ปท ๑๑ ฉบบท ๑

ป ๒๕๖๑ กรกฎาคม - สงหาคม ๒๕๖๑ จ านวนพมพ ๓๐ เลม

จดพมพโดย งานศลปวฒนธรรม กองพฒนานกศกษา มหาวทยาลยราชภฏวไลยอลงกรณ ในพระบรมราชปถมภ

คณะทปรกษา อ.ดร.พจน ทรายแกว รศ.ศศนนท เศรษฐวฒนบด ผศ.ดร.นสา พกตรวไล นางสาววรภรณ ไชยสรยานนท

ผทรงคณวฒ นางนาฏยา สวรรณทรพย รศ.ดร.เบญจลกษณ เมองมศร ผศ.เศกพร ตนศรประภาศร ผศ.พรศร นาควชระ

ประสานงาน นางนนทกานต บตรบาล นางเบญจภคค ธนแพรวพนธ

บรรณาธการ ผศ.ดร.นสา พกตรวไล

ออกแบบปก นายกานต บญญานนต

พมพท ศนยเรยนรการผลตและจดการธรกจสงพมพดจตอล มหาวทยาลยราชภฏวไลยอลงกรณ ในพระบรมราชปถมภ

บทบรรณาธการ ค าน า สารบญ ในหลวงรชกาลท ๙ กบทศพธราชธรรม ๑

ภาพวาดฝพระหตถ ในหลวง ร.๙ กบ พระปรชาสามารถดานจตรกรรม ๑๕

เหลยวหลงแลขาง : เมอสงคมไทยถก พยายามท าใหทนสมยและกลายเปนเมอง ๒๐

คณคาทางวฒนธรรมทปรากฏในพธกรรมเกยวกบศพ อนเนองมาจากปราสาท นกหสดลงค : กรณศกษากลมวฒนธรรม ถนเหนอ, กลมวฒนธรรมถนอสาน ๒๙ เจาหนาทของรฐ: ภาพจ าบนอ านาจ สญญะ และการประทบตราภายใต กรอบวฒนธรรมความคาดหวง ของสงคม ๕๑

บทบรรณาธการ

การเปลยนแปลงของศลปะและวฒนธรรมมการปรบเปลยนไปตามกาลเวลาทเปลยนไป และมการพฒนาการอยางตอเนองแตยงคงไวซงวถแหงชวตของชนชาตนน โลกาภวฒนและการไรพรมแดนของโลกท าใหศลปะและวฒนธรรมมการผสมผสานเกดความสรางสรรค จนเปนความงามในรปแบบใหมและถกเผยแพรไปสสาธารณชนไดอยางกวางขวางผานโลกอนเตอรเนต หากในอนาคต AI : Artificial Intelligence หรอปญญาประดษฐเขามามบทบาทในชวตประจ าวนของคนเรา ศลปะและวฒนธรรมซงสวนมากเปนสงทเปนนามธรรมทมนยแฝงไวมากคงเปนสงเดยวทยงคงความเปนตวตนของมนษยชาตได

วารสารวฒนธรรมและภมปญญาทองถน ของมหาวทยาลยราชภฏวไลยอลงกรณ ในพระบรมราชปถมภ ทมการจดพมพมาอยางยาวนาน เพอสอสารท าความเขาใจ บงบอกเรองราวทปนเอกลกษณทางศลปะและวฒนธรรมเพอใหสาธารณชนไดรบรรบทราบความเปลยนแปลงทเกดขน วารสารฉบบท ๑๑ (กรกฎาคม ถง สงหาคม ๒๕๖๑) จะเปนฉบบสดทาย กอนทจะขนปฐมบทใหม มการเปลยนแปลงรปแบบเพมคณคา คณภาพ ใหมความสมบรณของวารสารมากขน

ในหลวงรชกาลท ๙ กบทศพธราชธรรม ผศ.ประกาศต ประกอบผล

คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยราชภฏวไลยอลงกรณ

ในพระบรมราชปถมภ

พระบาทสมเดจพระปรมนทรมหา-ภมพลอดลยเดช ทรงมปฐมบรมราชโองการ เนองในพระราชพธบรมราชาภเษก เมอวนศกรท ๕ พฤษภาคม พทธศกราช ๒๔๙๓ วา “เราจะครองแผนดนโดยธรรม เพอประโยชนสขแหงมหาชนชาวสยาม” พระราชด ารสของพระองคเปนเครองบงบอกวาทรงใชหลกธรรมในการปกครองและหลกธรรมททรงน ามาใชนนทรงน ามาจากพระพทธศาสนา

ทรงครองแผนดนโดยธรรม จากข อค วามแห งป ฐม บ รม ราช

โองการทอนตนความวา “เราจะครองแผนดนโดยธรรม...” ด วยหลกความหมายทางภาษาศาสตร พระเจาแผนดนตองปกครองแผนดน แตพระองคทรงใชค าวา “ครอง” แทนค าวา “ปกครอง” ทงททรงอยในฐานะพระประมขของประเทศ ค าวาปกครอง เปนเร อ ง ข อ งอ า น า จ ด ว ย ต ว บ ท ก ฎ ห ม า ย แตพระองคทรงใชค าวา “ครอง” ดงเชนทเราใชค าวา “ครองเรอน” เวลาทหญงสาวแตงงานออกเรอน หรอเวลาชายหญงแตงงานกนกใชค าวา “ครองชวตสมรส หรอครองรก” เวลาบวชกใชค าวา “ครองสมณเพศ” ดงนน ค านจงไมมแนวความคดเรองของอ านาจเขามาเกยวของ หากแตมสวนของจตใจเปนความเคารพ ความนบถอ และเหนอสงอนใดคอ

ความรก ซงเหนอกวาการปกครอง เพราะการปกครองไมตองใชความรกกได แคใชอ านาจเพยงอยางเดยว กลาวไดวาพระองคทรงดแลแผนดนโดยธรรม ดวยความรก ความเมตตา และ ความรบผดชอบ

ทมา : พลาดศย สทธธญกจ, 2554: 51

ค าวา “แผนดน” ปจจยสวนประกอบ ของแผนดนกคอ ดน น า ไฟ ลม และสงมชวตทงหลายโดยเฉพาะมนษย พระองคทรงปฏบต พระราชกรณยกจดวยพระวรยะอตสาหะ ทมเทพระปรชาสามารถ และความเหนอยยากทงหลายทงปวงเนองจากพระองคทรงตองการรกษาผนแผนดนไวใหประชาชนไดอยอาศย พรอมกบทรงรกษาดน น า ไฟ ลม พนธพช ปาไม และสตว อนเปน “ธรรมชาต” ซงมความสมพนธกบแผนดนใหคงอย และทรงอน ร กษ แก ไข ฟ นฟ และบ ารงรกษาทรพยากรทเสอมโทรม ใหกลบคนมา เพอชวตของประชาชนด ารง อยได และรกษาสบทอดไปยงลกหลานอนชนรนหลง ดวย พระองคทรงมความ

๒ รอบรเชยวชาญทางการเกษตร เพราะประชาชนชาวไทยสวนใหญเปนเกษตรกร ทรงสนพระราชหฤทยโดยเฉพาะในเรองดน น า และปาไมอนเปนปจจยส าคญของเกษตรกรรม ทรงศกษาดวยพระองคเองจนทรงมความรแตกฉาน และทรงน ามาสอนแกประชาชนทกอยาง ใหรจกดน น า ไฟ ลม พนธพช ปาไม รจกธรรมชาต และรจกคน ซงทงหมดทงมวลแหงพระราชกรณยกจทพระองคทรงปฏบตมานน เพอเปนปจจยแหงการด ารงชวตของประชาชนอนชน รนตอไปไดอยอาศยอยางมความสข ตามพระราชปณธานทพระองคทรงรบสงไววา “...เพอประโยชนสขแหงมหาชนชาวสยาม”

ธรรมในการปกครอง พระพทธศาสนาม ได แสดงระบบ

หรอระบอบการปกครองทางการเมองอยางใดอยางหนงเปนการเฉพาะ แสดงแตทางการศาสนา คอ “ธรรม” แตธรรมนสามารถน าไปปฏบตในทก ๆ กาลไดอยางเหมาะสม เชน ในการปกครอง ทางการศกษา ทางสงคม เปนตน เพอใหเกดความสขความเจรญ วธการแสดงธรรม ของพระพทธเจา คอ ทรงแสดงธรรมเพอใหผฟง รยงเหนจรงตามเหตผล ต าม ค วาม เห ม าะส ม แ ก ส ภ าพ ก ารณภาวการณ เปนตน โดยวธให เกดประโยชนเกอกล เพอใหเกดความสข ความเจรญ เปนหลกธรรมทน าไปปฏบตไดตลอดไปทกกาลสมย ธรรมทตรสสอนไวในครงพทธกาล ยงคง เปนประโยชนเกอกลและความสขกบผปฏบตจนถงทกวนน เมอทรงแสดงธรรมแกผปกครอง กทรงแสดงทศพธราชธรรม คอ ธรรมส าหรบพระราชา ๑๐ ประการ เพราะศนยรวมของ

การปกครอง หรอกลไกส าคญอนจะน าไปสความส าเรจ หรอความลมเหลวในการปกครองอยท ผ ปกครอง ต งตนแตพระราชาผ เปนประมขของรฐ

ดงนน ทศพธราชธรรม จงเนนความส าคญของผน า หรอเนนทตวผน า วาจะตองมคณสมบตหรอมคณธรรมอะไรบาง จงจะน าประเทศชาต ไปสความสงบรมเยนเปนสข และไดทรงแสดง อปร-หานยธรรม คอ ธรรมอนจะไมกอให เกดความเสอม แตกอใหเกดความเจรญอยางเดยว ม ๗ ประการ คอ ๑) หมนประชมกนเนองนตย ๒) พรอมเพรยงกนประชมพรอมเพรยงกนเลกประชม พรอมเพรยงกนท ากจทงหลายทพงรวมกนท า ๓) เคารพบญญตหรอกฎเกณฑของชาววชช ไมเหยยบย าลบลางของเกาตงของใหมขนมาตามอ าเภอใจ ๔) ใหความเคารพนบถอวชชผใหญดวยการไตถามรบฟงความคดเหนของทาน ๕) ใหเกยรตและคมครองสตรไมใหถกขมเหง ๖) เคารพบชาสงอนเปนทเคารพนบถอของปวงชน ๗) บ ารงและปกปองผประพฤตธรรม (นกบวช) เพอจกไดอยเปนหลกในทางศลธรรมแกประชาชน (พระพรหมคณาภรณ (ป.อ.ปยตโต), ๒๕๕๓: ๒๑๑) แกคณะเจาลจฉวผปกครองแควนวชช ซงมจดส าคญของการปกครองอยทการรวมมอรวมใจกนของคณะผรวมด าเนนการปกครอง หรอเรยกวา คณะปกครอง ฉะนน หลกอปรหานยธรรมจงเนน ทความสามคคพรอมเพรยงและความเปนธรรมของคณะผปกครอง นอกจากน กยงไดทรงแสดงหลกธรรมปลกยอยอน เน องในการปกครอง และเกยวกบผปกครองไวอกมาก

๓

ห ล ก ธ รรม ส าห ร บ ก ารป กค รอ ง ทพระพทธศาสนาไดแสดงไวนนมลกษณะเปนกลางๆ สามารถน ามาปรบใช ไดกบการปกครองทกรปแบบ ในทางทฤษฎน นดเหมอนวาค าสอนหรอหลกธรรมททรงแสดงไว แตละหมวด หรอแตละเรองเหลานตางกนหรอแยกจากกน แตในทางปฏบตหลกธรรมตาง ๆ ลวนมความสมพนธเกยวโยงกนเสมอ ดงเชน เรองทศพธราชธรรมและอปร-หานยธรรมทกลาวมาผปกครองควรปฏบตตนตามหลกทศพธราชธรรมและอปรหานยธรรม รวมทงตามหลกปกครองประการอนเพอใหเกดความเปนธรรมในการปกครองอนอาจจะสรปเขาในค าเดยวคอ โดยธรรม เพอธรรม ไดแกโดยความเปนธรรม เพอความเปนธรรม ทจะใหเกดประโยชนเกอกล และความสขความเจรญงอกงามไพบลยตาง ๆ แกรฐหรอประเทศชาต

ส าหรบประเทศไทยนน แตโบราณกาลมา พระมหากษตรยทรงเปนองคประมขมรปแบบมาจากคตนยมดงเดมของไทยเองเปนทตง ประกอบกบหลกธรรมในพทธศาสนา และววฒนาการมาโดยล าดบตามคตนยม ลกษณะทพระมหากษตรยไทยแตโบราณมาทรงปฏบตเกยวของกบพทธศาสนา ทรงปฏบตธรรมอยเปนประจ า มปรากฏในประวตการณของชาตไทย เชน ในวนส าคญทางพทธศาสนา พระมหากษ ตรย เสด จลงทรงบาตร ถวายภตตาหาร ทรงสดบพระธรรมเทศนาและทรงเวยนเทยน เปนตน เหตทพระมหากษตรยตองปฏบตทศพธราชธรรม ตามคตทางพทธศาสนานนถอวา การปฏบตทศพธราชธรรม คอการบ าเพญบารมของพระมหากษตรย เชนเดยวกบ

การปฏบตบารมธรรม ๑๐ ประการ อนเปนการบ าเพญบารมของพระโพธสตว ตางกนแตวา การบ าเพญบารมของพระมหากษตรย มงผลคอ ความสขของประชาชนในปกครอง สวนการบ าเพญบารมของพระโพธสตวนน มงผลคอความเปนพระพทธเจาหรอความหลดพน ฉะนน จงกลาวไดวา บารม ๑๐ เปนบารมธรรมของพระโพธสตว เชนเดยวกบทศพธราชธรรม เปนบารมธรรม ของพระมหากษตรย เพราะความผาสกของประชาชนนนขนอยกบบารมของพระมหากษตรย (สมเดจพระญาณสงวร (เจรญ สวฑฒน), ๒๕๔๑: ๓–๕)

จะเหนไดวาการปกครองราชอาณาจกรไทยของพระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภม-พลอดลยเดช ทรงยดหลกธรรมะ คอความด ความถกตอง หรอความยตธรรม เปนแนวทางแหงการปกครอง ตลอดเวลาแหงการครองสรร าช ส ม บ ต ท รงด า ร งพ ระอ งค อ ย ใน “ทศพธราชธรรม” โดยเครงครด พระองคทรงสอนประชาชนทกอยางท งการด าเนนชวต จรยธรรม คณธรรม ใหมความรบผดชอบ รกษาแผนดน องหลกปรชญา ธรรมะ เศรษฐกจพอเพยง พระองคทรงท าทกอยางดวยความเหนอยยาก เพอประโยชนและความสขของประชาชน (ส านกงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต, ๒๕๕๖: ๔๑)

ทศพธราชธรรม

ทศพธราชธรรม หมายถงธรรมของพระราชา , กจวตรท พ ระเจ าแผนดนควรประพฤต, ธรรมของผปกครองบานเมอง, ธรรม

๔ ของนกปกครอง (พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต), ๒๕๕๓: ๒๔๐)

ทศพธราชธรรม หมายถง จรยาวตร ทพระเจาแผนดนทรงประพฤตเปนหลกธรรมประจ าพระองค หรอคณธรรมของผปกครองบานเมอง (ราชบณฑตยสถาน, ๒๕๔๖: ๕๐๗) ใหมความเปนไปโดยธรรม และยงประโยชนสข ใหเกดแกประชาชน เกดความชนชมยนด ซงความจรงแลวไมไดจ าเพาะเจาะจงส าหรบพระเจาแผนดนหรอผปกครองแผนดนเทานน บคคลธรรมดาทเปนผบรหารระดบสงในทกองคกร กควรใชหลกธรรมเหลาน หรอแมเปนบคคลธรรมดาทวไปกสามารถน ามาปรบปฏบตในชวตของตนเองได ม ๑๐ ประการ ไดแก

๑. ทาน : การให ทาน หมายถง การให คอ การสละทรพยสงของ บ ารงเลยง ชวยเหลอประชาราษฎร และบ าเพญสาธารณประโยชน (พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต), ๒๕๕๓: ๒๔๐) เปนการเฉลยความสขแกผอนตามควรแกฐานะ และผใหยอมเปนทรก การใหแบงไดเปน ๒ ประการ ไดแก

๑.๑ อามสทาน การใหสงของ หรอเรยกอกอยางหนงวา วตถทาน คอ การใหสงของตาง ๆ ทเปนวตถจบตองได พระองค ทรงมพระเมตตาคณในพระราชหฤทยเปนลนพน ไดพระราชทานพระราชทรพยและวตถสงของตาง ๆ เชน พระราชทานพนธปลานล พระราชทานทดน แกเกษตรกรผยากจน เปนตน เพอแกความทกขยากขาดแคลนใหแกประชาชน

พระองคทรงบ าเพญทานตามหลก แหงพทธศาสนาทกประการ คอ ทรงบ าเพญครบถวนตามคณสมบตของทาน 3 ประการ ไดแก ๑) บคคล ทรงพระราชทานใหแกบคคลทสมควรไดรบการอน เคราะหโดยมไดทรงแบงแยกชนชนเชอชาตหรอศาสนา ๒) เจตนา ทรงถงพรอมดวยเจตนาโดยทรงมพระเมตตาคณเปยมลนในพระราชหฤทยท งกอนการพระราชทาน ขณะพระราชทาน และหลงการพระราชทานแลว และ ๓) วตถ ส งของทพระราชทานนน ลวนเปนประโยชนแกราษฎรผรบพระราชทานใหพนจากการขาดแคลนไดอยางไมมขอสงสย

๑.๒ ธรรมทาน การใหธรรม คอ ใหความร (วทยาทาน) ความคด ขอแนะน าทดงามถกตองเหมาะสม ซงไมใชวตถทจบตองได แตสมผสรบรไดดวยใจ เปนเครองน าพาความเจรญมาสชวต เชน พระราชทานข อแน ะน า ใน ก ารท า เกษ ตรท ฤษ ฎ ให ม พระราชทานพระบรมราโชวาททแฝงดวยคตธรรมเปนเครองเตอนใจ ในเรองตาง ๆ แกประชาชนตามสถานะ และวาระโอกาสตาง ๆ เชน พระบรมราโชวาท ในพธพระราชทานปรญญาบตรของ มหาวทยาลยรามค าแหง ณ อาคารใหม สวนอมพร วนศกร ท ๘ กรกฎาคม ๒๕๒๐ ความตอนหนงวา “...การทจะท างานใหสมฤทธผลท พงปรารถนา คอ ท เปนประโยชนและเปนธรรมดวยนน จะอาศยความร แตเพยงอยางเดยวมได จ าเปนตองอาศยความสจรต ความบรสทธใจ และความถกตองเปนธรรมประกอบดวย เพราะเหตวาความรนน เปนเหมอนเครองยนตทท า

๕ ใหยวดยานเคลอนไปไดประการเดยว สวนคณธรรม เปนเหมอนหนงพวงมาลย หรอหางเสอ ซงเปนปจจยทน าพาใหยวดยานด าเนนไปถกทางดวยความสวสด คอ ปลอดภย จนบรรล ถ งจ ดหมายท พ งประสงค ด งน น ในการท จะประกอบการงานเพอตนเพอสวนรวมตอไป ขอใหทกคนส านกไวเปนนตยโดยตระหนกวา การงาน สงคม และบานเมองนน ถาขาดผมความรเปนผบรหารด าเนนการยอมเจรญกาวหนาไปไดโดยยาก แตถางานใดส งคมใดและบ าน เม อ งใดขาดบ คคลผ มคณธรรมความสจรตแลว จะด ารงอยมไดเลย...” (กระทรวงวฒนธรรม, 2559: 38)

พระบรมราโชวาท พระราชทานแกคณะอาจารย คร และ นกเรยนโรงเรยนไกลกงวล ณ ศาลาเรง วงไกลกงวล วนศกร ท 8 มถนายน 2522 “...ขอใหทกคนเขาใจและจ าไววา วชาการตาง ๆ ทเรยนทสอบไลกนไดนน โดยล าพง ไมใชสงทจะชวยใหนกเรยนเอาตวรอดได และไมใชสงทจะชวยสรางสรรคสงใดใหเปนประโยชนแกตว แกผอน แกบานเมองได ผมวชาการแลวจ าเปนจะตองมคณสมบตในตวเองนอกจากวชาความรดวย จงจะน าตนน าชาตใหรอดและเจรญได คณสมบต ทจ าเปนส าหรบทกคนนน ไดแก ความละอาย ชวกลวบาป ความซอสตยสจรตทงในความคด และการกระท า ความกตญญรคณชาตบานเมอง และผทอปการะตวมา ความไมเหนแกตว ไมเอารดเอาเปรยบผ อน หากแตมความจรงใจ มความปรารถนาดตอกน เออเฟอกนตามฐานะและหนาท และทส าคญอยางมากกคอ ความขยนหมนเพยร พยายามฝกหดประกอบการ

งานทงเลก ใหญ งายยาก ดวยตนเอง ดวยความตงใจ ไมทอดธระ เพอหาความสะดวก สบายจากการเกยจคราน ไมมกงาย หยาบคาย สะเพรา...” (กระทรวงวฒนธรรม, ๒๕๕๙: ๓๙)

การจ าแนกทานอกลกษณะหนง ม ๒ ประการ คอ ๑) ปาฏบคลกทาน การใหเจาะจงเฉพาะบคคล คนใดคนหนง พระราชทาน เปนรายบคคลไป ๒) สงฆทาน การใหสวนรวม ใหเปนของกลางแกคนหมมาก พระองคทรงเนนรปแบบสงฆทาน พระราชทานแกประชาชนหมมาก ในทกพนทของประเทศไทย ดงจะเหนไดจากโครงการในพระราชด ารทมมากมายกวาสพนโครงการ

ท าน อ กป ระก ารห น ง ค อ อภ ย ท าน พ ระอ งค ท รงโป รด เก ล าฯ พระราชทานอภยโทษแกบคคลผตองโทษทคดถงทสด พรอมกบไดรบโทษมาพอสมควร จากโทษหนกเปนเบา จากระยะเวลายาวนานเปนระยะเวลาทสนลง ผตองโทษทมความประพฤตดและระยะเวลาเหลอนอยไดรบพระราชทานอภยโทษให เปนผ พนโทษ ประเภทของการพระราชทานอภยโทษ ๒ ประการ ๑) การพระราชทานอภยโทษเปนการทวไป ๒) การพระราชทานอภ ย โทษ เฉพาะราย (การพระราชทานอภยโทษ, ๑๕ สงหาคม ๒๕๖๐) ทงสองประการ กรมราชทณฑจะท าฎกาทลเกลาฯ ถวาย ใหมพระราชวนจฉยพระราชทานอภยโทษ

จะเหนไดวา การใหนพระองคทรงปฏบตบ าเพญอยางครบถวน นอกจากน ยงทรงบ าเพญทานให เปนการบ าเพญบญ ตามทพระพทธองคทรงสอนไว คอ บ าเพญ

๖ ทาน ใหเปนเครองช าระกเลสภายในใจอนมความโลภ ความโกรธ เปนตน และไมมความยดตดในจตใจ อยวา พระองคเปนเจาของสงของทพระราชทานหรอทรงสรางใหเหลาประชาชน ซงเปนการให แบบสละออกและหลดพน

๒. ศล : พระจรยาวตรงดงามเปนปกต

ศล หมายถง ความประพฤตดงาม คอ ส ารวมกายและวจทวาร ประกอบแตการสจรต รกษากตตคณ ใหควรเปนตวอยาง และเปนทเคารพนบถอของประชาราษฎร มใหมขอทใครจะดแคลน (พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต), ๒๕๕๓ : ๒๔๐) การทรงศล หรอการททรงตงสงวรรกษาพระอาการ กาย วาจา ใหสะอาดปราศจากโทษอนควรครหา

พระบาทสมเดจพระปรมนทร มหาภมพลอดลยเดช ทรงปฏบตพระองคใหเปน ทประจกษตลอดมาวา ทรงเครงครดในการรกษาศล และทรงมน าพระราชหฤทยนบถอพทธศาสนา โดยบรสทธ ดงจะเหนไดจากการเสดจออกทรงผนวชรกษาศล ๒๒๗ ขอ ของพระภกษในบวรพทธศาสนา เมอวนท ๒๒ ตลาคม พทธศกราช ๒๔๙๙ ณ พระอโบสถ วดพระศรรตนศาสดาราม และเมอทรงผนวชแลวได เสดจมาประทบรกษาศลตามพทธบญญต ณ วดบวรนเวศวหาร โดยประทบ ณ "พระต าหนกปนหยา" แลวจงเสดจมาประทบ ณ “พระต าหนกทรงพรต” ตามขตตยราชประเพณ ตลอดระยะเวลาแหงการทรงผนวช ทรงด ารงพระองคไดงดงามบรสทธ สมควรแก

การเปนพทธสาวก เปนทเลอมใสศรทธาของพทธศาสนกชน

ทมา: พลาดศย สทธธญกจ, ๒๕๕๔: ๕๗ เมอทรงลาผนวชมาอย ในพระราชฐานะแหงพระมหากษตรยาธราชแลว พระองค ยงทรงประพฤตอยในศลโดยบรสทธ กลาวคอ ทรงประพฤตพระราชจรยาทางพระวรกายและทางพระวาจาใหสะอาดงดงามถกตองอยเปนนจ ไมเคยบกพรอง ไมวาจะเปนศลในการปกครอง คอ การประพฤตตามกฎหมายและจารตประเพณอนดงาม ไมเคยปรากฏเลยวา พระองคทรงใช พระราชอ านาจของพระองคเหนอกฎหมาย และไมเคยมแมแตสกครงเดยวทจะทรงละทงจารตประเพณอนดงามของชาตและของพระราชวงศ พระเกยรตคณในขอนเปนททราบในใจของชาวไทยเปนอยางด นบจากกาลทเสดจขนครองราชยตราบจนถงกาลเสดจสวรรคต

สวนศลในทางศาสนา อยางนอย คอศลหาอนเปนศล หรอกฎหมายทใชในการ

๗ ปกครองแผนดนมาตงแตอดตกอนพทธกาล พระองคทรงสมาทานรกษาอยางเครงครด และทรงสนบสนน ใหประชาชนสมาทานรกษาศลอยางเครงครดเชนเดยวกน

ส าหรบผทมไดนบถอพทธศาสนา พระองคทรงสนบสนนใหยดมนตามหลกค าสอนแหงศาสนาอนตนศรทธา ดวยทรงตระหนกวา ทกศาสนามหลกค าสอนทน าไปสการประพฤตด ศาสนาจงเปนสงจ าเปนส าหรบการอยรวมกนของชนหมมาก แมบดนในการปกครองจะมกฎหมายอยแลวกยงตองอาศยศาสนาเปนเครองอปการะ ดวยกฎหมายบงคบไดเพยงกายและวาจา สวนศาสนาสามารถเขาถงจตใจ นอมน าไปปฏบตตามโดยไมตองบงคบ (วนเพญ เซนตระกล, ๒๕ สงหาคม ๒๕๖๐)

๓. บรจาค : การบรจาค บรจาค หมายถง การบรจาค

คอ เสยสละความสขส าราญ เปนตน ตลอดจนชวตของตน เพอประโยชนสขของประชาชน และความสงบเรยบรอยของบานเมอง (พระพรหมคณาภรณ (ป .อ. ปยต โต), ๒๕๕๓ : ๒๔๑) พระองคทรงบรจาคไทยธรรม หรอสงของทพระราชทานใหเปนประโยชนทงแกพระราชวงศานวงศ และทลขาละอองธลพระบาท ตามฐานะท ราชการฉลองพระเดชพระคณ รวมทงพระราชทานแกประชาชนผยากไรไดอาศยเลยงชวต ดวยเหตทพระองคทรงยดถอประโยชนและความเจรญของชาต ศาสนา รวมทงประโยชนสขของประชาชนส าคญยงกวาพระองคเอง พระราชกรณยกจ

นานปการจงเปนไปเพอความวฒนา และประโยชนสขของปวงชนชาวไทย

ด านการสงเคราะห ได ทรงเสยสละพระราชทรพยและส งของจ านวนมากมายจนสด ทจะประมาณได เพอดบความทกขยากของพสกนกรในยามประสบภยพบตและในถนทรกนดาร ทรงสละพระราชทรพยเพอพฒนาการศกษา ใหแกเยาวชนไทย โดยโปรดใหมโครงการจดตงโรงเรยนในถนยากจนตาง ๆ โครงการสารานกรมไทยส าหรบเยาวชน และทนอานนทมหดลเพอสงนกเรยนไทยไปศกษาตางประเทศ เปนตน

ท รงสละพ ระราชท รพ ย น บจ านวนไมนอย ในการพระราชทานพระบรม-ราชปถมภ แกมลนธและสาธารณสถานตาง ๆ เพอประโยชนสขของปวงชนชาวไทย ทรงสละพระราชทานทนาของทรพยสนสวนพระมหา -กษตรยในจงหวดตาง ๆ กวา ๕๐,๐๐๐ ไร ใหประชาชนผเปนเกษตรกร ทขาดแคลนทอยอาศยและทท ากนไดเขาอยในโครงการปฏรปทดน เมอปพทธศกราช ๒๕๑๘ การททรงบรจาคพระราชทรพย วตถสงของและทดนจ านวนมหาศาล รวมทง การททรงเสยสละปฏบตพระราชภารกจทงนอกและในประเทศ พระราชภารกจในโครงการพระราชด ารนบพน ๆ โครงการทวประเทศน ยอมเปนทประจกษชดในความเสยสละอนใหญหลวงของพระองค ดวยทรงเสยสละเวลา พระปรชาสามารถ และความส าราญพระราชหฤทยทงมวล ทรงยอมรบความเหนดเหนอยพระวรกายทกประการเพอประชาชน อยางไมมประมขประเทศใดในขณะน จะ

๘ เสยสละไดเทยบเทาทพระองคทรงเสยสละใหประชาชนชาวไทย มาเนนนานจวบจนสนปราณเสดจสวรรคต (วนเพญ เซนตระกล, ๒๕ สงหาคม ๒๕๖๐)

๔. อาชชวะ : ความซอตรง อาชชวะ หมายถง ความซอตรง

คอ ซอตรงทรงสตยไรมารยา ปฏบตภารกจ โดยสจรต มความจรงใจ ไมหลอกลวงประชาชน (พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต), ๒๕๕๓ ๒๔๑) ความซอตรง ทรงมพระราชอชฌาสย อนประกอบดวยความซอตรง ด ารงในสตย ส จรต ซ อตรงต อพระราชสมพนธมตรและพระราชวงศ ขาทลละอองธลพระบาททงปวง ไมทรงคดลวง ประทษรายโดยอบายผดยตธรรม ความซอตรงนพระองคทรงปฏบตอยเปนนจ ส าหรบผทมอาย คงจะจ ากนไดดวาหลงจากท ไดทรงครองสรราชสมบตแลว ในวนท ๑๙ สงหาคม พทธศกราช ๒๔๘๙ อนเปนวนก าหนดเสดจกลบไปทรงศกษาตอในตางประเทศ ระหวางประทบรถพระท น ง เพอเสดจพระราชด าเนนไปขนเครองบนนน ไดมเสยงรองมาจากกลมพสก-นกรทเฝาสงเสดจวา "อยาทงประชาชน" และไดมพระราชด ารสตอบในพระราชหฤทยวา “เราจะไมทงประชาชน ถาประชาชนไมทงเรา” การตงพระราชหฤทยดงนเสมอนเปนการพระราชทานสจจะ วาจะทรงเปนรมบรมโพธสมภารของประชาชนตลอดไป

ครนตอมาในวนท ๕ พฤษภาคม พทธศกราช ๒๔๙๓ ซงเปนวนททรงกระท า พระราชพธบรมราชาภเษก ไดมพระปฐม บรมราชโองการแกพสกนกรทวประเทศวา

“เราจะครองแผนดนโดยธรรม เพอประโยชนสขแหงมหาชนชาวสยาม” วนเวลาทลวงผานไปเนนนานจากวนนนถงวนทเสดจสวรรคต ๗๐ ปแลว ทพระองคทรงรกษาสจจะท ไดพระราชทานใหแกประชาชนทงสองประการ มาอยางสมบรณสม าเสมอ พระองคไมเคยทรงทอดทงประชาชน ดวยทรงถอเอาความทกขเดอดรอนของประชาชนเปนเสมอนความทกขเดอดรอนของพระองคเอง ดวยเหตน เมอเกดความเดอดรอนหรอภยพบตในสวนใดของประเทศ พระองคจะเสดจฝาไป ไมวาระยะทางจะใกลไกล ทรกนดารเพยงใด แดดจะแผดกลารอนแรง หนทางจะคดเคยว ขามขนเขา พงไพรจะรกเรอแฉะชนเตมไปดวยตวทาก ฝนจะตกกระหน าจนเหนบหนาว น าจะทวมเจงนอง พระองคกมไดทรงยอทอทจะเสดจไปประทบเปนมงขวญของประชาชนผทกขยาก เพอทรง ดบความเดอดรอนใหกลบกลายเปนความรมเยน

นอกจากนยงทรงครองแผนดน ดวยธรรมานภาพ ไมวาการสงใดอนจะยงความทกขสงบมาสประชาชน พระองคจะทรงปฏบต และการส งใดททรงมพระราชประสงค ใหประชาชนประพฤตปฏบต จะพระราชทานกระแสพระราชด ารสชแจงถงเหตและผลใหเขาใจ พสกนกรผปฏบตจงปฏบตดวยเหนประโยชนแหงผลของการปฏบตนน ปฏบตดวยความเตมใจ และดวยความซาบซงในพระมหากรณาธคณ มใชดวยความกลวเกรงพระบรมเดชานภาพการครองแผนดนโดยธรรมของพระองค จงยงประโยชนสขมาสมหาชนชาวสยาม สมดงพระราชปณธานของพระองค

๙ พระผทรงมพระราชอชฌาศยเปยมไปดวยอาชชวะ คอ ความซอตรงตอประชาชนและประเทศชาต (วน เพญ เซนตระก ล , ๒๕ สงหาคม ๒๕๖๐)

๕. มททวะ : ความออนโยน ม ท ท วะ ห ม ายถ ง ค ว าม

ออนโยน คอ มอธยาศย ไมเยอหยงหยาบคายกระดางถอองค มความงามสงาเกดแตทวงทกรยาสภาพนมนวล ละมนละไม ใหไดความรกภกด แตมขาดย าเกรง (พระพรหม คณาภรณ (ป.อ. ปยตโต)๒๕๕๓: ๒๔๑) ความออนโยน ทรงมพระราชอชฌาสยออนโยน ไมดอดงถอพระองค แมมผตกเตอนในบางอยาง ดวยความมเหตผล กจะทรงพจารณาโดยถถวน ถาถกตองดชอบ กทรงอนโมทนา และปฏบตตามทรงสมมาคารวะออนนอมแกทานผเจรญโดยวยและโดยคณ

ราชธรรมในขอมททวะหรอความออนโยนน เปนทประจกษแกประชาชนมาชานานแลววา พระองคทรงมพระราชอชฌาศยออนโยนเพยบพรอมทกประการ ไมวาจะเปนความออนโยนในความหมายทางโลกหรอความหมายทางธรรม ความออนโยนในความหมายทางโลก คอความออนโยนตอบคคลอนในสงคม อนเปนมารยาททบคคลในสงคมจะพงปฏบตตอกนเพอผลดในทางสงคม ความออนโยนในความหมายนยอมชใหเหนชดไดดวยพระราชจรยาวตรตาง ๆ ในททกสถาน ส ว น ค ว าม อ อ น โย น ใน ท า งธ ร ร ม น น มความหมายกวางขวางมาก คอ หมายถ งความสามารถโอนออนผอนตาม นอมไป หรอ

เปลยนไปในทางแหงความด ท าใหเกดการผสมผสานกนอยางดในทางการงานและบคคลแกบคคลทกระดบชวต พระองค ทรงเขาถงธรรมะในขอนเปนอยางด และอยางถองถวนทกระดบขน

ขนแรก คอ ความออนโยนทางพระวรกาย ทกพระอรยาบถทปรากฏไมมทจะแสดงถ งความรงเกยจเดยดฉนท หรอถอพระองคเลย จะมกแตความออนโยน นมนวล งดงาม เปนไปดวยความบรสทธพระราชหฤทย อนยงความชนชมโสมนส และอบอนใจใหเกดแกประชาชนโดยทวกน

ขนท สอง คอ ความออนโยน ทางพระวาจาอนพงเหนไดจากการททรงมพระราชปฏสนถารกบประชาชนซงเปนชาวบานธรรมดา ทมารบเสดจอยางใกลชดสนทสนม ไมเคย มพระวาจาทกระดาง มแตออนโยนสภาพละมนละไม แมจะทรงอยในพระราชฐานะอนสงสด กลบทรงแสดงพระองคเปนธรรมดาอยางทสด มไดทรงวางพระองคใหแตกตางหางไกลจากประชาชนทประกอบดวยฐานะตางๆ กน ทางปฏบตพระองค เปนกน เอง เสมอนบดาปฏบตตอบตรอนเปนทรก ตรสพระวาจาออนหวาน อนควรดมด าไวในหวใจเปนอยางยง

ขนทสาม คอ ความออนโยนนมนวลทางจตใจและสตปญญา พระองคทรงบรรลถงมททวะในขนนอยางแทจรง และทรงเขาพระราชหฤทยในธรรมะของชวตอยางลกซงวา แตละชวตยอมมหนาทหลายอยาง พระองคจงทรงวางพระราชหฤทยใหออนโยน และทรงวางพระสตปญญา ใหโอนออนไปตาม

๑๐ สถานภาพไดอยางเหมาะสม เชน ในพระราชฐานะตาง ๆ ในพระบรมราชวงศ (ทงพระราชฐานะทเปนพระราชโอรส เปนพระอนชา เปนพระบดา เปนอยกา ฯลฯ)

ในพระราชฐานะแหงพระมหากษตรยา ธราช ทรงมสมมาคารวะออนนอมแดผเจรญโดย วยและเจรญโดยคณ และมพระราชอชฌาศยออนโยนตอบคคลทเสมอพระองคและต ากวา ไมเคยทรงดหมน การททรงวางพระองคเชนน จงกอใหเกดความสขความเจรญแกบานเมอง และความปตยนดแกชาวไทยอยางไมมอะไร จะเปรยบ (วนเพญ เซนตระกล, ๒๕ สงหาคม)

ท ม า : ส าน ก งาน คณ ะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและส งคมแห งชาต , ๒๕๕๖: ๑๘

๖. ตบะ : ความทรงเดช ตบะ หมายถง ความทรงเดช

คอ แผดเผากเลสตณหา มใหเขามาครอบง าย าย จต ระงบยบยงขมใจได ไมยอมใหหลงใหลหมกมนในความสขส าราญและความปรนเปรอ มความเปนอยสม าเสมอ หรออยางสามญ มงมน แตจะบ าเพญเพยร ท ากจใหบรบรณ

(พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต), ๒๕๕๓: ๑๔๑) ความเพยร ทรงสมาทานกศลวตร ดวยการเอาพระราชหฤทยใสในการปกครองพระราชอาณาเขต และประชาชนใหมความสขปราศจากภยนตราย ตลอดถงการททรงมพระอตสาหะอนแรงกลาในกศลสมาทาน ดวยระวงบาปทยงไมเกดขน ไมใหเกดขน และเพอจะก าจดบาปอกศลทเกดขนแลวใหเสอมสญสนไป

จะเหนไดวา พระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภมพลอดลยเดช ทรงประกอบดวยพระราชอตสาหะวรยภาพเปนอยางยง พระองคไมโปรดทจะประทบอยเฉย ทรงพอพระราชหฤทยในการเสดจพระราชด าเนนออกทรงเยยมเยยนประชาชนในทองถนตางๆ แมในถนทรกนดาร และหางไกล ขวางกนดวยผนน ากวางใหญ ปาทบ หรอเขาสงสดสายตาเพยงเพอใหทรงทราบถงความทกขสขของราษฎร ดวยพระเนตรพระกรรณของพระองค เอง เม อทรงทราบแล วก ม ได ทรงน งนอนพระราชหฤทย แต ไดทรงมพระราชด ารรเรมสงตาง ๆ เพอขจดความทกขเดอดรอนของประชาชนทงในดานการอาชพ ชวตความเปนอย สขภาพอนามย การศกษาและอน ๆ ดวยพระราชอตสาหะ วรยภาพเชนน พระองคจงทรงขจดความขดของความยากจนขดสนทงหลายใหแกประชาชนไดโดยทวกน

ตบะ ในอกความหมายหนง หมายถง ความตงใจก าจดความเกยจครานและการกระท าผดหนาท มงท ากจอนเปนหนาททพงกระท า ซงเปนกจทดทชอบ ทรงบ าเพญตบ ะใน ความห ม ายน ได อ ย า งค รบ ถ วน

๑๑ เชนเดยวกน ในพระราชฐานะแหงพระมหากษตรยาธราช ทรงมหนาทปกครองอาณาประชาราษฎรใหไดรบความรมเยน พระองคไดทรงตงพระราชอตสาหะวรยภาพ ประกอบดวยปญโญภาส ปฏบตพระราชกรณยกจใหเปนไปดวยดไมมขอผดพลาด ทรงมพระราชด ารร เรมโครงการต างๆ เพ อประโยชน สขของประชาชนโดยไมหยดยง โครงการพระราชด ารของพระองคจ งมนบพนๆ โครงการไม เพยงเทานน พระองคยงทรงตดตามกจการทไดทรงปฏบตหรอโปรดใหปฏบตโดยใกลชด โดยเสดจพระราชด าเน นไปทรงทอดพระเนตรด วยพระองคเอง ไมวาจะทรงล าบากยากพระวรกายเพยงไร แตดวยพระราชหฤทย ทเปยมไปดวยพระมหากรณาธคณ จงทรงพอพระราชหฤทยทจะทรงปฏบตพระราชภารกจ ดวยพระราชอตสาหะวรยภาพโดยไมมวนวางเวน และในวนหนง ๆ ทรงปฏบตพระราชภารกจไดมากมาย จนไมนาทจะเปนไปได โดยเฉพาะส าหรบบคคลโดยทวไปหากจะเปนไปไดเชนนน กคงตองใช เวลาหลายวนม ใชวนเดยว ดงเชนทพระองคไดทรงปฏบต

ตบะ ในความหมายอกอยางหนง คอ ความเพยรในการละอกศลกรรม เพยรอบรมกศลกรรมตางๆ ใหบงเกดขน โดยความหมายน พระองคทรงเพยบพรอมดวยพระราชวรยภาพทจะทรงเอาชนะความชวตางๆ ดวยความด ทรงมพระตบะเดชะ เปนทเทดทนย าเกรงการสมาทานกศลวตรของพ ระอ งค จ งส าม า ร ถ เผ าผ ล าญ ก า จ ดอกศลกรรมใหเสอมสญไดโดยสนเชง อาณาประชาราษฎรผอยใตรมพระบรมโพธสมภาร

จงมแตความสขสวสดวฒนาพนจากความเดอดรอนนานาประการด วยตบะเดชะบารม แห งพระองค (วนเพญ เซนตระกล, ๒๕ สงหาคม ๒๕๖๐)

๗. อกโกรธะ : ความไมโกรธ อกโกรธะ หมายถง ความไม

โกรธ คอ ไมกรวกราด ลอ านาจความโกรธ จนเปนเหต ใหวนจฉยความและกระท ากรรมตางๆ ผดพลาดเสยธรรม มเมตตาประจ าใจไวระงบความเคองขน วนจฉยความและกระท าการดวยจตอนราบเรยบเปนตวของตนเอง (พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต), ๒๕๕๓: ๒๔๑) ความไมโกรธ ทรงมพระกรยาทไมโกรธโดยวสย มใชเหตทควรโกรธ แมมเหตทใหทรงพระพโรธ แตทรงขมเสย ใหอนตรธานสงบระงบไป ดวยทรงมพระเมตตา อยเสมอ ไมทรงปรารถนาจะกอภย กอเวรแกผใด

พระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภมพลอดลยเดชไดทรงบ าเพญอกโกธะบารม หรอความไมโกรธใหเปนทประจกษใจทงในหมประชาชนชาวไทย และในนานาประเทศมาเปนเวลาชานาน แมมเหตอนควรใหทรงพระพโรธยงทรงขมพระราชหฤทยใหสงบไดโดยสนเชง อยางทปถชนนอยคนนกจะท าได ดงเหตการณทเกดขนในปพทธศกราช ๒๕๐๕และ ๒๕๑๐ เปนตน ยงตราตรงอยในความทรงจ าของผตามเสดจทกคน วนน น … วนท ๒ ๗ ส งห าคม พทธศกราช ๒๕๐๕ เปนวนแรกททรงยางพระบาทสดนแดนออสเตรเลย พรอมดวยความเหน ด เหน อยจากการเสด จ เย อนมาสามประเทศแลวจากรถพระทนง…ขณะเสดจไปยง

๑๒ ทประทบพระองคไดทรงทอดพระเนตรเหน ชายคนหนงชปาย เปนภาษาไทย ขบไลพระองค แตพระองคกมไดทรงหวนไหว ดวยทรงพจารณาวาเปนการกระท าของคนเพยงคนเดยว มใชประชาชนทงประเทศ จงทรงแยมพระสรวลและโบกพระหตถใหแกประชาชนอนๆ ทโห รองรบเสดจไปตลอดทาง

ตอมาท นครซคนย เหตการณอยางเดยวกนไดเกดขนอก โดยกลมคนทไดรบการสนบสนนจากลทธการเมองทตองการลมลางรฐบาลไทย เรมจากการชปายขอความขบไลผเผดจการเมองไทย ในทนททรถพระทนงแลนเขาสศาลากลางเทศบาล ซงจดไวเพอรบเสดจ ตดตามดวยใบปลวมขอความขบไลผเผดจการเมองไทย และกลาวหารฐบาลไทยวาเปนฆาตกรฆาผบรสทธ ใบปลวนโปรยลงมารอบพระองคขณะทตรสตอบขอบใจนายก เทศมนตร และประชาชนกล างเวท แตพระองคยงคงตรสตอไป เสมอนมไดมสงใดเกดขน

เพยงเทานนยงไมพอ เมอเสดจตอไปยงเมองเมลเบรนเพอทรงรบการถวายปรญญา นตศาสตรดษฎบณฑตกตตมศกด พระองคยงทรงถกโหฮาปาจากกลมนกศกษาซงไมสภาพ ทงทาทางและการแตงกาย และเมออธการบดกลาวสดดพระเกยรตคณของพระองค นกศกษากลมเดมไดโหฮาปากลบเสยงสดดเสย แมเมอเสดจพระราชด าเนนไปเพอตรสตอบ คนกลมนยงโหฮาปาขนอก แตพระองคคงมสพระพกตรเรยบเฉย ซ ายงทรงหนมาเปดพระมาลาททรงคกบฉลองพระองคครยโคงค านบคนกลมนนอยางสภาพ พรอมกบ

ตรสดวยพระสรเสยงทราบเรยบมใจความวา “ขอบใจทานท งหลายเปน อนมากในการตอนรบอนอบอนและสภาพเรยบรอย ททานแสดงตอแขกเมองของทาน” เสยงฮาปาเงยบลงทนท นกศกษากลมนไดพายแพแกอกโกธะ หรอความไมโกรธของพระองคโดยสนเชง… ครนถงเวลาเสดจกลบ ทกคนในกลมพรอมใจกนยนคอยสงเสดจดวยสหนาเจอน ๆ บาง ยมบาง โบกมอและปรบมอใหบางจนรถพระทนงแลนไปจนลบตา

ตอมาในป พทธศกราช ๒๕๑๐ อ น เป นป ท ช าวอ เมร ก น เด น ขบ วน และหนงสอพมพลงขาวโจมตรฐบาล เรองการสงทหารมาช วยรบและเส ยช ว ตมากมายในเวยดนามใต ในภาวะอนวกฤตนทรงเกรงรฐบาลอเมรกนจะลมเลกนโยบายชวยเหลอเอเชยอาคเนย ซงจะเปนอนตรายตอความมนคงของไทย จงเสดจไปทรงเจรญสมพนธไมตร

ในการนจะทรงไดรบปรญญากตตมศกดจากมหาวทยาลยวลเลยมส กอนวนแจกปรญญาทรงทราบวาบทความท ไดรบรางวล ซงจะอานในวนแจกปรญญา เปนบทความคดคานนโยบาลของรฐบาล ในการสงทหารมาชวยรบในเวยดนาม นอกจากนกลมนกศกษายงเตรยมแจกใบปลว และเตรยมเดนขบวนออกจากพธถวายปรญ ญ าแกพระองคดวย…และแลววนท ๑๑ มถนายน พทธศกราช ๒๕๑๐ วนอนนาระทกใจ กมาถง เมอนกศกษาอานบทความทไดรบรางวลจบลง พระองคไดทรงปรบพระหตถใหกบ การใชภาษาทถกตองและไพเราะ แมจะไมทรงเหนดวยกบเนอหากตาม จากนนพระองคจง

๑๓ ตรสขอบใจมหาวทยาลย และทรงเตอนสตนกศกษา “ใหใชปญญาไตรตรองดเหตผลใหถองแทเสยกอนทจะมนใจเชออะไรลงไป มใชสกแตวาเชอเพราะมผบญญตไว” พระราชด ารสน เปนทชนชอบมากถงกบทกคนลกขนยน และปรบมอถวายเปนเวลานาน และเหตการณรายทเกรงกลวกมไดเกดขนอก (วนเพญ เซนตระกล, ๒๕ สงหาคม ๒๕๖๐)

๘. อวหงสา : ความไมเบยดเบยน อวห งสา หมายถ ง ความไม

เบยดเบยน คอ ไมบบคนกดข เชน เกบภาษขดรด หรอ เกณฑแรงงานเกนขนาด ไมหลงระเรงอ านาจ ขาดความกรณา หาเหตเบยดเบยนลงโทษอาชญาแกประชาราษฎรผใด เพราะอาศยความอาฆาตเกลยดชง (พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต), ๒๕๕๓: ๒๔๑) ความไมเบยดเบยน ดวยทรงมพระราชอชฌาสยกอปรดวยพระราชกรณา ไมทรงปรารถนาจะกอทกขแกผใดแมกระทงสตว ไมทรงเบยดเบยนพระราชวงศ ขาทลละอองธลพระบาท และอาณาประชาราษฎร ใหล าบากดวยเหตอนไมควรกระท า

จากอดตเรอยมาจนกระทงถงปจจบน นบเปนเวลาเนนนานถง ๗๐ ป ททกชวตบนผนแผนดนไทยไดรบความรมเยนมความเปนอยอยางสขสงบ ภายใตเบองพระยคลบาทแหงพระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภมพลอดลยเดช พระผทรงบ าเพญอวหงสาบารม คอ ไมเบยดเบยนใหผอนล าบาก ไมกอทกขยากใหแกผใดแมจนถงสรรพสตว ดวยเหนเปนของสนกเพราะอ านาจ แหง

โมหะหรอความหลง ไมท ารายรงแกมนษย และสตวเลนเพอความบนเทงใจแหงตน

ในการบ าเพญอวหงสาบารมน พระองคทรงบ าเพญไดโดยบรสทธทกสถาน ไมวาจะเปนพระวรกาย พระวาจา พระราชหฤทย และไมวาจะเปนการอนทรงปฏบตตอมวลมนษยหรอสรรพสตวใด ๆ แมการนนจะยงความสะดวกสบายมาสพระองค หากเปนความยากล าบากแกทวยราษฎรแลว พระองคจะทรงงดเวน เสย โดยทรงยอมล าบากตรากตร าพระวรกายของพระองคเองแทน ดงเหตการณอนเปนทเปดเผยจากวงการต ารวจจราจรเมอวนท ๑๒ ตลาคม พทธศกราช ๒๕๓๐ วา พระบาทสมเดจพระเจาอยหวทรงมพระราชด ารวาตามปกต เวลาทพระองคเสดจพระราชด าเนนไป ณ ทใดเจาหนาทจราจรจะปดถนนตลอดเสนทางนนทกครง จงทรงมกระแสพระราชด ารสวา ไมตอง ใหเจาหนาทปดการจราจรเวลาเสดจพระราชด าเนนไมวาทใด หากการจราจรเกดตดขดกมพระมหากรณาธคณทจะทรงรวมอยในสภาวะแหงการตดขดนน เฉกเชนเดยวกบประชาชนของพระองค

การบ าเพญอวหงสาอยางยงยวด ของพระองคน แมจะหยบยกมาใหเหนอยางเดนชดเพยงประการเดยวจากพระราชกรณยกจอนมากมาย คงเพยงพอทจะกลาวไดวาไมม พระมหากษตรยาธราช หรอประมขประเทศใด ในโลกขณะนทจะเสมอเหมอนพระองค

ในส วนท เก ย วกบสรรพส ตว พระองคไมเคยทรงกระท าการใดใหเปนททกขยากเจบปวด ไมเคยมแมแตครงเดยวทจะเสดจ

๑๔ ออกประพาสปาลาสตวตดชวต จะมกแตการพระราชทานชวตใหเทานน ในรปของโครงการพระราชด ารตางๆ ทเปนไปเพอการอนรกษปา อนรกษแหลงน า และอนรกษสตว เชน โครงการอนรกษปาและสตวปา เปนตน

การบ าเพญอวหงสาบารมของพระองค ซงแผไพศาลไปทวทกหนแหง จงปกปองคมครองชวตไมวามนษยหรอสรรพสตวทกชวตบนผนแผนดนไทย จงด ารงอยไดดวยความสขสงบและรมเยน (วนเพญ เซนตระกล, ๒๕ สงหาคม ๒๕๖๐)

๙. ขนต : ความอดทน หมายถง ความอดทน คอ อดทน

ตองานทตรากตร า ถงจะล าบากกายนาเหนอยหนายเพยงไร กไมทอถอย ถงจะถกยวถกหยน ด วยค าเสยดสถากถางอย างใด ก ไมหมดก าลงใจไมยอมละทงกรณยทบ าเพญโดยชอบธรรม (พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต), ๒๕๕๓ : ๒๔๑) ความอดทน ทรงมพระราชหฤทยด ารงมนในขนต มความอดทนตอสงทควรอดทน เชน อดทนตอทกข อดทนตอเวทนาอนเกดขนในพระวรกาย และทรงมพระขนต เมตตากรณ าธคณ งดโทษผ ม ความประมาท กระท าผดลวงพระอาญา และควรจะลงราชทณฑ แตกทรงระงบไวไดดวยความอดทน

พระบาทสมเดจพระปรมนทร มหาภมพลอดลยเดชทรงเปนพระมหากษตรยา ธราช ผทรงมพระขนตธรรมเปนยอดเยยมอยาง หาผใดเสมอเหมอนมได จากเหตการณท ผ านมาท งใน เมองไทยและตางประเทศ บางครงเปนเรองยากยงส าหรบพระองคทจะ

ทรงอดทนได แตพระองคยงทรงอดทนรกษาพระราชหฤทย พระวาจา พระวรกาย และพระอาการใหสงบเรยบรอยงดงามไดในทกสถานการณ ทรงอดทนตอโทสะ จากการเบยดเบยนหยามหมน ดงเชน การถกขบไลโดยกล มชนท ไมหว งด ต อ เม องไทย ซ ง เป นเหตการณท เกดขนในตางประเทศ เมอปพทธศกราช ๒๕๐๕ เปนตน ทรงอดทนตอโลภะ คอความอยากไดทกประการโดยสนเชง ดงจะเหนไดวาพระองคมได เคยมพระราชประสงคสงใดจากผใด แมสงของทน ามาถวายหากมากเกนไปกม ไดทรงรบ เชน รฐบาล นสมยหนงจะถวายรถพระทนงคนใหญเปนพเศษเพอใหสมพระเกยรตยศ แตพระองคกลบมพระราชด ารวารถพระทนงนาจะเปนรถคนใหญพอประมาณและราคาไมแพงนก เพอจะไดสงวนเงนไวพฒนาประเทศไดอกสวนหนง เปนตน และทรงอดทนตอโมหะ คอความหลง โดยพระองคมไดทรงตดของอยในความสขส าราญและความสะดวกสบายตาง ๆ อนพงหาไดในพระราชฐานะแหงพระมหากษตรยาธราช ทรงอดทนตอความทกขเวทนา ความล าบากตรากตร าพระวรกายตาง ๆ เพอทรงบ าบดทกขบ ารงสขใหแกประชาชนทกแหงหน

นอกจากน พ ระองค ย งท รงอดทนตอความหวาดหวนภยนตรายตาง ๆ ดงเหตการณทเกดขนในปพทธศกราช ๒๕๑๐ เปนตน ซงเปนระยะทผกอการรายก าลงฮกเหมพระองคกมไดทรงทอดทงทหารต ารวจ ผท าหนาทปกปองผนแผนดนไทย โดยทรงมวทยตดพระองคเพอทรงรบฟงเหตการณตาง ๆ อยตลอดเวลาทรงสอบถามเหตการณทางวทย

๑๕ อย เสมอ และหากทรงวาง จากพระราชภารกจจะรบเสดจไปยงทเกดเหตทนทเพอทรงสอบถามเหตการณดวยพระองคเอง หากทรงทราบวามทหารต ารวจไดรบบาดเจบ จะทรงใหเฮลคอปเตอรรบผบาดเจบไปรกษาพยาบาลทนท สวนในทบางแหง เชนทกยบร จงหวดประจวบครขนธ ซงขาดแคลนพาหนะในการตรวจทองทท าใหทหารต ารวจถกลอบท ารายลมตายกนเนอง ๆ หลงจากเสดจไปทรงเยยมทหารต ารวจแลวทรงเหนความจ าเปนจงพระราชทานพระราชทรพย สวนพระองคจ านวน ๕๐๐ ,๐๐๐ บาท ซอรถจปพระราชทานแกทหาร ต ารวจ ๖ คน เพอสงวนชวตเจาหนาทเหลานไว

ในคราวเกดเหตปะทะททงชาง จงหวดนาน อนขนชอวาเปนสมรภมเลอดนน พระองคมไดทรงกลวเกรงภยนตรายใด ๆ ไดเสดจขนเฮลคอปเตอรพระทนงไปบนส ารวจเหนอ จดซองสมของผกอการราย ซงเปนจด ทเฮลคอปเตอรของทางราชการเคยถกยงตกมาแลว ไมเพยงเทานน ยงทรงใหเฮลคอปเตอรรบทหารผบาดเจบออกมารบการรกษาพยาบาล ไดทนทวงทดวย พระองคมไดทรงหวาดหวนภยนตรายใด ๆ แมในแหลงทผกอการรายปฏบตการอยางรนแรง เชน ลอบฆาขาราชการและประชาชน (บานนาวง อ.เมอง จ.พทลง) และแมในขณะทพายฝนกระหน าอยางหนก พระองคยงคงเสดจฝาสายฝนไปเพอทรงเยยมทหารต ารวจ ในสภาวะอนวกฤตนนดวยขนตบารมของพระองคเชนน ท าใหประชาชนไมวาจะอยในสภาวะทกขยากทรกนดารหรอตกอยในภยนตรายเพยงใด ยงเกดความรสกอยเสมอ

วาเขามได ถกทอดทงใหวาเหวผจญชะตากรรมอยเพยงล าพง หากยงมองคพระประมขทจะเสดจมาประทบเคยงขาง และแผพระบารมคมครองใหเขารอดพนจากภยนตรายทงมวล (วนเพญ เซนตระกล, ๒๕ สงหาคม ๒๕๖๐)

ทมา: พลาดศย สทธธญกจ, ๒๕๕๔: ๑๘๗

๑๐. อวโรธนะ : ความเทยงธรรม อวโรธนะ หมายถง ความเทยง

ธรรม หรอความไมคลาดธรรม คอ วางองคเปนหลกหนกแนนในธรรม คงท ไมมความเอนเอยงหวนไหวเพราะถอยค าท ด ราย ลาภสกการะ หรออฏฐารมณ อนฏฐารมณใด ๆ สตมนในธรรม ทงสวนยตธรรม คอ ความเทยงธรรม และสวนนตธรรม คอ ระเบยบแบบแผนหลกการปกครอง ตลอดจนขนบธรรม เนยมประเพณอนดงาม ไมประพฤต ใหเคลอนคลาดวบตไป (พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต), ๒๕๕๓: ๒๔๑) ทรงรกษาความยตธรรมไมใหแปรผนจากสงทตรง และด ารงพระอาการไมยนด ยนราย ตออ านาจอคตทงปวง หรออกนยหน ง คอความไมประพฤตผดในขตตยราช

๑๖ ประเพณ ทรงด ารงอยในพระราชจรยาวตรของพระมหากษตรยอยางแทจรง

นบเปนบญของชาวไทยเปนอยางยงทไดอยภายใตเบองพระยคลบาท แหงพระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภมพลอดลยเดช พระมหากษตรยาธราช ผทรงบ าเพญอวโรธนะ คอ ความเทยงธรรมไดอยางสมบรณยง ซงความเทยงธรรมในทน หมายถงความตรงตามความถกตองหรอความไมผดนนเอง ทรงปฏบตพระองคถกตองตามขตตยราชประเพณทกประการ ไมเคยทรงประพฤตผดจากราชจรรยานวตรนตศาสตรและราชศาสตร ทรงปฏบตพระองค ได อย างงดงามไมมความบกพรองใหเปนทเสอมเสยพระเกยรตยศไดเลย

พระองค ท รงรกษ าพ ระราชหฤทยไดบรสทธปราศจากกเลส จงมไดทรงหวนไหวตออ านาจแหงอคตใด ๆ อนมความรก ความชง ความโกรธ ความกลว และความหลง เปนตน จงไมมอ านาจใดทอาจนอมพระองคใหทรงประพฤตทรงปฏบตไปในทางทมวหมองไมสมควร หรอคลาดเคลอนไปจากความยตธรรม ทรงอปถมภยกยองผควรอปถมภยกยอง ทรงบ าราบคนมความผดควรบ าราบโดยธรรม และในพระราชฐานะแหงองคพระประมขของชาตไทยในระบอบประชาธปไตย ซงตองมพรรคการเมองทงรฐบาลและฝายคาน พระองคไดทรงด ารอยในความยตธรรม ทรงเปนหลกชยของพรรคการเมองทกพรรค

ในดานพระราชกรณยกจตาง ๆ ทรงปฏบตไดอยางถกตอง ไมมผดดวยทรงสดบตรบฟง ทรงศกษา ทรงแสวงหาความรความถกตองทงจากบคคล ต ารา จากการททรง

สบคนดวยพระองคเอง และทรงน ามาประมวลใครครวญดวยพระปญญา ความรททรงไดจงเปนความรทชดแจงและถกตอง ดวยเหตนพระราชกรณยกจใด ๆ ททรงมงผลใหบงเกดเปนความผาสกความเจรญแกประชาชนอยางใด กยอมส าเรจเปนความผาสกและความเจรญอยางนน แมวาจะมบางสงบางอยางทจะตองแกไขอนเปนธรรมดาของการท างานทงปวง กทรงปฏบตแกไขอยางรอบคอบใหบงเกดผลดและสมบรณยงขนไปดวยล าดบ พระราชกรณยกจของพระองคจงมแตความไมผด ดงเชน ในการพฒนาประเทศทรงพฒนาอยางถกตอง คอทรงพฒนาประเทศไปพรอม ๆ กบการพฒนาประชาชน โดยทรงแนะน าตรสสอนดวยพระองคเองและผานทรงโครงการพระราชด ารตาง ๆ

นอกจากน ในการพฒนาแตละทองถนพระองคยงไดทรงศกษาถงภมประเทศ ลมฟาอากาศ ตลอดจนขนบธรรมเนยมประเพณความเปนอยและความตองการทแทจรงของประชาชน ซงในแตละทองถนยอมไมเหมอนกน การพฒนาของพระองคจงเปนการพฒนาดวยความเขาใจ เหมาะสมและเหมาะแกความจ าเปนของทองถนนน ๆ การพฒนาโดยวธทางทถกตองนเอง ท าใหการพฒนาประเทศไดผลไมสญเปลา สามารถชวยใหไพรฟาหนาใสไดโดยทวหนากนสมดงพระราชประสงค ทงนกดวยการบ าเพญอวโรธนะของพระองคนเอง (วนเพญ เซนตระกล, ๒๕ สงหาคม ๒๕๕๐)

๑๗ สรป

พระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภมพล -อดลยเดช บรมนาถบพตร ทรงด ารงพระองคมนอย ในพระจรยาวตรตามหลกทศพธราชธรรม อยางไมบกพรอง ทรงพระราชทานความชวยเหลอแกพสกนกรในราชอาณาจกรไทยโดยไมมเชอชาตศาสนามาเป น เค ร อ งแบ งแยก ไม แบ งส ไม ม ส อ งมาตรฐาน ทรงพระกรณาดจดงสายฝนทหลนลงส พนปฐพโดยไมเลอกพนท พนธไม และเหลาธญพชทงหลาย ทรงพระราชทานทรพย ค าแนะน าการประกอบอาชพ การด าเนนชวตทพอเพยง มพระจรยาวตรทงดงามเปนปกต มทวงทาทสงางามทงอรยาบถนงและพระราชด าเนน พระสระเสยงการด ารสตาง ๆ ทรงเสยสละเวลาความสขส าราญสวนพระองคเสดจพระราชด าเนนเยยมประชาชนในทกภมภาค ทกจงหวด ทกพนทของประเทศไทย ทรงมความซอตรง ในฐานะและหนาทของพระองคททรงมตออาณาประชาราษฎร ทรงมความออนนอมทางพระวรกาย พระวาจา และน าพระทยทเมตตาออนโยนตอชนทกเพศทกวยเสมอกน ทรงมตบะอนแรงกลาในการท าลายความเหนแกตวของพระองค โดยไมมปรากฏความกรวให ได เหน ไม เบยดเบยนสงมชวตทงหลาย ดวยทรงมพระราชอชฌาสยกอปรดวยพระราชกรณา ไมทรงปรารถนาจะกอทกขแกผใดแมกระทงสตว แตมโครงการแหงการชวยเหลอเชนโครงการอนรกษดน น า ปา และพนธพชเปนตน ทรงมความอดทนตอแดด ลม ฝน และสภาพธรรมชาตตาง ๆ ใน

การเสดจเยอนประชาชนตามทองถนทรกนดาร ทรงมความอดกลนตอสภาวการณทบบคนทางพระราชหฤทย ทรงด ารงพระองคอยในธรรมอยางมนคงไมเอนเอยง ไมเคลอนคลาดไปจากธรรมเลย ทงมวลนนเปนการด ารงพระองคอยในทศพธราชธรรม และปฐมบรมราชโองการททรงสตยปฏญาณในวนเสดจขนครองราชยวา “เราจะครองแผนดนโดยธรรม เพอประโยชนสขแหงมหาชนชาวสยาม”

๑๘

เอกสารอางอง

กระทรวงวฒนธรรม. (๒๕๖๐). ๙๙ พระบรมราโชวาทนอมน าราษฎรรมเยนเปนสขศานต. กรงเทพฯ : ม.ป.ท.

การพระราชทานอภยโทษ. (2560). [ออนไลน],เขาถงไดจาก: ttp://www.correct.go.th/odchoyp/apaitod. htm. (2560, 25 สงหาคม).

พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต). (2553). พจนานกรมพทธศาสตร ฉบบประมวลธรรม. (พมพครงท 19), นนทบร. เอส อาร พรนตง แมสโปรดกส.

พลาดศย สทธธญกจ. (2554). ใตรมพระบารมปกเกลาฯ พระราชด ารเพอแผนดน. กรงเทพฯ: สยามความร.

ราชบณฑตยสถาน. (2546). พจนานกรม ราชบณฑตยสถาน พ.ศ. 2542. กรงเทพฯ: นานมบคส พบลเคชนส.

วนเพญ เซนตระกล.(2560). ทศพธราชธรรม [ออนไลน], เขาถงไดจาก: http://www.dhammajak.net/ ratchathum/. (2560, 25 สงหาคม).

สมเดจพระญาณสงวร (เจรญ สวฑฒน), (2541). ทศพพธราชธรรม. กรงเทพฯ: ชวนพมพ. ส านกงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต. (2556). สจธรรมแหงแนว

พระราชด าร สการพฒนาอยางยงยน. กรงเทพฯ: อมรนทรพรนตงแอนดพบลชชง.

๑๙

ภาพวาดฝพระหตถ ในหลวง ร.๙ กบพระปรชาสามารถดานจตรกรรม

อ.วทรย ใจใส

เปนททราบกนดวาในหลวงรชกาล

ท ๙ หรอพระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภมพลอด ลยเดช ท ร งพ ระป ร ช าส าม ารถเชยวชาญศาสตรหลายแขนง ไมเวนแมแตดานศลปะ ภาพวาดจตรกรรม ซงพระองคสนพระราชหฤทยมาตงแตยงทรงพระเยาว

งาน จ ต รก รรม ฝ พ ระห ต ถ ในพระบาทสมเดจ พระเจาอยหว รชกาลท ๙ นบเปนการสรางสรรค ทสะทอนถงพระอจฉรยภาพแหงพระองคเปนอยางด เนองจากทรงสนพระราชหฤทยงานศลปะแขนงนนบแตคร งท รงพระเยาว ขณ ะประทบ ณ ประเทศสวตเซอรแลนด (ประมาณป พ.ศ.๒๔๘๐-๒๔๘๘) ทรงศกษาและฝกฝนดวยพระองคเองจากสรรพต าราททรงซอและทมผทลเกลาฯ ถวาย ตลอดถงการเสดจพระราชด าเนนทรงเยยมศลปนททรงสนพระราชหฤทย ทรงมพระราชปฏสนถาร และ

ทอดพระเนตรวธการสรางสรรคงานของศลปน อาท การใชส กรรมวธการเขยนภาพตาง ๆ เปนตน

เมอทรงเขาพระราชหฤทยในการท างานของศลปนนนแลวจะทรงฝกฝนดวยพระวรยะอตสาหะ จนกระทงทรงพระปรชาสามารถในการสรางงานศลปะตามททรงศกษาและฝกฝนจากศลปนแตละท าน จตรกรรมฝพระหตถ ททรงสรางสรรคขนจงเกดจากททรงน าวธการสรางงานนน มาเปนแบบอยางในการสรางสรรค งานจตรกรรมทมลกษณะเฉพาะพระองค

ภายหลงจากทเสดจเถลงถวลยราชสมบ ต ราว พ ท ธศ ก ราช ๒ ๕ ๐๒ เป นชวงเวลาททรงงานจตรกรรมอยางตอเนอง พระองคทรงพระกรณาโปรดเกลาฯเชญจตรกรไทยหลายรายเขาเฝาทลละอองธลพระบาท เพอรวมปฏสนถาร ถวายค าปรกษาดานศลปกรรม อาท นายเหม เวชกร นายเขยน ยมศร นายจ ารส เกยรตกอง นายเฟอ หรพทกษ นายจลทศน พยาฆรานนท นายเฉลม นาครกษ นายอวบ สาณะเสน และนายพรยะ ไกรฤกษ เปนตน อนเปนพระราชนยมททรงปฏบตอยางตอเนองเมอทรงวางเวนจากพระราชกรณยกจ

พระองคทรงใชชวงเวลาทรงงานจตรกรรมในเวลาค า โดยทรงใชแสงเพอบรรยากาศการ ทรงงานทงแสงธรรมชาตและแสงไฟฟา ท าใหผลงานจตรกรรมฝพระห ตถ ม ค ว ามห ล ากห ล าย ใน ส ส น ขอ งบรรยากาศ ภาพจตรกรรมททรงเขยนสวนใหญ เป นจ ตรกรรมส น าม นบนผ าใบพระ

ภาพท ๑ scontent.fbkk5-3.fna.fbcdn.net

๒๐

ภาพท today.line.me/th/pc/article

สาทสลกษณ ครงพระองคสมเดจพระนางเจาพระบรมราชนนาถ พระราชโอรสและพระราชธดาทกพระองค

ผลงานจตรกรรมฝพระหตถ ในระยะแรก ๆ ชวงป พทธศกราช ๒๕๐ พระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภมพลอด ล ย เด ช ท ร ง เข ย น ภ า พ พ ร ะ บ ร มสาท สล กษณ ของสมเด จพระราชบ ดา สมเดจพระนางเจาฯ พระบรมราชนนาถ ในพระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภมพลอดลยเดช พระเจาลกยาเธอและพระเจาลกเธอทกพระองค และภาพเหมอนบคคลตาง ๆ ซงมกจะเปนภาพเขยนครงพระองคเปนสวนใหญ แบงออกเปน ลกษณะคอ

ภาพเหมอนจรง ( Realistic) เปนงานจตรกรรมฝพระหตถในระยะชวงแรกราวประมาณพทธศกราช๒๕๐๒ - ๒๕๐ ภาพสวนใหญ เปนพระสาทสลกษณของสมเดจพระนางเจาฯ พระบรมราชนนาถสมเดจพระเจาลกยาเธอ และสมเดจพระเจาลกเธอทกพระองคพระบรมวงศานวงศ ภาพ

หนนง ภาพทวทศน ภาพเหลาน มความงดงาม กลมกลนดวยแสงเงาทนมนวล ใหบรรยากาศลกซงชวนฝน แตบางภาพทรงใชฝแปรงอยางกลาหาญและแมนย า

ภ าพ แบ บ เอ กซ เพ รสช น น ส ม

(Expressionism) เปนภาพจตรกรรมฝพระห ต ถ แ บ บ ค ต น ย ม ท ท ร ง วาดในช วงพทธศกราช ๒๕๐๕ – ๒๕๐๙ ดวยลกษณะ ของการสะทอนอารมณจากสวนลกของพระราชหฤทยโดยตรงทเปนอสระ มไดทรงกลนกรองใหเกดความสวยงามหรอความถกตองใดๆมลกษณะเปนการแสดงออกอยางจรงใจ เปนการแฝงความจรงสะทอนผานฝแปรงทมความเคลอนไหวฉบพลนมากขน ทรงใชสอยางกลาหาญ สดใสและรนแรง

ภาพท ๒ scontent.fbkk5-3.fna.fbcdn.net

ภาพท ๔ scontent.fbkk5-3.fna.fbcdn.net

๒๑

ภาพแบบนามธรรม(Abstractionism)

เปนภาพททรงวาดในระยะหลงดวยการผสมผสานระหวางขอมลททรงเหนจากธรรมชาตกบจนตนาการพระราชด ารสวนพระองคเองใหเปนลกษณะของรปทรงททรงเหน ทรงตดทอน หรอเพมเตมจนเกดเปนรปทรงใหม สามารถสอถงทมาของเรองราวไดโดยทรงพฒนาแนวทางการส ร า งส ร รค ม าจ าก งาน แ บ บ ค ต น ย ม Expressionism ทรงแสดงถงอารมณทเปนอสระปราศจากรปทรงและเรองราวมาเปนเฉพาะแบบอยางของพระองคเอง

การสรางสรรคจตรกรรมชวงหลง

แสดงแนวคดสวนพระองคมากขน ท าใหพระองคทรง จดภาพตามจนตนาการทไดรบความบนดาลพระทย จะทรงใชวธการรางภาพดวยดนสอถาน ชาโคลกอนการวาดภาพระบายสละเมอทรงเขยนภาพกงเหมอนจรงกงนามธรรมและภาพนามธรรมใน ระยะ ต อมา พระบาทสมเด จพระปรมนทรมหาภมพลอดลยเดชทรงใชสค อ น ข า ง ห น า ท บ ซ อ น ก น หลายช น องคประกอบของเสนรปทรงและสจะสมพนธกนไปตามแนวคดของภาพแตละภาพ อารมณท เกดจากภาพเหมอนกบไดเหนการประสานของสขณะฟงดนตรไปพรอมกน ความอสระในการแสดงออกของเทคนคในงานจตรกรรม

ภาพท ๗ spiceee.net/th/articles/28199

ภาพท ๖ siamrath.co.th/n/4574 ภาพท ๘ daily.rabbitstatic.com

๒๒

พระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภม-

พลอดลยเดชทรงงานจตรกรรมตงแตขนครองราชย จนถ งพทธศ กราช ๒๕๑๐ จากนนกมไดทรงเขยนภาพอกเลย เพราะมพระราชภารกจดานอน ๆ ทเกยวของกบประเทศชาตและประชาชน พระองคทรงอทศเวลาสวนใหญในการจดท าโครงการพฒนาต าง ๆ ท งด านการเกษตร การชลประทาน ฯลฯ เพอใหพสกนกรมความเปนอยทดขนกวาเดม จงท าใหไมทรงมเวลาสรางสรรคผลงานจตรกรรมเพมขนอก สวนผลงานจตรกรรมฝพระหตถจ านวนมาก ททรงสรางสรรคไวนน พระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภมพลอดลยเดชทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ พระราชทานใหน ามาจดแสดงใหประชาชนไดชนชมพระอจฉรยภาพดานจตรกรรมอยเสมอ

ศลปนและประชาชนทวไปมโอกาส ชมภาพฝพระหตถ เมอพระบาทสมเดจ พระเจาอยหวทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ

พระราชทานภาพ เขารวมแสดงในงานแสดงศลปกรรมแหงชาตครงท ๑๔ พ.ศ. ๒๕๐๖ จนถงงานแสดงศลปกรรมแหงชาต ครงท ๑๗ พ.ศ. ๒๕๑๐ โดยครงท๑๔ พระราชทานภาพฝพระหตถจ านวน ๖ รป ครงท ๑๕ พระราชทานจ านวน ๗ รป ครงท๑๖ จ านวน ๔ รป และครงท ๑๗ จ านวน รป ไปจดแสดง พระบาทสมเดจพระเจาอยหว เสดจพระราชด าเนนไปทรงเปดงานแสดงศลปกรรมแหงชาตตงแตพ.ศ. ๒๕๐๕ เป นต นมา และท กคร ง ไดพระราชทานพระราชด ารสอนแสดงใหเหนวาทรงสนพระราชหฤทยในศลปะอยางลกซงและทรงเหนวาศลปะเปนเครองเชดชเกยรตของชาตและยกระดบจตใจของป ระช าช น ด ง ค ว าม ต อ น ห น ง ในพระราชทานด ารสพระราชทานในพธเปดงานแสดงศลปกรรมแหงชาตครงท ๑ วนท ๒๐ กมภาพนธ พ.ศ. ๒๕๐๕ วา “งา น แ ส ด งศ ล ป ก ร รม แ ห งช า ตนอกจากจะมวตถประสงคเพอการสงเสรม อจฉรยภาพของศลปนแลวยงสรางเกยรตให แกชาต และอ านวยประโยชนแก ประชาชนโดยสวนรวมใหมโอกาสใฝใจในสงทสวยงามเจรญตาและเจรญใจ เปนผลใหเกดนสยรกความประณตวจตรบรรจงมความรสกละเอยดออน เกด ความคดในทางดงามเปนการยกระดบทางจตใจของประชาชนในชาตใหสงขน…” พระราชทานด ารสพระราชทานในพธเปดงานแสดงศลปกรรมแหงชาตครงท ๑

ภาพท ๙ daily.rabbitstatic.com

๒

จากผลงานฝพระหตถ พระองคทรงวาดตามพระราชหฤทย มไดทรงค านงถงทฤษฎหรอกฎเกณฑอนใดหรอน าแนวทาง ของผใดเขามามอทธพลกบงานเขยนภาพ ท าใหผลงานออกมาไดดงจนตนาการและยงมเอกลกษณทมอสระเฉพาะตวอยาง เหนไดชด ทงยงทรงวาดภาพในลกษณะสวยงาม นารก ไดเปนอยางด ทงทอาจไมตรงกบพระอธยาศยทคอนขางเอาจรงเอาจงของพระองคนก แตในฐานะเมอทรงเปนจตรกรขณะทรงงาน ทรงถายทอดพระอารมณความรสกเยยงจตรกรอยางเตมท ทรงแสดงความรสกตรงและรนแรงผานสสนทสดและเสนทกลา โดยสวนใหญโปรดเสนโคง แตบางครงอาจมขอดลพระราชหฤทย ใหทรงใชเสนตรงและเสนหยกฟนเลอยอยบาง

เอกสารอางอง บทความจากคอลมน “Art Room” โดย

ศาสตราจารย วโชค มกดามณ นตยสาร @Kitchen ฉบบท 128 ประจ าเดอนเมษายน 2560

หนงสอพระบดาแหงการอนรกษมรดกไทย กรมศลปากรจดพมพเมอปพทธศกราช ๒๕๕๐

ถวลย มาศจรส. พระองคคออครศลปน. กรงเทพ : บรษท ตนออแกรมม จ ากด, ๒๕ ๙.

วรณ ตงเจรญ. “พระอจฉรยภาพของพระบาทสมเดจพระเจาอยหวดานศลปกรรม”

วารสาร ราชบณฑตยศถาน ปท ๒๗ ฉบบพเศษ ธนวาคม ๒๕๔๕. หนา ๑๕๙- ๑๗๖. (ฉบบเฉลมพระเกยรตพระบาทสมเดจพระเจาอยหวในโอกาสททรงเจรญพระ ชนมพรรษา ๗๕ พรรษา)

ศลปากร, มหาวทยาลย . งานชางของในหลวง.กรงเทพ : บรษท อมรนทรพรนตงแอนดพบลชชง จ ากด (มหาชน), ๒๕ ๙. โครงการวจยของมหาวทยาลยศลปากร เนองในวโรกาสทพระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดชทรงครองสรราชสมบตครบ ๕๐ ป

ศนยวฒนธรรมแหงประเทศไทย. อครศลปน. กรงเทพ :หางหนสวนจ ากด ป. สมพนธพาณชย, ๒๕ ๐.

๒๔

เหลยวหลงแลขาง : เมอสงคมไทยถกพยายามท าใหทนสมยและกลายเปนเมอง

ธ

อ.ดร.เจดจ คชฤทธ อาจารยพเศษ คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยราชภฏวไลยอลงกรณ

ในพระบรมราชปถมภ ‘เหลยวหลง’ เมอครงทสงคมไทยตองการทนสมย

น บ ต ง แ ต ต น ท ศ ว ร รษ 2500 ประเทศไทยเรมปรบตวเขาสกระแสความคดเรองการท าใหทนสมย โดยเฉพาะเมอ จอมพลสฤษด ธนะรชต ท ารฐประหารและขนบรหารประเทศ นโยบายของจอมพลสฤษดไดวาน าความเปลยนแปลงมาสสงคมไทยมาก หนงในบรรดามนนคอ การพยายามพฒนาประเทศจากประเทศเกษตรกรรมไปส การ เป นประเทศอตสาหกรรม ภายใตกระแสความคดเรองการท าใหทนสมย (Modernization) ดวยการเปดประเทศ เขาสระบบเศรษฐกจทนน ยม ป พ .ศ . 2504 รฐบาลไดประกาศใชแผนพฒนาเศรษฐกจ ของประเทศเปนฉบบแรก (พ.ศ.2504-2509) โดยแผนพฒนาดงกลาวน เน น ค ว าม เจ รญ เต บ โต ต าม แ น วท างอตสาหกรรมแบบประเทศตะวนตกทผลตสนคาในระบบเครองจกรเปนส าคญ กลาวกนวา นโยบายของรฐบาลในสมยนน กอใหเกดการลงทนเพอปรบเปลยนโครงสรางพนฐานและระบบบรการสาธารณ ปโภคของประเทศ อยางกวางขวาง เชน ระบบการคมนาคมและ

การขนสง ระบบเขอนเพอการชลประทาน และพลงงานไฟฟา เปนตน

นอกจากน จอมพลสฤษด ยงไดผลกดนบทบาทของสถาบนพระมหากษตรย ใหมความชดเจนมากขนดวย ยงผลใหกลมเจานายและขนนางเกาคอยๆ แปรรปมาลงทนในกจการตางๆ และกลายเปนกลมทนทส าคญกลมหน ง หลงจากสมยของจอมพลสฤษด จงเขาสยคจอมพลถนอม กตตขจร โลกยคนนอยในชวงสงครามเยนและสงครามตวแทนระหวางคายทนนยมและคายสงคมนยม กอนทไทยจะใชแผนพฒนาเศรษฐกจ สถานการณ โลกมการเปลยนแปลงครงใหญ ประเทศอาณานคมเดมไดรบการปลดปลอย แตยงคงมลกษณะทางเศรษฐกจคลายแบบอาณานคมอย ส าหรบประเทศไทยแมไมใชประเทศอาณานคม แตระบบเศรษฐกจไทยกถกดงเขาสระบบทนนยมโลกแบบกงบงคบมากอนแลว กลาวคอตองเปนประเทศฐานผลตขนปฐมภมตามทประเทศทนนยมศนยกลางตองการ เมอประเทศอาณานคมตางๆ ในโลกเปนเอกราช ความสมพนธทางการผลตกบเมองแมเดมเปลยนไป การแบงงานกนท าในยคนเปลยนไปสการลงทนโดยตรงจากประเทศแม เพอลดตนทนสนคาจากคาแรงงานและการขนส ง ด วยเหตท ไทยใช แผนพฒนาเศรษฐกจเนนอตสาหกรรม จงเจรญเตบโตรวดเรวมากเพราะมการหลงไหลเขามาของทนจากตางประเทศ ส าหรบเงนตางประเทศทไหลเขามาน น แบ งได เปน 2 ส วน ส วนหน งเปน เงนชวยเหลอทางทหารของสหรฐอเมรกา อกสวนเปนเงนลงทนของธรกจทเขามาเพอผลตสนคาขายในประเทศ ภายใตสทธ พ เศษตางๆ ท

๒๕

รฐบาลจงใจ และบางกรณ กใชไทยเปนแหลงถายเทเครองจกรทลาสมยจากประเทศแม เพอการผลตทมตนทนแรงงานต าและไมตองแขงขนกบตลาดโลก ระยะแรกสหรฐอเมรกาไดเขามาลงทน ในไทยเปน อนดบหน ง ตอมาเศรษฐกจสหรฐอเมรกา ออนแอลงเพราะเสยหายอยางหนกใน ส งครามต วแท น โด ย เฉพ าะสงครามเวยดนาม ในขณะทญปน มความเขมแขงทางเศรษฐกจมากขนกลายเปนคคาทส าคญของไทยแทนและเมอถงป พ.ศ.2516 ญปนจงกลายเปนคคาส าคญ ของไทยมาโดยตลอด

ขณะทเศรษฐกจขยายตวกลมธนาคารพาณชยไดผลกดนใหรฐออก พ.ร.บ.ธนาคารพาณชย ในป พ.ศ. 2505 หามกอตงธนาคารใหม และหามเปดสาขาธนาคารตางประเทศเพมขน ธนาคารพาณชยไทยทมอย 15 แหง จงด าเนนกจการในลกษณะผกขาดเรอยมา สวนเครอขายธรกจอปถมภอนๆ ของคณะทหารขยายต วตอ เน องมาจนเกด เหตการณ 14 ตลาคม พ.ศ.2516 การเรยกรองประชาธปไตยและรฐธรรมนญ ของนกเรยน นสต นกศกษา และประชาชน ไดท าใหจอมพลถนอม สนอ านาจลง เครอขายธรกจทมทหารอปถมภคอยๆหมดบทบาทไป (กาญจนาภเษก, 2552, หนา3) เปนท น าส งเกต ว า หล งจากประเทศไทยเป ดประเทศเขาสระบบทนนยมแลว การผลตในภาคเศรษฐกจต างๆ พฒ นาไปตามความตองการของจกรวรรดนยมตะวนตกมใชเปนการผลตอยางอสระตามความตองการและการวางแผนของไทย ดวยเหตน ในระบบทนนยมโลก เศรษฐกจไทยหลงการเปดประเทศจงถกปรบเปลยนใหเปนแหลงวตถดบ แหลงระบาย

ทน และเปนตลาดสนคาส าเรจรปของประเทศตะวนตก นอกจากนจะเหนไดวา การพฒนายงมความเหลอมล าอยมากระหวางภาคเกษตรกรรมและภาคอตสาหกรรม การคา และการบรการระหวางเมองกบชนบท กอใหเกดความไมเปนธรรมในการกระจายรายได และปญหาสงคมอนๆ ตามมา เชน ภาวะเสอมถอยของสงคมหมบาน ชมชนแออดเรมกอตว และความเสอมของค าน ยมท ด งาม เป นต น (สม เด จพระเทพรตนราชสดาฯ สยามบรมราชกมาร,2537,หนา439-440 ) การพฒนาประเทศตามกระแสทนน ยม โลก โดย ไม ม แน วทางห รอท ศท างทเหมาะสมสอดคลองกบรากฐานของวฒนธรรมไทย ท าใหระบบเศรษฐกจแบบพอยงชพและระบบสงคมจารตในหมบานถกกระทบ การแตกสลายของสงคมหมบานท าใหศกยภาพในการพงพาตนเองหมดสนไป พรอมๆกบทตองหนมาพ งพ งส งคม เม อ งมากข น นอกจากน ย งมผลกระทบตอระบบการผลต การโยกยายแรงงาน การด าเนนวถชวต ระบบครอบครว ระบบเครอญาต และโครงสรางความสมพนธของผคนในหมบาน สงตางๆ เหลานไดเปลยนแปลงโดยมลกษรณะคลายกบสงคมทนนยมและบรโภคนยมในเมอง (ศราพร ณ ถลาง,2537,หนา 445)

อยางไรกตาม การเขามาของทนนยมตางชาตไมมผลตอการผลกดนใหสงคมไทย เปนสงคมทนนยมอยางแทจรง การลงทน ของพวกทนนยมตางชาตไมสามารถกอใหเกดร า ย ได แ ล ะ ก า ร จ า ง ง าน ใน ร ะด บ ส ง ในภาคอตสาหกรรมอยางแทจรง อาจกลาวไดวา การลงทนของตางชาตไมกอใหเกดประโยชน ตอการพฒนาภาคเกษตรกรรมของไทยเพราะนก

๒๖

ลงทนเนนการลงทนดานอตสาหกรรมการผลต (Manufacturing Industry) เหมองแร การเงน การธนาคาร และการบรการ ดงนน การน าเอาวทยาการสมยใหมเขามาใชในภาคเกษตรกรรมของไทยจงอยในระดบต ามาก อกทง รพฒนาทนของนายทนไทยระหวาง ป พ.ศ.2500-2516 ย งต องพ งพาข าราชการ ท ทรงอทธพลหรอนกการเมองดวย เชน ธนาคารกรงเทพ มชอจอมพลประภาส จารเสถยร เปนกรรมการ สวนธนาคารมหานครม พล. ต. กฤษณ สวะรา และ พ.ต. ณรงค กตตขจร เปนกรรมการ เปนตน หากพจารณา การสงเสรมการลงทนทางดานอตสาหกรรม ในชวงตนทศวรรษ 2500 จนถง พ.ศ. 2516 จะพบวา อตราคาจางแรงงานถกก าหนดไวในระดบต ามากและไมมการปรบปรงใหสงขน เชน ในเขตกรงเทพมหานครและจงหวดใกลเคยง มอตราคาจางแรงงานเพยงวนละ 12 บาท เปนตน ส าหรบในภาคเกษตรกรรมรฐย งไดดด ซบสวนเกนทางเศรษฐกจดวยการเกบภาษอากร ราวสองในสามของรายไดภาษอากรทงหมดของรฐ สวนภาคอตสาหกรรมนนกลบไดรบการยกเวนและลดหยอนภาษในหลายกรณ (ฉตรทพย นาถสภาและคณะ,2527,หนา 393-398) ดวยพลงกระแทกทางเศรษฐกจและการรกของกลไกตลาด ไดสงผลกระทบตอการเปลยนแปลงเงอนไขทางสงคมและการผลตภายในชมชนตางๆ อยางรวดเรว การเปลยนแปลงเทคโนโลยการผลตภายใตการสนบสนนสงเสรมจากองคกรภาครฐ ท า ให ต น ท น ก า ร ผ ล ต ส งข น ใน ข ณ ะ ทความสามารถทางการผลตของชมชนบางชมชน โดยเฉพาะภาคเกษตรกรรมในชนบทยงคงอยในระดบเดม แตความแตกตางระหวางชนชนกลบ

เพมมากขน ชาวนารายยอยเรมเปนหนสน สญเสยทดนและกลายเปนชาวนารบจางมากขน ในขณะเดยวกน การแพรระบาดของอดมการณบรโภคนยมและความทนสมยไดกอให เกดภาวการณขาดความสมดลระหวางปจจยเพอการบรโภคกบความสามารถในการสนองตอบความตองการนน ระบบเศรษฐกจแบบยงชพเรมถดถอย ชมชนเรมเสยอ านาจตอรองและการก าหนดทศทางของตนเอง เกดภาวะพงพงภายนอก (ยศ สนตสมบต,2535,หนา 215) ระบบทนนยมจงเจรญเตบโตตออยางตอเนอง สงผลใหระบบบรโภคนยมตองหาทางเปดตลาดใหมเพอระบายสนคา การยวยใหกลมคนในเมองบรโภคสนคาเพอสนองตอบความพงพอใจของตนเองจงไมเพยงพอตอการเตบโตของระบบ ดวยเหตดงน กรรมกรและเกษตรกรในภาคเกษตรกรรมจงถกดงใหเขามาสวงวนของระบบการบรโภคนยม ทเนองมาจากการเรงพฒนาทางดานอตสาหกรรม ภายใตกระแสความคดเรองการท าใหทนสมยน

เปนทนาสงเกตวา แนวความคดส าคญของทฤษฎการท าความทนสมย เนนไปทกรอบความคดวา สงคมทลาหลงทกสงคมสามารถพฒนาและเปลยนแปลงไปสความทนสมยได

โดยจ าเปนตองมปจจยภายนอกท า ห น า ท เป น แ ร ง ก ร ะ ต น ให เก ด ก า รเปลยนแปลง อาจกลาวไดวาจดมงหมายหลกของทฤษฎการท าความทนสมยน คอ การสรางค ว าม เจ รญ เต บ โต ท าง เศ รษ ฐก จ โด ย ใชยทธศาสตรการพฒนาอตสาหกรรมเปนหลก ซงตองอาศยการพฒนาชมชนเมองและการสรางความกาวหนาของระบบตลาดมาสนบสนน

๒๗

โดยทวไปกระบวนการพฒนาตามแนวคดภาวะทนสมยมกจะด าเน นการโดยรฐบาลและหนวยงานของรฐเขาไปมบทบาทในการก าหนดแผนพฒนา มลกษณะเปนการวางแผนจากสวนกลางเพอจดท าโครงสรางพนฐาน ทงนเพราะเชอวาการพฒนาเศรษฐกจ ใหส าเรจไดตองท ม เททรพยากรส วนใหญ เพ อ พฒนาภาคอตสาหกรรมและภาคบรการกอน และเมอพฒ นาภาคอตสาหกรรมและภาคบรการเจรญเตบโตส าเรจแลว ผลของการพฒนาจะกระจายสภาคเกษตรกรรมเอง นอกจากนยงมการสนบสนนใหมการจดตงสถาบนตางๆ ทงสถาบนทางดานการเมอง สถาบนทางดานสงคม และสถาบนทางดานเศรษฐกจ เพอท าหนาทในการสงเสรมและสนบสนนเรงรดการพฒนาการขยายของตวเมองและบรการสาธารณะในเขตชมชนเมอง ทงเมองหลวงและเมองหลก โดยเนนการใชเทคโนโลยททนสมย รวมไปถงการยอมรบทนสนบสนนจากภายนอก ทงในรปของการใหเปลา การลงทน การมเงอนไขผกพน ตลอดจนการสนบสนนทางวชาการในรปแบบตางๆ ดงนน แนวคดการท าใหทนสมยจงมเชอมโยงกบการพฒนาและการขยายของเมองอยางมนยส าคญ โดยเฉพาะในบรบทสงคมไทย ความเปลยนแปลง ทางเศรษฐกจภายใตแนวคดการท าใหทนสมย มอทธพลตอความเปนเมองและการขยายตวของเมองอยางยากทจะแยกจากกนได ทงนเพราะสวนหนง ความเปนเมองและการขยายตวของเมองนถอเปนศนยกลางการด าเนนชวตของมนษย ซงมกจกรรมทกประเภททน ามารวมกนอยในเมองนน มกจะถกนยามวาเปนความเจรญหรอ

ความทนสมยไดดวย เหลยวหลงสงผลอยางไรตอวถชวตและวฒนธรรมในชมชน

‘แลขาง’ ความเปนเมองในบรบทสงคมไทย

ประเทศไทยในสมยชวงทก าลงพฒนาไปสการเปนประเทศอตสาหกรรมใหม ความเปนเมองและการเจรญเตบโตของเมอง โดยเฉพาะกรงเทพมหานครไดกลายเปนปญหาหลกประการหนงของการพฒนาประเทศอยางมพลวตคอนขางสง ส านกงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต (สคช.)ไดระบปญหาเมอง ไวในแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตอยางตอเนอง ตงแตแผนฯ ฉบบท4 (2520-2524) โดยแสดงให เหนวา ลกษณะการขยายตวของระบบเศรษฐกจและสงคมตลอดจนการเพมของประชากรทผานมา ไดสรางปญหาเกยวกบระบบชมชนระดบเมองมากขนเปนล าดบ ยงโดยเฉพาะหลงจากการด าเนนตามแผนพฒนาฯ ฉบบท6 (พ.ศ.2530-2534) ได 4 ป ประเทศไทยตองเผชญกบความกาวหนาทาง เศรษฐกจควบคไปกบการเตบโตของกระบวนการเกดเปนเมองของชมชนเม องต างๆ การ ขยายต วของชมชนเม องมผลกระทบต อการเปล ยนแปลงของระบบเศรษฐกจเมองและสงคมใน กรงเทพมหานครและปรมณ ฑล ตลอดจน เมองต างๆ ท วประเทศ อยางยากทจะหลกเลยง

ในชวงตนการพฒนานน เกดผลกระทบของการเปนเมองซงมไดจ ากดอยเฉพาะในขอบเขต พนท 5 จ งหวดปรมณฑล คอ นนทบร ปทมธาน สมทรปราการ สมทรสาคร และนครปฐม เทานน แตการเจรญเตบโตทาง

๒๘

เศรษฐกจไดกระจายออกไปจากปรมณฑลดงกลาวไปส พนทจงหวดใกลเคยงดวย โดยครอบคลมพนทอยธยาและสระบรทางดานเหนอ ราชบรและเพชรบรทางดานตะวนตก และตลอดแนวพนทบรเวณชายฝงทะเลตะวนออก คอ ชลบร ฉะเชงเทรา และระยอง หากพจารณาในกระบวนการเกดเปนเมองและสภาพของเมองน น ม ค ว าม เก ย ว ข อ งก บ เร อ งขอ งผ ค น (People) และพฤตกรรมของผคน (Human behavior) ตลอดจนวฒ นธรรม (Culture) อย างหลก เล ย งไม ได ส าหรบ ใน เร องของพฤตกรรมของคนนนยอมมความเกยวของกบกระบวนการ ตางๆ ทมความสมพนธกนอยางเปนระบบ (System) และประสานสมพนธกนจน เป น ค าน ย ม (values) ในพ นท หน งๆ ของกระบวนการเก ดเป นเม องน นๆ ด งท ภาควชาว ทยาศาสตร ส งแวดล อมคณะว ทยาศาสตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร (2552, หนา1) อธบายไว พอสรปได ดงน

1) กระบวนการทางเศรษฐกจในก า ร เก ด เป น เม อ ง (Economic process) กลาวคอในกระบวนการทางเศรษฐกจนนสงทมค ว าม ส า ค ญ ย ง ได แ ก ก ารแ ล ก เป ล ย น (Exchange) และสงอ านวยประโยชน (Utility) นอกจากนยงเกยวของกบเรองของอปสงค (Demand) และอปทาน (Supply) ของสนคาและบรการส าหรบประชาชน ทงยงเกยวของกบบทบาทของระยะทาง (Role of distance) ทเขามาอธบายถงความสมพนธของผผลตและลกคา เพราะในระยะทางทหางไกลออกไปจากแหลงผลตยอมจะมสนคานอยลงหรอหาไดยากขน หากจะกลาวถงจดศนยกลางของการคาใน

ชมชนเมอง (Central places) ซงจะใหบรการแกชมชนและแหลง ทไกลออกไปศนยกลางเชนนจะมอย ในชมชนเมองทกระดบต งแตหมบาน เมอง เมองใหญ เมองศนยกลางภาค แ ล ะ ม ห า น ค ร ท เร ย ก ว า CBDs (Central business districts) อนมลกษณะส าคญคอ เปนพนท ใชประโยชนในทดนอยางมากเปนพนทซงไดรบการพฒนาในแนวดง (Vertical development) มากกวาการขยายพนทออกไปในแนวราบ เปนพนทเตมไปดวยผคนสญจรไปมาแตมแหลงทพกอาศยเลกนอย เปนศนยกลางการขนสง คมนาคม และเปนศนยกลางของงานพเศษ เชน อาชพ ทใชความช านาญเฉพาะดาน การเงน ศนยกลางอ านาจรฐ รวมไปถงแหลงอตสาหกรรม เปนตน

2) กระบวนการทางสงคมในการเก ด เป น เม อ ง (Social process) กล าวค อ พฤตกรรมของมนษยมความแตกตางกนตามพนฐานของสงคมนนๆ กอใหเกดกระบวนการทางสงคม และสงผลไปยงกระบวนการเกดเปนเมองและสภาพของเมอง ขณะเดยวกนมนษยกได ถ ก ห ล อ ห ล อม ก ล อ ม เก ล าท างส งค ม (Socialization) เขาเปนแบบแผนของชมชนใหญรวมทงการปฏสมพนธกน (The process of interaction) น อ ก จ า ก น ใ น ป ร ะ เด น ทเกยวของกบสงคมนนจ าเปนตองพจารณาถงสถานภาพของครอบครว (Family status) การก ด ก น ท างส งค ม (Social discrimination) สถานภาพของกลมชนชาต (Ethnic status) เขาไวดวย

3) กระบวนการทางการเมองในการเกดเปนเมอง (PoliticaProcess) กลาวคอ

๒๙

กระบวนการทางการเมองเปนปฏบตการเพอกอใหเกดระบบการเมองและการรกษาความม น คงทางการเม อ งไว ท งน ย อมม ความจ าเปนตองบรณาการลกษณะของปจเจกชนและกลมตางๆ เขาไวในระบบการเมองเดยวกน นอกจากน ตองมกฎเกณฑส าหรบการแขงขนกนระหวางกลมตางๆ ในชมชนเมอง ทมระดบแตกตางกนไป รวมทงการพจารณาถงลกษณะของภมรฐศาสตรเขามาอธบายสภาพการณตางๆ ของกระบวนการทางการเมองของชมชนเมองอกดวย ส าหรบในระดบประเทศนนหนวยปกครอง (Political unit) ท เกดขนท งในดานเศรษฐกจ สงคม และการเมอง ผานกระบวนการเรยนรทเรมจากการรบทราบ (Reception) การรหมาย (Cognition)การจดจ า (Memory) และการตดสนใจ (Decision making)

4) กระบวนการทางจตวทยา ในการเกดเปนเมอง (Psychological process) กลาวคอ กระบวนการเรยนรและกระบวนการทางจตวทยายงน าไปสการพจารณาถงการอพยพเคลอนยาย และเหตการณอนๆ ซงจะพจารณาเฉพาะประเดนดานกระบวนการเศรษฐกจประการเดยวไมได

ห า ก พ จ า ร ณ า ใ น แ ง ข อ งกระบวนการทท าใหเมองเกดขนเปนเมอง ได ดวยความเปนศนยกลางในระยะทเมองเรมขยาย ในสงคมไทยตอนนน เชดชาย เหลาหลา (2520,หนา51-55) ไดสรปสะทอนใหเหนความเปนเมองทเปนศนยกลางตางๆ ดงน

1) ศ น ย ก ล า งท า ง เศ รษ ฐ ก จ ประกอบไปดวยศนยการผลตขนตนและศนย

อตสาหกรรม ศนยการคา ศนยการขนส ง และศนยบรการทางเศรษฐกจ

2) ศ น ย ก ล า งท า งก า ร เม อ ง ประกอบไปดวย ศนยกลางการบรหารงานทางการเมองของพลเรอน และศนยกลางทางทหาร

3) ศนยกลางทางศาสนา ประกอบไปดวย ศนยกลางแหงอาณาจกรในทางศาสนา ศนยแหงวฒนธรรม เปนตน

4) ศนย กลางแห งการพกผอนหยอนใจ อาจเปนทงสงทมนษยประดษฐคดคนสรางขนหรอสงทเกดขนเองตามธรรมชาตกได

5) ศนยกลางทพก ประกอบดวยไปอาคาร บานเรอน สงปลกสรางเพออยอาศยตางๆ

6) ศนยกลางแหงสญลกษณ เชน อนสาวรยประชาธปไตย เปนตน

7) ศนยกลางแหงความแตกตางหลากหลายนานปการ

อยางไรกตาม กระบวนการของการเกดขนเปนเมองและการขยายตวของเมองนนกมลกษณะทแตกตางกนออกไปในแตละบรบท กลาวคอ เมองจะมลกษณะเฉพาะตวข น อย ก บการก อก า เน ดและว วฒ นาการ โดยอาศยปจจยชน าในการตงถนฐาน คอ ปจจยดานเชอชาตเผาพนธ ปจจยดานภมศาสตร และปจจยดานเศรษฐกจ รปแบบของเมองทกอก าเนดขนสามารถจ าแนกได เปน เมองทางประวตศาสตร เมองในก าแพง เมองหนาดาน เมองแม เมองบรวาร และเมองอตสาหกรรมโดยท วไปแลวพนทหลกของเมองจะมความคลายคลงกน ประกอบไปดวยพนทศนยกลางของเมอง (Town center) พนท สญลกษณ

๓๐

เมอง (Landmark) แกนหลก ของเมอง (Town axis) และประตเมอง (Town gate)

น อ ก จ าก น ค ว าม เป น เม อ ง ยงมมตทเกยวของกบจ านวนประชากร ความหนาแนน ของประชากร รวมท งการเป นศนยกลางของอารยธรรมทงหลาย ซงหมายถงสภาวะทมประชากรจ านวนมากมารวมกนโดยมลกษณะหลายประการทแตกตางไปจากการเปนผผลตขน ปฐมภม นอกจากนยงมลกษณะของการแบ งงาน ก นท า เฉพาะด าน เช น พ อค า ขาราชการ นกบวช ผบรหาร เปนตน อกทงเมองยงเปนศนยกลางทางเศรษฐกจและการเมอง ทมการใชสญลกษณ บางอยางในการบนทกและถายทอดขาวสารและมาตรฐานการวดเวลาและพนททชดเจน การ ขยายตวของความเปนเมองจะมล าดบเรมจากชมชน (Community) เม อ ง เล ก (Town) น คร (City) มห าน คร (Metropolis) ส าหรบ ในมตของการศกษา “ความเปนเมอง” ในประเทศไทย โดยใชทงการน าเขตพนทภมศาสตรทเปนเขตเทศบาลและกจกรรมทางเศรษฐกจนอกภาค เกษตร กรรมมานยามความเปน “ประชากรเมอง” กลาวคอ ประชากรทอยในเขตเทศบาลทงทมชอและ ไมมชออยในทะเบยนบาน ในทนหมายรวมถงประชากรทเขามาท างานหรอศกษาในเมองแบบชวครงชวคราวหรอไปเชาเยนกลบ ผทไมมทอยเปนหลกแหลงแนนอน รวมท งผท อยตามสถานทซงไมอยในขายของการส ารวจหรอการจดทะเบยนดวย นอกจากน หากพจารณา ประชากรท ท างาน ในภาค เกษตรกรรม มแนวโนมวาจะลดลงอกในอนาคต เพราะเมอมการใชเทคโนโลยและเครองมอทางการเกษตร

มากขน ความตองการแรงงานทางการเกษตรกยอมจะลดลง ประชากรกจะลนจากพนทชนบทเขามาในเขตเมองมากขน (ปราโมทย ประสาทกล สรยพร พนพง และปทมา วาพฒนวงศ,2550,หนา 11-12)

กลาวส าหรบแนวคดในการพฒนาโดยเนนความทนสมย และการเจรญเตบโตของเศรษฐกจและอตสาหกรรมในประเทศไทย ซงมสวนกอใหเกดความเปนเมองและปญหาตางๆ ดงทไดกลาวมาบางแลว ขอสงเกตอกประกาศหนงซงเปนผลพวงจากการพฒนาโดยเนนเมองเปนหลก คอ อตสาหกรรมในประเทศไทยยงกระจกตวอยในเมองหลวงและเมองใหญเพยงไม ก แห งส งผลให ม การเคล อนย ายอพยพแรงงานจากภาคเกษตรกรรมมาส เมอง การหลงไหลของประชากรจากภาคชนบทสเมองน ท าใหเกดปญหาคนลนงานในภาคอตสาหกรรมเมอง และการขาดอ านาจตอรองเพอประโยชนของตนเองในกลมของแรงงานรบจาง และหากพจารณา ปญหาคนลนงานและคาจางแรงงานต าน เปนปจจยส าคญทผลกดนใหธรกจทางเพศกลายเปนทางเลอกหน งของแรงงานหญ งจ านวนมากทไมสามารถเขาไปอยในภาคการผลตตางๆ ทไดรบคาตอบแทนเพยงพอกบความจ าเปนในการครองชพได (ธรนาถ กาญนอกษร,2542,หนา 40-41) ประกอบกบการเตบโตของธรกจบนเทงเรงรมย การคาประเวณตามเมองใหญๆ และแหลงทองเทยวตางๆ ทแพรกระจายอยางรวดเรวและกวางขวาง ผหญงสวนหนงจงถกผลกและดงดดเขาไปสตลาดการคาประเวณไดงาย ภายใตอดมการณบรโภคนยมและความทนสมย ซงมองเรองเพศอยางผนวกรวมกบการ

๓๑

บรโภค จนกอให เกดกระบวนการท าใหรางกายผหญงเปนสนคาและการผลตสนคาเพอรางกายผหญง (ยศ สนตสมบต,2535,หนา6) อาจกลาวไดวา ในสงคมทนนยม เรองเพศถกน ามาใชปลกฝงใหบรโภคมองเหนคณคาและความจ าเปนทไมมตวตนของสนคา บรโภคนยมเปนอดมการณทยวยใหเกดการบรโภคอยางไมมขอบเขตจ ากด ครอบง าใหมนษยบรโภคสนคามากทสด เรวทสด และบรโภคใหมอกอยางไมมทสนสด ดงนนเมอเรองเพศถกท าใหกลายมาเปนสนคา สนคาทางเพศจงเปนน ายาอยางหนงทชวยหลอลนระบบเศรษฐกจบรโภคนยมได เปนทนาสงเกตวา ในประเทศโลกทสาม ซงหมายรวมถงประเทศไทยดวย อดมการณบรโภคนยมทไหลบามาจากตะวนตก ยงสามารถครอบง ากลไกของรฐไดดวย ท งน โดยอาศยความรวมมอของชนชนน าและทน ดงน นทศทางในการพฒนาประเทศและการวางแผนพฒ นาเศรษฐกจและส งคม จ งกลายเป นเครองมอรองรบอดมการณบรโภคนยมซ งบรรษทขามชาตและชนชนน าเปนผไดประโยชนอย างสมบ รณ การเล อกนโยบายส งเสรมอตสาหกรรมสงออกบนพนฐานของการกดราคาคาจางแรงงานและการใชแรงงานเดก การหลงช นชมผลตภณฑ มวลรวมและรายไดประชาชาต การสงเสรมอตสาหกรรมทองเทยวซ งมการคาประเวณ อย เบ องหล ง การสงเสรมการขยายตวของเมองหากแตท งใหชนบทลมสลาย สงเหลานลวนเปนปรากฏการณของการตกอยในกระแสหลกของอดมการณบรโภคนยม วตถนยม และการท าใหทนสมยทงสน (ยศ สนตสมบต,2535,หนา 9-10)

ก ล า ว เฉ พ าะภ าค ต ะว น ออ ก ท เกยวของกบนโยบายการสงเสรมภาคธรกจ อตสาหกรรม ร ฐบาล ไดป ระกาศให ภ าคตะวนออกเปนเขตพฒนาอตสาหกรรมชายฝงทะเล ตะวนออก มาตงแตป พ.ศ.2524 จวนจนปจจบน กยงมโครงการสงเสรมในลกษณะกลมพนท เศรษฐกจพเศษเพอเรงการเจรญเตบโตอกอยางไมหยดยง หากพจารณา นโยบายการพฒนา ทเรมตงแตป พ.ศ. 2524 นน เปนแผนยทธศาสตรแบบผสมผสานภาครฐและเอกชน โดยมภ าครฐ เป นผ น าทางการลงท นด านสาธารณปโภคและอตสาหกรรมหลกขนพนฐาน สวนภาคเอกชนลงทนในอตสาหกรรมตอเนองเพอเปนการสนบสนนการกระจายกจกรรมทางเศรษฐกจและอตสาหกรรมออกไปสภมภาคอยางเปนระบบ โดยสรปแลว แนวนโยบายการพฒนาภาคตะวนออกในตอนนน ประกอบไปด ว ย แ น ว ค ด ส า ค ญ 3 ป ร ะ ก า ร ค อ (คณะกรรมการฝายประมวลเอกสารและจดหมายเหตในคณะกรรมการอ านวยการจดงานเฉลมพระเกยรตพระบาทสมเดจพระเจาอยหว เนองในโอกาสพระราชพธมหามงคลเฉลมพระชนมพรรษา 6 รอบ5 ธนวาคม 2542, 2544,หนา106) ดงน

1) เพอใหเปนภมภาคทสามารถเปดระบบเศรษฐกจของประเทศสการคากบนานาชาตไดมากยงขน อยางมประสทธภาพ

2) เ พ อ เป น แ ห ล ง ภ ม ภ า ค ทสามารถรองรบกจกรรมทางเศรษฐกจทกระจายออกจากกรงเทพมหานคร

3) เพอปรบโครงสรางอตสาหกรรมของประเทศส อตสาหกรรมใหม และกระจาย

๓๒

การผลตของอตสาหกรรมใหมากยงขน โดยใชทรพยากรภายในภาคตะวนออกและภมภาคใกลเคยง ตลอดจนความไดเปรยบของแหลงทตงเปนตวเรงการพฒนา

อยางไรกตาม ความเจรญเตบโตของภาคตะวนออกทปรากฏใหเหนอยางชดเจน คอ ในชวง พ.ศ. 2524 – 2543 หรอเรมตนของแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 5 เปนตนมา ดงท ภารด มหาขนธ (2549,หนา 30) สรปไว ดงน

1) การขยายตวของโครงสรางพนฐานทางเศรษฐกจ ถนน แหลงน า ไฟฟา โทรศพท ธนาคาร พาณชย สถาบนการศกษา สถานพยาบาล

2) เกดนคมอตสาหกรรมทแหลมฉบง จงหวดชลบร นคมอตสาหกรรมทมาบตาพด จงหวดระยอง และนคมอตสาหกรรม ทฉะเชงเทรา ซงขยายตอไปทจงหวดปราจนบร

3) การเขามาของผเชยวชาญ และผประกอบการอตสาหกรรมในดานตางๆ ทงจากตางประเทศและตางภมภาคของไทยเอง ตลอดจนแรงงานจากภมภาคอนๆ ของประเทศไทยและตางชาต

4) ความเปลยนแปลงดานการถอครองทดน ราคาทดน และวถชวตของผคน ในภมภาคตะวนออก รวมทงการเปลยนแปลงคานยมในการด ารงชพ

กวาหกทศวรรษทผานมา ประเทศไทยไดรบการกลาวขานไปทวโลก ในฐานะประเทศทเคยประสบความส าเรจในการพฒนาเศรษฐกจ ภายใตกระแสความคดเรองการท าใหทนสมย การพยายามปรบเปลยนประเทศจาก

ประเทศยากจนไปเปนประเทศทก าลงพฒนา โดยเนนความเจรญ เจรญ เตบโตของธรกจอตสาหกรรม ภายใตระบบเศรษฐกจทนนยม แตถงกระนน ประเทศไทยกตองเผชญกบปญหาอนเปนผลพวงมาจากการพฒนาดงกลาวหลายประการ เชน ปญหาชองวางระหวางชนชน ปญหาการกระจายรายไดทไมเปนธรรม ปญหามาตรฐานการด ารงชวตทต ากวาเกณฑเสนแบงความยากจน ตลอดจนปญหาทางสงคม เศรษฐกจ และการเมองทเชอมโยงสงผลกระทบตอวถชวตของประชาชนอยางมากดวยเชนกน สรป

นบตงแตตนทศวรรษ 2500 เปนตนมา เมอประเทศไทยเรมปรบตวเขาสกระแสความคดเรองการท าใหทนสมย สงคมไทยกเกดการเปลยนแปลงหลายประการ เชน มความพยายามทจะพฒนาประเทศจากประเทศเกษตรกรรมใหกาวไปสการเปนประเทศอตสาหกรรม ผานระบบเศรษฐกจทนนยม ซงเนนความเจรญเตบโตตามแนวทางอตสาหกรรมแบบประเทศตะวนตก ทมงเนนการปรบเปลยนโครงสรางพนฐานและระบบบรการสาธารณปโภคอยางกวางขวาง เช น ระบบการคมนาคมขนส ง ระบบการชลประทาน และพลงงานไฟฟา สวนในภาคเกษตรกรรมจะเหนไดวามการผนวกรวมผลผลตทางเกษตรและการกระจายแลกเปล ย นสนคาเขาเปนสวนหนงของระบบทนนยมโลก มการพฒนาเทคโนโลยใหทนสมย สงผลใหใหการเกษตรเปลยนจากการผลตเพอยงชพไปเปนการผลตเพอขาย โดยเปนผลมาจากยทธศาสตรการพฒนาท เนนความส าคญ ในดานการ

๓๓

เจรญเตบโตทางเศรษฐกจภาพรวมกอน แลวจงกระจายผลการพฒนาหรอรายไดในภายหลง สงผลให ภาคธรกจอตสาหกรรมและเมองมความเจรญเตบโตสง แตภาคเกษตรกรรมและชนบทกลบถกทอดทงใหดอยพฒนาลาหลง ทงยงถกดดซบทรพยากร ตลอดจนผลประโยชนไปหลอเลยงภาคธรกจอตสาหกรรมใหขยายตวเพมขน จนกอใหเกดความเหลอมล าของการกระจายรายได และปญหาตางๆ ตามมา เชน การอพยพเคลอนยายของคนชนบทเขาไปสเมอง ปญหาสภาพแวดลอมของชมชนเมอง ปญหาความยากจน ตลอดจนปญหาการไหลบาของวฒนธรรม ขามพรมแดน ซงยงคงด าเนนตอไปและมพลวตตอผคนและสงคมยง เอกสารอางอง กาญจนาภเษก. (2552). การใชแผนพฒนา

เศรษฐกจและสงคมแหงชาต.วนทคนควาขอมล11เมษายน2560, เขาถงไดจาก http://kanchanapisek.or.th

คณะกรรมการฝายประมวลเอกสารและจดหมายเหตในคณะกรรมการอ านวยการจดงานเฉลมพระเกยรตพระบาทสมเดจพระเจาอยหวเนองในโอกาสพระราชพธมหามงคลเฉลมพระชนมพรรษา6 รอบ5 ธนวาคม 2542. (2544). หนงสอเฉลมพระเกยรตพระบาท สมเดจพระเจาอยหว เรอง วฒนธรรม พฒนาการทางประวตศาสตร เอกลกษณและภม

ปญญาจงหวดชลบร. กรงเทพมหานคร: กรมศลปากร.

ฉตรทพย นาถสภาและคณะ. (2527). ประวตศาสตรเศรษฐกจและสงคม.กรงเทพมหานคร: สรางสรรค จ ากด

เชดชาย เหลาหลา. (2520). สงคมวทยาเมอง. กรงเทพมหานคร : แพรพทยา.

เทพรตนราชสดาฯ สยามบรมราชกมาร,สมเดจพระ. (2537). สายธารแหงอารยธรรมไทย ใน เอกสารการสอนชดวชาไทยศกษา หนวยท 8-15.กรงเทพมหานคร:มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช.

ธรนาถ กาญจนอกษร. (2542). หญง ชาย กบการเปลยนแปลงทางสงคม.กรงเทพมหานคร: มลนธ ธรนาถกาญจนอกษร.

ปราโมทย ประสาทกล สรยพร พนพง และปทมา วาพฒนวงศ. (2550). ระเบดคนเมองในประเทศไทยวนทคนควาขอมล19 มถนายน 2551,เขาถงไดจาก http://www.pr.mahidol.ac.th /content/Home/ ConferenceIII/Articles/Article01.html.

ภาควชาวทยาศาสตรสงแวดลอม คณะวทยาศาสตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร. (2552). สงแวดลอมเมองและการจดการ. วนทคนควาขอมล11เมษายน2552,เขาถงไดจากhttp://cyberlab.lh1.ku.ac.th/elea

๓๔

rn/faculty/science/sci33/homepage/page/chapter_1.htm#top

ภารด มหาขนธ. (2549). พฒนาการทางประวตศาตรของภาคตะวนออก ใน วารสารทระลกในพธเปด หอศลปะและวฒนธรรมภาคตะวนออก.ชลบร:หอศลปะและวฒนธรรมภาคตะวนออก มหาวทยาลยบรพา.

ยศ สนตสมบต. (2535). แมหญงสขายตว.กรงเทพมหานคร: สถาบนทองถนพฒนา.

ศราพร ณ ถลาง. (2537).วถชวตไทยในสงคมทนนยม-บรโภคนยม ใน เอกสารการสอนชดวชาไทยศกษา

หนวยท 8-15.กรงเทพมหานคร:มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช.

๓๕

คณคาทางวฒนธรรมทปรากฏในพธกรรมเกยวกบศพ อนเนองมาจากปราสาทนกหสดลงค : กรณศกษากลมวฒนธรรมถนเหนอ, กลมวฒนธรรมถนอสาน

บทน า

วฒนธรรมถนเหนอ และวฒนธรรมถนอสาน มลกษณะทางโครงสรางของวฒนธรรมทมความ คลายคลงกนอยหลายประการดวยกนจากการศกษาท าใหทราบถงอทธพลและการ เชอมตอทางวฒนธรรม ทปรากฏอยในรปแบบของพ ห วฒ น ธรรม ซ งห าก เป ร ย บ เท ย บแนวความคดบรบททางสงคม วฒนธรรมลานนา(เหนอ ในปจจบน) และวฒนธรรมลานชาง (อสาน ในปจจบน) ยอมมสวนทคลายคลงกนตามการแลกเปลยนทางดานวฒนธรรม โดยผลของการแลกเปลยนดงกลาวยอมไดรบอทธพลมาจากการปกครอง การค า ขาย และศาสนา เปนตน จงสามารถอนมานไดวา วฒนธรรมทง ๒ มจดเชอมตอผานรองรอย ของประวตศาสตรรวมสมย ซงปรากฏอยในเอกสารทางดานประวตศาสตรดง ไดศกาษคนควาในการศกษาครงน อาณาจกรลานนา หรอ ราชอาณาจกรของชาวไทยวนในอดตทตงอยบรเวณภาคเหนอตอนบนของประเทศไทย ตลอดจนสบสองปนนา เชน เชยงรง มณฑลยนาน ส าหรบขอมลในเชงประวตศาสตรถอไดวา เมองเชยงใหมเปนศนยกลางของชาวลานนา โดยการปกครองของพญามงรายซงเปนชวง

เฟ อ ง ฟ ขอ งอ าณ าจ ก ร รวม ไป ถ งศ ล ป ะ วฒนธรรม ประเพณ ฯลฯ ทเปนอตลกษณของตนเอง ขนานนามวา “อาณาจกรลานนา” อนหมายถงความยงใหญ ในแผนดน มนานบลาน) และคงสถานะระหวางป พ.ศ. ๑๘๓๕ – ๒๓๑๘

อาณาจกรลานชางเปนอาณาจกรของชนชาตลาวซงตงอยในแถบลมแมน าโขง มอาณาเขตอยในบรเวณประเทศลาวทงหมด รวมถงการกระจายพนทเขาสประเทศไทยในภาคะวนออกเฉยงเหนอ นบไดวาอาณาจกรลานช า ง ม ค ว าม เจ ร ญ ร ง เร อ ง ใน ด า นพระพทธศาสนากอใหเกดการเมองการปกครองวฒนธรรมศลปะ ในทกแขนง และพฒนาการของอาณาจกรเคยงคมาพรอมกบสยามประเทศ ซงในพงศาวดารลานชางกลาววาการปกครองในอดตโดย “ขนบรม” สงพระราชโอรสไปปกครองในเมองตาง ๆ ๗ องค ซงนบไดวาเปนอาณาจกรทรงเรองในอดตคงสถานะระหวางป พ.ศ. ๑๘๙๖ – ๒๒๕๐

จ าก ก ารศ ก ษ า เอ ก ส ารท า ง ประวตศาสตร ผศกษาพบวาท งอาณ าจกรลานนา และอาณาจกรลานชาง ถอไดวาเปนยคส ม ย ท ม ค ว า ม เ จ ร ญ ร ง เ ร อ ง ใ น ด า นพระพทธศาสนา มการวางรากฐานทางสงคมบ ร บ ท ท า งก า รป ก ค รอ งแ ล ะย ง เ อ อ ใหศลปวฒนธรรมตาง ๆ ไดถายทอดออกมาในรปแบบ “ถวายเป น พทธบ ชา” ส งผลใหประชาชนในการปกครองมโอกาสไดนบถอพระพทธศาสนา และเปนสวนส าคญในเชงการถายทอดและการอนรกษใหคงอยจากรนสรน ท าใหเกดการเดนทางของกระแสวฒนธรรม

๓๖

และรองรอยทางประวตศาสตรจากอดต สปจจบน

เปนทแนนอนวาทกสงทกอยางมการกอก าเนดขน การคงอย กยอมมการเสอมคลายลงตามวฏจกร ซงในพระพทธศาสนาไดอตถาธบายไวในพระไตรปฎกอยางชดแจงอยแลวไมวาจะเปนสงของ อาณาจกรสงกอสรางตาง ๆ มการกอสรางขนไดกยอมมความพพงลงตามกาลเวลาเปนธรรมดา ส าหรบมนษยปถชน ปญญาชนหรอบคคลส าคญตางสถานะกนออกกไปยอมมการเสอมคลายโดยรวมอย ๒ ประการ คอ แรกเรมคอการมขนดวยสถานะ เกยรตยศ ทรพยสน หรอของมคา เมอมอยแตตนกยอมเสอมคลายลงไปเปนธรรมดาอยางทมคนกลาวกนโดยทวไปวา“สมบตพลดกนชม สงนกเปนความเสอมประการหนง ถดมา สงทเทยงแทแนนอนเลย น นกคอรางกายเม อมการเจรญเตบโต ความสวย ความงาม ความคงอยกจะเสอมคลายลงตามวยและผานไปตามกาลเวลาทเปลยนไป ในแตละวนทายทสดกยอมไมพนสถานภาพแหงความตาย

ความตาย หรอ การเสยชวตเปนการสนสดการท าหนาททางชวภาพอนคงไวซ งสงมชวต ปรากฏการณสามญทน ามาซงความตาย ไดแก โรคชรา การถกลา ทพโภชนาการ โรคภย อตวนบาตกรรม (การฆ าตวตาย) ฆาตกรรม ความอดอยาก การขาดน า และอบตเหต หรอการบาดเจบภายในรางกาย เปนตน รางกายหรอศพของสงมชวตจะเรมเนาสลายไมนานหลงเสยชวต ความตายถอวาเปนโอกาสทเศรา หรอไมนายนดโอกาสหนง สาเหตมาจากความผกพนหรอความรกทมตอบคคลผ เส ย ช ว ต น น ซ งภ าย ห ล งก า ร เส ย ช ว ต

ผทมความผกพนกบผตายยอมแสดงออกถงการจากไป และการคงอยของสถานะผานพธการ หรอทเรยกวา งานศพ ซงกมวธอยมากมายดวยกนตามความเชอของแตละภมประเทศ (ระว ภาวไล, ๒๕๕๖: ๓๙)

พธกรรมเกยวกบงานศพทเกดขนบนแผนดนไทย จงเปนไปตามหลกแนวคดและคตความเชอในพระพทธศาสนา รวมไปถงการสอนสอดแทรกในดานความเชอหรอขนบดงเดมผานพธกรรมไดอยางลกซงชาวไทยจงมการจดงานเกยวกบศพหลายรปแบบเนองดวยการไดรบอทธพลทางวฒนธรรมทงทมอยแตเดมและรวมสมยทางประวตศาสตรโดยสามารถจ าแนกออกเปน ๒ กลม อาท ๑. กลมผทนบถอศาสนา (พทธ, ครสต, อสลาม ฯลฯ) ๒. กลมผทอยอาศยตามภมภาค (ภาคกลาง, ภาคเหนอ, ภาคอสาน, ภาคใต)เปนตน ส าหรบชาวลานนา และชาวลานชาง หรอจะเรยกไดวา ภาคเหนอและภาคอสานในปจจบน ตางมความศรทธาในบวรพระพทธศาสนาอยางแรงกลา สงผลใหพธกรรมตาง ๆ ทงงาน ทเปนมงคล และงานอวมงคลลวนเปนไปในรปแบบ ของพทธศาสนกชนทมความเชอเรองกรรม บญ บาป จงเกด การฌาปนกจในรปแบบของการเผาไหมเพอท าลายศพ อน เป นรางท ไรวญญาณ แตย งคงมความส าคญเชอมตอระหวางผตาย และผทมชวตอย ซงความเชอดงกลาวปรากฏอย ในภมภาคของเอเชยอาคเนย ทนบถอ ระพทธศาสนาอน เป นนยส าคญ ท บ งบอกถงการแสดงออกในดานความรก ความอาลย ทผมชวตอยจะพงกระท าไดในวาระโอกาสทายทสดน

๓๗

ศลปะจงมสวนเขามาเปนองคประกอบ เพอใหเกดสนทรยทางการมองเหน ใหคลายความเศราอาลยลงไดเปนการแสดงถงความร ง เรอ งท างด าน วฒ นธรรม และ เป นการแสดงออกถงบรบททางสงคม ทปรากฏผานการจดงานศพตามความเหมาะสมของสถานะทางผวายชนม ดงประเทศ ทมการฌาปณกจ ในลกษณะเผาไหมสงทรองรบสวนของการบรรจศพเพอไมใหเหนสงอจาดตอสายตา ผมารวมในงาน ท าใหมการตกแตง ประดบ ปลกสรางใหเหมาะสมดงทกลาวอางมาแลวนน

นกหสดลงค , นกสกกะไดลงค เปนสตว ในปาหมพานตต านานหนง เปนสตววเศษต านานหนงแตทกต านานทกลาวอางมาทงมขปาฐะ หรอลายลกษณอกษรนนมใจความส าคญของลกษณะรางกายของนกหสดลงคไวตรงกนคอ“....มหนาเปนชาง มงวง มงา มดวงตาเกรงขาม ล าคอล าตวเปนนกขนาดใหญ มชวงขาเปนลกษณะของกนร มปกดงพญาปกษา มหางเปนพวงคลายไก สามารถบนได....” แสดงใหเหนวานกห สด ล งค ม ล กษ ณ ะ ท พ เศษ อย างย ง โดยเฉพาะส านวนของไตรภมกถากลาววา “.... ชาวกลอตรทวปน เปนผมบญญาธการ เมอสนอายขยลง กจะน ารางอนเปลอยเปลามาวางไวกลางแจง ขณะนนไมนานกจะมพญานกใหญ บนมาจบศพน าไปไวทอน...” (ทว วชยขคคะ, ม.ป.พ.: ๔๔ – ๔๕)

ภาพท ๑ เมรปราสาทนกหสดลงค งานพระราชทานเพลงศพ หลวงปจนทรศร (พระอดมญาณโมล) พ.ศ. ๒๕๖๑ ในดานความเชอของชาวลานชาง หรออสานในปจจบนไดรบอทธพลทางดานพธกรรมมาจากต านาน “นกสกกะไดลงค” ซงมใจความวา “... อนนกสกกะไดลงคนมกจะมาจกกน คาบศพของชาวเมองตกศลานคร ซงขณะนนเจาผครองนครตกศลาถงแกพราลยและก าล งจดงานพระศพอยน น ก ได เกดความโกลาหลดวยมนกยกษบนมาคาบเอาศพไป เจานางสดาจงขนอาสาเปนผปราบนกยกษดวยธนอาคมของพระบดาจนนกนนถงแกความตายดวยศรธนอาคมนน จงไดถวายพระเพลงพระศพพรอมกบนกนนตางพระเมร...” (ส. ธรรมภกด , ๒๕๒๕ : ๓๒) จากความเชอดงกลาว อญญาส หรอเจาขนท ง ๔ (เจาเมอง เจาอปฮาด เจาราชบตร เจาราชวงศ) จงถอเอาคตขางตนน ามาจดท าพระเมรเผาศพดวยปราสาทนกหสดลงค และใหมการเขาทรงของนางสดากอนลงมอเผาปราสาททกครงและสงวนการจดสรางปราสาทนกหสดลงค เฉพาะเจาผสบเชอสายจากลานชางโดยตรง

๓๘

ดงปรากฏพธกรรมการฌาปนกจศพดวยปราสาทนกหสดลงคของทง ๒ กลมวฒนธรรม จงมสวนคลายคลงกนและแตกตางกนออกไปตามเอกลกษณของทางวฒนธรรมในภมภาคของตน แสดงใหเหนถงการ รวมสมยของวฒ นธรรมท ง ๒ แผ นดน กด วยการแลกเปลยนและการเขามาเจรญสมพนธไมตรตลอดการเขามา มบทบาททางการปกครองท าใหบรบททางสงคมมสวนท าให ดสญญะในเชงพหวฒนธรรม และกลายเปนแบบแผนทมการสบทอดปฏบตกนมาแตคร งโบราณจนถงปจจบน ผศกษาจงเลงเหนคณคาทางวฒนธรรมทสอดแทรกในเชงคตชนวทยาผานพธกรรมความเชอทเกยวกบศพ และการเกดรวมไปถงการใชปราสาท นกหสดลงคตางพระเมร, เมร ของกลมวฒนธรรมท ง ๒ ดงบทความทจะศกษา ตามวตถประสงคดงน

วตถประสงค

๑. เพอศกษาอทธพลความเชอเกยวกบนกหสดลงคทมตอพธกรรมเกยวกบศพ ของชาวลานนา (ถนเหนอ) และชาวลานชาง (ถนอสาน)

๒. เพอศกษาคตชนวทยาในดานขนบความเชอและพธกรรมอนเนองมาจากปราสาทศพนกหสดลงค

๓. วเคราะหใหทราบถงคณคาเชงวฒนธรรมทปรากฏในพธกรรมเกยวกบศพอนเนองมาจากปราสาท นกหสดลงคของชาวลานนา (ถนเหนอ) และชาวลานชาง (ถนอสาน)

ภาพท ๒-๓ เมรปราสาทนกหสดลงค ลานนา, ลานชาง ประมาณป พ.ศ. ๒๔๗๗ – ๒๔๙๘

ความเชอและแนวความคดอนเนองมาจากความตาย

ความตายลวนเปนสวนหนงของชวตมนษยโดยทวไป การประกอบพธกรรมเกยวการตายจงเรยกวา “การปลงศพ” ซงเปนสวนส าคญ ในสงคมมนษยซงการประกอบพธกรรมนอกจาก จะเปนการสะทอนใหเหนถงคตความเชอดงเดมของผตายและผทเกยวของกบผตายแลวนน สงหนงทปรากฏใหเหนเดนชดทางดานวฒนธรรมทมกรอบความคดมาจากป ร ชญ าใน ด าน ศาสน า ซ ง เป ร ย บ ได ก บส ญ ล กษ ณ ท บ งบ อกถ งค ว าม ค งอย ท า งวฒนธรรมของผคนไดอยางแจงชด

เมอการตายเกดขนกยอมมศพ ซ งเกดจากเมอรางกายเสอมสภาพลงและทายสดเมอการสนสดของระบบการท างานในรางกายลง ทางชววทยารางกายจะเกดการเนาเปอยซงในทางซววทยาเปนการท าลายของเซลลทหยดการท างานอนเปนกระบวนการทางชวภาพทวทยาศาสตรสามารถอธบายได เมอม

๓๙

ศพกยอมมการจดการศพขนซงวธการตาง ๆ กลวน เปน ไปตามจดประสงคของผท มส วนเกยวของ หรอแมกระทงความประสงคของผตายเอง การปลงศพจงเขามา มบทบาทเกยวกบศพ และเมอมการจดการศพกยอมมพธกรรมและองคประกอบของพธ นบไดวามพฒนาการเปนเวลายาวนานตามล าดบขนอยในแตละในชวงสมย มการพฒนารปแบบขนอยาง ละเอยดซบซอนและมวถทางศาสนาเขามาเกยวของ ศาสนาจงมสวนเขามาสอดแทรกคตค าสอนตาง ๆ เพอและเปนแนวทางในการปฏบตสบมา

พธกรรมเกยวกบศพภายหลงไดรบอทธพลจากพระพทธศาสนา

การรบอทธพลของพระพทธศาสนาและศาสนาพราหมณ – ฮนด ซงเปนสวนหนงในอารยธรรมอนเดย ทแพรหลายเขาสภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใตในชวงพทธศตวรรษท ๖ เปนตนมา นบเปนปจจยส าคญทนอกจากจะกอใหเกดผลกระทบและความเปลยนแปลงทางดานสงคมแลวยงกอใหเกดพฒนาการดานพธและวธปลงศพจากการฝงศพไปสการเผาในเวลาตอมาอกดวย ซงการปลงศพดวยไฟหรอการเผาเรยกวา“อคนสงสการ” ถอเปนธรรมเนยมปฏบตการปลงศพของชนชนสงทป รากฏอย ในส งคมชมพทวปมาต งแต ย คพทธกาล โดยปรากฏหลกฐานอยางชดเจน ในพระไตรปฎกทกลาวถงการปลงพระพทธสรระองคสมเดจพระสมมาสมพทธเจาดวยวธการเผาเชนเดยวกน ดงความตอนหนงวา “... แลวทรงแสดงวธปฏบตตอพระพทธสรระ

เชนเดยวกบสรระของพระเจาจกรพรรด ท าจตกาธานดวย ของหอมแลว ท าการเผา สรางสถปไว ในทาง สแพรง...”

จากความเชอดงกลาว พทธศาสนกชนจงสบทอดวธการปลงศพดวยไฟเพอใหเผาไหมสรระศพ เพอใหคงไวแตมวลกระดก อนจะเปนเครอง สกการบชา หรอสงระลกจากผวายชนมตามสมควร ในพธกรรม จงมแบบแผนในการปลงศพกลาวคอ “การบ าเพญกศลศพ” หวใจส าคญยอมอยทผทมชวตอยไดพงปฏบตตอ ผวายชนม ซ งขนบธรรมเน ยมของพทธศาสนกชนไดบ าเพญกศลสวดพระอภธรรมซงเปนพระธรรมทลกซง สงสดในพระพทธศาสนาแตนอกจากนนยงสงผลถงการร าลกสงวร ทเรยกวามรณานสตอกดวยการจดงานศพของชาวพทธจงเปนไปเพอหวงใหผ มชวตได พจารณาถงความไมเทยงตรงแนแทของรางกาย

อทธพลความเชออนเนองมาจากพธกรรมเกยวกบศพ

๔๐

เมอสถานะภาพทางชนชนเปนตวก าหนดบรบททางสงคมตงแต เกด จนตาย จงมสวนท าใหสงคมยอมรบในสถานะนน ๆ อนเปนตวบงชถงการก าหนดแบบแผนเพอปฏบตและการยอมรบรวมกน พธงานศพ กเชนเดยวกน เปนเพยงการจดงาน สงเดยวในตลอดชวต ๆ ผทมชวตอยจะไดแสดงความรกในโอกาสสดทาย งานศพ หรอพธกรรมการปลงศพ จงมองคประกอบในหลายสวนดวยกนดงทกลาวมาขางตนแลววา มการแยกยอยในแตละสวนลงไปตามรายละเอยดนน ๆ ซงเปน ทแนนอนวาสถานะทางสงคมของผวายชนม ยอมจะถกก าหนดใหแตกตางกนออกไป ส าหรบดนแดนสวรรณภมท มการประกอบพธกรรมฌาปนกจดวยการเผาไฟนน ส งท ขาดกคอ “สถานทประกอบการเผา” เพราะไฟเปนตวท าลายสรระของศพ จงจ าเปนจะตองมพนทเฉพาะเพอใชจดงานนน ๆ

ส าห ร บ ส ย าม ป ระ เท ศ ห ร อประเทศไทย ม พนท ในระแวกใกล เคยงกบอาณ าจ ก ร อน ๆ อาท อ าณ าจ ก รขอม , อาณ าจ ก รล าน น า, อาณ าจ ก รล านช าง , อาณาจกรพมา ทมชวงประวตศาสตรรวมสมยเดยวกน มการจดพธกรรมเกยวกบการปลงศพดวยการเผาไฟทงสน ซงบรเวณทใชประกอบพธกรรมกย งประดบตกแต งไปดวยเครองประกอบมากมายตามสมควรแกสถานะของผวายชนม ซงเรยกวา “เมร” หมายถง ชอภเขากลางจกรวาล มยอดเปนทตงแหงเมองสวรรคช น ดาวด งส , ท เผ าศพซ งส รางข น เสม อนเล ยนแบบ เขาพระส เมร หมายความว าแนวความคดดงกลาวใหดวงวญญาณของผตายไปสสรวงสวรรค ตามแนวความเชอท อางองจากจกรวาล หากเปนประเทศไทยกยอม

หมายถงไตรภมกถา เปนตน หากสถานะของผวายชนมอยในระดบของผม เกยรตระดบสง อาท พระมหากษตรย ,เจ าผ ครองแผนดน สถานะของทประกอบพธเผาศพจะถกก าหนดเร ย ก ว า “พ ระ เม ร ม าศ ” ห ร อพ ระ เม ร ตามล าด บ และยอมได รบการถวายพระเกยรตยศอยางสงสดอยางโบราณราชประเพณ สบมา

ขนบธรรมเนยมของการถวายพระเพลงพระบรมศพ โดย พระเมรม า ศ ห รอ พ ร ะ เม ร เปนนามของส งกอสราง อนเกยวเนองในการพธพระบรมศพหรอพระศพเจานาย ถอเปนสงทใชประดษฐานพระโกศพระบรมศพ หรอหบพระศพตามล าดบชนยศ ซงมมาแตครงโบราณกาล โดยสวนมากนยมสรางใหสงใหญดจเขาพระส เมร อน เปนท ต งของจดก งกลางของจกรวาลการเลยนแบบดงกลาวยงมไปถงสงทประกอบโดยรอบ พระเมรมาศ,พระเมร อาท เทวดาประจ าทศ, สตวหมพานต, ตนไมในความเชอ, หรอแมกระทงการแตงกายของผประกอบพธและเครองใชตาง ๆ อกดวย แนวความคดดงกลาวยงไดรบอทธพลมาจากพราหมณ –

๔๑

ฮนด และผสมผสานรวมกบพระพทธศาสนาไดอยางกลมกลน ซงทงพทธศาสนาและเทวนยมจากคตของพราหมณกยอมเปนไปโดยปรมตถ เพอถวายพระเกยรตยศอนสงสดทจะพงมแดพระบรมศพในวาระโอกาสสดทาย (ธงทอง จนทรางส, ๒๕๕๑: ๒๖)

ซงนอกเหนอจากอาณาจกรสยามทมการสรางพระเมร หรอเมรเปนทเผาพระศพ,หรอศพ แลว

นน นอกจากนยงปรากฏความเชอดงกลาวในแถบแผ น ดน ส วรรณ ภ ม ท ม ล กษณ ะของส งกอสราง เพ อใชประกอบ พธกรรมแตกตางกนออกไป นบไดวาเปนอตลกษณประจ าอาณาจกรหรอถนฐานของแผนดนนน ๆ อาท อาณาจกรลานนาประกอบพธกรรมปลงศพดวยปราสาท, อาณาจกรพมาประกอบพธกรรมปลงศพดวยเมร อาณาจกรขอมปลงศพดวยเมร, และอาณาจกรลานชางกปลงศพดวยเม ร เป น ต น ซ ง แ ต ล ะ แ ผ น ด น ก ย อ ม ม อตลกษณของเครองใชในพธกรรมแตงตางกนออกไปแตสงทขาดไมไดเลยนนกคอ หบศพ โกศบรรจศพ อนเปนสงทจะไมใหเกดอจาดทาง

สายตา และเปนการบงบอกถงสถานะของศพอกดวย เชน พระบรมศพ,พระศพ ยอมจะถกอญเชญลงในพระลองและประกอบดวยพระบรมโกศ, พระโกศตามล าดบ หรอปจจบนกมหบ พระบรมศพ, หบพระศพ เปนตน นอกจาก นนบคคลส าคญทมบรรดาศกด หรอผทไดรบเกยรตยศ กสามารถ บรรจศพภายในโกศตามชนยศ หรอหบตามชนยศ ตามแตสมควรแกสถานะอกดวย พระโกศพระราชวงศแหงสยามประเทศ และพระโกศพระราชวงศหลวงพระบางรมขาว

พธกรรม,แนวความเชอเกยวกบการปลงศพของชาวลานนา และลานชาง

ความเชอของชาวอสาน หรอถนอสานนนปจจบนยงคงไดรบอทธพลความเชอดงเดมมาจากลานชาง ซงแผอาณาเขตของความเชอสอดแทรกแนบแนนอยในสายเลอดใหญ ของชาวอสานนนกคอ แมน าโขง ทเปนจดเชอมโยง ทางวฒนธรรมแนวราบลม กอเกดอารยธรรมมากมายหลายรปแบบ ซงไมอาจแบงแยกไดในปจจบนน การเกด การตาย กเฉกเชนเดยวกนวฒนธรรมจงเปนสวนชวยใหมอสงเกตบางประการวาปฏบตหรอ ไมปฏบต จะมเหตผลเขามารองรบความเชอนน ๆ เสมอ

วฒ น ธ ร รม ถ น อ ส าน “ ก า รเสยชวต” หรอการตายของบคคลอนเปนทรกในครอบครวขนมกจะประกอบพธการของศพในบานเรอนของตน และบานทจะจดงานกจะเรยกวา “เฮอนด”และมการจดแตงตง โลงศพ, หบศพ ในรปแบบตามวฒนธรรมทองถนของตนเอง หากแตผทมา รวมงานนนกจะไมนยมบอกวาตนเองไปงานศพ แตจะบอกกนวาไปเฮอนด

๔๒

เปนตน การปลงศพโดยสวนมากนยมจดพธเผาศพกลางแจงในสมยโบราณ อาท กลางทงนา, กลางปาชา หรอกลางลานวด เปนตน ซงการเผาศพในวนนนกจะเรยกกนวา “ไปสงสการ” มการชกลากศพของผตายใสเกวยน ใสรถ แตปจจบน เมอววฒนาการเปลยนไปยคสมยเจรญกาวหนา ปาชาหรอทงนากปรบสภาพการเผาศพมาทเมรทมปลองควนภายในบรเวณวด, ส านกสงฆ หรอตามแตชมชนก าหนดแทนแตกยงนยมชกลากหบศพจากบานผตาย ไปยงเมรเผาศพโดยใชค าวา “ไปสงสการ” ตราบเทาปจจบนน

ลกษณะของการเผาศพของเจาเมอง, เจาหวเมอง, ระดบผปกครองชนสงของอาณาจกรลานชาง ในอดตมแบบแผนเปนขอก าหนดทเหนไดเดนชดคอ “อบลราชธานศรวนาไลยประเทศราช” หรอจงหวดอบลราชธานในสงกดปกครองของประเทศไทยในปจจบนตงอย ณ าคอสานน กลาวไดวาจากหลกฐานทางประวต ศาสตร , เอกสารช นตน , และภาพถาย แสดงใหเหนการปลงศพดวยวธการฌาปนกจแบบเผาไฟซงก าหนดลกษณะของเมรไดอยางชดเจน อาท บคคลทวไปหรอชาวบานธ ร รม ม าจ ะต งศ พ บ น ก อ งฟ อน ด ว ย ฟ น ไม เนอแกนตดไฟขนาดใหญประมาณ ๑ -๒

เมตร จ านวนมากพอทจะเผาศพไดตลอดทงรางกายใหเหลอแตกระดก ทงนบนโลงศพจะพาดดวยไมขนาดใหญลงอาคม เรยกวา “ไมขมเหง” เพอไมใหโลงศพลมเอยงในขณะประกอบพธกรรมเผาศพ แตถาเปนระดบเจาประเทศราช, เจาหวเมอง, หรอเจาขนทง ๕ ตามนยยะความเชอ จะตงพระเมร, เมรตามแตยศถาและบรรดาศกดของผพราลย, ถงแกกรรมนน ๆ ซงมกจะยกพนขนสงประกอบกบดานบนมโรงหลงคาระบายดวยผามานสขาวบาง หรอสตามความเหมาะสม หากผมบรรดาศกดมากจะมเมรทสงใหญ เรยกวาเมรลอยจตกาธานและประกอบลกเมรตามทศทง ๔ และจะเผาดวยไมชนดหอมตามแตสมควรจะหาได หากแตผพราลย เปนถงเจาแขวง อนสบเชอสายมาแตเดม (อญญาส) กจะนยมสรางปราสาทศพถวายเปนการเชดชพระเกยรตยศในวาระสดทายเปนรป “นกสกกะไดลงค” และจะมพธการมากมายหลายล าดบ ซงนกสกและยงคงรกษาขอปฏบตดงกลาวสบตอกนมาจกะไดลงคน กคอนกหสดลงค มรปรางหนาตาตามต าราทเคยกลาวอางไวทกประการ ากรนสรน

(ปฐมพงศ ณ จ าปาสก, ๒๕๖๑) ไดใหขออรรถาภบายในเรองนวา “... กลาววาต านานเมอหลายพนปยอนหลงเจานครตกกะศลาเชยงรงแสนหวฟามหานคร ไดสวรรคตลง พระมเหสจงน าพระศพไปประกอบพธทท งหลวง ขณะนนเองนกสกกะไดลงคไดบนลงมาโฉบจบหมายจะน าพระศพไปกนตามความเคยชนเมอพระมเหสตกพระทยดงกลาวไดประกาศหาใหผมฝมอไปตอสแยงพระศพกลบคนมาแตกถกนกโฉบจบไปหมดทกราย มธดาองคหนงแหงตกกะศลานคร

๔๓

นามวา “เจานางสดา” ไดขนอาสาองคไปปราบนกสกกะไดลงคเจานางไดใชศรดงกลาวอาบยาพษ แลวยงไปถกตวนกยกษนนถงแกชวต ชาวนครจงไดอญเชญพระศพไวบนตวของนกยกษนน แลวถวายเพลง ไปพรอมกน

จากคตความเชอดงกลาวจ งไดจ าแลงนกส กกะไดล งค ข น มาใน รปแบบสถาปตยกรรมในรปแบบปราสาททใชส าหรบฌาปนกจศพ, หมายรวมเปนทส าหรบเผาศพโดยตรง แตมธรรมเนยมของการสบทอดทางวฒนธรรมความเชอและมระเบยบแบบแผนของงานเรยกวา “พธกรรมฆานกสกกะไดลงค” ซงแพรหลายในหลวงพระบาง, เวยงจนทร, จ าปาศกด สบสายตอมาจนถงเจาเมองอบลราชธาน เมองยศสนทร (ยโสธร) สบเชอสายจากอญญาสเทานน คอ เจาเมอง เจาอปราช เจาราชวงศ เจาราชบตร ซงในสมยโบราณทางภาคอสานจะกระท าพธเผาศพบนนกสกกะไดลงค จ ากดเพาะเจาผสบเชอสายจ าปาสก โดยจดททงศรเมอง จนกระทง พระเจานองยาเธอฯ กรมหลวงสรรพสทธประสงค เสดจมาเปนขาหลวงประจ าหวเมองอบลราชธาน จงมพระประสงคจะยก เล ก พ ธ ก รรม ด งกล าว ด ว ยด เป น ก ารเลยนแบบอยางพระราชพธถวายพระเพลงพระบรมวงศฯ อยางกษตรยในกรงเทพมหานคร ทจะอญเชญไปถวายเพลงททองสนามหลวง แตกรมหลวงสรรพสทธฯ ยงคงโปรดใหจดถวายการเผาศพนตอพระเถระชนผใหญ และพระสงฆผทรงคณอนประเสรฐน ได หากแตกยงมบางศรทธาทเคารพนบถอในเจาผสบราชวงศ ยงคงถวายเพลงศพบนหลงนกสกกะดลงคและยงมพธกรรมทสบทอดแบบโบราณอยางลานชางสบมา”

จากการศกษาคนควาพบวาการจดท าปราสาทนกสกกะไดลงค (หสดลงค) มก ารส บท อดก นม าจน ถ งป จ จ บ น ก ย อ มหมายความวานางเทยม หรอผสบเชอสายการเขาทรงเจานางสดากมการสบเชนกน ผศกษาสามารถล าดบไดดงน อญญาใหญนางแพง, อญญาใหญนางอบ, อญญาใหญท าวจอม, อญญาเจาเรอนสมบรณ และสบตอลงมาจนถงพธกรรมทเปนตนเคาของโบราณ จะตองมพธฆานกหสดลงคกอนการฌาปนกจ เสมอ ซงผประกอบพธจะตองเขาทรงเทยมนางสดา ซงเทยมนางสดานกจะตองรบการสบทอดมาเทานนยคแรกคอญาแมนางสกณ ปราบภย ผสบเชอสายมาจากเมองตกกะศลา เมอญาแมสกณ ถงแกกรรมไปแลว บตรสาวของทานคอ คณยายมณจนทร ผองศล เปนผรบชวงในการทรงเจานางสดาลงมาฆานกหสดลงค เมอคณยายมณจนทน ผองศล ถงแกกรรมแลว บตรสาวของทาน คอ คณสมวาสนา รศม รบชวงเปนคนทรงเจานางสดาลงมาฆานกหสดลงคตอมา ตอมาเมอคณสมวาสนา รศมถงแกกรรมไปแลว คณแมยพน ผองศล เปนผรบชวงในการเขาทรงเจานางสดาลงมาฆานกหสดลงคตอไป ปจจบนคอคณเมทน หวานอารมณ เปนเทยมรางทรงของเจานางสดาและสามารถประกอบพธกรรมตามทรบสบทอดมาทกประการ

ในการทจะเชญเจานายสดามาฆานกห สด ล งค น น โบ ราณ ก าหนด ต วแท นของอญญาส จ านวนผชาย ๔ คน ผหญง ๔ คน ทเปนบตรหลานของอญญาสจะตองน าขนธหา คอ ดอกไมขาว ๕ ค เทยนแท ๕ ค ยาวคบหนง ใสพานไปทต าหนกทรงของเจาแมสดา เพอบอกกลาวเชญเจาแมไปฆานกหสดลงค เมอผทรง

๔๔

ไดรบขนธเชญกจะเขาทรงเชญเจาแมสดาลงมาพบตวแทนอญญาส แลววาจะรบหรอไม เมอทานเจาแมในรางทรงรบจะไปฆานกหสดลงคเรยกวา คายหนา คอ เครองบชาบวงสรวงกอนทจะไปฆานกหสดลงคนน จะตองมการบวงสรวงเขาทรงเสยกอนตามประเพณโบราณ เครองบชาครหรอเครองบวงสรวงมทงหมด ๑๗ รายการ

เมอขบวนแหไปถงบรเวณทตงเมรนกสกกะไดลงคหรอนกหสดลงคแลวขบวนกจะเดนไปรอบๆ พอนกหสดลงคเหนเชนนนกจะหนซายหนขวางวงกจะไขวควา ตากจะเหลอกขนลง หกกระพอปากกจะอารองเสยงดง พรอมทจะตอส เจาแมสดากไมรงรอ กจะทรงศรยงไปทนกหสดลงคอกครง แหไปอกกจะกลบมายงนกหสดลงคอก จนนกหสดลงคหมดแรงไมเคลอนไหว ซงแสดงวานกหสดลงคตายแลว แผลทถกยงกจะมเลอดไหลออกมาซงจะสาดดวยน าแดงชนดเหนยวขน

เมอเหนวานกหสดลงคหมดก าลงแลว บรวารของเจาแมสดากจะชวยเอาหอกเอาดาบเอาธน ฟนแทงนกหสดลงค เมอเสรจจากการฆานกหสดลงคแลว ขบวนเจาแมสดากกลบต าหน ก พ กผ อน รอจนสามค น ก จะม พ ธบวงสรวงเจาแมสดาอกเรยกวา บวงสรวงครงหลงเรยกวาคายหลง เครองบวงสรวงกเชนเดมคอ เหมอนคายหนา คายหลงตองใชเงนบชาคร ๑๕ ต าลง ชางทท าเมรนกหสดลงคในเมองอบลราชธาน ทผเขยนพอรกม ญาทานดโลดวดทงศรเมอง ญาทานพระมหาเสนาวดทงศรเมอง ชางโพธ สงศร , ชางสาย สททรราวงศ ชางสห ขางครค าหมา แสนงาม ชางศลป ฟงสข ซงทานดงกลาวกเสยไดชวตไปหมดแลว

(บ าเพญ ณ อบล,(๒๕๕๑) ผศกษาคนควาเรองน โดยถองแทจะเหนไดว า การสรางเมรนกหสดลงคนนสมยโบราณนยมสรางใหทองนกตดพนดน เพอใหเปนไปตามธรรมชาตของนกทอาศยอยในปา ไมมการยกราน หรอยกพนสงขนเหมอนปจจบน เพอ สะดวกในการเผาศพ/เพอใหตวนก โดดเดน และเพอความสะดวกในการท างานตาง ๆ แตการยกรานหรอยก พนใหทองนกสงขนจากพนดนประมาณ ๑.๐๐ – ๒.๐๐ เมตร ท าใหมองคลายกบวา “นกหมอบอยบนพนไม หรอนกอยในกรง” ซงไมเปนไปตามธรรมชาต อกประการหนงทเปลยนไปคอ “เมรหอแกวบนหลงนก” ในสมย โบราณสรางบนตวนก แตปจจบนสรางครอมตวนกโดยเสาเมร ๔ เสาตงอยนอกตวนก เช น เด ย วก บ เม ร ท ว ไป ท า ให ไม ต ร งก บความหมายทวา “ศพตง ณ หอแกวบนหลงนก” ในฐานะคณพอบ าเพญ ณ อบล เคยไดรบ แตงตงเปนรองประธานกรรมการจดสถานทสรางเมรหกหสดลงค ประดบตกแตงในงานพระราชทานเพลงศพพระราชรตโนบล ๑๗ – ๑๙ มถนายน ๒๕๔๘ ณ วดทงศรเมอง จงไดหารอคณะกรรมการใหมการสรางเมรตามแบบโบราณ เพอคงความหมายดงเดมไว โดยไมเปลยนแปลงกลาวคอ “นกหสดลงค ทองนกตดกบพนดนตามธรรมชาตนกในปา และเมรหอแกว สรางบนตวนก”

อยางไรกตามแมวาปจจบนมการเปลยนแปลงทางวฒนธรรมในเรองของพธกรรมปลงศพโดย ใชนกหสดลงคตางพระเมร, เมร ท เปลยนไปตามยคสมยและความเหมาะสมตลอดทงบรบททางสงคมทถกหลอหลอมเขาดวยกน ปจจบนชาวอบลราชธานและจงหวด

๔๕

ตาง ๆ ในภาคอสานยงคงรกษาขนบธรรมเนยมของพธกรรมดงกลาวไวอยางระมดระวง ซงยงคงปรากฏการถวายเพลงโดยใชนกหสดลงคตางเมรในศพของพระสงฆ ผทรงสมณะศกดตงแตชนพระครสญญาบตรขนไป โดยผศกษาไดเขารวมพธกรรมลาสดคอ พธพระราชทาน เพลงศพ “พระอดมญาณโมล” หรอหลวงปจนทรศร จนทธโป ซงเปนพระสงฆ ผด ารงสมณศกดชนเจาคณะรอง(หรญบฏ) เมอถงการมรณ ภาพจ งได รบพระราชทาน เพล งศพ คณะกรรมการจดงานจงไดถวายเกยรตยศแดองคหลวงป ในวาระโอกาสสดทายดวยการจดสรางเมรแบบฉบบของชาวอสานนนกคอ “เมรนกสกกะไดลงค และประกอบพธไดอยางครบถวนสมบรณตามศรทธาท ชาวจงหวดอดรธาน และชาวอสานรวมกนรกษาและจดถวายในครงน

ความเชอของชาวลานนา หรอถนเหนอในปจจบนมความเชอทคลายคลงกบชาวถนอสานบาง สวนซงกมขอแตกตางอนแสดงใหเหนถงความคงอยของอตลกษณชาวลานนาจากการศกษาคนควาพบวา อทธพลของชาวลานนาทประกอบพธกรรมปลงศพนน สนนษฐานวาไดรบแบบแผนดงเดมมาจากชาวอนเดย โบราณทถายทอดมา ยงขอมและแปรเปลยนรปแบบมาจนถงปจจบนในฉบบลานนา

ในอดต งานศพแบบลานนาหรอถนเหนอนนมบทบาทในเชงสงคมวฒนธรรม กจกรรมตางๆ ม เป าหมายท จะชวยเหลอครอบครวผตายทงในเชงจตวทยาและเศรษฐกจ ผหญ งจะชวยกนเตรยมอาหาร และสงของ

ในขณะทผชายท างานชาง เชน การท าโลงศพ สงของในพธกรรม เชน ตงสามหาง หรอหอขาวดวน เปนชดของสญญะ ทแสดงใหเหนความเชอของชาวลานนาเกยวกบโลกททบซอนของคนเปนและคนตาย รวมถงชวาความตายเปนสจธรรมของทกชวต ผศกษาม โอกาสรวมงานศพของชาวลานนาอย ๒ ครง ขอมลตาง ๆ ไดจากการสงเกตการณในงานศพและสมภาษณผมารวมงาน พบวาแตละครอบครวจะตองน าขาวสารอยาง นอย ๒ ลตรมามอบใหครอบครวผตายเพอเลยงดแขกในงานผคนยงคงชวยกนท าอาหารและเขาปาเพอหา ไมฟน มการกลาวเพมเตมอกวาชมชนไดพยายามรอฟนกจกรรมท าโลงศพและปราสาทศพขนอกครง และประสบผลส าเรจเปนรปธรรมมากขนกดวยมการวจยรวมกบสถานศกษาตาง ๆ และก าหนดเปนแบบแผน ลายลกษณอกษร ซงกจกรรมตาง ๆ สงผลใหพธกรรมงานศพแบบลานนาเปนสอพธกรรม โดยเชอมโยงใหผคนมาสมพนธกนเพอชวยเหลอครอบครวผตาย สงผลใหชมชนเกดความเขมแขง สงของและกจกรรมในงานศพสงผลตอการรบรของคนทมตอตนเองและอตลกษณรวมของกลม ในฐานะผ พงพาตนเอง

ชาวถนเหนอเมอพดถงงานศพหรอไปเขารวมกจะบอกตอ ๆ กนวา “ไปบานศพ” หรอสงเกตไดจากเสยงปพาทยทกระท าการบรรเลงเปนเพลงจ าเพาะงานศพ อาท เพลงปราสาทไหว, เพลงมอญรองไห เปนตน ซงเมอ

๔๖

ผคนในหมบานนน ๆ ไดยนกยอมทราบวามผเสยชวตในชมชนของตนเปนแน และหากวา เตรยมการบอกกลาวไมทนการณ เจาภาพบานศพกจะจดประทดเพอเปนสญลกษณบอกวาบานตนมผเสยชวตลงแลว จากนนผทอยอาศยในชมชนกจะพากนแตงกายไวทกขมาในชวงเย น เ พ อ ร ว ม ฟ งก า ร ส ว ด พ ระ อ ภ ธ ร ร ม หรอทเรยกกนตดปากชาวเหนอวา “สวดศพ” โดยผทเกยวของหรอญาตจะคอยจดเตรยมใหการตอนรบแขกผมาเยอนเพอแสดงความอาลยแ ล ะ เค า ร พ ศ พ เม อ บ า เ พ ญ ก ศ ล ต า มก าหนดเวลาแลวกจะกาวเขาสขนตอนของ พธกรรมฌาปนกจศพ ซงชาวลานนากสบทอดการปลงศพดวยวธเผาไหมทงสน และทส าคญคอการเผาศพของชาวลานนาในสมยโบราณยงไมมเมรทรงอาคารถาวรอยางปจจบน จะนยมเผาศพกนในปาชาและกลางแจงเทานนจะไมนยมไปเผาในวดอยางปจจบน เวนแตเปนศพของเจานายฝายเหนอ หรอพระสงฆเทานนทจะไดรบอนญาตใหฌาปนกจในอาราม หรอบรเวณใกลเคยง

พธกรรมปลงศพของชาวลานนาทถกสบทอดมาจนถงปจจบนนนกคอ “ปราสาทศพ” ซงเปนการไปเผาศพกจะเรยกว“สงสการ” สถาปตยกรรมทรงอาคารเรอนยอด ท ถกก าหนดตามระดบชนชนของผวายชนม ซ งยดถอเปนธรรมเนยมปฏบตกนมาจากรนสรน โดยปราสาทศพดงกลาวแสดงให เหนอยางชดเจนของสถานะผวายชนมและบรบททาง

สงคมจากอดตสปจจบน ปราสาทงานศพจะนยมใช ในพธงานศพของจงหวดตาง ๆ ในภาคเหนอเทานน สนนษฐานวาน าจะเปนวฒนธรรมทรบมาจากเมองเชยงรงแหงสบสองปนนา ซงถอวาเปนตนตระกลไท (ไทย) แตดงเดม

รปแบบของปราสาทงานศพมดวยกน ๒ รปแบบคอ ปราสาททท าดวยไม ซงเปนวสดด งเดมสวนใหญท ามาจากไมฉ าฉา เพราะมน าหนกเบาและเวลาเผาจะไหมไฟไดงาย สวนอกรปแบบหนงจะเปนววฒนาการของปราส สามารถน ามาใชประโยชนไ โดยจะน าโตะ เกาอมาประดบในปราส เมอเวลาเผาศพแลวกจะน าโตะ เกาอเหลานนไปมอบถวายใหกบวดเพอใชในสาธารณะประโยชนตอไป และขนาดของปราสาทหรอล กษณ ะของปราสาทกถกก าหนดดงน

๑. พระมหากษตรยพระราชวงศชนสงรวมถงเชอพระวงศ พระสงฆผทรงสมณศกด สนนษฐานวาจะตองมยอดของปราสาทมากกวา ๑ ยอด ลกษณะเปนเครองหลงคาเรยกวาหลงกบ ปราสาทเทนอยบนสตวหมพานต เชน นกหสดลงค ๒. เจานายชนรองลงมา พระสงฆ สามเณรทวไป ขนนาง คหบด และผทเคารพนบถอ จะใชปราสาทหลงกา หลงเปยง และหลงกาโจง (มดนตรประกอบการเผาศพได) ๓. ประชาชนท ว ไป ใชอาคารขนาดยอมเรยกวาแมว เพอครอบไวเฉย ๆ

๔๗

๔. ไพร หรอทาส (ในอดต) นยมเผากลางแจงไมมสงใดประดบเปนเกยรต

ในปจจบนขนตอนการท าพธศพของคนในภาคเหนอนน เมอมคนตายขนทางบานโดยลกหลานหรอญาต พนองกจะรบไปตดตอซอโลงศพและปราสาททนท การตงศพจะประกอบดวยโลงศพมการประดบประดาดวยไฟสหรอไฟกระพรบอยางสวยงาม กอนทจะน าโลงศพขนบรรจบนปราสาท จะมการท าพธกรรมทางสงฆคอการทานปราสาทเสยกอน โดยจะนมนตพระสงฆมาเปนผท าพธกอนทชาวบานและบรรดาลกหลานของคนตายจะชวยกนยกโลงศพขนบรรจบนปราสาท ซงพธทานประสาทมกจะกระท ากอนวนเผา ๑ วน

ผ ศ กษ าได ค น คว าต าน านม ลศาสนา มใจความส าคญกลาววา นกหสดลงคจะอาศยอยบนจกผา คอยปรนนบตอนสษฐฤาษ ครงหนงวาสเทพดาบส (แหงดอยสเทพ) หารอกบสกกทนตฤาษ (เมองละโว) คดอยากสรางเมองหรภญไชย อยากไดเปลอกหอยสงขจงใชให นกห สด ล งค ไปคาบ เอาหอยส งขกลางมหาสมทร ในหนงสอเลาเรองไตรภม ของพระยาอนมานราชทน ซงแปลจากคมภรไตรภมพระรวงของพญาลไทแหงนครสโขทย กลาววาการท าศพของชาวอตตรกระซงเปนผมบญนนจะนยมหอศพดวยผาขาวแลวน าไปวางไวกลางแจง แลวจะมนกหสดลงคมาคาบหรอคบไปทงในทอน

(เศ รษ ฐม น ต ร ก าญ จน ก ล , ๒๕๕๔: ๒๖) “…อนวานกนนไส ลางอาจารยวานกหสดลงค ลางอาจารยวานกอนทร ลางอาจารยวานกกด อนมาคาบเอาศพไปเสยนน

ล า ง อ า จ า ร ย ว า เอ า ต น ค บ ไป เส ย …” ขณะเดยวกนในต านานสงหวตกมาร ประเพณเมองเชยงแสน กลาววา ตวราชครเจาวดหลวงอนจกรรมไปแลว ใสปราสาทตางรปนกหสดลงค สงสการดวยเรอพวงกลางแมน าของ ซงจะเห นว าในอดต พ ธศพของพระเถระม กจะเกยวของกบนกหสดล งคโดยจะนยมสรางปราสาทหรอเมรบรรจศพเปนรปนกหสดลงค

วฒนธรรมของคนลานนาเกยวกบพธศพนนเปนความเชอทฝงรากลกในวถชวตของคนเมองมานานนบหลายรอยป เมอมคนตายจะตองจดงานศพขนเพอเปนการไวอาลยแกคนตายอยางสมเกยรต พธศพของคนลานนาจะมความแตกตางจากพธศพของคนในภาคอนคอการจดแตงปราสาทใสศพประดบประดาดวย ดอกไมสดหรอแหงใหแลดสวยงาม นยวาเพอเปนการยกยองผตายใหไดขนไปสสรวงสรรคชนฟาปราสาทงานศพโดยทวไปจะนยมใชในพธศพของคนในภาคเหนอเทานน สนนษฐานวานาจะเปนวฒนธรรมทรบมาจากเมอง เชยงรงแหงสบสองปนนา ซงถอวาเปนตนตระกลเผาพนธไทแตดงเดม

ในบรรดาพธศพของคนลานนาไดถกจ ากดพธศพของกษตรย และพระบรมวงศชนสง รวมไปถงพระเถระจะไดรบการจดเปนพเศษโยปราสาทใสพระศพ หรอของพระเถระชาวลานนามการจดสรางอยางสมเกยรตและไดรลอทธพลลงมาถงปราสาทใสศพของบรรดาเจานายฝายเหนอในปจจบน ตามคตความเชอโบราณของลานนา เจานายและพระเถระไดรบการยกยองในสงคมวาเปนชนชนสงและเมอสนชพไปแลวจะไปจตในภพทสงกวา หรอเปนเทพสถตอยในสวรรคชนตาง ๆ ของเขาพระ

๔๘

สเมร อนเปนความเชอทเกดขนจากความเชอ ระหวางศาสนาพทธและพราหมณผนวกกน

ความเช อด งกล าวน าไปส การสรางสรรคและจดรปแบบพธศพทตอกย าถงแนวคดทจะมงไปส สวรรคใหชดเจนยงขน ไมวาจะเปนการสรางเมรปราสาทอนเปนตวแทนของวมานสถตบนพระสเมร ซงเปน แกนกลางของจกรวาลมยอดปลายอยในชนดาวดงส หรอการจดพธทางพทธ เชน บงสกล กรวดน าใหแกผตาย ซงชใหเหนการสงสมกศลบารม อนจะน าไปสภพทดกวาคอ นพพานตามประเพณทท ากนมาแตโบราณ งานศพของพระสงฆจะมพธท าบญท าทานกนอยางใหญโต มงานมหรสพและการละเลน เพอลดความวงเวงโศกเศรา อกทงยงเปนการเสรมบรรยากาศใหเกดมโนภาพของวมานชนฟา โดยเฉพาะปราสาทใสศพอนเปนทสถตของผตายบนสวรรคนนกไดรบการตกแตงประดบประดาอยางสวยงามอลงการ ซงท าเปนรปนกหสดลงค ตามต านานทไดกลาวอางมาแลวนน ในอดตปราสาทศพนกหสดลงคจงถกจ ากดเฉพาะสถานะเบองสงเทานน

ภาพท ๕ งานพระราชทานเพลงศพ พระราชปรยตคณากรณ พ.ศ. ๒๕๕๗

พฒนาการทางดานความเชอ และการเปลยนแปลงบรบททางสงคม

ลานชาง บรบททางสงคมการปกครอง การเมอง และวฒนธรรมจากลานชางในอดต สถน อสานในปจจบนการปกครองภายในเมอง มการแบ งอ านาจการบรหาร ออกเปนสวนตางๆ ไดแก เจาเมองอปฮาด (อปราช) ราชวงศ และราชบตร ท าใหเกดการยดถอรปแบบการปกครองแบบ อาชญ าหรออญญาสอยางมนคงและมความศรทธาในชนชนปกครอง รวมทงมการสบทอดประเพณการขนปกครองบาน เมองตามแบบแผนดงเดมมาโดยตลอด ตลอดจนการด ารงชวตของชาวบานทยดมนในจารตธรรมเนยมปฏบต ทเรยกวา ฮตสบสอง คองสบส ถอเปนวถประชาหรอวถ ชาวบ าน ได แกการนบถอจารตทเกยวของกบการปฏบตตนวา ควรจะท าส งใดบางในแตละเดอน ซงสวนใหญจะเปนการก าหนดในเรองของศาสนา ประเพณ ความเชอ และพธกรรมรวมทงมกฎขอหามมใหกระท าต างๆ ซ งเป นกฎ เกณ ฑ ทางส งคมท ม การสบเนองกนมาโดยตลอด

(พธฆานกหสดลงค โดยรางทรงเจานางสดา สบธรรมเนยมตามแบบอยางอสาน)

๔๙

แตอย างไรกตามรปแบบการปกครองดวยระบบเจานายพนเมอง ดงเชนทกล าวข างตน มการเปล ยนแปลงในสมยพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลา เจาอยหว ไดเกดการเปลยนแปลง การเมองการ ปกครอง สวนภมภาคทเรยกวาระบบสมหเทศาภบาลมาใชปกครอง แทนระบบอญญาสทมอยแตดงเดม และรชกาลท ๕ โปรดเกลาฯให พระเจาบรมวงศเธอฯ กรมหลวงสรรพสทธประสงค เสดจมาเปนผออกส าเรจ ราชการแทนพระองค และประทบอยทเมองอบลราชธาน (พ.ศ.๒๔๓๖ – ๒๔๕๓ ) ท าใหเกดการเปลยนแปลงในเมองอบลราชธานและมณฑลอสานมากมายหลายดาน ดงเชน การปรบปรงระบบการทหาร ระบบสวยสาอากร หรอแมแตธรรมเน ยมประเพณ บ างอย าง เช น ให ม การยก เล กประเพณการเผาศพเจานายพนเมองดวยเมรนกหสดลงค ณ บรเวณทงศรเมอง เนองจากเหนวาคลายคลงกบพระราชพธถวายพระเพลงพระบรมศพ ณ ทองสนามหลวง แตใหแหขบวนศพผานบรเวณทงศรเมองแทน เปนตน

ถงแมวาอ านาจจากสวนกลางท าใหอ านาจเจานายทองถนเรมมบทบาทนอยลงในดานการเมองการปกครอง แตสถานภาพทางดานสงคมกยงคงมความส าคญอย การใหความเคารพนบถอรวมทงการให ความย าเกรงของประชาชนกยงมอย เพราะในจารตคานยม ของทองถนหรอ ฮตคองดงเดม โดยเฉพาะในคตความเช อ เกยวกบชนชนปกครอง ผ ทชาวบานใหความเคารพยกยองวาเปนบคคลทสถานภาพทสงสงคอ เจานายในระบบอญญาส ซงถอวาเปนผทมบญคณตอแผนดน เปนผน าในการสราง บานแปลงเมอง และเปนตนตระกล

หรอเจาโคตรทส าคญใน การดแลความอยดกนดของประชาชน และชนอกกลมหนง ทชาวบาน มความศรทธาและเล อมใส คอ พระสงฆโดยเฉพาะอยางยงพระเถระชนสง ชนหลกค าเมองขนไป ซ งถอวาเปน ผน าทางศลธรรมแนะน าสงสอนใหชาวบานประพฤตปฏบตด ตามฮตคองโบราณ อนจะท าใหเกดความสงบสข

ในบานเมอง และเมอชนชนสองกลมน เสยชวตลง ความเคารพ ศรทธาของประชาชนกยงไปแสดงออกในพธกรรมการปลงศพ ซงหากเปนการปลงศพของผคนในระดบชาวบานโดยทวไป จะจด พธกรรมดวยการฝงหรอเผา ถาหากเปนเจานายหรอ พระเถระผใหญทมความส าคญ ชาวบานชาวเมองจะมการจดพธกรรมเกยวกบการปลงศพอยางสมเกยรตและศกดศร ดวยการสรางเมรทมลกษณะเปนรปปราสาทบษบกประกอบ เมรดวยรปนกหสดลงค หรอ นกสกกะไดลงคในภาษาอสาน เพราะมความเชอวาเจานาย และพระเถระผใหญคอผทไดรบ การยกยองในสงคมวาเปนชนชนสง เมอสนชพหรอมรณภาพ แลว จะไปจตในภพภมทสงกวามนษย หรอเปนเทพสถตอยในสวรรคชนตาง ๆ บนเขาพระสเมรตามความเชอโบราณ อนเกยวเนองกบโลกทศนจกรวาลวทยา นกหสดลงคเปนนกใหญมฤทธ มก าล งมากและเม อถ กน า ไป ใช ใน พ ธ กรรม ฌาปนกจแสดงวา ผตายมบญบารมมาก จงอยบนหลงนกได

นกห สด ล งค สามารถน าดวงวญญาณของผตายไปสสวรรคได ลกษณะของวฒนธรรม ทแฝงไวซง อ านาจในการควบคม สงคมกลมหนงใชวานกหสดลงค การผกสราง

๕๐

วาทกรรมเพอควบคม อาศยสงคม วฒนธรรมในการประกอบความหมายของนกหสดลงค การรบใชสงคมวฒนธรรม การเปลยนแปลงนเหนไดชด ภายหลงเมอกรมหลวงสรรพสทธประสงคฯ เสดจมาเปนขาหลวงตางพระองคปกครองเมองอบลใหยกเลกประเพณการเผาศพท ท งศ ร เม อ ง (เข า ใจ ว า เก รงจะ เป น การเลยนแบบ พระมหากษตรยทมการเผาพระบรมศพ ณ พระเมรทองสนาม หลวง จงโปรดใหยกเลกประเพณนเสย) และอนญาตใหพระเถระททรงคณธรรมเมอมรณภาพใหจดประเพณการท าศพ แบบนกหสดลงคไดดวย โดยเรมจากธรรมบาลผย หลกค าเมอง เจาอาวาสวดมณวนาราม เนองจากกรมหลวงสรรพสทธประสงคทรงศรทธาเลอมใสทานธรรมบาลวาเครงครด ในพระธรรมวน ย ม ความร ในพระปรย ตแตกฉานไมแพพระเถระทางกรงเทพฯ เมอทานธรรมบาล (ผย) ถงแกมรณภาพเสดจในกรมสงใหสรางเมรรปนกหสดลงคถวายเปนเกยรตยศ และใหเผาททงศรเมอง พระสงฆ ทเปนพระเถระผใหญจงได รบเกยรตยศใหขนนกตงแตนนมา หลงจากนนแลวไมมการเผาศพททงศรเมอง ของจงหวดอบลราชธานอกเลย

กล า วว าก ารป ร บ เป ล ย น พ ธกรรมการปลงศพแบบนกหสดลงคทส าคญอกประการหนง กคอ การปรบเปลยนพธกรรมทมลกษณะ เฉพาะ” ใหมาเปนพธกรรม “ทวไป” อนอาจจะเรยกวาเปนการรบใชสงคมในวงกวางมากขน ดงในงานศกษาของ อรรถ นนทจกร (๒๕๓๖) ทระบวาการขนนก (การปลงศพบนนกหสดลงค) ของ “สามญชน” มถง ๔ คน คอ ญาพอหย ณ อบล ญาแมหยาน (ภรรยาญาพอ

หย ณ อบล) พอใหญเคน แสงงามและพอใหญค าหมา แสงงาม โดยเหตผลทพอประมวลไดกคอ บคคลทจะสามารถขนนกหสดลงคไดนน ปจจบนไมจ าเปนตองเปนถกจ ากดเฉพาะกลมเจานายอญญาส และพระเถระชนผใหญเทานน แตขอใหเปนบคคลโดยทวไปทมความดงามอน ปรากฏชดในสงคม กสามารถจะขนนกหสดลงคได แตเงอนไข อกประการหนงทดจะส าคญไมนอยกคอ บคคลทจะขนนกหสดลงคไดนน จะตองมทรพยสนพอประมาณ ทงนเพราะ ในปจจบนคาใชจายโดยรวมของการท านกหสดลงคแตละตวราคาไมนอยกวาหนงถงสองแสนบาท (โดยประมาณจากการสอบถามพระอาจารยพรตน สเมธ เจาอาวาสวดโพธสมภรณ จงหวดอดรธาน) การปรบเปลยน พธกรรมการปลงศพแบบนกหสดลงคดงกลาวขางตนสะทอนภาพทชดเจนวาพธกรรมก าลง ถกปรบเปลยนเพอใหเขากบบรบททางสงคมทเปลยนแปลงไป ความเปลยนแปลง ทเกดขนกคอ พธกรรมนเรม ไมผกขาดเฉพาะ “เจา” กบ “พระ” ดงในอด ต เน อ งจ าก ป จ จ บ น ผ ท ส บ เช อ ส ายจากอญญาส เรมลดลงไปตามล าดบ ด งนนโอกาสทจะไดจดพธกรรมจงถกแปรเปลยนเพอใหสถานะของวฒนธรรมยงคงอยในรปแบบทไมกลายจนมากเกนไป ดงจะเหนไดจากการจ ด พ ธ ก รรมขอ ง จ งห ว ด อ บ ล ราช ธาน ,มหาสารคาม, รอยเอดและอดรธาน เปนตน

ลานนา และเมอวเคราะหจากสถานภาพทางสงคมของอาณาจกรลานชาง ซง

๕๑

เปนยคของอาณาจกรรวมสมยเดยวกนของลานนาทสบทอดมาจนถงถนเหนอในปจจบนน กลาวคอจากอดตมาสปจจบนนนความเปนมาของอาณาจกรลานนาและอาณาจกรลานชางไดมความสมพนธ ทเกยวของรวมกนซงกลาวถงประวตอาณาจกรลานชางไดเขาเกยวดองกบอาณาจกรลานนาผานการเสกสมรสของเจานายในเครอพระญาตญาตของทงสองฝาย ซงกคอ พระเจาโพธสารแหงอาณาจกรลานชางกบพระนางยอดค าทพย (พระราชธดาในมหาเทวจรประภา) แหงอาณาจกรลานนาโดยพระองคทรงใหประสตกาลพระโอรส ผ เปนดงโซทองคลองสองอาณาจกรไวคอ พระเจาไชยเชษฐาธราช หรอพระอปโย พระไชยเชษฐาธราชทเคยถกเชญมาครองลานนาเนองจากลานนาวางกษตรยลง และพระไชยเชษฐาธราชกเปนพระน ด ด าขอ งพ ระน างจ รป ระภ า (ราช วงศ มงราย )ลานนาซงไมเคยตกเปนของลานชางแตเคยมกษตรยรวมกนสมยพระเจาไชยเชษฐานนพระองคเปนทงกษตรยลานนาและลานชาง (ครองเมองเชยงใหมอยหลายป จนพระบดาสวรรคต กเลยเสดจกลบไปครองหลวงพระบางแทน) ท าใหในระยะ ๑๐ ปลานนาเปนสวนหนงของลานชางและทงสองอาณาจกรนนตางกมความคลายคลงกน และยงมศลปวฒนธรรมและประเพณทเหมอนกน ทงดานภาษาทมค าวา "เจา" การเขยน (ซงอกษรธรรมลาวไดรบอทธพลมาจากอกษรธรรมลานนา) พธบายศรสชวญ การฟอนร า การนงซนพาดสไบ การ

แกะสลกพระพทธรป ลกษณะของวดวาอารามทไดรบอทธพลมาจากสกลชางลานนา เชน การเขยนลายค าหรอลงรกปดทองตรงเสาวหารและฝาผนง ส าหรบ พ ธกรรมการจดสร างปราสาทศพ นกหสดลงคส าหรบฌาปนกจศพนน จากอดตจวบจนถงปจจบนนไดมพฒนาการของไมปราสาทศพในแตละยคโดยสามารถแบงออกได ๓ ยคดงน

๑ . ย ค ราชวงศ ม งร าย (พ .ศ . ๑๗๓๙ – ๒๑๐๑ ) เปนการปลงศพ กษตรยและเชอพระวงศของลานนา (เชยงใหม) ซงในสมย เดมน นจะท าการอย างไรม ไดปรากฏหลกฐานถงรายละเอยด ของพธกรรมและพธ การทเกยวเนอง ๒ . ย คม านครองเม อ ง (พ .ศ . ๒๑๐๑ – ๒๓๑๗) อน งในพงศาวดารโยนกบนทกไววามการใชปราสาทพมายเปนเรอนศพตงบนหลงนกหสดลงคในคราวปลงศพพระนางวสทธ เทวผ ครองนครเชยงใหม ในยคปลายราชวงศมงรายซงเปนชวงเรมตนทลานนาตกอยภายใตอ านาจการปกครองของพมาซงภายหลงอ านาจราชวงศมงรายผปกครองเมองเชยงใหมกลบไดเปนศนยกลางราชอาณาจกรลานนาแลวลวนแตเปนขนนางหรอเชอพระวงศของฝายพมาซงยงไมคนพบหลกฐานถงพธกรรมวาปลงศพเหลานนในทศทางใด ๓. ยคอทธพลวฒนธรรมหลวงแหงกรงสยาม สมเดจกรมพระยานรศรานวต

๕๒

วงศ ทรงอธบายไวใน หนงสอบนทกความรตาง ๆ ประทานแกพะยาอนมานราชธน ตอนหนงวา “…ไดยนมาวา ประเพณทาง เชยงใหมถาเปนศพไพร เขาเอาศพตวเปลาวางบนกองฟนอนสมกนอยจนสงแลวจดไฟเผาเลยวาไมมกลนเลย เพราะไฟแรงมากทางหนองคลายกเหนท าอยางเดยวกน…” ทางเชยงใหมถาเปนผดมเงนมากพอ เขามตะเฆตว หนงจดฟนบนตะเฆแตงหมกองฟนเปนอะไรงาม ๆ ทไมเหนฟนและบนกองฟนนนผกเปนรปนกหสดลงค (ตรงกบทเราเรยกวานกหสดน ท าไมจงไดท าเปนรปนกชนดนนกไมทราบ) บนหลงนกท าเปนเรอน ควรเรยกวา วอเหมอนบษบกในนนตงศพบนหลงคาเรอนแตงดอกไมไฟลามชนวนลงมาถงกองฟนฐานนก ในลลตพระลอกมกลาวถง แตไมไดกลาวละเอยดวาท าเปนอยางไร สนนฐานวาจะเปนอยางเดยวกนเรยกวา พนมศพ เมอแตง เสรจแลวกชกตะเฆเขาเมรซงปลกไวในทงค าวาทงเมรกเหนจะเกดแบบน ประเพณตาง ๆ นนสงเกตยาก ยอมเปลยนแปลงไปเสมอดวยเอาอยางกนศพเจานายเชยงใหมรนหลงน เหนรปท าเปนรถรบศพไปสเมรเสยแลวเขาใจเอาอยางมาจากกรงเทพฯ…”

ใหความเหนเพมเตมไววา “…เร อ งน ค งเป น ความจร งผ เข ยน เข ามาอยเชยงใหมตงแต พ.ศ. ๒๔๘๙ กไมเคยเหนหรอทราบขาววามพธเจานายฝายเหนอโดยใชนกหสดลงคเลยอยางไรกตามปจจบนนประเพณงาน ศพของประชาชนโดยทวไปคงไดมการเปลยนแปลงไปจากเดมโดย ไมมนกหสดลงค

เข ามาเก ย วขอ งแต การวาง ห บศพไวบนปราสาทลากจงไป…กยงคงถอปฏบตส าหรบ ผมฐานะดสวนการแหศพโดยน าหบศพวางไวบนปราสาทซงตงอยบนหลงนกหสดลงคนน คงมอยเฉพาะแตศพพระผใหญทมคนนบถอมากเทานน…” (ทว วชยขทคะ, ๒๕๓๖: ๓๓) ดวยเหตนยงมการเปลยนแปลงเมอสยาม (ประเทศไทย) การปกครองเปนประชาธปไตย ในป พ.ศ ๒๔๓๗ ผคนในถนวฒนธรรมลานนาจงไดขยายธรรมเนยมการสรางปราสาทศพ เจานาย ครบามหาเถระ และขนนางชนผใหญ ลงมาสขนนางชนผนอยนน คณบดและประชาชนทวไป สวนผ สบทอดเชอสายเจานาย ลานนาบคคลตาง ๆ กไดคอย ๆ กลายสภาพมาเปนบคคลสามญชนท ว ไป หล งจากไดลดบทบาทลงนบตงแต ยกเลกระบบประเทศราชลานนา พ.ศ. ๒๔๔๒ กเรมหนมาใชปราสาทธรรมดาแทน ปราสาทศพนกหสดลงค จงเหลอใชแตเพยงในพธปลงศพครบามหาเถระสบตอมาจนถงปจจบน

ซ งพฒนาการงานศพของชาวลานนาในสงคมเปดสมยใหมโดยทวไปแลวพบวา ยงคงมแนวโนมการ พฒนารปแบบการเลยนแบบการทาทายการประชนขนแขงการยอสวน และการไมกลาปฏเสธบรรทดฐานหรอประเพณเดม อนเปนลกษณะคานยมวถปฏบตเชงอนรกษซงปรากฏอยทวไปยกตวอยางเชน ชาวบานทวไปยง นยมการใชปราสาทศพและลากปราสาทศพในการท าพธปลงศพอย รวมทงยงคงมการตานตบหรอตานเฮอนผ ใหแกผตายอยตอไป อาจกลาวไดวา นอกจากพธศพจะเปนเวทประกาศยนยน “บญญาบารมของคนตาย” อกท งงานศพย งใช เวท เป นการ

๕๓

ประกาศคณงามความดของคนตายเปนอกดวย”

สรปผลการศกษา

ก า รศ ก ษ า เก ย ว ก บ ค ณ ค า ท า งวฒ น ธ ร รม พ ธ ก ร รม เก ย ว ก บ ศ พ อ นเนองมาจากปราสาทนกหสดลงคผศกษาไดก าหนดกรอบและแนวทางการศกษาแบงเปนกรณศกษาดงน

๑. กรณศกษาวฒนธรรมถนเหนอ

๒. กรณศกษาวฒนธรรมถนอสาน ซงสามารถสรปและอธถาภบายตามเอกสารทได

คนควาและสามารถสรปไดดงน

การปลงศพแบบฌาปนกจสถานรปแบบนกหสดลงคชใหเหนวา กระบวนการทางสงคมพธกรรม ฌาปนกจของกลมคนทแตกตางของสงคม และวฒนธรรมอสานยงการเชอมโยงสรางเรองราวตวละคร หรอผ แสดงกลมหนง ในเชงรอฟนความทรงจ าและสรางความทรงจ าทางสงคม ประกอบไปดวยแบบแผนทจะตองมการจ ากดใหเปนพธเฉพาะและมการสบทอดผานสายตรงเทานน จงท าใหการประกอบสรางนกหสดลงค ทถกสรางความหมายจากความเชอทางสงคมรวมกนวา มไดเปนรางศพของคนธรรมดาแตเปนคนมทบญบารม และประกอบคณความด ซงมทงระดบสงดานชาตก าเนดและชาตก าเนดทมาจากสามญชนหากแตสะสมความด ตามแนวทางสงคมวฒนธรรมอสาน ซ งกหมายถงอญญาส ทประกอบไปดวย เจาอปฮาด ราชวงศ ราชบตร เปนตน และสบ

ทอดลงมาเปนเจาผปกครองหวเมองตาง ๆ นกหสดลงคเมอถกน าไปใชในพธกรรมฌาปนกจ แสดงวา ผตายมบญบารมมาก จงอยบนหลงนกได นกหสดลงคสามารถน าดวงวญญาณของผตายไปสสวรรคได เหลานลวนเปนวาทกรรม การสรางความหมายความทรงจ าทางสงคมทใหเกดความแตกตางทางสงคม วฒนธรรมจงมลกษณะ ของวฒนธรรมทแฝงไวซงอ านาจในการควบคมสงคมกลมหนง

หอแกวนกสกกะไดลงค : อสาน ภาพท ๑ หอสมดแหงชาต

ปราสาทศพนกหสดลงค : เหนอภาพท ๒ หอสมดแหงชาต

๕๔

ภาพท ๖ รางทรงเจานางสดาในอดต

เมอศกษาในเชงประวตศาสตรจงพบวา ไมใชแตเพยงกลมของวฒนธรรมลานชางเพยงอยางเดยว ทมการปกครองดงกลาว หากแตอาณาจกรลานนากปกครองในรปแบเจาขนท ง ๕ ประกอบดวย พญา, ขน , ท าว , มหาเทว และเทว ซงกเปนทแนนอนในดานบรบททางสงคม และการยกยองวาชาตตระกล ท ส งส งก ย อมม ากด วยบ ญ ญ าบ ารม เฉ กเชนเดยวกนกบลานชาง กดวยมความเลอมใสในบวรพระพทธศาสนาอนเปนความเชอและ

ไดรบอทธพลมารวมกน ผศกษาไดทราบถงพธกรรมทงทกษตรยผครองพระราชอาณาจกร ตลอดทงเจานายฝายเหนอในปจจบน มท งกอสรางพระเมรในลกษณะเทนบนสตวหมพานต นนกคอ นกหสดลงค หรอแมกระทงในรปแบบปราสาทตามอยางโบราณกมสบตอกนมา

พระราชวงศลานชางหลวงพระบางรมขาวในอดต และเจานายฝายเหนอในอดต (ลานา)

แตความเปลยนแปลงทเกดขนกบพธกรรมนกคอ พธกรรมนเรมไมผกขาดเฉพาะ “เจา” กบ “พระ” ดงในอดต เนองจากปจจบนผทสบเชอสายอญญาส (ลานชาง) และเชอสายเจาขน ๕ ใบ (ลานนา)เจาตาง ๆ เรมลดลงไปตามล าดบ ดงนน โอกาสทจะไดจดพธกรรม “ขนนก” หสดลงคเมอเสยชวตไปแลวกยอมนอยลงไปดวย ดงจะเหนไดวานบตงแตงานพระศพของพระราชวงศ จนลงมาถงผสบเชอสายตามล าดบดงน

๕๕

นกสกกะไดลงค กลมวฒนธรรมอสาน

นกหสดลงค กลมวฒนธรรมลานนา

ลานชางในสถานะประเทศราช พ.ศ. ๒๓๒๓ เจาพระตา (นครเขอนขนธ)พ.ศ. ๒๓๓๒ เจาพระวอพ.ศ. ๓๓๓ เจาสรบญสาร ฯลฯ ลานชางในสถานะ (มณฑลอสาน ภายใตสยาม) พ.ศ. --- พระปทมวรราช (ทาวค าผง) พ.ศ. --- พระพรหมราชวงศา (ทาวพรหม) พ.ศ. ๒๓๖๐ พระประทมราชวงศา (ทาวกทอง) พ.ศ. ๒๓๗๘ พระสนทรราชวงศา (ทาวค าสงห) พ.ศ. ๒๔๘๕ พระวโรจนรตโนบล (ญาทานดโลด) พ.ศ. ๒๔๙๑ เจาอธการค าผย (หลกค าเมอง)พ.ศ. ๒๕๐๔ าพอหย ณ อบล พ.ศ. ๒๕๑๒ ญาแมหยาย ณ อบลพ.ศ. ๒๕๒๑ พระครสงฆกจโกศล พ.ศ. ๒๕๓๑ นางสาวพมพศร สวรรณกฏ พ.ศ. ๒๕๕๖ พระครสนทรประกจ

ลานนาในสถานะประเทศราช พ.ศ. ๒๒๒๖ ราชครเจาวดหลวง พ.ศ. ๒๒๓๑ มหาปา-เจาสรไชยตนหลวงพ.ศ. --- เจาฟายอด – ค าเมอง ฯลฯ ลานนาในสถานะ (มณฑลถนเหนอ ภายใตสยาม) พ.ศ. --- เจาแมหอมนวล ณ นาน พ.ศ. ๒๓๓๑ เจาตนบญวดปางค า พ.ศ. ๒๔๘๗ เจาหญงสองหลา ณ เชยงใหม พ.ศ. ๒๕๑๒ เจานอยสรวงศพงศา พ.ศ. ๒๕๒๐ พระพทธปาพจนบด พ.ศ. ๒๕๓๒ พระพทธพจนวราภรณ พ.ศ. ๒๕๕๑ พระครสนตธรรมภรม พ.ศ. ๒๕๕๓ เจาอธการปางแฝง พ.ศ. ๒๕๕๕ พระครธรรมโกศล พ.ศ. ๒๕๖๑ ครบาจนทรแกว คนชสโล เปนตนพ.ศ. ๒๕๖๐ พระอดมญาณโมล

ตารางท ๒ กลมวฒนธรรมเหนอ

เม อพจารณาดงตารางขางตน พบวาพระศพ, และศพ ทไดกระท าฌาปนกจบนนกหสดลงคทงทเปนลานนา และทเปนลางชาง ต งแตอดตจนถงปจจบนนนม ใจความส าคญม งถวายแดพระสงฆสมณ ศกด เป นสวนมากแสดงใหเหนถงการเลอมใสศรทธาในบวรพระพทธศาสนาทงสองแผนดน

คณคาในด านศลปวฒนธรรม ลานนาในปจจบนทเปนถนเหนอนนตางยงคงมผสบทอดในดานศลปวฒนธรรม โดยเฉพาะทจะกลาวถงการสรางตวนกหสดลงคซงมขนาด ทใหญโต ประกอบมปราสาทบนตวนกนน จงจะตองใชวสดทมลกษณะเบาน ามาสานเปนโครงนก อาทไมไผ ไมฉ าฉา เปนตน ประกอบลวดลายดวยกระดาษแกว กระดาษตอกลาย ซงคงความสวยงามตามอตลกษณของชาวลานนา นอกจากนขณะทตวนกตงสงเดนใหผคนแหแหนกนมาชมความอลงการของปราสาทศพทบงบอกถงเชงชางศลปทไดรบการถายทอด จากบรรพบรษ สยคปจจบน ขณะเดยวกนนอกจากความยากงายในการจดสรางแลวนนยงสามารถขยบกายไดราวกบวานกหสดลงคมชวตอย มการกระพรบตา สะบดห แกวงงวงไปมา และสามารถสงเสยงหวดรองไดนอกจากนนปพาทยลานนากยงไดขบกลอมบรรเลงตลอดงานพธดงกลาวอกดวย

คณคาในดานศลปวฒนธรรมน ยงไมไดมเฉพาะชาวลานนาเทานน หากแตทางลานชางหรออสานในปจจบนยงมชางศลปชาวบานทสามารถประกอบนกหสดลงคไดตามแบบอยางศลปะประจ าถน กลาวคอ มการน า

๕๖

ลวดลายของผาทอชาวอสานน ามาตอกเปนลายลงไปในกระดาษแลวประกอบเปนสวนตาง ๆ ของตวนกหสดลงค กระบวนการทางพธกรรมคอนขางสลบซบซอนกวาทางลานนาอยมาก กลาวคอ กอนทจะเผาศพจะตองท าพธ “ฆานกสกกะไดลงค” ใหตายเสยกอนโดยจะตองท าพธโดยการอญเชญดวงพระวญญาณเจานางสดาเขาประทบทรงนางเทยม ซงนางเทยมนกจะตองสบ เช อสายโดยตรงเท านน โดยในพธกรรมฆานกกอนเผานยงกอเกดวฒนธรรมอกประการนนกคอ “นาฏยศลป” มการก าหนดทาร าทเปนแบบแผนเฉพาะของชาวอสานทงเครองแตงกาย ทาร า และเครองประกอบตาง ๆ ลวนบงบอกถงวถชวตของชาวอสานอยางชดแจง

เม อ พ จ า ร ณ า ค ณ ค า ใน เช งวฒนธรรมทงสองกลมแลวนน สามารถสรปไดวาในพธกรรมนนเปนการสรางแรงศรทธาผานพธกรรมเพอใหผคนไดตระหนกถงการกระท าความดทแมวาผวายชนมจะลวงผานกาลเวลาเขาสหวงแหงความตายแลวนน ความดท ไดกระท าสงสมมาตงแตครงทมชวตอยยอมสงผลท าใหตนเปนทยกยองแกสาธารณชนโดยทวไป หากแตอกนยยะบางประการยอมหมายรวมไปถงการพจารณาวฏสงสารตามแนวทางของบวรพระพทธศาสนา ทกลาวา “ไมมอะไรคงทนเทยงแทถาวร” ทกอยางมเกดขนยอมมดบไปเปนของธรรมดาเรยกการพจารณานวา “มรณานสต” และประการสดทาย ทอนเนองมาจากพธกรรมเกยวกบศพทกลาวโดยเฉพาะนกหสด

ลงคนนกคอ “บรบททางสงคม” ทหมายใหเปนไปในเชงสญลกษณเนองดวยการเมองและก ารป ก ค รอ งใน ส ม ย อ าณ าจ ก รท ง ส อ งเจรญรงเรองจงจะตองสรางศนยรวมจตใจผานสญลกษณ และเปนการเผยแพรเกยรตคณใหอาณาจกรใกลเคยงไดรบรถงสถานะของผมบญญาธการ แตเมอกลาวโดยรวม แลวนนทกอย างย อม ส วนเก ยวข องในด านความเช อใน พระพทธศาสนาทงสน อนเปนการบงบอกไดถงคณคาทยงคงสถานะสบตออยไดกดวยศรทธาทเป น ส ว น เช อ ม ระห ว า ง “บ ค ค ล ” แล ะ “พธกรรม”

๕๗

บรรณานกรม กรมการศาสนา กระทรวงศกษาธการ. (๒๕๒๕). ประวตวดทวราชอาณาจกร. เลม ๑. โรงพมพกรม

ศาสนา : กรงเทพมหานคร. นวลวรรณ ชนไพศาลศลป. (๒๕๔๒). การวเคราะหหนงสออนสรณงานศพทจดพมพในป พ.ศ.

๒๕๒๑ – ๒๕๓๐. วทยานพนธอกษรศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาบรรณารกษศาสตรและสารนเทศศาสตร คณะอกษรศาสตร. จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

บญชวย ปากรสวสด. (๒๕๕๖). สงสการตานผาสาท. [ออนไลน], เขาถงไดจาก: www.สงสการดอทคอม. (๒๕๖๑, ๓๑ มนาคม).

บ าเพญ ณ อบล. (๒๕๔๖). มรดกอสานต านานบานขอย. โรงพมพแหงมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย : กรงเทพมหานคร.

ทว วชยขคคะ. (ม.ป.พ.) นกหสดลงค. เชยงใหม: โรงพมพธารทอง ปฐมพงศ ณ จ าปาสก. (๒๕๖๑, ๒๐ มนาคม). ผชวยคณบด คณะศลปกรรมศาสตร มหาวทยาลย

มหาสารคาม จงหวดมหาสารคาม. สมภาษณ. ระว ภาวไล, (๒๕๕๖). อภธรรมส าหรบคนรนใหม. กรงเทพมหานคร: ส านกพมพดอกหญา. ศลปากร. กรม. (๒๕๒๕). จดหมายเหตมณฑลอสาน,ลาวกาว. รงศลปการพมพ (๑๙๗๗) จ ากด

: กรงเทพมหานคร. เศรษฐมตร กาญจนกล. (๒๕๕๔). ศลปะอลงการงานศพไทย. บรษทวพรนท (๑๙๙๑):

กรงเทพมหานคร. ส.ธรรมภกด (นามแผง). (๒๕๒๕). มรดกอสาน. กรงเทพมหานคร: โรงพมพแหงมหาจฬาลงกรณราช

วทยาลย.

๕๘

เจาหนาทของรฐ : ภาพจ าบนอ านาจ สญญะ และการประทบตรา ภายใตกรอบวฒนธรรมความหวงของสงคม

ชญานศ ศรบญสม

ความทรงจ าในอดมคตตอค ำวำเจำหนำทของรฐ คอผทมอ ำนำจในกำรบรหำรจดกำรชวตควำมเปนอยของประชำชนใหมควำมเปนอยทดขน ภำพของเจำหนำทของรฐตองเปนผท เกงกำจ เปนคนด มควำมนำเชอถอ สำมำรถเปนหลกใหกบประชำชนทวไปในสงคมได ในหลำยพนท เจำหนำทของรฐ คอผทมควำมรควำมสำมำรถ ม ก ำ ร ศ ก ษ ำ ใน ร ะด บ ท ส ง ก ว ำ ว ญ ญ ช น หรอมควำมสำมำรถในกำรเปนผน ำ ไดรบควำมไววำงใจใหเปนผทดแลบคคลเปนจ ำนวนมำกได กำรไดเปนเจำหนำทของรฐ ถอวำเปนควำมภำคภมใจเปนอยำงยงของครอบครว ท ำใหครอบครวมหนำมตำ มเกยรตทำงสงคม อำจจะกลำวไดวำ เจำหนำทของรฐคอชนชนหนงทำงส งคม ในกำรจดช วงชนทำงส งคม (Social Status) ตำมกำรแบงชนชนของ วลเลยม ลอยด วอ ร เน อร (William Lloyd Warner 1898 -1970) ชอเสยง เกยรตยศปรำกฏเมอบคคลสมพนธกน ตำมชนชนกลำงระดบสง (Upper–middle class) เป น ค ร อ บ ค ร ว ท ป ร ะ ส บควำมส ำเรจในอำชพปำนกลำง ซงอยเหนอ ชนช น ก ล ำ งระด บ ต ำ (Lower–middle class) ไดแก เสมยน พนกงำน คนมฝมอ ชนชนต ำระดบส ง (Upper–lower class) ไดแก พวกคนงำนกรรมกรทไมคอยมฝมอ และชนชนต ำ

ระดบต ำ (Lower–lower class) ได แก พวกคนงำนหรอกรรมกรทไมมฝมอ ซงเปนกำรตอยอดแนวควำมคดของแมกซ เวเบอร (Max Weber 1864–1920) ทมองวำชนชนสถำนภำพ พรรค เปนตวก ำหนดชวงชนในสงคมทนนยมมอ ำนำจทำงสงคม เกดจำกกำรมเกยรตยศและศกดศร ในขณะทคำรล มำรกซ (Karl Marx 1818 – 1883) ซ งเปนบคคลแรกๆทศกษำแน วค ด ก ำรจ ด ช ว งช น ท ำงส งคม (Social Status) มองวำชนชนเกดจำกเศรษฐกจเปนตวก ำหนดภำยใตสงคมทนนยม ใหควำมส ำคญกบโครงสรำงทำงเศรษฐกจทเปนตวก ำหนดใหเกดกำรก ำหนดชวงชนทำงสงคม เจำหนำทของรฐภำยใตระบบทนนยม ทมอ ำนำจ หนำท ตำมโครงสรำงของสงคม ถกก ำหนดใหเปนหนงในชนชนทำงสงคมทมเกยรตยศ ศกดศร และอ ำนำจมำกกวำประชำชนทวไป และไดสทธในกำรก ำหนดขอบเขตในกำรดแลประชำชน ตำมระเบยบ และกฎกตกำของสงคม จำกกำรสงเกตผเขำใชบรกำรหนวยงำนของรฐในเขตพนทอ ำเภอบำงปะอน จงหวดพระนครศรอยธยำ พบวำ ผเขำใชบรกำรสวนใหญเปนผสงอำย ซงมกจะตดตอในเรองเบยยงชพผสงอำย ผพกำร แตกตำงกบวยรนและวยกลำงคน เรองทตดตอมกจะเปนเรองเกยวกบเอกสำรสวนตว เชน กำรท ำบตรประชำชน กำรคดส ำเนำทะเบยนบำน เอกสำรเกณฑทหำร เปนตน โดยกลมผสงอำยท เขำใชบรกำรมกจะมควำมนอบนอมตอเจำหนำท มกำรยกมอไหวทงไป กลบ และระหวำงกำรด ำเนนงำนในทกๆ

๕๙

ขนตอน พรอมๆกบกลำวขอบคณเจำหนำทอยตลอดเวลำ ซงมควำมแตกตำงอยำงเหนไดชดกบวยรนและวยกลำงคน บำงคนท ำเพยงแคยกมอไหวพอเปนพธตอนพบเจำหนำท เทำนน แตระหวำงกำรด ำเนนงำนในขนตอนอนๆ กท ำเพยงนงมองเฉยๆ หรอตอบค ำถำมบำงเทำนน

เมอไดมโอกำสถำมถงภำพเจำหนำทของรฐ ในมมมองของผสงอำยเวลำไปตดตอสถำนทของรฐ ไดใหสมภำษณไวอยำงนำสนใจวำ “ตองไหว ตองขอบคณเคำ เคำท ำใหเรำ ไมมเคำ กไมมใครท ำให เคำเกงกนเคำถงไดมำท ำตรงน”

(สมภำษณ คณเอ อำย 71 ป วนท 20 พฤษภำคม 2561)

“พวกขำรำชกำรเมอกอนสบำย เรำเขำไปตดตอธระ เคำกไมคอยจะกลกจอท ำให เรำตองไปรอ เหมอนไปขอใหเคำชวย ถำเคำท ำใหเลยกดไป แตถำเคำไมท ำใหกตองรอ กมองวำลกหลำนเปนขำรำชกำรกสบำยไปตลอด ไปไหนกมแตคนนบหนำถอตำ มคนเกรงใจ เพรำะเคำมควำมรมำกกวำ เคำพดอะไรเรำกเชอเคำไดวำเคำพดจรงๆ แตกตำงจำกตอนน โดนตรวจสอบกนเยอะขน ตำมขำวเหนมโกงกนเยอะ กท ำงำนดขนนะ เวลำไปกรบท ำโนนนให ไมตองไปงอมำกเหมอนเมอกอน”

(สมภำษณ คณล อำย 59 ป วนท 14 พฤษภำคม 2561)

ในขณะเดยวกนเมอสมภำษณมมมองควำมคำดหวงตอเจำหนำทของรฐตอนกศกษำกลบใหควำมเหนทแตกตำงออกไปวำ

“พนกงำน เจำหนำท หรอคณะ ทไดรบหนำทมำพฒนำ จดสรร ดแลประเทศ ซงเปนคนทมควำมรบผดชอบ ตองมควำมนำเชอถอ จรงจง ใสใจรำยละเอยดของงำน ซงจะสำมำรถท ำใหสงคมไดประโยชน มำกท ส ด ซ งควรมสวสดกำร ทเหมำะสมให แตไมไดใหไดสทธพเศษ หรอมอ ำนำจเหนอคนท วไป น คอภำพทอยำกใหเจำหนำทของ รฐเปน แตในปจจบนมนไมใช หลำยคนเมอมต ำแหนงกเขำใจวำตวเองมอภสทธพเศษ และใชสทธในทำงมชอบ หรอแมกระทงในดำนของเนองำนกไมกอใหเกดประโยชนเทำทควรจะเปน ท ำใหบำนเมองไมเกดกำรพฒนำขน หรอเกดขนไดอยำงชำ”

(สมภำษณ คณพ อำย 22 ป วนท 14 มถนำยน 2561)

“เจำหนำทของรฐเทำทเจอมำ เหมอนไมมควำมรจรงในแตละดำนทท ำอยจรรยำบรรณกไมคอยมดวยแหละ ยงมยศใหญยงเสนกน ใครมำกอนกมอ ำนำจทจะท ำอะไรกได ถำเปนชนชนลำงกเหมอนท ำงำนงกๆไปวนๆ ถงมองวำงำนรฐสวนใหญเปนงำนทสบำย ไมมอะไรพฒนำ ทงตวระบบและเจำหนำทเอง ตอใหมกำรรณรงคจำกภำยนอก คนภำยในกไมไดมกำรพฒนำ ไมไดท ำอะไรเลย ไมเหมอนเอกชนทแขงขนกนเองในทกๆดำน อยำงเชน รฐรณรงคใหไมโกงแตกโกงเอง ประชำชนสวนใหญกมองแบบน เหมอนทกคนมสทธไมเทำเทยมกน มกมค ำวำลกใคร หรอรจกใคร เปนตวก ำหนดสทธ เพรำะกำรท ำงำน

๖๐

รฐสวนใหญจะเขำขำงคนของตวเอง มำกกวำเขำขำงควำมถกตองหรอประชำชน” (สมภำษณ คณบ อำย 22 ป วนท 15 มถนำยน 2561) อ านาจหนาททถกประทบตรา

จ ำก ก ำรส ม ภ ำษ ณ เห น ได ช ด ว ำ เจำหนำทของรฐในภำพจ ำของประชำชน มพฤตกรรมทเบยงเบน (Deviant Behavior) ไปจำกกรอบควำมคำดหวงของสงคม ในเรองขอกำรมคณธรรม จรยธรรม โดยวฒนธรรมองคกรหลอหลอมใหท ำงำนแบบเชำชำมเยนชำม มกำรใชอ ำนำจหนำท

โดยมชอบทำงกฎหมำย มชองทำงกำรใช เงน ท ไม เป น ไป ต ำมระบ บ ป กต จนถ กประทบตรำวำเปนคนโกง เปนคนไมด ไมมอนำคต ไมมควำมกำวหนำ ท ำงำนย ำอยกบทแตร ำ รวยผ ดป กต ท งท ใน คว ำม เป น จร งน นเจำหนำทของรฐบำงทำนกไมไดมลกษณะหรอพฤตกรรม เบ ย งเบนตำมท ถกประท บตรำ (Labelling) ไว แตเมอไดยนบอยๆ จนรสกเปนปมในจตใจ เกดควำมตงเครยด ควำมกดดน พยำยำมตอสกบอคตทเกดขน บำงสวนอำจจะสำมำรถเอำชนะอคตบำงอยำงนได แตบำงสวนอำจจะกำวหนไมพนกบกรอบควำมคำดหวงทำงสงคมทรดตวน ยงผลถงสขภำพกำยและสขภำพจตทเกดควำมสบสนจำกภำวะไรบรรทดฐำน (Anomic Theory) ทำยทสดจำกกำรไม มพฤตกรรม เบ ย งเบน กอำจจะถ กประทบตรำส ำเรจ กลำยเปนผเบยงเบนอยำง

แทจรง และถกกลนดวยวฒนธรรมองคกรใหเปน ไปตำมควำมตองกำรขององคกร หรอบคลำกรทมยศ ต ำแหนงสงกวำ ซงกวำจะรตวกถกกลนไปกบสงคมทถกประทบตรำไปเสยแลว

เจาหนาทของรฐ สญญะบางอยาง เปรยบเจำหนำทของรฐเปนสญญะ

(Sign) ขององคกรรฐ กลำวคอ เปนตวแทนภำพองคกรของรฐทมตอประชำชนทวไป ถกตตรำ (Stigma) จำกพจนำนกรมศพทส งคมวทยำ (รำชบณฑตยสถำน, 2549: 228 อำงใน สดำวด ค ำกรฤำชำ, 2559: 71) กำรตตรำ คอ เครองหมำย หรอสญลกษณแสดงควำมอปยศ หรอควำมเสอมเสยเกยรตทสงคมตรำใหแกบคคลหรอกลมบคคล เนองจำกควำมผดปกตทำงรำงกำย หรอพฤตกรรมทเบยงเบนไปจำกบรรทดฐำนของสงคม กำรผดจรยธรรม หรอควำมเปนชำตพนธทดอยของบคคลหรอกลมนน ควำมแตกตำงระหวำง

คณสมบตหรอลกษณะทแทจรงของบ คคลกบคณ สมบ ต หรอล กษณ ะท ส งคมคำดหวง สงผลใหบคคลทมควำมแตกตำงนนไมไดรบกำรยอมรบนบถออยำงเตมทจำกคนอน เจำหนำทของรฐ จงกลำยเปนสญญะหรอสญลกษณท ำใหสงคมเสอม กำรกระท ำผดจรยธรรมและจรรยำบรรณของผประกอบวชำชพทสงคมคำดหวง ใหเปนผน ำ เปนคนด เปนคนมควำมร ควำมสำมำรถ สำมำรถพฒนำงำน พฒนำทองถนใหเกดควำมกำวหนำได ท ำใหบคคลทประกอบอำชพนถกเหมำรวมไป

๖๑

เสยท งหมดวำเปนคนโกงกน จ งถกปฏบ ตแตกตำงจำกคนอนในสงคม มกำรซบซบนนทำ หรอกลำวถงในลกษณะให รำย เปนพวกทอนตรำยและไมนำของเกยวดวย ประกอบกบกำรแสดงใหเหนถงควำมแตกตำงอยำงชดเจนตอควำมคำดหวงของสงคมกบภำพทเกดขนจรง จำกอ ำนำจทแสดงตอสำธำรณะชนทเกนกวำอ ำนำจตำมหนำท ตำมทฤษฎหนำทโครงสรำง - หนำท (Structural – functional Theory) ของโรเบรต เค เมอรตน (Robert K. Merton 1910 – 2003) ไดจ ำแนกหนำททำงสงคมออกเปน หนำทหลก (Manifest) หนำทร อ ง (Latent) ห น ำ ท ท ไ ม พ ง ป ร ำ ร ถ น ำ (Dysfunctional) ซ ง เป นห น ำท ท ก อ ให เก ดประโยชนนอยตอคนบำงสวน หรออำจจะไมเกดประโยชน หรอเสยประโยชนตอคนบำงสวน ของสงคมภำยใตโครงสรำง – หนำท ทำงสงคม ซงตองเกดจำกควำมสมพนธบำงอยำงทมผใหและมผรบ ผรบคอผทมำตดตอขอรบกำรบรกำร และผใหคอเจำหนำทของรฐ ซงมอ ำนำจในกำรบรหำรจดกำรกบผมำขอรบบรกำรไดอยำงเบดเสรจเรมตงแตก ำหนดโครงสรำง วฒนธรรมองคกร กำรตอแถว เขำคว กำรจดล ำดบขนตอนของงำน กำรบรกำร ฯลฯ หนำทหลกของเจำหนำทของรฐยงคงเปนเรองของกำรดแลและใหบรกำรกบประชำชน

กำรสรำงกรอบกำรบรหำรจดกำรผสมผสำนกบอ ำนำจหนำทบำงอยำงทมท ำใหเกดเปนแนวปฏบตทมควำมชดเจน ครอบคลมในลกษณะกำรออกค ำสง เชน เสรจจำกตรงน

ไปตรงโนนตอ แลววนกลบมำตรงน ภำษำทใชจงมลกษณะหวน และหยำบกระดำง สงผลใหผเขำมำรบบรกำรรสกไมพงปรำรถนำกบงำนบรกำรทควรจะมททำยมแยม เอำใจใส และมควำมกระตอรอรนมำกกวำน ควำมสมพนธระหวำงบคคล งำนของรฐ และสงคม จงมกเปนไปในลกษณ ะกำรถ กว ำห รอน นทำล บหล ง กบพฤตกรรมทผกลำววำรสกวำไมมควำมเปนมตรตำมคำดหมำย วฒนธรรมก าหนดกรอบความคาดหวงของสงคม วฒนธรรมกบควำมตองกำรของมนษยต ำม ค วำม ห ม ำยกำรแบ งขอ ง Bronislaw Malinowski (1922) แบงควำมตองกำรของมนษยออกเปน 3 อยำง คอ 1. ควำมตองกำรเบองตน (เรองพนฐำน) ไดแก อำหำร อปกรณส ำหรบปรงอำหำร 2. ควำมตองกำรท เกดตำมมำ (สงคม) ไดแก กำรสอสำร กำรถำยทอดวฒนธรรม และ 3. ควำมตองกำรทจะอยรวมกน (จตใจ) ไดแก ควำมเชอมน และรสกเปนอนหนงอนเดยวกน ต ำ ม ส ภ ำ พ ข อ ง ส ง ค ม ทวฒนธรรมเปนตวก ำหนดกรอบควำมคด ควำมเชอ และกำรด ำเนนชวต คนในสงคมเกดรนหลง และอยภำยใตวฒนธรรมของสงคม ซงมระบบกำรปกครองทมเจำหนำทของรฐเปนเสมอนหนงในผน ำ ทจะดแลปกปอง จงเกดกำรก ำหนดกรอบพฤตกรรมทพงประสงค ตอองคกร และเจำหนำท ผทด ำเนนงำน ใหมลกษณะพเศษบำงอยำงมำกพอทจะเปนผน ำชนชนทำงสงคม

๖๒

ได และพรอมทจะตองแบกรบควำมคำดหวงดำนอนๆ ของสงคม เชน เปนธระในกำรจดหำ บรกำร งำนนอกเหนอหนำท เปนนำย ดำนกลไกกำรปองกนองคกร ดวยกำรเจรจำ ตอรอง และแลกเปลยนขอเสนอทสมเหตสมผล ควรคำพอแกกำรเสยประโยชนบำงอยำง และไดประโยชนบำงอยำงกลบคนมำ เปนตน วฒนธรรมและควำมคำดหวงเหลำน จงเปนภำพททกคนพยำยำมปฏบตตำม และมงหวงวำคนทจะมำท ำหนำทบรหำรประชำชน เปนทพงใหรำษฎรได ตองอยภำยใตกรอบ และขอบเขตทสงคมคำดหวงได และมกจะไดยนบอยๆ คอ ค ำวำ “คนด” เจำหนำทของรฐจงตองเปนทงคนด ทมศลธรรม จรรยำ ในขณะทคนวยหน มสำว และวยท ำงำนคำดหวงใหเจำหนำทของรฐเปนคนดแตไมสำมำรถเรยกรองส ท ธ พ เศ ษ ห ร อ ม อ ำ น ำ จ ห น ำ ท อ น ๆ นอกเหนอจำกกำรปฏบต งำนได ซ งแตกตำงจำกผสงอำย หรอวยเกษยณ ทมองวำ “คนด” ในอดมคตของสงคม ไมจะเปนตองเปนคนดทใสสะอำด แตตองเปนคนทสำมำรถน ำพำชมชน และสงคม อยไดอยำงสงบสข อยรอดปลอดภย และยนดทจะใหอ ำนำจกบคนทท ำงำนดำนน ลกๆแลว ควำมคำดหวงของส งคม อำจจะไมใชแคกำรก ำหนดขอบเขตวชำชพ หรออำชพใหกบผปฏบตงำนอยำงเจำหนำทของรฐเพยงอยำงเดยว แตอำจจะหมำยถง ควำมตองกำรของคนในสงคม ทตองกำรจดภำพประทบเปน “คนด” แตดนท ำไดไมหมด

จด จงตองรำงแผนสรำง “คนด” ในอดมคตขนมำแทน หรอทำยทสดแลว “เจำหนำทของรฐ” กเปนแคจดทคนในสงคมคำดหวงใหเปนสขำว แตกลบชวยกนเตมจดด ำเลกๆลงไปจนกลำยเปนส เท ำจำงๆ ก อนท จ ะทว ควำม เข มขน จนกลำยเปนสเทำเขมและด ำในทสด หรอ เจ ำหน ำท ของร ฐ ค อ สญ ญ ะบำงอยำงททกคนอยำกจะเปน แคนนเอง?

๖๓

บรรณานกรม

ชลตำ บณฑวงศ และองกร หงสคณำนเครำะห. (บก). (สงหำคม 2559 – กรกฎำคม 2560). วารสารชมนมสงคมวทยาและมานษยวทยาคณะสงคมศาสตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร.กรงเทพฯ. มหาวทยาลยเกษตรศาสตร ปท 1 (ฉบบท1), หนำ 71-72

รำชบณฑตยสถำน. (2549). พจนานกรมศพทสงคมวทยา องกฤษ-ไทย ฉบบราชบณฑตยสถาน.กรงเทพฯ: รำชบณฑตยสถำน.

สญญำ สญญำววฒน. (2534). ทฤษฎสงคมวทยา. คณะรฐศำสตร จฬำลงกรณมหำวทยำลย. สภำงค จนทวนช. (2551). ทฤษฎสงคมวทยา. กรงเทพฯ: ส ำนกพมพแหงจฬำลงกรณมหำวทยำลย. สมภาษณ เอ นำมสมมต. (2561, 20 พฤษภำคม, ศำลำกลำงจงหวดพระนครศรอยธยำ). ผใชบรกำร. สมภำษณ ล นำมสมมต. (2561), 14 พฤษภำคม, ทวำกำรอ ำเภอบำงปะอน). ผใชบรกำร. สมภำษณ พ นำมสมมต. (2561), 4 มถนำยน, มหำวทยำลยเกษตรศำสตร). ผใชบรกำร. สมภำษณ บ นำมสมมต. (2561),15 มถนำยน, มหำวทยำลยรำชภฏวไลยอลงกรณ ในพระบรมรำชปถมภ).

ผใชบรกำร. สมภำษณ