islami saqarTveloSi: politika da...
Transcript of islami saqarTveloSi: politika da...
1
islami saqarTveloSi:
politika da integracia
Tbilisi2016
kvlevis angariSi
2
mkvlevarTa jgufi: arCil sixaruliZe, maia uruSaZe, gela xmalaZe, rauf WiWinaZe
winasityvaoba: giorgi lobJaniZeproeqtis direqtori: giorgi kanaSviliredaqtori: nino lomiZedizaini: qeiT gabrisi
ISBN 978-9941-400-98-8
UDC (uak) 28+28-4+28-67+28-78i-856
publikacia momzadebulia aaip `kulturul urTierTobaTa centri – kavkasiuri saxlis“ mier, TbilisSi didi britaneTis saelCos finansuri mxardaWeriT. aRniSnuli dokumentis Sinaarsi asaxavs mxolod aaip `kulturul urTierTobaTa centri – kavkasiuri saxlis“ pozicias da ar unda iqnes miCneuli didi britaneTisa da CrdiloeT irlandiis gaerTianebuli samefos saelCos poziciad.
3
s a r C e v i
Sesavali . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5
kvlevis mizani da kvlevis meTodologia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11kvlevis mizani . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13meTodologia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13
muslimuri Temi saqarTveloSi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15zogadi aRwera . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17pankisis xeoba . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18qvemo qarTlis regioni. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24aWaris avtonomiuri respublika . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30
saxelmwifo politika da uwyebebis saqmianoba . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35religiis sakiTxTa saxelmwifo saagento . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39saqarTvelos saxalxo damcvelis aparati . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40saqarTvelos ganaTlebisa da mecnierebis saministro . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41ssip maswavlebelTa profesiuli ganviTarebis erovnuli centri. . . . . . . . 43ssip Sefasebisa da gamocdebis erovnuli centri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43saqarTvelos Tavdacvis saministro. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45saqarTvelos sportisa da axalgazrdobis saqmeTa saministro . . . . . . . . . . 46saqarTvelos Serigebisa da samoqalaqo Tanasworobis sakiTxebSi
saxelmwifo ministris aparati . . . . . . . 47saqarTvelos Sromis, janmrTelobis da socialuri dacvis saministro. . 48saqarTvelos regionuli ganviTarebisa da infrastruqturis saministro . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48saqarTvelos sasjelaRsrulebisa da probaciis saministro. . . . . . . . . . . . . 49saxelmwifo politikisa da uwyebaTa saqmianobis analizi. . . . . . . . . . . . . . . . 49
religiuri gaerTianebebi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57sruliad saqarTvelos muslimTa sammarTvelo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59saqarTvelos sapatriarqo da muslimuri Temi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63
saqarTveloSi warmodgenili arasamTavrobo
organizaciebis saqmianoba muslimur TemTan mimarTebiT . . . . . . . . . . . 67organizaciebis saqmianobis zogadi aRwera. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69TbilisSi warmodgenili organizaciebi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69qvemo qarTlSi warmodgenili arasamTavrobo organizaciebi . . . . . . . . . . . . 73pankisis xeobaSi moqmedi arasamTavrobo organizaciebi . . . . . . . . . . . . . . . . . 75
4
aWaris avtonomiur respublikaSi moqmedi arasamTavrobo organizaciebi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77
qarTuli media da misi gavlena
muslimuri Temis integraciis procesze. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79centraluri mediasaSualebebis saqmianoba. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81pankisis xeoba . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82aWaris regioni . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84qvemo qarTli . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85
rekomendaciebi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87
bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93
danarTi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99
5
Sesavali
6
7
msoflioSi am saukunis dawyebisTanave ganviTarebulma movlenebma islamis Tema xelaxla
aqtualuri gaxada. aSkaraa, rom muslimurma eqspansiam sruliad axali, wina aswleulebisagan gansxvavebuli Sinaarsi SeiZina da modernizebuli taqtikuri veqtorebis Sesabamisad daiwyo moqmedeba. Tavis mxriv, msoflios didi saxelmwifoebis teritoriaze islamis saxeliT ganxorcielebulma masStaburma teraqtebma aiZula isini, erTi mxriv, xelaxla gadaesinjaT am religiis mimarT didi xnis winaT Camoyalibebuli sakuTari damokidebuleba da, meore mxriv, SeemuSavebinaT masTan urTierTobis axali realobis Sesabamisi strategia.
saqarTvelo, Tavisi geopolitikuri mdgomareobidan gamomdinare, am TvalsazrisiT yovelTvis iyo da dRemde rCeba erTerT umniSvnelovanes punqtad, romlisTvisac Tanamedrove religiaTaSorisi konteqstebis sworad gaazrebas sasicocxlo mniSvneloba eniWeba. miTumetes, Tu gaviTvaliswinebT imas, rom muslimuri Temi qveynis yvelaze didi religiuri umciresobaa da aq warmodgenilia islamis orive ZiriTadi – rogorc sunituri, ise Siituri – ganStoeba.
qarTuli sazogadoeba islams ukve kargad icnobda VII saukunis miwurulidan, rodesac aq arabebi gamoCndnen da qveyana swored am religiis saxeliTa da regulaciebiT sakuTari gamgeblobis qveS moaqcies. islamuri dogmebiT aRWurvilma arabebma, romelTaTvisac am religiuri mimdinareobis gamoCenamde ucxo iyo TviTorganizebisa da samxedro taqtikis TiTqmis elementaruli gamovlinebanic ki, sul mokle xanSi moaxerxes Tavisi drois uZlieresi saxelmwifoebis dapyroba da warmatebiT miaRwies Suagul
8
evropamde. dapyrobili miwebis aTvisebasa da xalxis adaptacias xels uwyobda islamis, rogorc msoflio religiis, ara viwroeTnikuri, aramed kosmopolituri da zogadsakacobrio safuZveli.
xazgasasmelia, rom warmarTebisagan (muSriqun) da aTeistebisagan (qafir) gansxvavebiT, islami iudaizmisa da qristianobis aRmsareblebTan mimarTebiT uSvebs garkveul `SeRavaTebs“. kerZod, yuranSi versad SevxvdebiT qristianTa da iudevelTa devnis an religiuri iZulebis pirdapir mowodebas.
arsebiTad, es koncefciaa areklili habib ibn maslamas ̀ dacvis sigelSic“, roca momxvduri saqarTvelos mkvidr mosaxleobas, Sesabamisi ori gadasaxadis (xarajisa da jiziis) safasurad, maTi sarwmunoebis xelSeuxeblobas sTavazobs. am dacvis sigelidan TiTqmis XVIII saukunis dasasrulamde saqarTvelos istoria islamTan, ufro sworad, politikuri islamis sxvadasxva gamovlinebasTan dapirispirebis anda masTan mSvidobiani Tanaarsebobis gzaTa Ziebis dramatul ambavs warmogvidgens.
viTareba siRrmiseulad icvleba kavkasiaSi ruseTis gamoCenis Semdgom, roca muslimur saxelmwifoebs aRar SeswevT Zala maTze gacilebiT Zlier mowinaaRmdeges gaumklavdnen da saqarTvelos (xan rogorc caristuli ruseTis imperiis teritoriaTa nawilis da xanac – rogorc sabWoTa socialisturi respublikis) sazRvrebi maTTvis didi xnis ganmavlobaSi iketeba. saqarTvelos teritoriaze sxvadasxva istoriul garemoSi warmoqmnili muslimuri dasaxlebebis mimarT politikasa da saerTod, muslimur TemTan urTierTobas ki centris, anu rusuli politikuri elitis neba da Sexedulebebi gansazRvravda. sagulisxmoa, rom caristuli `ruseTis kavkasiis muslimTa sammarTvelos“ rezidencia ara regionis romelime muslimur qalaqSi, aramed swored TbilisSi mdebareobda.
kidev erTi mniSvnelovani istoriuli faqtia 1872 wels mefis mier miRebuli `debuleba amierkavkasiis
9
muslimanuri sasuliero wodebis marTvis Sesaxeb~. am debulebis mTavar mizans mTavrobis winaSe muslimuri sasuliero wodebis uflebebisa da movaleobebis zustad gansazRvra warmoadgenda. carizmisaTvis aucilebeli iyo muslimi sasuliero wodeba iseT mdgomareobaSi Caeyenebina, rom mas mefisadmi rac SeiZleba loialurad emoqmeda, mTavrobas ki saSualeba hqonoda, misTvis Tvalyuri edevnebina, Seemowmebina da waremarTa misi saqmianoba.
aRsaniSnavia, rom am periodSi mefis ruseTis mTavrobis gadawyvetilebiT, TbilisSi daarsda suniti da Siiti sasuliero pirebis (molebis) mosamzadebeli saswavlebeli, romlis mizansac, religiur ganaTlebaze metad, mefis mTavrobis erTguli Segirdebis aRzrda warmoadgenda.
saintereso procesebi SeiniSneba XX saukunis dasawyisSic. 1907 wels TbilisSi Seiqmna muslimuri partia `modafee~ (`Tavdacva~), romelic miznad isaxavda Tbilisis guberniis muslimTa Soris religiuri aRzrdaganaTlebis warmarTvas. amave periodSi, Tavismxriv, qarTvelma erovnulma moRvaweebma seriozuli saqmianoba wamoiwyes `samuslimano saqarTvelos~ qarTul garemoSi adaptirebisaTvis.
aseve, qarTuli inteligenciis mier gadadgmuli mniSvnelovani nabiji qarTveli muslimebisTvis maTi saRvTo wignis yuranis qarTulad Targmna da gamocema iyo. yurani calke wignad 1906 wels gamoica.
oficialuri statistikiT saqarTvelos gasabWoebamde aWaris, axalcixisa da borCalos mazrebis soflebi daserili yofila meCeTebisa da medreseebis farTo qseliT, sadac asobiT mola msaxurobda. aWaraSi moqmedebda 158mde meCeTi. molebis raodenoba 317mde aRwevda. axalcixis mazraSi moqmedebda 86 meCeTi, sadac 164mde mola msaxurobda. borCalos mazraSi ki 59mde meCeTi moqmedebda, xolo molebis ricxvi 107s aRemateboda.
sabWoTa periodSi, gasagebi mizezebis gamo, religiasa da maT Soris, islamTan dakavSirebuli
10
sakiTxebi an miCumaTebuli iyo, an arasworad interpretirebuli. amitomac mniSvnelovania islamTan dakavSirebuli sakiTxebis istoriuli da Teologiuri aspeqtebis siRrmiseuli Seswavla.
sabWoTa kavSiris daSlis Semdgom, damoukidebel saqarTveloSi, iseve rogorc postsabWoTa sxva qveynebSi, daiwyo tradiciuli religiuri konfesiebis aRmavloba da amavdroulad, am regionisTvis aratradiciuli religiuri mimdinareobebis gamoCena da damkvidreba. Sedegad ki moxda mosaxleobis udidesi nawilis religiurobis swrafi gaZliereba. ra Tqma unda, es procesi saqarTveloSi mcxovreb muslimur Temsac Seexo. Sedegad, dRes Seqmnilia iseTi viTareba, roca tradiciulad qristiani (marTlmadidebeli) umravlesobiT dasaxlebul qveyanaSi islamis sxvadasxva ganStoebis Wreli da mravalferovani speqtria ganTesili.
11
kvlevis mizani da kvlevis meTodologia
12
13
kvlevis mizani
saqarTveloSi Catarebulma kvlevebma cxadyo, rom gansxvavebuli religiuri jgufebis Tanacxovrebis istoriuli praqtikis
miuxedavad, qveyanaSi arsebobs sxva religiuri denominaciebis sazogadoebaSi CarTulobis problema. rogorc ukve aRiniSna, dReisaTvis msoflioSi ganviTarebuli procesebis gamo gansakuTrebuli yuradReba eTmoba muslimur TemSi mimdinare procesebs. am mxriv arc saqarTveloa gamonaklisi. es Temi, rogorc qveynis yvelaze didi religiuri umciresoba, dakvirvebisa da analizis obieqtad iqca. saxelmwifo institutebi, arasamTavrobo seqtori da saqarTvelos strategiuli partniorebi aqtiurad monawileoben mis qarTul sazogadoebaSi CarTulobis xarisxis asamaRleblad.
mimdinare kvlevis mizania saqarTveloSi muslimuri Temis integraciis kuTxiT arsebuli sakiTxebis Seswavla, sazogadoebaSi am Temisadmi cnobierebis amaRleba da procesebSi CarTuli aqtorebisTvis Sesabamisi rekomendaciebis SemuSaveba.
saqarTveloSi muslimuri Temis integraciis sakiTxis SeswavliT mravali organizaciaa dakavebuli. bolo dros gamoqveynda ramdenime mniSvnelovani kvleva, romelTa farglebSic mkafiodaa Camoyalibebuli TemSi arsebuli problemebi. aqedan gamomdinare, mimdinare kvlevis daniSnuleba gaxldaT sakiTxis ufro kompleqsurad Seswavla: a) integraciis ara mxolod religiuri, aramed samoqalaqo aspeqtebis ganxilva; b) arsebuli mignebebis gadamowmeba da siaxleebis/cvlilebebis aRwera; da g) am mimarTulebiT sxvadasxva institutis mier bolo wlebSi gatarebuli politikisa da ganxorcielebuli proeqtebis analizi. am midgomis meSveobiT vgegmavdiT im faqtorebis aRmoCenas, romlebic aRniSnul jgufs dRemde xels uSlis srulfasovan integraciaSi.
meTodologia
kvleva daiyo sam nawilad – pirveladi informaciis moZieba da savele samuSaoebi. gamoyenebuli iyo kvlevis Tvisebrivi
meTodebi, rogoricaa literaturis mimoxilva da siRrmiseuli interviu. kvlevaSi moyvanili raodenobrivi informacia moZiebul iqna sxvadasxva institutTan urTierTobis, literaturisa da Ria wyaroebis mimoxilvis meSveobiT.
pirveladi kvleva Seicavda literaturis mimoxilvas da siRrm
14
iseul intervius. mizani iyo am Temis irgvliv ukve arsebuli informaciis dagroveba da ori ZiriTadi seqtoris saqmianobis Seswavla – saxelmwifo uwyebebida adgilobrivi arasamTavrobo organizaciebi. gancalkevebulad gaanalizda saqarTveloSi ori mniSvnelovani institutis – mediisa da saqarTvelos marTlmadidebeli eklesiis – roli.
literaturis mimoxilvis farglebSi moxda muslimuri Temis integraciis kuTxiT arsebuli samecniero wignebis, saxelmwifo politikis sabuTebis da sxvadasxva uwyebis dokumentaciis, adgilobrivi arasamTavrobo da saerTaSoriso organizaciebis kvlevebisa da sxva wyaroebis analizi.
siRrmiseuli interviu Catarda saxelmwifo uwyebebis moxeleebTan, arasamTavrobo da saerTaSoriso organizaciebisa da kvleviTi institutebis warmomadgenlebTan, damoukidebel eqspertebTan da sxva Sesabamisi informaciis mqone pirebTan.
kvlevis meore etapi, savele samuSaoebi, ganxorcielda muslimi mosaxleobis mier kompaqturad dasaxlebul sam regionSi – qvemoqarTlSi (q. marneuli), pankisis xeobaSi da aWaris regionSi (q. baTumi, q. qobuleTi, sofeli axalSeni, sofeli Suaxevi, sofeli qeda), aseve, q. TbilisSi – zemo foniWalis dasaxlebaSi. savele samuSaoebisas moxda adgilobrivi TviTmmarTvelobebis, arasamTavrobo da saerTaSoriso organizaciebis, eqspertebis, samoqalaqo sazogadoebis wevrebisa da muslimuri Temis warmomadgenlebis interviureba. Sexvedrebis mizani iyo damatebiTi informaciis moZieba da uSualod adgilze problemebis gacnoba.
kvlevis bolo etapi iyo pirveladi mignebebis prezentacia da rekomendaciebis miReba/gaTvaliswineba. am mizniT gaimarTa konferencia, romelsac daeswrnen qveyanaSi am dargis wamyvani specialistebi, saxelmwifo uwyebebis warmomadgenlebi, samoqalaqo sazogadoebisa da regionebidan muslimuri Temis wevrebi. gamarTuli diskusiis Sedegad miRebuli informacia gaanalizda da aisaxa kvlevis winamdebare dokumentSi.
saerTo jamSi, kvlevis farglebSi Catarda 60 siRrmiseuli interviu, saidanac 17 moicavs saxelmwifo uwyebebs, 19 – adgilobriv da saerTaSoriso arasamTavrobo organizaciebs, xolo danarCeni 34 – muslimuri Temis warmomadgenlebs, sainiciativo jgufebs da eqspertebs.
15
muslimuri Temi saqarTveloSi
16
17
zogadi aRwera
2014 wlis noemberSi Catarebuli mosaxleobis sayovelTao aRweris mixedviT, saqarTveloSi 398 aTasi muslimi cxovrobs, rac
mTeli mosaxleobis 10.7 procents Seadgens.1 am monacemis Tanaxmad, muslimi Temi marTlmadidebeli umravlesobis Semdeg saqarTvelos yvelaze msxvil religiur Tems warmoadgens.
sruliad saqarTvelos muslimTa sammarTvelodan miRebuli oficialuri monacemebiT, saqarTvelos teritoriaze 2016 wlis dasawyisisTvis moqmedebda 312 meCeTi, sadac RvTismsaxurebas asrulebs aRniSnuli sammarTvelos mier daniSnuli 400ze meti sasuliero piri. funqcionirebs 30ze meti dawyebiTi sasuliero saswavlebeli, sadac mozardebs, aseve yvela dainteresebul pirs, SesaZlebloba aqvT Seiswavlon islamis safuZvlebi, yuranis teqstebi da arabuli ena.
saqarTveloSi muslimi mosaxleobis kompaqturi gansaxlebis regionebia pankisis xeoba (axmetis municipaliteti), qvemo qarTlis regioni da aWaris avtonomiuri respublika. sxvadasxva eTnikuri warmoSobis muslimebiT dasaxlebuli mcire anklavebi arsebobs kaxeTis regionis yvarlis, Telavis da sagarejos municipalitetebSi (eTnikuri xunZebi da azerbaijanelebi), agreTve walkis municipalitetSi, samcxejavaxeTis da guriis regionebSi (aWaridan gadmosaxlebuli ekomigrantebi, aseve repatriirebul mesxTa mcire jgufebi). muslimi mosaxleoba kompaqturad cxovrobs TbilisSic. zemoTxsenebuli aRweris mixedviT, dedaqalaqSi maTi raodenoba 16 aTass aWarbebs.
saqarTvelos muslimi TemiT dasaxlebuli regionebi xasiaTdeba gansakuTrebuli specifikurobiT, rac ganpirobebulia eTnikuri mravalferovnebiT da konkretuli regionis socialurekonomikuri ganviTarebis TaviseburebebiT. amasTan gasaTvaliswinebelia islamuri Temis SigniT arsebuli winaaRmdegobebi, romlebic TiToeuli regionisaTvis gansxvavebulia.
unda aRiniSnos, rom umuSevrobis problema da socialuri CarTulobis dabali done saqarTvelos yvela regionisaTvis Tanabradaa damaxasiaTebeli, Tumca faqtia, rom religiuri da eTnikuri umciresobebiT dasaxlebul regionebSi xsenebuli problemebi pirdapir aisaxeba umciresobebis samoqalaqo integraciis xarisxze.
1 ix. mosaxleobis 2014 wlis sayovelTao aRweris Sedegebi, bmuli: http://census.ge/ge/results/census
18
pankisis xeoba
pankisis xeobaSi mcxovrebi naxuri warmoSobis qistebis gansaxleba me19 saukunis 40iani wlebidan daiwyo. qarTul mosaxleo
basTan mWidro socialuri da ekonomikuri kontaqtebis meSveobiT adgilobriv garemosTan maTi adaptireba swrafadve moxda. qistebi tradiciulad sunituri islamis Safiiduri mazhabis mimdevrebi iyvnen.
qisti mosaxleobis danarCen saqarTvelosTan gaucxoeba ukve damoukidebeli saqarTvelos saxelmwifos pirobebSi moxda. aRsaniSnavia am procesis xelSemwyobi ramdenime faqtori. erTi mxriv, 90ian wlebSi qveynis SigniT arsebuli politikuri, ekonomikuri da socialuri garemo, rasac kidev ufro amZafrebda centraluri da adgilobrivi xelisuflebebis korumpirebuloba, xeobis iaraRisa da narkobiznesSi aqtiuri CarTuloba; meore mxriv, CeCneTSi mimdinare samxedro dapirispireba. pirveli da meore CeCneTis omebis Sedegad pankisis xeobaSi CeCeni ltolvilebiSemovidnen, ramac mniSvnelovnad Secvala adgilze arsebuli socialuri foni. oficialuri monacemebiT maTi ricxvi 8 aTass ar aRemateoboda,1 Tumca vinaidan registracia iyo nebayoflobiTi, arsebobs safuZvliani eWvi, rom maTi ricxvi bevrad ufro didi iyo.
CrdiloeT kavkasiaSi arsebuli situaciis gaTvaliswinebiT, saqarTvelos imJamindeli xelisuflebisTvis mniSvnelovani gamowveva iyo ar daeSva pankisis xeobaze asaxuliyo mezobel regionSi mimdinare procesebi da SeenarCunebina stabiluroba xeobaSi. gansakuTrebiT mwvave pozicia xeobasTan dakavSirebiT hqonda ruseTis federacias, romelic movlenebs CrdiloeT kavkasiaSi terorizmis winaaRmdeg brZolis farglebSi ganixilavda. Sedegad, pankisis xeoba aseve moeqca saerTaSoriso masmediisa da saerTaSoriso urTierTobebis subieqtebis yuradRebis centrSic. 2000iani wlebis dasawyisSi aRniSnuli gamowvevebis sapasuxod saqarTvelos imJamindelma xelisuflebam xeobisa da zogadad qveynis masStabiT kompleqsuri midgomebi gaatara, ris Sedegadac moxerxda im droisTvis arsebuli problemebis aRmofxvra.
aseve aRsaniSnavia, rom CeCneTis meore omis periodidan (19992000ww.) moyolebuli pankisis xeobaSi gavrcelebas iwyebs sunituri islamis e. w. salafituri mimdinareoba. misi Semosvla saqarTveloSi
1 ix. CeCen ltolvilTa raodenoba Semcirda, 3 maisi 2002 weli. Civil.ge, bmuli: http://www.civil.ge/geo/article.php?id=1221
19
ZiriTadad xdeboda CeCneTis respublikidan, nawilobriv ki arabuli saxelmwifoebidan. sakuTar saxelmwifoSi profesiuli ganviTarebis SesaZleblobis uqonloba, uxarisxo ganaTleba, socialuri mobilobis ararseboba, agreTve saqarTvelos sxva regionebisagan izolirebuli da karCaketili yofa gaxda ZiriTadi mizezebi imisa, rom xeobis mosaxleobis axalgazrduli nawili TviTgamoxatvasa da TviTrealizebas swored salafituri islamis saSualebiT Seecada.
2014 wlis mosaxleobis sayovelTao aRweris Tanaxmad, mTlianad saqarTveloSi 5700 eTnikuri qisti cxovrobs,1 romelTa absoluturi umravlesoba muslimia. adgilobrivi municipalitetis gamgeobidan miRebuli monacemebiT, pankisis xeobaSi cxovrobs aseve daaxloebiT 230 CeCeni erovnebis piri, romlebic 1990iani wlebis bolos CeCneTidan Semovidnen saqarTveloSi. isini sargebloben ltolvilis statusiT da integrirebulni arian adgilobriv qistebTan.
rTuli socialurekonomikuri fonis miuxedavad, pankisis xeobaSi tradiciulad maRalia adgilobrivi axalgazrdobis swrafva ganaTlebis miRebisaken. xeobaSi arsebul yvela skolaSi swavleba saxelmwifo enaze mimdinareobs. didia umaRles saswavlo dawesebulebebSi swavlis gagrZelebis msurvelTa raodenoba. amJamad saqarTvelos sxvadasxva umaRles saswavlebelSi pankisis xeobidan 80mde studenti swavlobs. 2015 wels pankisis xeobis qisturi soflebisaTvis ganaTlebis da mecnierebis saministros xelSewyobiT damatebiT gamoiyo 14 adgiliani kvota umaRlesi ganaTlebis miRebis msurvelTa mosazidad.
amasTanave, seriozul problemas warmoadgens kvalifikaciis mixedviT swavla dasrulebuli axalgazrdebis adgilze dasaqmeba. unda aRiniSnos, rom umuSevrobis gamo bolo 1015 wlis ganmavlobaSi maRalia pankisidan mosaxleobis gadinebis done. qistebi, ZiriTadad axalgazrdebi, samuSaod miemgzavrebian ruseTis federaciaSi
1 ix. mosaxleobis 2014 wlis sayovelTao aRweris Sedegebi, bmuli: http://census.ge/ge/results/census
sakuTar saxelmwifoSi profesiuli ganviTarebis SesaZleblobis uqonloba, uxarisxo ganaTleba, socialuri mobilobis ararseboba, agreTve saqarTvelos sxva regionebisagan izolirebuli da karCaketili yofa gaxda ZiriTadi mizezebi imisa, rom xeobis mosaxleobis axalgazrduli nawili TviTgamoxatvasa da TviTrealizebas swored salafituri islamis saSualebiT Seecada.
20
(umTavresad CeCneTis respublikaSi) da TurqeTSi. evropis qveynebSi SromiTi migrantebis raodenoba SedarebiT mcirea. pankisSi kvlevis dros gamokiTxul respondentTa informaciiT, mxolod CeCneTis respublikaSi 1200mde pankisis xeobis mkvidri cxovrobs, ro
melTa umravlesobas miRebuli aqvs ruseTis moqalaqeoba da integrirebulia adgilobriv CeCnur sazogadoebaSi, Tumca inarCunebs naTesaur da kulturul kavSirebs saqarTvelosTan.
interviuebis Sedegad miRebuli monacemebis Tanaxmad, amJamad 35 wlamde axalgazrdebis daaxloebiT 6070% aRiarebs islamis salafitur mimdinareobas, xolo danarCeni mosaxleoba, ZiriTadad Temis asakovani warmomadgenlebi, tradiciuli islamis mimdevrebi arian. pankisis xeobis soflebSi amJamad funqcionirebs tradiciuli islamis mimdevarTa 5 da salafituri jamaaTis daqvemdebarebaSi arsebuli 7 meCeTi da samlocvelo saxli. tradiciuli meCeTebi sruliad saqarTvelos muslimTa sammarTvelos1 daqvemdebarebaSia, Tumca oficialuri registracia mxolod sofel duisis meCeTs gaaCnia. sammarTvelo zrunavs meCeTebisa da samlocvelo saxlebis funqcionirebaze da iq momsaxure sasuliero pirebze dawesebuli aqvT yovelTviuri xelfasi. xazgasasmelia is faqtic, rom salafituri jamaaTi ar cnobs xsenebuli sammarTvelos uflebamosilebas da RvTismsaxurebas sakuTari SinaganawesiT aregulirebs.
pankisis xeobis mosaxleobis integraciis procesis xelisSemSlel faqtorad gamokiTxul pirTa umravlesoba asaxelebs regionSi mouwesrigebel infrastruqturas, xelisuflebis mxridan winasaarCevno dapirebebis Seusruleblobas, agreTve adgilobrivi xelisuflebis warmomadgenlebis da maJoritari deputatis pasiurobas. xSirad adgili aqvs xeobaSi arsebuli problemebis pirdapir ignorirebas. adgilobriv muslim sazogadoebaSi SeiniSneba garkveuli imedgacruebac; maTi az
1 organizacia daarsda 2011w. masSi gaerTianebulebi arian rogorc Siiti, ise suniti muslimebi. misi saqmianoba miznad isaxavs qveynis muslimuri Temis interesebisa da misi istoriuli memkvidreobis dacvas.
adgilobriv muslim sazogadoebaSi SeiniSneba garkveuli imedgacruebac; maTi azriT, saqarTvelos xelisuflebaSi mosul arcerT Zalas ar aqvs politikuri neba, Secvalos midgomebi pankisis xeobis mimarT.
umuSevrobis gamo bolo 10-15 wlis ganmavlobaSi maRalia pankisidan mosaxleobis gadinebis done.
21
riT, saqarTvelos xelisuflebaSi mosul arcerT Zalas ar aqvs politikuri neba, Secvalos midgomebi pankisis xeobis mimarT.
centraluri xelisuflebisa da misi saxeliT moqmedi institutebis saqmianoba pankisis xeobaSi araerTgvarovania. mTavrobas ar gaaCnia xeobasTan mimarTebiT gaazrebuli grZelvadiani xedva. arsebobs acdena adgilze moqmedi saxelmwifo uwyebebis saqmianobasa da zogadad gacxadebul politikas Soris. magaliTad, pankisis xeobaSi gamokiTxuli respondentebi acxadeben, rom arakoreqtul da Rirsebis Semlaxav damokidebulebas aqvs adgili Sesabamisi regionuli policiis da specsamsaxurebis warmomadgenelTa mxridan, rac SeiZleba aixsnas sazogadoebaSi warsulSi Camoyalibebuli qisti mosaxleobisadmi stereotipebiTa da profesionalizmis naklebobiT.
agreTve, qisti mosaxleobis seriozul ukmayofilebas iwvevs is faqti, rom saqarTvelos sazRvris gadakveTis dros isini ganicdian diskriminacias specsamsaxurebis mxridan, rac gamoixateba sazRvarze dausabuTebeli SeyovnebiT, dakiTxvebiT da moraluri SeuracxyofiT. kvlevis dros gamoikveTa tendencia, rom aseTma faqtebma sistemuri xasiaTi miiRo axlo aRmosavleTis regionSi e. w. islamuri saxelmwifos gaaqtiurebis Semdeg. Zalovani struqturebis mxridan aseTi reagireba SeiZleba aixsnas imiT, rom siriis da erayis teritoriaze ganviTarebul saomar moqmedebebSi CarTulni aRmoCndnen eTnikurad qisti saqarTvelos moqalaqeebi. sxvadasxva dauzustebeli monacemiT, am konfliqtSi pankisis xeobis daaxloebiT 50 mkvidri iRebs monawileobas, Tumca aRsaniSnavia isic, rom maTi garkveuli nawili axlo aRmosavleTSi ara uSualod saqarTvelodan, aramed TurqeTidan da evropis qveynebidan moxvda, sadac isini bolo wlebSi emigrantis statusiT cxovrobdnen.
viTarebas garkveulwilad arTulebs sxvadasxva saerTaSoriso aqtoris mier pankisis xeobis mimarT gakeTebuli politikuri gancxadebebi. gansakuTrebiT TvalsaCinoa ruseTis federaciis saxelmwifo
sxvadasxva dauzustebeli monacemiT, am konfliqtSi pankisis xeobis daaxloebiT 50 mkvidri iRebs monawileobas, Tumca aRsaniSnavia isic, rom maTi garkveuli nawili axlo aRmosavleTSi ara uSualod saqarTvelodan, aramed TurqeTidan da evropis qveynebidan moxvda, sadac isini bolo wlebSi emigrantis statusiT cxovrobdnen.
22
uwyebebis pirveli pirebis Sefasebebi. magaliTad, ruseTis sagareo saqmeTa ministrma, sergei lavrovma, ganacxada, rom islamuri saxelmwifos mebrZolebi pankisis xeobas sawvrTnel bazad iyeneben.1 saqarTvelos xelisuflebis xeobasTan mimarTebiT araTanmimdevruli politikis, qarTul sazogadoebaSi arsebuli stereotipuli azrovnebisa da saerTaSoriso doneze gakeTebuli kritikuli Sefasebebis Sedegad xdeba pankisis xeobis irgvliv arajansaRi garemos Seqmna, rac, Tavis mxriv, xels uSlis iq mcxovreb adamianebs integraciul procesebSi srulfasovnad CarTvaSi.
integraciis procesis kidev erT Semaferxebel garemoebad gamoikveTa uSualod TemSi religiur niadagze arsebuli ganxeTqileba. rogorc ukve aRiniSna, 90iani wlebis miwuruls pankisis xeobaSi fexi moikida islamis salafiturma mimdinareobam da dReisTvis misi jamaaTi
Temis axalgazrdebis ZiriTad nawils moicavs. regionSi salafizmis swrafi gavrceleba ganpirobebuli iyo ara mxolod Sida da gare sistemuri faqtorebiT, aramed xeo
baSi tradiciuli islamis sisustiTac. kerZod, im droidan dRemdetradiciuli islamis warmomadgenel RvTismsaxur pirTa ganaTlebis da kompetenciis done dabalia; xSirad meCeTebis imamebad safuZvliani sasuliero ganaTlebisarmqone pirebi iniSnebian. tradiciuli islamis warmomadgenlebi ver uweven konkurencias salafituri jamaaTis liderebs, romlebsac fundamenturi Teologiuri ganaTleba aqvT miRebuli arabul qveynebSi. sruliad saqarTvelos muslimTa sammarTvelo jerjerobiT ver uzrunvelyofs am problemis mogvarebas saqarTveloSi Sesabamisi sasuliero saganmanaTleblo bazis ararsebobis gamo.
agreTve, moxda iseTi tradiciuli institutis Sesusteba, rogoricaa uxucesTa sabWo. avtoritetis dakargvis erTerTi mizezi Tavad sabWoSi arsebuli ganxeTqileba da mis or nawilad gayofaa. uxucesTa sabWo Tavisi arsebobis ganmavlobaSi pankisis xeobaSi asrulebda garkveulad sakanonmdeblo da sasamarTlo xelisuflebis funqcias. SariaTsa da CeCnur tradiciul adaTebze dayrdnobiT imuSavebda qcev
1 ix. sergei lavrovi – `islamuri saxelmwifos~ mebrZolebi pankisis xeobas wvrTnebisTvis iyeneben, interpresniusi, bmuli: http://www.interpressnews.ge/ge/poli-tika/363457-sergei-lavrovi-qislamuri-sakhelmtsifosq-mebrdzolebi-pankisis-kheobas-tsvrthnebisth-vis-iyeneben.html?ar=A
regionSi salafizmis swrafi gavrceleba ganpirobebuli iyo ara mxolod Sida da gare sistemuri faqtorebiT, aramed xeobaSi tradiciuli islamis sisustiTac.
23
is zogad wesebs da aregulirebda samoqalaqo xasiaTis davebs, aseve gamodioda mediatoris rolSi konfliqtur mxareebs Soris. saxelmwifo uwyebebisa da salafituri jamaaTis gaZlierebis fonze, uxucesTa sabWo kargavs Tavis funqcias da droTa ganmavlobaSi SeiZleba saerTod Sewyvitos arseboba. kvlevis Sedegad dadginda, rom tradiciuli islamis warmomadgenlebi ewinaaRmdegebian salafituri jamaaTis xeobaSi gaZlierebas, radgan miaCniaT, rom es arabizaciisken gadadgmuli nabiji iqneba da ZirZveli qisturCeCnuri tra diciebisa da Rirebulebebis CamoSlas gamoiwvevs. Tavis mxriv, salafitebis mtkicebiT, tradiciuli islami aris CrdiloeT kavkasiur adaTebze daSenebuli islami, romelsac araferi aqvs saerTo „sufTa“, „WeSmarit“ islamTan, romlis kanonebic mocemulia wminda wignSi. amasTanave, maTi mtkicebiT, ar SeiZleba islamis mqadageblebad mogvevlinon arabuli enis armcodne adamianebi, rogorc dRes xdeba tradiciuli islamis mimdevrebSi.
mdgomareobas gansakuTrebiT arTulebs is faqti, rom orive denominaciis warmomadgenlebi daxmarebas xelisuflebas sTxoven da xSirad xelisuflebebs sruliad gansxvavebuli midgomebi aqvT. kerZod, mixeil saakaSvilis mmarTvelobis periodSi mTavroba pankisis xeobaSi viTarebis gakontrolebas salafituri jamaaTis momxreebTan TanamSromlobiT cdilobda, rasac tradiciuli islamis kidev ufro dasusteba mohyva. dRevandeli xelisufleba ki aqcents piriqiT, tradiciul islamze akeTebs da faqtobrivad ugulebelyofs xeobaSi meore religiur mimdinareobas. magaliTad, CvenTvis cnobili gaxda, rom 2016 wlis ianvarSi, saqarTvelos Tavdacvis ministris, Tina xidaSelis pankisis xeobaSi vizitisas, salafituri jamaaTis liderebma ver SeZles sakuTari saTqmelis ministramde mitana, radgan isini adgilobrivma samarTaldamcvelebma Sexvedraze ar SeuSves. Sedegad, Tina xidaSelis Sexvedra Sedga mxolod tradiciuli islamis warmomadgenlebTan. Tumca mogvianebiT saministros TanamSromlebsa da jamaaTs Soris Sedga Sexvedra.
salafizmis mimarT stereotipuli damokidebuleba mniSvnelovan zegavlenas axdens am religiuri denominaciisadmi ara mxolod qarTu
kvlevis Sedegad dadginda, rom tradiciuli islamis warmomadgenlebi ewinaaRmdegebian salafituri jamaaTis xeobaSi gaZlierebas, radgan miaCniaT, rom es arabizaciisken gadadgmuli nabiji iqneba da ZirZveli qistur-CeCnuri tradiciebisa da Rirebulebebis CamoSlas gamoiwvevs.
24
li sazogadoebis, aramed xelisuflebisa da saxelmwifo institutebis damokidebulebazec, rac xels uSlis gaazrebuli saxelmwifo politikis SemuSavebas TemTan mimarTebiT. Tumca aqve aRsaniSnavia, rom mTeli am xnis ganmavlobaSi saqarTveloSi xelisuflebis mxridan arasodes momxdara salafituri islamis mimdevarTa devna, represiuli xasiaTis zomebis gamoyeneba. maT ar SezRudviaT aRmsareblobis Tavisufleba, meCeTebis da samlocvelo saxlebis mowyobamSenebloba. jamaaTis struqturulorganizaciul saqmianobas aregulireben Tavad misi wevrebi.
xazgasasmelia pankisis salafituri jamaaTis pozicia, rodesac igi gaemijna islamur saxelmwifos. salafituri jamaaTis warmomadgenlis gancxadebiT, TemSi tardeba mizanmimarTuli muSaoba, raTa Tavidan iqnas acilebuli pankisis xeobaSi mcxovrebi saqarTvelos moqalaqeebis gadineba islamuri saxelmwifos kontrolirebad teritoriaze. agreTve aRiniSna, rom pankisidan islamur saxelmwifoSi sabrZolvelad wasvla warmoadgenda adgilobriv mcxovrebTa mcirericxovani jgufis an calkeul pirTa pirad arCevans da ar gamoxatavs salafituri jamaaTis liderTa gacxadebul pozicias. salafizmi saqarTveloSi arasodes dapirispirebia saxelmwifos. is ar axdens distancirebas saxelmwifosagan. maTi mtkicebiT, jamaaTis warmomadgenlebi sazogadoebrivad aqtiurni arian, saTanado ganaTlebis arsebobis SemTxvevaSi survili aqvT iyvnen dasaqmebulni xelisuflebis da mmarTvelobis organoebSi, cdiloben dakavdnen mcire da saSualo biznesiT.
qvemo qarTlis regioni
qvemo qarTlis regioni tradiciulad warmoadgens muslimi aRmsareblobis mosaxleobiT kompaqturad dasaxlebul areals.
maTi absoluturi umravlesoba eTnikuri azerbaijanelia. qvemo qarTlis garda eTnikuri azerbaijanelebi kompaqturad arian dasaxlebulni kaxeTis regionis sagarejos, lagodexis da Telavis municipalitetebSi. mosaxleobis bolo aRweris mixedviT mTlianad qveyanaSi 233 aTasi eTnikuri azerbaijaneli cxovrobs, xolo uSualod qvemo qarTlis regionSi maTi raodenoba 182.3 aTasia.1 unda aRiniSnos, rom qvemo qarTlis teritoriaze eTnikuri azerbaijanelebis winaprebis gansaxleba ZiriTadad ganxorcielda me17 saukunis dasawyisSi da
1 ix. mosaxleobis 2014 wlis sayovelTao aRweris Sedegebi, bmuli: http://census.ge/ge/results/census
25
maT qarTul saxelmwifoSi cxovrebis oTxsaukunovani gamocdileba gaaCniaT.
sruliad saqarTvelos muslimTa sammarTvelodan miRebuli monacemebis Tanaxmad, saqarTveloSi mcxovrebi eTnikurad azerbaijaneli muslimebis daaxloebiT 93% islamis Siituri mimarTulebis warmomadgenelia, xolo 7% – sunituris. Tumca es sxvaoba maT yofiT doneze (naTesaoba, Sereuli qorwinebebi, mWidro socialuri da ekonomikuri kontaqtebi) ar aisaxeba da Siitebic da sunitebic erT integrirebul sociums warmoadgenen.
qvemo qarTlis regionSi socialuri da ekonomikuri xasiaTis pro blemebi TiTqmis igivea, rac saqarTvelos danarCen regionebSi. gaumarTavia soflebTan damakavSirebeli infrastruqtura. soflad mcxovrebi mosaxleoba mowyvetilia kulturulsaganmanaTleblo dawesebulebebs. am SemTxvevaSi viTarebas arTulebs saxelmwifo enis arcodna an/da arasakmarisi codna, rac arsebiT barierebs qmnis adgilobrivi muslimi mosaxleobis politikuri da kulturuli integraciis kuTxiT. am mxriv yvelaze meti problemaa Tbilisidan, aseve raionuli centrebidan daSorebul soflebSi, sadac tradiciulad Camoyalibebuli karCaketili cxovrebis wesi da sxva regionis mcxovreblebTan socialuri da ekonomikuri kontaqtebis ararseboba seriozulad uSlis xels integraciis process.
saqarTveloSi azerbaijanuli Temis integraciis procesi metwilad enobrivi barieris gadalaxviskenaa mimarTuli, rac, erTi mxriv, maTi samoqalaqo CarTulobis gazrdas isaxavs miznad da meore mxriv, qarTul sainformacio sivrceSi CarTvis saSualebas iZleva.
bolo wlebis ganmavlobaSi azerbaijanuli Temis integraciis kuTxiT mniSvnelovani roli Seasrula e. w. „1+4“1 sistemiT umaRlesi ganaTlebis miRebis SesaZleblobam, riTac azerbaijanuli (da somxuri) skolebis kursdamTavrebulebi sargebloben. aRniSnuli programa 2010 wlidan xorcieldeba. is SesaZleblobas aZlevs momaval students
1 aRniSnuli saxelmwifo programa uzrunvelyofs saqarTvelos axalgazrda moqalaqeebisTvis, azerbaijanuli da somxuri Temebidan, qarTuli enis Seswavlas da Semdgom adgilobriv saxelmwifo umaRles saswavleblebSi Caricxvas.
qvemo qarTlis regionSi socialuri da ekonomikuri xasiaTis problemebi TiTqmis igivea, rac saqarTvelos danarCen regionebSi. gaumarTavia soflebTan damakavSirebeli infrastruqtura. soflad mcxovrebi mosaxleoba mowyvetilia kulturul-saganmanaTleblo dawesebulebebs.
26
gaiaros qarTuli enis Semswavleli intensiuri erTwliani kursi, romlis Semdegac is SedarebiT advilad agrZelebs swavlas universitetSi sasurveli specialobiT. Tumca studentTa nawili saubrobs imazec, rom erT weliwadSi enis saWiro doneze Seswavla mainc ver xerxdeba. Sesabamis uwyebebs albaT marTebs am mimarTulebiT fiqri.
adgilobrivi resurscentris da sajaro skolebis direqtorebisagan miRebuli monacemebis mixedviT, bolo 56 wlis ganmavlobaSi TiTqmis yovelwliurad mcirdeba qvemo qarTlis regionidan axalgazrdebis gadineba azerbaijanis umaRles saswavleblebSi swavlis gasagrZeleblad. aseve aqtualobas kargavs qvemo qarTlis regionSi
moqmedi azerbaijanuli umaRlesi saswavleblebis filialebic.
ikveTeba tendencia, rom TbilisSi ganaTlebamiRebuli axalgazrdoba cdilobs
regionSi dabrunebas da adgilze dasaqmebas, qvemo qarTlis regionSi mmarTvelobis adgilobriv organoebSi, saganmanaTleblo dawesebulebebSi, aseve iq momuSave arasamTavrobo organizaciebSi. marneulSi ZiriTadad iseTi pirebi arian dasaqmebulni, romelTac ar uWirT urTierToba saxelmwifo enaze da imavdroulad inarCuneben profesiul da socialur kontaqtebs TbilisTan da saqarTvelos sxva regionebTan.
arsebuli tendenciis gaTvaliswinebiT mzardia eTnikurad azerbaijaneli moqalaqeebis raodenoba, romlebic gamoTqvamen survils, rom maTi Svilebi saSualo ganaTlebas iRebdnen qarTul skolebSi. marneulis saganmanaTleblo resurscentridan miRebuli monacemebis Tanaxmad, marneulis qarTuli sajaro skolis kontigentis 70% azerbaijanelia. yovelwliurad msurveli ufrodaufro metia, rac dRis wesrigSi ayenebs sakiTxs, gaixsnas qarTulenovani seqtorebi sxva azerbaijanul skolebSic. Tumca am SemTxvevaSi problemas warmoadgens is, rom eTnikurad azerbaijaneli bavSvebi qarTul skolaSi swavlas iwyeben ise, rom saerTod ar floben saxelmwifo enas. dawyebiT klasebSi ixarjeba bevri dro da resursi qarTuli enis swavlebaze da ara uSualod saswavlo programebis aTvisebaze. es dabla swevs miRebuli ganaTlebis xarisxs skolis qarTulenovani kontigentisTvisac da saswavlo procesi saboloo jamSi naklebad efeqtiania. Tumca moswavleebisa da maswavleblebis religiuri gansxvavebulobis gaTval
ikveTeba tendencia, rom TbilisSi ganaTlebamiRebuli axalgazrdoba cdilobs regionSi dabrunebas da adgilze dasaqmebas.
27
iswinebiT, aseTi skolebi kargi sivrcea tolerantuli damokidebulebebis SeTvisebisTvis.
aRniSnuli metyvelebs skolamdeli saganmanaTleblo sistemis gamarTvis saWiroebaze qvemo qarTlis regionSi. gadauWrel problemad rCeba soflebSi saxelmwifo enis mcodne maswavleblebis Cayvana rogorc baRebSi, aseve skolebSi. agreTve, respondentebi amaxvilebdnen yuradRebas azerbaijanulenovan skolebSi qarTuli enis swavlebis meTodikis daxvewis saWiroebazec. azerbaijanulenovani skolebi zogadad ganicdian axalgazrda kadrebis naklebobas. magaliTad, azerbaijanuli enis maswavleblebis momzadeba saqarTveloSi ar xdeba, Sesabamisad, ver xerxdeba skolebSi maswavlebelTa ukve arsebuli kontigentis ganaxleba. saerTo jamSi, qvemo qarTlis regionSi ganaTlebis zogadi done saWiroebs gaumjobesebas.
aRsaniSnavia, rom qarTulenovani ganaTlebis momxreebi upirvelesad arian is eTnikurad azerbaijaneli pirebi, romlebic ukve dasaqmebulebi arian xelisuflebis da mmarTvelobis organoebSi. Sesabamisad, yvelaze ukeT xedaven saxelmwifo enis codnis aucileblobas saqarTveloSi TviTrealizaciisa da karieruli winsvlis TvalsazrisiT. amitom uaRresad mniSvnelovania ufro meti axalgazrdis mozidva saxelmwifo samsaxurSi, rac daaCqarebs maTi samoqalaqo integraciis process.
unda aRiniSnos, rom ufrosi Taobis warmomadgenlebSi qarTuli enis codnis done ukiduresad dabalia, rac imiT aixsneba, rom sabWoTa kavSiris arsebobis periodSi saqarTveloSi erovnebaTaSoris urTierTobis enas rusuli warmoadgenda da mosaxleobis es nawili ver xedavda qarTuli enis codnis aucileblobas.
regionSi warmatebiT muSaobs qarTuli enis saxli, sadac qarTuli enis dauflebis SesaZlebloba eZleva nebismier adamians asakisa da profesiuli saqmianobis miuxedavad. ssip „zurab Jvanias saxelobis saxelmwifo administrirebis skolis marneulis regionul saswavlo centrs“ aqvs qarTuli enis Semswavleli ori programa, asakobrivi SezRudvis gareSe. erTi programa gaTvlilia mxolod sajaro moxeleebze, xolo meore – qvemo qarTlis soflebisTvisaa gankuTvnili, romelic iTvaliswinebs maswavleblebis soflebSi Cayvanas da iq adgilze qar
aRsaniSnavia, rom qarTulenovani ganaTlebis momxreebi upirvelesad arian is eTnikurad azerbaijaneli pirebi, romlebic ukve dasaqmebulebi arian xelisuflebis da mmarTvelobis organoebSi.
28
Tuli enis swavlebas. am ukanasknel SemTxvevaSi beneficiarebis ricxvi 120 msmenelia. Tumca cxadia, rom amJamad eTnikuri azerbaijaneli mosaxleobis ufros TaobaSi qarTuli enis Seswavlis TvalsazrisiT viTarebis mkveTri gaumjobeseba realurad Znelad misaRwevia.
Sesabamisad, ZiriTadi aqcenti axalgazrdebSi qarTuli enis codnis amaRlebazea mimarTuli. kvlevis dros marneulis municipalitetis gamgeobidan miRebuli monacemebis Tanaxmad, 2015 wels gamgeobam 40 aTas larze meti daxarja adgilobrivi muslimebiT dasaxlebuli soflebis skolebis moswavleebis eqskursiebisTvis saqarTvelos sxvadasxva regionSi, agreTve, am bavSvebis kulturulsaganmanaTleblo proeqtebSi CasarTavad, romlis drosac maT aqtiuri komunikaciis SesaZlebloba aqvT qveynis sxva regionebSi mcxovreb TanatolebTan.
municipalitetis xelmZRvaneloba am kuTxiT saqmianobas mniSvnelovnad miiCnevs im faqtis gaTvaliswinebiT, rom gansakuTrebiT soflad mozard Taobas ar aqvs garemo, sadac qarTul enaze urTierTobis mudmivi saSualeba eqneboda.
saqarTveloSi eTnikuri azerbaijanelebis in te graciis kidev erTi Se maferxebeli faqtoria is ic, rom zogadad religiuri akrZalvis gamo ar xdeba Sereuli qorwinebebi da naTesauri kavSirebis damyareba qarTvel mosaxleobasTan. aseve, islami da eTnikur azerbaijanelTa tradiciuli cxovrebis wesi, gansakuTrebiT soflad, zRudavs qalis socialur aqtivobas, rac agreTve uSlis xels integraciis process. am kuTxiT problemas isic warmoadgens, rom saqarTveloSi mcxovreb eTnikur azerbaijanelTa Soris arasrulwlovani gogonebis naadrevi qorwinebis gavrcelebuli tradicia, xSirad mSoblebis mxridan iZulebis xasiaTs atarebs.daojaxebulebs ki xSir SemTxvevebSi nebas ar rTavs ojaxi, gaagrZelos muSaoba da Sesabamisad, axalgazrda qalebis socializaciis done regionSi dabalia.
aRsaniSnavia, rom eTnikurad azerbaijaneli muslimi mosaxleoba qvemo qarTlis regionSive mcx
saqarTveloSi eTnikuri azerbaijanelebis integraciis kidev erTi Semaferxebeli faqtoria isic, rom zogadad religiuri akrZalvis gamo ar xdeba Sereuli qorwinebebi da naTesauri kavSirebis damyareba qarTvel mosaxleobasTan.
xSirad adgilobrivi qristiani da muslimi mosaxleoba erToblivad aRniSnavs orive religiur dResaswaulebs.
29
ovreb qarTvelebTan yofiT doneze srulad integrirebulia mudmivi mWidro socialuri da ekonomikuri kontaqtebidan gamomdinare. xSirad adgilobrivi qristiani da muslimi mosaxleoba erToblivad aRniSnavs orive religiur dResaswaulebs. amasTan, unda aRiniSnos am kuTxiT adgilobrivi municipalitetebis dadebiTi rolic, radgan arc Tu iSviaTad swored xelisuflebis adgilobrivi organoebi arian amgvari erToblivi dResaswaulebis organizebis iniciatorebi. isini socialuri miuReblobasa da gaucxoebas ufro metad amCneven Tbilissa da saqarTvelos sxva regionebSi mcxovreb qarTvelebTan urTierTobisas, rac saxelisufleblo struqturebis da samoqalaqo seqtoris gansakuTrebul yuradRebas saWiroebs.
aseve, xazi unda gaesvas im faqts, rom qvemo qarTlis muslimi mosaxleoba tradiciulad dabali politikuri aqtivobiT da moqmedi xelisuflebisadmi loialobiT gamoirCeva. samagierod, yovelTvis maRali iyo maTi ekonomikuri saqmianobis potenciali. momavalSi am regionis ekonomikuri ganviTareba erTerTi xelSemwyobi faqtori unda gaxdes saqarTveloSi adgilobrivi muslimi mosaxleobis srulfasovani integraciisaTvis.
kvlevis ganmavlobaSi respondentebis umravlesobam socialurekonomikur sakiTxebs meti upiratesoba mianiWa, vidre religiis Tematikas. Sesabamisad, Seiqmna STabeWdileba, rom religiis roli TemSi aris naklebad mniSvnelovani. Tumca Cvenive proeqtis farglebSi ganxorcielebuli dakvirvebisa da aaip `kulturul urTierTobaTa centris – kavkasiuri saxlis“ 2014 wels Catarebuli sxva kvlevis Sedegebi1 gvaZlevs safuZvels vivaraudoT, rom religia sakmaod mniSvnelovan rols TamaSobs adgilobrivi axalgazrdebis cxovrebaSi da warmoadgens mzard faqtors regionSi. magaliTad, marneulSi arsebobs islamuri „Siituri“ religiuri skolebi, sadac iswavleba yurani, SariaTi, religiis istoria da sxva. erTerTi religiuri skolis „ahli beiTis“ direqtoris gancxadebiT, 2014 wlis monacemebiT, skolaSi kursebs eswreba marneulidan 200 moswavle, xolo mTlianad qvemo qarTlis regionidan 600 moswavle; agreTve, aRiniSna, rom religia gansakuTrebuli popularobiT sargeblobs axalgazrdebSi.
aseTi kontrasti SedegebSi, savaraudod, ganpirobebulia imiT, rom pankisis xeobisgan gansxvavebiT azerbaijanuli Temi metad konsolidirebuli da daxurulia, ris gamoc sakmaod rTulia obieqturi
1 ix., dvali, a., badasiani, e., 2014w., qvemo qarTlsa da samcxejavaxeTSi arsebuli problemebi da adgilobrivi mosaxleobis sagareo politikuri preferenciebi, aaip „kulturul urTierTobaTa centri – kavkasiuri saxli“, gv. 9
30
informaciis moZieba da analizi. Temis Caketiloba xels uSlis qvemo qarTlidan islamur saxelmwifoSi sabrZolvelad wasuli adamianebis raodenobis zust dasaxelebasac. Tumca am sakiTxebze momuSave eqspertebi adastureben msgavsi faqtebis arsebobas regionSi.
saqarTvelos mier saxelmwifoebrivi damoukideblobis mopovebis Semdeg iranisa da TurqeTis religiuri wreebi mudmivad cdiloben konfesiurad sakuTari gavlenis qveS moaqcion qvemo qarTlis regionSi mcxovrebi Siiti da suniti aRmsareblobis morwmuneebi. rac Seexeba azerbaijans, misi mxridan am regionis mosaxleobaze gavlenis mopovebis mcdeloba ufro metad eTnokulturuli identobis xazgasmazea damyarebuli. am sami saxelmwifos religiuri da kulturuli aqtivoba gamoixateba meCeTebis mSeneblobaSi daxmarebiT, islamuri sasuliero saswavleblebis dafinansebiT, religiuri literaturis gavrcelebiT, sxvadasxva kulturuli da saganmanaTleblo proeqtis dafinansebiT. unda aRiniSnos, rom zogadad qveynis garedan islamuri Temis finansur daxmarebaze oficialuri informaciis an Tundac raime formiT dadasturebuli monacemebis miReba kvlevis Sedegad ver moxerxda, radgan rogorc sruliad saqarTvelos muslimTa sammarTvelo, aseve regionebSi calkeul meCeTebSi momsaxure sasuliero pirebi, ZiriTadad, Tavs ikaveben am Temaze saubrisagan. erTaderTi faqti, rac amgvar daxmarebaze miuTiTebs, esaa islamuri sasuliero xasiaTis literatura, romelic ZiriTadad TurqeTSi ibeWdeba da muslimTa sammarTvelos meSveobiT miewodeba calkeul meCeTebsa da mrevls. gancalkevebulad unda aRiniSnos iseTi kompaniis saqmianoba, rogoricaa `sokar enerji jorjia“,1 romlis saqarTveloSi warmomadgenlobasTan Sexvedra, kvlevis farglebSi, ver Sedga.
aWaris avtonomiuri respublika
aWaris avtonomiuri respublika saqarTvelos is regi onia, sadac muslimi Temi qveynis ZiriTad eTnoss – qarTvelebs warmoad
gens. aWaraSi mcxovrebi muslimebis absoluturi umravle soba sunituri mimdinareobis aRmsarebelia. islamis gavrceleba sa qarTvelos am regionSi me17 saukunidan iwyeba da pirdapir ukavSirdeba osmaleTis imperiis politikur eqspansias.
2014 wlis noemberSi Catarebuli mosaxleobis sayovelTao aRweris mixedviT, aWaris avtonomiuri respublikis 334 000 mosaxleobidan islami sakuTar religiad 132 852 pirma miuTiTa, rac am regionis
1 ix. sokari, kompaniis Sesaxeb, bmuli: http://www.socar.ge/page.php?lang=ge&page=00
31
mcxovrebTa saerTo raodenobis 39.6%s Seadgens.1
ukanasknel wlebSi aWaris avtonomiuri respublikis ekonomikur ganviTarebaSi, saqarTvelos sxva regionebTan SedarebiT, SeiniSneba sakmaod swrafi pozitiuri cvlilebebi. ris Sedegadac regionSi socialurekonomikuri xasiaTis problemebi naklebad mwvaved dgas. Tumca, imis gaTvaliswinebiT, rom sxvadasxva sferoSi ucxouri investiciebis mniSvnelovani nawili azerbaijanidan da TurqeTidan2 Semodis, SesaZlebelia esec iyos erTerTi faqtori, ris gamoc am regionSi religiur niadagze uTanxmoebebi kidev ufro TvalsaCino xdeba.
kvlevis Sedegad gamovlinda, rom muslimi TemisTvis integraciis sakiTxi mravalSriania. adgilobriv sazogadoebaSi arsebuli ganwyobebi metwilad aisaxeba muslimi Temis politikur cxovrebaSi monawileobaze da mis wamyvan religiur denominaciasTan ur TierTobaze. gavrcelebulia stereotipi, rom qarTveli aucileblad marTlmadidebeli qristiani unda iyos. Sesabamisad, adgilobriv muslimebs TavianTi srulfasovani moqalaqeobrivi identobis dasamtkiceblad, xSirad sakuTari qarTuli warmoSobis xazgasma uwevT.
zemoTxsenebuli stigme bi zegavlenas axdens muslimi mosaxleobis regionul politikur cxovrebaSi CarTulobasa da maTdami saxelmwifo institutebis warmomadgenlebis damokidebulebaze. muslimi sasuliero pirebi, adgilze momuSave masmediis warmomadgenlebi, saubroben imaze, rom aWaris avtonomiuri respublikis saxelisufleblo struqturebSi muslimi mosaxleoba araproporciulad mciredaa warmodgenili da gansakuTrebiT maRal Tanamdebobebze bevria Tbilisidan daniSnuli kadri.
amasTan, aWaraSi muslimi Temis calkeuli liderebi saubroben Zalovani struqturebis (Sinagan saqmeTa saministroSi Semavali er
1 ix. mosaxleobis 2014 wlis sayovelTao aRweris Sedegebi, bmuli: http://census.ge/ge/results/census
2 ix. aWaraSi SarSan pirdapiri ucxouri investicia 28.4%iT gaizarda, eleqtronuli gamocema – commersant.ge, 17 agvisto, 2016. bmuli: http://commersant.ge/new/index.php?m=5&news_id=40538&cat_id=8
gavrcelebulia stereotipi, rom qarTveli aucileblad marTlmadidebeli qristiani unda iyos. Sesabamisad, adgilobriv muslimebs TavianTi srulfasovani moqalaqeobrivi identobis dasamtkiceblad, xSirad sakuTari qarTuli warmoSobis xazgasma uwevT.
32
Teulebis) warmomadgenelTa mxridan adgilobrivi muslimebis mimarT adamianis uflebaTa darRvevis, fsiqologiuri zewolis da arakoreqtuli damokidebulebis gaxSirebul faqtebze.
situacias amZafrebs saqarTvelodan muslimi mosaxleobis warmomadgenlebis siriisa da erayis mimarTulebiT gamgzavrebis SemTxvevebi. kvlevis dros sruliad saqarTvelos muslimTa sammarTvelodan, agreTve adgilobrivi masmediis warmomadgenelTagan miRebuli informaciiT dasturdeba, rom islamis salafituri mimdinareobis aRmsarebelTa ricxvi aWaraSi 70 kacs aRwevs. pankisis xeobisagan gansxvavebiT, maT ver moaxerxes adgilze erTiani organizaciuli struqturis formireba, radgan qalaq baTumsa da aWaris 5 municipalitetSi gafantulad cxovroben. samagierod ikveTeba imis niSnebi, rom panki
sis xeobisgan gansxvavebiT, maTi radikalizaciis done maRalia da sakuTari poziciis gamoxatvisas arc Tu iSviaTad eqstremizmis niSnebsac avlenen. adgilobriv salafitebSi ZiriTadad Warboben dabali ganaTlebis mqone pirebi an pirebi, romlebmac adgilze profesiuli kuTxiT TviTrealizeba ver SeZles. Sesabamisad, pank
isis xeobis salafituri jamaaTisgan gansxvavebiT, aWaris regionSi salafitebi sazogadoebrivi azris formirebas ver axdenen da maTi gavlena adgilobriv sociumze minimaluria an TiTqmis ar arsebobs.
Znelia imis dadgena, Tu ramdeni piri SeuerTda siriis da erayis teritoriaze mimdinare saomar moqmedebebs aWaridan. amis garkvevas arTulebs isic, rom aWaris regionidan TurqeTSi mudmiv Tu sezonur samuSaoebze sakmaod bevri adamiani gadaadgildeba, xolo uSualod TurqeTis teritoriaze maTi yofnis da saqmianobis realuri miznebis Sesaxeb informaciis miReba uaRresad rTulia.
rogorc ukve aRiniSna, aWaris regionSi muslimi Temis integraciis sakiTxi mravalSriania. erTerTi mniSvnelovani Temaa marTlmadidebeli eklesiisa da Temis zogierTi warmomadgenlis agresiuli ritorika da qmedeba. magaliTad, qalaq qobuleTSi sasuliero saswavleblis karze Roris Tavis miWedeba, kuTvnili uZravi qonebis dazianeba, sasmeli wylis miwodebaze usafuZvlo uari.
gansakuTrebiT agresiul formebs iRebs eklesiisa da marTlmadidebeli Temis warmomadgenlebis saqmianoba aWaris maRalmTian re
pankisis xeobis salafituri jamaaTisgan gansxvavebiT,
aWaris regionSi salafitebi sazogadoebrivi azris
formirebas ver axdenen da maTi gavlena adgilobriv sociumze minimaluria an
TiTqmis ar arsebobs.
33
gionebSi. magaliTad, iyo SemTxvevebi, rodesac sasuliero pirebi mizanmimarTulad asxamdnen nakurTx wyals muslimi mrevlis saxlebs da adgilobriv axalgazrdebs mouwodebdnen islamidan qristianobaze moqcevisken. maTi ganmartebiT, islami saqarTveloSi ZaldatanebiT iyo Semotanili da dRes muslim qarTvelebs aqvT SesaZlebloba daubrundnen tradiciul aRmsareblobas. sazogadoebis zewolisa da eklesiis gaZlierebis fonze islamidan qristianobaze konvertaciis SemTxvevebi gaxSirda. Sesabamisad, izrdeba SemTxvevebi, rodesac ojaxSi ufrosi Taobis warmomadgenlebi muslimebi arian, xolo axalgazrdebi metwilad marTlmadidebeli qristianebi. Tavis mxriv, axlad moqceuli marTlmadideblebi xSirad gamoirCevian gansakuTrebuli SeuwynareblobiT maTi Zveli denominaciis warmomadgenlebisadmi.
saqarTvelos marTlmadidebeli eklesiis zogierTi warmomadgeneli aWaraSi ganxorcielebul agresiul prozelitizms amarTlebs imiT, rom maTi saqmianoba aris sapasuxo nabiji Turquli islamuri organizaciebis mxridan aqtiur da ukontrolo religiur moRvaweobaze. maTi SefasebiT, aRniSnuli organizaciebis saqmianoba, saerTo jamSi, aWaris regionis mimarT TurqeTis saxelmwifos agresiuli politikis nawils warmoadgens.
aRsaniSnavia, rom eklesiis warmomadgenelTa nawilis gancxadebebi TurqeTTan mimarTebiT mTlad usafuZvlo araa. regionSi momuSave Jurnalistebi xazs usvamen im faqts, rom aWaraSi bolo wlebis ganmavlobaSi gansakuTrebuli aqtiurobiT gamoirCeva Turquli islamuri organizacia „suleimajilari“1. organizacias TurqeTSi gaaCnia filialebis da sasuliero saswavleblebis farTo qseli. maTi aqtivoba gamoixateba imiT, rom aWaraSi arsebul meCeTebs exmarebian finansurad, amarageben sasuliero literaturiT, RvTismsaxurebisaTvis saWiro nivTebiT da inventariT, xelfasebs uxdian sasuliero pirebs da saswavleblis personals.
xazgasasmelia is, rom amgvari daxmareba ZiriTadad TurqeTis
1 islamuri sasuliero organizacia, romelic daregistrirebulia TurqeTSi arasamTavrobo organizaciis saxiT; aqtiurad saqmianobs saqarTvelos teritoriaze.
Tavis mxriv, axlad moqceuli
marTlmadideblebi xSirad
gamoirCevian gansakuTrebuli
SeuwynareblobiT maTi
Zveli denominaciis
warmomadgenlebisadmi.
34
calkeul moqalaqeTa mxridan kerZo SemowirulobebiT gamoixateba, ris gamoc miCqmalulia am daxmarebis realuri motivebi. amasTan, finansebis warmoSoba da misi moZraobis gakontroleba SeuZlebeli xdeba. arsebobs sasuliero saswavleblebis Sereuli dafinansebis sistema, rodesac maswavleblebis xelfass sruliad saqarTvelos muslimTa kavSiri ixdis, xolo danarCeni xarjebi ifareba Semowirulobebis saSualebiT.1
regionSi religiur denominaciebs Soris uTanxmoebas amZafrebs xelisuflebis yvela doneze araefeqturi an/da pasiuri politika, razec amaxvilebs yuradRebas aWaraSi gamokiTxul respondentTa umravlesoba. magaliTad ki mohyavT q. baTumSi axali meCeTis mSeneblobis sakiTxi. e. w. abdulazizis meCeTis mSeneblobis Temam didi gavlena iqonia, rogorc mSeneblobis momxreTa, aseve mowinaaRmdegeTa konsolidaciis saqmeSi. calkeuli jgufebi, romlebic iSviaTad afiqsirebdnen sakuTar pozicias, mSeneblobis sakiTxma erTi ideis irgvliv gaaerTiana. adgilobrivebis ganmartebiT, aRniSnuli sakiTxis aqtualizacia moxda winasaarCevno periodSi erTerTi politikuri partiis warmomadgenlis mier. misi aqtiurobis Sedegad, faqtobrivad ararsebuli problema gamoyenebul iqna qristianobis dacvis sababad da amomrCevelTa religiuri grZnobebis manipulaciis safuZvelze politikuri miznebis miRwevis saSualebad. saerTo jamSi, axali meCeTis mSeneblobis sakiTxma warmoaCina saxelwifos araTanmimdevruli religiuri politika islamur TemTan mimarTebiT.
1 feriis gogonaTa muslimuri pansioni, moambe, 2016, saqarTvelos sazogadoebrivi mauwyebeli, bmuli: http://1tv.ge/ge/videos/view/161563.html
35
saxelmwifo politika da uwyebebis saqmianoba
36
37
integracia kompleqsuri, mravalmxrivi da grZelvadiani procesia. igi moicavs araerT CarTul dainteresebul jgufs. gan
sakuTrebuli roli am procesSi ukavia saxelmwifos da mis institutebs. damoukideblobis aRdgenis Semdeg saqarTvelos mTavrobebis am sakiTxisadmi damokidebuleba erTmaneTisgan gansxvavebuli iyo. qveynis pirveli prezidentis, zviad gamsaxurdias, ideologia radikalizmiT gamoirCeoda da eyrdnoboda qveyanaSi yvelaze farTo religiur denominacias – marTlmadideblobas.1 eduard SevardnaZis dros es midgoma warsuls Cabarda, magram qveyanaSi arsebuli politikuri, ekonomikuri da socialuri siduxWirisa da totaluri korufciis fonze moxda sakiTxis gayinva. mixeil saakaSvilis swrafma reformebma xeli Seuwyo muslimuri Temis integraciis sakiTxis wamowevas. daiwyo ramdenime mniSvnelovani proeqti, romelic dRemde warmatebulad mimdinareobs. Tumca mixeil saakaSvilis xelisuflebis mmarTvelobiT ukmayofilebis zrdam es sakiTxi kvlav meorexarisxovani gaxada.
zemoTmoyvanili gansxvavebulobebis miuxedavad, TiToeul midgomas erTi saerTo Tviseba hqonda – sakiTxis politizireba. marTlmadidebeli eklesia kaTolikospatriarqis ilia IIis xelmZRvanelobiT qveynis erTerT yvelaze stabilur instituts warmoadgens.2 3 sazogadoebis misdami ndoba ufro maRalia, vidre romelime saxelmwifo uwyebisa Tu politikuri figuris mimarT. aqedan gamomdinare, saqarTvelos TiToeuli mTavroba mowyvladi iyo Riad Tu farulad eRiarebina marTlmadidebeli Temis dominantoba da xeli Seewyo am statusis SenarCunebisTvis. amis fonze moxda sxva religiuri mimdinareobebis warmomadgenlebis qarTuli sazogadoebisgan gaTiSva. saxelmwifos ar gaaCnda mkafiod Camoyalibebuli samoqalaqo Tanasworobisa da integraciis gegma, arc religiuri politika. xolo bolo wlebSi religiur niadagze gaxSirebulma mcire dapirispirebebma da adgilobriv da saerTaSoriso kvlevebSi asaxulma kritikam cxadyo, rom am sakiTxis gadaWra aucilebeli gaxda.
1 ix. saqarTvelos mosaxleobis 2002 wlis pirveli erovnuli sayovelTao aRweris Sedegebi. tomi I. cxrili 28, gv. 132
2 ix. NDIs kvlevis politikuri nawili: ilia II 91%, alasania 60%, RaribaSvili 54%, 2014, presa.ji, bmuli: http://presa.ge/new/?m=politics&AID=30840
3 ix. eklesiisadmi ndoba 17 maisidan 2 ivnisamde, 2013, netgazeTi, bmuli: http://netgazeti.ge/news/23241/
saxelmwifos ar gaaCnda mkafiod Camoyalibebuli samoqalaqo Tanasworobisa da integraciis gegma, arc religiuri politika.
38
2015 wlis 17 agvistos yofili premierministris, irakli RaribaSvilis, mier damtkicebul iqna samoqalaqo Tanasworobisa da integraciis saxelmwifo strategia da samoqmedo gegma 20152020ww. saxelmwifo strategiis mizania xeli Seuwyos qveyanaSi mcxovrebi TiToeuli eTnikuri umciresobis kulturisa da TviTmyofadobis SenarCunebasa da qarTul sazogadoebaSi aqtiur CarTulobas. CarTuloba gulisxmobs: 1) samoqalaqo da politikur cxovrebaSi Tanabar da srulfasovan monawileobas; 2) Tanabari socialuri da ekonomikuri pirobebisa da SesaZleblobebis Seqmnas; 3) xarisxiani ganaTlebis xelmisawvdomobasa da saxelmwifo enis codnis amaRlebas; 4) eTnikuri umciresobebis kulturis SenarCunebasa da tolerantuli garemos uzrunvelyofas. Tavis mxriv, samoqmedo gegmaSi, romelic moicavs 20152020ww., mocemulia dawvrilebiTi informacia am periodSi Casatarebeli aqtivobebis Sesaxeb.
2015 wels ZalaSi Sevida saqarTvelos saxelmwifos religiuri politikis ganviTarebis strategia. strategiis mizania Camoayalibos saqarTvelos saxelmwifos religiuri politika da Seqmnas saxelmwifosa da gansxvavebul religiur denominaciebs Soris TanamSromlobisa da komunikaciis oficialuri formati. strategia eyrdnoba religiis sferos maregulirebel erovnul da saerTaSoriso kanonmdeblobebs.
religiis sferos erovnul sakanonmdeblo bazaSi Sedis:1
1) saqarTvelos 1995 wlis konstitucia; 2) 2002 wlis konstituciuri SeTanxmeba saqarTvelos saxelmwi
fosa da saqarTvelos samociqulo avtokefalur marTlmadidebel eklesias Soris;
3) 1997 wlis saqarTvelos samoqalaqo kodeqsi; 4) 2010 wlis saqarTvelos sagadasaxado kodeqsi; 5) 2005 wlis saqarTvelos kanoni zogadi ganaTlebis Sesaxeb; 6) 2004 wlis saqarTvelos kanoni umaRlesi ganaTlebis Sesaxeb; 7) 1999 wlis saqarTvelos sisxlis samarTlis kodeqsi; 8) 2014 wlis saqarTvelos kanoni diskriminaciis yvela formis aR
mofxvris Sesaxeb.adgilobrivi da saerTaSoriso eqspertebi Tanxmdebian, rom
dReisTvis saqarTvelos sakanonmdeblo baza srulad faravs religiis sferos TiToeul sakiTxs.
saxelmwifo erTi didi meqanizmia. misi TiToeuli instituti xels uwyobs Sida procesebis ganviTarebas. msgavsi viTarebaa umciresobe
1 ix. saqarTvelos saxelmwifo religiuri politikis ganviTarebis strategia, gv. 56
39
bis integraciis kuTxiTac. saqarTvelos yvela saministro, sakuTari kompetenciis sferodan gamomdinare, muSaobs muslimuri Temis qarTul sazogadoebaSi CarTulobis amaRlebaze. qvemoT moyvanilia am saxelmwifo uwyebebis mier bolo wlebSi ganxorcielebuli saqmianoba.
religiis sakiTxTa saxelmwifo saagento
2014 wels religiuri politikis Camoyalibebis mizniT Seiqmna religiis sakiTxTa saxelmwifo saagento. misi mizania qvey
nis religiuri politikis gansazRvra, interreligiuri platformis Camoyalibeba, religiis sferoSi sakiTxebis daregulireba. saagento aqtiurad TanamSromlobs yvela religiuri denominaciis warmomadgenelTan.1 saagento aerTianebs religiis sferos dargis eqspertebs da mis farglebSi Seqmnilia interreligiuri sabWo. igi warmoadgens sarekomendacio organos, romelic arsebuli viTarebidan gamomdinare adgens rekomendaciaTa nusxas, romelTa gaTvaliswineba da danergva araa savaldebulo.
dReisTvis saagentos saq mianoba mimarTulia saxelmwifo uwyebebSi momuSave personalis codnis amaRlebaze. kerZod, mimdinareobs im oficialur pirebTan treningebis Catareba, romlebic religiuri Seuwynareblobis faqtebis aRweriT, analiziTa da gamovleniT arian dakavebulni. gansakuTrebuli muSaoba midis samarTaldamcavi organoebis warmomadgenlebTan (Tavdacvisa da Sinagan saqmeTa saministroebTan).
saagentos ZiriTadi mizani 2014 wels iyo religiis sferos irgvliv sakiTxebis sistematizacia da saxelmwifo poziciis Camoyalibeba, religiur denominaciebTan urTierTobebis dalageba da saxelmwifo poziciis gacnoba. Sedegad saagentom SeZlo iseTi interreligiuri platformis Seqmna, romelsac ara mxolod religiuri umciresobebi eswrebian, aramed qveynis dominanti denominaciac – marTlmadidebe
1 garda sunituri mimdinareobis salafituri ganStoebis jamaaTisa, romelic moicavs pankisis xeobis axalgazrdobis mniSvnelovan nawils.
saagento aerTianebs religiis sferos dargis eqspertebs da mis farglebSi Seqmnilia interreligiuri sabWo. igi warmoadgens sarekomendacio organos, romelic arsebuli viTarebidan gamomdinare adgens rekomendaciaTa nusxas, romelTa gaTvaliswineba da danergva araa savaldebulo.
40
li eklesia. amave wels saagentom gaiara religiur gaerTianebebTan konsultaciebi, ris safuZvelzec saqarTvelos islamur Tems religiuri gaerTianebebisTvis sabWoTa totalitaruli reJimis periodSi miyenebuli zianis nawilobriv da simboluri anazRaurebis farglebSi gamoeyo 1 100 000 lari. 2015 wels am Tanxam 2 200 000 lari Seadgina. agreTve, gaica rekomendacia sruliad saqarTvelos muslimTa sammarTvelos mflobelobaSi 44 meCeTis gadacemis Sesaxeb. 2015 wels amave sammarTvelos mflobelobaSi gadavida ori Senoba q. baTumSi samufTo rezidenciisa da umaRlesi muslimuri saRvTismetyvelo sas wavleblis mosawyobad. amave wels gaica rekomendacia q. baTumSi moqmedi centraluri meCeTis restavraciarekonstruqciisa da gafarToebis Sesaxeb.1 2 aqve aRsaniSnavia, rom religiuri umciresobebis uflebebis dacvis sferoSi momuSave eqspertebs/samoqalaqo sazogadoebis warmomadgenlebs saagentosadmi araerTgvarovani damokidebuleba aqvT.
saqarTvelos saxalxo damcvelis aparati
saqarTvelos saxalxo damcvelis aparati aqtiurad muSaobs religiis sakiTxze. Serigebisa da samoqalaqo Tanasworobis
sakiTxebSi saqarTvelos saxelmwifo ministris aparatisa da religiis sakiTxTa saxelmwifo saagentos Camoyalibebamde sakiTxebis umravlesoba ganixileboda am institutis farglebSi arsebul religiis sabWos mier. dResac sabWo ganagrZobs aqtiur saqmianobas. arsebobs mosazreba, rom religiis sakiTxTa saagentoSi msgavsi formatis SeqmniT moxda funqciebis dublireba, magram aq gasaTvaliswinebelia is, rom saxalxo damcvelis instituti gamijnulia saxelmwifo politikas da aqcents akeTebs adamianis uflebebis sakiTxebze; xolo saagentos daniSnulebaa religiis sakiTxTa gadawyveta saxelmwifo politikisa da interesebidan gamomdinare. amasTanave, saxalxo damcvelis aparatSi arsebul religiaTa sabWos aqvs warmomadgenlobiTobis problema. sapatriarqos warmomadgenlis gancxadebiT, religiaTa sabWos rigebSi Sedian eklesiisadmi gansakuTrebulad kritikulad ganwyobili pirebi, romelTa gancxadebebis fonze am or instituts Soris TanamSromloba moklebulia azrs.
saxalxo damcvelis aparati aqtiurad akvirdeba religiuri um
1 ix. religiis sakiTxTa saxelmwifo saagentos angariSi 2014 wlis ivnisidekemberi.
2 ix. religiis sakiTxTa saxelmwifo saagentos 2015 wlis angariSi.
41
ciresobebis uflebebis dacvis sferoSi arsebul realobas da xSirad kritikulad afasebs saxelmwifo uwyebebis saqmianobas. magaliTad, 2014 wlis angariSSi aRniSnulia, rom „problemad darCa religiuri niSniT Zaladobisa da masze samarTaldamcvelebis mxridan araadekvaturi reagirebis sakiTxi. amasTan, gamoZieba ar dasrulebula 20122013 wlebSi saqarTvelos muslimi mosaxleobis winaaRmdeg ganxorcielebul qmedebebTan dakavSirebul saqmeebze... kvlavac ga dauWrelia sabWoTa periodSi CamorTmeuli re ligiuri qonebis restituciis sakiTxi, sagadasaxado uTanasworoba, sajaro skolebSi religiuri niSniT diskriminaciuli garemos arseboba, sajaro sivrcis xelmisawvdomoba da inkluziuroba da siZulvilis enis gamoyeneba.“1 2015 wlis 10 dekembris angariSSi xazgasmulia viTarebis ucvleloba. gansakuTrebuli yuradReba eTmoba skolaSi arsebul viTarebas: „kvlavac problemaa saskolo sivrceSi religiuri diskriminaciisa da zogadi ganaTlebis Sesaxeb kanonis moTxovnaTa implementacia. kerZod, ramdenime SemTxvevaSi ganmcxadeblebi uTiTeben religiuri organizaciebis sawinaaRmdego aqciebze skolis moswavleTa organizebuli monawileobis faqtebsa da maTi Seswavlisas saqarTvelos ganaTlebisa da mecnierebis saministros arasakmarisi reagirebis Sesaxeb.“2
saqarTvelos ganaTlebisa da mecnierebis saministro
saxelmwifo institutebis umravlesoba aqtiurad muSaobs eTnikuri da religiuri umciresobebis integraciaze. Tumca aris
institutebi, romlebsac gansakuTrebuli roli akisriaT. aseT erTeuls warmoadgens saqarTvelos ganaTlebisa da mecnierebis saministro.
1 ix. saqarTvelos saxalxo damcvelis angariSi saqarTveloSi adamianis uflebaTa da TavisuflebaTa dacvis mdgomareobis Sesaxeb 2014w., gv. 426
2 ix. saqarTvelos saxalxo damcvelis 2015 wlis 10 dekembris angariSi saqarTveloSi adamianis uflebaTa da TavisuflebaTa dacvis mdgomareobis Sesaxeb, gv. 13
`kvlavac gadauWrelia sabWoTa periodSi CamorTmeuli religiuri qonebis restituciis sakiTxi, sagadasaxado uTanasworoba, sajaro skolebSi religiuri niSniT diskriminaciuli garemos arseboba, sajaro sivrcis xelmisawvdomoba da inkluziuroba da siZulvilis enis gamoyeneba.~
42
dReisTvis saministro aqtiurad muSaobs arasamTavrobo seqtorsa da saerTaSoriso organizaciebTan ganaTlebis sferoSi saxelmwifo xedvis, strategiis da gegmis Camoyalibebaze. mas aqvs ramdenime mniSvnelovani proeqti, romelic mizanmimarTulia eTnikuri umciresobebis integraciis gaRrmavebaze.
erTerT yvelaze warmatebul proeqtad iTvleba e.w. „1+4” proeqti. misi mizania qarTuli enis armcodne axalgazrdebisTvis umaRles saswavlebelSi Caricxvis da ganaTlebis miRebis SesaZleblobis uzrunvelyofa. kerZod, students eZleva ufleba Caabaros zogadi unarCvevebis gamocda mSobliur enaze, Cairicxos mis mier arCeul universitetSi da pirveli weli dauTmos saxelmwifo enis Seswavlas. enis erTwliani kursis dasrulebis Semdeg igi Caabarebs gamocdas da Sesabamisi kompetenciis damtkicebis Sedegad gadava uSualod 4 wlian sauniversiteto swavlebaze. es proeqti daiwyo 2010 wels da dReisTvis warmatebulad xorcieldeba. gegmis mixedviT is 2018 wels unda dasruldes. proeqtis warmatebulobaze miuTiTebs araqarTulenovan mosaxleoba
Si dainteresebis done. Tu proeqtis dawyebisas msurvelTa raodenoba Zalian dabali iyo, dReis informaciiT, 1000ze metma eTnikurad azerbaijanelma zogadi unarCvevebis Cabarebis survili ga
moTqva; maTgan swavlis ufleba moipova 541ma adamianma; aqedan 522ma abiturientma „1+4“ programa airCia. 94 students mieniWa saswavlo granti, romelic srulad faravs programiT gaTvaliswinebul safasurs (saxelmwifo universitetebSi dadgenili fiqsirebuli gadasaxadi).
agreTve aqtiurad mimdinareobs maswavlebelTa profesiuli ganviTarebis centris mier axali proeqtis danergva, romelic miznad isaxavs profesiuli ganaTlebis waxalisebas eTnikur umciresobebSi. „1+4“ programis msgavsad, axla enobrivi barieris gadalaxvis sakiTxze midis muSaoba; programis farglebSi xdeba damatebiTi centrebis gaxsna. da bolos, saministro sajaro samarTlis iuridiuli pirebis meSveobiT axorcielebs sxvadasxva programas, romelTa mizania qarTuli enis codnis donis amaRleba.
saministro aqtiurad muSaobs skolebSi religiuri Semwynare
Tu proeqtis dawyebisas msurvelTa raodenoba Zalian dabali iyo, dReis informaciiT, 1000-ze metma eTnikurad azerbaijanelma zogadi unar-Cvevebis Cabarebis survili gamoTqva; maTgan swavlis ufleba moipova 541-ma adamianma.
43
blobis waxalisebaze. mandaturebisa da skolis maswavleblebisTvis Catarda treningebi da moxda maTi gadamzadeba. 1000ze met skolaSi moqmedebs samoqalaqo ganaTlebis klubebi, romelTa mizania sxvadasxva mgrZnobiare Temaze diskusiis waxaliseba. pankisis xeobaSi „saskolo iniciativebis waxalisebis qveprogramis“ farglebSi dafinansda 12 proeqti.
ssip maswavlebelTa profesiuli ganviTarebis erovnuli centri
maswavlebelTa profesiuli ganviTarebis erovnuli centri warmoadgens saqarTvelos ganaTlebisa da mecnierebis saminis
troSi Semaval sajaro samarTlis iuridiul pirs. am centris mizania skolaSi swavlisa da swavlebis xarisxis gaumjobesebis xelSewyoba maswavleblis profesiuli codnisa da saqmianobis maRali standartis damkvidrebis, maswavleblis profesiis statusis amaRlebis gziT. centrs gaaCnia araerTi proeqti, romelic faravs saqarTvelos mTel teritorias da mizanmimarTulia skolaSi ganaTlebis donis amaRlebasa da inkluziuri swavlebis danergvaze.1
calke aRsaniSnavia ori proeqti: aswavle saqarTvelosTvis – maRalmTian regionebSi kvalificiuri kadrebis gagzavna (aWara – Suaxevi, xulo, xelvaCauri; qvemo qarTli – walka, bolnisi, dmanisi, marneuli); da qarTuli ena momavali warmatebisTvis – araqarTulenovan mosaxleobaSi saxelmwifo enis ganviTarebis xelSewyoba (2015 wlis mdgomareobiT programis farglebSi gagzavnilia 200 damxmare maswavlebeli da 88 trenermaswavlebeli samcxejavaxeTis, qvemo qarTlis da kaxeTis 228 araqarTulenovan skolaSi).
ssip Sefasebisa da gamocdebis erovnuli centri
1999 wels naTeli gaxda, rom saqarTvelos ganaTlebis sistemas mniSvnelovani cvlilebebi esaWiroeboda. am procesis erTer
Ti komponenti gaxldaT iseTi erTeulis Camoyalibeba, romelic pasuxismgebeli iqneboda obieqturi da sando Sefasebis meTodebis danergvaze. axali sistemis CamoyalibebiT unda momxdariyo saswavlo procesis Zlieri da susti mxareebis warmoCineba da ganaTlebis
1 ix. ssip maswavlebelTa profesiuli ganviTarebis erovnuli centris oficialuri gverdi, bmuli: http://tpdc.gov.ge/
44
xarisxis gaumjobesebis uzrunvelyofa. dReisTvis centrs saqmianobis didi areali aqvs. igi dakavebulia adgilobriv doneze gamocdebis dagegmviT, CatarebiTa da administrirebiT da aseve saerTaSoriso da sxva kvlevebis ganxorcielebiT.
centris saqmianoba Zalian mniSvnelovania eTnikuri umciresobebis integraciis kuTxiT. igi pasuxismgebelia iseT umniSvnelovanes komponentze, rogoricaa sagamocdo da sxva masalebis Targmna araqarTulenovani seqtorisTvis. dReisTvis saerTo erovnuli gamocdebis farglebSi testebi 2008 wlidan iTargmneba da mudmivad ixveweba. agreTve, yovelwliurad tardeba erovnuli saswavlo olimpiada azerbaijanul enaze. centri monawileobs im proeqtebSic, sadac saWiroa araqarTulenovani mosaxleobisTvis Sesabamis enaze Sefasebis Catareba da administrireba, literaturis (skolis saxelmZRvaneloebi) da sxva masalebis Targmna. mravalmxrivi CarTulobis procesSi gamovlinda sakmaod saintereso faqti. erTerTi proeqtis ganxorcielebisas aRmoCnda, rom azerbaijanuli Temis warmomadgenlebi ar flobdnen sakuTar enas Sesabamis akademiur doneze, raTa testi CaebarebinaT. Sesabamisad, centri iZulebuli gaxda moexdina testebSi gamoyenebuli akademiuri enis adaptireba TemSi azerbaijanuli enis codnis donesTan.
agreTve, centri, iseve, rogorc bevri sxva saxelmwifo instituti, axorcielebs sxvadasxva aqtivobas, romelTa mizania azerbaijanul TemSi saxelmwifo enis, qarTulis, Seswavlis waxaliseba da cod
nis donis amaRleba. erTerTi respondentis mosazrebiT, azerbaijanul mosaxleobaSi qarTuli enis dabali done gamowveulia uSualod skolebSi arsebuli viTarebiT. kerZod, imiT, rom direqtorebi xels ar uwyoben am procesis maqsimalurad daxvewas
da efeqturad warmarTvas.calke aRsaniSnavia iseTi mniSvnelovani saerTaSoriso kvlevis
Catarebis sakiTxi, rogoricaa PISA. kvlevis mizania Seafasos 15 wlis mozardebis mier skolaSi SeZenili codna da unarebi. am asakSi moswavleebi TiTqmis asruleben savaldebulo ganaTlebis kurss, Sesabamisad, PISA amowmebs maT mzaobas, gaumklavdnen yoveldRiur gamowvevebs im codnisa da unarebis gamoyenebiT, romlebic skolaSi miiRes. kvlevis mizans ar warmoadgens Seamowmos, Tu ramdenad kargad aiTvises moswav
erT-erTi respondentis mosazrebiT, azerbaijanul
mosaxleobaSi qarTuli enis dabali done gamowveulia
uSualod skolebSi arsebuli viTarebiT.
45
leebma uSualod skolis programa, aramed mimarTulia gansazRvros, ramdenad kargad arian moswavleebi momzadebulebi sazogadoebriv cxovrebaSi aqtiuri da srulfasovani CarTulobisaTvis. am proeqtis yofil menejerTan gasaubrebisas aRmoCnda, rom es kvleva Sefasebisa da gamocdebis erovnul centrsa da ganaTlebisa da mecnierebis saministros Soris davis sagani gaxda. kerZod, yofili ministris, dimitri SaSkinis, xelmZRvanelobis periodSi dadebulma Sedegebma cxadyo, rom saqarTvelos masStabiT skolebis umravlesoba ver axerxebda moswavleebSi cxovrebiseuli unarebis Sesabamis doneze ganviTarebas. im dros arsebuli politikuri koniuqturidan gamomdinare, saministrom moiTxova am kvlevis Sedegebis mxolod inglisurad wardgena. metic, gadawyvita maTi ugulebelyofa. swored am Temaze saubrisas gamovlinda is, rom saministrosa da mis ssips Soris urTierTobebi erTgvari dapirispirebis formatSia gadatanili.
es dapirispireba saministrosa da centrs Soris aris ganpirobebuli ramdenime faqtoriT: 1) saministroSi ganxorcielebadi mudmivi cvlilebebiT, rac ar aZlevs saSualebas centrs daamyaros stabiluri urTierTobebi saministrosTan. saministroSi da zogadad qveyanaSi pirveli pirebis xSiri cvalebadoba midgomebis cvlilebebsac iwvevs; 2) centrisgan gansxvavebiT saministro bevrad ufro politizirebuli da mowyvladia iseTi kritikis winaSe, romelmac SeiZleba arsebuli mTavrobis kursi/warmatebuloba eWvqveS daayenos. centri, rogorc profesionalebisa da mecnierebisgan Semdgari erTerTi yvelaze stabiluri da efeqturi instituti, rTulad egueba saministroSi arsebul aseT garemos. SejamebisTvis, Sefasebisa da gamocdebis erovnuli centris TanamSromlebi ukmayofiloebi arian centrsa da saministros Soris arsebuli urTierTobebiT. metic, maT miaCniaT, rom saministro centris kvlevebis umravlesobas ar iTvaliswinebs an/da Tvals xuWavs sxvadasxva politikuri mizezis gamo.
saqarTvelos Tavdacvis saministro
samxedro samsaxurisa da religiis Tanacxovreba kompleqsuri Temaa. gansakuTrebiT ki – jarSi samxedro pirebis mier aRmsare
blobis Sesabamisi ritualebis Catareba. Tumca marTlmadidebeli eklesiis warmomadgenlebisTvis samxedro erTeulebSi Sesvlisa da samlocveloebis arsebobis pirobebSi saWiro gaxda sxva religiuri denominaciebis uflebebis gaTvaliswinebac.
46
2016 wels saqarTvelos SeiaraRebuli Zalebis qveda nayofebSi muslimuri samlocveloebi gaixsna. 2016 wlis 6 marts saqarTvelos Tavdacvis ministri, Tina xidaSeli saqarTvelos muslimi mosaxleobis
winamZRvarTan, mufTa beglar qamaSiZesTan erTad quTaisSi saxmeleTo jarebis dasavleT sardlobis III qveiT brigadas estumra da brigadaSi momsaxure muslimi samxedroebisTvis bazis teritoriaze samlocvelo oTaxi gaxsna. arsebuli informaciis Tanaxmad, III qveiT brigadaSi muslimi aRmsareblobis 103 samxedro msaxurobs. xolo 15 marts msgavsi samlocvelo gaixsna xonSi, II saartilerio brigadaSi.
agreTve, gadaidga nabijebi pankisis xeobasTan dakavSirebiT. 2016 wlis 10 ianvars Tavdacvis ministri Tina xidaSeli, misi moadgileebi, evropul da evroatlantikur struqturebSi integraciis sakiTxebSi saxelmwifo ministri daviT baqraZe, sportisa da axalgazrdobis saqmeTa ministris moadgile revaz javeliZe, ganaTlebisa da mecnierebis ministris moadgile lia gigauri da kulturisa da ZeglTa dacvis ministris mrCeveli qeTevan dumbaZe pankisis xeobis mcxovreblebis problemebs gaecnen. arsebuli informaciis Tanaxmad, Tavdacvis saministro gegmavs pankisis xeobaSi, kerZod, kaxeTis regionuli ganviTarebis centrSi inglisuri da qarTuli enebis maswavleblebis mivlinebas; agreTve, iq gaigzavnebian saministros specialistebi, romlebic moamzadeben adgilobriv axalgazrdebs erovnuli Tavdacvis akademiaSi CaricxvisTvis.
saqarTvelos sportisa da axalgazrdobis saqmeTa saministro
saqarTvelos sportisa da axalgazrdobis saqmeTa saministro mniSvnelovani institutia integraciis sakiTxze saubrisas. igi
pasuxismgebelia erTerTi wamyvani Zalis, axalgazrdobis CarTulobaze. saministros axalgazrdobis politikis marTvis departamentis warmomadgenlis gancxadebiT, nacionaluri moZraobis xelisuflebis saTaveebSi yofnisas axalgazrduli politika ZiriTadad patriotTa banakebiT Semoifargleboda. 2012 wlis mTavrobis cvlilebis Semdeg situacia mkveTrad Seicvala. dReisTvis am saministroSi arsebuli axalgazrduli politikis departamenti ramdenime mimarTulebiT saqmi
2016 wels saqarTvelos SeiaraRebuli Zalebis qveda nayofebSi muslimuri samlocveloebi gaixsna.
47
anobs.1 gansakuTrebuli yuradReba eTmoba `saqarTveloSi mcxovrebi eTnikuri umciresobebis integraciis xelSewyobis programas“. am programis farglebSi mimdinareobs aqtiuri muSaoba kompaqturad dasaxlebul regionebSi (aWaris avtonomiuri respublika, qve mo qarTli, pankisis xeoba) mcxovreb axalgazrdebTan. programis mizania „axalgazrdebis ganaTlebis donis amaRleba, maTSi saxelmwifoebrivi azrovnebis, aqtiuri moqalaqeobis, SemoqmedebiTi unarebis ganviTa reba“, rac gulisxmobs araformaluri ganaTlebis komponentis CarTvas. araformaluri ganaTleba is sferoa, romlis Sevsebac departaments surs. am mxriv ukve Camoyalibebulia e.w. axalgazrduli centrebis koncefcia. am dawesebulebebis meSveobiT moxdeba axalgazrdebSi araformaluri ganaTlebis waxaliseba da qarTul sazogadoebaSi integraciis procesis xelSewyoba. agreTve, departamentis xelSewyobiT moxda axalgazrdebisTvis onlain kursebis Camoyalibeba.
problemad rCeba sakiTxis finansuri mxare. rogorc respondentma gviambo, umaRles doneze arsebobs politikuri neba, rom moxdes eTnikuri da religiuri umciresobebis qarTul sazogadoebaSi CarTulobis waxaliseba, magram biujetis prioritetebidan (jandacva da formaluri ganaTleba) gamomdinare, axalgazrduli politikis departaments uWirs fuladi saxsrebis Segroveba ama Tu im proeqtis ganxorcielebisTvis.
saqarTvelos Serigebisa da samoqalaqo TanasworobissakiTxebSi saxelmwifo ministris aparati
saqarTvelos Serigebisa da samoqalaqo Tanasworobis sakiTxebSi saxelmwifo ministris aparatis pirveladi daniSnuleba samoqa
laqo integraciis waxalisebis mxardaWerasa da Tanasworobis koncef
1 ix. saqarTvelos sportisa da axalgazrdobis saqmeTa saministros axalgazrdobis politikis marTvis departamentis 2015 wlis prioritetuli mimarTulebebi.
gansakuTrebuli yuradReba eTmoba `saqarTveloSi mcxovrebi eTnikuri umciresobebis integraciis xelSewyobis programas“. am programis farglebSi mimdinareobs aqtiuri muSaoba kompaqturad dasaxlebul regionebSi (aWaris avtonomiuri respublika, qvemo qarTli, pankisis xeoba) mcxovreb axalgazrdebTan.
48
ciis danergvas iTvaliswinebda. dReisTvis, religiis sakiTxTa saxelmwifo saagentos Camoyalibebis Semdeg, igi gaemijna religiis sferos da sruli koncentrireba moaxdina samoqalaqo integraciis sakiTxebze.
saqarTvelos Sromis, janmrTelobis da socialuri dacvis saministro
saqarTvelos Sromis, janmrTelobis da socialuri dacvis saministrosTan mimoweris Sedegad dadginda, rom raime konkretuli
proeqti, orientirebuli eTnikur an religiur umciresobebze, araa inicirebuli. saqarTvelos TiToeuli moqalaqe sargeblobs kanonmdeblobiT gaTvaliswinebuli servisebiT.
mowodebuli statistikis mixedviT, sapensio uzrunvelyofiT sargeblobs qvemo qarTlSi – 63, 611 adamiani, kaxeTSi – 66, 482 adamiani da aWaris avtonomiur respublikaSi – 50,051 adamiani. socialuri daxmarebiT da saarsebo SemweobiT uzrunvelyofa xdeba qvemo qarTlSi 28,132 adamianis, kaxeTSi – 7,314 adamianis da aWaris avtonomiur respublikaSi – 29,834 adamianis.
saqarTvelos regionuli ganviTarebisa da infrastruqturis saministro
saqarTvelos regionuli ganviTarebisa da infrastruqturis saministros mier raime mniSvnelovani infrastruqturuli pro
eqtebi, romlebic Seexeboda muslimuri TemiT dasaxlebul punqtebs, bolo sami wlis ganmavlobaSi ar ganxorcielebula.1 Tumca, 2016 wels pankisis xeobaSi daiwyo saxelmwifos mier gazificirebis programa. saxelmwifom pankisis xeobis soflebis gazificirebis mizniT 2016 wlis biujetSi Sesabamisi Tanxebi Cado.2
1 oficialur korespondenciaze dayrdnobiT.2 ix. fondi, „Ria sazogadoeba saqarTvelo, mTavrobis gadawyvetilebiT, panki
sis xeobis yvela soflis gazificireba moxdeba, http://ick.ge/articles/25975-i.html
49
saqarTvelos sasjelaRsrulebisa da probaciis saministro
saqarTvelos sasjelaRsrulebisa da probaciis saministrosTan kavSiris damyareba garTulda. saministros warmomadgenlebTan
Sexvedris TxovniT werili gagzavnili iyo 2015 wlis 24 dekembers. araerTi gadamowmebisa da Setyobinebis Semdeg, martis meore naxevarSi miRebul iqna pasuxi imis Taobaze, rom aRniSnuli moTxovna jer kidev ganxilvis procesSia. proeqtis dasrulebis gamo ukukavSirs adgili aRar hqonia. unda aRiniSnos, rom probaciis saagento mzad iyo TanamSromlobisTvis, magram centraluri aparatidan Tanxmobis ararsebobis gamo Sexvedra ver Sedga.
Cvens xelT arsebuli informaciis mixedviT, ararsebobs raime gancalkevebuli servisi, orientirebuli eTnikur an/da religiur umciresobebze. aRsaniSnavia is faqti, rom servisebis miwodeba rTuldeba enobrivi barieris gamo, igulisxmeba rusuli enis mcodne profesionalebis nakleboba. es gansakuTrebiT aqtualuria iseT qalaqebSi, sadac saxelmwifo enis flobis done sakmaod dabalia; magaliTad, q. marneuli da sxva eTnikurad azerbaijanelebis mier dasaxlebuli punqtebi. amasTanave, unda iTqvas, rom regionebSi am servisebis miwodebaze naklebi moTxovnaa.
saxelmwifo politikisa da uwyebaTa saqmianobis analizi
saxelmwifo politikis analizisas unda iTqvas, rom ikveTeba mniSvnelovani cvlilebebi. mixeil saakaSvilis mmarTveloba
warmatebuli iyo pirveladi reformebis kuTxiT (magaliTad, „1+4“ programa), magram Sida da sagareo faqtorebis gamo muslimuri Temi winasaarCevno berketad iqca. pankisis xeobaSi aqtiuri saqmianobiT gamoirCeodnen ZiriTadad Zalovani struqturebis warmomadgenlebi. xelisuflebis cvlilebam ganapiroba am politikis gadaxedva. dReisTvis igi ufro kompleqsuri gaxda da saministroebis umravlesoba am sakiTxs (samoqalaqo integracia) did drosa da energias uTmobs. metamorfoza ganpirobebulia uwin arsebuli praqtikis warumateblobiT, saerTaSoriso arenaze ganviTarebuli movlenebiTa da adgilobrivi/saerTaSoriso aqtorebis zewoliT.
saxelmwifom mniSvnelovani nabijebi gadadga sakanonmdeblo bazis dasaxvewad, Tumca ramdenad qmediTi iqneba es iniciativebi – da
50
vis sagania. rogorc ukve aRiniSna, am sferoSi momuSave eqspertTa azriT, sakanonmdeblo baza ar saWiroebs damatebiT gaumjobesebas. igi sruliad faravs religiuri jgufebis uflebebis dacvis sferos.
problema ara sakanonmdeblo bazaSia, aramed am bazis danergvisa da gamoyenebis politikur nebaSi. aqedan gamomdinare, sakiTxavia, Tu ramdenad saWiroa kanonmdeblobaSi damatebiTi cvlile
bebis Setana maSin, rodesac ukve arsebuli sakanonmdeblo baza araa bolomde danergili yoveldRiur cxovrebaSi.
politikuri neba damatebiTi msjelobis sagania. interviuebis dros respondentTa umravlesoba saubrobda imaze, rom aRniSnuli politika nominalurad arsebobs da mowyvladia sxvadasxva zegavlenis winaSe. metic, sakiTxavia, Tu ramdenad Seesabameba gacxadebuli politika im Rirebulebebs, romlebsac iziarebs saqarTvelos politikuri elita. dargis eqspertebma aRniSnes, rom ara mxolod mTavrobaSi, aramed sakanonmdeblo uwyebaSic arian oficialuri pirebi, romlebic gamoirCevian radikaluri SexedulebebiT, rac ewinaaRmdegeba sayovelTaod gacxadebul Sexedulebebs. am individebs ki arsebuli politikuri, socialuri da ekonomikuri viTarebidan gamomdinare sakmaod didi zegavlena aqvT.
garemoebebze saubrisas vgulisxmobT saqarTvelos marTlmadidebeli eklesiis, rogorc qveyanaSi yvelaze gavrcelebuli religiuri institutis, pozicias. saqarTvelos saxelmwifosa da marTlmadidebel eklesias Soris arsebuli urTierTobebis praqtika da formati ewinaaRmdegeba qveyanaSi Tanaswori da samarTliani garemos Seqmnas. saqme ara eklesiis, rogorc istoriulad damsaxurebuli institutis rolis aRiarebasa da 2002 wlis konstituciur xelSekrulebaSia, aramed am yvelafris araswor aRqmaSi. amis mizezi qveynis politikur elitaSi arsebuli individebi arian, romlebic sakuTar religiur Sexedulebebs qveyanaSi samoqalaqo sazogadoebis Camoyalibebaze maRla ayeneben. agreTve, uSualod marTlmadidebeli eklesiis wiaRSi mravaladaa radikaluri Sexedulebebis mqone sasuliero piri. Sedegad viRebT iseT suraTs, rodesac didi sazogadoebrivi mxardaWeris mqone institutSi aqtiuroben da yoveldRiurobaSi Canan iseTi adamianebi, romlebic marTlmadideblobis politikuri poziciebis kidev ufro gaZlierebas uWeren mxars. mxardaWera xSirad agresiuli formebiT xdeba da iTvaliswinebs sxvadasxva saxis radikalur mowodebebs. am
problema ara sakanonmdeblo bazaSia, aramed am bazis danergvisa da gamoyenebis politikur nebaSi.
51
adamianebs aqvT mniSvnelovani zegavlena im oficialur pirebze, romlebic sakuTar Tavs am denominaciis warmomadgenlebad Tvlian.
metic, mTavroba, rogorc politikuri erTeuli, romelsac esaWiroeba sazogadoebrivi mxardaWera, iZulebuli xdeba Tvali daxuWos an Seusabamo reagireba moaxdinos eklesiis warmomadgenlebis saero cxovrebaSi xSirad uxeS Carevaze. eklesia politikis ganuyofeli nawili gaxda da mTavrobebis legitimaciis erTerTi yvelaze didi wyaroa. am yvelafris TavidaTavi ki sazogadoebaSi arsebuli ganwyobebia.
calke unda aRiniSnos arsebuli politikuri garemo. saqarTvelos politikuri sistema aramdgradia, xelisuflebebis cvlileba xSirad xdeba Zaladobrivad da revoluciur reJimSi.
TiToeuli mTavroba gamoirCeva radikalurad gansxvavebuli politikuri, socialuri, ekonomikuri da kulturuli SexedulebebiT. am Sexedulebebis farglebSi xSirad xdeba wina mTavrobebis saqmianobis dagmoba da ganxorcielebuli programebisa da proeqtebis ugulebelyofa. aqedan gamomdinare, wlebis ganmavlobaSi mxolod erTeul SemTxvevebSi moxda gaweuli saqmianobidan grZelvadiani mogebis amoReba.
es viTareba arTulebs ara mxolod religiis sakiTxze saqmianobis dagegmvas, aramed zogadad qveyanaSi xangrZlivvadiani gegmebisa da programebis Camoyalibebas da danergvas. amitom qveyana erTgvar gauTavebel reformirebaSia da Tan ise, rom erTi reformis dasrulebisa da Sedegebis analizis nacvlad iwyeba an axali cvlilebebi, an igive reformis xelaxla, odnav saxecvlilad gatareba.
am sferoSi momuSave adamianebis azriT, yovelive zemoT moyvanili xels uSlis qveyanaSi ama Tu im dargSi grZelvadiani politikis gatarebas; agreTve, afrTxobs saerTaSoriso donorebs. am arastabilurobis naTeli magaliTia proeqtebis Sewyveta an SeCereba samTavrobo cvlilebebis gamo. magaliTad, axalgazrduli politikis pro
eklesia politikis ganuyofeli nawili gaxda da mTavrobebis legitimaciis erT-erTi yvelaze didi wyaroa.
qveyana erTgvar gauTavebel reformirebaSia da Tan ise, rom erTi reformis dasrulebisa da Sedegebis analizis nacvlad iwyeba an axali cvlilebebi, an igive reformis xelaxla, odnav saxecvlilad gatareba.
52
eqti SeCerda premierministris cvlilebis gamo da gaurkveveli iyo misi bedi, radgan axal premiers SesaZloa gansxvavebuli ekonomikuri da politikuri xedva hqonoda. aqve aRsaniSnavia axali premierministris, giorgi kvirikaSvilis, mier ganaTlebis sistemaSi germanuli modelis danergvis iniciativa. ganaTlebis sistemaSi jer kidev Zveli modelis bolomde ganxorcieleba ar momxdara da ukve iwyeba sxva midgomis SemoReba. swored aseTma politikam gamoiwvia is, rom ganaTlebis xaris xsa da gatarebul reformebs Soris sul ufrodaufro naklebi kavSiria.
politikuri arastabilurobis Sedegad gamowveulma mudmivma cvlilebebma ganapiroba am dargSi profesionaluri kadrebis nakleboba. is adamianebi, romlebic wlebis ganmavlobaSi sxva mTavrobaze muSaobdnen, iZulebulni arian an samsaxuri datovon, an maTi Sexedulebebi da ideebi ukana planze gadawion. yoveli axali ministri Tavis gundTan erTad modis, romelic xSirad gamoucdelia da aklia Sesabamisi unarebi da codna. am garemos qveyanaSi zogadad ganaTlebis dabali donec arTulebs.
komunikaciisa da informaciis nakleboba kidev erTi mniSvnelovani sakiTxia. mudmivi reformireba iwvevs ukukavSiris rRvevas da informaciis sazogadoebaSi gavrcelebis problemas. es gansakuTrebiT aqtualuria iseT regionebSi, sadac saxelmwifo enis codnis done dabalia da/an araa ganviTarebuli Sesabamisi infrastruqtura.
saxelmwifo uwyebebi xSirad iyeneben Tanamedrove teqnologiebs am sakiTxis gadasaWrelad (magaliTad, televizia, interneti, socialuri media, sxvadasxva programis oficialur gverdebze ganTavseba). ra Tqma unda, Tanamedroveobis mier SemoTavazebuli meTodebi unda iyos gamoyenebuli, magram amasTanave uciloblad gasaTvaliswinebelia garemo, romelSic saqarTvelos zogierTi Temi cxovrobs.
arsebuli statistikis mixedviT, qveynis mosaxleobis mxolod umciresobas aqvs wvdoma internetze, xolo am teqnologiis srulfasovnad gamoyenebis kultura ZiriTadad did qalaqebSia ganviTarebuli. amitom enobrivi da sxva kursebis onlain SeTavazeba saintereso iniciativaa, magram naklebad aqtualuri eTnikuri umciresobebis integraciisTvis. miT umetes, rom maT umravlesobas ar aqvs wvdoma internetze da Tu aqvs, gamoyenebis codnis done dabalia. Sesabamisad, am TemSi arc im servisebis Sesaxeb aqvT informacia, romelTa aRwera da SeTavazeba xdeba internetiT da sxva teqnologiebiT.
gansakuTrebuli aRniSvnis Rirsia ramdenime instituti saqarTveloSi – religiis sakiTxTa saxelmwifo saagento, ganaTlebisa da
53
mecnierebis saministro, saqarTvelos Sinagan saqmeTa saministro da saqarTvelos Tavdacvis saministro. saqarTvelos Tavdacvis saministrom bolo periodSi mniSvnelovani nabijebi gadadga marTlmadidebeli eklesiis dabalansebis kuTxiT. muslimuri TemisTvis religiuri ritualebis ganxorcielebis miniWebiT is xels uwyobs religiaTa Soris Tanasworuflebianobis principis Camoyalibebas. Tumca Cndeba bunebrivi kiTxva, Tu ramdenad warmoadgens es procesi erTiani saxelmwifo politikis nawils da xom ar aris es erTi uwyebisa da misi xelmZRvanelis erTpirovnuli gadawyvetileba?!
saqarTvelos Sinagan saqmeTa saministro wlebis ganmavlobaSi Jandarmis rols asrulebda. eqspertebTan saubrisas vlindeba, rom uSiSroebis samsaxurebi xSirad sixistiTa da muslimuri Temisadmi upativcemulobiT gamoirCeodnen. maTi azriT, es viTareba mniSvnelovnad arc dRes Secvlila. gansakuTrebiT sagangaSo mdgomareobaa pankisis xeobaSi. wlebis ganmavlobaSi Sss daSinebis meqanizmi iyo da dResac, mTavrobis cvlilebis miuxedavad, agrZelebs zewolis politikas. amis naTeli magaliTia pankisis xeobaSi mcxovrebi qistebisadmi Ss ministris moadgilis mier bolo periodSi gaxmovanebuli muqara. udavoa, rom saxelmwifo unda zrunavdes qveynis usafrTxoebaze, magram es ar unda xorcieldebodes sakuTari moqalaqeebis uflebebis xelyofis gziT. sasurvelia kompleqsuri midgomis gamoyeneba, romelSic es instituti erTerTi rgoli iqneba da ara wamyvani erTeuli. es miscems uSiSroebis samsaxurebs met dros, romelic unda daeTmos religiur niadagze Cadenili danaSaulebis gamoZiebasa da prevencias.
saqarTvelos ganaTlebisa da mecnierebis saministro SeiZleba miviCnioT erTerT yvelaze naklebad efeqtian institutad. arcerTma respondentma ar gamoTqva am saministros saqmianobiT kmayofileba. metic, uSualod mis sajaro samarTlis iuridiuli piris Sefasebisa da gamocdebis erovnul centrSic ki aqvT masTan pretenziebi. ZiriTadi kritika exeba saministros zedmetad politizirebulobas; aseve ministrebisa da sxva xelmZRvanelebis xSir cvlilebas. arasamTavrobo seqtori kidev ufro kritikuli aRmoCnda. maTi azriT, instituts ar aqvs mkafio warmodgena ganaTlebis sistemis ganviTarebis Sesaxeb. xolo bolo dros momzadebuli dokumentebi veraviTar kritikas ver uZlebs.
wamoiWra saministroSi momuSave personalis profesionalizmisa da ganaTlebis sakiTxic. unda iTqvas, rom saministros personali or jgufad iyofa: Statiani TanamSromlebi, romlebsac gaazrebuli aqvT qveyanaSi arsebuli viTareba da saministros politizirebuloba da Stat
54
gareSe TanamSromlebi. pirveli kategoriis TanamSromlebTan saubari naklebad produqtiulia, radgan kritikul sakiTxebze dasabuTebuli pasuxebis miReba Wirs. StatgareSe kadrebi bevrad ufro kritikulebi arian sakuTari saministros mimarT. isini metwilad iziareben arsebul kritikas da xazs usvamen imas, rom saqme institutis xelmZRvanelobaSia; Sefasebebis dros respondentebis mier gamoyenebuli iyo iseTi terminebi, rogoricaa politika, politikuri neba. amasTanave, isini ar eTanxmebian im mosazrebas, rom saministroSi profesiuli kadrebis naklebobaa; problemas ufro kreatiulobisa da iniciativis waxalisebis kulturis ararsebobaSi xedaven.
saministros saqmianoba arc muslimuri Temis integraciis kuTxiT aris damakmayofilebeli. ganaTlebis sistemidan sruliad amovardnilia muslimuri sasuliero saswavleblebi, razec saminis
tro ar axdens reagirebas. „1+4“ programis SemTxvevaSi arasamTavrobo organizaciebis warmomadgenlebma ganacxades, rom dReisTvis saministros ar gaaCnia gegma,
Tu ras apirebs am programis vadis amowurvis Semdeg. gansakuTrebuli kritikis sagania is faqti, rom Tbilisis saxelmwifo universitetSi qarTul enaSi mosamzadebel kursebs eTnikuri umciresobebis warmomadgenlebi qarTveli studentebisgan gancalkevebulad gadian, sxva SenobaSi. gamoiTqva eWvebi enis kursebTan dakavSirebiTac. dReisTvis araerTi saxelmwifo saagento muSaobs qvemo qarTlSi enobrivi barieris dasaZlevad. amasTanave, mniSvnelovania, rom Seswavlili iyos am programis xarjTefeqturoba. agreTve, kursebis umravlesoba aris gaTvaliswinebuli axalgazrdebisaTvis, rac ufros Taobas am procesebis miRma tovebs.
yuradsaRebia religiis sakiTxTa saxelmwifo saagentos saqmianoba. unda aRiniSnos, rom saagentos mxridan mkvlevrebTan TanamSromlobis interesi didi iyo. metic, ganaTlebis saministrosgan gansxvavebiT, sadac Sexvedrebs ZiriTadad nominaluri mniSvneloba hqonda, saagentos wamyvani departamentis xelmZRvanelebi uSualod monawileobdnen interviuSi da mzad iyvnen gaecaT pasuxi nebismieri kiTxvisTvis.
am uwyebis saqmianoba xSirad kritikulad fasdeba, rac gamowveulia ramdenime faqtoriT: 1) undobloba – muslimuri Temis nawils aqvs saxelmwifo uwyebebTan komunikaciis uaryofiTi gamocdileba; 2)
ganaTlebis sistemidan sruliad amovardnilia muslimuri sasuliero saswavleblebi, razec saministro ar axdens reagirebas.
55
saagentoSi momuSave pirovnebebis profesionalizmi da RirebulebaTa sistema – saagentom sakmaod mniSvnelovani cvlilebebi gadaitana 2014 wlidan. misi rigebi datoves Teologiis sakiTxebSi cnobilma eqspertebma. gamoiTqva eWvi, rom amis mizezi saagentos xelmZRvanelisa da iq momuSave wamyvani pirebis araprofesionalizmi da codnis nakleboba iyo; metic, kvlevisas daisva amave pirebis warsulis sakiTxi da is, Tu ramdenad iziareben maTive institutis mier gacxadebul RirebulebaTa sistemas; 3) saagento aqtiurad TanamSromlobs muslimTa sammarTvelosTan, romelic mixeil saakaSvilis mmarTvelobis periodSi daarsda da muslimuri TemisTvis naklebad damaxasiaTebeli centralizaciisa da kontrolis meqanizmebiT gamoirCeoda, amitom muslimuri Temis zogierTi warmomadgenlis azriT, saagento muslimTa sammarTvelos erTgvari makontrolebeli uwyebaa; 4) saagentos warmomadgenlebi xazs usvamen, rom organizaciaSi ar xdeba gansxvavebuli religiuri denominaciis specialuri warmomadgenlebis miReba (interreligiuri formatis miRma), rac amave religiuri gaerTianebebis azriT, xels uSlis arsebuli problemebis srulyofil gaazrebas; 5) saagentos rekomendacia xSirad gauTvaliswinebeli rCeba, rac uSualod misi sarekomendacio xasiaTiT ukmayofilebas iwvevs; agreTve, am rekomendaciebis gacemis procedura sakmaod gawelilia, rac gansxvavebuli spekulaciebis mizezi xdeba.
calkea aRsaniSnavi baTumSi centraluri meCeTis mSeneblobis Tema. saagentom misi gafarToebis rekomendacia gasca. man gaamyara gadawyvetileba Segrovili xelmowerebiT da amiT daupirispirda adgilobriv sainiciativo jgufs, romelmac axali meCeTis mSeneblobis moTxovniT agreTve xelmowerebi Seagrova (dReisTvis, jamSi 12,000 adamianis). sainiciativo jgufis warmomadgenlebma ganacxades, rom saagentom xelmowerebis Segroveba muslimuri mrevlis motyuebiT SeZlo. am viTarebam kidev ufro daZaba muslimuri Temis erTi nawilis urTierToba saagentosa da sruliad saqarTvelos muslimTa sammarTvelos Soris.
gansakuTrebiT unda aRiniSnos sakiTxis politikuri mxare. naTelia, rom saagentos Camoyalibebamde da qveynis religiuri politikis gansazRvramde qveyanaSi bevri dainteresebuli mxare iyo CarTuli am procesSi. saagentom Tavisi politikiT aiZula isini an legalur CarCoSi gadaetanaT sakuTari saqmianoba, an daetovebinaT asparezi. Sesabamisad is jgufebi, romlebsac Zvel aqtorebTan hqondaT da dResac inarCuneben urTierTobebs, aprotesteben saagentos, rogorc movlenas an cdiloben misgan distancirebas. aseTi individebi an gaerTiane
56
bebi aqtiuroben aWaris regionSi, qvemo qarTlSi (q. marneuli) da pankisis xeobaSi.
igive viTarebaa marneulSi. azerbaijanidan da iranidan Semosuli TanxiT araerTi salocavi gaixsna. sruliad saqarTvelos muslimTa sammarTvelosa da saagentos Camoyalibebamde iq aqtiurad muSaobda ali alievi. igi warmoadgenda azerbaijanidan kontrolirebad religiur gaerTianebas. axali sammarTvelos SeqmniT am erTeulis poziciebi Sesustda, rac am organizaciasTan dakavSirebuli jgufis ukmayofilebis mizezi gaxda.
pankisis xeobis mosaxleobis ukmayofileba ki ZiriTadad gamowveulia e.w. tradiciuli da salafituri mimdinareobebis SejaxebiT. tradiciuli islamis mimdevrebis ricxvi sul ufrodaufro mcirdeba, rac xels uwyobs swored salafituri ganStoebis gaZlierebas.
uxucesTa sabWo, romelic cdilobs salafizmis aRmofxvras, mouwodebs saagentos aqtiuri nabijebisken, rac sxvadasxva politikuri mizezis gamo Riad ver xorcieldeba. Tavis mxriv, salafitebi acxadeben imas, rom saagento awarmoebs maT winaaRmdeg mizanmimarTul diskreditaciis kampanias. amasTan dakavSirebiT unda iTqvas, rom saqmianobis pirvel etapze saagento cdilobda salafituri mimdinareobis gancalkevebas sxva ganStoebebisgan, rom momxdariyo maTi erTgvar vakuumSi moqceva.
es gegma warumatebeli aRmoCnda, radgan uSualod tradiciuli islamis rigebSic ki saerTo poziciis gamonaxva SeuZlebeli gaxda. dRes saagento miznad isaxavs tradiciuli islamis mimdevrebis gaZlierebas, rom maT SeZlon salafituri jamaaTis warmomadgenlebisTvis konkurenciis gaweva.
57
religiuri gaerTianebebi
58
59
sruliad saqarTvelos muslimTa sammarTvelo
2011 wlis 5 ivliss parlamentma daCqarebuli wesiT miiRo cvlilebebi samoqalaqo kodeqsSi, romlis Tanaxmadac, religiur
gaerTianebebs SesaZleloba miecaT daregistrirebuliyvnen, rogorc sajaro samarTlis iuridiuli pirebi.1
amave wels xelisuflebis xelSewyobiT daarsda sruliad saqarTvelos muslimTa sammarTvelo, romelic miznad isaxavs qveynis muslimuri Temis da misi istoriuli memkvidreobis dacvas. kerZod, mas amJamad uxdeba im problemebze muSaoba, rac dagrovda islamur TemSi saqarTvelos saxelmwifoebrivi damoukideblobis mopovebis Semdeg. es ZiriTadi problemebia: srulfasovani sasuliero saganmanaTleblo sistemis ararseboba, kvalificiuri kadrebis simcire, sxva qveynebis sarwmunoebrivideologiuri gavlenebi da sxva.
sruliad saqarTvelos muslimTa sammarTvelos warmomadgenlebis gancxadebiT, aRniSnuli organizacia wminda konfesiuri saqmianobis garda eweva sazogadoebriv aqtivobasac, sistematurad atarebs samecniero konferenciebs da seminarebs, cdilobs kontaqtebi da koordinacia iqonios saxelmwifo uwyebebTan da saqarTveloSi moqmed sxva konfesiebis warmomadgenlebTan, intensiurad amyarebs saerTaSoriso kontaqtebs msxvil islamur centrebTan. aseve aqtiuradaa dakavebuli sagamomcemlo da saqvelmoqmedo saqmianobiT.
sammarTvelos dafuZnebamde saqarTveloSi arasamTavrobo organizaciebis statusiT an/da saerTodac, registraciis gareSe moqmedebdnen kavkasiis muslimTa sammarTvelos warmomadgenlobebi, calke mdgomi aWaris samufTo, agreTve saqvelmoqmedo fondebisa da kulturuli organizaciebis saxeliT moqmedi sxvadasxva religiuri organizaciebi.
xelisuflebis mxridan sammarTvelos Camoyalibebis xelSewyobas aqvs rogorc dadebiTi, aseve uaryofiTi mxare. erTi mxriv, msgavsi struqturis Camoyalibeba aris wingadadgmuli nabiji, vinaidan man
1 ix. „cvlilebebi religiuri gaerTianebebis samarTlebriv statusTan dakavSirebiT“, HumanRights.Ge, bmuli: http://www.humanrights.ge/index.php?a=-main&pid=13892&lang=geo
sruliad saqarTvelos muslimTa sammarTvelos warmomadgenlebis gancxadebiT, aRniSnuli organizacia wminda konfesiuri saqmianobis garda eweva sazogadoebriv aqtivobasac.
60
waaqeza saqarTveloSi mcxovrebi muslimebis konsolidacia adgilobrivi organizaciis qolgis qveS. meore mxriv, arsebobs safuZvliani eWvi, rom mis CamoyalibebaSi saxelmwifos mxridan Setanili mniSvnelovani wvlilis gamo sammarTvelo ver SeZlebs Sedges, rogorc avtonomiuri erTeuli da bolomde daicvas Temis interesebi.
dReisTvis sruliad saqarTvelos muslimTa sammarTvelos mimarT sazogadoebaSi arsebobs araerTgvarovani damokidebuleba. igi dgas ramdenime mniSvnelovani gamowvevis winaSe. sirTules warmoadgens sakmaod Wrel da araerTgvarovan muslimur TemTan urTierTobebis dalageba. miuxedavad imisa, rom saqarTveloSi saukuneebis ganmavlobaSi Camoyalibda muslimTa Tanacxovrebis garkveuli modeli, TiToeuli Temi mainc xasiaTdeba konfesiuri TavisuburebebiT da eTnikuri gansxvavebulobebiT, rac dRemde rCeba angariSgasawev Taviseburebad. TiToeuli Temi xasiaTdeba aseve gansxvavebuli saWiroebebiT, Sesabamisad sammarTvelos mis xelT arsebuli mwiri resursebiT uWirs drouli da efeqturi reagireba.
gansakuTrebul ukmayofilebas gamoxataven saagentos saqmianobisadmi pankisis xeobis islamis tradiciuli mimdinareobis warmomadgenlebi da aWaris avtonomiur respublikaSi moRvawe religiuri pirebi. 2015 wlis sruliad saqarTvelos muslimTa sammarTvelos wliuri angariSis prezent
aciaze pankisis `uxucesTa sabWos“ warmomadgenelmac Riad gaakritika organizaciis saqmianoba xeobaSi da mas arasakmarisi uwoda.
Tavis mxriv, saintereso mdgomareobaa aWaraSi. kerZod, sammarTvelos daqvemdebarebaSi myofi religiuri pirebis erTi nawili Riad upirispirdeba mas baTumSi axali meCeTis mSeneblobis saWiroebasTan mimarTebiT da mxardaWeras ucxadebs im muslimur gaerTianebas, romelic ar aRiarebs sammarTvelos legitimurobas da mas saxelmwifo struqturis nawilad miiCnevs.
sruliad saqarTvelos muslimTa sammarTvelos winaSe arsebuli kidev erTi mniSvnelovani gamowveva saqarTvelos muslimur TemSi Sida religiurpolitikuri dapirispirebaa. sammarTvelos religiuri saxis uTanxmoeba aqvs pankisis xeobaSi arsebul jamaaTis warmomadgenlebTan. rogorc ukve aRiniSna, salafitebs miaCniaT, rom saqarTve
gansakuTrebul ukmayofilebas gamoxataven saagentos saqmianobisadmi pankisis xeobis islamis tradiciuli mimdinareobis warmomadgenlebi da aWaris avtonomiur respublikaSi moRvawe religiuri pirebi.
61
loSi arsebuli sunituri da Siituri mimdinareobebi scdebian yuranSi mocemul swavlebebs. amis gamo salafituri jamaaTi ar aRiarebs sammarTvelos saqmianobas. Tavis mxriv, sammarTveloc, sxvadasxva garemoebaTa gaTvalisiwinebiT, Tavs ikavebs maTTan dialogisgan.
agreTve, religiurpolitikur mizezTa gamo sammarTvelosTan TanamSromlobaze uari ganacxada qvemo qarTlis da aWaris regionebSi moqmedma ramdenime religiurma organizaciam da calkeulma sasuliero pirma. es ganpirobebuli iyo maTi mWidro religiuri, politikuri da finansuri kavSirebiT momijnave saxelmwifos wamyvan religiur organizaciebTan.
sammarTvelos winaSe aseve dgas Sida gamowvevebic. kerZod – struqturuli xarvezebi da profesiuli kadrebis nakleboba. amis ganmapirobebel faqtorebad SegviZlia miviCnioT msgavsi organizaciuli urTierTobebis gamocdilebis ararseboba TemSi da amavdroulad, aTwleulebis ganmavlobaSi qveyanaSi islamuri srulyofili ganaTlebis miRebis saSualebebis xelmiuwvdomloba. kvlevis dros araerTma respondentma aRniSna is faqtic, rom erTerTi damfuZnebeli iyo marTlmadidebeli qristiani, rac apriori miuRebeli gaxldaT muslimi mrevlis wevrebisaTvis.
struqturul xarvezebze saubrisas gansakuTrebuli adgili ukavia iseT sakiTxs, rogoricaa islamis sunituri da Siituri mimdinareobebis warmomadgenelTa erT qolga organizaciaSi Tavmoyra. kvlevisas dadginda, rom aWaris muslimuri Temis ramdenime gavleniani piri aseT erTobas xelovnurad miiCnevs da miuTiTebs im faqtze, rom msgavs movlenas msoflios arcerT qveyanaSi ar aqvs adgili. metic, maTi TqmiT, saqarTvelos istoriaSi arsebuli praqtika, rodesac Siitebi da sunitebi erT samlocveloSi loculobdnen, sabWoTa kavSiris dros ganxorcielebuli Zaladobrivi politikis Sedegia. imis miuxedavad, rom bolo debuleba Seesabameba obieqtur realobas, gaurkvevelia, Tu ratom
religiur-politikur mizezTa gamo sammarTvelosTan TanamSromlobaze uari ganacxada qvemo qarTlis da aWaris regionebSi moqmedma ramdenime religiurma organizaciam da calkeulma sasuliero pirma.
kvlevis dros araerTma respondentma aRniSna is faqtic, rom erT-erTi damfuZnebeli iyo marTlmadidebeli qristiani, rac apriori miuRebeli gaxldaT muslimi mrevlis wevrebisaTvis.
62
aris SeuZlebeli an ratom ar unda xdebodes saxelmwifos mxridan, saxelmwifoebrivi interesebidanve gamomdinare, ukve fesvgadgmuli Tanacxovrebis tradiciis SenarCunebis xelSewyoba. gansakuTrebiT, Tu gaviTvaliswinebT regionSi da zogadad, saerTaSoriso arenaze arsebul viTarebas.
sruliad saqarTvelos muslimTa sammarTvelos saqmianobis warmatebis sazomad SegviZlia miviCnioT dResdReobiT muslimuri Temis winaSe arsebuli ori mTavari saWiroebis dakmayofileba.
pirveli – saqarTvelos teritoriaze arsebuli islamuri religiuri saswavleblebis qveynis ganaTlebis sistemaSi CarTva da qveyanaSi umaRlesi religiuri ganaTlebis xelmisawvdomobis uzrunvelyofa. amasTan dakavSirebiT sammarTvelos ukve gadaeca Senoba baTumSi, romlis bazazec daigegma axali umaRlesi saswavleblis Camoyalibeba; agreTve dagegmilia q. Tbilissa an q. rusTavSi meore institutis gaxsna. am mosazrebas mxars uWers religiis sakiTxTa saxelmwifo saagento, Tumca ewinaaRmdegeba samoqalaqo sazogadoebis nawili. isini miiCneven, rom calke institutebis Seqmna muslimuri Temis danarCeni qarTuli sazogadoebisgan daSorebis kidev erTi mizezi iqneba. maTi azriT, umjobesia Seiqmnas ukve arsebul universitetebSi calke kaTedrebi, rac xels Seuwyobs saerTo sauniversiteto sivrceSi muslimi axalgazrdebis CarTulobis gazrdas.
meore mniSvnelovani Temaa qalaq baTumSi meCeTis sakiTxis gadaWra. dReisTvis, adgilobrivi mrevlis TqmiT, e.w. centraluri jame veRar itevs mlocvelTa raodenobas. isini gamodian axali meCeTis mSeneblobis iniciativiT, rasac ewinaaRmdegeba religiis sakiTxTa saxelmwifo saagento. maT SesTavazes adgilobrivebs ukve arsebuli meCeTis gafarToebis gegma. kvlevis Sedegad dadginda, rom sakiTxi
sakmaod kompleqsuria da moicavs sxvadasxva urTierTbraldebas. Sesabamisad, saWiroa, rom saagentosa da sammarTvelos warmomadgenlebma, mrevlTan TanamSromlobiT, SeZlon SeTanxmebis miRweva. adgilobriv mrevlTan interviuebis dros gamoikveTa, rom Tavis droze qveynis ukve yofilma premierministrma biZina ivaniSvilma gamoTqva mzaoba axali meCeTis mSeneblobaze da gasca Sesabamisi winasaarCevno piroba.
dReisTvis, adgilobrivi mrevlis TqmiT, e.w. centraluri jame veRar itevs mlocvelTa raodenobas. isini gamodian axali meCeTis mSeneblobis iniciativiT, rasac ewinaaRmdegeba religiis sakiTxTa saxelmwifo saagento.
63
Tumca, rogorc gamocdileba gviCvenebs, am sakiTxis gaWianureba dakavSirebulia mraval politikur faqtorTan.
Sejamebis saxiT unda iTqvas, rom zemoxsenebuli problemebisa da gamowvevebis fonze sruliad saqarTvelos muslimTa sammarTvelos esaWiroeba saxelmwifos politikuri, finansuri da sxva saxis mxardaWera. Sesabamisad, misi saqmianobis xelisuflebisgan sruli gancalkeveba uaxloes momavalSi naklebad savaraudoa; metic, Sida resursebis simwiris fonze, SeiZleba damRupvelic iyos. amave dros, mniSvnelovania saxelmwifosa da sammarTvelos mzaoba organizaciis maqsimaluri avtonomiurobis uzrunvelsayofad. winaaRmdeg SemTxvevaSi, didia TemSi legitimurobis dakarvis safrTxe.
saqarTvelos sapatriarqo da muslimuri Temi
mosaxleobis 2014 wlis sayovelTao aRweris Sedegebis Tanaxmad, saqarTvelos mosaxleoba Seadgens 3 713 804 adamians. aqedan 3 097
573 adamiani marTlmadidebelia, rac miuTiTebs imaze, rom mosaxleobis absoluturi umravlesoba erT religiur denominacias miekuTvneba.1 saerTaSoriso respublikuri institutis (IRI) mier 2014 wels Catarebulma kvlevam cxadyo, rom qveyanaSi yvelaze sando instituti eklesiaa; aseTad igi gamokiTxulTa 94% daasaxela.2 NDIis 2015 wlis gamokiTxvis Tanaxmad, patriarqisadmi ndoba gamokiTxulTa 87% gamoxata.3
zemoT mocemuli statistikuri monacemebi cxadyofs imas, rom eklesias (instituti) da patriarqs (pirovneba) aqvT didi zegavlena ara mxolod sakuTar mrevlze, aramed zogadad qarTul sazogadoebaze; maT Soris
1 ix. mosaxleobis ganawileba regionebisa da aRmsareblobis mixedviT, 2014w., mosaxleobis 2014 wlis sayovelTao aRweris Sedegebi, saqstati, bmuli: http://cen-sus.ge/ge/results/census
2 ix. kvlevis Sedegebis Tanaxmad, 94% yvelaze sando institutad eklesias miiCnevs, GeorgianPress, bmuli: http://georgianpress.ge/com/news/view/1781?lang=1
3 ix. NDIs kvlevebis mixedviT, patriarqis reitingi iklebs, 2015, eleqtronuli gazeTi netgazeTi, bmuli: http://netgazeti.ge/news/40880/
saerTaSoriso respublikuri institutis (IRI) mier 2014 wels Catarebulma kvlevam cxadyo, rom qveyanaSi yvelaze sando instituti eklesiaa; aseTad igi gamokiTxulTa 94% daasaxela. NDI-is 2015 wlis gamokiTxvis Tanaxmad, patriarqisadmi ndoba gamokiTxulTa 87% gamoxata.
64
– qveynis wamyvan politikur pirebze. Sesabamisad, saqarTvelos sapatriarqos SeuZlia mniSvnelovani roli iTamaSos muslimuri Temis integraciis procesSi.
unda aRiniSnos, rom sapatriarqom sakmaod „indiferentuli“ damokidebuleba gamoavlina muslimTa sammarTvelos dafuZnebis mimarT. Tavad muslimTa sammarTvelos liderTa ganmartebiT, amis erTerTi mizezia is, rom saqarTvelos kaTolikospatriarqs axlo urTierTobebi aqvs kavkasiis muslimTa sammarTvelos xelmZRvanel alah Suqur faSazadesTan, romelmac centraluri mTavrobis mxardaWeriT saqarTvelos muslimTa sammarTvelos Seqmna Tavidanve aRiqva, rogorc saqarTvelos muslim mosaxleobaze gavlenis dakargvis faqti. meore mizezia is, rom saqarTvelos sapatriarqo konfesiuri konkurenciis TvalsazrisiT ufrTxis da uaryofiTad uyurebs saqarTvelos muslimTa sammarTvelos iuridiuli statusis amaRlebas da faqtobrivi gavlenis gazrdis SesaZleblobas.1
gamokiTxul eqspertTa azriT, patriarqi da eklesiis warmomadgenelTa umravlesoba dadebiTad ekideba muslimuri Temis qarTul sazogadoebaSi integraciis process. Tumca udavoa, rom saqarTvelos marTlmadidebeli eklesiis SigniT gansxvavebuli Sexedulebebis mqone jgufebi arsebobs. maTgan garkveuli nawili ar gamoirCeva muslimuri mrevlisadmi SemwynareblobiT
da mizanmimarTul agresiul kampanias awarmoebs aWaris regionSi, gansakuTrebiT, mis mTian mxareSi.
sakiTxavia, Tu ra zogad politikas mimarTaven qveynis wamyvani religiuri denominaciis warmomadgenlebi, radgan xSiria SemTxveva, rodesac eklesiis muslimuri Temisadmi oficialuri pozicia ewi
1 ix. aTasobiT adamianma religiuri umciresobebis samarTlebriv statusze kanoni gaaprotesta, 2011w., sivil jorjia, bmuli: http://civil.ge/geo/article.php?id=24311
gamokiTxul eqspertTa azriT, patriarqi da eklesiis warmomadgenelTa umravlesoba dadebiTad ekideba muslimuri Temis qarTul sazogadoebaSi integraciis process. Tumca udavoa, rom saqarTvelos marTlmadidebeli eklesiis SigniT gansxvavebuli Sexedulebebis mqone jgufebi arsebobs.
unda aRiniSnos, rom sapatriarqom sakmaod „indiferentuli“ damokidebuleba gamoavlina muslimTa sammarTvelos dafuZnebis mimarT.
65
naaRmdegeba realobaSi ganxorcielebul qmedebebs da misi warmomadgenlebis pirad Sexedulebebs. kvlevis dros Catarebuli interviuebidan ikveTeba tendencia, rom saqarTvelos sapatriarqo, rogorc wesi, ixsnis pasuxismgeblobas am Temisadmi eklesiis calkeuli ierarqebis arakoreqtul gamonaTqvamebsa da arc Tu iSviaTad agresiis aSkara gamovlinebebze. aseTi damokidebulebiT xdeba siZulvilis enis iribi waxaliseba.
SesaZlebelia, rom sayovelTaod cnobili religiuri Seuwynareblobis faqtebi, romlebic gamovlenili iyo marTlmadidebeli mrevlisa da zogierTi sasuliero piris mxridan, gamoxatavdes saqarTvelos sapatriarqos mxolod umciresobis pozicias. Tumca maSin gaurkvevelia, Tu ratom ar Cans umravlesobis mxridan am mavne saqmianobis CaxSobis mcdelobebi.
Tavis mxriv, sruliad saqarTvelos muslimTa sammarTvelos miaCnia, rom religiaTSorisi konfliqtebis prevenciis da efeqtiani reagirebis TvalsazrisiT uaRresad mniSvnelovani iqneboda marTlmadidebeli eklesiisa da sammarTvelos, qveynis ori yvelaze msxvili konfesiis, liderTa realuri dialogi, rasac sapatriarqo, rogorc wesi, Tavs aridebs xolme. muslimebi fiqroben, rom Tundac am ori konfesiis warmomadgenelTa mier gakeTebuli erToblivi gancxadebebi moxsnida bevr problemas da Searbilebda daZabulobas, rac periodulad iCens xolme Tavs saqarTvelos im dasaxlebul punqtebSi, sadac Sereuli marTlmadidebeli da muslimi mosaxleoba cxovrobs.
sruliad saqarTvelos muslimTa sammarTvelo xSirad xelisuflebis warmomadgenelTa xist damokide bulebas muslimi mosaxleobis pro b lemebisadmi imiT xsnis, rom saxelmwifo moxeleebi iZulebulni arian angariSi gauwion marTlmadidebeli eklesiis pozicias sxva religiis warmomadgenlebTan mi marTebiT.
Sejamebis saxiT unda aRiniSnos, rom saqarTvelos marTlmadidebelma eklesiam unda gaiazros sakuTari wili pasuxismgebloba muslimuri Temis integraciis
sruliad saqarTvelos muslimTa sammarTvelo xSirad xelisuflebis warmomadgenelTa xist damokidebulebas muslimi mosaxleobis problemebisadmi imiT xsnis, rom saxelmwifo moxeleebi iZulebulni arian angariSi gauwion marTlmadidebeli eklesiis pozicias sxva religiis warmomadgenlebTan mimarTebiT.
66
sakiTxSi da pozitiuri roli iTamaSos am procesSi. dReisTvis qarTuli eklesiisa da patriarqis saqmianoba gansjis sagania. erTi mxriv, oficialur doneze gakeTebul gancxadebebSi isini mxars uWeren muslimebis erTian qarTul sazogadoebaSi SenarCunebuli religiuri identobiT CarTulobas, xolo meore mxriv, maTi warmomadgenlebi xSirad agresiul prozelitarizms ewevian.
67
saqarTveloSi warmodgenili arasamTavrobo organizaciebis
saqmianoba muslimur TemTan mimarTebiT
68
69
organizaciebis saqmianobis zogadi aRwera
saqarTveloSi mimdinare sxvadasxva integraciuli procesis efeqtianoba metwilad saxelmwifo uwyebebis muSaobiT ganisaz
Rvreba. amavdroulad, mniSvnelovania am mimarTulebiT arasamTavrobo organizaciebis CarTulobac. saqarTveloSi moqmedi arasamTavrobo organizaciebis saqmianoba sakmaod mravalferovania. aseve gansxvavebulia maTi dafarvis arealic.
aRniSnuli kvleva miznad isaxavda saxelmwifo uwyebebTan erTad im arasamTavrobo organizaciebis saqmianobis Seswavlasac, romlebic pirdapir an iribad gavlenas axdenen muslimuri Temis integraciaze. sakiTxis Seswavlis mizniT gaimarTa ocamde arasamTavrobo organizaciis warmomadgenelTan Sexvedra; maT Soris TbilisSi, baTumSi, marneulsa da duisSi.
pirobiTad arasamTavrobo organizaciebi SeiZleba daiyos saqmianobis arealisa da kompetenciis mixedviT. maTi nawili regionuli masStabisaa, nawili ki q. TbilisSia ganTavsebuli da saqarTvelos farglebSi gansxvavebul aqtualur sakiTxze muSaobs. regionebSi moqmedi organizaciebis umravlesoba saganmanaTleblo proeqtebs axorcielebs, xolo TbilisSi ganTavsebuli organizaciebis saqmianoba ufro farToa da moicavs aramxolod saganmanaTleblo, aramed uflebadamcvel mimarTulebasac.
TbilisSi warmodgenili organizaciebi
TbilisSi moqmedi organizaciebi, romlebic tolerantobisa da religiuri gaerTianebebis uflebebis mxardaWeraze
muSaoben, aseve sistematurad swavloben sxvadasxva konfesiis da maT Soris muslimuri Temis warmomadgenlebis uflebriv mdgomareobas saqarTvelos sxvadasxva regionSi. axorcieleben samarTlebriv konsultaciebs, sasamarTloSi warmomadgenlobas da saxelmwifo struqturebTan problemebis advokatirebas.
kvlevis farglebSi Sexvedrebi gaimarTa `adamianis uflebebis swavlebisa da monitoringis~ (IMCis) da `tolerantobisa da mravalferovnebis institutis~ (TDIis) warmomadgenlebTan. respondentebi mwvave problemad asaxelebdnen bolo wlebis ganmavlobaSi qristianul da muslimur mosaxleobas Soris dapirispirebis SemTxvevebs da
70
am ukanasknelTa mimarT samarTaldarRvevebis konkretul faqtebs asaxelebdnen. aRniSnul organizaciebs Seswavlili aqvT 20132015ww. religiur niadagze momxdari dapirispirebebis SemTxvevebi. aseve, isini ganagrZoben qarTveli muslimebis winaaRmdeg ganxorcielebuli agresiis faqtebis Seswavlas da adgilobrivi mosaxleobis momarTvis SemTxvevaSi maTTvis samarTlebrivi daxmarebis gawevas.
islamuri konfesiis mimdevarTa uflebrivi mdgomareobis Seswavlis mizniT, aRniSnuli organizaciebi atareben kvlevebs da rekomendaciebiT mimarTaven Sesabamis saxelmwifo uwyebebs. isini cdiloben problemebisa da aqtualuri Temebis sajaro sivrceSi gamotanas da amiT rogorc sazogadoebriv azrze, ise saxelmwifo struqturebis saqmianobis efeqtianobaze gavlenis moxdenas.
IMCis mier 2013 wels Catarebuli kvleva `sekularizmis krizisi da loialoba dominanti jgufebis mimarT“ aanalizebs saxelmwifo uwyebebis rols 20122013 wlebSi saqarTveloSi gamovlenili religiuri konfliqtebis mogvarebaSi. kvlevis farglebSi yuradReba gamaxvilda saxelmwifo institutebis mier dominanturi religiuri jgufis mimarT upiratesi damokidebulebis faqtebze da samarTaldamcavi uwyebebis araefeqtian muSaobaze religiur niadagze warmoSobili konfliqtebis gadawyvetis sakiTxebSi.1 identur daskvnas akeTebs TDI (2014 wlis kvlevaSi `religiuri diskriminaciisa da konstituciuri sekularizmis kvleva saqarTveloSi“) Sinagan saqmeTa saministros, iusticiis saministrosa da sasamarTlos saqmianobis Sefasebisas. uflebadamcvelebi gamodian rekomendaciiT, gamkacrdes sisxlis
samarTlis politika religiuri Seuwynareblobis motiviT Cadenil danaSaulze.2
TDIis mkvlevrebis mxridan religiis sakiTxTa saxelmwifo saagentoc xSirad xdeba kritikis obieqti. magaliTad,
isini saubroben saagentos mandatis gaumWvirvaleobaze, romelic damatebiT sirTuleebs qmnis. kerZod, gaugebaria misi rekomendaciebis samarTlebrivi da politikuri mniSvneloba, gansakuTrebiT maSin, rodesac rekomendaciis adresati iqneba ara mTavroba, romelic
1 ix. sekularizmis krizisi da loialoba dominanti jgufebis mimarT, 2013w., adamianis uflebebis swavlebisa da monitoringis centri.
2 ix. religiuri diskriminaciisa da konstituciuri sekularizmis kvleva saqarTveloSi, 2014w., tolerantobisa da mravalferovnebis instituti, gv. 78.
uflebadamcvelebi gamodian rekomendaciiT, gamkacrdes sisxlis samarTlis politika religiuri Seuwynareblobis motiviT Cadenil danaSaulze.
71
misi damaarsebelia, aramed adgilobrivi TviTmarTvelobis organoebo da sxva organiza ciebi.1
aseve, keTdeba sakmaod negatiuri Sefasebebi sruliad saqarTvelos muslimTa sammarTvelos damoukideblobis xarisxisa da muslimuri Temis avtonomiurobasTan mimarTebiT.2 aRniSnuli organizaciebis warmomadgenlebis SefasebiT, dRemde kvlevebSi gamokveTili problemebisa da rekomendaciebis miuxedavad, aseve, am mimarTulebiT sakiTxis advokatirebisa, mniSvnelovani pozitiuri cvlilebebi ar SeiniSneba. amis gamo urTierToba uflebadamcvele bsa da relevantur saxelmwifo samsaxurebs Soris sakmaod daZabuli da arakonstruqciulia.
arasamTavrobo seqto ris saqmianobis kidev erTi mniSvnelovani mimarTuleba religiuri umciresobebis integraciis xelSemwyobi saganmanaTleblo programebis ganxorcielebaa. maTi mTavari mizani izolacionizmis daZlevaa. ZiriTadad, es aris samoqalaqo CarTulobis gaZlierebasa da sxvadasxva religiur Tu eTnikur jgufebs Soris gaucxoebis daZlevaze orientirebuli saqmianoba. am mimarTulebiT arasamTavrobo organizaciebis mier xorcieldeba araerTi sakiTxis lobireba ganaTlebis saministrosTan da sxva saxelmwifo uwyebebTan.
ganaTlebis saministrosa da saganmanaTlebo sferoSi moRvawe arasamTavrobo organizaciebis TanamSromlobis warmatebuli magaliTia e.w. „1+4“ programiT universitetebSi Caricxuli studentebisTvis profesiuli terminebis Semswavleli axali saswavlo kursebis SemoReba, romelsac „samoqalaqo integraciis da erovnebaTSorisi urTierTobebis centri“ axorcielebs. aRniSnuli organizaciis warmomadgenlis gancxadebiT, axali programa xels Seuwyobs araqarTvel axalgazrdebs ufro martivad daZlion akademiuri programebi konkretuli profesiuli sagnebis dauflebisas. rac, Tavis mxriv,
1 ix. religiuri diskriminaciisa da konstituciuri sekularizmis kvleva saqarTveloSi, 2014w., tolerantobisa da mravalferovnebis instituti, gv 18.
2 ix. iqve; gv. 76.
aRniSnuli organizaciebis warmomadgenlebis SefasebiT, dRemde kvlevebSi gamokveTili problemebisa da rekomendaciebis miuxedavad, aseve, am mimarTulebiT sakiTxis advokatirebisa, mniSvnelovani pozitiuri cvlilebebi ar SeiniSneba. amis gamo urTierToba uflebadamcvelebsa da relevantur saxelmwifo samsaxurebs Soris sakmaod daZabuli da arakonstruqciulia.
72
gaaZlierebs maT konkurentunarianobas qarTvel axalgazrdebTan mimarTebiT.
aseve, aRniSnuli organizaciebi ganaTlebis saministros warmomadgenlebTan aqtiurad ayeneben sakiTxs saskolo saxelmZRvaneloebis im nawilebis daredaqtirebis saWiroebis Taobaze, sadac eTnikuri da religiuri SuRlis gamRvivebeli pasaJebia.
arasamaTavrobo seqtori CarTulia ganaTlebis saministros mier saskolo saxelmZRvanelos ̀ me da sazogadoebis“ SemuSavebis procesSi. aRniSnuli saxelmZRvanelo mesame da meoTxe klasis moswavleebisTvis samoqalaqo pasuxismgeblobaze, tolerantobasa da Semwynareblobaze pirveladi codnis miwodebas iTvaliswinebs. ganxilvis procesSi saqarTvelos marTmadidebeli eklesiis warmomadgenlebi gamoTqvamdnen kritikul SeniSvnebs aRniSnuli saxelmZRvanelos garkveuli nawilebis mimarT. saministros mier gakeTebuli bolo gancxadebis Sesabamisad, saxelmRvanelos `me da sazogadoeba“ skolebSi swavleba gaurkveveli droiT gadaido.1
gaurkvevelia sxva religiuri konfesiebis, maT Soris muslimuri Temis, damokidebuleba aRniSnuli saxelmZRvanelos saskolo programaSi SetanasTan dakavSirebiT. sruliad saqarTvelos muslimTa sammarTvelos warmomadgenlebis gancxadebiT, isini ar gascnobian saxelmZRvanelos Sinaarss. Sesabamisad, gaurkvevelia ramdenad iqneba misaRebi aRniSnuli saxelmZRvanelo tradiciul da konservatiul muslimur TemSi da xom ar iqneba is garkveuli ukmayofilebis mizezi.
arasamTavrobo organizaciebis kidev erTi prioriteti axalgazrdebSi samoqalaqo CarTulobis gazrdaa. am mxriv isini moicaven religiuri da eTnikuri umciresobebis integraciaze mimarTul sagan
manaTleblo da kulturul proeqtebs. gansxvavebulia organizaciaTa Tematuri CarCo, Tumca, rogorc wesi, es aris Sereuli religiuri da eTnikuri jgufebisTvis saleqcio kursebi, treningebi, saganmanaTleblo eqskursiebi da a.S.
aRsaniSnavia, rom bolo ramdenime wlis ganmavlobaSi TbilisSi moqmedi organizaciebis gan
1 ix. skolebSi axali sagnis – `me da sazogadoeba~ swavleba gadaido, edu.aris.ge, bmuli: http://edu.aris.ge/news/skolebshi-axali-sagnis-me-da-sazogadoeba-swavleba-gadaido.html
arasamTavrobo organizaciebis kidev erTi prioriteti axalgazrdebSi samoqalaqo CarTulobis gazrdaa. am mxriv isini moicaven religiuri da eTnikuri umciresobebis integraciaze mimarTul saganmanaTleblo da kulturul proeqtebs.
73
sakuTrebuli prioriteti regionebis Car Tulobis gazrdaa, Sesabamisad adgilobrivi specifikis gaTvaliswinebiT sxvadasxva saganmanaTleblo da kulturuli proeqti xorcieldeba pankisSi, qvemo qarTlSi, samcxejavaxeTsa da aWaraSi.
am mxriv aRsaniSnavia `mSvidobis, demokratiisa da ganviTarebis kavkasiis institutis“ msoflio religiaTa klubi, romelmac Tbilisis garda zemoT CamoTvlil regionebSic daiwyo saleqcio kursebis Catareba. organizaciis warmomadgeneli kursis beneficiarebs Soris religiuri Semwynareblobisa da tolerantobis zrdaze saubrobs da kursis gavlis msurvelTa raodenobis mzard tendenciaze amaxvilebs yuradRebas. Tumca aqve aRiniSna sxva regionebTan SedarebiT aWaris axalgazrdebs Soris naklebi interesi.
qvemo qarTlSi warmodgeniliarasamTavrobo organizaciebi
saqarTvelos azerbaijanuli mosaxleobisTvis qarTul saxelmwifoSi integraciis gzaze mTavar gamowvevas ara religiuri,
aramed, metwilad, eTnikuri gansxvavebuloba warmoadgens. kerZod, miuxedavad regionSi mimdinare pozitiuri procesebisa, mTavar problemad kvlav qarTuli enis arasakmarisi codna da masTan dakavSirebuli barierebi saxeldeba.
Sesabamisad, qvemo qarTlSi warmodgenili ara samTavrobo organiza ci ebis udidesi nawilis prioriteti qarTuli enis Semswavleli programebia. saswavlo kursebis umravlesoba axalgazrdebze orientirebulia da didi moTxovniTac sargeblobs. magaliTisTvis, marneulis axalgazrduli centris warmomadgenlis gancxadebiT, organizacias qarTuli enis swavlebis kursebze wlis ganmavlobaSi 300ze meti beneficiari hyavs. respondentis SefasebiT, aqedan kursdamTavrebulTa 20% eufleba qarTul enas srulyofilad, 50% ki – sasaubro dones. gansakuTrebuli aqcenti keTdeba soflebSi mcxovrebi axalgazrdebis CarTulobis gazrdaze.
qvemo qarTlSi warmodgenili arasamTavrobo organizaciebis udidesi nawilis prioriteti qarTuli enis Semswavleli programebia. saswavlo kursebis umravlesoba axalgazrdebze orientirebulia da didi moTxovniTac sargeblobs.
74
aRsaniSnavia, rom qalaqis mcxovreblebidan soflis mosaxleobaze yuradRebis gadatana regionSi moqmedi sxvadasxva organizaciis prioritetia.
garda qarTuli enis Semswavleli kursebisa, regionSi warmodgenili
organizaciebi axorcieleben zogad saganmanaTleblo programebs, romlebic abiturientebs inglisur da rusul enebSi, maTematikasa da sxva disciplinebSi momzadebas moicavs. aseve, moqmedebs sportuli da kulturuli wreebic. es aqtivobebi, iseve rogorc enis Semswavleli kursebi, aris ufaso. miuxedavad imisa, rom marneulSi aris aTamde sportuli saxeobis wre, sportul seqciebze 200 axalgazrdamde Tu dadis. rac Seexeba xelovnebis da kulturis mimarTulebas, aq 100mde axalgazrda eufleba xatvas, simReras, tradiciul sakravebze dakvras, noxebis rTvas da a.S.
arasamTavrobo organizaciebis warmomadgenlebis gancxadebiT, msgavsi aqtivobebis popularizeba da mxardaWera aris metad mniSvnelovani, vinaidan marneulSi ar arsebobs axalgazrdebisTvis TavSeyrisa da drois sainteresod gatarebis saSualeba. kulturuli da sportuli wreebi ki xels uwyobs axalgazrdebSi jansaRi interesis gaRvivebas. damatebiT, es aris kargi saSualeba adgilobrivi axalgazrdebisTvis monawileoba miiRon regionul da qveynis masStabiT Catarebul konkursebSi, kulturul Tu sportul RonisZiebebSi.
saganmanaTleblo proeqtebis garda, arasamTavrobo organizaciebis nawili muSaobs sxva aqtualur sakiTxzec da cdilobs samoqalaqo aqtivizmis gazrdas adgilobriv mosaxleobaSi. magaliTad, yuradReba maxvildeba iseT sakiTxebze, rogoricaa naadrevi qorwinebis problema, skolamdeli saganmanaTleblo sistemis gamarTvisa an/da inkluziuri ganaTlebis danergvis saWiroeba regionSi. aRniSnul sakiTxebze `marneulis demokrat qalTa kavSiri” muSaobs. marneulSi moqmedi organizaciebis warmomadgenlebi saubroben maTi saqmianobis gansakuTrebul Sedegianobaze, maSin roca arasamTavrobo seqtoris kampaniebi da RonisZiebebi mxardaWerilia adgilobrivi TviTmmarTvelobis mier. magaliTisTvis asaxeleben naadrevi qorwinebebis Sesaxeb xalxis cnobierebis amaRlebis kampaniis warmatebas. regionSi msgavsi socialuri kampaniebis xelSewyobiT gamoirCeva, aseve, saerTaSoriso organizacia USAIDis regionuli warmomadgenlobac.
aRsaniSnavia, rom qalaqis mcxovreblebidan soflis mosaxleobaze yuradRebis gadatana regionSi moqmedi sxvadasxva organizaciis prioritetia.
75
kvlevis dros respondentTa nawili saubrobda imazec, rom qvemo qarTlSi momuSave saganmanaTleblo da samoqalaqo CarTulobis gaZlierebaze orientirebuli organizaciebidan mxolod ramdenimea realurad qmediTi.
regionSi warmodgenili or ganizaciaTa finansuri mxa r damWerebi arian: azerbaijanis gazisa da navTobis kompania `SocarGeorgiaGas“, saerTaSoriso organizaciebi “USAID” da “WorldVision”, aseve sxvadasxva ucxouri warmomadgenloba saqarTveloSi, maT Soris: amerikis, azerbaijanis, poloneTis, iaponiis, litvis diplomatiuri misiebi saqarTveloSi da sxva.
pankisis xeobaSi moqmedi arasamTavrobo organizaciebi
pankisis xeoba ar gamoirCeva arasamTavrobo organizaciebis simravliT, Tumca xeobaSi moqmedi organizaciebi aqtiurad arian
CarTulebi Temis cxovrebaSi. am mxriv aRsaniSnavia `kaxeTis regionuli ganviTarebis centri“ da `samoqalaqo aqtivobebis centri“.
am organizaciebis koordinirebiT xeobaSi xorcieldeba mravali saganmanaTleblo proeqti. SemuSavebulia mosaxleobis sxvadasxva jgufze gaTvlili profesiuli gadamzadebis programebi. magaliTisTvis, wels saqarTvelos prezidentis administraciis mxardaWeriT, „samoqalaqo aqtivobebis centri“ pankisis xeobaSi eTnikuri qisti axalgazrdebisa da qalebis dasaqmebis xelSemwyob proeqts axorcielebs. proeqtis farglebSi centris adgilobriv ofisSi ramdenime saswavlo kursi funqcionirebs: avtomobilis marTvis Teoria da praqtika; kompiuteruli saofise programebi; buRalteria saerTaSoriso standartiT da ORIS buRalteria. proeqtis farglebSi 200–mde axalgazrdis momzadeba igegmeba.1
respondentebis gancxadebiT, bolo 20 wlis ganmavlobaSi qistur da qarTul mosaxleobaSi religiurobis gazrdam gaaZliera gaucxoeba
1 ix. CCA pankisis xeobaSi acxadebs miRebas saswavlo programebze – swavla ufasoa, 2016, kaxeTis sainformacio centri, bmuli: http://ick.ge/rubrics/education/26149-i.html
kvlevis dros respondentTa nawili saubrobda imazec, rom qvemo qarTlSi momuSave saganmanaTleblo da samoqalaqo CarTulobis gaZlierebaze orientirebuli organizaciebidan mxolod ramdenimea realurad qmediTi.
76
am or jgufs Soris. Sesabamisad, regionuli arasamTavrobo organizaciebis warmomadgenlebi maTi saqmianobis kidev erT prioritetul mimarTulebad qarTvel da qist axalgazrdebs Soris arsebuli gaucxoebis Semcirebas asaxe
leben. aRniSnulis miRwevas ki saganmanaTleblo da kulturuli proeqtebiT cdiloben, romlebic mimarTulia axmetis raionis qarTvel da qist axalgazrdebze. am mimarTulebiT erTerT win gadadgmul nabijad SeiZleba Sefasdes pankisis xeobaSi orenovani saTemo radios mauwyeblobis dawyeba (2016 wlis martidan ), romlis eTeri dabalansebulia da orive eTnikuri jgufisTvis aqtualur sakiTxebs moicavs.
rogorc kvlevis farglebSi gamoikveTa, salafizmis mimdevarTa Soris arsebobs pretenziebi da ukmayofileba arasamTavrobo organizaciebis garkveuli aqtivobebis mimarT. am etapze ramdenime Selaparakebis SemTxvevas Tu ar CavTvliT, isini jer Riad ar dapirispirebian arasamTavrobo organizaciebis saqmianobas xeobaSi, Tumca gaurkvevelia momavalSi rogor SeiZleba ganviTardes movlenebi.
arasamTavrobo organizaciebis statusiT aseve daregistrirebulia „uxucesTa sabWo“ da „uxuces qalTa sabWo“. Tu pirvelis saqmianoba qisti xalxis tradiciebis SenarCuneba, adaTebis dacva da popularizaciaa, qalbatonebi cdiloben qalTa interesebis garSemo konsolidirebas da erToblivi ZalebiT garkveuli cvlilebebis Setanas tradiciebad damkvidrebul socialur urTierTobebSi.
pankisis xeobaSi arsebuli arasamTavrobo organizaciebi ZiriTadad samoqalaqo CarTulobis gazrdaze, tradiciebis popularizaci
respondentebis gancxadebiT, bolo 20 wlis ganmavlobaSi qistur da qarTul mosaxleobaSi religiurobis gazrdam gaaZliera gaucxoeba am or jgufs Soris.
rogorc kvlevis farglebSi gamoikveTa, salafizmis mimdevarTa Soris arsebobs pretenziebi da ukmayofileba arasamTavrobo organizaciebis garkveuli aqtivobebis mimarT. am etapze ramdenime Selaparakebis SemTxvevas Tu ar CavTvliT, isini jer Riad ar dapirispirebian arasamTavrobo organizaciebis saqmianobas xeobaSi, Tumca gaurkvevelia momavalSi rogor SeiZleba ganviTardes movlenebi.
77
aze da sxvadasxva socialurekonomikur sakiTxze orientirebul programebs axorcieleben. xeobaSi viwrod religiur problemati kaze momuSave arasamTavrobo organizaciebi warmodgenili araa.
aWaris avtonomiur respublikaSi moqmedi arasamTavrobo organizaciebi
aWaris avtonomiur respublikaSi mcxovrebi muslimi mosaxleobis umravlesoba gansaxlebulia aWaris agrarul da maRalmTian
nawilSi, Sesabamisad, maTi CarTuloba qveynis cxovrebaSi sakmaod SezRudulia da maTi problemebis mimarT yuradRebac proporciulad dabali. regionSi warmodgenili arasamTavrobo organizaciebis raodenoba mcirea, xolo kompetenciis areali ki sakmaod viwro.
baTumSi muslimuri Temis sakiTxebze yvelaze aqtiurad muSaobs `qarTvel muslimTa kavSiri“. maTi prioritetuli mimarTulebebia religiuri da socialuri xasiaTis proeqtebis ganxorcieleba. aRniSnuli organizacia funqcionirebs 2001 wlidan, Tumca oficialurad daregistrirebulia 2008 wels da ZiriTadad SemowirulobebiT axorcielebs Tavis saqmianobas. organizacia fokusirebulia uSualod muslimi qarTvelebis problemebze.
amavdroulad, bolo aTwleulebis ganmavlobaSi dawyebulma aWaris maRalmTiani regionebidan zRvispireTisken migraciam gamoiwvia aWaris urbanul nawilSi qarTveli muslimebis raodenobis zrda. Sesabamisad, aRniSnuli organizacia aqtiurad ayenebs aWaraSi mcxovrebi muslimebisTvis axali meCeTis aSenebis sakiTxs. „qarTvel muslimTa kavSiris“ xelmZRvaneli tariel nakaiZe arCeul iqna baTumSi axali meCeTis mSeneblobis sainiciativo jgufis Tavmjdomared.
regionSi integraciuli proeqtebi naklebad xorcieldeba. rogorc kvlevis msvlelobisas gamoikveTa, arc adgilobrivi da arc saerTaSoriso donorebisTvis es mimarTuleba prioritetuli araa. moZiebuli informaciis safuZvelze Cans, rom aWaris qristian da muslim axalgazrdaTa daaxloebaze mxolod ramdenime or
regionSi integraciuli proeqtebi naklebad xorcieldeba. rogorc kvlevis msvlelobisas gamoikveTa, arc adgilobrivi da arc saerTaSoriso donorebisTvis es mimarTuleba prioritetuli araa.
78
ganizacia muSaobs, isic ara adgilobrivi, aramed Tbilisis ofisebi. identuri mdgomareobaa kvlevebis Catarebis mimarTulebiTac. adgilobrivi tendenciebis SeswavliT mxolod Tbilisis ramdenime organizaciaa dakavebuli saqarTveloSi.
marneulSi warmodgenili USAIDis ofisisgan gansxvavebiT, romelic xels uwyobs sxvadasxva aqtualuri sakiTxis sajaro sivrceSi ganxilvas (maT Soris tradiciebis an religiuri sakiTxebis), baTumis USAIDis ofisis warmomadgenlis gancxadebiT, religiur sakiTxebze sajaro diskusiebis xelSewyoba maTTvis prioritetuli araa. Tumca, rogorc vxedavT, es sakiTxi aqtualurobas regionSi dRiTidRe sul ufro metad iZens.
79
qarTuli media da misi gavlena muslimuri Temis
integraciis procesze
80
81
centraluri mediasaSualebebis saqmianoba
Tanamedrove samyaroSi media warmoadgens informaciis miwodebisa da gavrcelebis erTerT ZiriTad saSualebas. Sede
gad, igi mniSvnelovan gavlenas axdens sazogadoebrivi azris Camoyalibebaze. erTi mxriv, media gvevlineba, rogorc informaciis gamtari, xolo meore mxriv, mas aqvs unari sazogadoebriv sivrceSi Semoitanos da aqtualoba SesZinos konkretul sakiTxebs. Sesabamisad, ama Tu im Temis gaSuqebis forma ganapirobebs sazogadoebis problemisadmi damokidebulebis formirebas. am procesSi rac ufro metad vlindeba sxvadasxva mizezis gamo mediis mikerZoebuloba, miT ufro rTuldeba sazogadoebaSi jansaRi msjeloba.
am mxriv arc saqarTveloa gamonaklisi. gamokiTxul respondentTa azriT, qarTuli media xasiaTdeba aramdgradobiT, arajansaRi Sida procesebiT, gaumWvirvalobiT da qveyanaSi mimdinare politikuri procesebis mimarT mowyvladobiT. kvlevisTvis mniSvnelovani iyo muslimuri Temis integraciis sakiTxSi mediis rolis da saqarTvelos muslimi mosaxleobis mis mimarT damokidebulebis gansazRvra.
arasamTavrobo organizaciebis mier media seqtorze sistemuri dakvirveba mimdinareobs, ris Sedegadac xdeba darRvevebis gamovlena da Sesabamisi rekomendaciebis SemuSaveba.1
qarTuli mediasaSualebebis mravalferovnebis miuxedavad, qveynis mosaxleobis umravlesobisTvis televizia rCeba informaciis miwodebagavrcelebis ZiriTad wyarod.2 am mxriv sainteresoa is faqti, rom respondentTa azriT, bolo periodSi regionebSi momxdar incidentebze siuJetebis momzadebisas rig SemTxvevaSi moZiebuli infor
1 ix. siZulvilis enisa da diskriminaciuli gamoxatvis monitoringi qarTul mediaSi, 2013w., media ganviTarebis fondi, bmuli: https://www.osgf.ge/files/2013/publika-ciebi%202013/Hate_Speech.pdf
2 ix. sazogadoebis ganwyoba saqarTveloSi 2015 wlis aprilis kvlevis Sedegebi Catarebuli NDIis dakveTiT CRRCsaqarTvelos mier, 2015, NDI & CRRC, slaidi 58, bmuli: http://primetimenews.ge/wp-content/uploads/2015/05/NDI-Georgia_April-2015-Poll_Public-Issues_GEO_VF.pdf
am mxriv arc saqarTveloa gamonaklisi. gamokiTxul respondentTa azriT, qarTuli media xasiaTdeba aramdgradobiT, arajansaRi Sida procesebiT, gaumWvirvalobiT da qveyanaSi mimdinare politikuri procesebis mimarT mowyvladobiT.
82
macia damaxinjebulad da araobieqturad miewoda mosaxleobas. am procesSi ki gadamwyvet rols mediasaSualebis politikas ukavSireben. magaliTad, foniWalis SemTxveva, sadac dapirispirebas erTi axalgazrdis sicocxle emsxverpla – gavrcelebuli informaciis Tanaxmad, Selaparakeba moxda religiur niadagze
ori gansxvavebuli islamuri mimdinareobis (Siituri da salafituri) warmomadgenlebs Soris.1 kvlevis periodSi moxda foniWalis samoqalaqo sazogadoebis warmomadgenlebTan Sexvedra. maTi informaciiT, gardacvlili da mkvleli wlebis ganmavlobaSi megobrobdnen da maT Soris dapirispirebis mizezi sayofacxovrebo sakiTxi iyo. religiuri elferi mas qarTulma mediam SesZina mas Semdeg, rac gairkva, rom mkvleli islamis salafituri mimdinareobis warmomadgeneli iyo.
kvlevis Sedegad aseve gamovlinda SemTxvevebi, rodesac masmedia ar aSuqebda mniSvnelovan faqtebs. magaliTad, aWaraSi, cixisZirSi, sami arafxizel mdgomareobaSi myofi SeiaraRebuli samxedro piris qmedeba (isini aCerebdnen manqanebs da mZRolebs ekiTxebodnen, qristianebi iyvnen Tu muslimebi. Tu pasuxi es ukanaskneli iyo, mokvliT emuqrebodnen) gaaSuqa mxolod erTma sainformacio saagentom – interpresniusma.
vinaidan Cveni kvlevis sagans warmoadgenda aramxolod centraluri televiziebis saqmianobis gaanalizeba, aramed zogadad mediagaremos Sefaseba muslimur TemTan mimarTebiT, kvlevis farglebSi Seswavlili iyo regionuli sainformacio saSualebebis saqmianobac.
pankisis xeoba
CrdiloeT kavkasiaSi 1990iani wlebis meore naxevarSi mimdinare samxedro moqmedebebis fonze pankisis xeoba qarTuli da saer
TaSoriso masmediis yuradRebis centrSi moeqca; sxvadasxva obieqturi da subieqturi mizezis gamo is terorizmisadmi mowyvlad mxared gamocxadda. saqarTveloSi da kerZod pankisis xeobaSi ganxorciele
1 ix. axalgazrda mokles, 2016, telemawyebeli rusTavi 2, bmuli: http://rustavi2.com/ka/news/35688
respondentTa azriT, bolo periodSi regionebSi momxdar incidentebze siuJetebis momzadebisas rig SemTxvevaSi moZiebuli informacia damaxinjebulad da araobieqturad miewoda mosaxleobas.
83
buli cvlilebebis miuxedavad, xeobisadmi Camoyalibebuli aRqmebi/damokidebuleba ucvleli darCa. amas xels uwyoben qveynis gareT arsebuli aqtorebi da aseve qarTuli mediis saqmianobac.
pankisSi Catarebulma interviuebma cxadyo, rom xeobaSi masmediis mimarT, ganurCevlad mediasaSualebisa, damokidebuleba Zalze negatiuria. gamokiTxulTa umravlesobam gamoTqva ukmayofileba da xazi gausva sam tendencias:
upirveles yovlisa, regionuli mediasaSualebebisgan gansxvavebiT, centraluri mauwyeblebis mxridan pankisis xeobis mimarT interesis gamovlena xdeba mxolod negatiuri movlenebis fonze. magaliTad, ukanaskneli ramdenime wlis ganmavlobaSi momzadda araerTi adgilobrivi da saerTaSoriso siuJeti, romelSic pankisis xeobaze saubari mimdinareobda saerTaSoriso terorizmis konteqstSi. miuxedavad imisa, rom saxelmwifo uwyebebisa da arasamTavrobo seqtoris xelT arsebuli informaciis safuZvelze, pankisis xeobis gansakurebuli CarTuloba saerTaSoriso terorizmSi ar dastur deba.
meore – xdeba adgilze mopovebuli informaciis damaxinjeba. adgilobrivi mosaxleobis SefasebiT, erTi mxriv, mediasaSualebebis warmomadgenlebi xeobaSi midian winaswar momzadebuli Temis siuJetiT da adgilze misi Sesatyvisi masalis mopovebas cdiloben; meore mxriv, Jurnalistebi adgilobrivi mosaxleobis mier miwodebul informacias amaxinjeben.
ikveTeba mesame tendenciac – xeobaSi mimdinare pozitiuri cvlilebebis ignorireba. magaliTad, yuradReba ar maxvildeba xeobaSi kriminogenuri situaciis radikalur gaumjobesebaze. adgilobrivi mosaxleoba aRniSnavs, rom bolo 10 wlis ganmavlobaSi xeobaSi mkvleloba ar momxdara. xolo 1990iani wlebis mdgomareobisgan gansxvavebiT, srulad aRmoifxvra narkodanaSaulTan dakavSirebuli problemebi.
respondentebma mxolod erTi SemTxvevis gaxseneba SeZles, rodesac centralurma mediasaSualebebma gansxvavebuli rakursiT warmoadgines es mxare. kerZod, telekompania imedis mier momzadebul siuJetSi
upirveles yovlisa, regionuli mediasaSualebebisgan gansxvavebiT, centraluri mauwyeblebis mxridan pankisis xeobis mimarT interesis gamovlena xdeba mxolod negatiuri movlenebis fonze.
84
qistebis Sesaxeb gaSuqda adgilobrivebis adaTebi da wesCveulebebi.1 2 maTi azriT, amgvari midgoma xels uwyobs xeobis integraciis process da angrevs wlebis ganmavlobaSi Camoyalibebul kliSeebs.
daskvnis saxiT SeiZleba iTqvas, rom qarTuli mediis saqmianoba pankisis xeobis mosaxleobis mier uaryofiTad fasdeba. siuJetebis umravlesobis mizania skandaluri informaciis mopoveba da misi maqsimalurad tiraJireba, rac Sedegad aZlierebs xeobisa da saqarTvelos danarCeni mosaxleobis gaucxoebas da ewinaaRmdegeba saxelmwifos mier warmarTul integraciul politikas.
aWaris regioni
iqidan gamomdinare, rom aWaris regioni warmoadgens avtonomiur respublikas Sida struqturebiTa da resursebiT, muslimuri
Temis problemebis gaSuqeba sainformacio badeSi ufro srulfasovania. amas isic ganapirobebs, rom arsebobs araerTi adgilobrivi mediasaSualeba, romelic uzrunvelyofs obieqturi informaciis mopovebasa da mosaxleobisadmi miwodebas. es ki arTulebs centraluri media saagentoebis mier masalis interpretirebis SesaZleblobas.
respondentebi aRniSnaven, rom bolo ramdenime welia mediam aqtiurad daiwyo muslimi Temis problemebis Seswavla, mzadde ba neitraluri siuJetebi da gaSuqebac obieqturad da adekvaturad xdeba. amas imiT xsnian, rom mediakompaniebis regionuli
warmomadgenlebi aWaris avtonomiur respublikaSi adgilobrivi Jurnalistebi arian, romlebic icnoben regionis specifikas.
kvlevisas gamoikveTa, rom aWaris regionSi mcxovrebi muslimuri TemisTvis umTavresi problema qalaq baTumSi axali meCeTis mSeneblobis sakiTxia. maTive SefasebiT, mediasaSualebebi am sakiTxis gaSuqebas sakmaris dros uTmoben.
1 ix. „yvelaze idumali adgili, pankisis xeoba, nawili 1“, sxva rakursi gia jajaniZesTan, bmuli: https://www.youtube.com/watch?v=uQcJs68NtME
2 ix. „yvelaze idumali adgili, pankisis xeoba, nawili 2“, sxva rakursi gia jajaniZesTan, bmuli: https://www.youtube.com/watch?v=DXHkWt-K9Mc
respondentebi aRniSnaven, rom bolo ramdenime welia mediam aqtiurad daiwyo muslimi Temis problemebis Seswavla, mzaddeba neitraluri siuJetebi da gaSuqebac obieqturad da adekvaturad xdeba.
85
qvemo qarTli
qvemo qarTlSi, arsebuli specifikidan gamomdinare, sirTuleebic gansxvavebulia. rogorc ukve aRiniSna, am regionis muslim
uri Temis warmomadgenlebi azerbaijanelebi arian, romelTaTvis mTavar gamowvevad qarTuli enis srulyofilad codnis sakiTxi rCeba. aqedan gamomdinare, mediis mimarT damokidebuleba calsaxad indiferentulia. gamokiTxul respondentTa umravlesobam aRniSna, rom enis ucodinarobis gamo isini praqtikulad mibmulni arian azerbaijanul arxebze, romelTa translireba satelitiT xorcieldeba.
respondentebma ganacxades, rom moxarulni iqnebodnen, Tu qarTul mediasivrceSi gaCndeboda rusulenovani gadacemebi. maT aseve gaixsenes paata zaqareiSvilis idea,1 romlis Tanaxmadac is moxaruli iqneboda, Tu romelime mediasaSualeba iTavebda am sakiTxs da Sida auditoriisTvis rusulenovan arxs gaxsnida.
regionuli mediasaSualebebis sisuste da adgilobriv mosaxleobaSi qarTuli enis codnis dabali done xels uSlis marneulis raionis Tematikis aqtualizacias centraluri telearxebis sainformacio badeSic.
* * *rogorc kvlevam cxadyo, qarTuli mediis roli muslimuri Temis
integraciis procesSi araerTgvarovania. eqspertebi Tanxmdebian, rom arsebobs profesionalizmis, codnis da nebis deficiti, rac xSirad xels uwyobs araobieqturi informaciis gavrcelebas. Sedegad, sazogadoebaSi yalibdeba mcdari da arajansaRi Sexedulebebi. media orientirebulia skandalsa da piarze. misi saqmianobiT ukmayofiloni arian aramxolod saxelmwifo uwyebebi, aramed arasamTavrobo seqtoris warmomadgenlebic; xolo muslimuri Temis damokidebuleba gansx
1 ix. kaxiSvili, n., 2016, zaqareiSvili: rusulenovani arxis gaxsna am etapze mxolod ideaa, eleqtronuli gazeTi – netgazeT, bmuli: http://netgazeti.ge/news/95147/
regionuli mediasaSualebebis sisuste da adgilobriv mosaxleobaSi qarTuli enis codnis dabali done xels uSlis marneulis raionis Tematikis aqtualizacias centraluri telearxebis sainformacio badeSic.
86
vavdeba regionebis mixedviT. iq, sadac adgilobrivi media saSualebebi ganviTarebulni arian, centraluri media saagentoebis saeTero badeSi gaSuqebis xarisxic ufro maRalia, rac ganapirobebs adgilobrivi muslimuri Temis dadebiT damokidebulebas (aWara); xolo sadac aseT viTarebas ar vxdebiT, centraluri mauwyeblebi saerTod ar aSuqeben regionul Tematikas (marneuli) an, xSir SemTxvevaSi, gaSuqeba tendenciuria (pankisis xeoba).
87
rekomendaciebi
88
89
m i z a n S e w o n i l i a :1. gadaixedos muslimur TemTan mimarTebaSi arsebuli politika.
saxelmwifom sasurvelia Camoayalibos TiToeuli regionuli muslimuri Temis Taviseburebebidan gamomdinare gansxvavebuli midgomebi.
2. saxelmwifom warmarTos Tanmimdevruli da mdgradi integraciuli politika. unda xdebodes arsebuli proeqtebis bolomde miyvana da analizi. saxelmwifom aRniSnul sakiTxTan dakavSirebiT unda Camoayalibos grZelvadiani xedva, romelic ar daeqvemdebareba politikur koniunqturas.
3. saxelmwifom uzrunvelyos arsebuli sakanonmdeblo aqtebis praqtikaSi srulfasovani danergva.
4. muslimi Temis integraciis sakiTxSi CarTul aqtorebs Soris TanamSromlobis gaRrmaveba. sasurvelia regularulad xdebodes xedvebis, informaciis gacvla.
5. saxelmwifom gamoiyenos da SeinarCunos mis uwyebebSi ukve arsebuli resursebi da profesionaluri kadrebi, rac xels Seuwyobs muslimi Temis CarTulobis garSemo dagrovebuli gamocdilebisa da codnis efeqtian danergvas.
6. muslimi Temis warmomadgenlebis saxelmwifo uwyebebSi da politikur procesebSi CarTulobis gazrda; aseve, muslimi mosaxleobiT kompaqturad dasaxlebul raionebSi adgilobriv TviTmmarTvelobis organoebSi maTi Sesabamisi warmomadgenlobis xelSewyoba.
7. saWiroa meti niWieri da ganaTlebuli muslimi axalgazrdis mozidva saxelmwifo samsaxurSi Temis srulfasovani integraciis daCqarebis TvalsazrisiT.
8. ganisazRvros saqarTveloSi arsebuli yvela meCeTis iuridiuli statusi da maTi sakuTrebis formebi, rac met sicxades Seitans islamuri Temis organizaciulstruqturuli funqcionirebis sakiTxSi. aseve, sakanonmdeblo doneze daregulirdes axali meCeTebis mSeneblobis nebarTvis gacemis sakiTxi.
9. saxelmwifom biZgi misces ganaTlebis saministroSi jansaRi procesebis wamowyebas da uzrunvelyos misi depolitizacia.
10. gadaixedos xelisuflebasa da eklesias Soris arsebuli urTierTobebis praqtika; Semcirdes dominanturi religiuri institutis zegavlena saxelmwifo moxeleebze.
11. moxdes am procesebSi masmediis rolis gaanalizeba da am mimarTulebiT saqmianobis gaaqtiureba.
90
r e l i g i i s s a k i T x T a s a x e l m w i f o s a a g e n t o m :1. saagentos saqmianobisadmi skepticizmis Semcirebas xels Seu
wyobda sakuTari rigebis gadaxaliseba da iseTi pirovnebebis CarTva, romlebic sazogadoebaSi ndobiT sargebloben an unda moxdes saqmianobis iseTi saxiT warmarTva, rom arsebuli eWvebi gaqarwyldes.
2. saagentom xeli Seuwyos sruliad saqarTvelos muslimTa sammarTvelos avtonomiurobas.
3. droulad gasces rekomendaciebi da maqsimalurad daicvas sakuTari Sexedulebebi.
4. pankisis xeobaSi muslimuri Temis nawilis gaTiSvis Tavidan asacileblad SeimuSavos xeobaSi gavrcelebul salafitur mimdinareobasTan TanamSromlobis formatebi.
5. uzrunvelyos baTumSi axali meCeTis mSeneblobis irgvliv jansaRi da konstruqciuli dialogis warmarTva.
6. moaxdinos drouli reagireba aWaris regionSi saqarTvelos dominanturi denominaciis gadacdenebze da am sakiTxze gamarTos sapatriarqosTan diskusiebi.
g a n a T l e b i s a d a m e c n i e r e b i s s a m i n i s t r o m :1. xeli Seuwyos ganaTlebis sistemaSi mudmivi reformebis tradici
is Sewyvetas.2. sxvadasxva aqtorTan urTierTTanamSromlobiT Camoayalibos ga
naTlebis sistemis Sesabamisi grZelvadiani xedva, strategia da samoqmedo gegma.
3. SeimuSavos grZelvadiani proeqtebi da ganaxorcielos efeqtiani monitoringi; moxdes axal gamowvevebTan misadageba.
4. moaxdinos muslimuri sasuliero saswavleblebis ganaTlebis sistemaSi moqceva.
5. Seiswavlos enis saswavlo programebis efeqtianoba. uzrunvelyos enis swavlebis mxriv adgilobriv soflis mosaxleobasTan da ufrosi Taobis warmomadgenlebTan saqmianobis gaZliereba.
6. enis saswavlo programebis Camoyalibebisas gaiTvaliswinos regionuli specifika; kerZod, am Tu im TemSi Tanamedrove teqnologiebis xelmisawvdomoba da gamoyenebis unarebi.
s a x a l x o d a m c v e l i s a p a r a t m a :1. moaxdinos marTlmadidebeli eklesiis interreligiur format
Si CarTva.
91
s r u l i a d s a q a r T v e l o s m u s l i m T a s a m m a r T v e l o m :1. uzrunvelyos saxelmwifo uwyebebisgan etapobrivi distancire
ba da avtonomiurobis zrda. 2. xeli Seuwyos Sida organizaciuli struqturis daxvewasa da
gamarTvas; sammarTvelos saqmianobaSi Sesabamisi kvalifikaciisa da gamocdilebis mqone pirebiT dakompleqtebas.
3. iTanamSromlos saqarTvelos saxelmwifo uwyebebTan (gansakuTrebiT, saqarTvelos ganaTlebisa da mecnierebis saministrosTan) islamuri dawyebiTi da saSualo religiuri saswavleblebis akreditaciisa da maTTvis saswavlo programebis srulyofisTvis. agreTve, xeli Seuwyos umaRlesi religiuri saswavleblis Camoyalibebis sakiTxTan dakavSirebiT dialogis warmarTvas da sakiTxis droulad gadawyvetas.
4. gaagrZelos muslimuri Temis im nawilTan TanamSromlobis formatebis SemuSaveba, romelic sammarTvelos iurisdiqciis miRmaa.
s a q a r T v e l o s w m i n d a s a m o c i q u l o a v t o k e f a l u r m a m a r T l m a d i d e b e l m a e k l e s i a m :1. moaxdinos mis mier muslimuri Temis mimarT gancxadebuli Sexed
ulebebis danergva da ganxorcieleba; kerZod, sxvadasxva regionSi moqmedi sasuliero pirebis saqmianobis masTan TanxvedraSi moyvana.
2. amave sasuliero pirebis mxridan gadacdenebis faqtebze drouli reagireba da pasuxismgeblobis gaziareba.
3. xeli Seuwyos mrevlSi sxva religiuri denominaciebis mimarT tolerantulobisa da mimReblobis gaZlierebas.
s a q a r T v e l o S i m o q m e d m a a d g i l o b r i v m a d a s a e r T a S o r i s o a r a s a m T a v r o b o o r g a n i z a c i e b m a :1. gaaZlieron TanamSromloba saxelmwifo uwyebebTan. rig SemTx
vevebSi, am urTierTobam miiRo arakonstruqciuli saxe, ris Sedegadac zaraldeba muslimuri Temis interesebi. sasurvelia mxareebma moaxdinon poziciebis maqsimalurad konstruqciulad Sejereba, rac xels Seuwyobda am mimarTulebiT saukeTeso midgomebis SemuSavebas.
2. religiur jgufebs Soris integraciuli procesebis xelSewyobis mizniT mniSvnelovania, rom arasamTavrobo seqtorma xeli Seuwyos maT Sesaxeb informaciis intensiur urTierTmimocvlas. gansakuTrebiT saqarTveloSi mcxovrebi muslimi mosaxleobis, maTi tradiciebis, ritualebisa da kulturis Sesaxeb. arasamTavrobo organizaciebi unda muSaobdnen aramxolod umciresobebTan, aramed dominanturi jgufebis warmomadgenlebTanac.
92
3. saqarTvelos muslimuri Temi sakmaod mravalferovania da, rogorc kvlevam cxadyo, mis SigniTac arsebobs azrTa sxvadasxvaoba, aseve ikveTeba komunikaciis naklebobac. Sesabamisad, mizanSewonili iqneboda arasamTavrobo organizaciebma gaiTvaliswinon es garemoebebi maTi saqmianobis dagegmvis dros.
4. pankisSi moqmedi arasamTavrobo organizaciebi aqtiurad cdiloben integraciuli procesis xelSewyobas, Tumca amavdroulad gaurkvevelia Tu ramdenad misaRebia maTi saqmianoba iq arsebuli garkveuli jgufebisTvis. mizanSewonili iqneboda, rom muslimur TemTan momuSave organizaciebma meti informacia moipovon uSualod TemSi maTi saqmianobis Sefasebaze.
5. qvemo qarTlis regionis gamoklebiT saxezea adgilobrivi arasamTavrobo organizaciebis nakleboba. Sesabamisad, sasurveli iqneboda ukve arsebuli organizaciebis mxridan samoqalaqo aqtivizmze mimarTuli programebis gaZliereba.
6. mizanSewonili iqneboda qarTuli enis Semswavleli programebis xarjTefeqturobis Sefaseba da imis dadgena Tu ramdenad Sedegiani iyo 10 wlis ganmavlobaSi ganxorcielebuli saqmianoba qvemo qarTlSi. aucilebelia imis gaanalizeba Tu ramdenad Seesabameba am mimarTulebiT gaweuli danaxarjebi Sedegebs da rogor iqneboda SesaZlebeli Sedegianobis gaumjobeseba.
7. mizanSewonilia muslimebiT kompaqturad dasaxlebul regionebSi gaZlierdes saganmanaTleblo, sportuli da kulturuli xasiaTis grZelvadiani aqtivobebi. samoqalaqo CarTuloba xels Seuwyobs integraciuli procesebis gaZlierebas.
8. mizanSewonilia muslimuri Temis sakiTxze momuSave arasamTavrobo organizaciebma ganaxorcielon grZelvadiani kargad dagegmili kvleviTi proeqtebi.
s a q a r T v e l o S i a r s e b u l m a a d g i l o b r i v m a m e d i a s a S u a l e b e b m a :1. moaxdinon sakuTari saqmianobis Jurnalisturi eTikis qarti
isadmi misadageba. gansakuTrebiT sagulisxmoa es centraluri mediasaSualebebisTvis, romlebic xSirad gamoirCevian araprofesionalizmiT, informaciis mizanmimarTuli damaxinjebiT da sxva arasasurveli TvisebebiT.
2. Jurnalisturi eTikis qartiis warmomadgenlebma gaaZlieron mediasaSualebebze monitoringi da qartiis darRvevis SemTxvevaSi moaxdinon drouli da Sesabamisi reagireba.
93
bibliografia
94
95
1. baramiZe r., 2014, saqarTvelos muslimuri Temi da saxelmwifo politika (19912012 wlebi), gamomcemloba horosi XXI, baTumi.
2. basilaia m., 2011, religiis kanonis gaSuqeba qarTul mediaSi, mediis ganviTarebis fondi.
3. gabuldani m., 2015, xarvezebi antidiskriminaciuli kanonis ganxorcielebis procesSi, EuropeforGeorgia, bmuli: http://eugeorgia.info/ka/article/216/xarvezebi-antidiskriminaciuli-kanonis-ganxorcielebis-processhi-/
4. gaCeCilaZe r., 2008, axlo aRmosavleTi: sivrce, xalxi da politika, bakur sulakauris gamomcemloba, Tbilisi.
5. gorgoZe s., 2015, ramdenad efeqturia «1+4» programa eTnikuri umciresobebisTvis, Jurnali liberali, bmuli: http://liberali.ge/articles/view/3975/ramdenad-efeqturia-14-programa-etnikuri-umtsiresobebistvis
6. dvali a., badasiani e. 2014 , qvemo qarTlisa da samcxejavaxeTSi arsebuli problemebi da adgilobrivi mosaxleobis sagareo politikuri preferenciebi, aaip kulturul urTierTobaTa centri – kavkasiuri saxli.
7. kaxiSvili n., 2016, zaqareiSvili: rusulenovani arxis gaxsna am etapze mxolod ideaa, eleqtronuli gazeTi – netgazeTi, bmuli: http://netgazeti.ge/news/95147/
8. kupreiSvili T., 2015, islamofobia mediaSi, mediaCeqeri, bmuli: http://mediachecker.ge/mediawiki/detail/15/
9. TuraZe e., 2015, media da religiuri Seuwynarebloba, netgazeTi, bmuli: http://netgazeti.ge/news/43919/
10. TuraZe e., 2016, xiWauris gimnaziis yofili menejeri: sasuliero pirebi bavSvebs kbilebis CamtvreviT emuqrebodnen, gazeTi baTumelebi, bmuli: http://batumelebi.netgazeti.ge/news/33514/
11. farulava d., 2015, MDF: mediaSi qsenofobiis yvelaze meti SemTxveva Turqofobia/islamofobiaze modis, Jurnali liberali, bmuli: http://liberali.ge/news/view/16778/MDF-mediashi-qsenofobiis-yvelaze-meti-shemtkhveva-turqofobiaislamofo-biaze-modis
12. CCA pankisis xeobaSi acxadebs miRebas saswavlo programebze – swavla ufasoa, 2016, samoqalaqo aqtivobebis centri, bmuli: http://activities.ge/ge/detail/news/100/
13. MDF, GDI da TDI Turqofobiuli publikaciis gamo guria Newss Jurnalisturi eTikis qartiaSi uCivian, 2015, mediis ganviTarebis fondi, bmuli: http://mdfgeorgia.ge/geo/view_news/387
14. NDIs kvlevis politikuri nawili: ilia II 91%, alasania – 60%, RaribaSvili – 54%, 2014, presa.ge, bmuli: http://presa.ge/new/?m=politics&AID=30840
15. NDIs kvlevebis mixedviT, patriarqis reitingi iklebs, 2015, eleqtronuli gazeTi – netgazeTi, bmuli: http://netgazeti.ge/news/40880/
16. aTasobiT adamianma religiuri umciresobebis samarTlebriv statusze kanoni gaaprotesta, 2011w., sivil jorjia, bmuli: http://civil.ge/geo/article.php?id=24311
96
17. axalgazrda mokles, 2016, telemauwyebeli rusTavi 2, bmuli: http://rus-tavi2.com/ka/news/35688
18. bavSvTa uflebrivi mdgomareoba saqarTvelos marTlmadidebeli eklesiisa da muslimuri konfesiis daqvemdebarebaSi arsebul bavSvTa pansionebSi, saqarTvelos saxalxo damcvelis angariSi, 2015, saqarTvelos saxalxo damcveli, bmuli: https://drive.google.com/file/d/0B9BM3M8hbgAUR1Utd2o4d-kZzWWs/view
19. ganaTlebisa da mecnierebis sistemis ganviTarebis strategiuli mimarTulebebi (gansaxilveli versia), saqarTvelos ganaTlebisa da mecnierebis saministro, bmuli: http://www.mes.gov.ge/uploads/strategia..pdf [accessed 17.09.2016].
20. gancxadeba moxeSi muslimTa uflebebis uxeSi darRvevis Taobaze, 2014, mediis ganviTarebis fondi, bmuli: http://mdfgeorgia.ge/geo/view_statements/125
21. eklesiisadmi ndoba 17 maisidan 2 ivnisamde, 2013, netgazeTi, bmuli: http://netgazeti.ge/news/23241/
22. erTi muslimis gulisamaCuyebeli milocva saqarTvelos patriarqs, 2016, marSal presi.
23. kvleva „eleqtronuli komunikaciis ganviTareba saqarTveloSi – internetis xelmisawvdomoba“, 2013, informaciis Tavisuflebis ganviTarebis instituti.
24. kvlevis Sedegebis Tanaxmad, 94% yvelaze sando institutad eklesias miiCnevs, GeorgianPress, bmuli: http://georgianpress.ge/com/news/view/1781?lang=1
25. mamaoebma xiWauris sasuliero gimnaziis muslim moswavleebs TaTari uwodes, 2016, regioni, YouTubeVideo, bmuli: https://www.youtube.com/watch?v=C-20gH5tAF8
26. maswavlebelTa profesiuli ganviTarebis erovnuli centris oficialuri gverdi, bmuli: http://tpdc.gov.ge/
27. morigi vnebaTaRelvis molodinSi: `tradiciebs aRdgena sWirdeba, gare safrTxeebs – likvidacia, sazogadoebas – ganaTleba~, 2016, axali ambebis saagento `aqcenti~, bmuli: http://accent.com.ge/
28. mosaxleobis 2014 wlis sayovelTao aRweris Sedegebi, 2016, saqarTvelos statistikis erovnuli samsaxuri, bmuli: http://census.ge/ge/results/census
29. pankisel axalgazrdebs Tavdacvis akademiaSi Casaricxad moamzadeben, 2016, speqtri, bmuli: http://speqtri.ge/component/content/article/1-news/22955-pankis-el-akhalgazrdebs-thavdacvis-akademiashi-chasarickhad-moamzadeben
30. premieri: umaRlesi ganaTlebis sistemaSi germanuli modelis danergvas vgegmavT, 2016, Jurnali tabula, bmuli: http://www.tabula.ge/ge/sto-ry/104718-premieri-umaghlesi-ganatlebis-sistemashi-germanuli-modelis-danergvas-vgegmavt
31. religiis sakiTxTa saxelmwifo saagentos angariSi 2014 wlis ivnisidekemberi, 2014, religiis sakiTxTa saxelmwifo saagento, bmuli: http://reli-gion.geo.gov.ge/geo/document/reports/religiis-sakitxta-saxelmtsifo-saagentos-angarishi
32. religiis sakiTxTa saxelmwifo saagentos wliuri angariSi 2015, 2015,
97
religiis sakiTxTa saxelmwifo saagento, bmuli: http://religion.geo.gov.ge/geo/doc-ument/reports/religiis-sakitxta-saxelmtsifo-saagentos-tsliuri
33. religiuri diskriminaciisa da konstituciuri sekularizmis kvleva saqarTveloSi, 2014w., tolerantobisa da mravalferovnebis instituti, Tbilisi.
34. rogor cdilobs saxelmwifo muslimuri organizaciebis gakontrolebas?, 2015, adamianis uflebebis swavlebisa da monitoringis centri, bmuli: https://emc.org.ge/2015/11/26/interviu-mirtag-asadovtan/
35. sazogadoebis ganwyoba saqarTveloSi 2015 wlis aprilis kvlevis Sedegebi Catarebuli NDIis dakveTiT CRRCsaqarTvelos mier, 2015, NDI & CRRC, slaidi 58, bmuli: http://primetimenews.ge/wp-content/uploads/2015/05/NDI-Geor-gia_April-2015-Poll_Public-Issues_GEO_VF.pdf
36. „saministro iTxovda, saerTaSoriso kvlevebi qarTulad ar gasajaroebuliyo“, 2012, netgazeTi, bmuli: http://netgazeti.ge/opinion/14319/
37. samoqalaqo Tanasworobisa da integraciis saxelmwifo strategiisa da 20152020ww. samoqmedo gegmis damtkicebis Sesaxeb, 2015, saqarTvelos mTavrobis gankarguleba, saqarTvelos sakanonmdeblo macne, bmuli: https://matsne.gov.ge/ka/document/view/2958879
38. samoqalaqo platformaSi „ara fobias!“ Semavali organizaciebis gancxadeba, 2015, mediis ganviTarebis fondi, bmuli: http://mdfgeorgia.ge/geo/view_statements/215
39. saqarTvelos mosaxleobis 2002 wlis pirveli erovnuli sayovelTao aRweris Sedegebi. tomi I. cxrili 28, saqarTvelos statistikis samsaxuri, gv. 132
40. saqarTvelo: mniSvnelovani progresis miuxedavad, erovnuli umciresobebi kvlavac marginalizebulebi arian, xolo religiaTaSorisi daZabuloba izrdeba – naTqvamia evropis sabWos axal angariSSi, 2016, Council of Europe.
41. saqarTvelos saxalxo damcvelis angariSi saqarTveloSi adamianis uflebaTa da TavisuflebaTa dacvis mdgomareobis Sesaxeb, 2014, saqarTvelos saxalxo damcveli, bmuli: http://www.ombudsman.ge/uploads/other/3/3509.pdf
42. saqarTvelos saxalxo damcvelis angariSi saqarTveloSi adamianis uflebaTa da TavisuflebaTa dacvis mdgomareobis Sesaxeb, 2015, saqarTvelos saxalxo damcveli, bmuli: http://www.ombudsman.ge/uploads/other/3/3891.pdf
43. saqarTvelos saxelmwifos religiuri politikis ganviTarebis strategia, 2015, religiis sakiTxTa saxelmwifo saagento, bmuli: http://religion.geo.gov.ge/geo/document/saqartvelos-saxelmtsifos-religiuri-politikis
44. saxelmZRvanelo rekomendaciebi terorizmis sakiTxebis gaSuqebisTvis, 2015, mediis ganviTarebis fondi, bmuli: http://www.mdfgeorgia.ge/geo/view_news/403
45. sekularizmis krizisi da loialoba dominanti jgufebis mimarT, 2013w., adamianis uflebebis swavlebisa da monitoringis centri, Tbilisi.
98
46. sergei lavrovi – „islamuri saxelmwifos~ mebrZolebi pankisis xeobas wvrTnebisTvis iyeneben, interpresniusi, 2016, bmuli: http://www.interpressnews.ge/ge/politika/363457-sergei-lavrovi-qislamuri-sakhelmtsifosq-mebrdzolebi-pankisis-kheo-bas-tsvrthnebisthvis-iyeneben.html?ar=A
47. siZulvilis enisa da diskriminaciuli gamoxatvis monitoringi qarTul mediaSi, 2013w., media ganviTarebis fondi, bmuli: https://www.osgf.ge/files/2013/publikaciebi%202013/Hate_Speech.pdf
48. siZulvilis ena qarTul mediaSi, 2014, gadacema „Tema“, Real TV, You-TubeVideo, bmuli: https://www.youtube.com/watch?v=AdKYsHzYo0s
49. skolebSi axali sagnis – `me da sazogadoeba” swavleba gadaido, edu.aris.ge, bmuli: http://edu.aris.ge/news/skolebshi-axali-sagnis-me-da-sazogadoeba-swavle-ba-gadaido.html
50. sokari, kompaniis Sesaxeb, bmuli: http://www.socar.ge/page.php?lang=ge&page=00
51. feriis gogonaTa muslimuri pansioni, moambe, 2016, saqarTvelos sazogadoebrivi mauwyebeli, bmuli: http://1tv.ge/ge/videos/view/161563.html
52. fondi, „Ria sazogadoeba saqarTvelo, mTavrobis gadawyvetilebiT, pankisis xeobis yvela soflis gazificireba moxdeba: http://ick.ge/articles/25975-i.html
53. Ss ministris moadgile qistebs – WkuiT Tu ar iqnebiT, agyriT xeobidan!, 2016, kaxeTis sainformacio centri, bmuli: http://ick.ge/articles/25511-i.html
54. „yvelaze idumali adgili, pankisis xeoba, nawili 1“, sxva rakursi gia jajaniZesTan, bmuli: https://www.youtube.com/watch?v=uQcJs68NtME
55. „yvelaze idumali adgili, pankisis xeoba, nawili 2“, sxva rakursi gia jajaniZesTan, bmuli: https://www.youtube.com/watch?v=DXHkWt-K9Mc
56. „cvlilebebi religiuri gaerTianebebis samarTlebriv statusTan dakavSirebiT“, HumanRights.Ge, bmuli: http://www.humanrights.ge/index.php?a=-main&pid=13892&lang=geo
57. Гарабей, М., Жолквер, Н., 2014, Чем ваххабиты отличаются от салафитов?, DWmadeforMinds.
58. Панкисский синдром. Специальный репортаж Ирины Куксенковой, 2016, Россия 24, YouTubeVideo, ссылка: https://www.youtube.com/watch?v=6BEirbUmk64
99
danarTi 1
100
101
pirveladi informaciis Segrovebisas moxda komunikacia Semdeg saxelmwifo uwyebebTan (Tbilisi):
– saqarTvelos ganaTlebisa da mecnierebis saministro (interviu)– ssip Sefasebisa da gamocdebis erovnuli centri (interviu)– maswavlebelTa profesiuli ganviTarebis erovnuli centri (in
terviu)– sportisa da axalgazrdobis saqmeTa saministro sportisa da ax
algazrdobis saqmeTa saministro saqarTvelos sportisa da axalgazrdobis saqmeTa saministro (interviu)
– saqarTvelos Serigebisa da samoqalaqo Tanasworobis sakiTxebSi saxelmwifo ministris aparati regionuli ganviTarebisa da infrastruqturis saministro (interviu)
– saqarTvelos regionuli ganviTarebisa da infrastruqturis saministro (werili)
– saqarTvelos saxalxo damcvelis aparati (interviu)– saqarTvelos Sromis, janmrTelobis da socialuri dacvis samin
istro (werili)– saqarTvelos sasjelaRsrulebisa da probaciis saministro (wer
ili)– religiis sakiTxTa saxelmwifo saagento (interviu)– q. Tbilisis municipalitetis sakrebulo (interviu)
adgilobriv arasamTavrobo organizaciebTan (Tbilisi):– samoqalaqo integraciisa da erovnebaTaSorisi urTierTobebis
centri (interviu)– tolerantobis da mravalferovnebis centri (interviu)– samoqalaqo integraciis fondi (interviu)– mSvidobis, demokratiis da ganviTarebis kavkasiuri instituti
(interviu)– axalgazrdobis ganviTarebis akademia (interviu)– adamianis uflebebis swavlebisa da monitoringis centri (inter
viu)– saqarTvelos usafrTxoebisa da ganviTarebis centri (interviu)
saerTaSoriso organizaciebis adgilobriv warmomadgenlobebTan (Tbilisi):
– umciresobaTa sakiTxebis evropuli centris regionuli warmomadgenloba (interviu)
102
damoukidebel eqspertebTan (Tbilisi):– mamuka areSiZe (interviu)
religiur gaerTianebebTan (Tbilisi):– sruliad saqarTvelos muslimTa sammarTvelo (interviu)– saqarTvelos marTlmadidebeli eklesia (interviu)savele samuSaoebi ganxorcielda saqarTvelos 3 regionSi – qve
moqarTli (marneuli), pankisi, aWara (q. baTumi, q. qobuleTi, sofeli axalSeni, sofeli Suaxevi, sofeli qeda); agreTve, zemo foniWalaSi (ekuTvnis q. Tbiliss).
q. marneulSi (qvemoqarTli) Sexvedrebi Sedga Semdeg saxelmwifo uwyebebSi:
– marneulis municipalitetis gamgeoba (interviu)– qalaq marneulis saganmanaTleblo resurscentri (interviu)– №3 qarTuli skola (interviu)– zurab Jvanias saxelobis saxelmwifo administrirebis skolis
marneulis regionuli saswavlo centri (interviu)– q. marneulis azerbaijanuli skola (interviu)
Semdeg arasamTavrobo organizaciebTan:– azerbaijanis kulturis centri (interviu)– Cais saxli (interviu)– marneulis demokrat qalTa sazogadoeba (interviu)– samoqalaqo integraciis fondi (interviu)– marneulis axalgazrduli centri (interviu)– azerbaijanis kulturis saxli (interviu)
Semdeg saerTaSoriso organizaciebTan:– marneulis demokratiuli CarTulobis centri (USAIDis marneu
lis ofisi) (interviu)
Semdeg religiur dawesebulebebSi:– marneulis imam huseinis meCeTi (interviu)– marneulis imam alis meCeTi (interviu)– Sexvedra aseve Sedga marneulSi mcxovrebi azerbaijanuli Temis
warmomadgenelTan: jeihun muhamed alisTan (interviu)– sofel zemo foniWalaSi Sedga Sexvedra adgilobrivi samoqalaqo
sazogadoebis warmomadgenelTan – firdousi jafarovTan (interviu)
103
pankisis xeobaSi Sedga Sexvedrebi Semdeg uwyebebSi/pirebTan:– pankisis xeobis sofel duisSi municipalitetis gamgeblis warmo
madgeneli (interviu)– musa goderZiSvili – salafituri jamaaTis presspikeri (inter
viu)– skola sofel duisSi (interviu)– pankisis uxucesTa sabWo (interviu)– sunituri meCeTis imamTan (interviu)
Semdeg arasamTavrobo organizaciebTan:– kaxeTis regionuli ganviTarebis fondi (interviu)– samoqalaqo aqtivobis fondi (interviu)
aWaris regionSi Sexvedrebi Sedga Semdeg pirebTan:
q. baTumSi:– gazeT „baTumelebis“ mTavari redaqtorTan (interviu)– media palitris JurnalistTan (interviu)– SoTa rusTavelis saxelmwifo universitetis profesorTan (in
terviu)– `qarTvel muslimTa kavSiris“ xelmZRvanelTan (interviu)– USAID-is adgilobrivi ofisis warmomadgenelTan (interviu)– dasavleT saqarTvelos muftTan da mis moadgilesTan (interviu)– xulos muftTan (interviu)
sofel axalSenSi:– adgilobrivi meCeTis imamTan (interviu)
sofel SuaxevSi:– adgilobrivi meCeTis imamTan (interviu)
q. qobuleTSi:– adgilobrivi pansionatis xojasTan (interviu)
104
islami saqarTveloSi: politika da integracia
kvlevis angariSi
2016
aaip `kulturul urTierTobaTa centri – kavkasiuri saxli~ Tbilisi, galaktionis q. #20