სა ხელმ წი ფო მოღ ვა წე ობ ით თურ ქე თის სულთნის მრჩევ ლო ბას მი აღ წია, ხო ლო სამ შობ ლო ში დაბ რუ ნე ბის შემ დეგ დი დი ავ ტო რი ტე ტით ას ობით ოჯ ახი გა და არ ჩი ნა მუ ჰა ჯი რო ბას, მას მო იხსე ენ ებ დნენ, რო გორც დიდ პრო ფე სორს.
2. ნუ რიახ მე დის ძე ბე რი ძე და იბ ადა 1845წ. სო ფელ ფურ ტი ოში, 1907 წ. ოჯ ახ ით ოლ ადა ურში გად მო სახ ლდა. იგი მეგ ზუ რობ და თე დო ებოკიას და სხვა მოგ ზა ურეთ ნოგ რა ფებს. გარ დაიც ვა ლა 1919 წელს.
3. ახ მე დიეფ ენ დი რე ჯე ბის ძე მა კა რა ძესოფელ ოლ ადა ურ ის მკვიდ რი (18121897წ.წ.)
4. ხუ სინეფ ენ დი თავ დგი რი ძე. და იბ ადა სოფელ ჯაბ ნი ძე ებ ში, 1863 წ. გარ და იც ვა ლა 1941 წელს.
5. სუ ლე იმ ან მუ ხა მედ ბე რი ძე, და იბ ადა სოფელ მოფ რი ნეთ ში 1869 წელს, და აპ ატ იმ რეს 1937 წელს.
6. ხუ სე ინ სუ ლე იმ ან ის ძე ფუტ კა რა ძე, სო ფელ დღვა ნი დან, და იბ ადა 1864 წელს, გარ და იც ვა ლა 1947 წელს.
103 vaxtang makaraZewerili
7. ხა სან ლო მა ნის ძე ჯა ფა რი ძე, და იბ ადა სოფელ ტბეთ ში 1894 წელს, გარ და იც ვა ლა 1942 წელს. ქ. სვერ დლოვ სკში და იღ უპა.
8. რი ზა ეუბ ის ძე და ვი თა ძე და იბ ადა სო ფელ ტბეთ ში 1864 წელს, გარ და იც ვა ლა 1937 წელს.
9. ემ ინეფ ენ დი ახ მე დის ძე ცეცხლა ძე, და იბადა სო ფელ დარ ჩი ძე ებ ში 1812 წელს, ტრა გი კულად და იღ უპა 1881 წელს.
10. იბ რამ მა კა რის ძე (მა კა რაშ ვი ლი) სო ფელ მაწყვალ თი დან, სა სუ ლი ერო და იურ დი ული განათ ლე ბა მი იღო სტამ ბუ ლის უნ ივ ერ სტიტ ში, მუ შა ობ და ქა ლაქ ტრო პი ზო ნის ლი ცე უმ ში მასწავ ლებ ლად.
11. ნუ რიეფ ენ დი ახ მე დის ძე თავ დგრი ძე, დაიბ ადა 1880 წელს სო ფელ ლო მა ნა ურ ში, გარ და იცვა ლა 1941 წელს. ფი ლო ლო გი, პო ეტი, მეც ნი ერი.
გა ნათ ლე ბა
რუ სეთოს მა ლე თის 18771878 წლე ბის ომ ის შე დე გად აჭ არ ის დე და სამ შობ ლოს თან დაბ რუნე ბის და ქ. ბა თუმ ში სა ზო გა დო ებ ის მი ერ 1881წ. პირ ვე ლი ქარ თუ ლი სკო ლის გახ სნის შემ დეგ,ახალი პერ სპექ ტი ვა გაჩ ნდა გა ნათ ლე ბის ას აღორ ძნებ ლად და მათ შო რის, მა რე თის ხე ობ აშ იც. 1915 წლის პირ ველ ოქ ტომ ბერს, ნუ რი ბე რი ძის სახ ლში დაწყე ბი თი სკო ლა გა იხ სნა. პირ ვე ლი მას წავ ლე ბე ლი იყო ილ იკო ნაც ვა ლა ძე. სკო ლის გახ სნის ინ იცი ატ ორი იყო ნუ რი ბე რი ძე. პირ ველ, 19151916 სას წავ ლო წელს სკო ლა ში 17 ახ ალგაზ რდა სწავ ლობ და. ორ კლა სი ანი სას წავ ლე ბელი 1917 წლის შე მოდ გო მა ზე და იხ ურა და 19221923 სას წავ ლო წელს გა ნახ ლდა საქ მი ან ობა.
1995 წლის 18 ნო ემ ბერს ოლ ადა ურ ში დი დი ზეიმ ით აღ ინ იშ ნა პირ ვე ლი ქარ თუ ლი სკო ლის 80 წლის თა ვი, 2015 წელს კი აღ ინ იშ ნე ბა 100 წლის თა ვი.
სამ წუ ხა როდ, გა მოჩ დნენ ვაი მეც ნი ერ ები, რომ ლებ მაც ოლ ადა ურ ის დაწყე ბი თი ოთხწლიანი სკო ლის 1915 წლის ოქ ტომ ბერ ში გახ სნის თა რი ღი სა ეჭ ვოდ მი იჩ ნი ეს. მათ ვურ ჩევთ, წაიკ ითხონ ჩვე ნი წე რი ლი, „ოლ ადა ურ ის სკო ლის ის ტო რია“, წიგ ნში „გა მო ნათ ლე ვის გა მო ნა თება“ (გვ.305320) ზე მოთ აჭ არ აში, მათ შო რის მარეთ ში, 19181921წლებ ში სკო ლე ბის გახ სნას აფ ერ ხებ და მრა ვა ლი ხე ლის შემ შლე ლი ფაქ ტორი: ცუ დი გზე ბი, უტ რან სპორ ტო ბა, კავ შირ გაბმუ ლო ბის უქ ონ ლო ბა, უშ უქ ობა, არ იყო სკო ლის შე ნო ბე ბი და ინ ვენ ტა რი, არ ცერთ სო ფელ ში არ იყო ად გი ლობ რი ვი მკვიდ რი მას წავ ლე ბე ლი. ამ
იტ ომ სა ჭი რო იყო გუ რი ის, იმ ერ ეთ ის, სა მეგ რელოს რე გი ონე ბი დან ახ ალ გაზ რდა, ენ თუ ზი ას ტი კად რე ბის მოწ ვე ვამოვ ლი ნე ბა, რაც დი დი შრომი შე დე გად და დე ბი თად გა დაწყდა,
19221923 წ.წ. მა რეთ ში გა იხ სნა ორი დაწყები თი სკო ლაუჩ ამ ბა სა და ოლ ადა ურ ში, მომ დევნო წელს ტბეთ სა და დღვან ში.
1933 წლის 23 აგ ვის ტოს აჭ არ ის მთავ რო ბამ მი იღო დად გე ნი ლე ბა აჭ არ აში სა ყო ველ თაოსავალ დე ბუ ლო დაწყე ბი თი სწავ ლე ბის შე მო ღე ბის შე სა ხებ.
აჭ არ ის მო სახ ლე ობა სწავ ლის საქ მეს დი დი ხა ლი სით ეკ იდ ებ ოდა, მზად იყ ვნენ, აეგ ოთ შე ნობე ბი შრო მი თი მო ნა წი ლე ობ ით, და ემ ზა დე ბი ნათ ინ ვენ ტა რი სა კუ თა რი სა შუ ალ ებ ებ ით, აგ რეთ ვე, რე გი ონ ებ იდ ან მოწ ვე ულ მას წავ ლებ ლებს უფას ოდ აბ ინ ავ ებ დნენ სა კუ თარ ოჯ ახ ებში, უზრუნ ველ ყოფ დნენ კვე ბით, გათ ბო ბაგა ნა თე ბით. აღ ნიშ ნუ ლი დად გე ნი ლე ბის გან ხორ ცი ელ ებ ის შე დე გად მა ლე გა იზ არ და სკო ლე ბი სა და მოსწავ ლე ებ ის რიცხვი.
მშრო მელ თა მოთხოვ ნით, მა რეთ ში, 19331934 სას წავ ლო წელს ოლ ადა ურ ის დაწყე ბითი სკო ლა გა და კე თა შვიდ წლი ან ად და მე ხუ თე კლას ში მი ღე ბუ ლი იქ ნა 17 მოს წავ ლე. სკო ლის დი რექ ტო რად და ინ იშ ნა შალ ვა ან თი მო სი ძე ჯღარ კა ვა, ეს იყო მა რეთ სა და ახ ლან დელ შუახ ევ ის რაიონის ტე რი ტო რი აზე პირ ვე ლი შვიდწლი ანი სკო ლა, ამ სკო ლა ში სწავ ლობ დნენ მე ზობე ლი სოფ ლე ბის ახ ალ გაზ რდე ბი: ფურ ტი ოდ ან, მე ლიქ წმინ დი დან – ქა მა და ძე, ალი ხიმ ში აშ ვი ლი, რა სიყ ხი ლა ძე, ბუ თუ რა ულ იდ ან – მე ჯიდ და სეიფო მი ქე ლა ძე ები, ნე ნი იდ ან – მი ქა ილ მა მუ ლაძე და იუს უფ მი ქე ლა ძე, ჩან ჩხა ლო დან – ბი ნალ მი ქე ლა ძე და ვა ლე რი დარ ჩი ძე, და ბაძ ვე ლი დან – ამ ირ ან, მი ხე ილ და ლე ვან ზო იძე ები, შუ ახ ევიდ ან – დურ სუნ, რე ჯებ და დურ სუნ და ვი თა ძეები, გუნ და ურ იდ ან – ნუ რი გუნ და ძე, ტბე თი დან – დურ სუნ და შახ მუ რად (შო თა) და ვი თა ძე ები, დღვა ნი დან – ხუ ლუს ფუტ კა რა ძე, გო გი ნა ურიდ ან (წყა რო სუ ბა ნი) – ას ლან გო გი ტი ძე, კვი ახიძე ებ იდ ან – ნე ჯეთ და ჯე ფერ ფუტ კა რა ძე ები, შუბ ნი დან – ზიხ ნი და ის რა ფილ ბე რი ძე ები, ბინალ და თო ფუზ ბა კუ რი ძე ები, ქა მილ, ჯე ლალ, ზე ქე რია, იუს უფ ფუტ კა რა ძე ები. დარ ჩი ძე ებ იდან – ყურ შეშ სი რა ძე, ტო მა შე თი დან – ზიხ ნინ და რე ჯებ ფუტ კა რა ძე ები, კო ბალ თი დან – სი მონ და ჯე ლალ თავ დგი რი ძე ები.
19411942 სას წავ ლო წლის თვის ოლ ადა ურ ში გათ ვა ლის წი ნე ბუ ლი იყო შვიდ წლი ანი სკო ლის
104vaxtang makaraZe werili
ბა ზა ზე სა შუ ალო სკო ლის გახ სნა, მაგ რამ დი დი სა მა მუ ლო ომ ის დაწყე ბის გა მო ეს საშ ვი ლიშ ვილო საქ მე არ გან ხორ ცი ელ და, რად გან პე და გოგი ური კად რე ბი გაწ ვე ული იქ ნა სამ ხედ რო სამსა ხურ ში.
19301931 სას წავ ლო წელს ოთხწლი ანი შრომის სკო ლე ბი, ფუნ ქცი ონ ირ ებ და გო გა ძე ებ ში (ან ტონ გო გი ჩაშ ვი ლი), ტბეთ ში (შალ ვა ურ უშაძე), უჩ ამ ბა ში (გრი შა ბა ბი ლო ძე, ანა ინ აშ ვი ლი), ჯაბ ნი ძე ებ ში (შალ ვა გე გი აძე), ქი ძი ნი ძე ებ ში (ბარ ნაბ ან თა ძე), წაბ ლა ნა ში (შალ ვა კე კე ლი ძე), ცი ნა რეთ ში (ბე ნია სვა ნი ძე), ოლ ადა ურ ში (ირ აკლი ბოლ ქვა ძე, ივ ლი ანე სი ხა რუ ლი ძე), შუ ბან ში (ვა ლე რი ან ქვი ლო რია), დღვან ში (დი მიტ რი სამსო ნია), ქუ თა ურკო ბალ თა ში (სი მონ სამ სო ნია), დარ ჩი ძე ებ ში (სერ გო უჯ მა ჯუ რი ძე), გო გი ნაურ ში (ბე ნია კვა ჭა ძე), კვი ხი ძე ებში (ვლა დი მერ კვინ ტრა ძე), ლო მა ნა ურ ში (სი მონ სამ სო ნია), ტო მა შეთ ში (გრი შა გო გუ აძე), კა რა პეტ ში (კლიმენ ტი მა მა ლა ძე).
აჭ არ აში მთლი ან ად და მა რე თის ხე ობ ის სოფლებ შიც, მო სახ ლე ობ აშ იც უწ იგ ნუ რო ბის დაძ ლევასა და გა ნათ ლე ბის აღ ორ ძი ნე ბა ში, სკო ლე ბის გახ სნადა ფუძ ნე ბა ში უდ იდ ესი დამ სა ხუ რე ბა მიუძ ღვით სა ქარ თვე ლოს სხვა დას ხვა რა ინ ებ იდ ან მოვ ლი ნე ბულ ახ ალ გაზ რდა პე და გო გებს, რომლებ მაც მი უხ ედ ავ ათ ცხოვ რე ბი სა და პრო ფესი ული საქ მი ან ობ ის ათ ვის მძი მე პი რო ბი სა (უგზო ობა, ხან გრძლი ვი ზამ თა რი, უშ უქ ობა...), პირნათ ლად შე ას რუ ლეს თა ვი ან თი მო ქა ლა ქეობრი ვი ვა ლი და მოკ ლე დრო ში შეძ ლეს ოს მალ თა ხან გძლი ვი ბა ტო ნო ბის გა მო ქვეყ ნის სხვა რე გიონ ებ თან შე და რე ბით ჩა მორ ჩე ნი ლი თა ნა მო ძმეებ ის კულ ტუ რუ ლი და წი ნა ურ ება, ად გი ლობ რი ვი კად რე ბის მომ ზა დე ბა.
მა რეთ ლე ბი და სა ერ თოდ, აჭ არ ის მო სახ ლეობა დიდ მად ლი ერ ებ ას გა მოთ ქვა მენ მათ მიმართ. ბევრ მათ განს მი ენ იჭა აჭ არ ისა და სა ქართვე ლოს დამ სა ხუ რე ბუ ლი მას წავ ლებ ლის წო დება, და ჯილ დო ებ ული იქ ნენ ორ დე ნე ბით, მე დ ლებით, დიპ ლო მე ბით...
მა რე თის სოფ ლებ ში მოვ ლი ნე ბულ მას წავლე ბელ თა გან 15მა მან დი ლო სან მა გუ ლის წორი მო ნა ხა და გათხოვ და ად გი ლობ რივ ვა ჟებ ზე, შექ მნეს სა ნი მუ შო ქარ თუ ლი ოჯ ახი. 1952 წელს, შუ ახ ევ ის რა იონ ის შექ მნი სას, მხო ლოდ ერ თიუჩ ამ ბის სა შუ ალო სკო ლა ფუნ ქცი ონ ირ ებ და (19491950 სას წავ ლო წლი დან), რომ ლის პირ ველი დი რექ ტო რი იყო ივ ანე ბარ ბა ძე, ის ტო რი კოსი,. დაწყე ბი თი სკო ლა იყო 38, რვაწ ლი ანი 8.
2014 წლის თვის მა რე თის ხე ობ ის სოფ ლებ ში ფუნ ქცი ონ ირ ებს: ექ ვსწლი ანი – 17, ცხრაწ ლი ანი – 6, 12 წლი ანი – 13 სკო ლა, სულ – 36.
კულ ტუ რა და ხე ლოვ ნე ბა
ახ ლა მა რე თის კულ ტუ რუ ლი ცხოვ რე ბის შესა ხებ გვინ და გი ამ ბოთ, რამაც ამ მხა რის მო ს ახ ლე ობ ას ქარ თუ ლი ერ ოვ ნუ ლი თვით მყო ფა დ ობა განაპირობა. 1953 წლი დან, შუ ახ ევ ის რა ინ ის შექ მნის შემ დეგ, სა მო ლე თის, გო გა ძე ებ ის, ჯაბ ნი ძე ებ ის, დღვა ნის, ოლ ადა ურ ის, შუბ ნის სასოფ ლო კლუ ბე ბი შემ დეგ კულ ტუ რის სახ ლე ბად გა და კეთ და: 19651970 წლე ებ ში 12 სო ფელ ში გა იხ სნა სა სოფ ლო კლუ ბი და ყვე ლა სო ფელში – ბიბ ლი ოთ ეკა. ის ინი და კომ პლექ ტდა კვალი ფ ი ცი ური, შე მოქ მე დე ბი თი პო ტენ ცი ალ ის მქო ნე კად რე ბით. სწო რედ მათ შრო მის შე დეგად მოხ და უძ ვე ლე სი მხატ რუ ლი თვით მოქ მედე ბე ბის აღ ორ ძი ნე ბა, ცეკ ვე ბის, სიმ ღე რე ბის და ზე პირ სიტყვე ობ ის სხვა ნი მუშ თა წარ მო ჩენაპო პუ ლა რი ზა ცია. მა ნამ დე კი სა ცეკ ვა ვო და სა სიმ ღე რო ნი მუ შე ბი სრულ დე ბო და ქორ წი ლებში, წვე ულ ებ ებ ში, შუ ამ თო ბის, გუ ში ნა ურ ობის ტრა დი ცი ულ დღე სას წა ულ ზე. ად რე ულ რეპერ ტუ არ ში დამ კვიდ რე ბუ ლი იყო „ყოლ სა მა“, „ჯაყ და ნა ნა“, ქურ ბა ნი“, „ხო რუ მი“, „ლე კუ რი“, „მაყ რუ ლი“, „ევ რო მას პინ ძლი სა“, შა ირ ები, კაფი ები სხვა ნი მუ შე ბი. თან და თან გა მო იკ ვეთ ნენ ენ თუ ზი ას ტე ბი, ხე ლოვ ნე ბის მოტ რფი ალ ენი, რომ ლე ბიც კრებ დნენ ძველ ხალ ხურ ცეკ ვებ სა და აჩ ვე ნე ბდნენ მა ყუ რებ ლებს, წარ მა ჩენ დნენ მათ პირ ვალ დენ სა ხეს, 1940წელს ოლ ადა ურ ში ჩა მო ყა ლიბ და აჭ არ ის მთი ან ეთ ში პირ ვე ლი მოცეკ ვა ვე ქალ თა ან სამ ბლი, რო მელ მაც კონ ცერტი გა მარ თა ქ.ბა თუმ ში. ქ. თბი ლის ში გა მარ თულ რეს პუბ ლი კურ დათ ვა ლი ერ ებ აზე წარ მა ტე ბულ გა მოს ვლის თვის ან სამ ბლი 1941 წელს მოს კოვ ში სა კავ ში რო დათ ვა ლი ერ ებ აზე მი იწ ვი ეს, მაგ რამ დი დი სა მა მუ ლო ომი და იწყო და გამ გზავ რე ბა ვე ღარ შეძ ლეს.
ოლ ადა ურ ში ქალ თა სიმ ღე რი სა და ცეკ ვის ან სამ ბლი ჩა მო აყ ალ იბა და წლე ბის მან ძილ ზე ხელ მძღვა ნე ლობ და შა დი მან ქარ ცი ვა ძე, სა ქართვე ლოს დამ სა ხუ რე ბუ ლი ბიბ ლი ოთ ეკ არ ი, რომე ლიც აქ ტი ურ ად მო ნა წი ლე ობ და სოფ ლის, ხეობ ის კულ ტუ რულ ცხოვ რე ბა ში. „თა რი ან ინო“ სა ტ რფი ალო ხა სი ათ ის ძველ თაძ ვე ლი ქალ თა სი მ ღე რაა, რო მე ლიც კომ პო ზი ცი ურ ად გა მარ
105 vaxtang makaraZewerili
თა და დას რუ ლე ბუ ლი სა ხე მის ცა ქო რე ოგ რაფმა ბად რი დარ ჩი ძემ. სიმ ღე რა „ჰი და ინ ანო“ გარმონ ზე დაკ ვრით და ცეკ ვით დღე საც თავს იწ ონებს პე და გო გი, 80 წელს მი ტა ნე ბუ ლი ტა რი ელ მა კა რა ძე, რო მელ საც2014 წლის 20 სექ ტემ ბერს გა და ეცა სა პა ტიო სი გე ლი.
შე მოქ მე დე ბი თი წარ მა ტე ბე ბი ჰქონ დათ უჩამ ბის, წაბ ლა ნის, დღვა ნის, კვი ახ იძე ებ ის, გოგი ნა ურ ის, მაწყვალ თის, შუბ ნის, ჯაბ ნი ძე ებ ის... კულ ტუ რი ის სა ხე ლებ თან არ სე ბუ ლი ქო რე ოგრა ფი ულ და ფოლ კლო რულ ან სამ ბლებს, ჯგუფებს (ხელ მძღვა ნე ლე ბი: ნ. ფე ვა ძე, თ. ბე რი ძე, შ. ბე რი ძე, კ. ფუტ კა რა ძე ები, ოთ არ გო გი ტი ძე, ალექ სან დრე და ალი სურ მა ნი ძე ები, ლ. ნი ჯა რა ძე, შ. უს ტი აშ ვი ლი, ფუტ კა რა ძე). გან სა კუთ რე ბით აღ სა ნიშ ნა ვია რო ლან ივ ან ის ძის დამ სა ხუ რე ბა. დამ კვრე ლი, ქო რე ოგ რა ფი, ლოტ ბა რი! ას ევე ითქმის ცნო ბილ, ხალ ხში გან თქმულ ბი ნალ ფუტკა რა ძე ზე, ოთ არ გო გი ტი ძე ზე, შაქ რო და სი მონ ფუტ კა რა ძე ებ ზე, ლე ვან, ავ თან დილ და ბად რი დარ ჩი ძე ებ ზე. აკორ დი ონ ზე დაკ ვრის დი დოსტა ტე ბზე: შედ ფუტ კა რა ძე (კვი ახ იძე ები), მურად და სერ გო ზო იძე ები, ვახ ტანგ ფუტ კა რა ძე (მაწყვალ თა), რ. ივ ან აძე (ჯაბ ნი ძე ები).
1921 წლამ დე მა რე თის ხე ობ ის სოფ ლებ ში არ იყო კულ ტუ რის არ ცერ თი და წე სე ბუ ლე ბა. კულტუ რის პირ ვე ლი კე რე ბი,ბიბ ლი ოთ ეკ ები გა იხ სნა უჩ ამ ბა ში, ტბეთ ში, ოლ ადა ურ ში, დღვან ში, ჯაბ ნიძე ებ ში, მაწყვალ თა ში, შუ ბან ში და დარ ჩი ძე ებ ში...
1953 წლი დან კულ ტუ რის კე რე ბის და წე სე ბულე ბე ბის გახ სნა ინ ტე სი ურ ად და იწყო (შუ ახ ევ ის რს გახ სნის – 1952 წ. 21 დე კემ ბე რი). არ შე იძ ლება არ მო ვიხ სე ნი ოთ კულ ტუ რის დარ გში ღვაწმო სი ლი ად ამი ან ები: შა დი ამ ნა ქარ ცი ვა ძე, ოთ არ გო გი ტი ძე, შაქ რო, აბ ეს ალ ომ,სი მონ, ლე ვან, ვიქტორ ფუტ კა რა ძე ები, არ ჩილ აბ აშ იძ ე, ლე ნა ნი ჟარა ძე, შა დი მან უს ტი აშ ვი ლი, ტა რი ელ მა კა რა ძე, ნო დარ და რე ზო ფე ვა ძე ები, ან დრო ცეხ ლა ძე, ლე ვან თავ დგი რი ძე, გუ ლო და და უთ მა კა რა ძეები, ა. და ვი თა ძე, ა. ნა ტა რი ძე. 2014 წლის მდგომა რე ობ ით მა რეთ ში 4 შე მოქ მე დე ბი თი ცენ ტრი ფუნ ქცი ონ ირ ებს: უჩ ამ ბის, დღვა ნის, ოლ ადა ურის და შუბ ნის. ბევ რმა მა რე თელ მა მა მუ ლიშ ვილმა კულ ტუ რის აღ ორ ძი ნე ბი სა და გან ვი თა რე ბისთვის დი დი შე მოქ მე დე ბი თი შრო მა გას წია. წე რილის ფორ მა ტის გა მო ყვე ლა მათ გა ნის წარ მო ჩე ნა ვერ შევ ძე ლით და გთხოვთ გვა პა ტი ოთ.
სა ხე ლო ვა ნი მა რე თე ლე ბი
მა რე თელ ახ ალ გაზ რდებს სა მა გა ლი თოდ ჰყავთ ცნო ბი ლი სპორ ტსმე ნი, სიდ ნე ის ოლ იმ პიური თა მა შე ბის ბრინ ჯა ოს პრი ზი ორი და მსოფლი ო ჩ ემ პი ონი ბერ ძნულრო მა ულ ჭი და ობ აში მუ ხ რან ვახ ტან გა ძე, ბა თუ მის სპორ ტსკო ლის დი რექ ტო რი.
„კაც თა მსა ხუ რე ბა დი დი საქ მეა, მაგ რამ ღვთის მსა ხუ რე ბა უფ რო დი დი“. მე უფე ეფ რე მი (ელ გუ ჯა) გამ რე კე ლი ძეეპ ის კო პო სი ბოლ ნი სი სა, და იბ ადა ქ.ბა თუმ ში, 1975 წლის 24 ოქ ტომ ბერს მა მი სე ულ სამ ყო ფე ლი სო ფელ სა მო ლეთ ში. 1922 წელს წარ ჩი ნე ბით და ამ თავ რა ქ. ბა თუ მის მე2 სა შუ ალო სკო ლა, იმ ავე წელს ჩა ირ იცხა ბა თუმის სა ხელ მწი ფო უნ ივ ერ სი ტე ტის ეკ ონ ომ იკ ის ფა კულ ტეტ ზე, რო მე ლიც და ამ თავ რა 1997 წელს. მას შემ დეგ თა ვი ღვთის მსა ხუ რე ბას მი უძ ღვნა.
2004 წლის 31 დე კემ ბერს აირ ჩი ეს ბოლ ნისელ მღვდელ მთა ვა რად, და ჯილ დო ებ ულია წმ. გი ორგის I ხა რის ხის ორ დე რით.
დე კა ნო ზი ან დრია, ერ იკ აც ობ აში ლე ვან თურ მა ნი ძე, და იბ ადა 1984 წლის 30 ივ ლისს ქ. ბათუმში. 2001 წელს და ამ თავ რა ქ. ბა თუ მის მე17 სა შუ ალო სკო ლა. 2004 წელს ჩა ირ იცხა ბა თუ მის სა ხემ წი ფო უნ ივ ერ სი ტე ტის სა ხელმ წი ფო მართვის ფა კულ ტეტ ზე.
დე კა ნო ზი ან დრია ამ ჟა მად სა კა თედ რო ტაძარ ში მოღ ვა წე ობს. გა მო ნათ ლე ვის წმ. გი ორ გის სა ხე ლო ბის ეკ ლე სი ის მღვდელ მთა ვა რია სო ფელ მა ხა ლა კი ძე ებ ის მკვიდ რი გ. ფუტ კა რა ძე.
მუ ზე უმ ები
სა ქარ თვე ლო ში სიძ ვე ლე თა, მა ტე რი ლურ და სუ ლი ერი კულ ტუ რის ძეგ ლე ბის, წე რი ლო ბი თი წყა რო ებ ის შე ნახ ვა და შეს წავ ლაგა მო ფე ნის ტრდი ცი ები უძ ვე ლე სი დრო იდ ან არ სე ბობ და.
ოლ ადა ურ ის სა შუ ალო სკო ლა ში ენ თნოგრა ფი ულ მუ ზე უმ ის და არ სე ბას სა ფუძ ვე ლი 1964წელს ჩა ეყ არა, რო დე საც სკო ლის ის ტო რიის შეს წავ ლის და ნარ კვე ვის და სა წე რად ემ ზადე ბა პე და გო გი ური კო ლექ ტი ვი. და იწ ერა წერი ლე ბი „სი ნათ ლე მთა ში“, ჟურ ნალ „ჭო როხ ში“ (ვახ ტანგ მა კა რა ძე)და „სკო ლა მთა ში“ გაზ. „აჭარა“ში (შ. მი ქე ლა ძე), „ის ინი აშ ენ ებ დნენ ახ ალ ცხოვ რე ბას“, (გაზ. „დრო შა“ 1967წ. 4 ნო ემ ბე რი, ნოე დუმ ბა ძე), ჟურ ნა ლის ტი ოთ არ ფუტ კა რა ძის
106vaxtang makaraZe werili
წე რი ლი „შუ ქი აჭ არ ის მთი ან ეთ ში“, ჟურ ნა ლი „სკო ლა და ცხოვ რე ბა“, 1977წ.
მო ვი ძი ეთ 1915 წლი დან 1990 წლამ დე სა არ ქივო მა სა ლე ბი, სკო ლის ყო ფი ლი მას წავ ლებ ლე ბის ავ ტო ბი ოგ რა ფი ები და სუ რა თე ბი. 1985 წლი დან სკო ლა ში ენ თნოგ რა ფი ულ ი მ უზე უმ ის გახ სნის საქ მეს სა თა ვე ში ჩა უდ გა მას წავ ლე ბე ლი არ ჩილ მა კა რა ძე, რო მელ მაც ენ ერ გი ული შრო მით მიაღ წია მი ზანს – 1996 წლის 31 მა ისს სო ფელ ოლადა ურ ში ეთ ნოგ რა ფი ული მუ ზე უმი გა იხ სნა. იგი ამ ოქ მე დდა ყო ფილ მა ღა ზი ის კა პი ტა ლურ შე ნობა ში, რო მელ საც ჩა უტ არ და რე მონ ტი, მო ეწყო სა გა მო ფე ნო დარ ბა ზ ის სა თავ სო ები, სა მუ შაო ოთ ახ ები. საქ მი ან ობა ძი რი თა დად ენ თუ ზი აზ მზეა და ფუძ ნე ბუ ლი და მნახ ვე ლიც ბევ რი ჰყავს. მა რე თის ხე ობ აში , აჭ არაშავ შე თის ქე დის ჩრდილო ფერ დობ ზე, შე ფე ნი ლია უძ ვე ლე სი ტრა დიცი ებ ით გა მორ ჩე ული სო ფე ლი კვი ახ იძე ები, დილის ამ ომ ავ ალი მზე პირ ველ სხი ვებს უგ ზავ ნის მის მი წაწყალს, ხალ ხს, სამ შობ ლოს ერ თგულს, კა ცურკა ცო ბით გა მორ ჩე ულ ად ამი ან ებს.
სო ფელს ჰყავს ად გი ლობ რი ვი ინ ტე ლი გენცია, მეც ნი ერ ები, პე და გო გე ბი, სხვა დარ გე ბის სპე ცი ალ ის ტე ბი, ფუნ ქცი ონ ირ ებს ცხრაწ ლი ანი სა ჯა რო სკო ლა, რო მელ საც 30 წე ლი სა თა ვე ში უდ გას ცნო ბი ლი მა თე მა ტი კო სი აკ აკი თავ დგირი ძე. მუ ყა ით ად ამი ან ებს უფ რო წარ მო ვა ჩენთ, თუ ენ თნოგ რა ფი ულ მუ ზე უმს შექ მნი თო, ბრძანა სოფ ლის მკვიდ რმა, ის ტო რი ულ მეც ნი ერ ებათა დოქ ტორ მა, პრო ფე სორ მა ბი ჭი კო დი ას ამიძემ. ინ იცი ატ ივ ას საქ მის ხორ ცშეს ხმა მოჰ ყვა. სოფ ლის ცენ ტრში ყო ფი ლი მა ღა ზი ის შე ნო ბა გა არ ემ ონ ტეს და სა ფუძ ვე ლი და უდ ეს კულ ტურ ის კი დევ ერთ კე რას მა რეთ ში,რომ ლის გახ სნა აღ ინ იშ ნა დი დი ხალ ხმრავ ლო ბით, სა ზე იმო ვითა რე ბა ში 1998 წელს. მუ ზე უმს ის ტო რი ის მასწავ ლე ბე ლი ვიქ ტორ ფუტ კა რა ძე ხელ მძღვა ნელობს.
მეც ნი ერ ება და ხელ მძღვა ნე ლო ბა
მეცხა მეტ სა უკ უნ ის 70იანი წლე ბის აჭ არ ას ასე ახ ასი ათ ებ და ცნო ბი ლი სა ზო გა დო მოღ ვაწე გი ორ გი ყაზ ბე გი: „ახ ლა აჭ არ აში ქარ თუ ლი წე რაკითხვის მცოდ ნე ნი თით ზე ჩა მო სათ ვლელია... სკო ლე ბი, ცოდ ნის წყა რო თურ ქე თის საქარ თვე ლო ში არ არ ის. მედ რე სებ ში მხო ლოდ ყუ რანს და მაჰ მა დი ან ური სა ეკ ლე სიო დის ციპლი ნას ას წავ ლი ან მე ქა ნი კუ რად. კი დევ უფ რო
მძი მე მდგო მა რე ობა იყო მთი ან აჭ არ აში, კერძოდ მა რე თის ხე ობ აში, მის სოფ ლებ ში.
ფა ზი სი, გე ლა თის და იყ ალ თოს აკ ად ემი ების, სვე ტიცხო ვე ლი სა და ნი კორ წმინ დის , ვარძი ის და უფ ლი ცი ხის, „ქარ თლის ცხოვ რე ბის“ და „ვეფხის ტყა ოს ნის“ შე მოქ მედ ქარ თველ ხალ ხს სრუ ლი უფ ლე ბა აქ ვს იამ აყ ოს იმ ით, რაც მსოფლიო კულ ტუ რი სა და მეც ნი რე ბის სა გან ძურ ში აქ ვს შე ტა ნი ლი.
წარ სულ ში, XVI სა უკ უნ ემ დე, ვიდ რე ოს მა ლო დამ პყრობ ლე ბი გა ბა ტონ დნე ბოდ ნენ, იგ ებ ოდა ტაძ რე ბი, ცი ხე ები და ხი დე ები, იწ ერ ებ ოდა სამეც ნი ერო და მხატ რუ ლი წიგ ნე ბი, აქ იზ რდებოდ ნენ სა ხე ლო ვა ნი ქარ თვე ლი შვი ლე ბი. მაგრამ ეს იყო წარ სულ ში, მე16 სა უკ უნ ის შუა ხანე ბამ დე. სა მი სა უკ უნ ის გან მავ ლო ბა ში აქ ღირსე ული შე ნო ბა არ აუშ ენ ები ათ, ქარ თულ ენ აზე წიგ ნი არ და უწ ერი ათ. ქარ თუ ლი წე რაკითხვის მცოდ ნე ნი თით ზე ჩა მო სათ ვლე ლია (ყაზ ბე გი). მაგ რამ მთიე ლი კა ცის სწრაფ ვა სის ხლი სა კენ, ცოდ ნის კენ, მეც ნი ერ ებ ის აკ ენ არ შე ჩე რე ბუ ლა. მე20 სა უკ უნ ის 50იან წლე ბის შემ დეგ მა რე თელე ბი თა ვი ანთ სიტყვას ამ ბო ბენ მეც ნი ერ ებ ის სხვა დას ხვა სფე რო ში. რა საც სა ფუძ ვე ლი სა შუალო სკო ლებ ში ეყ რე ბო და. მა გა ლი თად, 1951დან 1975 წლამ დე სა შუ ალო სკო ლა ოქ როს მედალ ზე და ამ თავ რა 12მა, ხო ლო ვერ ცხლის მედალ ზე 9 მა რე თელ მა მოს წავ ლემ. მა შინ, 60 წლის წი ნათ, ძნე ლად იყო წარ მო სად გე ნი, რომ მა რეთს 2015 წლის თვის ეყ ოლ ებ იდა 60ზე მე ტი მეც ნიერ ებ ათ კან დი და ტი და დოქ ტო რი, დარ გობ რივ აკ ად ემ იკ ოს იც კი ეყ ოლ ებ ოდა.
პირ ვე ლი მა რე თე ლი ვინც დოქ ტო რის სა მეც ნიერო ხა რის ხი და იც ვა, ოთ არი თურ მა ნი ძეა, ხო ლო ქალ თა გან შუ შა ნა ფუტ კა რა ძეა. სულ მა რე თელთგან ამ ჟა მად2015 წლის თვის 32 მეც ნი ერ ებ ათა დოქ ტო რი, 24 მეც ნი ერ ებ ათა კან დი და ტი, 5 აკ ადემი ური დოქ ტო რია. სა ამ აყოა, რომ სა ქარ თველ ში ხე ობას მეც ნი ერი კად რე ბის რა ოდ ენ ობ ით ერთერ თი პირ ვე ლი ად გი ლი უკ ავია მცი რე (ხე ობ ათა) რე გი ონ ებს შო რის. მა რე თის ხე ობ ელ ებს ჩვენ დასა ქარ თვე ლოს სა სა ხე ლოდ, ჰყავს „გუ ლან თე ბული კალ მო სა ნე ბი!“ (მ. ზო სი ძე), რომ ლე ბიც ჩვე ნი ქვეყ ნი სა და მე ზო ბე ლი სა ხელმ წი ფო თა ხალ ხების სიყ ვა რუ ლ სა და პა ტი ვის ცე მას, აღი არ ებ ას იმ სა ხუ რე ბენ. მათ გან, შუ შა ნა ფუტ კა რა ძე, დოქტო რი, პრო ფე სო რი, რო მე ლიც 200ზე მე ტი სტატი ის, წე რი ლის და შრო მის, 30მდე წიგ ნის ავ ტორი – პე და გო გი, სკო ლის დი რექ ტო რი, ლექ ტო რი, მოძ ღვა რი, ახ ალ გაზ რდო ბის აღ მზრდე ლი, დე და,
107 vaxtang makaraZewerili
სა ხე ლო ვა ნი წი ნა პარ თა წარ მომ ჩე ნი და დამ ფა სებე ლი. ემ ენ და ვი თა ძექარ თუ ლი სიტყვის, ლექ სის მოტ რფი ალე, მეც ნი ერი, გა მორ ჩე ული ეთ ნოგ რაფი, 30ზე მე ტი წიგ ნის ავ ტო რი, მრა ვა ლი ჯილდოს და პრე მი ის მქო ნე, სა ხემ წფო მოღ ვა წე.
წიგ ნე ბის ავ ტო რე ბი:შო თა ცეცხლა ძე – გა მოქ ვეყ ნე ბუ ლი აქ ვს
300ზე მე ტი პუბ ლი კა ცია, ათ ამ დე წიგ ნი;თე მურ თურ მა ნი ძე – პე და გო გი, მა თე მა ტი კი,
სკო ლის დი რექ ტო რის მო ად გი ლე, აღი არ ებ ულიორ იგ ინ არ ული თა მა და. გა მოქ ვეყ ნე ბუ ლი აქ ვს ოთხი წიგ ნი და 30ზე მე ტი წე რი ლი.
ბი ჭი კი დი ას ამ იძე – არ ის 20 წიგ ნის, 200მდე მეც ნი ერ ული ნარ კვე ვის, წე რი ლის ავ ტო რი.
აკ აკი ბე რი ძე – არ ის 24 სა მეც ნი ერო ნაშ რომის ავ ტო რი.
ტა რი ელ ფუტ კა რა ძე, ან ზორ დი ას ამ იძე, რეზო და რო მან ზო სი ძე ები, მურ მან და ვი თა ძე არიან ათ ობ ით წიგ ნის და მეც. შრო მის ავ ტო რე ბი.
თა მაზ დი ას ამ იძე, ზა ური მა კა რა ძე, აკ აკი მახა რა ძე, ზაქ რო კე ჟე რა ძე, ოთ არ ფუტ კა რა ძე, არ ჩილ თავ დგი რი ძე, მი ხე ილ ზო იძე, მი ხე ილ ზოსი ძე, ზუ რაბ გო გი ტი ძე და ნი აზ ზო სიძე არი ან წიგ ნე ბის ავ ტო რე ბი.
პა ტა რა ათ ონი მა რეთ ში
ჩვენს რე გი ონ ში (მა რეთ ში), რო გორც ვი ცით, ქრის ტი ან ული რე ლი გია პი რ ველ სა უკ უნ ე ში შემო ვი და.
მა რე თე ლი ახ ალ გაზ რდო ბის სურ ვი ლი იყო აღ ედ გი ნა ქრის ტი ან ული ეკ ლე სიამო ნას ტრები, რა თა ად გი ლობ რი ვ მო სახ ლე ობ ას ძირ ძველ მა მა პა პი სე ული რე ლი გი ის კენ შე მობ რუ ნე ბის სა შუ ალ ება ჰქონ და... გა დაწყდა ხე ობ ის შუა სოფელ შიოლ ადა უში, ეკ ლე სი ის აგ ება.
ამ საშ ვი ლიშ ვი ლო საქ მის დაწყე ბის დაგ ვიან ებ ას მო მა ვა ლი თა ობა, ის ტო რია არ გვა პა ტიებ და, იყო ერ თი ანი შე მო ძა ხი ლი, პირ ველ რიგ ში სო ლო მონ ფუტ კა რა ძის გან.
შე იქ მნა პირ ვე ლი ხელ მძღვა ნი ლი მუ შაჯგუფი ხუ თე ულ ის: სო ლო მონ და ოთ არ ფუტ კარა ძე ებ ის, ვახ ტანგ მა კა რა ძის, ნო დარ და გივი ცეცხლა ძე ებ ის შე მად გენ ლო ბა. ეს იყო 1998 წე ლი. ეკ ლე სი ის მშე ნებ ლო ბი სათ ვის პირ ვე ლი რიგ ში, სა ჭი რო იყო ად გი ლის შერ ჩე ვა, რო მელსაც მრა ვა ლი მოთხოვ ნა უნ და და ეკ მა ყო ფი ლები ნა, იყო ოთხი ვა რი ან ტი, მათ გან შევ თან ხმდით სო ფელ ოლ ადა ურ ის უბ ან ზეგა მო ნათ ლევში,
მდ. ჩი რუ ხის მარ ჯვე ნა სა ნა პი რო ზე მდე ბა რე ულ ამ აზ ეს ვა კე ზე, რო მე ლიც აკ ურ თხა ბა თუ მისა და სხალ თის ეპ ის კო პოს მა მე უფე დი მიტ რიმ.
აჭ არ ის ავ ტო ნო მი ური რეს პუბ ლი კის მი ნისტრა საბ ჭოს დად გე ნი ლე ბით (1998 წ. ¹171)გამო ნათ ლევ ში წმ. გი ორ გის სა ხე ლო ბის ეკ ლე სის მშე ნებ ლო ბის თვის გა მო ეყო მი წის ნაკ ვე თი. 1998 წლის 2 აპ რილს გა ითხა რა სა ძირ კვე ლი, ხო ლო ხელ მძღვა ნე ლო ბა გაგ ვი წი ეს ბი ჭი კო დი ას ამ იძემ, ი. ხიმ ში აშ ვილ მა, ფუტ კა რა ძემ, რ. და ვი თა ძემ, ვ. მა მუ ლა ძემ, რ. სურ მა ნი ძემ, ზ. დ. ფუტ კა რა ძემ, ჯ. ბე რი ძემ, მე უფე დი მიტ რიმ, თე იმ ურ აზ ყუ რავამ, გან სა კუთ რე ბით აღ ნიშ ვნის ღირ სნი არი ან ძმე ბი – ვლა დი მერ და შო თა მა ხა რა ძე ებ ის ფუ ლადი დახ მა რე ბა, ეკ ლე სის მშე ნებ ლო ბის თვის გა იხარ ჯა 96 000 ლა რი. აქ ედ ან 20 ათ ასი ლა რი გა იღო იდე ის ავ ტორ მა სო ლო მონ ფუტ კა რა ძემ. 2005 წლის 7 მა ისს სა ზე იმ ოდ გა იხ სნა გა მო ნათ ლევის წმ. გი ორ გის სა ხე ლო ბის ეკ ლე სია შუ ახ ევ ის რაიონში და წარ მო ად გენს ქარ თუ ლი ხუ როთ მოძვრო ბის შეს ანიშ ნავ ძეგ ლს, რო მელ საც ძა ლუძს, ღვთის მად ლი მოჰ ფი ნოს ხე ობ ას და სა ერ თოდ მა ღალ მთი ან აჭ არ ის მო სახ ლე ობ ის სუ ლი ერ ებ ას.
გა მო ნათ ლე ვის წმ. გი ორ გის ეკ ლე სია მთე ლი სა ქარ თვე ლო სია, აჭ არ ისაა, შუ ახ ევ ელ ებ ისა და მა რე თე ლე ბი საა! გა მო ნათ ლე ვის წმ. გი ორ გის სა ხე ლო ბის ტა ძა რი არ ის დი დი სა ნერ გე, სა იდან აც წა ღე ბულ მა ნერ გებ მა იხ არ ეს სა მო ლეთ ში, ჭვა ნა ში, მა ხა ლა კი ძე ებ ში, შუ ახ ევ ში, დან და ლოში, გუ ლებ ში...
2005 წლის 7 მა ის ის დი დი ზე იმ ის შე სა ხებ გაზე თი „სხალ თის ზა რე ბი“ წერს: „მრევ ლს ეს ალმე ბი ან ხე ობ ის უხ უც ესი ვახ ტან მა კა რა ძე, პო ეტი ფრი დონ ხალ ვა ში, ოთ არ ცი ნა რი ძე, ვლა დი მერ მა ხარ აძე, ვლა დი მერ მი ქე ლა ძე, მი ხე ილ მა ხარა ძე, ნა ზი მი ქე ლა ძე, ვახ ტანგ ღლონ ტი, იოს ებ ხიმ ში აშ ვი ლი, ოთ არ ფუტ კა რა ძე, გი ვი ცეცხლაძე, რ. მა კა რა ძე, ლე ვან ვარ შა ლო მი ძე“.
ღმერ თმა ქნას, კარ გი სკის მარ თვე სა ვით იმრავ ლოს სა ქარ თვე ლო ში ქრის ტი ან ულ მა ეკ ლესიატაძ რებ მა, რაც სამ შობ ლოს ერ თი ან ობ ის საფუძ ვე ლია.
ლა მაზ დე ბა ეკ ლე სი ის შე მო გა რე ნი, გა მო იყვა ნეს წყა როს წყა ლი, და ირ გო დე კო რა ტი ული ნერ გე ბი, ახ ლო ფარ თო ბი გა მოცხად და ნაკ რძალად და ფარ თო ბის სი დი დე, ჰო რი ზონ ტის ხილვა დო ბა ქმნის ყვე ლა პი რო ბას, რომ გა მო ნათ ლევის წმ. გი ორ გის სა ხე ლო ბის ეკ ლე სია, მი სი შემო გა რე ნი პა ტა რა ათ ონ ად იქცეს აჭ არ აში.
ღმერ თი იყ ოს ჩვე ნი მფარ ვე ლი!
108vaxtang makaraZe werili
მე ორე მსო ფიო ომ ში მო ნა წი ლე ნი
ომ ის დაწყე ბის თა ნა ვე მარ ტო მა რე თის ხეობ იდ ან 104 წარ გზა ნი ლი სა ომ არ მოქ მე დე ბებ ში ჩა ერ თო. სო ფელ ჯაბ ნი ძე ებ იდ ან ომ ში მო ნა წილე ობ დნენ ძმე ბი – დურ სუნ და ჯე მალ ზო იძეები, დურ სუ ნი და ეცა ბრძო ლის ველ ზე ქერ ჩში, ხო ლო ჯე მა ლი სტა ლინ გრა დის მი სად გო მებ თან უგზოუკ ვა ლოდ და იკ არ გა.
მფრი ნა ვე ბი იყ ვნენ გოგ ნა ურ ელი სა დე ტინ გო გი ტი ძე და ტბე თე ლი ბი ნალ მე მი ძე, ორ ივ ენი და იღ უპ ნენ საბ რძო ლო დაფ რე ნის დროს.
სმო ლენ სკის ოლ ქის სო ფელ დე მუ და როვ ში ჰპო ვა სა მუ და მო გან სას ვე ნე ბე ლი ოლ ადა ურ ელმა ფა იყ მა კა რა ძემ.
„ტექ სე ლი ის ტრა გე დი ის“ მო ნა წი ლეა პა პოშვი ლე ბე ლი შო თა ფუტ კა რა ძე.
დი დე ბა მე ორე მსოფ ლიო ომ ის მო ნა წი ლე გმი რებს! სო ხუ მის დაც ვის თვის ბძო ლა ში მო ნაწი ლე ფრი დონ მა ხა რა ძე (მა ხა ლა კი ძე ები) სიკვდი ლის შემ დეგ და ჯილ დოვ და ვახ ტანგ გორ გასა ლის პირ ვე ლი ხა რის ხის ორ დე ნით.
კა რა პე ტე ლი რო მან ზო იძე, რუ სე თის აგ რესის დროს, ქ. ცხინ ვალ ში გმი რულ სიკ ვდი ლით და იღ უპა და სიკ ვდი ლის შემ დეგ და ჯილ დოვ და ვახ ტანგ გორ გას ლის ორ დე ნით.
სა ზო გა დო ებ რი ვი კავ ში რი „მა რე თი“
სა ზო გა დო ებ რი ვი ორ გა ნი ზა ცია, კავ ში რი „მა რე თი“ 2005 წლის 17 თე ბერ ვალს და რე გისტრირ და, რო გორც კერ ძო სა მარ თლის არ ას ამეწ არ მეო იურ დი ული პი რი, რო მელ მაც მიზ ნად და ის ახა შემ დე გი ამ ოც ან ებ ის გან ხორ ცი ელ ება:
ხე ობ ის ის ტო რი ულარ ქე ლო გი ურ და ეთ ნოგრა ფი ულფოლ კლო რულ შეს წავ ლა, საქ ველ მოქმე დო საქ მი ან ობა, ნი ჭი ერ ებ ით გა მორ ჩე ული მოს წავ ლე და სტუ დენ ტი ახ ალ გაზ რდო ბის თვის დახ მა რე ბა და სხვა სადღე ისო საქ მე ებ ის მოგ ვარე ბა. „მა რე თის“ გამ გე ობ ის პირ ველ თავ მჯდომა რედ აირ ჩი ეს ის ტო რი ულ მეც ნი ერ ებ ათა დოქტო რი, პრო ფე სო რი თა მაზ ფუტ კა რა ძე, მო ად გილე ბად კი პრო ფე სო რე ბი სო ლო მონ ფუტ კა რა ძე და ბი ჭი კო დი ას ამ იძე.
სა მი წლის შემ დეგ „მა რე თის“ს სა თა ვე ში ჩაუდ გა პრო ფე სო რი შო თა მა ხა რა ძე. მი სი ხელ
მძღვა ნე ლო ბით ახ ალი იმ პულ სი შე იძ ინა სა ზოგა დო ებ ის საქ მი ან ობ ამ. სა ფუძ ვე ლი ჩა ეყ არა „მა რე თის ხე ობ ის წლის გა მორ ჩე ული ქვე ლმოქმე დის ტი ტუ ლის და წე სე ბას, ეს სა პა ტიო ნდო ბა მო იპ ოვ ეს: ზუ რაბ ფუტ კა რა ძემ, ვლა დი მერ მახა რა ძემ, შო თა მა ხა რა ძემ, ზა ურ და ვი თა ძემ და სხვა. ბიზ ნეს მენ ოთ არ მა ხა რა ძის (მა ხა ლა კი ძეები) ქველ მოქ მე დე ბით სო ფელ სა მო ლეთ ში, მახა ლა კი ძე ებ სა და ოლ ადა ურ ში და იდ გა ჯვა რი.
სა ზო გა დო ება „მა რე თის“ გამ გე ობ ის გადაწყვე ტი ლე ბით შე მო ღე ბუ ლი იქ ნა „მა რე თის ხე ობ ის წლის ფა ლა ვა ნი“ – ხელ მძღვა ნე ლი ოთარ მი ქე ლა ძე და „სა პა ტიო მა რე თე ლის“ წო დე ბა. 2015 წლის თვის ამ სა პა ტიო წო დე ბას ატ არ ებ ენ სა პა ტიო ად ამი ან ები – 14 კა ცი.
2014 წლი დან სა ზო გა დო ება „მა რე თის“ კავში რის თავ ჯდო მა რედ არ ჩე ულა აკ აკი მა ხა რა ძე, რო მე ლიც ზრუ ნავს წმ. გი ორ გის სა ხე ლო ბის გამო ნათ ლე ვის ეკ ლე სი ის ეზ ოს კე თილ მოწყო ბი სა და წყა რო წყლის გა მოყ ვა ნის საქ მი ან ობ ის მოსაგ ვა რებ ლად.
სა ზო გადოებრივმა „მა რეთ მა“ არ სე ბო ბის პე რი ოდ ში თა ვის წი ნა შე და სა ხუ ლი ამ ოც ან ებ ი წარ მა ტე ბით გა ნა ხორ ცი ელა.
მა რე თის ხე ობ ის ბუ ნე ბის, ის ტო რი ის, მო სახლე ობ ის, ეკ ონ ომ იკ ის, გა ნათ ლე ბი სა და კულ ტურის შე სა ხებ არა ერ თი წიგ ნი, სტა ტია და წე რილია და წე რი ლი და და ბეჭ დი ლი. სა ჭი როდ ვცანით მკითხველ თა ფარ თო მა სის თვის კი დევ ერთხელ გაგ ვეც ნოშეგ ვეხ სე ნე ბია რა ნი ვი ყა ვით და რა ნი ვართ ამ ჟა მად მა რე თე ლე ბი.
ზო გიც სხვამ თქვას...
გა მო ყე ნე ბუ ლი ლი ტე რე ტუ რა:
1. პროფ. ლ. მა რუ აშ ვი ლი – სა ქარ თვე ლოს ფი ზიკუ რი გე ოგ რა ფია.
2. პროფ. ნ. ნი ჟა რა ძე – აჭ არი ის ასს რეს პუბ ლი კა.3. პროფ. მ. ფუტ კა რა ძე – აჭ არა.4. ვახ ტანგ მა კა რა ძე, პე და გო გი – გა მო ნათ ლე ვის
გა მო ნა თე ბა.5. ვ. მა კა რა ძე, პროფ. ბ. დი ას ამ იძე – მა რე თის ხე
ობა.6. პე რი ოდ ული პრე სა.
2015 წლის ივ ლი სი
5 2015
5 2015
ISSN 0134-34591 5 0 0 5
baTumi
მალხაზ ფაღავასპირადი ციფრული
ბიბლიოთეკა[email protected]