Witam Państwa na wykładzie z MAKROEKONOMII II, :)…

1

Warunkiem dopuszczenia do egzaminu jest zaliczenie ćwi-czeń. ABY ZALICZYĆ ĆWICZENIA, musicie Państwo na ćwi- czeniach i na KOLOKWIUM zdobyć odpowiednią liczbę punktów.

2

Reguły gry (MAKRO II na studiach dziennych SGH)

1. Aby zaliczyć semestr, wystarczy zebrać 50 ze 100 możliwych do zdobycia punktów.

100 punktów można zarobić, pisząc sprawdzian z wykładu i literatury, czyli tzw. kolokwium. Punkty czekają na Państwa rów-nież na ćwiczeniach. Prowadzący rozdaje je np. za: a/ celne wypo-wiedzi, b/ odpowiedzi na pytania, c/ rozwiązywanie zadań. Punkty przeliczane są na oceny zaliczeniowe wedle takiej oto tabeli:

3

Punkty Ocena

<50 - 70) 3 – 3,5

<70- 90) 4 – 4,5

Ponad 90 5 – 5,5

2. Zdobywaszy zaliczenie, można przystąpić do egzaminu…

ABY ZDAĆ EGZAMIN, wystarczy zdobyć 50 punktów (do wzięcia jest znowu 100 punktów). Przelicza się je na ocenę wedle tej samej tabeli.

W części ustnej egzaminu, która ma formę krótkiej roz-mowy, biorą udział studenci chcący poprawić swą ocenę (np. z 4 na 5). W wyniku tej rozmowy ocena może zostać podwyższona lub ob-niżona.

4

ŹRÓDŁA WIEDZY:

1. WYKŁAD

5

ŹRÓDŁA WIEDZY:

1. WYKŁAD

2. ĆWICZENIA

6

ŹRÓDŁA WIEDZY:

1. WYKŁAD

2. ĆWICZENIA

3. SERWIS INTERNETOWY www.podstawyekonomii.pl/makroekonomia2/

O konstrukcji serwisu

7

8

9

10

11

UWAGA!

Do kolokwium i do egzaminu obowiązuje znajomość CAŁEGO skryptu internetowego i – dodatkowo - INFORMACJI PRZEKA-ZANYCH LUB WSKAZANYCH NA WYKŁADZIE.

12

13

14

RACHUNKI MAKROEKONOMICZNE

15

Pamiętacie podział ekonomii na MIKROEKONOMIĘ i MAKRO-EKONOMIĘ?

MIKROEKONOMIA zajmuje się gospodarowaniem jednostek lub niewielkich grup jednostek (konsumentów, producentów, instytucji państwowych).

MAKROEKONOMIA zajmuje się zachowaniem całej gospodarki.

16

Pamiętacie podział ekonomii na MIKROEKONOMIĘ i MAKRO-EKONOMIĘ?

MIKROEKONOMIA zajmuje się gospodarowaniem jednostek lub niewielkich grup jednostek (konsumentów, producentów, instytucji państwowych). MAKROEKONOMIA zajmuje się zachowaniem całej gospodarki.

KOMENTARZ:

Ten podział jest UMOWNY (np. czy analiza przemysłu w woj. Pod-laskim należy do makroekonomii?).

W dodatku to, jak zachowują się zmienne makroekonomiczne, zależy m. in. od zachowań pojedynczych konsumentow i inwesto-rów. Makroekonomiści są zatem zainteresowani także MIKRO-EKONOMICZNYMI PODSTAWAMI MAKROEKONOMII (ang. microfoundations).

17

1. „WYDATKOWA”, „DOCHODOWA” I „PRODUKCYJNA” METODA LICZENIA PKB.

1.1. PKB SUMĄ WYDATKÓW NA DOBRA FINALNE.

Aby obliczyć wynik rocznej pracy społeczeństwa w gospodarce otwartej, sumujemy roczne wydatki na nowe dobra finalne. To się nazywa WYDATKOWA METODA (ang. expenditure approach) liczenia PKB. Chodzi o: wydatki konsumentów na konsumpcję, C, wydatki firm na inwestycje, I, wydatki państwa na zakup dóbr, G, wydatki zagranicy na dobra wytworzone w naszym kraju, X. Pomniejszona o zakupy dóbr zagranicznych (import, Z) suma tych wydatków stanowi produkt krajowy brut-to (PKB, Y).

Y = C + I + G + X - Z.

18

1.2. PKB SUMĄ DOCHODÓW CZYNNIKÓW PRODUKCJI

W danym okresie suma wartości kupionych przez konsumentów, firmy, państwo i zagranicę nowych dóbr finalnych równa się sumie dochodów właścicieli czynników użytych w celu wyprodu-kowania tych dóbr. A zatem PKB można również obliczyć, sumu-jąc te dochody. To się nazywa DOCHODOWA METODA (ang. income approach) liczenia PKB.

Oto jej uzasadnienie.

19Roczny utarg producentów dóbr finalnych składa się z:

1. zysku właścicieli kapitału rzeczowego;

2. płac pracowników;

3. kosztów rzeczowych.

Te koszty rzeczowe stanowią utarg producentów dóbr pośrednich „pierwszego rzędu”, potrzebnych do wytworzenia dóbr final-nych.

Jednak utarg ten również składa się z: 1. zysku właścicieli kapitału rzeczowego; 2. płac zatrudnionych pracowników; 3. kosztów rzeczowych,

czyli utargu producentów dóbr pośrednich „drugiego rzędu”, zu-żywanych do produkcji dóbr pośrednich „pierwszego rzędu”. Także ten utarg składa się z zysku, płac i kosztów rzeczowych „trzeciego rzędu”. Itd.

20

Posuwając się „w głąb” procesu produkcji dowolnego dobra fi-nalnego, odkrywamy w końcu, że producent dóbr pośrednich kolejnego rzędu nie zużywa dóbr pośrednich. Wartość tych dóbr pośrednich „ostatniego rzędu” w całości składa się z dochodów właścicieli czynników.

21

W EFEKCIE KAŻDA CZĄSTKA WARTOŚCI DÓBR FINAL-NYCH JEST ZYSKIEM, PŁACĄ LUB WYNAGRODZENIEM WŁAŚCICIELI DÓBR POŚREDNICH OSTATNIEGO RZĘDU, CZYLI BOGACTW NATURALNYCH (ZIEMI).

22

Każda cząstka wartości dóbr finalnych jest zyskiem, płacą, czyli wynagrodzeniem pracy lub wynagrodzeniem właścicieli dóbr pośrednich ostatniego rzędu, czyli bogactw naturalnych (ziemi).

U P D F

Z P UPDP1

Z P UPDP2

Z P UPDP3

Z P UPDPO

gdzie:

UPDF - utarg producenta dobra finalnego. Z – zysk. P – płace. UPDP1 - utarg producentów dóbr pośrednich „pierwszego rzędu”. UPDP2 - utarg producentów dóbr pośrednich „drugiego rzędu”. UPDP3 - utarg producentów dóbr pośrednich „trzeciego rzędu”. UPDP0 - utarg producentów dóbr pośrednich „ostatniego rzędu”, czyli bogactw naturalnych (ziemi).

.........

Z P

23

1.3. PKB SUMĄ WARTOŚCI DODANEJ W GOSPODARCE.

PKB można także obliczyć metodą produkcyjną (ang. production approach), sumując powstającą w gospodarce wartość dodaną (ang. value added).

WARTOŚĆ DODANA jest różnicą wartości sprzedanych dóbr i kosztu kupionych w celu ich wyprodukowania dóbr pośrednich.

Na rysunku tworzonej przez kolejnych producentów war-tości dodanej odpowiadają zsumowane zysk i płace powstające przy produkcji, kolejno, dóbr finalnych, dóbr pośrednich pierwsze-go rzędu, dóbr pośrednich drugiego rzędu itd. Ponieważ utarg pro-ducentów dóbr pośrednich ostatniego rzędu, UPDPO, składa się wy-łącznie z wartości dodanej, to suma wartości wytworzonych na ry-sunku dóbr finalnych jest równa sumie wartości dodanej powstałej w trakcie tego procesu produkcyjnego.

UPDF

Z P UPDP1

Z P UPDP2

Z P UPDP3

Z P UPDPO

.........

Z P

24

2. PKB A DOBROBYT SPOŁECZNY.

Y = C + I + G + X - Z.

Wynik obliczeń PKB ma DWA podstawowe zastosowania:

PO PIERWSZE, PKB jest wykorzystywany jako MIARA EFEK-TÓW PRACY SPOŁECZEŃSTWA uzyskanych w pewnym okre-sie.

PO DRUGIE, PKB jest MIARĄ POZIOMU ŻYCIA SPOŁE-CZEŃSTWA (czyli poziomu jego „DOBROBYTU”, ang. welfa-re) .

Przydatność PKB w obu tych zastosowań jest krytyko-wana.

25

2.1. WADY PPRODUKTU KRAJOWEGO BRUTTO (PKB)

PKB MIARĄ EFEKTÓW PRACY SPOŁECZEŃST-WA

Np. PKB nie uwzględnia produkcji dóbr finalnych w „szarej strefie” i w gospodarstwach domowych.

PKB MIARĄ POZIOMU ŻYCIA („DOBROBYTU”, ANG. WELFARE) SPOŁECZEŃSTWA

PKB nie uwzględnia wielu zjawisk, od których zależy poziom ży-cia społeczeństwa (np. bezpieczeństwa, negatywnych i pozytyw-nych efektów zewnętrznych, ilości czasu wolnego).

26

Przyjrzyjmy się teraz najbardziej znanemu spośród innych niż PKB mierników dobrobytu społecznego, czyli WSKAŹNIKOWI ROZWOJU SPOŁECZNEGO (ang. Human Development Index, HDI).

27

WSKAŹNIK ROZWOJU SPOŁECZNEGO (ang. Human Develop-ment Index, HDI) Programu Narodów Zjednoczonych ds. Rozwoju (ang. United Nations Development Programme, UNDP)

HDI ma mierzyć SZANSE JEDNOSTEK REALIZACJI ICH WRODZONYCH MOŻLIWOŚCI.

Zdaniem twórców HDI szanse te zależą nie tylko od PO-ZIOMU DOCHODÓW, lecz także od wielu innych okoliczności, spośród których – arbitralnie – uwzględniają oni ZDROWIE i WYKSZTAŁCENIE.

2.2. WSKAŹNIK ROZWOJU SPOŁECZNEGO

28

Otóż HDI jest ŚREDNIĄ WAŻONĄ TRZECH MIERNIKÓW, KTÓRE DOTYCZĄ ZDROWIA, EDUKACJI I DOCHODÓW PER CAPITA.

MIARĄ POZIOMU ZDROWIA jest wskaźnik przeciętnej długości życia (ang. life expectancy index, LEI), obliczany zgodnie ze wzo-rem:

LEI = (LE-25)/(85-25).

29

Otóż HDI jest ŚREDNIĄ WAŻONĄ TRZECH MIERNIKÓW, KTÓRE DOTYCZĄ ZDROWIA, EDUKACJI I DOCHODÓW PER CAPITA.

MIARĄ POZIOMU EDUKACJI jest wskaźnik edukacji (ang. edu-cation index, EI), obliczany zgodnie ze wzorem:

EI=⅔•odsetek osób dorosłych potrafiących czytać i pisać + ⅓•odsetek dzieci w wieku szkolnym objętych formalną edukacją).

30

Otóż HDI jest ŚREDNIĄ WAŻONĄ TRZECH MIERNIKÓW, KTÓRE DOTYCZĄ ZDROWIA, EDUKACJI I DOCHODÓW PER CAPITA.

MIARĄ POZIOMU DOCHODÓW jest wskaźnik dochodów (ang. income index, II), obliczany zgodnie ze wzorem:

II = [log(GDP per capita PPP $)-log(100)]/[log(40 000)-log(100)].

31

Konstrukcja trzech mierników cząstkowych HDI sprawia, że ich wartości zawierają się między 0 a 1. Wagi przypisywane tym mier-nikom wynoszą po ⅓, co powoduje, że również syntetyczny HDI należy do przedziału <0; 1>.

32

Np., w 2002 r. w Polsce przeciętne dalsze trwanie życia osoby w wieku 0 lat wynosiło 73,8 lat, wskaźnik alfabetyzacji był równy 99,7%, a wskaźnik skolaryzacji - 90,0%, PKB per capita PPP wy-nosił 10560 USD.

W efekcie syntetyczny wskaźnik HDI był równy 0,85, co dawało Polsce 37 miejsce na 177 krajów świata objętych badaniem (o 13 pozycji lepiej niż w rankingu wg PKB PPP per capita). (Pierw-sze trzy miejsca zajmowały: Norwegia, Szwecja i Australia).

33

Zauważ, że jedną z cech HDI jest podporządkowanie konstrukcji cząstkowego wskaźnika dochodów (i tylko jego) idei malejących przychodów. Jest ono skutkiem użycia w odpowiednim wzorze lo-garytmów poziomów dochodu per capita.

34

II = [log(GDP per capita PPP $)-log(100)]/[log(40 000)-log(100)].

35

Ranking społeczeństw wg kryterium poziomu HDI odznacza się bardzo wysoką korelacją z rankingiem społeczeństw wg poziomu PKB per capita.

Jednak np. kraje realnego socjalizmu mają zaskakująco wysoki poziom HDI, czego przyczyną jest względnie rozwinięta oś-wiata i służba zdrowia w tych krajach (np. w 2001 r. Kuba i Ukra-ina zajmowały odpowiednio 52 i 75 miejsce na świecie w hierarchii HDI oraz 90 i 98 miejsce w hierarchii PKB per capita).

Odwrotnie jest m. in. w przypadku niektórych eksporte-rów ropy naftowej (np. Kuwejt, Arabia Saudyjska).

36

3. PRZYPŁYWY I ODPŁYWY (ang. injections, leakages).

Jak wiemy, zsumowawszy wynagrodzenia właścicieli czynników, powstałe przy produkcji dóbr finalnych i dóbr pośrednich, Y2, potrzebnych do produkcji dobr finalnych, otrzymamy wartość dóbr finalnych powstałych w tym okresie, Y1 :

Y1=Y2.

Obrazem powstawania i podziału PKB na dochody właścicieli czynników produkcji jest model RUCHU OKRĘŻNEGO WY-DATKÓW I DOCHODÓW W GOSPODARCE.

37

3.1. RUCH OKRĘŻNY WYDATKÓW I DOCHODÓW W GOSPO- DARCE.

X I

PRZEDSIĘBIORSTWA

GOSPODARSTWA DOMOWE

Yd = Y2 - NT Y2

PAŃSTWO

G

NT=Td–B

Z S

C Y1 = C+I+G+X-Z

OZNACZENIA: C – wydatki na konsumpcyjne dobra finalne; S – oszczędności; Z – import; X – eksport; I – inwestycje; Td – podatki bezpośrednie; G – wydatki państwa

na zakup dóbr; B – zasiłki wypłacane przez państwo; (NT = Td – B) – po-

datki netto; Y1 – suma wydatków na dobra wchodzące w skład PKB; Y2 –

równa wydatkom na dobra wchodzące w skład PKB suma dochodów właści-cieli czynników; Yd – dochód do dyspozycji gospodarstw domowych.

38

S E K T O R P R Y W A T N Y Dochód ze sprzedaży czynników (Y2=Y1) gospodarstwa domowe przeznacza-ją na podatki netto (NT), na konsumpcje dóbr krajowych (C) – import (Z) i NA OSZCZĘDNOŚCI (S).

Zakładam, że inwestycje (I) są finansowane oszczędnościami (S), za pośrednictwem systemu finansowego.

S E K T O R P U B L I C Z N YPaństwo podatkami bezpośrednimi (Td) i pośrednimi (Te) zabiera właścicie-

lom czynników część ich dochodów. (Zakładam, że państwo nie ma docho-dów z własności, D=0, i że podatki pośrednie są równe zeru, Te=0).

Państwo kupuje dobra wytworzone przez firmy (G) i rozdaje pie-niądze zasiłkami (B). (Zasiłki są wypłacane tylko gospodarstwom domowym; NT=Td-B to podatki netto, NT=t·Y, gdzie „t” to stopa opodatkowania netto).

Z A G R A N I C AZagranica kupuje dobra w naszym kraju; to jest eksport (X). Także my ku-pujemy dobra za granicą; to jest import (Z). (Zakładam, że import dotyczy tylko dóbr konsumpcyjnych; Z=KSI·Y, gdzie KSI to krańcowa skłonność do importu).

X I

PRZEDSIĘBIORSTWA

GOSPODARSTWA DOMOWE

Yd = Y2 - NT Y2

PAŃSTWO

G

NT=Td–B

Z S C Y1 = C+I+G+X-Z

39

1. Konsumenci nie wydają całych dochodów na konsumpcję dóbr wytworzonych w kraju...

ODPŁYWY Z RUCHU OKRĘŻNEGO – dochody gospodarstw do-mowych, które nie są wydawane na krajowe dobra konsumpcyjne.

2. Produkty finalne od przedsiębiorstw kupują nie tylko gospodars-twa domowe za dochody ze sprzedaży czynników...

PRZYPŁYWY DO RUCHU OKRĘŻNEGO - dochody przedsię-biorstw, które nie są wydatkami gospodarstw domowych sfinanso-wanymi dzięki sprzedaży czynników.

X I

PRZEDSIĘBIORSTWA

GOSPODARSTWA DOMOWE

Yd = Y2 - NT Y2

PAŃSTWO

G

NT=Td–B

Z S C Y1 = C+I+G+X-Z

40

X I

PRZEDSIĘBIORSTWA

GOSPODARSTWA DOMOWE

Yd = Y2 - NT Y2

PAŃSTWO

G

NT=Td–B

Z S C Y1 = C+I+G+X-Z

ODPŁYWY: oszczędności (S), podatki netto (Td-B), import (Z).

PRZYPŁYWY: inwestycje (I), wydatki państwa na dobra (G), eksport (X). Oczywiście istnieją inne odpływy (np. wysyłane do ojczyzny zarob-ki gastarbeiterów pracujących w naszym kraju) i przypływy (np. przesyłane do kraju zyski zagranicznych filii naszych firm). Pomi-jamy je, chcąc uprościć analizę.

41

Z naszego modelu ruchu okrężnego wynika, że odpływy ZAWSZE równają się przypływom. Przecież:

(1) Y1= C + I + G + X – Z.

(2) Y1 = Y2. → I + G + X = S + NT + Z.

(3) Y2 = S + C + NT.  

X I

PRZEDSIĘBIORSTWA

GOSPODARSTWA DOMOWE

Yd = Y2 - NT Y2

PAŃSTWO

G

NT=Td–B

Z S C Y1 = C+I+G+X-Z

3.2. RÓWNOŚĆ PRZYPŁYWÓW I ODPŁYWÓW.

42

W modelu ruchu okrężnego odpływy ZAWSZE równają się przypły-wom:

(1) Y1= C + I + G + X – Z.

(2) Y1 = Y2. → I + G + X = S + NT + Z.

(3) Y2 = S + C + NT.  Natomiast w modelu keynesowskim w stanie krótkookresowej

nierównowagi gospodarki suma planowanych wydatków: Ipl + Gpl +

Xpl MOŻE różnić się od sumy planowanych dochodów: Spl + NTpl +

Zpl. (Ludzie chcą wydać mniej lub więcej, niż wynoszą ich dochody).

Faktyczne inwestycje, I, i oszczędności, S, różnią się wtedy od plano-wanych, Ipl i Spl, co zapewnia równość odpływów i przypływów.

43

4. ZASTOSOWANIA RÓWNANIA: I + G + X = S + NT + Z.

Z równości odpływów i przypływów, I+G+X=S+NT+Z, wynikają ważne wnioski, dotyczące stosunku wielkości występujących w nim zmiennych, czyli STRUKTURY GOSPODARKI. Umożliwiają one interpretację tego, co dzieje się w gospodarce.

44

4.1. BILANS WYDATKÓW I DOCHODÓW SEKTORA PRYWAT-NEGO, SEKTORA PUBLICZNEGO I ZAGRANICY.  

I + G + X = S + NT + Z (S – I) = (G – NT) + (X – Z) (1)

 

Posługując się nawiasami, pogrupowałem zmienne w pary. Oto ich interpretacja:

(G–NT) – różnica wydatków publicznych i wpływów z opodatkowa-nia netto (stan budżetu państwa).

(X–Z) - różnica eksportu i importu (stan bilansu handlowego).

(S–I) – różnica dochodów i wydatków sektora prywatnego.

45 

DYGRESJA

(S–I) – różnica dochodów i wydatków sektora prywatnego. Co to znaczy?

Y2=C+S+NT to dochody sektora prywatnego (ich podział opisuje dolna część modelu ruchu okrężnego).

C+I+NT to wydatki sektora prywatnego (raz jeszcze przyjrzyj się modelowi ruchu okrężnego...).

Zatem różnica dochodów i wydatków sektora prywatnego równa się:

(C+S+NT) - (C+I+NT) = (S-I).

KONIEC DYGRESJI

X I

PRZEDSIĘBIORSTWA

GOSPODARSTWA DOMOWE

Yd = Y2 - NT Y2

PAŃSTWO

G

NT=Td–B

Z S C Y1 = C+I+G+X-Z

46

Czego dowiadujemy się z równania (1):

(S – I) = (G – NT) + (X – Z)?

Otóż ewentualnej nadwyżce dochodów nad wydatkami sektora pry-watnego (S-I) nad jego wydatkami ODPOWIADA nadwyżka wydatków sektora publicznego i (lub) zagranicy nad ich dochodami. To ustalenie pozwala lepiej zrozumieć procesy zachodzące w gospo-darce (zob. następne slajdy).

47Informacji o zmiennych z równania (S–I)=(G–NT)+(X–Z) dostar-czają krajowe systemy rachunkowości społecznej (ang. national in-come accounts). Oto przykład z 1999 r.; poszczególne wielkości wy-rażono w % PKB:

- - -

-

-

-

G-NT

Np. pomyśl o Irlandii. Co właściwie działo się tu z nadwyż-ką dochodów sektorów prywatnego i publicznego nad ich wydat-kami?

48

A co powiesz o Francji i Hiszpanii? Jak kraje te finansowały deficyt budżetowy?

- --

-

-

-

G-NT

49

Jednak np. Portugalia i Grecja finansują deficyt budżetu środkami zagranicznymi...

- --

-

-

-

G-NT

50

Zaś Stany Zjednoczone, które również są dłużnikiem świa-taA, mają nadwyżkę, nie deficyt budżetu. Środki zagraniczne służą tu finansowaniu nadwyżki prywatnych inwestycji nad oszczędnoś-ciami obywateli. --------A Z-X>0; zatem amerykański deficyt handlowy jest finansowany m. in. emisją krajo-wych papierów wartościowych dla zagranicy.

- --

-

-

-

G-NT

51

 

4.2. OD CZEGO ZALEŻY WIELKOŚĆ INWESTYCJI W KRA-JU?  

I + G + X = S + NT + Z

→S + (NT – G) = (X – Z) + I. (2)

Czego dowiadujemy się o gospodarce z równania (2)? Otóż, okazuje się, że wielkość inwestycji w kraju, I, zależy od wielkości tzw. osz-czędności narodowych [S+(NT–G)] i salda bilansu handlowego (X–Z).

52

S + (NT – G) = (X – Z) + I.

To zaskakujące: poprawie bilansu handlowego (X-Z) – PRZY STAŁYCH OSZCZĘDNOŚCIACH NARODOWYCH, S+(NT–G) – towarzyszy zmniejszenie się inwestycji prywatnych, I.

Natomiast pogorszeniu się bilansu handlowego – PRZY STAŁYCH OSZCZĘDNOŚCIACH NARODOWYCH – towarzyszy zwiększenie się prywatnych inwestycji. JAK TO MOŻLIWE?

53

S + (NT – G) = (X – Z) + I.

Otóż np. pogorszenie się bilansu handlowego oznacza: 1. spadek eksportu, X, i (lub) 2. wzrost importu, Z.

Ad. 1. Mniej niż do tej pory naszych oszczędności narodowych [S+(NT–G)] ucieka za granicę, finansując naszą nadwyżkę bilansu handlowego. Pozostając w kraju, te oszczędności powodują wzrost zapasów lub wzrost prywatnych inwestycji produkcyjnych (czyli wzrost inwestycji, I).A

Ad. 2. Większa niż do tej pory część oszczędności narodowych [S+(NT–G)] zagranicy przybywa do kraju, finansując nasz rosnący deficyt bilansu handlowego, a „przy okazji” także rosnące inwes-tycje sektora prywatnego.B

-------------------------

A Gdyby te krajowe oszczędności finansowały wydatki państwa, oszczędności narodowe – wbrew założeniu – nie byłyby stałe, lecz zmniejszyłyby się.

B Gdyby te zagraniczne oszczędności finansowały wydatki państwa, oszczęd-ności narodowe – wbrew założeniu – nie byłyby stałe, lecz zmniejszyłyby się.

54

4.3. ZWIĄZEK PRZYCZYNOWY A ZALEŻNOŚĆ STRUK-TURALNA.

Nie należy mylić zależności strukturalnej, która dotyczy względnej wielkości zmiennych, ze związkiem przyczynowym tych zmiennych. Powiedzmy, że:

0 < (S – I) = (G – NT) + (X – Z).

Otóż do takiej sytuacji mogło dojść na różne sposoby...

1. Być może, w tym okresie państwo i (lub) zagranica wydawały więcej niż wynosiły ich dochody i ta nadwyżka tworzyła nadwyżkę dochodów sektora prywatnego nad jego wydatkami.

(S – I) = (G – NT) + (X – Z),

2. A może sektor prywatny oszczędzał więcej niż wydawał. To te jego oszczędności, np. pożyczone, umożliwiły państwu i (lub) zagranicy wydawanie więcej niz wynosiły ich dochody.

(S – I) = (G – NT) + (X – Z).

Innymi słowy, za równaniem: (S – I) = (G – NT) + (X – Z) mogą się kryć różne zależności przyczynowe.

55

Mechaniczne posługiwanie się równaniem przypływów i odpływów skutkuje błędami.

I + G + X = S + NT + Z

I = S + NT – G + Z – X. (3)

Czyżby zwiększenie podatków, NT, o 1 mld zł powodowało wzrost inwestycji o 1 mld zł? Wszak: I=S+NT–G+Z–X?

Zwolennik takiego poglądu zakłada, że wzrost podatków NT o 1 mld nie zmieni innych niż inwestycje, I, przypływów i odpływów. Tymczasem popatrzmy na równanie (3) i obraz ruchu okrężnego...

56

  I = S + NT – G + Z – X. (3)

Analiza równania (3) i rysunku ujawnia, że wzrost NT może skutko-wać np. takim samym wzrostem G (bez zmiany I) lub równym co do wielkości bezwzględnej spadkiem S (znowu bez zmiany I). W obu przypadkach równanie: I=S+NT–G+Z– X pozostanie prawdziwe, a inwestycje się nie zwiększą.

X I

PRZEDSIĘBIORSTWA

GOSPODARSTWA DOMOWE

Yd = Y2 - NT Y2

PAŃSTWO

G

NT=Td–B

Z S C Y1 = C+I+G+X-Z

57

DEFICYTY BLIŹNIACZE (ang. twin deficits) to występujące jedno-cześnie deficyt budżetowy i deficyt handlowy.

Dyskusje o przyczynach powstania deficytów bliźniaczych w USA w końcu XX w. dostarczają przykładu, wynikających z mylenia zależ-ności strukturalnej i związku przyczynowego, sporów, towarzyszą-cych wykorzystaniu równania przypływów i odpływów.

58

Dla jednych deficyt budżetowy w Stanach był przyczyną deficytu handlowego. Ich zdaniem zrównoważenie handlu zagranicznego wymagało usunięcia deficytu budżetowego. Wszak:

I + G + X = S + NT + Z

(X – Z) = (S – I) + (NT – G). (4)

A zatem im mniejsze (NT–G), tym – ceteris paribus – mniejsze (X–Z)!

59

Inni sądzili, że to spowodowany protekcjonizmem Europy i Japonii deficyt handlowy był przyczyną deficytu budżetowego. Wszak:

I + G + X = S + NT + Z

(NT - G) = -S + I + (X – Z). (5)

A zatem, im mniejsze (X-Z), tym – ceteris paribus – mniejsze (NT–G)!

60

Jeszcze inni uważali, że to niedostatek prywatnych oszczędności spowodował deficyt handlowy. Wszak:

I + G + X = S + NT + Z

(X – Z) = (S – I) + (NT – G). (6)

A zatem, im mniejsze (S – I), tym – ceteris paribus – mniejsze (X – Z)!

61

Kto ma rację w takich sporach, zależy od natury związków przyczy-nowych zmiennych z równania przypływów i odpływów (np. związ-ków (X–Z), (S–I) i (NT–G).

62

Otóż deficyt budżetowy [(NT–G)<0] rzeczywiście MOŻE być przyczyną deficytu handlowego [(X–Z)<0]. Np. ekspansywna polityka fiskalna i deficyt budżetowy mogą doprowadzić do zwięk-szenia się produkcji, Y, i – przy danej krańcowej skłonności do im-portu, KSI - importu, Z. Efektem może być deficyt bilansu handlo-wego.

Dla jednych deficyt budżetowy w Stanach był przyczyną deficytu handlowego. Wszak:

I + G + X = S + NT + Z

(X – Z) = (S – I) + (NT – G). (4)

A zatem im mniejsze (NT–G), tym – ceteris paribus – mniejsze (X–Z)!

63

Deficyt handlowy [(X - Z)<0] MOŻE okazać się przyczyną deficytu budżetowego [(NT – G) < 0]. Np. duży import, Z, może za-stępować produkcję krajową, Y, powodując zmniejszenie się wpły-wów z opodatkowania, NT (NT = t•Y), i – deficyt budżetu.

Inni sądzili, że to spowodowany protekcjonizmem Europy i Japonii deficyt handlowy był przyczyną deficytu budżetowego. Wszak:

I + G + X = S + NT + Z

(NT - G) = -S + I + (X – Z). (5)

A zatem, im mniejsze (X-Z), tym – ceteris paribus – mniejsze (NT–G)!

64

Jeszcze inni uważali, że to niedostatek prywatnych oszczędności spo-wodował deficyt handlowy. Wszak:

I + G + X = S + NT + Z

(X – Z) = (S – I) + (NT – G). (6)

A zatem, im mniejsze (S – I), tym – ceteris paribus – mniejsze (X – Z)!

Małe prywatne oszczędności [(S–I)<0] MOGĄ spowodować deficyt handlowy [(X-Z)<0]. Np. spadek oszczędności, S, może oznaczać du-żą konsumpcję, C, i duże: wydatki zagregowane, AE, produkcję, Y, i – import, Z. Efektem może być zatem deficyt bilansu handlowego.

OTO WNIOSEK: ABY USTALIĆ, KTO MA RACJĘ, TRZEBA ZBADAĆ ZACHOWANIE ODNOŚNYCH ZMIENNYCH. (NP. CZY NAPRAWDĘ KONSUMPCJA I IMPORT ROSŁY, POWO-DUJĄC POGORSZENIE SALDA BILANSU HANDLOWEGO?

65

5. INNE RACHUNKI MAKROEKONOMICZNE: BUDŻET PAŃSTWA I BILANS PŁATNICZY.

Dwa inne rachunki makroekonomiczne: BUDŻET PAŃSTWA i BILANS PŁATNICZY uzupełniają i uszczegóławiają informacje o przypływach i odpływach zawarte w modelu ruchu okrężnego.

66

BUDŻET PAŃSTWA uzupełnia i uszczegóławia informacje o wy-datkach, G, i dochodach państwa, NT, oraz pokazuje, jak finanso-wany jest ewentualny deficyt budżetowy.

BILANS PŁATNICZY uzupełnia i uszczegóławia infor-macje o transakcjach kraju z zagranicą X i Z oraz ujawnia sposób finansowania ewentualnego deficytu handlowego.

X I

PRZEDSIĘBIORSTWA

GOSPODARSTWA DOMOWE

Yd = Y2 - NT Y2

PAŃSTWO

G

NT=Td–B

Z S C Y1 = C+I+G+X-Z

BUDŻET PAŃSTWA

BILANS PŁATNICZY

67

5.1. BUDŻET PAŃSTWA.

Po pierwsze, budżet państwa uzupełnia i uszczegóławia informacje o wydatkach i dochodach państwa, G i NT.

68

1,9

26,6

69

Po drugie, budżet państwa pokazuje, jak finansowany jest ewentu-alny deficyt budżetowy.

Ogólnie, deficyt budżetowy może zostać pokryty długiem (lub – na krótką metę - sprzedażą majątku państwa). Państwo mo-że zadłużyć się w sektorze prywatnym lub za granicą albo samo u siebie, wykorzystując w tym celu państwowy BANK CENTRAL-NY: G – NT = DPS + DCB, gdzie: (G – NT) to deficyt budżetowy; DPS to zmiana stanu długu państwa u podmiotów sektora prywatnego i zagranicy; DCB to zmiana stanu długu państwa w banku centralnym.

70

1,9

26,6

71

5.2. BILANS PŁATNICZY.

BILANS PŁATNICZY uzupełnia i uszczegóławia informacje o transak-cjach kraju z zagranicą, w tym o transakcjach składających się na eksport i import oraz ujawnia sposób finansowania ewentualnego deficytu bilansu handlowego.

Ogólnie, BILANS PŁATNICZY stanowi rejestr transakcji kraju z zagranicą dokonanych w pewnym okresie. Transakcjom takim towarzy-szy przepływ pieniądza zagranicznego (wyjątkiem jest np.„strefa euro”).

72

STRUKTURA BILANSU PŁATNICZEGO.

Bilans płatniczy składa się z 3 części:

- RACHUNKU OBROTÓW BIEŻĄCYCH (ang. current account, CA),

- RACHUNKU OBROTÓW KAPITAŁOWYCH (ang. capital account, CP),

- RACHUNKU REZERW OFICJALNYCH (ang. official reserve account, OR).

73

RACHUNEK OBROTÓW BIEŻĄCYCH stanowi (W UPROSZCZENIU) rejestr transakcji kupna i sprzedaży dóbr zawartych w danym okresie przez podmioty krajowe i zagraniczne (CA = X – Z). Ich wynikiem jest popyt netto podmiotów zagranicznych na walutę krajową. Kiedy CA>0, więcej waluty zagranicznej przypływa niż odpływa do naszego kraju

74

RACHUNEK OBROTÓW KAPITAŁOWYCH rejestruje zmianę ZASO-BU NETTO AKTYWÓW ZAGRANICZNYCH, POSIADANYCH PRZEZ PODMIOTY KRAJOWE, F A. (Krajowe zasoby aktywów zagranicznych minus zagraniczne zasoby aktywów krajowych). Skutkiem tej zmiany jest popyt netto na pieniądz krajowy.

Np. kiedy CP>0, więcej waluty zagranicznej przypływa niż od-pływa do naszego kraju, czyli zagranica zwiększa posiadany zasób naszych aktywów, więc ZASÓB NETTO AKTYWÓW ZAGRANICZNYCH PO-SIADANYCH PRZEZ PODMIOTY KRAJOWE, F, maleje. (ΔF<0, to –ΔF >0 i CP = -ΔF). ---------------A F może oznaczać np. lokaty oszczędnościowe w bankach, papiery wartoś-ciowe, fabryki.

75

RACHUNEK REZERW OFICJALNYCH rejestruje transakcje banku centralnego dokonywane na rynku walutowym. Także one mogą skutkować popytem netto na pieniądz krajowy, który pow-staje w wyniku sprzedaży rezerw walutowych banku centralnego.

Np. kiedy OR>0, więcej waluty zagranicznej wypływa z banku centralnego niż do niego wpływa, co oznacza, że bank zmniejsza rezerwy walutowe, RES. (ΔRES<0, to –ΔRES>0 i OR = -ΔRES).

76

ZWIĄZKI RACHUNKU OBROTÓW BIEŻĄCYCH (CA), RA-CHUNKU OBROTÓW KAPITAŁOWYCH (CP) i RACHUNKU REZERW OFICJALNYCH (OR)

Konstrukcja bilansu płatniczego sprawia, że odpływ pieniądza za-granicznego z kraju na jednym z rachunków bilansu płatniczego powoduje równy mu przypływ pieniądza zagranicznego na pozos-tałych rachunkach.

Jedynym źródłem finansowania odpływu pieniądza na jednym rachunku jest więc przypływ pieniądza zagranicznego na innym rachunku. Z DEFINICJI saldo bilansu płatniczego wynosi zatem 0:

CA+CP+OR=0.

77

Skoro: CA+CP+OR=0, to: CA-ΔF-ΔRES=0, więc: X–Z=ΔF+ΔRES.

Równanie to opisuje sposób finansowania deficytu lub rozdyspono-wanie nadwyżki bilansu handlowego.

X–Z=ΔF+ΔRES

Np. deficyt bilansu handlowego bywa finansowany zmniej-szeniem się zasobu zagranicznych aktywów netto (np. zakup przez zagranicę krajowych obligacji) i (lub) zmniejszeniem się krajowych rezerw walutowych w banku centralnym.

Z kolei nadwyżka bilansu handlowego może sfinansować przyrost zasobu zagranicznych aktywów netto (np. kupno zagra-nicznych fabryk) i (lub) zasilić krajowe rezerwy walutowe w banku centralnym.

78CA + CP + OR = 0 CA = -CP - OR

Przyjrzyj się sposobowi finansowania deficytu obrotów bie-żących w różnych krajach. Pomyśl np. o Stanach Zjednoczonych...

79

RODZAJ TRANSAKCJI 2001A. RACHUNEK BIEŻĄCY -7 166Saldo płatności towarowych -11 675 Wpływy z eksportu towarówA 30 275 Wypłaty za import towarówA 41 950Saldo usług -976 Wpływy 3 988 Wypłaty 4 964Saldo dochodów -896 Wpływy 2 652 Wypłaty 3 548Saldo transferów bieżących 1 986 Wpływy 2 644 Wypłaty 658Saldo niesklasyfikowanych obrotów bieżącychB 4 395

B. OBROTY KAPITAŁOWE I FINANSOWE 2 980 Obroty kapitałoweC -1 Obroty finansowe 2 981 Inwestycje bezpośrednie - saldo 6 928 Inwestycje portfelowe - saldo 1 109 Pozostałe inwestycje – saldo -4 715 Pochodne instrumenty finansoweD -341

C. SALDO BŁĘDÓW I OPUSZCZEŃ 3 763RAZEM A-C -423

D. POZYCJE FINANSUJĄCE 423 Oficjalne aktywa rezerwowe 440 Kredyty z MFW 0 Exceptional financingE -17A Dane NBP dotyczą płatności rejestrowanych przez banki. Różnią się one od danych GUS, które powstają na podstawie dokumentacji celnej. BW przybliżeniu: saldo skupu i sprzedaży walut w kasach banków (transakcje bez klasyfikacji statystycznej bilansu płatniczego) plus saldo wpłat i podjęć z rachunków bankowych osób fizycznych. C Np. transakcje prawami własności patentów. DTransakcje instrumentami finansowymi, których cena zależy od cen innych instrumentów, towarów, wartości indeksów rynkowych.E

Transakcje sektora rządowego - restrukturyzacja zobowiązań.

Źródło: Dane NBP.

Bilans płatniczy w Polsce w 2001 r. (na dzień 31 grudnia, w mln dolarów)

80

5.3. ROLA BANKU CENTRALNEGO.

Przyjrzyjmy się jeszcze bankowi centralnemu... Uczestniczy on w finanso-waniu zarówno deficytu budżetowego, jak i deficytu bilansu handlowego.

Jak to działa? Odpowiem, wykorzystując uproszczony bilans banku centralnego.

Jedyne PASYWA (ZOBOWIĄZANIA) BANKU CENTRALNEGO stano-wi gotówka w obiegu, M.

AKTYWA BANKU CENTRALNEGO mogą przybrać dwie formy: państ-wowych papierów wartościowych (długu państwa, DCB) oraz rezerw walu-towych, RES.

Aktywa muszą się równać pasywom (ΔM = ΔDCB + ΔRES).

81

Kiedy bank centralny kupuje państwowe papiery wartościowe finansuje tym samym deficyt budżetowy. Natomiast sprzedając walutę zag-raniczną, bank centralny finansuje deficyt bilansu handlowego.

82ZRÓB TO SAM! Tak czy nie?1. PKB obliczony metodą dochodową równa się PKB obliczonemu metodą wydatkową, bo prędzej czy później przy produkcji dóbr pośrednich kolejnego rzędu zużywane są jakieś dobra finalne. 2. Przy tworzeniu cząstkowego miernika zdrowia używanego przy obliczaniu HDI wykorzystano ideę malejących przychodów. 3. Protekcjonizm Europy i Japonii może okazać się przyczyną defi-cytów bliźniaczych w Stanach Zjednoczonych. 4. Deficyt budżetowy może zostać sfinansowany np. za pomocą za-granicznych inwestycji bezpośrednich. 5. Deficyt bilansu handlowego może zostać sfinansowany np. za pomocą długu krajowego. 6. Na początku roku w Fantazji aktywa zagraniczne netto wynosiły 500. Oczekiwany poziom eksportu i importu był równy – odpo-wiednio 30 i 20. Bank centralny nie planował interwencji na rynku walutowym. W efekcie realizacji tych planów zasób aktywów za-granicznych netto w końcu roku zwiększył się o 20.

83Zrób to sam! Zadania

1. Pewną gospodarkę, która nie utrzymuje kontaktów z zagranicą w krótkim okresie charakteryzują takie dane: Cpl=0,8Yd; t=0,2; Ipl=12; Gpl=51. Produkcja wyniosła 150, nie ma zapasów. a) Ile wynosi wielkość produkcji odpowiadająca równowadze? b) Oblicz wszystkie przypływy i odpływy. c) W następnym okresie produkcja wyniosła 200 (ceteris paribus). Jeszcze raz wypełnij polecenie b).

842. Tablica zawiera informacje, które dotyczą sytuacji w Hipotecji (H) i Fantazji (F) w 2006 r. (Dane podano w mld dolarów amery-kańskich). Odwołując się do modelu ruchu okrężnego, uzpełnij brakujące liczby.

S I NT G G-NT Z X CA

H 91 164 6 174 196

F 414 888 874 501 542 41

85

3. Które z tych transakcji stanowią odpływ, a które przypływ z (do) ruchu okrężnego wydatków i dochodów? a) Kraj otrzymuje pomoc rozwojową od Międzynarodowego Funduszu Walutowego. b) Za-trudnieni w kraju robotnicy cudzoziemscy przesyłają swoje zarobki do ojczyzny. c) Państwo podniosło podatki, a dodatkowe wpływy do budżetu przeznaczono na zakup komputerów za granicą.

86

4. Odwołując się do równości S+NT+Z=I+G+X wskaż bezpośredni skutek zdarzeń a, b, c, d, e. Opisz przyczyny powodujące zmianę którejś zmiennej, zapewniającą zachowanie równości odpływów i przypływów. Wskaż inną możliwość. a) Nowak dodatkowo zaosz-czędził 1000 zł. b) Sejm zwiększył podatek dochodowy. c) Wzrosły wydatki na policję. d) Niemcy kupują mniej śląskiego węgla.

875. Wykorzystaj równanie przypływów/odpływów dla uzsadnienia opinii, które pojawiały się w sporach o przyczyny „deficytów bliź-niaczych” w USA (wskaż odpowiednie związki przyczynowe): a) Deficyt budżetowy jest przyczyną deficytu handlowego. b) Deficyt handlowy jest przyczyną deficytu budżetowego. c) Zbyt małe pry-watne oszczędności są przyczyną deficytu handlowego. d) Co nale-żałoby zrobić, aby ustalić, która z tych opinii jest prawdziwa?

886. Odpowiadając na pytania (a), (b) i (c), wykorzystaj równanie przypływow i odpływów: a) Co to znaczy: „Sektor prywatny osz-czędza więcej, niż wydaje na inwestycje, bo finansuje to państwo i (lub) zagranica.”? b) Pokaż, że (S-I)>0 stanowi nadwyżkę docho-dów sektora prywatnego nad jego wydatkami. c) Podaj przykład sytuacji, w której deficyt budżetu jest finansowany nadwyżką pry-watnych oszczędności nad prywatnymi inwestycjami. d) W jaki sposób może dojść do finansowania deficytu budżetowego nadwyż-ką prywatnych oszczędności nad prywatnymi inwestycjami?

897. W Polsce od lat występują „deficyty bliźniacze”. Np. w 2001 r. deficyt budżetowy wynosił 4,3%, a deficyt handlowy 3,8% PKB. a) Oblicz nadwyżkę oszczędności nad inwestycjami sektora prywat-nego, (S-I), w Polsce. b) Przekształć równanie przypływów i odpły-wów tak, aby wskazać źródła finansowania deficytu budżetowego w Polsce w 2001 r. c) Zinterpretuj równanie, które otrzymałeś. Jak to możliwe, że deficyt handlowy (Z-X) może finansować deficyt bud-żetowy?

90 8. a) Równaniem opisz równość przypływów i odpływów w gospodarce otwartej. Przekształć to równanie tak, aby ujawnione zostały: b) Prywatne i zagraniczne źródła finansowania deficytu budżetowego. c) Publiczne i prywatne źródła finansowania deficytu bilansu han-dlowego. d) Rozdysponowanie oszczędności narodowych. Zinterpre-tuj równanie z podpunktów (b), (c), (d).

919. Przestudiuj budżet Polski w 2002 r. (s. 49). a) Wskaż główne źródła dochodów budżetu państwa. b) Wskaż główne rodzaje wydatków. c) W jaki sposób sfinansowano deficyt budżetowy w Polsce w 2002 r.? d) Jaki związek ma taki sposób finansowania deficytu z wydat-kami budżetu w przyszłości?

9210. Przestudiuj bilans płatniczy Polski w 2001 r. (s. 79). a) Wyjaśnij różnicę sald bilansu handlowego i rachunku bieżącego. b) Jaką rolę w finansowaniu deficytu handlowego odegrały: (i) Bank centralny? (ii) Kapitał zagraniczny? (iii) Zasoby obywateli (np. oszczędności walutowe)? c) Co powiesz o wysokości salda błędów i opuszczeń? Spróbuj wyjaśnić jego poziom.

9311. a) W Hipotecji poziom cen wynosi 1. W nadchodzącym roku państ-wo zamierza wydać 10 mld gb. Z powodów politycznych wpływy z podatków nie mogą przekroczyć 5 mld. Deficyt budżetowy zostanie sfinansowany po połowie emisją papierów wartościowych dla sek-tora prywatnego i dla banku centralnego. Jak zmieni się podaż pieniądza, M (załóż, że ta gospodarka jest zamknięta)? b) Jak zmieni się poziom cen, jesli realna wielkość produkcji nie zmienia się i wynosi Y = 10 mld, a szybkość obiegu pieniądza wynosi 4? c) A teraz załóż, że gospodarka Hipotecji jest otwarta, trwa handel za-graniczny, lecz nie dochodzi do przepływów kapitału. Deficyt obro-tów bieżących wynosi 3 mld gb). Jak tym razem zmieni się podaż pieniądza, M (ceteris paribus)?

94Test(Plusami i minusami zaznacz prawdziwe i fałszywe odpowiedzi)

1. A. PKB obliczony metodą wydatkową różni się od PKB obli-czonego metodą dochodową o wartość inwestycji. B. Suma dochodów czynników produkcji powstałych przy produk-cji dóbr pośrednich jest równa sumie wartości dóbr finalnych. C. W gospodarce zamkniętej dobra finalne to dobra konsumpcyj-ne, inwestycyjne i dobra kupowane przez państwo. D. PKB obliczony metodą wydatkową równa się PKB obliczonemu metodą dochodową o wartość konsumpcji. 2. HDI bezpośrednio uwzględnia m. in.:A. Poczucie osobistego bezpieczeństwa członków społeczeństwa. B. Możliwość zaspokajania materialnych potrzeb członków społe-czeństwa. C. Zdrowotność społeczeństwa. D. Rozkład dochodów w społeczeństwie.

953. A. W zamkniętej gospodarce bez państwa odpływami są: S i NT. B. W otwartej gospodarce z państwem przypływami są: C, I, G, X. C. W zamkniętej gospodarce z państwem odpływami są: S, NT, X. D. W otwartej gospodarce z państwem odpływami są: S, NT. 4. W gospodarce otwartej: A. Warunkiem wystąpienia deficytów bliźniaczych jest nadwyżka inwestycji sektora prywatnego nad jego oszczędnościami. B. (S-I)=(NT-G)+(X-Z). C. Źródłem finansowania deficytu budżetowego może być nad-wyżka oszczędności sektora prywatnego nad jego wydatkami na inwestycje. D. S+(NT-G)=I+(X-Z).

965. Budżet państwa:A. Składa się m. in. z rachunków: obrotów bieżących i obrotów ka-pitałowych. B. Zawiera informacje o odpływach i przypływach do ruchu ok.-rężnego. C. Jest rejestrem transakcji kraju z zagranicą zawartych w pew-nym okresie. D. Ujawnia źródła finansowania deficytu handlowego. 6. Bilans płatniczy:A. Zawiera informacje o odpływach i przypływach do ruchu ok.-rężnego. B. Składa się m. in. z rachunków: obrotów bieżących i obrotów ka-pitałowych. C. Jest planem wydatków i dochodów państwa w pewnym okresie. D. Ujawnia źródła finansowania deficytu budżetowego.

977. Bank centralny:A. W trakcie operacji otwartego rynku może emitować środek płatniczy. B. Ma aktywa, którymi są rezerwy walutowe i papiery wartoś-ciowe państwa. C. W trakcie interwencji na rynku walutowym może emitowac środek płatniczy. D. Ma pasywa, którymi są wszystkie wyemitowane banknoty i mo-nety.