Te degjuaritNgacmuesit qe ndikojne ne shqisen tone te te degjuarit jane valet zanoreShfaqen ndryshime te shpejta te shtypjes se ajrit nga nje objekt vibruesValet zanore ne ajer jane te ngjashme me valezimin e ujit te shkaktuara nga nje guralec i hedhur ne pellg te qeteNje cikel i vales zanore perfshine nje kulm te presionit me te larte dhe nivelin e ulet te presionit me te ulteValet zanore ndryshojne ne frekuence, amplitude Frekuence eshte numri cikleve te presionit zanor per sekonde i matur me Hertz qe percakton shkallen e lartesise se tyreVeshi i njeriut mund te degjoje tinguj nga 20 deri 20 000 Hertz

Si mberrijne tingujt te veshi yne ?

Te fikesh me ane te tingullit

Te degjuarit,vazhdimAmplituda eshte niveli me i larte i kulmit te presionit te vales zanoreVolumi i zerit matet me decibelShembull, tingujt me volum te ndryshem(Green packet)Kompleksiteti i perzierjes i valeve zanore percakton timbrin e dallueshem te nje tingulliZeri i dy njerezve qe flasin me te njejtin nivel amplitude dhe dhe frekuence tingllon ndryshe sepse do z ka timbrin e vet karakteristik

Shqisa e te degjuarit,veshi,ndertimiVeshi i jashtem ,kanali degjimorVeshi i mesemVeshi i brendshemVeshi i jashtem mbledhe valet zanore dhe i percjelle ato per te kockat e veshit te mesemKetu amplifikohen dhe kapen nga kermilli ne veshin e brendshem i cili dridhet dhe ben qe valet e zerit te levizin prej organit te Kortit permes nervit degjimor ne lobin temporal te trurit

Ndertimi i veshit

Ndertimi i veshit

Ndertimi i veshit

Receptoret akustikReceptoret e vertete degjimor ndodhen ne organin e Kortit i cili eshte i vendosur ne membranen bazilare.Ngacmimi i membranes bazilare aktivizon qelizat me zgjatime ne forme qimesh te cilat ferkohen me membranen tektoriale duke shkaktuar impulse ne nervin degjimor.Keto impulse transmetojne mesazhe ne lobet temporale te trurit te cilat interpretohen si tinguj

Membrana bazilare dhe tektoriale

Gjitaret, shpendet dhe zvaraniket kane ne veshin e brendshem organin e quajtur cochlea

Demtimi i degjimit Ka dy tipe te shurdhimit, shurdhimi i perueshmerise dhe shurdhimi i nervitI pari ka te beje me strukturat e veshit te jashtem dhe te mesemI dyti eshte me serioz dhe ka te beje me demtimin e veshit te brendshem ose nervit akustik-degjues

Shurdhimi i perueshmeriseShurdhimi i perueshmerise mund te jete i pranishem qysh me lindje ose te shkaktohet me plage ose infeksionShurdhimi i perkohshem mund te shktohet nga ftohja ne koke apo formimi i dyllitNjerezve me shurdhim te perueshmerise u ndihmojne aparatet qe percjellin tingujt ne veshin e brendshem, nga ku shnderrohen ne impulse nervore dhe dergohen ne truNe kermillin e veshit jane vendosur tela shume te holle, kurse ne kafke mbi vesh eshte fiksuar nje mikrofon.Kur mikrofoni pranon zerat ai dergon sinjale elektrike te telat e kermilllit te veshit, ngacmohet nervi akustik i cili dergon impulse ne tru dhe mundeson degjimin

Aparatet ndihmojne ne rastet e shurdhimit

Veshi i njeriut percepton tinguj me frekuence nga 20 deri me 20.000 vibrime ne sekonde

Zhurma prej 140 dB shkakton dhimbje shih Green- Packet-zhurma

Shurdhimi si pasoje e demtimit te veshit te brendshem apo nervit akustikShurdhimi i nervit mund te shpie deri te humbja e plote e degjimitNe rastet e shurdhimit te nervit smund te behet asgje ,ngase pajisja e degjimit smund te krijoj neuron akustik Shurdhimin e nervit e shkakton ekspozimi per nje kohe te gjate rok muzikes , qendrimi afer zmadhuesve te zerit psh. neper dasma, zhurma ne fabrika,marrja e tepert e disa barnave etj.

Shurdhimi i nervit ne pleqeriShurdhimi i nervit zakonisht ndodhe kur njerezit plaken, sepse fundet e nervit degjimor dobesohenHumbja e degjimit mund te shpjerre deri te sjellja paranoike,nese jeni i pavetdijshem per kete humbjeNese nuk degjoni se fare thone te tjeret ju mendoni se ata po peshperisin prapa kraheve, dyshoni ne kdo.

Perceptimi degjimordo vesh eshte i lidhur me trurin me nerv te veante degjimorTingulli qe kapet nga veshi i majte shkon vetem ne anen e majte te truritTingulli qe kapet nga nje vesh quhet monofonik,kurse tinguli qe kapet nga dy veshe quhet bifonikQendrat e larta nervore ne tru sherbejne per te perpunuar informacionn bifonik,per te vleresuar vendndodhjen e burimit te zerit

Perceptimi degjimorPsh. nese nje shok qe rri ne anen e majte ju therret emrin, se pari do ta degjoni me veshin e majte e pastaj me te djathtinInformacioni degjimor leviz nga kermilli i veshit permes nervave degjimor per te talami para se te arrije ne korteksNgjitur me korteksin degjimor eshte nje pjese e lobit temporal, zona Wernicke , demtimi i se ciles shpie ne afazi, humbja e aftesise per te kuptuar te folurit ( shurdh-memecet)Te djathtaket zona Wernicke gjendet ne hemisferen e majte

Shqisat kimikeShqisa e te nuhaturit dhe shijuarit quhen ndryshe shqisa kimikeQuhen keshtu sepse receptoret e tyre ngacmohen nga substancat kimike ne gjendje te lenget apo te gaztePer keto shqisa ka me pak informacione se sa per shqisen e te parit

Te nuhaturitReceptoret e te nuhaturit jane te vendosur larte ne kanalet hundore e shtrihen gjere te fytiErerat futen ne kanalin hundor dhe stimulojne fundet nervore ne membranen olfaktore, qe jane rreceptore per te shijuaritPastaj mesazhet kalojne ne bulbet olfaktore te trurit

Te nuhaturit

Te nuhaturit

Te nuhaturit

Aroma te dukshme,pellumbat shtegetare

A ndien shije hunda ?

Teoria steriokimike e te nuhaturitReceptoret e nuhatjes kane vrima te te njejtes forme me ato te molekulave te ererave te ndryshmeMolekulat e eres perputhen me vrimat si elesi me braven,ndonese kjo teori eshte diskutabile

Perceptimi i shijeve ndodhe fale nderhyrjes se hundes,organ shqisor i te nuhaturit

FeromonetDisa kafshe komunikojne me feromone nepermjet te nuhaturitPak hulumtime jane bere per te nuhaturit dhe sjelljen socialeParfumi ka efekt te perceptimit te meshkujve lidhur me aspektin joshes te graveMashkujt dhe femrat mund te identifikojne gjinine e nje personi me ane te marrjes frymeFemrat jane me te afta per kete gje

Feromonet

Receptoret e te shijuarit, papillat ne gjuhe

Feromonet dhe sjellja e kafsheve

Feromonet dhe sjellja e insekteve sociale

Te shijuaritReceptoret ndijues per shije jane te vendosur ne gjuheSiperfaqja e gjuhes eshte e mbuluer me papilla Muret e papillave permbajne receptoret e te shijuritSubstancat duhet te jene te tretshme per te depertuar ne poret e te shijuaritdo gje qe eshte krejtesisht e thate apo e forte eshte pa shije Peshtyma ndihmon per tu bere te shijshme disa ushqime te thata

Te shijuaritNe jemi te ndijshem ndaj kater shijeve te vecanta te :embles, se tharrtes , se kripures dhe se hidhures Informacioni ndijues i shijes interpretohet ne korteksin parietal te truritSythet e vjetra te demtuara nga nxehtesia (kafja, aji i nxehte) apo specat djeges, zavendoshen me sythe te reja

Te shijuarit, vazhdimFemijte kane me pak sythe te te shijuarit se te rrituritPoashtu edhe te pleqet gradualisht zvoglohen sythet e te shijuarit,pleqte jane me pak te ndijshem ne shije se sa femijteKur hundet jane te zena nga rrufa shpesh nuk shijohet ushqimiPamja e jashtme dhe temperatura ndikon ne shqisen tone te shijuarit

Sa shije njeh gjuha ?

Shqisat e lekures dhe te trupitGjashte shqisa tjera qe na furnizojne me informacionKater shqisa lekurore: te shtypurit, te dhimbjes, te ftohtit dhe te ngrohtitKeto shqisa jane te vendosura ne te gjithe trupinNe kemi dy shqisa proprioceptive , shqisen kinestetike , shqisa e levizjes , qe na informojne per levizjen e pjeseve te ndryshme te trupitShqisa vestibulare na ndihmon ta ruajme ekuilibrin

shqisat

Shqisat lekurore

Fundet e lira nervore jane te ndjeshem ndaj shtypjes (barku, shpina fytyra). Trupzat e Meissner-it diktojne levizjen mbi lekure Disqet Merkel na vetedijsojne per objektetFundet e Rufinit dhe trupzat e Pacinit jane te vendosura me thelle ne lekure dhe jane te ndjeshem ndaj shtypjeve te fortaMe shqisen e te prekurit perceptohet: forma, masa, perberja dhe vendosja e objekteve ne mjedisPerkujtoni orientimin e te verbervePerceptimi i te prekurit ndikohet nga iluzioni ne nje menyre te ngjashme me te paret

Shqisat lekurore

Leximi me ane te te prekurit,shkronjat e alfabetit Braille perbehen nga pika ne relief,mollzat e gishtave i perceptojne ato nje nga nje

Sot edhe disa monedha dhe butonat e ashensoreve kane shkronja sipas alfababetit Braill-e qe perdoren nga te verberit

A mund te shihet me ane te te prekurit?

DhimbjaFundet e Ruffinit dhe trupzat e Pacinit jane rerceptor te dhimbjes Receptoret e dhimbjes perdorin neurotransmiterin histamineDhimbja paraqet interes te veante per mjekesi dhe psikologji

Teoria e kontrollit te dhimbjes Shpjegon si funksionojne ndijimet e dhimbjes Substanca gelatinosa e palces kurrizore sherben si hyrje qe rregullon nivelin e transmetimit te impulsit nervor nga fundet e nervave ne qelizat transmetuese ne palcen kurrizoreKa dy lloje fijesh nervore qe nderveprojne ne substatia gelatinosaFijet nervore te medha dhe te shpejta dhe fijet nervore te vogla dhe te ngadalta

Transmetimi dhimbjes

Teoria e kontrollit te dhimbjes Prostaglandinet e amplifikojne ndejshmerine ndaj dhimbjes,aspirina pengon prodhimin e prostaglandineve,acetominofeni pengon percjelljen e impulseve nervore te dhimbjes ne tru,,opiatet e bllokojne transferin e dhimbjes nga palca kurrizore ne tru.

Dhimbja, prostaglandinet, aspirina, acetaminophen, opiatet

Dhimbja, prostaglandinet, aspirina, morfina,endorfinat

Teoria e kontrollit te dhimbjes Kur impulset dhimbjes nga fijet e shpejta arrijne ne hyrje te substances gelatinosa te palces kurrizore, ato tentojne ta mbyllin ate dhe ndalojne sinjalet e dhimbjes nga fijet e ngadalta per te arrijtur ne truKur transmetohen sinjalet e fijeve te ngadalta , ato hapin hyrjen dhe lejojne me shume sinjale te dhembjes per te arrijtur te talamiTrupi dallon shqetsimet e vogla nga dhimbja e forteKjo shpjegon misterin e dhimbjes fantazme , njerezit qe kane humbur nje kembe apo krah perseri ndjejne dhimbjeNga kjo del se m me rendesi eshte fare lejojne neuronet te transmetohet ne tru se sa ndijimet faktike ne vendin e dhimbjes

A percjell te prekurit gjithmone informacione te sakta?

Endorfinat dhe dhimbja Teoria e kontrollit te hyrjes spinale jep shpresa per perdorimin e terapive te reja per pakesimin e dhimbjes Endorfinet, jane peptide qe prodhohen ne tru, kane efekt te ngashsem me morfinen ne paksimin e dhimbjes Ka disa lloje endorfinash, leu-encefalinen

Endorfinat dhe dhimbja Nje teori thote se nje zone e trurit prodhon endorfina te cilat e frenojne transmetimin e dhimbjes nga neuronet ne shtyllen kurrizoreStresi i fuqishem ne raste emergjente shkakton lirimin e beta endorfines , hormon qe arkullon permes lengut cerebropinal dhe mund te frenoj dhimbjeKetu ndoshta qendron arsyeja qe nje person i plagosur mund te kryeje akte heroike pa ndjere dhimbje ne kohen e plagosjes

Acupunctura, endorfinat

Studimet kane treguar se te minjet ne prezence te maces zvoglohet dhimbja

AcupunturaTeoria e kontrollit te hyrjes mund te na ndihmoje te kuptojme acupunturen orientale Praktikuesit e acupuntures mund te kene zbuluar zonat e trupit ku gjilperat mund te mbyllin ne nje menyre hyrjet e kontrollit te dhembjes Besohet se acupuntura stimulon prodhimin e endorfinave ne tru qe frenon neuronet e dhembjes te palces kurrizore

Temperatura Ne lekure ndodhen receptoret per nxehtesine dhe te ftohtinReceptoret e ngrohtesise jane te ndijshem ne temperaturen pak mbi temperaturen normale te trupitReceptoret e te ftohtit reagojne ne temepraturat pak nen temperaturen normale te lekuresReceptoret e nxehtesise ndalojne se funksionuari ne rreth 45 C, kurse receptoret e te ftohtit dhe dhimbjes fillojne te funksionojne Ndijimi i nxehtesise shkaktohet per shkak te nxitjes se pernjehershme te receptoreve te te ftohtit dhe receptoreve te dhimjes .Mbani mend kete kur beni dush te nxehte ?

TermoreceptoretTemperatura e ajrit me e pershtashme per njeriun eshte 22 CMe e ndijshme ndaj ngrohtesise eshte lekura e ballit, krahrorit stomakut, shpatullat dhe krahu.Krahrori eshte me i ndijshem ndaj ftohtesise ,pastaj vijne krahet, kembet, balli

TemperaturaTemperatura ndikon ne ndjenjat dhe veprimet tonaNe temperature mbi 29 C zvoglohet suskesi i kryrjes se detyraveTrupi yne ka aftesine e ruajtes se temperatures normale ne saje te mekanizmave te homeostazes termike

Shqisa e levizjes se trupit-KinesteziaNa informon cka jane duke bere pjese te ndryshme te trupitKinestezia na informon nese barku eshte plote,nese grushti eshte i shternguar, kemba eshte e drejtuar apo nese qafa eshte e tendosurInformacioni kinestetik na mundson qe ti bashkerendisin levizjet tona

Kinestezia

Ganglionet bazale dhe levizjet komplekse

RECEPTORET KINESTEZIKJane te vendosur ne tendina qe lidhin muskujt me eshtrat si dhe ne veshjet e kyqeveReceptoret kinestezik aktivizohen kur muskujt jane tkurrurKeta receptore pershtaten ngadal dhe japin informacion ne periudha te gjataFale shqises kinestezike kryhen sjelljet e perditshme si: te ecuit,te kapurit e dickaje dhe te ulurit.

Shqisa vestibulare

Na ndihmion ta ruajme ekuilibrin, te orinetohemi ne menyre te duhur ndaj gravitetit, na informon kur jemi ne levizje Kur jemi vazhdimisht ne levizje, me anije, makine, shqisa vestibullare trazohet, na vjene me vjelleShumicen e veprimeve qe kryen kjo shqise nuk jemi te vetedijshem

Kanalet gjysemrrethore te veshit te brendshemReceptore per shqisen vestibullare sherbejne zgjatimet e qelizave ne forme qimeve qe gjenden ne kanalet gjysemrrethoreKanalet jane te mbushura me nje leng qe levize kur levize kokaimpulset nervore sinjalizojne pershtajen refleksive te syve dhe trupitNe sakula dhe dhe utrikula , ne veshin e brendshem gjenden receptore dhe kristale te vogla qe ushtrojne presion gravitacioni mbi qelizat receptoreCdo ndryshim ne ket presion informon trurin se pozicioni i trurit nuk eshte vertikalGjendja e pa peshe,( kosmofiziologjia, kosmopsikologjia),ndikon ne formen e ketyre qelizave receptore

Shqisa vestibulare,pozita e cilieve ne qelizat receptore dhe kristaleve, vartesisht nga pozita e kokes

Organet ndijore, rendesia per biopsikologji dhe fusha te tjera te psikologjise Pa ndijim nuk do te kishin ide se cfare eshte ambienti i jashtem dhe i brendshemNdijimet qe kapen nga organet ndijore , dergohen ne tru , perpunohen nga sistemi nervor qe perfshihet ne menyre aktive ne procesin e perceptimitNdijimet dhe perceptimet na ndihmojne te kuptojme jo vetem biopsikologjine por edhe fusha te tjera te psikologjise Te mesuarit, kujtesa, motivimi dhe bashkeveprimi social, kerkojne te kapin dhe interpretojme informacion mjedisor

Ju faleminderit