ကခင၊ ရခငႏငရမးျပညနယမားရ တရားမတမႈ လကလမးမေရးႏင

သမားရးကမဟတေသာ တရားမတေရးစနစမား

ကလသမဂၢဖြ႔ျဖးမႈအစအစဥတရားမတမႈ လကလမးမေရး ႏင သမားရးကမဟတေသာ တရားမတေရးစနစမားသေတသနေလလာမႈ အႏစခပအစရငခစာ

ucsif? &cdkifESifh &Srf;jynfe,frsm;&Sd w&m;rQwrI vufvSrf;rDa&;ESifh

orm;&dk;usr[kwfaom w&m;rQwa&;pepfrsm;

ကလသမဂၢဖြ႔ျဖးမႈအစအစဥတရားမတမႈ လကလမးမေရးႏင သမားရးကမဟတေသာ တရားမတေရးစနစမားသေတသနေလလာမႈ အႏစခပအစရငခစာ

ဓာတပ

UNDP ျမနမာပညာအလငးပြငျမနမာ သေတသနေဖာငေဒးရငး

(EMReF)

ကခင၊ ရခငႏငရမးျပညနယမားရ တရားမတမႈ လကလမးမေရးႏင

သမားရးကမဟတေသာ တရားမတေရးစနစမား

ucsif? &cdkifESifh &Srf;jynfe,frsm;&Sd w&m;rQwrI vufvSrf;rDa&;ESifh

orm;&dk;usr[kwfaom w&m;rQwa&;pepfrsm;

ကလသမဂၢဖြ႔ျဖးမႈအစအစဥတရားမတမႈ လကလမးမေရး ႏင

သမားရးကမဟတေသာ တရားမတေရးစနစမားသေတသနေလလာမႈ အႏစခပအစရငခစာ

ကလသမဂၢဖြ႔ျဖးမႈအစအစဥတရားမတမႈ လကလမးမေရးႏင သမားရးကမဟတေသာ တရားမတေရးစနစမားသေတသနေလလာမႈ အႏစခပအစရငခစာ

ေဝါဟာရ အတအေကာကအညႊနး10 HHH ဆယအမမးCLA ယဥေကးမႈ ႏငစာေပ ရးရာ အဖြ႔အစညးCrPC ျပစမႈဆငရာ ကငထးဥပေဒ၊ ၁၈၉၈DNK မသပါFIR ပထမသတငးေပးတငႀကားခကGAD အေထြေထြအပခပေရးဥးစးဌာန၊ ျပညထေရးဝနႀကးဌာနIDP ေဒသတြငးေရႊ႔ေျပာငးေနထငရသMPF ျမနမာႏငငရတပဖြ႔UNDP ကလသမဂၢဖြ႔ျဖးမႈအစအစဥW/VTA ရပကြက/ေကးရြာအပစအပခပေရးမး

ကခင၊ ရခငႏငရမးျပညနယမားရ တရားမတမႈ လကလမးမေရးႏင

သမားရးကမဟတေသာ တရားမတေရးစနစမား

ပျပအညႊနးပ.၁.၁ တရားဝငျဖစမႈႏင ယႀကညမႈပ.၂.၁ အျဖစအမားဆး အျငငးပြားမႈျပနာမား ျဖစစဥအႀကမအေရအတြကပ.၂.၂ ျပညနယအလက အျဖစအမားဆး အျငငးပြားမႈျပနာမား ျဖစစဥအႀကမအေရအတြကပ.၂.၃ တရားမတမႈဆငရာ ဥးစားေပးျပနာမားပ.၂.၄ ယႀကညမႈအတငးအတာပ.၂.၅ ဥးစားေပးအျငငးပြားမႈျပနာမားအား ေျဖရငးရာတြင ညႏႈငးေျဖရငးျခငး ႏင တတယ ပဂၢလ၊ အဖြ႕အစညး၏ အကအညရယျခငး ပ.၂.၆ တတယ ပဂၢလ၊ အဖြ႕အစညး အကအညျဖင အျငငးပြားမႈျပနာမား ေျဖရငးျခငးပ.၂.၇ ျပမဆကဆခရမႈအေပၚ အဆးအျဖတေပးသည အေၾကာငးအခကမားပ.၃.၁ ယၾကညမႈပ.၃.၂ တရားမတေရးဝနေဆာငမႈမားအေပၚ သေဘာထားအျမင (တရားသႀကးမား)ပ.၃.၃ တရားမတေရးဝနေဆာငမႈမားအေပၚ သေဘာထားအျမင (ဥပေဒအရာရမား)ပ.၃.၄ တရားမတေရးဝနေဆာငမႈမားအေပၚ သေဘာထားအျမင (ရမား)ပ.၃.၅ တရားမတေရးဝနေဆာငမႈမားအေပၚ သေဘာထားအျမင (ရပရြာလထေခါငးေဆာငမား)ပ ေနာကဆကတြ (ခ) ၁ ျမနမာႏငငရတပဖြ႔၊ ၿမ႕နယအဆငရလပငနးတာဝနဖြ႔စညးပပ ေနာကဆကတြ (ခ) ၂ ျပငဆငခကႏင အယခ

ဇယားအညႊနးဇယား ၂.၁ တရားမတမႈအေပၚ သေဘာထားအျမငဇယား ၄.၁ တတယ ပဂၢလ၊ အဖြ႔အစညးမား၏ ေယဘယဝေသသ လကၡဏာမားဇယား ၄.၂ တတယ ပဂၢလ၊ အဖြ႔အစညးမား တညေနရာႏင အခနးက႑မားဇယား ေနာကဆကတြ (က) ၁ ျပညနယအလက သေတသန ေဆာငရြကခသည လဥးေရ

ကလသမဂၢဖြ႔ျဖးမႈအစအစဥတရားမတမႈ လကလမးမေရးႏင သမားရးကမဟတေသာ တရားမတေရးစနစမားသေတသနေလလာမႈ အႏစခပအစရငခစာ

ဓာတပ- ျမစႀကးနား မေနာကြငးမ မေနာတငမား ကခငမးႏြယစမားသည ထမေနာတငမားက လညပတ၍ ႏစစဥ ရးရာအကမား ဆငႏြၾကသည။

ကခင၊ ရခငႏငရမးျပညနယမားရ တရားမတမႈ လကလမးမေရးႏင

သမားရးကမဟတေသာ တရားမတေရးစနစမား

မာတကာေကးဇးတငလႊာ ...................................................................................................................................................................................... က ဥေယာဇဥ ...................................................................................................................................................................................................... ခအစရငခစာအကဥးခပ ....................................................................................................................................................................... ၁ နဒါနး ................................................................................................................................................................................................................. ၅

(၁) တရားမတမႈဆငရာ ျပနာမား ...................................................................................................................................... ၉တရားမတမႈဆသညမာ (တရားမတမႈ အဓပၸါယ) .......................................................................................... ၁၀မညသညကစၥရပမားတြင ျပညသမားတရားမတမႈက ရာေဖြၾကသနညး။ .................................... ၁၂

ေၾကြးျမ ....................................................................................................................................................................................... ၁၅ေျမယာ ...................................................................................................................................................................................... ၁၅ေမြးစာရငးႏင မတပတငစာရြကစာတမး ရယျခငးႏငဆငသည ျပနာမား ......................၁၆ လာဘေပးလာဘယ၊ အဂတလကစားမႈႏင အျခားႏငငေတာအာဏာ အလြသးစားမႈမား .............................................................................................................................................................. ၁၆အမးသမးမားအတြက ဥပေဒဆငရာ ကာကြယေစာငေရာကမႈ ..................................................... ၁၇မးယစေဆးဝါး ...................................................................................................................................................................... ၁၈သးျခားအပစမားအေပၚ သကေရာကသည အျခားကစၥရပမား ....................................................... ၁၉တရားမတမႈဆငရာ ဥးစားေပးျပနာမား ................................................................................................... ၁၉

(၂) တရားမတမႈဆငရာ လမးေၾကာငးမား ....................................................................................................................... ၂၁ တကရကညႏႈငးျခငး ....................................................................................................................................................... ၂၂ တတယ ပဂၢလ၊ အဖြ႔အစညးမား၏ အကအည .......................................................................................... ၂၃ ျပစမႈဆငရာ တရားမတေရးစနစ .........................................................................................................................၂၆

ျပညသမားတရားမတမႈက အဘယေၾကာငႏင အဘယသ႔ရာေဖြၾကသနညး။ .......................... ၂၆

(၃) တရားစရငေရးဆငရာ ပဂၢလ၊ အဖြ႔အစညးမား ................................................................................................... ၃၁သမားရးကစနစအတြငးမ ပဂၢလ၊ အဖြ႔အစညးမား ........................................................................................ ၃၂

တရားသႀကးမား .................................................................................................................................................................၃၃ဥပေဒအရာရမား ................................................................................................................................................................ ၃၃ရ .................................................................................................................................................................................................... ၃၄ျပညနယအလက သးျခားသေဘာထားအျမငမား ..................................................................................... ၃၅

ရပရြာလထ ေခါငးေဆာငမား - သမားရးကျဖစေသာ၊ သမားရးကဆနေသာ (သ႔) သမားရးကမဟတေသာ ပဂၢလ၊ အဖြ႔အစညးမား ............................................................................. ၃၆သမားရးကမဟတေသာ ပဂၢလ၊ အဖြ႔အစညးမား ........................................................................................... ၃၇

သးသပခကနင အဓက အႀကျပခကမား .......................................................................................................................... ၄၃ေနာကဆကတြ (က) နညးနယ .......................................................................................................................... ၅၄ေနာကဆကတြ (ခ) ျပစမႈဆငရာ တရားမတေရးစနစအတြငးရ အဓကအဖြ႔အစညးမားႏင လပငနးစဥအဆငဆင၊ .................................................................................................................................... ၅၅ေနာကဆကတြ (ဂ) အျငငးပြားမႈေျဖရငးရာတြင (အစးရမဟတသည) အျခားပဂၢလ၊ အဖြ႔အစညးမား၏ အခနးက႑ .................................................................................................................................... ၅၉

ကလသမဂၢဖြ႔ျဖးမႈအစအစဥတရားမတမႈ လကလမးမေရးႏင သမားရးကမဟတေသာ တရားမတေရးစနစမားသေတသနေလလာမႈ အႏစခပအစရငခစာ

ဤအစရငခစာ ျဖစေျမာကေရးအတြက အဖြ႕အစညးအသးသးမ ပပးကညေပးခပါသည။ ကလသမဂၢဖြ႔ၿဖးမႈ အစအစဥ UNDP မ ႀကးမးၿပး တသးပဂၢလ အႀကေပး ပညာရငမားျဖစသည Elaine Chan ႏင Jessica So တ႔က အေကာငထညေဖာ ေဆာငရြကခၾကသည။

ကြငးဆငးေလလာမႈမားက ရခင၊ ကခငႏင ရမး ျပညနယတ႔တြင ပညာအလငးပြင ျမနမာသေတသနအဖြ႕ Enlightened Myanmar Research Foundation က လပေဆာငခၿပး ဘာသာျပနဆမႈက ဥးစးျမတသက ပပး ေပးသည။

ကလသမဂၢဖြ႕ၿဖးမႈအစအစဥ UNDP အေနျဖင ျပညေထာငစေရ႕ေနခပရး၊ ျပညေထာငစတရားလႊတ ေတာခပရး၊ ျပညထေရး၀နႀကးဌာန အေထြေထြအပခပ ေရးဥးစးဌာနႏင ျမနမာႏငငရတပဖြ႔တ႔၏ အေရးပါသည ကညပပးမႈမား အားလညးေကာငး၊

ဤသေတသန ေလလာမႈတြင အစြမးကနပါ၀င ကညေပးၾကသည တရားသႀကးမား၊ ဥပေဒအရာရမား၊ ရအရာရမား၊ ရပကြက/ေကးရြာအပစ/ေကးရြာ အပခပေရးမးမား၊ ၿမ႕နယႏင ခရငအဆင အေထြေထြအပခပ ေရးအရာရမား၊ စာေပႏင ရးရာယဥေကးမႈ အဖြ႔အစညး မားမ တာ၀နရ ပဂၢလမားအားလညးေကာငး၊

အစရငခစာပါ အခကအလကမားက သေတသနေလလာမႈအဖြ႔ႏငအတ စတရညစြာပါဝင ေဆြးေႏြးခၾက သည ရခငျပညနယ သတြ၊ ေကာကျဖ၊ စစေတြ၊ ေမာင ေတာ၊ ေျမာကဥးၿမ႔နယ၊ ကခငျပညနယ ျမစႀကးနား၊ မးညငး၊ ဗနးေမာ၊ ပတာအၿမ႔နယ၊ ရမးျပညနယ လားရႈး၊ ကြတခင၊ ကငးတ၊ တာခလတ၊ ေတာငႀကး၊ လြငလင၊ ဆဆငၿမ႔နယမားအျပင ျမစႀကးနားရ ဂနမငေကာငးႏင စန႔ေပါလ၊ ဗနးေမာရ ေရာဘတစသည ေဒသတြငးေရႊ႕ေျပာငးေနထငရသမား၏ စခနးမားတြင ေနထငလကရေသာ ျပညသအသးသးအားလညးေကာငး၊

သေတသနေလလာမႈ (၂) ႏစတာကာလအတြငး သႏၶ႒ာနအျပညျဖင ပါဝငလကတြခၾကၿပး UNDP Rule of Law အဖြ႔ဝငမားျဖစၾကသည Mascha Mattews (Pro-grammee Specialist)၊ Simone Boneschi (Rule of Law Specialist)၊ ဥးေပါလဒြလာ (Programme Analyst)၊ ေဒၚသကမြနစး (Programme Associate)၊ Ugo Okoh (Programme Management Specialist)၊ ဥးေဇာမငးေနာင (National Field Officer)၊ ေဒၚႏငးမာလာထြနး (Pro-gramme Associate)၊ ေဒၚေႏြးေႏြးလြင (National Offi-cer)၊ Natalie Matranga (Rule of Law Officer)၊ Leo Twiggs (Rule of Law Officer)၊ ဥးေဇာေလာဒ (Na-tional Field Officer)၊ ရမးျပညနယ၊ ရခငျပညနယႏင ကခငျပညနယမားရ UNDP ရးခြအားမားလညးေကာငး၊ သေတသနေလလာမႈတြင အဖးတနအၾကဥာဏမားေပးခ ၾကသည Scott Ciment (Chief Technical Advi-sor)၊ Emma Morley (Team Leader) ႏင Jessica Price (Programme Analyst) တ႔အားလညးေကာငး အထးေကးဇးတငရပါသည။

ဤအစရငခစာက Jenny Rouse က တညးျဖတပါသည။

ေကးဇးတငလႊာ

ကခင၊ ရခငႏငရမးျပညနယမားရ တရားမတမႈ လကလမးမေရးႏင

သမားရးကမဟတေသာ တရားမတေရးစနစမား

ျမနမာႏငငရ တရားမတေရး က႑သည ႏငင၏ဒမကေရစ အသြငကးေျပာငးမႈကာလတြင အေရးပါသည ေနရာမ ပါဝငသည။ တရားရးမား၊ ဥပေဒအရာရမား၊ ရမားႏင တရားမတမႈဆငရာ ဝနေဆာငမႈေပးသည အျခား အစးရဌာနမားသည လပငနးေဆာငတာမားက ေဆာင ရြကေနခနတြငပင သမားရးက အပခပမႈစနစအေပၚ ျပည သမား၏ ယၾကညမႈက ျပနလညတညေဆာကရနႏင ခငမာေစရန လအပလကရေၾကာငး သတျပမၾကသည။ သာတညမမႈ၊ တရားမတမႈႏင အခြငအေရးမားက အေျခခသည ျပမဆကဆမႈမားအတြက ျပညသမား၏ ေမာလငခကမားမာလညး ျမငမားလာၿပး၊ ျမနမာျပညသ မား၏ သမားရးက တရားမတေရးစနစအေပၚ ယၾကညစတ ခမႈအား တငးတာျခငးျဖင တးတကမႈက တစစတတစပငး သရႏငမညျဖစသည။ “ကခငျပညနယ၊ ရခငျပညနယႏင ရမးျပညနယမားရ တရားမတမႈလကလမးမေရးႏင သမားရးကမဟတ ေသာ တရားမတေရးစနစမား” အစရငခစာသည ျမနမာႏငငရတရားမႏင ျပစမႈဆငရာ တရားမတေရး ဝနေဆာငမႈ မားအေပၚ ျပညသမား၏ ေမာလငခကမား၊ ပဋပကၡမား ေပၚေပါကလာပါက အေျခခအဆငတြင သမားရးကႏင သမားရးကမဟတေသာ နညးလမးမားအား အသးျပပ စသညတ႔က ေဖၚထတတငျပထားသည။ တစဥးခငး၊ မသား စမားႏင အပစလကအလြတသေဘာ အခငးအကငးမား၊ ေဒသတြငး ေရႊ႔ေျပာငးေနထငရသ စခနးမားႏင ပဋပကၡ ျဖစလြယသည ေနရာေဒသမားတြင ေတြ႔ဆေဆြးေႏြးေမးျမနးသည နညးနယသည အနာဂတတရားမတေရး က႑ ဖြ႔ၿဖးတးတကမႈဆငရာ အစအစဥ မားေရးဆြရာ တြင အေထာကအကျဖစႏငမည ရခသညအခကအလက မားအား ရရေစသည။ ထ႔အျပင အမႈကစၥမားက တရားမတေရးစနစႏင မမဆႏၵအေလာကျဖစေစ၊ ဆႏၵအေလာက မဟတသညျဖစေစ ထေတြ႔ဆကဆရာတြင မတစြာကင တြယေျဖရငးလမမညဟ ယၾကညမႈ နညးပါးသည ျပည သမား၏အျမငကလညး နားလည သျမငေစသည။ ထသ႔ယၾကညမႈနညးပါးျခငးေၾကာင ျပညသမားသည အျငငးပြားမႈမားေျဖရငးရာတြင မတသညရလဒမား ေဆာငၾကဥးေပးႏငသည သမားရးက မဟတေသာ နညးလမးမားက မားစြာမခေသာလညး၊ ထရလဒမားသည ဥပေဒ၊ လပထးလပနညး သ႔မဟတ လ႔အခြငအေရးစမားႏင အျမတေစ ကကညမႈမရတတပါ။

ဥေယာဇဥ

ယၾကညမႈ ျပနလညတညေဆာကရန အတြက တရားမတေရးစနစအတြငး ပါဝငသမားႏင အဖြ႔အစညးအားလး၏ အရညအေသြးႏင တရားမတစြာေဆာငရြကမႈ မား ျမငမားလာေစေရးအတြက တငးတာ၍ရသည တးတက မႈမားက အစးရမ ေဖာေဆာငသြားရနလအပသည။ တရား မတေရးစနစအေပၚ ျပညသမား၏ အျမငႏင ေမာလငခကမားက နားလညသေဘာေပါကျခငးသည ထခကလြယဆးႏင လ႔အဖြ႔အစညးအတြငး အဖယၾကဥခရဆးသမား အပါ အဝင ျပညသအားလး၏ တရားမတမႈဆငရာ လအပခက မားက တ႔ျပနေဆာငရြကေပးလပါက ျမနမာႏငငအေနျဖင မျဖစမေန ေဆာငရြကရမည ကနဥးအဆငျဖစသည။

ေနာကဆးအေနျဖင ဤအစရငခစာအတြက ေတြ႔ဆေမးျမနးမႈမားက သေဘာတလကခ ေျဖၾကားေပးခ သည ကခင၊ ရခငႏင ရမးျပညနယမားမ ျပညသ အားလးက ေကးဇးတငရပါေၾကာငးႏင ဤအစရငခစာ သည ေပၚလစမဝါဒ ခမတသမား၊ ဖြ႔ၿဖးတးတကမႈ မတဖကအဖြ႔အစညးမား၊ အရပဖကလမႈ အဖြ႔အစညးမားႏင အျခား အကးဆင အဖြ႔အစညးမားအား ျမနမာႏငငတြငး အခြင အေရးမားကအေျခချပး စြမးရညျပည တရားမတေရးစနစ တညေဆာကရာတြင တဖကတလမးက အေထာကအက ျပႏငမညဟ ေမာလငပါေၾကာငး။

Peter Batchelor Country Director UNDP Myanmar

ကလသမဂၢဖြ႔ျဖးမႈအစအစဥတရားမတမႈ လကလမးမေရးႏင သမားရးကမဟတေသာ တရားမတေရးစနစမားသေတသနေလလာမႈ အႏစခပအစရငခစာ

အစရငခစာအကဥးခပ

ဓာတပ- လားရႈးၿမ႕မေစးသ႔ အနးအနားရ ရြာမားမ ဟငးသးဟငးရြကမား လာေရာကေရာငးခၾကသည ပေလာငအမးသမးမား၊ ရမးျပညနယေျမာကပငး။

ကခင၊ ရခငႏငရမးျပညနယမားရ တရားမတမႈ လကလမးမေရးႏင

သမားရးကမဟတေသာ တရားမတေရးစနစမား

၂၀၁၅ ခႏစ ေအာကတဘာလႏင ၂၀၁၆ ခႏစ ဇလငလၾကားတြင ျမနမာႏငငရ ကလသမဂၢဖြၿဖးမႈအစအ စဥမ ရခငျပညနယ၊ ကခငျပညနယႏင ရမးျပညနယ၁ အတြငးရ ၿမ႕နယ (၁၆) ခတြင တရားမတမႈ လကလမးမေရးႏင သမားရးကမဟတေသာ တရားမတေရးစနစတ႔ အား ေလလာခပါသည။ ထေလလာမႈ၏ ရညရြယခကမာ သမားရးက ျဖစေသာ၊ တရားစရငေရး⁄စမအပခပေရးဆန ေသာ ႏင သမားရးကမဟတေသာ တရားမတေရးဆငရာ လပငနးစဥမားအေပၚ ျပညသမားအေနျဖင ၎တ႔၏ အျငငးပြားမႈမားႏင နစနာမႈမားကေျဖရငးရာတြင မညသညအတြကေၾကာငႏင မညသ႔အသးျပသညက မးေမာငးထးျပရန ျဖစသည။

ဤေလလာမႈတြင ေအာကေဖာျပပါ ေမးခြနး (၃) ခက အေျခခထားသည။

၁။ ျပညသမား တရားမတမႈက မညသ႕ရာေဖြသနညး။ ၂။ သမားရးက တရားမတေရးစနစ အေပၚ ျပည သမား၏ ထငျမငခက၊ ယၾကညမႈႏငစတခမႈ မညသ႕ရသနညး။ ၃။ သမားရးကမဟတေသာ တရားမတေရး လပငနးစဥမားႏင လညပတပ နညးလမးမားသည ေဒသတြငး မညသ႕ရသနညး။

ဤေပါငးစညးထားေသာ အစအရငခစာတြင ေတြ႕ရခကမားက၂ အကဥးခပတငျပ ထားသည။ (ေတြ႕ရခကမားအား ျပညနယအလက အစအရငခစာမား၃ တြင အေသးစပတငျပထားသည။)

ဤေတြ႕ရခကမားသည နမနာေကာကယမႈ ဆငရာနညးနယ (ေနာကဆကတြ က) ေၾကာင ကယစားျပျခငးမဟတပ ညႊနးဆျခငးသာျဖစသညက သတ ျပရနအေရးႀကးၿပး ပမကယျပန႔ေသာလထ၄ အေပၚတြင ေယဘယသေဘာ ေကာကခကခရန မျဖစႏငပါ။

၁ ေနာကဆကတြ ၁ တြင ေလလာမႈဆငရာ နညးနယက အကဥးခပေဖာျပထားသည။၂ ဤအစအရငခစာတြင ပါဝငေျဖဆသဆသညမာ အပစလကႏင ေတြ႕ဆေမးျမနမႈမားတြင ပါဝငသမားအပါအဝင သေသသနေလလာမႈတြင ပါဝငခသည မညသကမဆ ရညညႊနးသည။ ဤအစအရငခစာတြင ေယဘယအားျဖင ေဒသတြငးေျပာငးေရႊ႕ေနထငရသမား (IDP) ႏင စပလဥးေသာ ေတြ႕ရခကမားမပါဝငပါ။ ဤအပစက ကခငျပညနယတြငသာ နမနာေကာကယခပါသည။ UNDP Myanmar (2017), တရားမတမႈ လကလမးမေရး ႏင သမားရးကမဟတေသာ တရားမတေရးစနစမား-- ကခငျပညနယ။ တရားမတမႈ လကလမးမရရေရးႏင စပလဥးေသာ ေဒသတြငးေျပာငးေရႊ႕ေနထငရသမား (IDP) ၏ အေတြ႕အၾကမားက အထးအေလးထားရနႏင တ႔ျပနေဆာငရြကရန လအပသည။၃ UNDP တရားမတမႈ လကလမးမေရး ႏင သမားရးကမဟတေသာ တရားမတေရးစနစမား သေတသန ေလလာမႈ -- ရခငျပညနယ၊ UNDP တရားမတမႈ လကလမးမေရး ႏင သမားရးကမဟတေသာ တရားမတေရးစနစမား သေတသန ေလလာမႈ -- ကခငျပညနယ၊ UNDP တရားမတမႈ လကလမးမေရး ႏင သမားရးကမဟတေသာ တရားမတေရးစနစမား သေတသန ေလလာမႈ -- ရမးျပညနယ၄ ေလလာမႈေနရာမားႏင ပါဝငေျဖဆသမားအား တကစြာေရြးခယခသည။ ေတြ႕ရခကမားသည ေလလာမႈဆငရာနမနာမားကသာ ေဖာျပသည။ စာရငးကနး ဂဏနးအရ ပါဝငေျဖဆသမားအၾကားတြင ဆေလာေသာႏႈငးယဥမႈမား မျပလပႏငခရာ ေတြ႕ရခကမားျဖင ကယျပန႕သည လဥးေရအတငးအတာအေပၚတြင ေယဘယေကာကခကချခငး မျပလပႏငပါ။

ဤအစအရငခစာမ တရားမတမႈလကလမးမေရး ႏင စပလဥးၿပး ထြကေပၚလာသည အလြနအေရးပါေသာ သးသပခကမားအေပၚ မးေမာငးထးျပထားၿပး ျမနမာႏငင တဝမး တရားေရးဆငရာ ဝနေဆာငမႈမား၏ တသမတတညး ျဖစေစရနႏင အရညအေသြး ပမေကာငးမြနလာေစရန အျမငျဖင ထသးသပခကမားမ ထြကေပၚလာေသာ အၾကျပခကမားကလညး တငျပထားသည။ နဒါနးတြငေလလာမႈ၏ အယအဆပငးဆငရာ ေကာေထာကေနာကခအေၾကာငးအရာမားက အကဥးခပေဖာျပထားၿပး ေလလာ မႈဆငရာ ေတြ႕ရခကမားႏင သးသပခကမား အတြက ေနာကခအေျခအေနကလညး ေဖာျပထားသည။ ၎သည ေကာငးမြနေသာ အပခပမႈစနစတြင အေျခခကေသာ အဓကအယအဆ (၃) ခ ျဖစသည (၁) လပပငခြင အာ ဏာ၏ တရားဝငျဖစမႈ (၂) တရားစရငေရးအာဏာ၏ တရား၀ငျဖစမႈႏင ကငသးမႈအေပၚ ျပညသယၾကညမႈ (၃) တာဝနခမႈအပါအဝင တရားဥပေဒစးမးေရး စသညတ႕တြငမတညသည။ တရားမတေရးစနစ၏ တရားဝငျဖစမႈအေပၚ ျပညသ၏ယၾကညမႈသည လ႕အဖြ႕အစညးအတြငး လကခထားၾကသည စတနဖးမားႏင ဆကစပေနသည။ ထလကခထားေသာ စတနဖးမားသည အထးသျဖင အႏစသာရရေသာ သာတညမမႈ၊ ခြျခားဆကဆမႈမရျခငး ႏင ဥပေဒႏငအည လပထးလပနညးမနကနမႈအရ တညစြာ ႏငတရားမတစြာ ဆကဆခပငခြငတ႔ ပါဝငေသာ လ႔အခြင အေရးမားေပၚတြင အေျခခထားသည။ ထလကခထားေသာ စမားသည တရားမတမႈ လကလမမရရေရးအတြက လပေဆာငရာတြင အဓကကၿပး တရားေရးဆငရာ လပငနးစဥမားႏင ရလဒမားအေပၚတြင ျပညသမား၏ ေမာလငခကမားကလညး ေဖာျပေပးသည။ ၎တ႔သည တာဝနခမႈအေပၚတြငလညး တညေသာ ေမာလငခက တစခက သြယဝကညႊနးဆသည - ဆလသညမာ အမားျပညသဆငရာ လပပငခြငအာဏာအား စြကငထားသမားသည ၎တ႔၏ လပေဆာငခကမားအတြက တာဝနရၿပး၊ ျပညသသ႔ ေျဖရငးႏငရမည၊ တဆကတညးတြင ျပညသလထအေနျဖင အစးရအရာရမားအား တာဝနယေစရနေတာငးဆပငခြငရသည။

အပငး ၁၊ ၂ ႏင ၃ တ႔တြင ေလလာမႈေတြ႕ရခကမား ကတငျပၿပး သရပခြ ေလလာထားသည။ အပငး ၁ သည

ကလသမဂၢဖြ႔ျဖးမႈအစအစဥတရားမတမႈ လကလမးမေရးႏင သမားရးကမဟတေသာ တရားမတေရးစနစမားသေတသနေလလာမႈ အႏစခပအစရငခစာ

တရားမတမႈ၏ အစတအပငးအခ႕ အေပၚတြင ပါဝငေျဖဆသမား၏ ရေထာငမားက ပထမထညသြငး စဥးစားသည။ ထ႔ေနာက လထမ ေျဖရငးရနႀကးစားခေသာ အျငငးပြားမႈမား၏ သေဘာသဘာဝႏင မညသညအျငငးပြားမႈ ျပနာ အမးအစားမားအား ၄ငးတ႔မ ဥးစားေပးအဆငအေနျဖင သေဘာထားသညက ေလလာသည။ ၎တ႔၏ အျငငးပြားမႈမားသည ေၾကြးၿမ၊ ေျမယာ၊ အရပဖကဆငရာ စာရြကစာတမးျပလပျခငးႏင အစးရအာဏာပငမားမ အာဏာကအလြသးျခငးစသည ျပနာ (၄) ချဖင လြနစြာပါတသကေန သည။

အပငး ၂ တြင ျပညသမားက တရားမတမႈ လကလမးမရရေရးအတြက မညသညအတြကေၾကာငႏင မညသ႔ႀကးပမးချခငးအား ေလလာႏငရန ေနာကခအေၾကာငးအရာ အခ႕က ေဖာျပသည။ ၎တ႔၏ တကၾကြစြာပါ၀ငမႈသည သာတညမမႈ၊ တရားမတမႈႏင တာဝနခမႈကသေသာ စ တနဖးမားအား ခယလကနာျခငးေၾကာင တစတတေဒသ ျဖစဟနရသည။ ေယဘယအားျဖင ၎တ႔က မမတ႔သညတရားမမတမႈ၊ မညမမႈ (သ႔မဟတ) ခြျခားဆကဆခရမႈ တ႕၏ သားေကာငမားျဖစသညဟ သေဘာထားၿပး အစးရ အရာရမားတြင တာဝနယမႈ ကငးမေနသညဟလညး ထငျမငၾကသည။ ျပညသအမားစသည သမားရးကမဟတ ေသာ လမးေၾကာငးမားမတဆင တရားမတမႈ လကလမးမရရေရးအတြက ႀကးပမးၾကသည။ ခြျခားဆကဆမႈရသညဟေသာ အျမငေႀကာင ျပညသအခ႕မ ၎တ႔၏ ျပနာမားအတြက အကအညရယေျဖရငးရန ဝနေလးေနျခငး ျဖစႏငသည။ လအမားစသည ၎တ႔၏ နစနာမႈမားက ေျဖရငးရန အမနပင ႀကးစားၾကပါသည။ ၎တ႔သည အျငငးပြားမႈမားအား ေဒသတြငး၌ ေျဖရငးလျခငး၊ ေျပလညမႈရရရန လညး အကအညေတာငးခရန ၀နမေလးျခငးအျပင မမလ လားေသာ ရလဒရ႐ျခငးထက မနကနမတသညတရားစရင မႈမးက တနဖးထားၾကသည။ တကရကညႏႈငးမႈမတဆင (သ႔မဟတ) တတယ ပဂၢ လ/အဖြ႔အစညးမား (third par-ties) ၏အကအညျဖင ေဒသတြငးကစၥရပမားက ေျဖရငးရနႀကးပမးမႈမားသည ယဥေကးမႈႏင လမႈေရးဆငရာ ထည သြငး စဥးစားမႈမားအေပၚတြင အေျခခထားေၾကာငး ေတြ႕ရ ၿပး မၾကာခဏဆသလ ေအာငျမငမႈမရေၾကာငးလညး ေတြ႕ရသည။ ေဒသတြငးအဆင ၅ တြင အျငငးပြားမႈမားအားေျဖရငးရန ႀကးပမးမႈမားတြင သမားရးက တရားမတေရး စနစမ တာ၀နရသမားသည ရဖနရခါမသာ ပါဝငၾကသည။

၅ ေနာကဆကတြ ခ တြင ခရင၊ ၿမ႕နယ (သ႔မဟတ) ရပရြာအပခပမႈအဆငမားတြင ျပစမႈဆငရာတရားမတေရးစနစတြငးရ အဓကအဖြ႕အစညးမား၊ တာဝနရသမားႏင လပငနးစဥမားက ေဖာျပထားသည။ ၎မ အျငငးပြားမႈၿပးျပတေစျခငးတြင အပခပေရးမႈမားႏင အေထြေထြအပခပေရးဌာန (GAD) တ႔၏ အခနးက႑မားကလညး ေဆြးေႏြးတငျပထားသည။ ေနာကဆကတြ ဂ တြင ေဒသတြငးအဆင၌ အျငငးပြားမႈတြင အစးရမဟတေသာ ၾကားခ ပဂၢလ၊ အဖြ႕အစညးမား၏ ပါဝငမႈအခနးက႑က ေဖာျပထားသည။

အပငး ၃ သည အျငငးပြားမႈႏင ျပနာမား ေျဖ႐ငးရာတြင ပါဝငပတသကသည တတယပဂၢလ၊ အဖြ႔ အစညးမားက အေလးေပးေလလာသည။ ျပညသမားက အဓက တရားေရးဆငရာတာ၀နရပဂၢလမားအေပၚတြင မညသ႔ရႈျမငသညႏင ထအျမငမားက ၎တ႔၏ ဆးျဖတခကမား၊ တရားမတမႈ လကလမးမရရေရးၾကးပမးမႈမားတြင မညသ႔ လႊမးမးမႈရသညတ႕ကလညး ေလလာထားသည။ တရားမတမႈ လကလမးမေရးအတြက ႀကးစားခသအမားအျပား သည ဥစၥာဓန၊ ပညာအဆငအတနးႏင အဆကအသြယရသမားက မကႏာသာေပးေသာ ျမနမာလ႕အဖြ႕အစညး၏ ခြျခားဆကဆမႈေၾကာင သမားရးက တရားမတေရးစနစ တြင ၎တ႔၏ျပနာမားက အေလးထားျခငးခရမည မ ဟတဟထငျမငၾကသည။ ထထငျမငခကသည အခငးျဖစ စဥမား (အထးသျဖင အမးသားမားႀကးစးေသာ စႏႈနးမားဆကလကတညရျခငးႏင ဆကစပၾကညလင အမးသမး မားအား အၾကမးဖကမႈျဖစစဥမား) က သတငးပ႔တငၾကားမႈ နညးပါးျခငးႏင ဆကစပႏငသည။ တရားမတမႈအား ရာေဖြရာတြင ႏပစကညဥးပနးခရၿပး ထရလြယေသာ အမးသမးမားႀကေတြ႔ရသည အခကအခမားသည သသာထငရားေသာ စးရမပပနမႈမားက ျဖစေပၚေစသည။ ဤအေျခအေနတြင အစးရဥးေဆာငမႈလအပၿပးဥးစားေပး အေရးယေဆာငရြကသငပါသည။ သမားရးက တရားမတေရးစနစ အေပၚတြင ျပညသမား၏ အျမငမားႏငစပလဥး၍ အျငငးပြားမႈ ေျဖရငးေရးအတြက စနစအေပၚတြင ၎တ႔၏ အားကးအားထားမႈ မရျခငးသည အထးသျဖင သမတဖြယရာျဖစသည။ တရားမတေရး က႑တြင အဓကအခနးက႑မ ပါဝငေဆာငရြက ေနသမားအေပၚ ျပညသယၾကညမႈအဆင နမကေနသည မာလညး သသာထငရားသည။ ေယဘယအားျဖင၊ လထမ တရားသႀကးမား၊ ဥပေဒအရာရမားႏင ရတပဖြ႕၀ငတ႔သည ၎တ႔၏ စတနဖးမားက လကခသညဟ မထငျမငၾကပါ။ လထမ တရားမတေရးစနစတြင ခြျခားဆကဆမႈကငးၿပး မတေသာဆကဆမႈမးကရရျခငးမညဟ မယၾကညၾကသညအျပင တရားမတေသာ ရလဒမားက ေဆာငၾကဥးေပးမညဟလညး စတချခငးမရပါ။ ရတပဖြ႕၀ငမားအေပၚတြင အ မားျပညသ၏ ယၾကညမႈသည အနမဆးအဆငမားတြင ရေနသည။

သသာထငရားေသာ ကြာဟမႈမာ လထ အေနျဖငရပရြာေခါငးေဆာငမားသည ရပရြာဥးစားေပးကစၥရပမား ႏင တသားတညးျဖစၿပး သာမနျပညသမားကသ႔ တည

ကခင၊ ရခငႏငရမးျပညနယမားရ တရားမတမႈ လကလမးမေရးႏင

သမားရးကမဟတေသာ တရားမတေရးစနစမား

ေသာစမားက လကခထားသညဟ ထငျမငၾကသည။ တရားမတမႈရရရနႏင ၎တ႔၏ အျငငးပြားမႈမားက ေျဖ ရငးရာတြင ျပညသမားမ မညသ႔လလားမႈရသညက ၾကည ျခငးအားျဖင ထသသာထငရားမႈက ေတြ႕ျမငႏငသည။ သမားရးကမဟတေသာ နညးလမးမားက အသးျပၿပး ေဒသႏရအဆငတြင အျငငးပြားမႈမားက ေျဖရငးျခငးအ တြက ၎တ႔၏လလားမႈမားသည တရားမတမႈဆသ႔ သမား ရးကမဟတေသာ နညးလမးမား၏ ႏႈငးယဥခကအရ တရားဝငမႈက ညႊနျပေနသည။ ဤ အေျခအေနမာ အခ႕သမားရးကမဟတေသာ နညးလမးမားသည အမးသမးမား၏ တရားမတမႈ လကလမးမေရးအေပၚ သသာထငရား သည သကေရာကမႈရေနေသာ အမးသားႀကးစးေသာ စ ႏႈနးမားက လကခကငသးေနသညတင ျဖစသည။

ဤအစအရငခစာသည ေလလာမႈေတြ႕ရခကမား မ ေယဘယသးသပခကမားက ပေဖာထားၿပး ျမနမာႏငငတြင တရားဥပေဒစးမးေရးႏင တရားမတမႈ လကလမးမေရးတ႕ ပမအားေကာငးလာေစရန ရညရြယ၍ ဆကစပမႈရ သည အဓကအၾကျပခကမားကလညး အဆျပထားသည။ အၾကျပခကမားသည အျငငးပြားမႈမား အမားဆးျဖစပြားၿပး လထမဥးစားေပး စးရမပပနမႈမားရေသာ နယပယမားအေပၚတြင အေလးေပးထားသည။ ထစးရမမကငးမႈမားအား ေျဖရငးရန သမားရးက တရားမတေရးစနစအေပၚတြင ျပညသယၾကညမႈ သသသာသာေလာကေနမႈအား ေျဖရငးရာတြငလညး အေထာကအကျပေစရနျဖစသည။ ထ႔အျပင တရားမတမႈအတြက လပေဆာငေသာ အဆငအားလး တြင ျပညသမားအေပၚတာဝနခမႈ အပါအဝင တရားဥပေဒစးမးေရး အေျခခမမားႏင ညညြတၿပး လ႔အခြငအေရးမား အေပၚတြင အေျခခေသာ လကခထားသည စတနဖးမားႏင လညး ထငဟပမႈရေစရနျဖစသည။

ကလသမဂၢဖြ႔ျဖးမႈအစအစဥတရားမတမႈ လကလမးမေရးႏင သမားရးကမဟတေသာ တရားမတေရးစနစမားသေတသနေလလာမႈ အႏစခပအစရငခစာ

“ဥပမာ ယာဥမေတာတဆမႈတစခမာ… တငးရငးသားေခါငးေဆာငက မားတသက ေဆးဝါးကနကစရတေတြ ကခေစၿပး [ဒါဏရာရရသ] သ သ႔မဟတ သမ အလပမလပ ႏငတရကေတြအတြက ေလာေၾကးေပးပါဆျပး သတ႔ ကယပငနညးလမးန႔ အျငငးပြားမႈ/ျပ နာ က ေျဖရငးဖ႔ ႀကးစားၾကပါတယ။ ကၽြနေတာတ႔က [ပါဝငပါတသကသမားအၾကား] သေဘာတညမႈတစခ ရရေစဖ႔ႀကးစားပါတယ…

မၾကာခဏဆသလပ၊ ႏငငတစဝမးလးမာ ‘ႀကးတအမႈငယေစ၊ ငယတအမႈ ပေပာကေစ’ ဆတ စကားပရပါတယ။ ကၽြနေတာက ဥပေဒအတငး အတအကလပေဆာငၿပး ကစၥရပေတြက ဒနညးန႔ေျဖရငးဖ႔ မျဖစႏငဘးလ႔ေျပာခရင၊ လထန႔ကၽြနေတာ ယၾကညမႈ မတညေဆာကႏငေတာပါဘး။ ေသးငယၿပး မျပငးထနတ အမႈႈေတြက သမာရးကနညးျဖင ေျဖရငးျခငးဟာ အခနန႔ ပကဆကနေစပါတယ။ ဒါေပမယ ၾကးေလးတ အမႈေတြအတြက ေတာ ကၽြနေတာတ႔ ဥပေဒအတငး ေဆာငရြကရပါမယ” - ျမနမာႏငငရတပဖြ႕ (MPF) အရာရ

နဒါနး

ဓာတပ- သငးဂနကရြာ မနကေစးတြင ပဇြနေရာငးေနသည ကေလးတစဥး၊ စစေတြၿမ႕နယ၊ ရခငျပညနယ။

ကခင၊ ရခငႏငရမးျပညနယမားရ တရားမတမႈ လကလမးမေရးႏင

သမားရးကမဟတေသာ တရားမတေရးစနစမား

အဓက အယအဆႏစချဖစေသာ - တရားဝငမႈႏင ယၾကညမႈ - တ႔သည မညသည လ႕အဖြ႕အစညးတြငမဆ ေကာငးမြနေသာ အပခပမႈအတြက အေျခခကသည။ သမငးဝင ၂၀၁၅ ခႏစ အေထြေထြေရြးေကာကပြ၏ ရလဒ မားမ ျမနမာႏငငတြင ႏငငေရးအာဏာ ကငသးျခငးတြင ဤအယအဆမား၏ အဓကကမႈက သကေသျပခသည။ ၎တ႔သည အထကတြင ေဖာျပထားေသာ ျမနမာႏငငရတပဖြ႕ (MPF) အရာရ၏ ထငျမငခကက ေကာေထာက ေနာကချပထားသည။

တရားဝငမႈႏင ယၾကညမႈတ႔သည တရားဥပေဒ စးမးေရးတြင ပငကယအားျဖငပါဝငေနၿပး သမားရးက တရားမတေရးစနစမတဆင ဥပေဒပငးဆငရာ လပပငခြင အာဏာအား ကငသးရာတြငလညး အေရးပါသည။ တရားဝငမႈသည ဥပေဒလကနာမႈအား ျမငတငၿပး၊သမားရးက တရားမတေရးက႑တြင ပါဝငေဆာငရြကသမားႏင ပးေပါငးေဆာငရြကမႈက အားေပးၿပး ရပရြာလ႕အဖြ႕အစညး မား၏ လမႈေရး၊ ႏငငေရးႏင စးပြားေရးဖြၿဖးတးတကမႈမား က အားေကာငးေစေသာနညးလမးမားျဖင ရပရြာလမႈဖြ႕အ စညး၆ ႏင ထေတြ႕ေဆာငရြကမႈအား အဆငေျပေခာေမြ႕ေစရန အေထာကအက ျပသည။ တရားမတေရး စနစအေပၚ ျပညသယၾကညမႈႏင ၎၏ တရားဝငမႈတ႔မ အျခားအမားျပညသဆငရာ အငစတကးရငးမားအေပၚ ယၾကညေစမႈက တးျမငေစသည။ အဘယေၾကာငဆေသာ ၎သည ထကသ႔ေသာ အျခား အငစတကးရငးမား၇ ကးလြနႏငေသာ အလြသးစားမႈမားမျဖစပြားေစရန အာမခခက အခ႕ကေပးသည။

ယၾကညမႈဆသညမာ ျပညမေသာ အရညအခငးႏင လအမားလကခကငသးေသာ စတနဖးမား၏ လပ ေဆာငခက တစရပျဖစသည။ တနညးအားျဖင၊ တရားမတ

ပ ၁.၁ တရားဝငမႈႏင ျပညသယၾကညမႈ

၆ Tom Tyler and Jonathan Jackson လထလကခေသာ တရားဝငမႈႏင ဥပေဒဆငရာ လပပငခြငအာဏာ ကငသးမႈ- လကနာမႈ၊ ပးေပါငးေဆာငရြကမႈႏင ထေတြ႕မႈအား တြနးအားေပးျခငး (၂၀၁၃)၇ Steven Van de Walle၊ တရားေရးစနစအေပၚ အမားျပညသ၏ ယၾကညမႈ - ဥေရာပတကတစဝမး ႏႈငးယဥသးသပမႈတစခ (၂၀၀၉)၈ Jonathan Jackson et al၊ တရားမတမႈအေပၚ အမားျပညသ၏ ယၾကညမႈ - ဥေရာပ လမႈေရး ညႊနးကနးမား၏ ဖြၿဖးတးတကမႈဆငရာ မတစမား (၂၀၁၁)၉ ဥေရာပလမႈေရးစစတမး တရားမတမႈ ညႊနးကနးမား၏ ဖြၿဖးတးတကမႈအေပၚ ေရးဆြထားေသာ ရပပကားခပ၊ Mike Hough & Stefano Maffei၊ “တရားမတမႈအေပၚ ျပညသယၾကညမႈႏင တရားဝငမႈအေပၚ ေတြးေခၚသးသပျခငး”၊ ဥေရာပျပစမႈေဗဒ (၂) ၂၀၁၃ တြင David Beetham၊ အာဏာအားတရားဝငျဖစေစျခငး (၁၉၉၁) ကၾကညပါ။၁၀ E. Shockley et al. (eds)၊ ျပညသယၾကညမႈအေပၚတြင ေပါငးစညးထားေသာ အျမငရႈ႕ေထာငမား၊ Switzerland: Springer International, 2016: 49–69 တြင Jonathan Jack-son and Jacinta Gau, “အယအဆမားအား ပငးျခားျခငး ? ဥပေဒပငးဆငရာ လပပငခြငအာဏာအေပၚ အမားျပညသ၏ ခယခကမားတြင ျပညသယၾကညမႈႏင တရားဝငမႈအၾကား ပငးျခားသျမငျခငး”

ေရးစနစအေပၚ ျပညသယၾကညမႈသည ထစနစအတြငး အခနးက႑တစခအား လပေဆာငေနသမားသည အရညအခငးျပညမျပး (အသပညာ၊ ကၽြမးကငမႈႏင အရငးအျမစမား)၊ ျပညသလထမ ၎တ႔အေပၚ ယၾကညထားသည အတငး လပေဆာငရန မနကနေသာ ရညရြယခကမားရျခငးျဖစသည။ ဆလသညမာ ေဒသဆငရာလအပခကမားႏင ဥးစားေပးေဆာငရြကရန၈ ကစၥရပမားအေပၚတြင ျပညသလထမ ေမာမနးထားသညႏငအည ထေရာကမတစြာ တ႕ျပနေဆာငရြကရနျဖစသည။ တဆကတညးအားျဖင အစးရအရာရမားမ လာဘေပးလာဘယ (သ႔မဟတ) ျပငပၾသဇာအာဏာလႊမးမးမႈ/ ဖအားေပးမႈမားက မလြနဆနႏငေသာအခါတြင (သ႔မဟတ) ခြျခားဆကဆေသာ နညးမားျဖငေဆာငရြကလင၊ ထအျပအမမားသည တရားမတမႈ လကလမးမရရေရးအား တားျမစသည ျပညသ႔ယၾကညမႈအေပၚ အဟန႔အတားျဖစေစႏငသည။

တရားဝငမႈသညလညး အမားက လကခထား ေသာ စတနဖးမားႏင ပါတသကသည။ တရားဝငမႈက အ စတအပငး (၃) ခပါ၀ငသညဟ အဓပၸါယသတမတသည။ ၎ တ႔မာ (၁) ရငးလငးတကေသာ သေဘာတခြငျပခက၊ (၂) အာဏာပငမား၏ ဥပေဒႏငညညြတျခငးဆငရာ စမားအား လကနာမႈအေပၚတြင အေျခခသည ရငးလငးတက ေသာ သေဘာတခြငျပခက၊ (၃) အမားမလကခထားေသာ စတနဖးမား (သ႔မဟတ) မနကနေသာရညရြယခကမားျဖစသည။၉ ျမနမာႏငင၏ ေနာကခအေျခအေနတြင ဤအဓပၸါယဖြငဆခက၌ (၄) အာဏာပင၏ ပငကယရရငးစြ ဝေသသမား ဆသည အခကကလညး ထပေဆာငးထညသြငးထားသည။ ထ႔ေၾကာင အမားမလကခထားေသာ စတနဖးမားနယပယတြင တရားဝငမႈႏငယၾကညမႈတ႔၏ အယအဆမားသည တစခေပၚတစခႏြယယကေနသည။ (ပ ၁.၁)။၁၀

ကလသမဂၢဖြ႔ျဖးမႈအစအစဥတရားမတမႈ လကလမးမေရးႏင သမားရးကမဟတေသာ တရားမတေရးစနစမားသေတသနေလလာမႈ အႏစခပအစရငခစာ

၁၁ ဤေတြ႕ရခကမားသည နမနာေကာကယမႈဆငရာ နညးနယ (ေနာကဆကတြ ၁) ေၾကာင ကယစားျပျခငးမဟတပ ညႊနးဆျခငးသာျဖစသညက သတျပရန အေရးႀကးၿပး ပမကယျပန႔ေသာ လထ၄ အေပၚတြင ေယဘယသေဘာ ေကာကခကခရန မျဖစႏငပါ။ ေလလာမႈေနရာမားႏင ပါဝငေျဖဆသမားအား တကစြာေရြးခယခသည။ ေတြ႕ရခကမားသည ေလလာမႈဆငရာနမနာမားကသာ ေဖာျပသည။ စာရငးကနးဂဏနးအရ ပါဝငေျဖဆသမားအၾကားတြင ဆေလာေသာ ႏႈငးယဥမႈမား မျပလပႏငခ႔ပါ။၁၂ ႏငငသားႏင နငငေရးအခြငအေရးမားဆငရာ အျပညျပညဆငရာသေဘာတစာခပ၏ အပဒ (၁၄)အျပင၊ အျပညျပညဆငရာ လအခြငအေရး ေၾကျငာစာတမး၏ အပဒ (၇) တြငေဖၚျပထားသည႕ “လတငးသည တရားဥပေဒေရ႕ေမာကတြင တနးတျဖစသည။ ေကာသားရငသား မခြျခားရ” ဟဆသည႔ အတငးပင တရားဥပေဒေရ႕ေမာကတြငတနးတျဖစမႈသည မတေသာ တရားခြင ဆငရာအခြငအေရးမားႏင လပငနးစဥမား၏ အတျမစျဖစသည။၁၃ မညသည ႏငငသား၊ ေနထငရာအရပ၊ လင၊ လမးစ (သ႔မဟတ) တငးရငးသားဇစျမစ၊ အသားအေရာင၊ ဘာသာ၊ ဘာသာစကား (သ႔မဟတ) အျခားမညသည အဆငအတနးကမဆ လ႔အခြငအေရးမားသည လသားအားလး၏ ေမြးရာပါအခြငအေရးျဖစသည။ လတငးသည ၎တ႔၏ လ႔အခြငအေရးမားက ခြျခားဆကဆမႈမရပ တညစြာ ရပငခြငရသည။ ႏငငတကာလ႕အခြငအေရးမားမ လ႔အခြငအေရးႏင တစဥးတစေယာကခငး (သ႔မဟတ) အပစမား၏ လ႕အခြငအေရးႏင အေျခခလြတလပခြငမားက ျမငတငရနႏင ကာကြယရနအတြက အစးရမား၏ လကနာရမည တာဝနမားက သးျခားနညးလမးမားျဖငေဆာငရြကရန (သ႔မဟတ) သးျခားလပေဆာငမႈမားမ ကာကြယရန ခမတထားသည။၁၄ အပခပမႈႏင အစးရအဖြ႕အစညးမား၏ အေျခခအယအဆမားႏင ေဝါဟာရမား၏ အဓပၸါယဖြငဆခက။ အေထြေထြအတြငးေရးမႈးရးမတစ; အစးရအဖြ႕အစညးမားဆငရာ ကၽြမးကငသမားေကာမတ။ ပဥၥမအႀကမ အစညးအေဝး နယးေယာကၿမ႕ ၂၀၀၆ ခႏစ မတလ ၂၇/၃၁၊ အစအစဥနပါတ ၅ အပခပမႈႏင အစးရအဖြ႕အစညးမား၏ အေျခခေဝါဟာရမား လကစြ။၁၅ ဤေလလာမတြင တရားဥပေဒစးမးေရး၏ အနကအဓပၸါယက ဖြငဆေနျခငးမဟတေသာလညး ၄ငး၏အေရးပါေသာအခကမားက ထတႏတျပခသည။ ၄ငးတ႔မာ ( ၁ ) ဥပေဒႏငအည အစးရ၏ ကတက၀တ ( ၂ ) မတမႏင ပြငလငးျမငသာမရသည ဥပေဒျပျခငး၊ စရငဆးျဖတျခငး ႏင ဥပေဒ အာဏာသကေရာကျခငး ( ၃ ) ေလးစားမႏင တညေသာ ဂဏသကၡာ ရမ ျဖစေစသည ဥပေဒျပဌာနးခကမား ( ၄ ) တရားမတမ ရရေရးတ႔ျဖစသည။ ကမာၻ႕တရားေရး စမကနးတြငလညး ရာေဖြ႕ေလလာႏငသည။ htpp: worldjusticeproject.org/factor တြင ကမာၻ႕တရားေရး စမကနး၏ တရားဥပေဒစးမးေရး ၫႊနးကနး၊ အေထြေထြ အတြငးေရးမးခပ အစရငခစာ - ပဋပကၡ ကာလတြငး ႏင ပဋပကၡ အလြန လမအသငးအ၀ငးအတြငး အသြငကးေျပာငးမကာလ တရားမတမႏင တရားဥပေဒစးမးမ၊ ၁၃ ၾသဂတ ၂၀၁၄ ( UN Doc. S / 2004 / 616 ) က႐ႈ။

ဤေလလာမႈတြင တရားမတမႈ၁၁ လကလမးမေရး အတြက အမားလကခထားေသာ စတနဖးမားမာ အဓကကေၾကာငး ေဖာထတထားသည။ ၎တ႔သည သမားရး ကျဖစေသာ၊ စမအပခပမႈဆနေသာ သ႔မဟတသမားရးကမဟတေသာ တရားစရငေရးဆငရာ လပငနးစဥမားအေပၚ ျပညသမား၏ ေမာလငခကမားကလညး ေဖာျပထား သည။ ထအမားလကခထားေသာ စတနဖးမားတြင တရားဥပေဒေရ႕ေမာကတြင၁၂ သာတညမမႈ၊ ခြျခားဆကဆမႈ မရျခငး၊ အျခားသမားအားေလးစားျခငး၊ တရားမတမႈႏင လ႕အဖြ႕အစညးအတြငး ျခစားမႈကငးရငးျခငးတ႔ ပါဝင သည။ ရပရြာအဆငတြင လမႈေရးကစၥရပမား၌ သာတညမ မႈ၊ ခြျခားဆကဆမႈ မရျခငးတ႔ႏင သကဆငျပး တရားစရင ေရးလပငနးစဥမားတြင ပြငလငးျမငသာမႈ၊ လြတလပမႈ၊ တ ရားမတမႈရျခငးတ႔က ဆလသည။ ထ စတနဖးမားသည လ႔ အခြငအေရး၁၃ အေျခခမမားႏငလညး ဆကစပေနသည။

ထလကခထားေသာ စတနဖးမားသည တည ေသာေမာမနးခကတစချဖစသည တာဝနခမႈအား ညႊနးဆသည။ တာဝနခမႈသည ဒမကေရစ (သ႔မဟတ) ေကာငးမြနေသာ အပခပမႈစနစ၏ မရမျဖစရရမည လအပခကမားမတစချဖစသည။ ဆလရငးမာ အမားျပညသဆငရာလပပင ခြငအာဏာတစရပက တာဝနယထားရသည ေရြးေကာကခ ထားရေသာ (သ႔မဟတ) ခန႔အပျခငးခထားရေသာ အရာရ မားသည ၎တ႔၏လပရပမား၊ လပေဆာငခကမားႏင ဆးျဖတခကမားအတြက တာဝနရၿပး တာဝနခရမည။ အရပဖကလ႕အဖြ႕အစညးသည အစးရရးမားရ ထသတ႔အား တာဝနယေစရန ေတာငးဆရာတြင အေရးပါေသာ အခနးက႑မပါဝငသည။ တာ၀နခမႈဆသညမာ မညသညလပရပအတြက မညသတာ၀နရသည၊ မညသညက ဥပေဒႏင မညေသာ လပရပျဖစသညက ေဖာထတေပးသည။၁၄

ထးစအားျဖင တရားဥပေဒစးမးေရး ေနာကခ အေျခအေနတစခအတြငးရ တရားမတေရးက႑ဆငရာ ျပျပငေျပာငးလေရးတြင အမားျပညသဆငရာ လၿခေရး အား ေသခာေစျခငး၊ ထေရာကၿပး မနးဆႏငေသာ အပခပမႈအား ျမငတငျခငး၊ သာတညမမႈအေပၚ အာမခခကမား၊အေျခခအခြငအေရးမားအား အကာအကြယ ေပးျခငးတ႔ အေပၚ ေလးစားလကနာျခငးႏင လြတလပၿပး တာဝနခမႈရေသာ တရားစရငေရးမတဆင အစးရသည ဥပေဒကလက

နာေစျခငး စသညမားပါဝငေသာ မဝါဒဆငရာ ရညမနးခကမားႏင ဆကစပေနသည။၁၅ ထနယပယတစခခငးစ၏ တးတကမႈသည ေနာကခအေျခအေနတစခမ အျခားတစခအေပၚမတည၍ ကြျပားႏငၿပး ကြျပားေသာရညမနးခကမားသည ဥပမာအားျဖင အမားျပညသလျခေရးႏင တရား မ၀င ၀ငေရာကေနထငမႈမားက တဖက၊ အျခားတဖကတြငလ႔အခြငအေရးကာကြယေစာငေရာကမႈ စသည ကြျပားျခား နားသည ရညမနးခကမား တစခနငတစခပြတတကသည သေဘာ တခါတရ ရနငသည။ ဤေလလာမႈ၏ ဥးတညခကမာ တရားမတမႈ လကလမးမရရေရးျဖစသည။ တရားမတမႈလကလမးမေရးသည တရားဥပေဒ စးမးေရးႏင ဆကစပေသာ စနေခၚမႈမားအား စးစမးရာေဖြရာတြင အေရးပါေသာ မတေကာကတစချဖစသည။ အေျခခအခြငအေရးမားအား ခးေဖာကခရေသာ အခါ (သ႔မဟတ) ၿခမးေျခာကခရေသာအခါတြင၊ ထေရာကေသာ ကစားမႈတစခအား ေသခာေစေရး၌ (၁) အေျခခအခြငအေရးမားအား အသအမတျပျခငး (ဥပေဒတြင သ႔မဟတဓေလထးတမးတြင)၊ (၂) ထအခြငအေရးမားအား သရျခငး၊ (၃) အခြငအေရးမားအား ခခကာကြယရေသာအခါ သ႔မဟတ ၿခမးေျခာကခရေသာအခါတြင ေတာငးဆမႈမား ျပ လပရန ယၾကညမႈႏငလပေဆာငႏငစြမး၊ (၄) တရားစရငေရးလပငနးစဥတငး၏ တရားမႈတမႈ၊ (၅) ေနာကဆးရလဒ၏ တရားမတမႈ၊ (၆) အခြငအေရးမားႏင ပါတသကသည ဆး ျဖတခကမားအား အာဏာတညေစျခငးႏင အေကာငအ ထညေဖာရာတြင တရားမတမႈႏင ထေရာကမႈရျခငးတ႔ ပါ ဝငသည။ မညသညလပငနးစဥႏင ေနာကခအေျခအေနတြငမဆ ထေရာကေသာ ကစားမႈရရရန ထအခကအလကမား အားလးက လအပသည။ အခြငအေရးမားအား သရျခငးသည တရားမတမႈလကလမးမေရးသ႔ ဥးတညေသာလမးေၾကာငးတြင အေရး ပါေသာ ပထမအဆငျဖစသည။ ထအခြငအေရးမားအား အသအမတျပျခငးသည တရားမတမႈသ႔ ဥးတညေသာ လမးေၾကာငးတစခ ေသခာစြာရေစရန လအပေသာ အ ေျခခတစချဖစသည။ တရားဥပေဒေရ႕ေမာကတြင တနးတ ညမမႈ အေျခခသေဘာတရာႏင လကခထားေသာ စတန ဖးမားအား ေလးစားလကနာမႈရျခငးတ႔သည ျမနမာႏငင၏တရားမတမႈလကလမးမေရးက တးတကေစရာတြင အ ေရးပါေသာ အခကမားျဖစလာမည။

ကခင၊ ရခငႏငရမးျပညနယမားရ တရားမတမႈ လကလမးမေရးႏင

သမားရးကမဟတေသာ တရားမတေရးစနစမား

ဓာတပ- ပငလၿမ႕ရ ပငလေကာကတင၊ လြငလငၿမ႕နယ၊ ရမးျပညနယ

ကလသမဂၢဖြ႔ျဖးမႈအစအစဥတရားမတမႈ လကလမးမေရးႏင သမားရးကမဟတေသာ တရားမတေရးစနစမားသေတသနေလလာမႈ အႏစခပအစရငခစာ

၁။ တရားမတမႈဆငရာ ျပနာမား

ကြနေတာတ႔ရ႕ေျမက အစးရအသစတကလာျပးတေနာကမာ ျပနေတာငးလ႔ ရတယလ႔ ၾကားပါတယ။ အဒါေၾကာင ကြနေတာတ႔ေတြ တငၾကားစာေတြက ရပကြက၊ ျမ႕နယ၊ ခရငန႔ ျပညနယအဆငထေပးပ႕ၿပး တငၾကားထားပါတယ။ ဒါေပမယ ဒေျမေတြက ပငတယဆတာက သကေသျပသဖ႕အတြက ဘယသကမ တရား၀ငအေထာက အထားေတြ မရပါဘး။ လယသမားေတြကပ ဘယသက ဘယေျမက ပငတယဆတာပ သကေသျပႏငတာပါ။ ကြနေတာအေနန႕ ေျပာလတာကေတာ ဗဟအစးရက အားလးက ခပကငထားတအတြက ဒကစၥမးအားလးက ေျဖရငးဖ႕ဆတာ ခကခမယလ႕ထငပါတယ။ ကြနေတာတ႕ေတြအားလး ေစာငၾကညသြားရ မာေပါ ။”

–ေျဖဆသတစဥး၊ ရမးျပညနယ

ဓာတပ- ျမစႀကးနားၿမ႕မ ေဒသခလမးေလာကတး၀ငးေလကငေနစဥ၊ ကခငျပညနယ

ကခင၊ ရခငႏငရမးျပညနယမားရ တရားမတမႈ လကလမးမေရးႏင

သမားရးကမဟတေသာ တရားမတေရးစနစမား

“ရြာထက အမးသမးေတြက သတ႔မသားစေတြ ရနျဖစတာပျဖစျဖစ၊ သတ႕အမး သားျဖစတသေတြက အရကမးျပးရကတာပျဖစျဖစ ကြနေတာ ၾကား၀ငေျဖရငးေပးတာက အားကးၾကပါတယ။ ကြနေတာကေတာ သတ႔ေတြရ႕ အမးသားေတြကနားချပးေတာ ဒလမး ကယ ဇနး/မနးမက ကြာရငးတယ၊ ရကတယဆတာက ကယေမြးထားတ ေခြးက ရကတအတငးပ၊ လငမယားေတြဟာ ကမၻာေပၚမာ တစဥးန႔တစဥး အခစရဆးသေတြ ျဖစရမာလ႔ ေျပာျပျပးေျဖ ရငးေပးပါတယ။” –ေျဖဆသတစဥး၊ ရခငျပညနယ

“ကြနေတာတ႕ ကစၥေတြက အားကးရျပး ေျဖရငးေပးမယသမရဘး။ ကြနေတာ တ႔ ျပနာေတြန႔ပတသကျပး သြားေျဖရငးလ႔ရမယ ေနရာဆတာမရဘး။ ဒလ ပကဆ ေပးရတာ ကြနေတာတစေယာကတညး မဟတဘး။ အားလးေပးေနရတာ။ ဘာမေျပာ လ႔မရဘး။ ဒအတငးေပးျပးေတာ အမျပန လာရတာ။” –ေျဖဆသတစဥး၊ ၊ ရမးးျပညနယ

ပထမဆး ေမးျမနးခသည သေတသနေမးခြနး သည- “ျပညသမား တရားမတမႈရရေအာင မညကသ႕ လပေဆာငသနညး” ျဖစသည။

ယခပထမအပငးတြင ေျဖဆသမား၏ တရားမ တမႈအေပၚ အျမငသေဘာထားႏင လကလမးမရရႏငသည အေျခအေနတ႕က ေဖာျပသည။ ထမတဆင အေရးႀကးဆးဟ ျပညသမား သတမတသည ျပနာမားႏင နစနာမႈ မားက ေလလာဆနးစစသြားႏငရန ျဖစသည။

တရားမတမႈဆသညမာ အဘယနညး? ယခေလလာမႈတြင တရားမတမႈ အယအဆ အေပၚ ေျဖဆသမား၏ နားလညသေဘာေပါကမက ဆနးစစေလလာမထားေသာျငားလည တရားမတမႈ၏ အေရး ပါသည လားရာ ရေထာင (၈) ခကအေပၚ ၎တ႔၏ သ ေဘာထားအျမငမား ရယခသည။

• သမားရးကႏင သမားရးကမဟတေသာ လမး ေၾကာငးမားမတဆင တရားမတမႈရာေဖြျခငး။

• တနးတညမမႈအေျခခမႏင လ႔အခြငအေရးမား ကာကြယ ေစာငေရာကရမည ႏငငေတာအစးရ၏ တာ၀န။

• ကစားမႈ ရပငခြင။

• ပဂၢလကႏင အမားျပညသ႕အာဏာ။

• အသြငကးေျပာငးမႈကာလတရားမတမႈ (ပဋပကၡရကခတခရသည လမႈအသငးအ၀ငးတြင)။

• လပငနးစဥကမႈ။

• ကားမ ညမမႈ။

• လမႈအသငးအ၀နးမား သဟဇာတျဖစမႈ၊ ေပါငးစညးမႈမားႏငဆကႏြယသည တစဥးခငးအခြငအေရး မား။

ေျဖဆသမားသည အတငးအတာတစခအထ အထကေဖာျပပါ အေႀကာငးအရာမားႏင ပတသကျပး ၎တ႕၏ အျမငမားအား မေ၀ခသည။ ျပညနယ ၃ ခမ ေျဖဆသအမားစသည (ေပးထားသည အဆျပခကမား အေပၚ ထ႕ျပနေျဖႀကားခကမားအရ) အထကေဖာျပပါ အခက ၈ ခကထမ ၆ ခကအေပၚတြင တစျပငတညး တညမႈရႀကသည။

ေျဖဆသအမားစသည အျငငးပြားမႈမားက ေဒသႏရအဆငမားတြင ပ၍ေျဖရငးလၾကသည၊ လမားသည မတရားမႈၾကေတြ႕ရပါက ကစားမႈရရရနႏင မတသည ရလဒအေျဖထြကေပၚႏငရန အကအညမား ရႏငသည၊ ျဖစစဥတစေလာက လပထးလပနညးမတမႈသည မမလလားသည ရလဒရရျခငးထက ပ၍ အေရးပါသည စသညျဖင ေျဖဆပါသည။ ထ႕အျပင ေျဖဆသအမားစက ရးရာယဥေကးမႈ ဓေလထးတမးမားက အေလးထား ေစာငေရာကရမည အမးသားႏငအမးသမးမားသည တညေသာ စတနဖးႏင တာ၀နမားရၾကသညဟ သေဘာတၾက သည (ဇယား ၂.၁)။

ကလသမဂၢဖြ႔ျဖးမႈအစအစဥတရားမတမႈ လကလမးမေရးႏင သမားရးကမဟတေသာ တရားမတေရးစနစမားသေတသနေလလာမႈ အႏစခပအစရငခစာ

ဇယား ၂.၁ - တရားမတမႈအေပၚသေဘာထားအျမင*

တရားမတမႈ အဆျပေဖာျပခကမား ရခင ကခင ရမးလားရာရႈေထာင (ေျဖႀကားသအေရအတြက) 332 300 520

သမားရးကႏငသမားရးကမဟတေသာ

သာတညမမႈ

ကၾကမၼာႏငကစားမႈ

အမတြငးေရးႏင အမားျပညသအေရး

အသြငကးေျပာငးမႈကာလ တရားမတမႈ

လပငနးစဥ ႏငရလဒ

ကား/မ ေရးရာ

တစဥးခငးႏင ရပရြာ

(က) အခ႕ေသာအျငငးပြားမႈမားက တရားရးမားတြငေျဖရငးသညမာ အေကာငးဆး ျဖစသည။

(ခ) အျငငးပြားမႈ အမားစက ရပရြာအတြငး ေျဖရငးလင ပေကာငးသည။

(က) လတငးသည ဘာသာ၊ လမးမေရြး အစးရ၏ဂရစကမႈႏင အေလးထားမႈ ခထကသည။

(ခ) လအမားစျဖစေသာ လမးႏင ဘာသာ၀ငမားသည လနညးစလမးႏင ဘာသာ ၀ငမားထကပၿပး အစးရ၏ ဂရစကမႈႏင အေလးထားမႈ ရသငသည။

(က) မတရားမႈသည ျပညသအေပၚတြင ကေရာကႏငသည။ ထကစၥႏင ပတသက၍မမတ႕သညဘာမမတတႏင။ အဘယေၾကာငဆေသာ ယငးမာ မမတ႕၏ ကၾကမၼာ အရသာျဖစသည။

(ခ) ျပညသမားသည မတရားမႈခရသညအခါ ကစားမႈႏင တရားမတေသာ ရလဒက ရရေစရနအတြက အျခားသမားထမ အကအညရသငသည။

(က) မသားစအတြငးျဖစသည ကစၥသည အမတြငးတြငသာ ေျဖရငးရမည အမတြငး ေရးျဖစသည။ အမေထာငရငအမးသားသည ၎၏ဇနးႏင သားသမးမားအေပၚတြင ႀသဇာအျပညအ၀ရသည။

(ခ) ရပရြာလထသည တစခါတစရ အျခားမသားစမား၏ တစခ႕ေသာ အေရးကစၥ မားတြင ၾကား၀ငေျဖရငးေပးရန တာ၀နရသည။

(က) အတတကျဖစပကခသည ျပနာအေဟာငးမားက ထပခါထပခါ ျပနေကာ ျခငးမလပသင။ လတငးသည ျမနမာႏငငေတာသစ တညေဆာကေရးကသာ အေလးထားသငသည။

(ခ) အတတကျဖစပကခသည ျပနာအေဟာငးမားက ေျဖရငးသငသည သ႕မသာ ျမနမာႏငငေတာသစက တညေဆာကႏငလမမည။

(က) လပငနးစဥတစေလာက မတစြာဆကဆခရျခငးက ရလဒေကာငး ထြကေပၚ လာေရးထက ပမအေရးႀကးသည။

(ခ) ရလဒေကာငးထြကေပၚလာေရးက လပငနးစဥတစေလာက တရားမတစြာ ဆကဆခရေရးထက ပမအေရးႀကးသည။

(က) အမးသားမားႏင အမးသမးမားသည တနးတတနဖးရသည။ သ႕ေသာ အမး သမးမားသည ယဥေကးမႈႏင ရးရာဓေလက ထနးသမးရန ပမတာ၀န ရသည။

(ခ) အမးသားမားႏင အမးသမးမားသည တနးတတနဖးရသည။ အမးသားမားေရာ အမးသမးမားပါ ယဥေကးမႈႏင ရးရာဓေလက ထနးသမးရန အညအမ တာ၀နရသည။

(က) လတစဥးခငးစ၏ အခြငအေရးအမားက ရပရြာအတြငး သဟဇာတ ျဖစေစေရးက ေလးစားသကသ႕ပင ေလးစားသည။

(ခ) လတစဥးခငး အခြငအေရးမားအတြက အခငအမာေျပာဆျခငးသည တစကယေကာငးဆနသည။ ရပရြာအတြငး သဟဇာတျဖစမႈႏင သေဘာထားတညမႈ ထနး သမးေရးက ဥးစားေပးသငသည။

* အေၾကာငးအရာတစခစအတြက စစေပါငး ေျဖဆထားသညမားသည ၁၀၀% မျပညမေပ။ အေၾကာငးမာ အခ႕ေျဖၾကားသမားသည အေျဖ ၂ ခ စလးအားေျဖၾကားျပး၊ အခ႕သမားသည အေျဖ ၂ ခ စလးထမ ေရြးခယေျဖႀကားျခငးမရေပ။ အခ႕ေျဖၾကားသမားသည ေျဖဆရန ျငငးဆနျပး၊ အခ႕သည ေပးထားသညအဆျပခက စာေၾကာငးမားထမ ၄ငးတ႕၏ အျမငမားႏင မညသညအဆျပခကသည ပမကကညက မသေၾကာငးေျပာသည။

သေဘာတညမႈ

၉ .၉ % ၁၆.၇% ၁၀.၈% ၈၅.၅% ၇၁.၇% ၇၃.၁ %

၆၉ .၉ % ၉၀.၇ % ၈၁.၃%

၂၄.၇% ၇.၇% ၁၂.၅%

၁၂.၇% ၇.၃% ၁၄.၀%

၈၃.၄% ၈၉ .၃% ၈၁.၅%

၆၀.၂% ၄၀.၀% ၄၈.၃ %

၃၃.၇% ၄၅.၀% ၃၉ .၄%

၃၈.၀% ၄၃.၃% ၅၁.၂ %

၅၇.၂ % ၅၀.၀ % ၃၇.၅ %

၈၂.၈% ၉၇.၇ % ၈၉ .၈ %

၁၃.၃ % ၂.၀ % ၅.၀ %

၁၄.၂ % ၂.၇ % ၆.၂ %

၈၄.၆ % ၉၆.၀ % ၉ ၂.၁ %

၆၀.၂ % ၇၀.၃ % ၅၅.၆ %

၃၄.၃ % ၂၆.၃ % ၃၈.၈ %

ကခင၊ ရခငႏငရမးျပညနယမားရ တရားမတမႈ လကလမးမေရးႏင

သမားရးကမဟတေသာ တရားမတေရးစနစမား

ျပညနယတစခစမ ေျဖဆသမား အမားစသည မညသည ကးကြယသညဘာသာ သ႔မဟတ လမးျဖစေစ ကာမ လတငးသည အေလးေပးေစာငေရာကမႈက တနးတညမ ရထကသညက သေဘာတသည။ သ႕ေသာ အထက ေဖာျပပါ အေၾကာငးအရာႏင ပတသကၿပး ရခငျပညနယ (၆၉ .၉ %) ထက ကခငျပညနယ (၉၀.၇%) တြင ပမေထာကခ သေဘာတညမႈရသည။ ထ႕အတလတစဥးခငး အခြငအေရးမားက လ႔အသငးအ၀ငး သဟဇာတျဖစမႈ သကသ႔ ေလးစားရမညက ရမးျပညနယ (၅၅.၆%) ထက ကခငျပညနယ (၇၀.၃%) ရေျဖဆသမားက ပမေထာက ခသည။ အမတြငးေရးႏင အမားျပညသအေရးတြင အျမင သေဘာထားမားသည မတညေပ။ ကခငျပညနယမအပ ရခငျပညနယ ႏင ရမးျပညနယမ ေျဖဆသအမားစသည ယခကစၥသည မသားစ၏ အမတြငးေရးျဖစသညအတြက အမႏငသာဆငျပး အမေထာငရအမးသားသည ၎မသားစအေပၚတြင အျပညအ၀အာဏာရသညဟျမငသည။ ကခငျပညနယတြငပင ယခကစၥရပအေပၚ အမးသမးမားႏင အမးသားမားအၾကား မတညသညအျမငမား ရေနသည။အျမငသေဘာထားမားသည အသြငကးေျပာငးမႈကာလ တရားမတမႈ ကစၥရပတြငလညးမတညေပ။ ရခငျပညနယႏင ကခငျပညနယမ ေျဖဆသအမားစသည အတတကျဖစခသည ျပနာမားအား ေျဖရငးသငေႀကာငးႏင ရမးျပညနယမ ေျဖဆသအမားစသည ျမနမာႏငငေတာအသစ တညေဆာကေရးကသာ အေလးထားသငသညဟ ထငျမင သည။ ထ႕အျပင ကခငျပညနယတြင ယခကစၥအေပၚ အမးသမးမားႏင အမးသားမားအၾကား အထငအျမင မတညမႈမား ရေနေၾကာငး ထပမေတြ႕ရရသည။

ကခငျပညနယႏင ရမးျပညနယတြင ဗဒၵဘာသာ၀ငႏင ခရစယနဘာသာ၀င ေျဖဆသမား၏ အျမငသည လညး အသြငကးေျပာငးမႈကာလ တရားမတမႈႏငပတသကျပး တညျခငးမရေပ။ ရမးျပညနယရ ဗဒၵဘာသာ၀ငမားႏင ခရစယနဘာသာ၀ငမားသည အမတြငးေရးႏငအမားျပည သအေရး၊ အသြငကးေျပာငးမႈကာလ တရားမတမႈ စသညတ႕ ႏင ပတသကျပး သေဘာထားမား တညျခငးမရေၾကာငး ေတြ႕ရသည။

အႏစခပအေနျဖင သသားထငရားသည အတငး အတာအရ တရားမတမႈ၏ အေရးပါသည အခကမားအား အမားအားျဖင နားလည၊ သေဘာတညၾကသည။ ေျဖဆသအမားစသည လတငးတနးတညမျဖစေရးမ ႏင ကား⁄မ တနးတညမေရးမမားအား သေဘာတသည။ အျငငးပြားမႈမား ေျဖရငးရာတြင အမားစသည လအပသည အကအညေတာငးချခငး၊ ေဒသႏရအဆငမာပင ေျပလညေအာင ေျဖ ရငးျခငးႏင မမလလားသည ရလဒရရေရးထက မတသည ျပမဆကဆခရမႈက ပ၍ တနဖးထားၾကသည။

သ႕ေသာ ေျဖၾကားသမား၏အျမငသည တစခါ တစရတြင ျပညနယအလက မတညေပ (ဥပမာ - ကခငျပညနယမ ေျဖဆသမားသည အမတြငးေရးႏင အမားျပညသအေရးႏင ပတသကသည တရားမတမႈရရေရးကစၥတြင လညးေကာငး ရမးျပညနယမ ေျဖဆသမားသည အသြငကးေျပာငးမႈကာလ တရားမတေရး ကစၥမားတြင လညး ေကာငး ေတြ႕ျမငႏငသည)။

မညသညကစၥရပမားအတြက တရားမတမႈ ရယၾကသနညး။ တစႏစတာ ကာလအတြငးတြင ေျဖဆသ ၁၁၅၂ ဥးသည အျငငးပြားမႈႏင နစနာမႈျဖစစဥ ၅၇၆ ခတြငပါ ၀ငခသည။ ထအျငငးပြားမႈမား၏ ထက၀ကေကာသည ရခငျပညနယတြင ျဖစပြားခသည။ အျငငးပြားမႈမား၏ ၆၀% သည ေၾကြးၿမ ကစၥ၊ ေျမ၊ အရပဖက ေထာကခခကစာရြကစာတမးမားရရေရး (သ႕) လာဘေပးလာဘယမႈ (သ႕) အကငပကျခစားမႈ ကစၥရပမားေၾကာင ျဖစသည (ဇယား ၂.၁)။

ကလသမဂၢဖြ႔ျဖးမႈအစအစဥတရားမတမႈ လကလမးမေရးႏင သမားရးကမဟတေသာ တရားမတေရးစနစမားသေတသနေလလာမႈ အႏစခပအစရငခစာ

အျငငးပြားမႈျပနာမားတြင ေျဖဆသမားပါ၀င ပတသကသညအခးအစားမာ ျပညနယ (၃) ခ အႀကား ကြျပားျခားနားျပး၊ ရခငျပညနယတြင အျမငမားဆးျဖစသည။ ရခငျပညနယ ေျဖဆသမား၏ ၃ ပ ၁ ပေအာက (၃၃၂ အ နက၊ ၁၀၂ ဥး) က (စစေပါငး အျငငးပြားမႈ ၂၉၅ မႈရျပး) အျငငးပြားမႈျပနာတစခခတြင ၎တ႕ပါ၀ငပတသကသညဟ ေဖာျပႀကသည။ ကခငျပညနယတြင ေျဖဆသမား၏ ၄ ပ ၁ ပ (၃၀၀ အနက၊ ၇၆ ဥး) က အျငငးပြားမႈ ၁၃၃ ခတြင ၎တ႕ ပါ၀ငပတသကသညဟ၎၊ ရမးျပညနယတြင ေျဖဆသမား၏ ၁၆.၂% (၅၂၀ အနက ၈၄ ဥး) က အျငငးပြားမႈ ၁၄၈ ခတြင ၎တ႔ပါ၀ငပတသကသညဟ ေဖာျပၾကသည။

အျဖစမားဆး အျငငးပြားမႈျပနာသည ေၾကြးျမ ကစၥေႀကာငျဖစသည။ ျပညနယမားၾကားတြင ၎ကစၥႏင ပတသက၍ သသာထငရားသည မတညမႈမားရသည

(ဇယား ၂.၂)။ အျငငးပြားမႈ တစရပရပတြင ပါ၀ငပတသကသမားအနက ရမးျပညနယမေျဖဆသမား (၃.၈%) ထကစာလင ရခငျပညနယမ ေျဖဆသမား (၂၇%) သည ေၾကြး ျမျပနာမားတြင ပ၍ပါ၀ငမႈ ရေနေၾကာငးေတြ႕ရသည။ဒတယအျဖစမားသည အျငငးပြားမႈသည ေျမကစၥျဖစသည။ သ႕ေသာ အဆပါကစၥႏင ပတသကၿပး ျပညနယ တစခႏင တစခစတြင ျဖစပြားမႈသည သသာထငရားစြာကြာျခားေနမႈမရေပ (ရခငျပညနယတြင (၆.၃%)၊ ကခငျပညနယတြင (၇.၃%) ႏင ရမးျပညနယတြင (၇.၃%) ျဖစပြားခသည)။ ေမြးစာရငးႏင မတပတငအေထာကအထား ကစၥမားသညလညး ျပညနယ ၃ ခလးတြင ေတြ႔ရသည။ ေနာကထပအေနျဖင ရခငျပညနယတြင အဆပါကစၥရပက ပမၾကေတြ႕ေနရျပး (၁၆.၃%) ရကာ၊ ကခငျပညနယ (၄.၀%) ႏင ရမးျပညနယ တ႕တြင (၂.၇%) သာရသည။

ပ.၂.၁ အျဖစအမားဆး အျငငးပြားမႈျပနာမား ျဖစစဥအႀကမအေရအတြက

လမလညမႈ

ကခင၊ ရခငႏငရမးျပညနယမားရ တရားမတမႈ လကလမးမေရးႏင

သမားရးကမဟတေသာ တရားမတေရးစနစမား

ပ.၂.၂ ျပညနယအလက အျဖစအမားဆး အျငငးပြားမႈျပနာမား ျဖစစဥအႀကမအေရအတြက

ကလသမဂၢဖြ႔ျဖးမႈအစအစဥတရားမတမႈ လကလမးမေရးႏင သမားရးကမဟတေသာ တရားမတေရးစနစမားသေတသနေလလာမႈ အႏစခပအစရငခစာ

ေၾကြးၿမ ေၾကြးျမႏငဆကစပသည အျငငးပြားမႈအမားစ (၁၄၇ အနက ၁၃၃ မႈ) တြင ျပညနယ ၃ ခ စလးမ ေျဖဆသမားက ပဂၢလက တစဥးခငးတစေယာကခငးႏင ျဖစပြားရသညဟဆသည။ မသားစ သ႔မဟတ အပစအဖြ႕အတြငးလညး ျဖစပြားၾကသည။ ေၾကြးျမျပနာႏင ပတသက၍တငတနးမႈမားစြာ ရေသာလညး အေၾကြးျပနဆပမႈႏင ပတသက၍ ျပနလညတငျပမႈ လြနစြာနညးပါးသည။ ဤသညမာ အေၾကြးျပနမဆပမႈမား ကယျပန႕စြာရေနေသာလညး တငတနးတငျပျခငး နညးပါးမႈေၾကာင ျဖစႏငသည။

ရမးျပညနယတြင သကေသအေထာကအထားမားအရ ဆငးရႏြမးပါးသမားအတြက အေၾကြးနစေနရျခငးသည ေငြေရးေၾကးေရး ၀နေဆာငမႈမား မရျခငး၊ အထးသျဖင အရငးအႏး/ မတညေငြ မရရႏငျခငးတ႕ေၾကာငျဖစသည။ ရမး ျပညနယရ ျပညသမားသည အရငးအႏးရရရနအတြက (၁) တစစတစေယာကထမ ေခးဌားရယျခငး၊ ထသ႕ေခးငားရာတြင ပငဆငမႈအား အေပါငခထားရရျခငး၊ (၂) ေငြစအဖြ႕မား (သ႕) ေငြေခးေငြငားအဖြ႕မားတြင ပါ၀ငျခငး၊ (၃) အစးရ အကးတ ေငြေခးအဖြ႕မားတြင ပါ၀ငျခငးတ႔ျဖစသည။ အျငငးပြားမႈမားသည ထကသ႕ေခးယ၊ ငားယသညလပေဆာငမႈအမးအစားမားမ ျဖစပြားသည။ ၁၆

အေၾကြးကစၥမားေၾကာင အျငငးပြားမႈမားသည (၁) ပဂၢလက အခငးခငးၾကားအျငငးပြားမႈျဖစျခငး၊ (၂) အ ေၾကြးမေပးသည ကစၥမားအား တငၾကားမႈနညးပါးျခငးႏင (၃) အေၾကြးနစေနရျခငးမာ ရမးျပညနယမာကသ႕ ဆငးရႏြမးပါးသတ႕သည ေငြေရးေၾကးေရး ၀နေဆာငမႈမား မရ ရျခငးေၾကာငပငျဖစသည။

ေျမယာ ေျမယာကစၥႏင ပတသကသည အျငငးပြားမႈ အမားစ (၆၇/၈၄ မႈ) သည အျခားတစစတစေယာက၊ အပစ မား (သ႕) မသားစ၀ငမားအၾကား ျဖစသည။ ကနရသည အျငငးပြားမႈကစၥမားတြင ၿမ႕နယေျမစာရငးဌာန၊ ၿမ႕နယ ေထြအပ၊ တပမေတာ၊ ျပညနယအစးရ၊ ကမၼဏ/စးပြားေရးလပငနးမား၊ ေဒသႏရ အပခပေရး (သ႕) စညပငသာယာရးမားႏင ျဖစပြားရသည။

၁၆ UNDP တရားမတမႈ လကလမးမရရေရး ႏင သမားရးကမဟတေသာတရားစရငေရးစနစမားသေတသန ေလလာမႈ - ရမးျပညနယ

၁၇ UNDP တရားမတမႈ လကလမးမရေရး ႏင သမားရးကမဟတေသာ တရားမတေရးစနစမား သေတသန ေလလာမႈ -- ကခငျပညနယ

ျမနမာႏငင၏ ရႈပေထြးသည ေျမအသးခမႈႏငစမ ခန႕ခြမႈဆငရာ ဥပေဒမေဘာငမားမာပါရသည အေၾကာငး အခကမားသည ရမးျပညနယႏင ကခငျပညနယတ႕တြင ေျမယာကစၥႏငပတသကသည အျငငးပြားမႈမား ျဖစပြားရာတြင အကးသကေရာကမႈမားရသည။ ေအာကေဖာျပပါ မားျဖစသည -

• ေခတအဆကဆက ေျမသမးမႈမားတြင (၁) အာဏာအား ဆကလကအလြသးစား ျပလပျခငး (၂) ေျမျပနလည ရရရန ခကခမႈမားရျခငး (၃)သမးဆညးထားသညေျမမား ျပနလညေပးအပ ရာတြင အျငငးပြားမႈမားျဖစပြားျခငး။

• ၂၀၁၂ ေျမယာဥပေဒအရ ေျမယာေစးကြက အေကာငအထည ေဖာျခငး၊ တရားဝငေျမယာ မတပ တငျခငးအား (ရပရြာ၊ ရးရာဓေလႏင ဘးဘြားပငဆငမႈထက) ဥးစားေပးလပေဆာငလာျခငး၊ တးပြားလာ သည တရားဝငေျမယာ မတပတငမႈမားမ ေပၚေပါက လာသည အျငငးပြားမႈမားေၾကာင ေျမယာ လပပငခြင သည လျခမႈမရျခငး၊

• ေျမေစးမား ျမငတကလာျခငး

• ကမၼဏမားမ စးပြားေရးအရလပေဆာငမႈမား

• တညသညေျမေပၚတြင ကြျပားသည ဥပေဒ (သ႕) အာဏာမား ကငသးျခငး။ ၁၇

ရမးျပညနယႏင ကခငျပညနယတြင ေျမပငဆငမႈ၊ အသးခမႈႏင စမခန႕ခြမႈတ႕အတြက ျပဌာနးထားသည ဥပေဒမေဘာငမား ေျမယာႏငဆငသည အျငငးပြားမႈ မားျဖစေစသည အေၾကာငးတရားမားတြင ပါ၀ငသည။ အျခားအေၾကာငးတရားမားမာ ေခတအဆကဆက ေျမ သမးဆညးျခငး၊ ေျမယာေစးကြက အေကာငအထည ေဖာျခငး၊ ေျမေစးမား ျမငတကျခငးႏင အာဏာပငတ႔၏ စမ ခန႔ခြအပခပမႈ တသမတတညးမရျခငးတ႔ျဖစသည။

ကခင၊ ရခငႏငရမးျပညနယမားရ တရားမတမႈ လကလမးမေရးႏင

သမားရးကမဟတေသာ တရားမတေရးစနစမား

၁၈ UNDP တရားမတမႈ လကလမးမေရး ႏင သမားရးကမဟတေသာ တရားမတေရးစနစမား သေတသန ေလလာမႈ- ရခငျပညနယ 19 UNDP Access to Justice and Informal Justice Systems Research, Kachin State.

အရပဖက စာရြကစာတမးမား ရယျခငးႏင ပတ သကသည ျပနာမားသည ျပညနယ ၃ ခ လးတြငျဖစ ပြားမႈရျပး (၇၈ မႈ အနက ၅၅ မႈ)၊ ေျဖဆသမားသည ၿမ႕နယ လ၀ငမႈႀကးၾကပေရးဌာနႏင အျငငးပြားရသညဟ ေဖာထတသည။ အျခားသမားအေနျဖင ျပညနယအစးရ၊ ရပရြာအပခပေရးမးရး၊ ၿမ႕နယေထြအပရးမား၊ ေဆးရ မား၊ သနာျပမား/လကသညမား၊ ပညာေရးဌာန၊ ခရငေထြအပရး ႏင ေဒသႏရရတပဖြ႕၀ငမား စသည အျခားအစးရဌာနမား (သ႕) အရာရမားက ညႊနးဆသည။ ေျဖဆသတစဥးသည မသားစ၀ငတစဥးအား တငၾကားၿပး၊ ေနာကတစဥးသည အျခားပဂၢလက အရပသားတစဥးႏင ျပနာျဖစရ သည။

ရခငျပညနယတြင မြတစလင ေျဖဆသမားထမ ၅၂ မႈ အနက ၄၄ မႈ သည အရပဖက စာရြကစာတမးမား ရယ ရာတြင ျပနာမား ၾကေတြ႕ရသညဟ တငျပထားသည။ မြတစလင ေျဖဆသအခ႕သည အပစလက ေဆြေႏြး တငျပခကမားအရ ထကသ႕ ခကခရျခငးသည ၂၀၁၂-၂၀၁၃ တြငျဖစပြားခသည အၾကမးဖကမႈမားေၾကာငဟ သရသည။ အခ႕ေသာ မြတစလင ေလာကထားသမား (ရခင ျပညနယအလယပငးႏင ေတာငပငး) သည သက ေသခစာရြကစာတမးမား ရယျခငး (သ႕) အသစျပနလည ေလာကထားရယရာတြင အစၥလာမဘာသာ၀ငျဖစေၾကာငး တငျပထားပါက အျမတမး မဟတသညတင ျပနလညစစစ ျခငး လပေဆာငမႈသည အခနၾကာျမငႏငသည။၁၈

ရမးျပညနယႏင ကခငျပညနယတြင အခ႕ေျဖဆသမားသည လမး (သ႕) ဘာသာေရးအရ လနညးစ၀င မားျဖစပါက (အထးသျဖင တရတႏင ေတာငအာရႏြယဖြားမား) သကေသခအေထာကအထား ရယရာတြင အခကအခမား ၾကေတြ႕ရသည။ အခ႕၏ ေျပာၾကားခကအရ ၎တ႔သည စာရြကစာတမးမားအား ၾကာျမငစြာေစာငဆငးၿပး ရႈပေထြးသည လပေဆာငမႈအဆငဆင ျဖတသနးကာ ထပေဆာငးေပးေခမႈမား ျပလပၿပးမသာ ရရေၾကာငးႏင အခ႕သည ရယႏငျခငးပင မရေၾကာငးေျပာသည။ အခ႕ ေျဖဆသမားသည တငးရငးသား လနညးစမားျဖစသည

တအာနး/ပေလာင ႏင ကးကန႔မားျဖစႀကျပး ႏငငသား စစစ ေရးကဒမားရရရန ပညာတတေျမာကမႈ နညးပါးျခငးႏင ျမနမာစကား ကြမးကငစြာ မေျပာဆတတျခငးေၾကာင အခက အခမားၾကရေၾကာငး ရငးျပသည။၁၉ ၁၉ UNDP တရားမတမႈ လကလမးမေရးႏင သမားရးကမဟတေသာ တရားမတေရးစနစမား သေတ သန ေလလာမႈ- ကခငျပညနယ ေျဖဆသမားသည သကေသခ အေထာကအထားမား မရျခငး၏ ရလဒေႀကာင ႀကးမားသည သကေရာကမႈမားႏင အခကအခမားၾက ေတြ႕ရေၾကာငး ေဖာျပသည။ ထထတြင လြတလပစြာ သြားလာခြင၊ ေျမပငဆငခြင၊ ပညာေရးႏင စးပြားေရး အခြငအလမးမား ပါ၀ငသည။ မဘျဖစသသည ထအခကအခၾကေတြ႕ရသညဆလင သားသမးမားသညလညး အလားတ အခကအခမး ၾကေတြ႕ရမညျဖစ၍ သသရာရညေစပါသည။

အရပဖက အေထာကအထား စာရြကစာတမးမား ရယျခငး (သ႕) အသစျပနလညေလာကထားျခငးႏင ပတ သကသည အဓက ကစၥရပ ၂ ခသည ထြကေပၚလာသည။ ၎တ႕သည (၁) ခြျခားဆကဆခရသညဟ ရခငျပညနယမ မြတစလင ေလာကထားသမားႏင ရမးျပညနယႏင ကခငျပညနယရ လမး (သ႕) ဘာသာမတ လနညးစမားမ တငျပ ထားသည။ ထ႕အျပင (၂) အဆပါ အေထာကအထား စာရြကစာတမးမား မရျခငးေႀကာင ႀကးမားသည သကေရာကမႈမား ခစားရသည။ တငၾကားမႈအမားစမာ ၿမ႕နယ လ၀ငမႈႀကးႀကပေရးဌာနႏင ပတသကေနသည။ အခ႔ ေျဖဆသ မားအတြက အခကအခသည ပညာမတတျခငးႏင ျမနမာ ဘာသာစကား ကၽြမးကငစြာမတတေျမာကျခငးေၾကာငျဖစသည။

လာဘေပးလာဘယမႈ၊ အကငပကျခစားမႈႏင အျခား ႏငငေတာအာဏာအား အလြသးစားျပမႈမား

ေျဖဆသအားလးနးပါး၏ (၃၂/၃၇ ေယာက) တငျပခကအရ လာဘေပးလာဘယမႈ (သ႕) အကငပက ျခစားမႈသည အစးရအရာရ တစဥးဥးႏင ပတသကသည။ မတတမးမားအရ တငၾကားမႈအမားဆးသည ၿမ႕နယလ၀င မႈ ႀကးၾကပေရးဌာန၊ ထ႕ေနာက ၿမ႕နယေျမစာရငးဌာနႏင (ၿမ႕နယႏငခရငအဆင) အေထြေထြ အပခပေရးဥးစးဌာန မားျဖစသည။ တငၾကားမႈမားတြင ရမား၊ ျပညနယအစးရ၊

ေမြးစာရငးႏငမတပတငအေထာကအထားကစၥရပမားေၾကာင ျဖစပြားသည ျပနာမား

ကလသမဂၢဖြ႔ျဖးမႈအစအစဥတရားမတမႈ လကလမးမေရးႏင သမားရးကမဟတေသာ တရားမတေရးစနစမားသေတသနေလလာမႈ အႏစခပအစရငခစာ

ေဒသႏရ အပခပေရးဆငရာ တာ၀နရသမား၊ တပမေတာ၊ စညပငသာယာရး ႏင ကနးလမးပ႔ေဆာငေရးစမခန႔ခြ ေရးရးတ႕အား လာဘေပးလာဘယမႈႏင အကငပကျခစားမႈမား တြင ပါ၀ငေၾကာငး ေဖာျပထားသည။

လာဘေပးလာဘယမႈ (သ႕) အကငပကျခစားမႈ (သ႕) အျခားအစးရအာဏာ အလြအသးစားျပမႈ - အျမတမးမဟတသညတင အျခားကစၥရပမားႏငပါ ဆကႏြယေနသည။ ထထတြင ေမြးစာရငႏင အျခားသကေသခ စာရြကစာတမးမားရယျခငး (အထကတြငေဖာျပထားၿပးျဖစသည)၊ ေျမစာရငး သကေသခလကမတ၂၀ (သ႕) အျခား တရား၀ငစာရြကစာတမးမား ရယျခငး၂၁ (သ႕) သစေတာႏင ပတ သကသည အျငငးပြားမႈမား စသညတ႕ျဖစသည။၂၂

ရခငျပညနယတြင ေျဖဆသမားသည အစးရအရာရမား၏ တရားလကလႊတ လပေဆာငမႈမားအား ညႏႈငးမႈမား ပမနလပရေၾကာငး ေဖာျပထားသည။ ေလလာမႈျပလပသညနယေျမမားတြင နယျခားေစာင ရမားသည တရား စရငပငခြငမား ကငသးျပး၊ တငၾကားမႈမားသညလညး ၎ တ႔ႏငပတသကမႈ အမားဆးျဖစသည (အခ႕တငၾကားမႈ မားသည သစေတႏငအေကာကခြနဌာနမားမ အရာရမားႏင ပတသကသည)။ အခ႕နယေျမမားတြင ေျဖဆသမား သည ၿမ႕နယရမား၊ ျမနစပယလ အရာရမားႏင လ၀ငမႈ ႀကးၾကပေရးဌာနမ အရာရမားအား တငၾကားထားသည။၂၃ ကခငျပညနယႏင ရမးျပညနယတြင ေျဖဆသမားသညရလပငနး ထေရာကမႈမရျခငးႏင အကငပကျခငးမား ေၾကာင ၎တ႔၏ နယေျမတြင မးယစေဆး၀ါးမားႏင ပတသကသည ကစၥရပမားျဖစေပၚေနျခငးျဖစေၾကာငး ယဆ သည (ေအာကေဖာျပပါအားၾကညပါ)။၂၄

အစးရအာဏာအား အလြသးစားျပျခငးေၾကာင ျဖစေပၚလာသည ကစၥမားသည စနစကျပး၊ ပ႕ႏ႕ေနမႈရ ေနသည။ အစးရ အဖြ႔ဝငမားသည ကယျပန႕စြာ ပါ၀ငပတသကေနျပး၊ အလြသးစားျပမႈမားရေႀကာငး သမားရးက တရားစရငေရးသ႕ တငၾကားထားျခငးခရသည။ ရခငျပည နယတြင အရာရမား၏ တရားလကလႊတ ျပလပမႈမား၊ အထးသျဖင နယျခားေစာငရမားသည အမားဆး တငၾကားတငျပထားျခငးခရသည။ ကခငျပညနယႏင ရမးျပညနယ

၂၀ စနစတကတညေဆာကထားသည အငတာဗးေမးခြနးပစ ေျဖၾကားမႈမတဆင ေျပာျပလာသည ေျမယာမတပတငရာတြင ႀကေတြ႕ရသည ျပနာ (၈)ခ အနက ျပနာအမားစ (၈ ခအနက ၆ ခ)တြင ၿမ႕နယေျမစာရငးဌာနႏင ရငဆငရသညဟ ေျဖဆသမားက သတမတေဖာထတၾကသည။၂၁ စနစတကတညေဆာကထားသည အငတာဗးေမးခြနးပစေျဖၾကားမႈမတဆင မတတမးတငခသည အျခားအစးရ စာရြကစာတမး အေထာက အထားမားရယရာတြင ႀကေတြ႕ရသည ျပနာ (၁၇) ခအနက ျပနာအမားစ (၁၇ ခ အနက ၁၀ ခ) တြင ၿမ႕နယလ၀ငမႈႀကးၾကပေရးဥးစးဌာန၊ ၿမ႕နယေျမစာရငးဌာန သ႔မဟတ အေထြေထြအပခပေရးဥးစးအရာရမားႏင ပါတသကသညဟ ေျဖဆသမားက ေဖာျပၾကသည။၂၂ စနစတက တညေဆာကထားသည အငတာဗးေမးခြနးပစေျဖၾကားမႈမားမတဆင ေျပာျပၾကသည သစေတာ ျပနာ အျငငးပြားမႈ (၁၈) ခအနက ျပနာအမားစ (၁၈ ခအနက ၁၄ ခ) တြင ၿမ႕နယသစေတာဌာနႏင ျဖစရသညဟ ေျဖဆသမားက ေဖာျပၾကသည။ ၂၃ UNDP တရားမတမႈ လကလမးမေရး ႏင သမားရးကမဟတေသာ တရားမတေရးစနစမား သေတသန ေလလာမႈ- ရခငျပညနယ၂၄ UNDP တရားမတမႈ လကလမးမေရး ႏင သမားရးကမဟတေသာ တရားမတေရးစနစမား သေတသန ေလလာမႈ ရမးျပညနယ၂၅ ေအာကေဖာျပပါမတခကသည သတငးေပးတငႀကားေဖာျပသည လငပငးဆငရာေစာကားမႈ၊ အမတြငးအႀကမးဖကမႈႏင အမးသမးမားအေပၚအျခားအႀကမးဖကမႈမားတြင ပါ၀ငပတသကသမား၏ ဆကစပမႈ၊ ၎တ႕၏ အမေထာငေရး အေျခအေနတ႕က အေသးစတမေဖာျပထားပါ။၂၆ အမေထာငသညမားအႀကား အမတြငးအႀကမးဖကမႈမားရေသာလညး ေယဘယအားျဖင ထျဖစရပမားက ရာဇ၀တျပစမႈမားအျဖစ အသအမတမျပပါ။

တြင ေျဖဆသမားသည မးယစေဆး အေလအထႏင ရလပငနးလေလာကမႈမရျခငးတ႕ ဆကႏြယေနသညဟ ယဆ သည။

အမးသမးမားအတြက ဥပေဒဆငရာ ကာကြယေစာငေရာကမႈ အမေထာငစ ၁၂၅၂ စ အားေမးျမနးခရာတြင အမတြငးအၾကမးဖကမႈစစေပါငး ၉ မႈႏင လငပငးဆငရာ ေစာကားခရမႈ ၂ မႈ သာေတြ႕ရခသည။ ေနာကထပ အမႈအနညးငယသညလညး အပစလကေဆြးေႏြးမႈမားႏင အဓက ေျဖၾကားေပးသမားအား ေမးျမနးရာတြင ေတြ႕ရခသည။၂၅

အမတြငး အၾကမးဖကမႈႏင ပတသက၍ လငပငးဆငရာႏင ရပပငးဆငရာ အၾကမးဖကခရသည အမေထာင သည အမးသမးမားသည၂၆ မၾကာခဏဆသလ လအပသညအကအညရယႏငမႈ မရျခငးႏင ၎တ႕၏ လျခမႈအတြက အခကအခမား ၾကေတြ႕ေနရသည။

တရားမတမႈမရရႏငျခငး၏ အဓကအေၾကာငး အရငးသည ထကသ႕ အမတြငးအၾကမးဖကမႈမားျဖစပါက သာမန “အမေထာငဖက ၂ ဥး၏ အျငငးပြားမႈ” ဟယဆျပး“ၾကား၀ငေျဖရငးညႏႈငး” ေပးၾကသည။ ေဆြမးမား၊ ရပရြာလထ ေခါငးေဆာငမားႏင ေဒသႏရ အပခပေရးမးမားသည အျမတမးအမေထာငဖက ၂ ဥးအား သငျမတရန နညးလမးေပါငးစျဖင ေျဖာငးျဖၾကသည - ဥပမာ အမးသား ျဖစသအား ၎၏ အမးသမးျဖစသအား မရကရန တားျမစႀကျခငးသာျဖစၿပး၊ အမတြငးအႀကမးဖကမႈသည ရပပငး ဆငရာ နာကငေစေသာ ရာဇ၀တမႈျဖစျပး နစနာရသမာ ကာကြယေစာငေရာကမႈ လအပသညဟ မျမငျခငးျဖစသည။ၾကား၀င ညႏႈငးေပးမႈသည ေယဘယအားျဖင အမေထာငေရး ေျပလညမႈရေစရနသာ ရညရြယျပး၊ အမးသမးတစဥး၏ မညမစြာျပမႈႏငညဥးပနးခရမႈရသည ဆကဆေရးအား မျမငႀကေပ။

ကခင၊ ရခငႏငရမးျပညနယမားရ တရားမတမႈ လကလမးမေရးႏင

သမားရးကမဟတေသာ တရားမတေရးစနစမား

ေျဖဆသမား၏ ေျပာၾကားခကအရ အမးသမးမားသည ထကသ႕အေျခအေနမးမားမ ရနးထြကရနခကခသည အျခားေသာ လမႈေရးႏငယဥေကးမႈ ထးစမား လညးရေနသညဟ သရသည။ အမးသားမားအား ဥးစားေပးသည ဓေလထးတမးမားအရ လငေယာကၤားျဖစသသည ၎၏ဇနးမယားအေပၚတြင ၾသဇာသကေရာကျပး စကားနားေထာငရန လကနာခငးသည။ ထ႕အျပင ဘာသာေရးရႈေထာငအရ အမေထာငကြျခငးအား လ႕ကင၀တ ႏငဆငသည ကစၥတစရပ အျဖစရႈျမငျပး၊ ဘာသာေရး ေခါငးေဆာငမားသည အမးသမးမားအား ကြာရငးရနကညေပးႏငသည အေနအထားမးတြင ရပတညေပးျခငး မရေခ။

လငပငးဆငရာ ေစာကားခရမႈမားႏင ပတသက ျပး၂၇ အဓၶမကငခရသည အမႈမားသည သမားရးက တရားမတေရးစနစသ႕ ေရာကရႏငေခ နညးပါးသည။ အခ႕သည အဆပါအမႈမားအား ရပရြာလထေခါငးေဆာငမားႏင ေဒသႏရ အပခပေရးမးမားႏင ေျပလညေအာင ညႏႈငးျခငး၂၈ (သ႕) အဓၶမကငခရသမားႏင ၎တ႕၏မသားစမားအား ရပရြာထမ ေရြ႕ေျပာငးေစျခငးျဖင ေျဖရငးၾကသည။၂၉

အပစလကႏငအေသးစတေဆြးေႏြးမႈမား ျပလပေနစဥတြင ေနာကထပ ကစၥရပ ၂ ခ ထပမေပၚေပါကလာသည။ ကခငျပညနယ၊ ပတာအေဒသသ႔ ျပငပမလာေရာကသမားသည ေဒသခအမးသမးမား၏ ျမနမာႏငင ေအာကပငးေဒသမားသ႔ သြားေရာကလသည ဆႏၵအား အခြင ေကာငးယမႈမားရေၾကာငး ေတြ႕ရရသည။ အစးရအရာရ မားႏင တပမေတာအရာရမားသည အျခားတာ၀နကရာ ေနရာမားသ႕ ေရႊ႕ေျပာငးရသညအခါမားတြင ၎တ႔ႏင အတေနထငခသည အမးသမးမားအား စြန႔ပစခမႈမား လညးရသည။ ထကသ႕ “တရားမ၀င” ထမးျမားမႈသည တခါတရတြင ကေလးမားထြနးကားၿပး၊ အမးသမးမားမ ၎တ႕ကယတင ႀကးျပငးေအာင ျပစပးေထာငေပးရနသာ ကနရစခၾကသည။ ရမးျပညနယေတာငပငးရ ရပရြာလထေခါငးေဆာငးတစဥး၏ ေျပာၾကားခကအရ ရပရြာအတြငးမ အမးသမးအခ႕သည တရတႏငငသ႕ အလပသြားေရာက လပကငရန သြားေရာကရာတြင၊ တရတအမးသား မားႏငအတငးအဓၶမ အမေထာငျပ ခရသညအျဖစမား ၾကေတြ႕ရ ေၾကာငးလညး သရသည။

အမးသမးမားအား တရားဥပေဒအရ အကာ အကြယေပးမႈတြင ေပၚေပါကလာသည အဓက အေႀကာငး အရငးမာ ညဥးပနးႏပစကခရသည၊ ထခကလြယေသာ အမးသမးမားသည လအပသည အကအညႏင တရားမ တမႈ လကလမးမေရးအတြက အခကအခမား ၾကေတြ႕ေနရျခငးျဖစသည။ ျပစမႈကးလြနသအား တရားဥပေဒအရ

၂၇ ရခငျပညနယတြငထျပနာမားက သတငးပ႔တငၾကား တငျပမႈ မရပါ။ ၂၈ UNDP တရားမတမႈ လကလမးမေရး ႏင သမားရးကမဟတေသာ တရားမတေရးစနစမား သေတသန ေလလာမႈ- ကခငျပညနယ၂၉ UNDP တရားမတမႈ လကလမးမေရး ႏင သမားရးကမဟတေသာ တရားမတေရးစနစမား သေတသန ေလလာမႈ- ရမးျပညနယ

မတစြာ အျပစေပးအေရးယမႈမာလညး ရားပါးေၾကာငး ေတြ႕ရသည။ လငပငးဆငရာေစာကားမႈအား ျပစမႈတစခ အေနျဖင လကချခငးႏင တရားစြဆျခငးသည ရားပါးသည။လမႈေရးႏင ယဥေကးမႈထးတမး အယအဆမား၊ အထး သျဖင အမးသားႀကးစးသည ယၾကညခကမားေၾကာင အမးသမးမား၏ အခြငအေရး၊ အဆငတနဖးမားသည စနေခၚမႈမားႏင ရငဆငေနရၿပး၊ ညငးပနးႏပစကမႈမားအား ထရလြယေနဆျဖစသည။

မးယစေဆး၀ါး ကခငျပညနယႏင ရမးျပညနယရ ေျဖဆသမား သည အပစလကေဆြးေႏြးမႈမားတြင မးယစေဆး၀ါးမားႏင မးယစေဆးဝါးႏငဆကစပသည ကစၥရပမားသည ၎တ႔ ၏ အသငးအ၀ငးတြင ေယဘယအားျဖင ဥးစားေပး ျပနာ ျဖစသညဟ ယဆၾကသည။

ေျဖဆသမားက ၎တ႔ေဒသမားတြင မးယစေဆး ၀ါးမားႏင မးယစေဆးစြမႈကစၥရပမား ျမငတကလာၿပး၊ လျခမႈမရေတာသညက ေျပာၾကသည။ မးယစေဆးစြမႈမားေၾကာင မသားစမား အေပၚ တြင လမႈေရးႏငစးပြားေရးအရ သကေရာကမႈမားရေၾကာငး သတထားမသညဟဆသည။မသားစထတြင မးယစေဆးသးစြမႈရပါက ကေလးမားအေပၚတြင အထးသျဖင အကးဆကမား သကေရာကမႈ ရေနသည။ ကခငျပညနယႏင ရမးျပညနယရ ေျဖၾကားသမားသည ထေရာကမႈမရသည အကငပကျခစားသည ရလပငနးစဥ၊ အစးရအရာရမားကယတင ပါ၀ငပတသကမႈမားေၾကာင ၎တ႕ ရပရြာအသငးအ၀ငးတြင မးယစေဆးမား ပႏ႕ေနမႈ ရေနရျခငးျဖစသညဟ ထငျမငယဆၾကသည။ ကခငျပညနယ၊ မးညငးၿမ႕နယရ ေျဖဆသမားသည အပစ လက ေဆြးေႏြးစဥ အနးအနားမာရသည ဖားကန႕ျမ႕တြင ေကာကစမးတးေဖာေနမႈမားႏင ၎တ႕အသငးအ၀ငးတြင မးယစေဆးသးစြမႈ မားျပားလာျခငးတ႕ ဆကစပမႈရပက ေဆြးေႏြးခသည။ ရမးျပညနယမ ေျဖဆသအခ႕ကမ ၎ တ႕ ေဒသ အသငးအ၀ငးအတြငးသ႕ မးယစေဆး၀ါးမားအား ေရာကရလာရသည အေၾကာငးအရငးသည ေစးကြကစးပြားေရး အေျခအေနအရဟ ေျပာပါသည။

ကခငျပညနယႏင ရမးျပညနယတ႕တြင မးယစ ေဆး၀ါးသးစြသည အေလအထပ႕ႏ႕လာျခငးသည အသငး အ၀ငးမားၾကားတြင အဓကစးရမပပနစရာ ျဖစေနသည။ မးယစေဆး၀ါးမား ပ႕ႏ႕ေနမႈသည မသားစမား အေပၚ လမႈဘ၀၊ စးပြားေရးအျပင အျခားဆးရြာသည သကေရာက မႈမားျဖစေစသည။ အစးရအရာရမားသညလညး မးယစ

ကလသမဂၢဖြ႔ျဖးမႈအစအစဥတရားမတမႈ လကလမးမေရးႏင သမားရးကမဟတေသာ တရားမတေရးစနစမားသေတသနေလလာမႈ အႏစခပအစရငခစာ

ေဆးသးစြသည အေလအထ ပ႕ႏမႈလာမႈမားတြင အတငးအတာတစခအထ ပါ၀ငပတသကေေနေၾကာငး စြပစြေျပာ ဆမႈမားရေနသည။

သးျခားအပစမားအေပၚတြင သကေရာကမႈရေနသည အေၾကာငးအရငးမား

အပစလကႏင အေသးစတ ေဆြးေႏြးရာတြင ျပညနယအလက ပ၍အျဖစမားေသာ ကစၥရပမားအား ေဖာ ထတခသည။ ရခငျပညနယတြင ၂၀၁၂-၂၀၁၃ ခႏစတြင ျဖစပြားခသည အၾကမးဖကမႈမား၏ သကေရာကမႈမား၊ ရခငျပညနယ ေျမာကပငးတြင ခမတထားသည ေဒသႏရအမနမားပါ၀ငသည။၃၀ ကခငျပညနယတြင (အျခားေနရာ မားအပါအ၀င)၊ ေယဘယစးရမပပနမႈျဖစသည သာတညမေရးႏငဥပေဒေရ႕ေမာကတြင ခြျခားမႈမရေစေရးတ႕သည လကနကကင ပဋပကၡျဖစေနရျခငးမတဆင အျပငးထနဆး ေဖာျပလကရသည။ ကခငျပညနယတြင ျပညသမားသည တပမေတာႏင ကခငလြတေျမာကေရးတပမေတာ (KIA) ႀကားတြင လကနကကငပဋပကၡျဖစပြားမႈမားႏင သဘာ၀ အရငးအျမစမားအား တးေဖာမႈတ႕ႏငပတသက၍ ပပနေနႀကသည။၃၁ ရမးျပညနယတြင ျပညသမားသည ျပညသ႕၀နေဆာငမႈမားရရရန ျပနာမားႀကေတြ႕ရျခငး (ေရႏငလပစစမး) ႏင ၎တ႕၏ကနးမာေရးအေပၚတြင ဆးရြားသညသကေရာကမႈမား ၾကေတြ႕ေနရျခငးသညလညး အကင ပကျခစားျခငးႏင စညးၾကပမႈမရျခငးေၾကာငျဖစ ေၾကာငး ဆပါသည။၃၂

ထခကလြယသည အပစ၀ငမားသည တရားမတျခငးႏင ဆကစပသည ၎တ႔၏ စးရမမႈမားက ထတေဖာေျပာလျခငးမရၾကပါ။ ၎တ႕၏ စးရမမႈမားသညလညး ရဖနရခါ အသအမတျပျခငး မခရပါ။ အထကမာေဖာျပထားခသညအတငး အထးသျဖင အမးသမးမားအေပၚအမတြငးအၾကမးဖကမႈ ကစၥမားတြင ပ၍ထငရားသည။

အခ႕မတခကျပၾကသညမာ ရရငးစြ ယဥေကးမႈဆငရာ လကၡဏာမားသည ျပညသမားအား ခြျခားဆကဆေနရသည အေၾကာငးရငးမားျဖစသညဟ တရား၀ငလကခထားပရသည။ ထကသ႕ခြျခားဆကဆမႈမားက အထးသျဖငရခငျပညနယရ မြတစလငေလာကထားသမားႏင ရမးျပည နယႏင ကခငျပညနယမ လမး (သ႕) ဘာသာေရးအရ လနညးစမားသည အရပဖက စာရြကစာတမး အေထာက

၃၀ UNDP တရားမတမႈ လကလမးမေရး ႏင သမားရးကမဟတေသာ တရားမတေရးစနစမား သေတသန ေလလာမႈ-ရခငျပညနယ၃၁ UNDP တရားမတမႈ လကလမးမေရး ႏင သမားရးကမဟတေသာ တရားမတေရးစနစမား သေတသန ေလလာမႈ- ကခငျပညနယ ၃၂ UNDP တရားမတမႈ လကလမးမေရး ႏင သမားရးကမဟတေသာ တရားမတေရးစနစမား သေတသန ေလလာမႈ- ရမးျပညနယ။

အထားမားရယရာတြင ရငဆငၾကေတြ႕ေနရသည။ ရခင ျပညနယေျမာကပငးရ မြတစလင ေျဖဆသမားသည ၎ တ႕၏ လြတလပစြာသြားလာခြင၊ အမေထာငစ စာရငးမတပတငခြင၊ ထမးျမားခြငႏင အေဆာကအဥးေဆာကလပပငခြငမားအေပၚ ေဒသႏရအမန႔မားက သကေရာကမႈရသညဟ ဆပါသည။ ေဒသအတြငး ေရြ႕ေျပာငးေနထငရသည ေျဖဆသမားကလညး ခြျခားဆကဆခမႈ အမးမးၾကေတြ႕ ရသညဟ ဆပါသည။ ထကသ႕ လမး၊ ဘာသာ၊ လင ႏင/သ႕မဟတ ထခကလြယႏငေခတ႔အေပၚ အေျခခသည ခြျခားဆကဆမႈမးက ၾကေတြ႕ရသညဟ တငတနးတငျပလာျခငးသည အစးရအပါအဝင အျခားသမားက ၎တ႔အေပၚ တနးတအသအမတျပခရမႈ၊ သာတညမသည ဆကဆခရမႈမးက လလားေၾကာငး ျပညသတ႕၏ ေတာငတခကမားက ညႊနျပေနသည။

အမားစသည တရားမတမႈအား ရာေဖြျခငးမာ ၎တ႕ရငဆငၾကေတြ႔ရသည တာ၀နရပဂၢလမားက ျပည သမားအေပၚ တာ၀နခမႈမရျခငးမ ျဖစေပၚလာသည ဆးကးသကေရာကမႈမားေၾကာင ျဖစသည။ ၂၀၁၂ ေျမယာ ဥပေဒႏငစပလဥးသည အျငငးပြားမႈမား၊ အရပဖကစာရြကစာတမးမား ရယရနခကချခငး၊ လာဘေပးလာဘယမႈ၊ အ ကငပကျခစားမႈႏင အျခား အာဏာအလြအသးစားျပမႈ မား၊ ပဋပကၡမားေၾကာင ႏငငေရးစးပြားေရး ရကခတမႈမား၊ အရငးအျမစမား တးေဖာထတယျခငး၊ ပဋပကၡမား၏ ေရႊ႕ေျပာငးေနထငရသမားအေပၚ သကေရာကမႈမား၊ ျပညသ႕၀နေဆာငမႈမားအား မတစြာရရေရး စသညကစၥမားသည ျပညသမားအား တရားမတမႈရာေဖြရသညတင တြနးအား ေပးေနေသာ ႀကးမားသည တာ၀နယမႈ လငဟငးေနျခငး အား ညႊနျပသည။

တရားမတမႈဆငရာ ဥးစားေပးျပနာမား ေျဖဆသ၂၆၂ ဥးသည ၿပးခသည ၁၂ လ အတြငးအျငငးပြားမႈမားျဖင ရငဆငႀကေတြ႕ခရၿပး၊ ၎တ႕ ၾက ေတြ႕ခရသညမားမ မညသညကစၥသည အေရးႀကးဆး ျဖစသညဟ ေဖာျပခသည။ အႀကးမားဆး စးရမပပနမားကျဖစေစသည အျငငးပြားမႈမား အားေျဖရငးသည လမးေၾကာငးမားက ေျခရာခရာတြင ဤအခကအလကက အသးျပ ခသည (ဇယား ၂.၅)။ ျဖစပြားမႈ အမားဆးဟ တငၾကားသည အျငငးပြားမႈ အမးအစားသးမးမာ အအားသငဖြယရာမရဘ အေရးအႀကးဆးမားလညး ျဖစေနေၾကာငး မတ ယရသည (ဇယား ၂.၃)။

ကခင၊ ရခငႏငရမးျပညနယမားရ တရားမတမႈ လကလမးမေရးႏင

သမားရးကမဟတေသာ တရားမတေရးစနစမား

ပ.၂.၃ တရားမတမႈဆငရာ ဥးစားေပးျပနာမား

ယခအစရငခစာပါ ေနာကပငးအေၾကာငးအရာမားသည ဥးစားေပးျပနာမား အျငငးပြားမႈ ၂၆၂ ခႏင ဆကစပသည။

ကလသမဂၢဖြ႔ျဖးမႈအစအစဥတရားမတမႈ လကလမးမေရးႏင သမားရးကမဟတေသာ တရားမတေရးစနစမားသေတသနေလလာမႈ အႏစခပအစရငခစာ

(၂) တရားမတမႈဆငရာ လမးေၾကာငးမား

အျငငးပြားမႈျပနာမားမာ ပါ၀ငသမားသည မညကသ႕ေျဖရငး သနညး။ မညသညအတြကေၾကာင ယခကသ႕ ေျဖရငးခသနညး။ မညသ မား ပါဝငပတသကခသနညး။ အျငငးပြားမႈသည ေျပလညသြားခပါသ လား။ ေကနပမႈရခပါသလား။

ဓာတပ- သာယာကနးရြာရ စကခပသငေနသည ေဒသခ အမးသမးမား၊ စစေတြၿမ႕နယ၊ ရခငျပညနယ

ကခင၊ ရခငႏငရမးျပညနယမားရ တရားမတမႈ လကလမးမေရးႏင

သမားရးကမဟတေသာ တရားမတေရးစနစမား

ဤအပငးတြင အျငငးပြားမႈ ေျဖရငးသမားမ တရားမတမႈ ရရရန မညသညနညးလမးမား အသးျပၾကသညက ေလလာသးသပသည။ ကနဥးအေနျဖင အမားစပ၍ႏစသကေသာ တကရကညႏႈငးမႈ၊ ထ႔ေနာက (သမားရးကမဟတေသာ၊ တရားစရငေရး⁄အပခပေရးဆနေသာ (သ႕) သမားရးကျဖစေသာ တရားမတမႈစနစမားရ) တတယပဂၢလ၊ အဖြ႕အစညးမား၏ ပါ၀ငပတသကမႈ၊ ထျပနာေျဖရငးမႈလမးေၾကာငး (၂) ခ၏ ေအာငျမငမႈ သာဓကမားပါ၀ငသည။ အဆးတြင ျပစမႈဆငရာ တရားမတေရးစနစမတဆင ေဆာငရြကေသာ သမားရးကလမးေၾကာငးမာ အသးျပမႈအလြနနညးေၾကာငး သးသပပါသည။

တကရကညႏႈငးျခငး အျငငးပြားမႈကစၥ မား၏ ၃ ပ ၂ ပတြင (၂၆၂ မႈအနက ၁၇၄ မႈ) တြင အျငငးပြားမႈ ရငဆငေနရသသည ေျပလညမႈရရန တဖကလႏင တကရကညႏႈငးေဆြးေႏြးမႈ ျပလပသည။ အျငငးပြားမႈ ကစၥမား၏ ၃ ပ ၁ ပ (၅၉ မႈ) မာ တကရကညႏႈငးျခငးျဖင ေျပလညသြားၾကသည။

ရခငျပညနယတြင အျငငးပြားမႈ ၃ ပ ၂ ပ (၁၀၂ မႈ အနက ၆၇ မႈ) သည တကရကညႏႈငးျခငးျဖင ကနဥးေျဖရငးခႀကၿပး၊ ၎တ႕၏ အျငငးပြားမႈ ၃ ပ ၁ ပ ေကာ (၆၇ မႈ အနက၂၆ မႈ) မာ ေျပလညသြားၾကသည။ တကရက ညႇႏႈငးမႈျဖင ေအာငျမငသည အတငးအတာမာ ကခင ႏင ရမးျပညနယတ႕တြင နညးပါးသည။ ကခငျပည နယတြင ၃ ပ ၄ ပေကာ (၇၆ မႈ အနက ၅၉ မႈ) ႏင ရမးျပညနယတြင ထက၀ကေကာ (၈၄ မႈႈ အနက ၄၈ မႈႈ) သည ကနဥး တကရကညႏႈငးျခငးျဖင ေျဖရငးၿပး၊ အျငငးပြားမႈ အားလး ၏ ၃ ပ ၁ ပေအာကသာ (ကခငျပညနယတြင ၅၉ မႈ အနက ၁၈ မႈ - ရမးျပညနယတြင ၄၈ မႈ အနက ၁၅ မႈ) ေျဖရငးႏငခသည။

တကရကညႏႈငးမႈတြင ပါ၀ငသမားမာ အျငငးပြားမႈနင တကရက သကဆငသမားသာ မဟတပါ။ မသားစႏင အသငးအ၀ငးမား၏ ဆကႏြယေနသည သေဘာသဘာ၀အရ (ဇယား ၂.၄) အျငငးပြားမႈတြင မသားစ၀ငမားႏင အသငးအ၀ငးမ ပါ၀ငပတသကတတသည။ အစဥအလာအရ ဖခငျဖစသ (သ႕) အမေထာင ဥးစးျဖစသက ၎၏ မသားစ၀ငကယစား ေျပာၾကားသည။ ျပညသမားသည အျငငးပြားမႈကစၥမားေျဖရငးရန အသငးအ၀ငး အသးသးမ ေခါငးေဆာငမား (သ႕) ၾကညည ေလးစား ရသမား (သ႕) ၾသဇာရသမား၏ အကအညကလညး ရယၾကသည (အပငး ၃ တြင ရႈ)။

ပ.၂.၄ ယႀကညမႈ အတငးအတာ

ကလသမဂၢဖြ႔ျဖးမႈအစအစဥတရားမတမႈ လကလမးမေရးႏင သမားရးကမဟတေသာ တရားမတေရးစနစမားသေတသနေလလာမႈ အႏစခပအစရငခစာ

အဓက ေလလာေတြ႕ရခကတစခမာ အျငငးပြားမႈအမားစသည အျခားယၾကညရသမား အပါအဝင ေဒသရပရြာအတြငး တကရကညႏႈငးနညးႏင ကနဥး ေျဖရငး သည။ သ႔ေသာ ယခနညးလမးသည ရဖနရခါ ေအာငျမငမႈ မရေပ။

တတယပဂၢလ၊ အဖြ႕အစညး၏ အကအည ေျဖဆသ ၂၀၃ ဥးသည ပထမအဆငအေနျဖင တကရကညႏႈငးမႈမျပလပျခငး (သ႕) ၎တ႕၏ ညႏႈငး ေဆြးေႏြးမႈသည ေအာငျမငမႈမရျခငးက ေတြ႕ရသည။ အမားစသည (၂၀၃ မႈအနက ၁၀၇ မႈ - ၅၂.၇%) တတယပဂၢလ၊ အဖြ႔အစညး၏ အကအည ရယၾကသည။ အျငငးပြားမႈ ၃ ပ ၁ ပ (၃၆ မႈ) သည ေျပလညမႈရရခသည။

မညသ႔ပငဆေစကာမ တတယပဂၢ လ၊ အဖြ႕အစညးထ အကအညရယသ အခးအစားမားႏင လပေဆာငမႈမ ရလဒမားသည ျပညနယမားအလက ကြာျခားေနသည။ ရမးျပညနယတြင ယခကသ႔ေျဖရငးျခငးသည ပမထေရာကမႈရသည။ ရမးျပညနယတြင ေျဖၾကားသမား၏ ၃ ပ ၂ ပနးပါး (၆၉ မႈ အနက ၄၃ မႈ - ၆၂.၃%) သည တတယ ပဂၢလ၊ အဖြ႔အစညး၏ အကအညရယသည။ ရခငျပညနယတြင ထက၀ကေအာက နညးပါးေနၿပး (၇၆ မႈအနက ၃၇ - ၄၈.၇%)၊ ကခငျပညနယတြင (၅၈ မႈအနက ၂၇ မႈ - ၄၆.၆%) လညး အလားတပငျဖစသည။ ရမးျပညနယတြင ပထမအသတ တတယပဂၢလ၊ အဖြ႔အစညးမား ပါ၀ငသည အျငငးပြားမႈမား အမားဆးေျပလညမႈ ရရေၾကာငးေတြ႕ရၿပး (၄၃ မႈအနက ၁၈ မႈ - ၄၁.၉ %)။ ကခငျပညနယတြင အျငငးပြားမႈ ၃၃.၃% ႏင ရခငျပညနယတြင အျငငးပြားမႈ ၂၄.၃% သည ပထမအသတ တတယပဂၢလ၊ အဖြ႕အစညးမားမ ပါ၀ငေျဖရငးထားေၾကာငးလညးေတြ႕ရသည။

ပထမအသတ တတယ ပဂၢလ၊ အဖြ႕အစညး အကအညျဖင ေျပလညမႈမရရေသာ ေျဖႀကားသ အနညးစသညသာ ဒတယ (သ႕) တတယအသတ တတယ ပဂၢလ၊ အဖြ႔အစညးမားထမ အကအညရယၿပး၊ အမႈျပနာ အျငငးပြားမႈ ၄၀ ခ က ေျဖရငးရန ႀကးစားခၾကသည။ ထမတဆင ေနာကထပ အျငငးပြားမႈ ၁၀ ခက လညး ေျပလညေစခသည။ ေနာကဆးအေနျဖင ၁၀၇ မႈအနက ၄၆ မႈ သည တတယပဂၢလ၊ အဖြ႔အစညး၏

အကအညျဖင ေျပလညမႈရခသည။ အလးစအားျဖင တရားမတမႈဆငရာ ဥးစားေပးျပနာမားႏင စပလဥးသည အျငငးပြားမႈ ၂၆၂ မႈအနက ၁၀၅ မႈအား ေျဖရငးႏငခသည။ ၅၉ မႈ (၂၂.၅%) အား တကရကညႏႈငးမႈျဖင ေျဖရငး ႏငခၿပး၊ အျခား ၄၆ မႈ (၁၇.၆%) သည တတယ ပဂၢလ၊ အဖြ႔အစညး၏ အကအညျဖင ေျဖရငးႏငခသည။ သသားထငရားစြာပင အျငငးပြားမႈ ၁၅၇ မႈ (၆၀.၀%) သည ေျဖရငးႏငျခငး မရခေပ။ ဇယား ၂.၅ တြင တရားမတမႈဆငရာ အဓက ဥးစားေပးျပနာ ၂၆၂ မႈအား ေျဖရငးသည လမးေၾကာငးမားက ၿခငေဖာျပထားသည။

တတယ ပဂၢလ၊ အဖြ႔အစညး၏ အကအညရယသမားသည ဥးစြာ ၿမ႕နယအဆင (သ႕) ေအာကရ သမားထမရယသည - ၎တ႕သည ျပစမႈဆငရာ တရားမတေရးစနစတြင အဓကေနရာမာ ပါ၀ငသမား မဟတေပ (အပငး ၃ ႏင ေနာကဆကတြ ေဖာျပခက ၃)။ သသာထငရားစြာပင ေျဖဆသအမားစသည တစႏစတာ ကာလအတြငး ၿမ႕နယ အေထြေထြအပခပေရးဥးစးဌာန (၉၂.၄%)၊ ၿမ႕နယရတပဖြ႕ (၉၂.၂%) (သ႕) ၿမ႕နယ တရားရး (၉၆.၂%) သ႕ သြားေရာကချခငး မရေပ။ ထ႔ေၾကာင ျပစမႈဆငရာ တရားမတေရးစနစတြင ပါ၀ငေနသမားျဖစသည - ရ၊ ေရ႕ေနႏင တရားရးမားအေနျဖင ယငးအျငငးပြားမႈမားက ေျဖရငးေပးျခငး မရသေလာကျဖစသည။ ၎တ႔သည ပထမအသတ တတယ ပဂၢလ၊ အဖြ႔အစညးမား အေနျဖင ေျဖရငးႏငခသည အျငငးပြားမႈ ၁၀၇ မႈ အနက ၈ မႈ၊ ဒတယအသတ တတယ ပဂၢလ၊ အဖြ႔အစညးမား အေနျဖင ေျဖရငးႏငခသည အျငငးပြားမႈ ၃၀ အနက ၂ မႈ၊ တတယအသတ တတယ ပဂၢလ၊ အဖြ႔အစညးမား အေနျဖင ေျဖရငးႏငခသည ၁၀ မႈ အနက ၂ မႈ တြငသာ ပါ၀ငၾကေၾကာငး ေတြ႕ရသည။

ကခင၊ ရခငႏငရမးျပညနယမားရ တရားမတမႈ လကလမးမေရးႏင

သမားရးကမဟတေသာ တရားမတေရးစနစမား

ဇယား

၂.၅

- ဥး

စားေ

ပးျပ

နာ

မား

အား

ေျဖရ

ငးရာ

တြင

ညႏႈင

းေျဖ

ရငးျခ

ငးႏင

တတ

ယ ပ

ဂၢလ

၊ အဖြ႔အ

စညး၏

အက

အည

ရယျခ

ငး

--------------

ကလသမဂၢဖြ႔ျဖးမႈအစအစဥတရားမတမႈ လကလမးမေရးႏင သမားရးကမဟတေသာ တရားမတေရးစနစမားသေတသနေလလာမႈ အႏစခပအစရငခစာ

ျခငရမညဆလင ကနဥးကပငလညးေကာငး၊တကရကညႏႈငးမႈမား ေအာငျမငျခငးမရသည အခါတြင လညးေကာငး လအမားစသည ေဒသႏရတာဝနရပဂၢလမားထက ေဒသခရပရြာ၊ အစးရမဟတသည တတယ ပဂၢလ၊ အဖြ႔အစညးမားထ ခဥးကပအကအည ေတာငးခၾကၿပး၊ ရရလာေသာ ရလဒမားသညလညး ယဥေကးမႈႏင လမႈေရးအရ လႊမးမးထားျခငးခရသည။ အျငငးပြားမႈ မား၏ ၆၀% သည ေျဖရငးႏငျခငးမရေသးေပ။

ဇယား ၂.၆ သည တတယပဂၢလ၊ အဖြ႔အစညး၏အကအည ရယသမားအတြက အသးျပႏငသည လမးေၾကာငးမားက ျပသထားသည။ သမားရးက မဟတေသာ၊

တရားစရင ေရး⁄စမအပခပေရးဆနေသာ ႏင သမားရးကျဖစေသာ (ျပစမႈဆငရာ တရားမတေရးစနစ) စသညမားျဖစသည။ အထကမာ ေဖာျပထားသညအတငး ေျဖဆသအမားစသည သမားရးကမဟတေသာ တတယပဂၢလ၊အဖြ႔အစညးမား၏ အကအညရယျခငးက ပမႏစသကေၾကာငးေတြ႔ရသည။

ျပစမႈဆငရာ တရားမတေရးစနစ ယခ အေျခအေနတြင အေရးႀကးသည အခကသညျပညနယ ၃ ခတြငရသည ေျဖဆသအမားစသည တရားမတမႈႏငပတသကၿပး တညသည အယအဆမားရသည။

ပ.၂.၆ အျငငးပြားမႈမားအား တတယ ပဂၢလ၊ အဖြ႕အစညးမား၏ အကအညျဖင ေျဖရငးျခငး

ကခင၊ ရခငႏငရမးျပညနယမားရ တရားမတမႈ လကလမးမေရးႏင

သမားရးကမဟတေသာ တရားမတေရးစနစမား

ထ႔အျပင ျပညနယ ၃ ခမာရသည ေျဖဆသအမားစသည ဥးစားေပးေျဖရငးရမည အျငငးပြားမႈ ျပနာအခ႕တြငပါ၀ငေနသည။ အအားသငစြာပင ထအျငငးပြားဖြယရာ ကစၥရပမားအား ေျပလညေအာင ေဆာငရြကရာတြင ျပညနယ ၃ ခလးမ ေျဖဆသမားသည သမရးကနညးလမးမားထကစာလင ေဒသႏရႏင သမရးကမဟတသည နညးလမးမားက ပ၍ႏစသကၾကသညက ေတြ႔ရသည။

ယခအပငးသည အမားျပညသမား မညသညနညးလမးမားႏင တရားမတမႈရရရန ေဆာငရြကသနညးႏင အဘယေၾကာင ထနညးလမးမားက ေရြးခယသနညး တ႕အား ေလလာမႈျပလပထားသည။ ယခအပငးတြင ၎တ႔၏ အျငငးပြားမႈျပနာမားက ကငတြယရာ သ႔မဟတေျဖရငးမႈႏငပတသက၍ နညးလမးရာေဖြျခငး သ႔မဟတမရာေဖြျခငး၊ ဆးျဖတေရြးခယမႈ ႏင အမအကငမားအေပၚ လႊမးမးသကေရာကသည အေၾကာငးအရာမားက ေဆြးေႏြးထားသည။ အဆပါ ကစၥရပမားတြင လတစေယာက၏ ကယပငလကၡဏာမား၊ အေျခအေန ႏင အယအဆမား၊ ျပနာမား၏ သေဘာတရားႏင ဓေလထးတမးႏင လမႈေရးသကေရာကမႈမား အစရသညတ႔ ပါ၀ငေနသည။

ေရးဥးစြာႏင သသာသညအခကသည အပစအခ႕သည တရားမတမႈရေရးႏငပတသကၿပး ပပနမႈမား ရေနၿပး အျခားသမားမ အသအမတမျပမညအား ပပနျခငး (သ႕) လမႈအသငးအ၀ငး လႊမးမးမႈမားေၾကာင ျဖစသည။ ထကသ႔ အသအမတမျပျခငးသည ထခကလြယအားနညးသမား ႏင/သ႔မဟတ လနညးစမားအေပၚတြင သကေရာကမႈ မားစြာရေနသည။ ျမနမာႏငင၏ လ႕အသငးအ၀ငးတြင လတစေယာကအား မညကသ႔ ျပမႈဆကဆသနညးအား ေမးျမနးရာတြင အမားစသည ခမးသာၾကြယ၀မႈ (ျပညနယ ၃ ခလးတြင ေျဖဆသ - ၈၃.၇%) ႏင ပညာတတ

ေျမာကမႈ (၈၁.၉ %) ဟ ေျဖၾကားသည။ အမားစသညႏငငေရးအရ ပတသကမႈမား (၇၄.၂%) ႏင မသားစအခတအဆကမား (၇၀.၄%) မားေၾကာငဟလညး ယၾကညသည။ ကခငျပညနယမ အမားစသည အျခားျပညနယမားထက အထကပါ အေၾကာငးအရာမားအျပင ကား၊မေရးရာသညလညး အဓကဆးျဖတသည အခကျဖစသညဟ ေျဖၾကားသည။ ထသညမာ ကခငျပညနယမ ေျဖဆသမားသည အျခားသမားထက၊ ျမနမာႏငင၏ လ႕အသငးအ၀ငးတြင ခြျခားဆကဆခရမႈအား သရျခငး (သ႕) ၾကေတြ႕ရျခငးေၾကာင ျဖစႏငသည။

ျပညနယ ၃ ခမ ေျဖဆသအမားစသညလညး လမးစျဖစျခငး (၆၄.၀%)၊ ဘာသာေရး (၆၀.၄%) ႏင ကား၊မေရးရာ (၅၁.၆%) မားသည လတစဥး ေကာငးမြနစြာ ျပမဆကဆခရမႈက အဆးအျဖတေပးသညဟ ေျဖၾကားသည။ လမးႏင ကးကြယသညဘာသာတ႔က အဆးအျဖတေပးသညဟ သေဘာထားသညမာ ကခင သ႔မဟတ ရမးျပညနယထကစာလင ရခငျပညနယမ ေျဖဆသ အခးအစားျမငမားသည (ဇယား ၂.၇)။

ထကစၥသည ျပစမႈဆငရာ တရားမတေရးစနစအေပၚ သသာစြာ ေမးခြနးထတစရာမားျဖစလာသည။ - အဘယေၾကာင ေျဖဆသမားသည ထကသ႕နညးလမးမားျဖငသာအျငငးပြားမႈျပနာမားက ေျဖရငးလၾကသနညး၊ ေအာကေဖာျပပါအပငးတြင ထကစၥရပအား အကယတ၀ငေဖာျပထားသည။

အမားျပညသမား အဘယေၾကာင မညသညနညးလမး မားႏင တရားမတမႈ ရရရနေဆာငရြကသနညး။

ကလသမဂၢဖြ႔ျဖးမႈအစအစဥတရားမတမႈ လကလမးမေရးႏင သမားရးကမဟတေသာ တရားမတေရးစနစမားသေတသနေလလာမႈ အႏစခပအစရငခစာ

ပ.၂.၇ ။ ျမနမာ လ႕အသငးအ၀ငးတြင ျပမဆကဆခရမႈအေပၚ အဆးအျဖတေပးသည အေၾကာငးအခကမား

တရားမတမႈႏငပတသကၿပး အသအမတမျပခရသည အေၾကာငးအရငးႏင အနးဆးဆကႏႊယေနသည မာ ျပနာမား မတငၾကားျခငးျဖစသည။ ဤလကၡဏာ ကလညး အေလးေပး ဆနးစစေလလာထားသည။ အစးရ အရာရမား လာဘလာဘ အပေၾကးေတာငးခသည ဥပမာ သာဓကျဖစရပ ႏစခ (၁ ေျမယာမတပတငလျခငးႏင ၂ မတပတငအသစ လပလျခငး) က ေျဖဆသမား မညကသ႔ တန႔ျပနေဆာငရြကမညနညးဟ ေမးျမနးခရာ ရလဒမားသည အဆပါျဖစရပမားအား တငၾကားရန တြန႔ဆတေနသည (ဤသညမာ ထကသ႔ေသာအေျခအေန ၾကရႏငေခကေရာငရားျခငး/မလလားျခငးလညး ျဖစႏငသည) ကေဖာျပသည။

ကခငျပညနယမ ေျဖဆသအမားစသည ေဖာျပပါ ျဖစရပ ၂ ခ ကတငၾကားမညဟ၃၃ ေဖာျပျပး၊ ရမးျပညနယမ ေျဖဆသအမားစသည တငၾကားျခငးျပမည မဟတေၾကာငး ေျဖႀကားသည။၃၄

ျပညနယ ၃ ခစလးတြင အမးသမးေျဖဆသ မား၏ ထက၀ကသည ယချဖစရပအား တငၾကားမည မဟတေၾကာငး ေျဖၾကားသည (ျဖစရပ ၁ - ၅၂.၁%၊ ျဖစရပ ၂ - ၅၂.၃%)။

အထကေဖာျပပါ အေျခအေနမးတြင လနညးစႏငထခကလြယသမားသည အာဏာအလြ သးစားျပမႈမား အား မတငၾကားလသည သေဘာရသည။ ရခငျပညနယရမြတစလင ေျဖဆသ အမားစသည ဒတယအျဖစအပကႏင ပတသကျပး တငးၾကားမည မဟတေၾကာငးေျဖသည (မတပတင စာရြကစာတမးကစၥ)။၃၅ ရမးျပညနယရ ကးကန႕ ၊ တအာနး/ ပေလာငႏင တရတလမးေျဖဆသမားသည ပထမျဖစရပအား (ေျမယာမတပတငျခငး ကစၥ) တငၾကားမည မဟတေၾကာငးႏင သသားထငရားစြာပငကးကန႕၊ ေတာငအာရႏင တရတႏြယဖြား ေျဖဆသမားသည ဒတယျဖစရပအား တငၾကားမည မဟတေၾကာငးေျဖသည။၃၆

ဒတယအခကမ ျပသေနသညမာ အမားျပညသသည ညႏႈငးျခငး၊ ၾကား၀ငေျဖရငးျခငး (သ႔) အျခား နညးလမးျဖင အျငငးပြားမႈမားအား ေျပလညေအာငလပေဆာငျခငးျဖင အဓကေျဖရငးႀကသည။ အဆပါ လပရပသည တကရကညႏႈငးလျခငးႏင တတယပဂၢလ၊ အဖြ႕အစညးမ ၾကား၀ငေျဖရငးေပးျခငးအား လလားသညဟ ေဖာျပေနသည။ သမားရးက တရားမတေရးစနစသည အမားျပညသ၏ ယၾကညမႈမရရျခငးႏင တရားဥပေဒအသက၀ငမႈ အလားအလာ နညးပါးေနသညဟ ရႈျမငခရသည အခါမးတြင ယခကသ႕ တရားမတမႈ ရာေဖြသည

၃၃ UNDP တရားမတမႈ လကလမးမေရး ႏင သမားရးကမဟတေသာ တရားမတေရးစနစမား သေတသန ေလလာမႈ- ကခငျပညနယ၃၄ UNDP တရားမတမႈ လကလမးမေရး ႏင သမားရးကမဟတေသာ တရားမတေရးစနစမား သေတသန ေလလာမႈ- ရမးျပညနယ။၃၅ UNDP တရားမတမႈ လကလမးမေရး ႏင သမားရးကမဟတေသာ တရားမတေရးစနစမား သေတသန ေလလာမႈ- ရခငျပညနယ၃၆ UNDP တရားမတမႈ လကလမးမေရး ႏင သမားရးကမဟတေသာ တရားမတေရးစနစမား သေတသန ေလလာမႈ- ရမးျပညနယ

ကခင၊ ရခငႏငရမးျပညနယမားရ တရားမတမႈ လကလမးမေရးႏင

သမားရးကမဟတေသာ တရားမတေရးစနစမား

ပစမးသည အသး၀ငသညဟဆလင ျငငးခစရာျဖစေကာငးျဖစမည။ ရငၾကားေစေျပလညေရးက ေရး႐ႈသညေျဖရငးပ မားက အေသးဆးမအႀကးမားဆး တရားမတမႈဆငရာ အမႈျပနာမားတြင ေတြ႕ရသည။ လေသမႈ ၆ မႈတြင ၅ မႈ ႏင ပတသကျပး ေျဖဆသမားသည တကရကေဆြးေႏြးမႈ ျပလပရနညႏႈငးၿပး၊ ၃ မႈသည ေျပလညခသည။ မတသားစရာမာ ေျဖဆသမား၏ ေျပာၾကားခကအရ ရမားအားတငၾကားသည အမႈသညသာ ေျဖရငးႏငျခငးမရေသးေၾကာငး ေျဖသည။ တတယအေနျဖင အစးရအရာရမား သ႔မဟတ ျပညသ႔၀နေဆာငမႈတာ၀နယထားသမားႏငႏးေႏာဆကဆရာမ ေပၚေပါကလာသည တရားမတမႈဆငရာ ျပနာကစၥရပမား၏ အခးအစားအေတာမားမား ရသည။ ယခကသ႔ အျငငးပြားမႈမားတြင အျမမဟတသည တင ေယဘယအားျဖင ေအာကေဖာျပပါ အေျခအေနမား တြင ျဖစပြားသည။ ေမြးစာရငးႏင မတပတငအေထာကအထားရယမႈဆငရာ ျပနာမား၊ အဂတလကစားမႈ သ႔မဟတ အကငပကျခစားမႈ၊ အာဏာပငမားမဖမးဆးျခငး၊သစေတာႏင ပတသကသည အျငငးပြားမႈမား၊ အျခားတရား၀င စာရြကစာတမးမားရယရာတြင ျပနာၾကရျခငး၊ ေျမယာမတပတင ေျမယာမတပတငရာတြင ၾကရသည ျပနာမားႏင အျခားေျမယာကစၥႏင ပတသကသည အျငငးပြားမႈမားတ႕ျဖစသည။၃၇

ယခကသ႔ အျငငးပြာ မႈမားျဖစပါက အခ႕တငၾကားမႈမားသညသာ ေျဖရငးၿပးေျမာကခသည။ ဥပမာ -

• ေမြးစာရငးႏင မတပတင အေထာကအထား ရယမႈဆငရာျပနာမား - ၂၆ မႈတြင ၆ မႈသာ ေျဖရငးႏငျခငး။ • သစေတာႏင ပတသကသည အျငငးပြားမႈ - ၇ မႈတြင ၂ မႈသာ ေျဖရငးႏငျခငး။ • အျခားတရား၀င စာရြကစာတမးမား ရယျခငးႏငဆငသည ျပနာမား - ၈ မႈတြင ၁ မႈသာ ေျဖရငးႏငျခငး။ • ေျမယာမတပတငရာတြင ၾကရသည ျပနာမား- ၃ မႈလး ေျဖရငးႏငျခငး မရေသး။

အျခားတစဖကရ ပဂၢလက အမႈျပနာမားတြင မ ႏစဥးႏစဖကမ အျငငးပြားမႈမားစြာအား ေျပလညေအာင ေျဖရငးႏငခသည (ဥပမာ - ယာဥမေတာတဆမႈ - ၇ မႈ စလး ေျဖရငးခသည၊ ရနျဖစျခငး - ၁၂ မႈတြင ၉ မႈ ေျဖရငးခသည)။ အဓက ျခြငးခကအေနျဖင ပဂၢလကေျမယာ

ကစၥ အျငငးပြားမႈမားႏင ေၾကြးၿမျပနာမား မပါ၀ငေပ (၄၅ မႈတြင ၁၁ မႈသာ ေျဖရငးႏငခသည)။ ဥးစားေပး ျပနာဟ ေဖာျပသည “ပဂၢလက” အျငငးပြားမႈ ကစၥရပ အခ႕တြင၊ အထးသျဖင အမးသမးမားအား ဥပေဒအရ ကာကြယေစာငေရာကမႈ (လငပငးဆငရာ ေစာကားမႈႏင အမတြငး အၾကမးဖကမႈမား) ႏင ပတသကၿပး အမႈ (၆) မႈ ေျဖရငးၿပးေၾကာငး သရသည။ အထကမာ ေဖာျပထားသည အသအမတမျပျခငးႏင တငၾကားျခငးမျပျခငးတ႕သည ယခကစၥမားအေပၚတြင သကေရာကမႈရႏငသည။ စတတ အေနျဖင တစဥးတစေယာကစ သ႕မဟတ ရပရြာအသငးအ၀ငး၏ တရားမတမႈဆငရာ ဥးစားေပးျပနာမားအေပၚျပစမႈဆငရာ တရားမတေရးစနစ၏ အခနးက႑မာ အကန႔အသတရပရသည။ စနစ၏ လပငနးတစရပမာ ဆငးရသမားႏင ထခကလြယအားနညးသမား၏ ရပငခြငမားႏင အကးစးပြားမားက အကာအကြယေပးျခငးထက စာလငဥပေဒစးမးေရးႏင ျငမ၀ပပျပားေရးျဖစသည။ သကေသျပရမညတာဝနက စြဆခရသ၏ပခးေပၚ သကေရာကေစျခငးလညး အပါအ၀ငျဖစသည (ဥပမာ - ၁၉၄၅ ရ အကဥပေဒ၊၁၉၆၁ ျပစမႈကးလြနတတသမားက သြားလာခြငကန႔သတမႈႏငခဝနႏင ေျခခပဥပေဒ ႏင အျခား “အထးဥပေဒ”မားမတဆင)။ ၂၀၁၂ ေျမယာဥပေဒႏငပတသကသည ေျမယာအျငငးပြားမႈျပနာမားတြင ေယဘယအားျဖင တရားရး၏ အခနးက႑မရပ ၎ကစၥမားအား တရားစရငေရးသေဘာဆနစြာ အေထြေထြအပခပေရးဥးစးဌာနမ ကငတြယေျဖရငးသည။ အလားတပင အရပဖကစာရြကစာတမးမားရယရာတြင ၾကေတြ႔ရသည အခကအခမားအားလ၀ငမႈႀကးၾကပေရးဌာနမ ကငတြယၿပး တရားစရငေရးစနစမတဆင ေဆာငရြကျခငးမေတြ႕ရေပ။ အစးရအရာရမား အဂတလကစားမႈႏင အာဏာအလြသးစားသည ယဆၿပး တငၾကားမညဆလငလညး တရားရးမားသည ထကစၥရပမားအတြက ေျဖရငးသညေနရာ ျဖစမေနျပနေပ။

အဓက ေလလာမႈမားအရ မးယစေဆး၀ါးႏငပတသကသည ျပနာမားသည လ႕အသငးအ၀ငး၏ ဥးစားေပး ျပနာတစရပျဖစၿပး၊ ကခငျပညနယႏင ရမးျပညနယတြင ျပစမႈဆငရာတရားမတေရးစနစ၏ တ႔ျပနမႈမာ မးယစေဆးသးစြသမားအား ေထာငဒဏမား ခမတသည ဥပေဒစညးၾကပျခငးမးသာျဖစျပး ထျပနာအားကနးမာေရး ရႈေထာငမ ဥးစားေပး ကငတြယေျဖရငးေပးျခငးမး မရေသးေပ။ ၃၈

လငပငးဆငရာ ေစာကားမႈမားႏင အမတြငးအၾကမးဖကမႈမားတြင ကးလြနခရသ အမးသမးမား၏

၃၇ UNDP တရားမတမႈ လကလမးမေရး ႏင သမားရးကမဟတေသာ တရားမတေရးစနစမား သေတသန ေလလာမႈ ရမးျပညနယ၊ ကခငျပညနယႏင ရခငျပညနယ၃၈ UNDP တရားမတမႈ လကလမးမေရး ႏင သမားရးကမဟတေသာ တရားမတေရးစနစမား သေတသန ေလလာမႈ-- ရမးျပညနယ ႏင ကခငျပညနယ

ကလသမဂၢဖြ႔ျဖးမႈအစအစဥတရားမတမႈ လကလမးမေရးႏင သမားရးကမဟတေသာ တရားမတေရးစနစမားသေတသနေလလာမႈ အႏစခပအစရငခစာ

အခြငအေရးႏင လျခေရးတ႕ႏငစပလဥး၍ အထးပပနမႈမား ရေနသည။ မဒနးမႈသည ျပစမႈဆငရာတရားမတေရး စနစ ေအာကသ႔ ေရာကရသညအခါတြင ကးလြနခသမားအေပၚ တရားစြဆျခငးမတဆင ျပစဒဏမား ခမတသည။ ရမးျပည နယမ တရားသႀကးအခ႕သည အမတြငးအၾကမးဖကမႈ ေၾကာငျဖစရသည ကြာရငးမႈေတာငးခသည အမႈမားက တရားမမႈမားအျဖစ ကငတြယသညဟဆသည။ သ႔ေသာ အကာအကြယေပးသည တရားရးအမန႔သည ျမနမာႏငငတြင ကငသးသညပစ မရသေလာကလညး ျဖစေနသည။အမတြငး အၾကမးဖကမႈမားေႀကာင ျဖစေပၚလာရသည ခႏၶာကယနာကငေစမႈ တငၾကားခကမားသညလညးတရားရးမ ျပနလညရတသမး သြားၾကေၾကာငးလညး သရသည။၃၉

ေျမယာကစၥႏငပတသကသည တရားေရးလပငနးစဥမားသည ေယဘယအားျဖင အၾကာဆးျဖစသည။ ဆလသညမာ အျခားအျငငးပြားမႈမားႏင ႏႈငးယဥၾကညမညဆလင ေျမယာပငဆငမႈအား လျခစြာျပနလညရရမႈက ေသခာေစရန ေနာကထပ အကအညရယလသည ေျဖဆသမား ပ၍မားျပားသည။ ေနာကထပ အေလးထားအပသညမာ အမားျပညသမား၏ အျငငးပြားမႈမားသည ေျဖရငးၿပးသညတင ထေျဖရငးမႈမားအားလးမာ ေကနပမႈရေစသည ရလဒမား ေဆာငၾကဥးမေပးႏငပါ။ အခ႕သည အေလးေပးမႈမရျခငး သ႔မဟတ ထငထားသညအတငး ရလဒမားျဖစမလာျခငး သ႔မဟတ ဆးျဖတခကမား အေကာငအထညေဖာမႈ မရျခငးမားအေပၚတြင စတပကျခငး၊ လပေဆာငရမည တာဝနဝတရား ပကကြကမႈအေပၚ ေကနပမႈမရျခငးသ႔မဟတ အျငငးပြားမႈ ေျဖရငးရာတြင ကနကမညစရတမားႏင ပတသကၿပး ေကနပမႈမရျခငးတ႕ေၾကာင ျဖစရသညဟ ထတေဖာေျပာၾကားသည။၄၀

ေနာကဆးကစၥအေနျဖင စဥးစားရမညမာ အဘယေၾကာင အမားျပညသတ႔သည ၎တ႕၏ ျပနာမားအတြက အကအညမေတာငးခသနညး။ ထကသ႔ မညသတစဥးထမ အကအညမရယသည (သ႕) ဘာမမလပသညသမား (ဇယား ၂.၃ မာေဖာျပထားသည ဥးစားေပး တရားမတမႈ ကစၥရပမားႏငပတသကၿပး) ေပးသည အေၾကာငးအရငးအမားစမာ ေအာကေဖာျပပါမားျဖစသည -

• အကအညေတာငးချခငး သ႔မဟတ အေရးယ လပေဆာငျခငးသည အခနကနရာသာေရာကျခငး (ေျဖၾကားခက ၂၆ ခ)။

• အကအညေတာငးချခငး သ႔မဟတ အေရးယ လပေဆာငျခငးသည အျခားတစဘကႏင ဆကဆ

ေရးထခကႏငျခငး သ႔မဟတ အျခားတစဘကအေပၚတြင အရကရႏငေစျခငး (ေျဖၾကားခက ၂၅ ခ)။

• ျပနာအား အရမးအေရးမႀကးဟ ျမငျခငး (ေျဖၾကားခက ၂၃ ခ)။

• ေၾကာကရြ႕ျခငး၊ ေမာလငခကမျခငး၊ ရကေၾကာကျခငးႏင အကအည ေတာငးချခငးသည ေျဖဆသအား ျပနာတကႏငေစျခငး သ႔မဟတ ရပရြာအတြငး အၾကမးဖကမႈမား ျဖစပြားႏငျခငး (ေျဖၾကားခက ၂၂ ခ)။

• ေျဖဆသသည မညကသ႕ လပရမညအား မသရျခငး သ႔မဟတ မညသကညႏငမညအား မသ ျခငး (ေျဖၾကားခက ၁၇ ခ)။ • အကအညေတာငးချခငး သ႔မဟတ အေရးယလပေဆာငျခငးသည ကနကစရတမားစြာ ကနကႏငျခငး (ေျဖၾကားခက ၁၁ ခ)။

• အျခားတစဘကသည ေငြေၾကးပမေတာငတငးျခငး (ေျဖၾကားခက ၇ ခ)။

• အကအညသည အေ၀းတြငေရာကေနျခငး (ေျဖၾကားခက ၅ ခ)။

• အျခားတစဘကတြင ပဂၢလေရးအခတအဆက မားပရေနျခငး (ေျဖၾကားခက ၃ ခ)။

• အျခားတစဘကအား စာနာျခငး (ေျဖၾကားခက ၂ ခ)။

ျခငရမညဆလင ကယေရးကယတာ၊ လမႈေရး၊ ဓေလထးစႏင စနစအစရသည အေၾကာငးအရာမားသည လမား၏ ၾကေတြ႕ေနရသည ပပနမႈမားႏင အျငငးပြားမႈမားအား ေျဖရငးရန ဆးျဖတခကအေပၚတြင လႊမးမးမႈရေနသည။ ကယတင အစရငခထားမႈမားမ ေပၚေပါကလာသည အဓကအခကမားမာ -

၃၉ UNDP တရားမတမႈ လကလမးမေရး ႏင သမားရးကမဟတေသာ တရားမတေရးစနစမား သေတသန ေလလာမႈ- ရမးျပညနယ၄၀ UNDP တရားမတမႈ လကလမးမေရး ႏင သမားရးကမဟတေသာ တရားမတေရးစနစမား သေတသန ေလလာမႈရမးျပညနယ၊ ကခငျပညနယႏင ရခငျပညနယ

• သသားထငရားမႈအမားဆးမာ အမားစသည (အထးသျဖင ကခငျပညနယတြင) ၎တ႕၏ ျပနာမားအား အေလးမထားျခငးသည ျမနမာလ႕အသငးအ၀ငးတြင ခြျခားဆကဆမႈေႀကာငျဖစၿပး၊ ခမးသာသမား၊ ပညာတတသမားႏင အခတအဆကရသမားအား အေလးေပးသညဟယဆၿပး - အဆပါ အယအဆေၾကာင အျငငးပြားမႈမားအား တငၾကားမႈ နညးပါးျခငး (အထးသျဖင လနညးစမားႏင အမးသမးမား

ကခင၊ ရခငႏငရမးျပညနယမားရ တရားမတမႈ လကလမးမေရးႏင

သမားရးကမဟတေသာ တရားမတေရးစနစမား

ေပၚတြင အၾကမးဖကမႈမားအေပၚ ရးရာဓေလစတေန သေဘာထားမား)

• ျပညသမားသည အျငငးပြားမႈမားအား ေျဖရငးရာတြင ရငၾကားေစေရးက အဓကနညး လမးအျဖစ အလြန အေလးေပးသည။

• ျပညသမားသည တရားမတမႈႏင ပတသကသည ကစၥရပမားတြင အရာရမားႏင အမားျပညသ ၀နေဆာငမႈေပးေနသမား ပါ၀ငပတသကေနျခငးေၾကာင အျငငးပြားမႈမားအား ေျဖရငးႏငမႈနညးပါးမညဟ ယဆျခငး။

• ျပစမႈဆငရာ တရားမတေရး စနစသည လညး ျပညသမား၏နစနာမႈမားက ႀကးစားေျဖ ရငးရာတြင လပေဆာငမႈ အကန႔အသတရၿပး၊ ဥပေဒစးမးေရးႏင ျငမ၀ပပျပားေရးက ပ၍အေလးေပးပေပါကသည။

• အျငငးပြားမႈ ေျဖရငးမႈမားအားလးမာ မမလ လားသည ႏင/သ႔မဟတ ေကနပေစသည ရလဒမား ေဆာငၾကဥးမေပးႏငပါ။

• ၎တ႕၏ ဥးစားေပးျပနာမားအား ေျဖရငးရန အကအည မရယသညသမား၏ ထတေဖာ ေျပာၾကားခကအရ မလပေဆာငလျခငး၊ ေရာငရားလျခငး ႏင/သ႔မဟတ အကအညရယ ရနဗဟသတနညးပါးျခငး၊ အမားစသည ပဂၢလေရးဆကဆမႈႏင လမႈစညးလး ညညြတေရးအား မထခကေစလျခငး တ႕ေၾကာငျဖစသည။

ကလသမဂၢဖြ႔ျဖးမႈအစအစဥတရားမတမႈ လကလမးမေရးႏင သမားရးကမဟတေသာ တရားမတေရးစနစမားသေတသနေလလာမႈ အႏစခပအစရငခစာ

(၃) တရားစရငေရးဆငရာ ပဂၢလ၊ အဖြ႕အစညးမား “ျပညသေတြ တရားစရငေရးစနစက အလြယတက လကလမးမႏငဖ႔ ကြနေတာတ႔ တရားသႀကးေတြ အစြမးကန ႀကးစားအားထတေနပါတယ။ အပခပေရးန႔ အစးရေတြက အမခကငး လြတလပမႈရဖ႔လညး ႀကးစားေနပါတယ။ ျပညသေတြ တရားရးေတြက လာခငစတရေအာင၊ တရားရးေတြမာ တရားမႈ န႔ မတမႈေတြက ရယလစတရလာေအာင၊ တရားရးေတြအေပၚမာ ျပညသေတြ ယၾကညမႈရလာေအာင ကြနေတာတ႔ ႀကးစားေနပါတယ။”

ၿမ႔နယတရားသႀကး

ဓာတပ- တာခလတၿမ႕နယ၊ အေထြေထြအပခပေရးဥးစးဌာန၀ငးအတြငးရ ျပညသ႕၀နေဆာငမႈရး (one-stop-shop)၊ ရမးျပညနယအေရ႕ပငး

ကခင၊ ရခငႏငရမးျပညနယမားရ တရားမတမႈ လကလမးမေရးႏင

သမားရးကမဟတေသာ တရားမတေရးစနစမား

“ ဓေလထးတမးနညးေတြ ကြနေတာတ႔ အသးျပတယဆေပမ ႀကးတအမႈငယေအာင၊ ငယတအမႈ ပေပာကေအာငဆတ႔ တရားမတမႈအသက ေလးစားလကနာတယ။ ကြနေတာတ႔ ရညမနးခကက ႏစဥးႏစဖကေကနပေစမ သေဘာတညမႈဆးျဖတခက ရရဖ႔ပါ။ ေဒါသထြကတယဆရငေတာင ကြနေတာတ႔အားလး ဒတရပတရြာထမာ ႏစရညလမား ေနလာခႀကတာ၊ ကြနေတာတ႔ ကေလးေတြလညး အတတဆက ေနၾကရဥးမာေလ။ ကြနေတာတ႔ ဆးျဖတခကေတြက ရတဥပေဒေတြန႔ တငးတာရင ဒဆးျဖတခကေတြဟာ တရားလား၊ မတရားဘးလားေတာ ကြနေတာတ႔ မသဘး။ ႏစဖကစလးအတြက ေကနပမယ ဆးျဖတခကရဖ႔ ကြနေတာတ႔ ႀကးစားလပေဆာင တယ။”

ရဝမ ယဥေကးမႈ ႏင စာေပ႐းရာအဖြ႕တာဝနခ၊ ကခငျပညနယ

သမားရးကစနစတြငးရ ပဂၢလ၊ အဖြ႔အစညးမား သေသတနေလလာမႈ၏ ဒတယေမးခြနးမာ သမားရးက တရားမတေရးစနစအေပၚ ျပညသမား၏ ထငျမငခက၊ ယၾကညမႈႏင ကးစားမႈတ႔ျဖစသည။ သေတသနေလလာမႈတြင ပါဝငေျဖဆသမားစြာတ႕သည သမရးက တရားမတမႈစနစက အသးမျပရန ေရြးခယၾကသညက ေတြ႔ရရသည။ ဤအခနးတြင တရားသႀကးမား၊ ဥပေဒအရာရမားႏင ရအရာရမား ၄၁ အေပၚ ျပညသမား၏ သေဘာထားထငျမငခကမားက ေလလာဆနးစစထားသည။

ဤအေနအထားတြင “ စြမးေဆာငရည ျပညဝမႈ “

၄၁ ရပကြကႏငေကးရြာအပစ အပခပေရးမႈးမားသည ၂၀၁၂ ရပကြက သ႔မဟတ ေကးရြာအပစအပခပေရး ဥပေဒ ျပဌာနးခကအရ ျပနာ/အျငငးပြားမႈ ေျဖရငးရသည တရားဝငအခနးက႑မား ရႀကသည (အခနး III တြငရႈ)။

က ေခတႏငအည ဗဟသတ၊ အသပညာ၊ လေလာကေသာ သငတနးႏင လေလာကေသာ အရငးအျမစမားရမႈတ႔အျပင လထက ထပဂၢလမား လပေဆာငလမမညဟ ယႀကညသညအရာကလပေဆာငရန မနကနသညသေဘာထားရမရတ႔ႏင သတမတသည။ မနကနသည သေဘာထား သ႔မဟတ သေဘာတလကခထားသည စတနဖးမားဟ ဆရာတြင ရပရြာလထ၏ ဥးစားေပး အေလးထားခကမားႏင ကကညမႈ၊ ေလးစားစြာဆကဆမႈ၊ မတသညဆကဆမႈႏင ရလဒမား၊ ဝနေဆာငမႈမားအတြက လာဘလာဘေမာကးမႈမရျခငးတ႔ႏင ဆကစပေဖာျပထားသည (မတဆကနဒါနးတြငရႈ)။

ပ ၃.၁ ယႀကညမႈ

ကလသမဂၢဖြ႔ျဖးမႈအစအစဥတရားမတမႈ လကလမးမေရးႏင သမားရးကမဟတေသာ တရားမတေရးစနစမားသေတသနေလလာမႈ အႏစခပအစရငခစာ

တရားသႀကးမား တရားသႀကးမား၏ စြမးေဆာငရညျပညဝမႈ အေပၚ သေဘာထားအျမင ျမငမားသညကေတြ႔ရသည။ ျပညနယ (၃) ခ စလးမ ေျဖဆသအမားစက တရားသႀကးမားသည စြမးေဆာငရညျပညဝသညဟ ထငျမငႀကသည။ (၃) ပ (၂) ပေကာ ၆၉.၆% က တရားသႀကးမားသည အသပညာ ႀကြယဝႀကသညဟထငျမငျပး (၃) ပ (၂) ပ

နးပါး ၆၂.၄% က ၄ငးတ႔သည လေလာကစြာ သငႀကားေလကငျပးသားျဖစသညဟ ယႀကညသည။ ထကဝကေအာက၄၄.၅% က တရားသႀကးမားသည ၄ငးတ႔လပငနးတာဝနမား ထမးေဆာငရန လေလာကေသာ အရငးအျမစမားရသညဟ ထငျမငႀကသည ကမတသားဖြယေတြ႔ရရသည (ပ ၃.၂ ရႈ)။ သ႔ေသာ ေျဖဆသမားသည ေယဘယအားျဖင တရားသႀကးမားအေပၚ အေကာငးျမင သေဘာထားရပ မရပါ။ ထကဝကနးပါး ၄၈.၄% က တရားသႀကးမားသည ၄ငးတ႔အား ေလးစားသမႈ ဆကဆမညမဟတဟ ထငႀကျပး၊ ထကဝကေကာ ၅၁.၇% က တရားသႀကးမားသည ရပရြာလထ ဥးစားေပးအေလးထားမႈမားႏင လကေလာညေထြမရဟ ထငျမငႀကသည။ ထကဝကေကာ ၅၆.၇% က တရားသႀကးမားသည ၄ငးတ႔ေရ႕ေမာက ေရာကရလာသည အျငငးပြားမႈျပနာတခအတြက မတသညရလဒ မေဆာငကဥးေပးႏငဟ ထငျမငျပး (၃) ပ (၂) ပ နးပါး ၆၁.၂% က တရားသႀကးမားသည ျပနာအျငငးပြားမႈမား ကငတြယေျဖရငးရာတြင မတမႈမရဟ

ယႀကညႀကသည။ (၃) ပ (၂) ပ ေကာ ၇၀.၃% ေသာ ေျဖဆသမားက တရားသႀကးမားသည ၄ငးတ႔ ဝနေဆာငမႈမားအတြက လာဘလာဘ ေမာကးသညဟ ထငျမငၾကသည။

ဥပေဒအရာရမား ဥပေဒအရာရမားအေပၚ သေတသန ေမးခြနးေျဖဆသမား၏ သျမငနားလညမႈသည တရားသႀကးမားအေပၚ သတ႔၏ သေဘာထားအျမငႏင အလားတပငျဖစသည (ပ ၃.၃ ရႈ)။ ျပညနယ (၃) ခ စလးမ ေျဖဆသအမားစက ဥပေဒအရာရမားသည စြမးေဆာငရညျပညဝႀကသညဟ ထငျမငႀကသည။ ေခတႏငအည ဗဟသတအသပညာ ျပညဝသညဟ ေျဖဆသ ၆၉.၃% ကလညးေကာငး၊ လေလာကေသာသငတနးမား ရရႀကသညဟ ေျဖဆသ ၆၂.၈% ကလညးေကာငးဆသည။ ထကဝကေအာကျဖစသည ေျဖဆသ ၄၄.၉% က ဥပေဒအရာရမားသည ၄ငးတ႔၏ လပငနးတာဝနမား ထမးေဆာငရန လေလာကေသာ အရငးအျမစမားရသညဟ ယၾကညသည။

ေျဖဆသမားသည ေယဘယအားျဖင ဥပေဒအရာရမားအေပၚတြငလညး အေကာငးျမငသေဘာထား ရပမရပါ။ ထကဝကနးပါး ၄၇.၅% က ဥပေဒအရာရမားသည

ပ ၃.၂ တရားသႀကးမားအေပၚ သေဘာထားအျမင

ကခင၊ ရခငႏငရမးျပညနယမားရ တရားမတမႈ လကလမးမေရးႏင

သမားရးကမဟတေသာ တရားမတေရးစနစမား

ရမား ရမားအေပၚ သေတသန ေမးခြနးေျဖဆသမား၏ သျမငနားလညမႈသည တရားသႀကးမားႏင ဥပေဒအရာရမားအေပၚ သျမငနားလညမႈ သေဘာထားမားႏင အလားသ႑ာနတသည။၄၂ (ပ ၃.၄ ရႈ) ျပညနယ (၃) ခစလးမေျဖဆသအမားစဟာ ရမားသည စြမးေဆာငရည ျပညဝႀကသညဟ ထငျမငသည။ ေခတႏငအည ဗဟသတ အသပညာျပညဝသညဟ ေျဖဆသ ၃ ပ ၂ ပ ေကာ ၆၆.၃% ကလညးေကာငး၊ လေလာကေသာ သငတနးမားရၾက

ပ ၃.၃ ဥပေဒအရာရမားအေပၚ သေဘာထားအျမင

၄၂ မတသားသငသညအခကမာ ရခငျပညနယေျမာကပငးမ ေျဖဆသမားအတြက ရဆသညမာ ပမနျမ႔နယ ရတပဖြ႔မားထကစာလင နယျခားေစာငရက ရညညႊနးသည။

၄ငးတ႔အား ေလးစားသမႈ ဆကဆမညမဟတ ဟ ထငၾကျပး၊ ထကဝကေကာ ၅၁.၃% က ဥပေဒအရာရမားသည ရပရြာလထ ဥးစားေပး အေလးထားမႈမားႏင လကေလာညေထြမရဟ ထငျမငသည။ ထကဝကေကာ ၅၆.၄% က ဥပေဒအရာရမား၏ ၄ငးတ႔ေရေမာက ေရာကရလာသည အျငငးပြားမႈ ျပနာတခအတြက မတသညရလဒ မေဆာငကဥးေပးႏငဟ ထငျမငျပး၊ ထထကပသည ၅၉.၄% က ဥပေဒအရာရမားသည အျငငးပြားမႈျပနာမား ကငတြယေျဖရငးရာတြင မတမႈမရဟ ထငၾကသည။ ၃ ပ ၂ ပ ေကာ ၆၈.၅% ေသာ ေျဖဆသမားက ဥပေဒအရာရမားသည ၄ငးတ႔ ဝနေဆာငမႈမားအတြက လာဘလာဘ ေမာကးသညဟ ထငျမငၾကသည။

သညဟ ၃ ပ ၂ ပ နးပါးေသာ ၆၃.၇% ကလညးေကာငး ထငျမငၾကသည။ ထကဝကထက နညးပါးေသာေျဖဆသ ၄၅.၄% က ရမားသည ၄ငးတ႔၏လပငနးတာဝနမား ထမးေဆာငရန လေလာကေသာ အရငးအျမစမားရသညဟ ယၾကညသည။

ေျဖဆသမားသည ရမားအေပၚ အေကာငးျမင သေဘာထား ရပမရသညမာလညး ထငရားသည။ ထကဝကေကာ ေျဖဆသ ၅၁.၈% က ရမားသည ၄ငးအား ေလးစားစြာဆကဆမညမဟတဟ ထငႀကျပး၊ အလားတ ၅၁.၆% က ရမားသည ရပရြာလထ ဥးစားေပးအေလးထား မႈမားႏင လကေလာညေထြမရဟ ထငျမငႀကသည။ ထကဝကေကာ ၆၁% က ရမားသည ၄ငးတ႔ေရ႔ေမာကေရာက ရလာသည အျငငးပြားမႈျပနာတခအတြက မတသည ရလဒ မေဆာငကဥးေပးႏငဟ ထငျမငျပး၊ ၃ ပ ၂ ပ နးပါး ၆၄.၁% က ရမားသည အျငငးပြားမႈျပနာမား ကငတြယ ေျဖရငးရာတြင မတမႈမရဟ ထငႀကသည။ ေျဖဆသအမးအစားျမငမားသည ၇၁.၁%က ရမားသည ၄ငးတ႔ဝနေဆာငမႈမားအတြက လာဘလာဘေမာကးသည ဟထငၾကသည။ အမားလကခသည တနဖးမားႏငပတသကသည ရလဒမားက တရားသႀကးမား၊ ဥပေဒအရာရမားထကစာလင ရမားအေပၚ လထယႀကညမႈ ပ၍နညးပါးသညကညႊနျပသည။ သ႔ေသာ တရားသႀကးမား၊ ဥပေဒအရာရမားသည ရပရြာလထဥးစားေပး အေလးထားမႈမားႏင လကေလာညေထြ ရသညဟ ၃ ပ ၁ ပ ထကနညးသည

ကလသမဂၢဖြ႔ျဖးမႈအစအစဥတရားမတမႈ လကလမးမေရးႏင သမားရးကမဟတေသာ တရားမတေရးစနစမားသေတသနေလလာမႈ အႏစခပအစရငခစာ

ပ ၃.၄ ရမားအေပၚ သေဘာထားအျမင

ျပညနယအလက သးျခားသေဘာထား အျမငမား ေယဘယျခၾကညပါက တရားသႀကးမား၊ ဥပေဒအရာရမားႏင ရမားအေပၚ ေျဖဆသမား၏ သေဘာထားအျမငမားမာ ျပညနယအလက ကြျပားသည။ ဥပမာအားျဖင အျခားျပညနယမား (ရမးျပညနယ ၅၈.၅%၊ ရခငျပညနယ ၅၁.၃%) ထကစာလင ကခငျပညနယရ သသာထငရားစြာ ေျဖဆသအမားစ ၇၃.၃% က တရားသႀကးမား၊ ဥပေဒအရာရမားႏင ရမားသည ၄ငးတ႔၏ တာဝနဝတရားမား ထမးေဆာငရန လေလာကေသာ အရငးအျမစမားမရၾကဟ ထငျမငသည။၄၃

ပ၍ ထငရားဖြယရာမာ ရမးျပညနယတြင အေရအတြကအေတာအတနရသည လနညးစ ၄၅% ခန႔က ၄ငးတ႔သည တရားသႀကးမား၊ ဥပေဒအရာရမား၊ ရမား၏ ေလးစားဆကဆမႈ ခရႏငသညဟထငၾကရာ၊ ထပမာဏသည ေလးစားဆကဆမႈ မခရႏငဟထငသည အေရအ

တြကထကပမားသည။ ထငရားစြာကြျပားသညမာ ကခငျပညနယႏင ရခငျပညနယ ၂ ခစလးတြင သသာထငရားစြာ လအမားစက ၄ငးတ႔သည တရားသႀကးမား၊ ဥပေဒအရာရမား သ႔မဟတ ရမား၏ ေလးစားစြာဆကဆမႈက မခရႏငဟ ထငၾကသည။ ၄၄

ဤအခနးတြင ရပရြာလထ ေခါငးေဆာငမား အေပၚ ေျဖဆသမားႏင သျမငနားလညမႈ သေဘာထားအျမငမားက အလားတ ခဥးကပမႈတရပအေနျဖင ေလလာထားသည။၄၅ ကယျပန႔စလငသည ဤအပစတြင အခ႔ သမား (ရပကြကႏငေကးရြာအပစ အပခပေရးမႈးမား) သည အျငငးပြားမႈျပနာမား ကငတြယေျဖရငးရသည သမားရးက အခနးက႑တာဝနမား ၄၆ ရျပး ၊ အျခားသမား (ဥပမာ ေဒသႏရ အေထြေထြအပခပေရး အရာရမား) တြင

၄၃ UNDP တရားမတမႈ လကလမးမေရး ႏင သမားရးကမဟတေသာ တရားမတေရးစနစမား သေတသန ေလလာမႈ- ကခငျပညနယ၄၄ UNDP တရားမတမႈ လကလမးမေရး ႏင သမားရးကမဟတေသာ တရားမတေရးစနစမား သေတသန ေလလာမႈ- ရမးျပညနယ

ရပရြာလထေခါငးေဆာငမား - သမားရးကျဖစေသာ၊ သမားရးကဆနေသာႏင သမားရးကမဟတေသာပဂၢလ၊ အဖြ႔အစညးမား

ေျဖဆသမားကယႀကညျပး၊ အနညးငယပသည အနညးစက ရမားသည ထဥးစားေပး အေလးထားမႈမားႏင လကေလာညေထြရသညဟ ယၾကညသည။

ကခင၊ ရခငႏငရမးျပညနယမားရ တရားမတမႈ လကလမးမေရးႏင

သမားရးကမဟတေသာ တရားမတေရးစနစမား

ပ ၃.၅ ေဒသႏရ ရပရြာလထေခါငးေဆာငမားအေပၚ သေဘာထားအျမင

တရားစရငေရး⁄အပခပေရးဆနေသာ အခနးက႑ တာဝနမားရႀကသည။ အမားစမာ တရားမတမႈစနစတြင သမားရးက အခနးက႑ မရၾကေသာလညး၊ ေဒသႏရ ရပရြာအဆငတြင အျငငးပြားမႈျပနာမား ေျဖရငးရာတြင တကၾကြစြာပပးကညၾကသည။

ရပရြာလထ ေခါငးေဆာငမား (သမရးက၊ တရားေရး⁄အပခပမႈဆနေသာႏင သမားရးကမဟတေသာ အခနးက႑မားရၾကသည) အပစအေပၚ ေျဖဆသမား၏ သျမငနားလညမႈ သေဘာထားအျမငမာ တရားသႀကးမား၊ ဥပေဒအရာရမားႏင ရမားအေပၚထားရသည သေဘာထားအျမငမားႏင သသာစြာကြျပားသည။

စြမးေဆာငရညျပညဝမႈႏင ပတသက၍ ေျဖဆသ ၃ ပ ၂ ပ နးပါး ၆၄.၂% က ေဒသႏရ ရပရြာလထ ေခါငးေဆာငမားတြင ေခတႏငအည ဗဟသတအသ ၾကြယဝ

သညဟ ယႀကညသည။ သ႔ေသာ ေျဖဆသ ထကဝက ၅၀.၆ % က ရပရြာလထေခါငးေဆာငမားတြင လေလာကသည သငတနးမား တကေရာကထားျခငး မရဟလညးေကာငး၊ အမားစ ၆၀% က ထေခါငးေဆာငမားသည ၄ငးတ႔၏ လပငနးတာဝနမား ထမးေဆာငရန လေလာကသည အရငးအျမစမားမရဟ ထငျမငသည။

၄၅ ဤေဝါဟာရ၏ ျမနမာမႈတြင ရပကြကႏငေကးရြာေခါငးေဆာငမားဟ ဘာသာျပနဆျပး ၊ သေတသနေလလာမႈ ေျဖဆသမားအတြက အဓပၸါယဖြငဆခကေပးထားျခငး မရပါ။ သ႔ရာတြင ေဒသဆငရာ ရပရြာအပခပေရးမႈးမား ပါဝငသညဟ မတယသေဘာေပါကႏငပါသည။၄၆ ၂၀၁၂ ရပကြကသ႔မဟတ ေကးရြာအပစအပခပေရးဥပေဒ (အပငး III)

ေယဘယအားျဖင ေျဖဆသအမားစ ၆၀.၁% က ေဒသႏရ ရပရြာေခါငးေဆာငမားသည အျငငးပြားမႈျပနာတရပ ေျဖရငးရာတြင မတမႈရႏငသညဟ လညးေကာငး၊ ၆၁.၅% က ၄ငးတ႔သည မတသညရလဒ ေဆာငကဥးေပးႏငသညဟ လညးေကာငး ထငျမငႀကသည။ အနညးငယေသာ အမားစ ၅၆.၇% က ေဒသႏရရပရြာေခါငးေဆာငမားသည ၄ငးတ႔၏ ဝနေဆာငမႈမားအတြက လာဘလာဘ မေမာကးၾကဟ ထငႀကသည။ ၃ ပ ၂ ပေကာ ၆၇.၈% က ရပရြာ လထေခါငးေဆာငမားသည ရပရြာဥးစားေပးအေလးထားမႈမားႏင လကေလာညေထြ ကကညမႈရသညဟ ယႀကညႀကသည။ မတသားဖြယ အေကာငးဆးမာ ၄ ပ ၃ ပ ၇၅.၁% က ရပရြာလထေခါငးေဆာငမားသည ၄ငးတ႔အား ေလးစားစြာဆကဆသညဟ ထငျမငသည။

အမားလကခသည စတနဖးမား- မနကနသည

သေဘာထားႏငပတသက၍ တရားသႀကးမား၊ ဥပေဒအရာရမား၊ ရမားအေပၚထားသည သေဘာထား အျမငမားႏငစာလင ေဒသႏရ ရပရြာေခါငးေဆာငမားအေပၚ ေျဖဆသမား၏ သေဘာထားအျမငမားမာ သသာကြျပားစြာ ပ၍အေကာငးျမငၾကသည။

ကလသမဂၢဖြ႔ျဖးမႈအစအစဥတရားမတမႈ လကလမးမေရးႏင သမားရးကမဟတေသာ တရားမတေရးစနစမားသေတသနေလလာမႈ အႏစခပအစရငခစာ

သမရးကမဟတသည ပဂၢလ၊ အဖြ႔အစညးမား

“ျပနာေျဖရငးၾကတ နညးလမးေတြက အမားႀကးပါ။ ဘယလပ ေျဖရငးရငး၊ အဓကကေတာ ဗဟာက အတတပ၊ လပထးလပနညးပကြာတာ၊ ကြနေတာတ႔ သမငးေႀကာငးက ျပနၾကညမယဆရင မတညတ ကခငမးႏြယစေတြၾကားမာ တညတလကၡဏာရတယ။ ဥပမာ မဂၤလာေဆာငဆရင လဆေတြက ေမာငးဆကတယ။ ဂနးေဖာေတြက ကြဆကတယ။ အဓက ကေတာတခခဆကရမယဆတာေလ”

ယဥေကးမႈ ႏငစာေပ ရးရာ အဖြ႔တာဝနခ၊ ကခငျပညနယ

ဓာတပ- ရေသေတာငၿမ႕နယရ၊ ေမာေတာဆပ၊ ရခငျပညနယ

ကခင၊ ရခငႏငရမးျပညနယမားရ တရားမတမႈ လကလမးမေရးႏင

သမားရးကမဟတေသာ တရားမတေရးစနစမား

“ကြနမတ႔ရြာမာျဖစတ မဒနးမႈက ေျဖရငးခငခတယ။ ဒါေပမ မဒနးမႈကးလြနတသက လေကာငးမဟတဘး။ ဒလက အကငစာရတ မေကာငးဘးလ႔ နစနာသကဆတယ။ သ႔မသားစကေငြေႀကးရေတာ ဒလ မဟတတာထပလပမာ က သတ႔ကေၾကာက တယတ။ ဘာပျဖစျဖစေလ သတ႔ကဒလက ဥပေဒအရေထာငကေစခငတယ။ ဒေတာေနာကဆး သႀကးက သ႔က ရပေကးအပခပေရးမႈး လကထ အပလကတယ။”

အမးသမးလငယအဖြ႔ေခါငးေဆာင၊ ရမးျပညနယ

သေတသန ေလလာမႈ၏ တတယေမးခြနးမာ ေဒသတြငးရ သမရးကမဟတေသာ တရားမတမႈ စနစအသးသး၏ အတငးအတာႏင ၄ငးတ႔လညပတပတ႔ ျဖစသည။

ဤအခနးတြင ေဒသႏရ ရပရြာအဆင တရားမတမႈစနစတြင ပါဝငပတသကသမား၊ အထးသျဖင (သ႔ေသာ သးျခားမဟတဘ) ၄၇ တရားေရးဆနသည အပခပေရးအခနးက႑တာဝန သ႔မဟတ သမရးကမဟတသည အခနးက႑တ႔ျဖင ရပရြာေရးရာမားက ကငတြယေျဖရငးေပးသည ပဂၢလ၊ အဖြ႔အစညးမားက အေလးေပး ေလလာထားသည (ေနာကဆကတြ ဂ တြငရႈ)။ ကနဥးအေနျဖင ထပဂၢလ၊ အပစအဖြ႔အစညးမား၏ ေယဘယ စရကလကၡဏာမားက သတမတေဖာထတသည (ဇယား ၄.၁ တြငရႈ)။ ထဝေသသလကၡဏာ အမးမးသည ေဒသႏရ ရပရြာတြငး ျပနာအျငငးပြားမႈမား ေျဖရငးရာတြင ၄ငးတ႔ ပါဝငသည သ႔မဟတ ပါဝငႏငဖြယရသည အခနးက႑ အသးသးအတြက ေနာကခအေၾကာငးအရာမား ပပးေပးသည (ဇယား ၄.၂ တြငရႈ)။

ဇယား ၄.၁ တြင သကဆငရာ ၾသဇာသကေရာကမႈ အဝနးဝငးတခတြင လပဂၢလတဥး သ႔မဟတ အဖြ႔အစညးတခအား ခြျခားသတမတျခငးသည ထသကဆငရာ အဝနးဝငးက႑တြငး၌သာ ၄ငးတ႔၏ လပပငခြငအာဏာ အကန႔အသတ ရရမညဟ အဓပၸာယမသကေရာကပ ၄ငးတ႔လပပငခြငအာဏာ ကငသးသည အေျခခအဝနးဝငးက ရညညႊနးသည။ ဥပမာ သႀကးသည ရပရြာဧရယာေပၚတြင လပပငခြငအာဏာ သကေရာကျပး၊ ရးရာဓေလထးတမးအရ ျပနာအျငငးပြားမႈမားက နာႀကားဆးျဖတႏငဖြယ ရသကသ႔ ရပရြာလ႔အဖြ႔အစညးႏငလညး ယဥေကးမႈ သ႔မဟတ ဘာသာေရးအရ ခငမာသည ေႏာငဖြ႔မႈမားက ထနးသမးထားႏငသည။

၄၇ ရပေကးအပခပေရးမႈးမားသည ၂၀၁၂ ရပကြကသ႔မဟတ ေကးရြာအပစအပခပေရး ဥပေဒအရ လပငနးလညပတႀကျပး ၊ အစးရ၏ တရားဝငအပခပမႈ တညေဆာကပ အေျခခအကဆးလႊာက ကယစားျပသည။

ကလသမဂၢဖြ႔ျဖးမႈအစအစဥတရားမတမႈ လကလမးမေရးႏင သမားရးကမဟတေသာ တရားမတေရးစနစမားသေတသနေလလာမႈ အႏစခပအစရငခစာ

ဇယား ၄.၁ တတယ ပဂၢလ၊ အဖြ႔အစညးမား

ၾသဇာသကေရာကမႈ အဝနးအဝငး

ေဒသႏရ အပခပေရးမး(ရပကြက/ ေကးရြာအပစ အပခပေရးမး)

(ေကးရြာအပခပေရးမးမား)

နယေျမမႉးအကြက/အပငး တာဝနခ ေခါငးေဆာင

သႀကး

ဆယအမမး

သကႀကးရြယႀကးႏင ေလးစားရေသာပဂၢလ

• အစးရ တရားဝငအပခပမႈ တညေဆာကပေအာကဆးလႊာ• ၄ငးတ႔ မဆႏၵနယမ သြယဝက ေရြးခယတငေျမာကခရျပး၄၈ ၂၀၁၂ ရပကြက သ႔မဟတ ေကးရြာအပစ အပခပေရး ဥပေဒအရ လပငနး တာဝနမား ထမးေဆာငသည။၄၉

• ရပကြက/ေကးရြာအပစ လယယာေျမ စမခန႔ခြမႈေကာမတ ဥကဌ အေနျဖင လယယာေျမႏင ဆငသည ျပနာအျငငးပြားမႈမားက ကင တြယေျဖရငးရသည အခနးက႑တာဝနရသည။• အစးရဌာန အသးသးအတြက ေထာကခစာ ထတေပးရသညတာဝန၊ တရားရးၾကားနာမႈမား သ႔မဟတ အျခားအေရာငးအဝယကစၥမားတြင သကေသအျဖစ ေဆာငရြကသည။• ျမနမာဘာသာ ကြမးကငသည။• ရပရြာအတြငးရ အျခားသမားထကစာလင ေယဘယအားျဖင ပညာပ တတျပး စးပြားေရးအဆငအတနး ျမငမားသည။

• ေကးရြာအပစ မဟတသည ရြာမားတြငေတြ႔ရသည။• ၂၀၁၂ ရပကြကႏငေကးရြာအပစ အပခပေရးဥပေဒတြင အသအမတ ျပထားျခငးမရ။• ေယဘယအားျဖင ေကးရြာတရြာကစမျပး ေကးရြာအပစ အပခပေရး မးထ တကရက အစရငခသည။• လကေတြ႔ေန႔တဓဝ အခနးက႑တြင ေကးရြာအပစ အပခပေရးမးမား ႏင သသာထငရားစြာ ကြျပားျခားနားမႈမရ။

• ရပကြက သ႔မဟတ ေကးရြာတရြာ၏ ပထဝဧရယာအစတအပငး တခ အေပၚ လပပငခြငအာဏာသကေရာကသည ေဒသႏရရပရြာ ေခါငး ေဆာငျဖစသည။ (အကြက/အပငးသည လမး သ႔မဟတကးကြယသည ဘာသာအရလညး ျဖစတညႏငသည။)• တခ႔က ရပေကးအပခပေရးမးမားက ခန႔အပျပး၊ တခ႔မာ ရပရြာထမ လမားကေရြးခယသည။• အမားစမာ အမးသားမားျဖစၿပး အမးသမးမရသေလာကျဖစသည။

• ဧရယာတခအေပၚ ၾသဇာအာဏာသကေရာကသည ေဒသႏရ ရပရြာ ေခါငးေဆာင• အမားစက ရပရြာထမ လမား သ႔မဟတ ရပမရပဖမားက ေရြးခယၿပး၊ အနညးအကဥးမာ ေဒသဆငရာရပရြာအပခပေရးမးက ခန႔အပသည သ႔မဟတ မးရးစဥဆကအရ ဆကခသည။• အနညးစ ျမနမာစကားကြမးကငၿပး အမားစ မကြမးကင• ပညာေရးအဆငအတနးအမးမး၊ စးပြားေရးအေျခအေန အသးသး ကြျပားသည။

• ရပေကးအပခပေရးမး သြယဝကေရြးခယတငေျမာကပြမားတြင ပါဝငပတသကသည။

• အျမလလမဟတသညတင ေယဘယအားျဖင ျမ ႔နယအပခပေရးမး မားမ ရပေကးအပခပေရးမး ေရြးေကာကပြက ႀကးႀကပရနအလ႔ငာ ခန႔အပသည ရပမရပဖမားႏင ကြျပားျခားနားသည။• အျငငးပြားမႈျပနာမား ေျဖရငးရာတြင တဥးတညးသ႔မဟတရပေကး အပခပေရးမး / သႀကးတ႔ႏင တြဖကပါဝငပတသကသည။• အေခၚအေဝၚအသးအႏႈနးမာ ေဒသအလကေျပာငးလႏငသည။• ေယဘယအားျဖင ဥစၥာဓနၾကြယဝမႈ၊ ပညာအဆငအတနးျမငမားမႈ သ႔မဟတ ပဂၢလေရး အဆကအသြယရမႈ စသည ဝေသသလကၡဏာတခ သ႔မဟတ တခထကပ၍ရတတသည။

ပထဝ ဧရယာ

ရးရာဓေလ ထးတမးႏငယဥေကးမႈ

------------------------------------------------------------------------------------------

ပဂၢလ / အဖြ႔အစညး ေယဘယ ဝေသသလကၡဏာမား

ကခင၊ ရခငႏငရမးျပညနယမားရ တရားမတမႈ လကလမးမေရးႏင

သမားရးကမဟတေသာ တရားမတေရးစနစမား

• ျပညသ႔စစအဖြ႔မားက “လျခေရးထနးသမးရန”အတြက တပမေတာ၏ ထနးကြပမႈေအာက တကရက ဖြ႔စညးထားသည”• အဖြ႔အသးသးသည ၄ငးတ႔ေကးရြာ/ေကးရြာအပစ သ႔မဟတ ၿမ႕ဧရယာ အတြငး လႈပရားေဆာငရြကသည။• အဖြ႕ဝငမားက သကဆငရာေဒသ (ေကးရြာ/ေကးရြာအပစ သ႔မဟတ ၿမ႕ဧရယာ) အတြငး စေဆာငးသည။

ဘာသာေရး

ႏငငေရးပါတမားႏင လႊတေတာကယစားလယမား

လျခေရး

လႊတေတာကယစားလယ

ႏငငေရးပါတ

လငယ အဖြ႕

ျမနမာႏငငအမးသမးေရးရာအဖြ႕ MWAF

ျပညသ႔စစ

၄၈ ျမ ႔နယအတြငးရ ရပကြကႏင ေကးရြာအပစ တချခငးစအတြက ျမ ႔နယအပခပေရးမႈးက ေလးစားထကသည ရပမရပဖ ငါးဥးက ႀကးႀကပေရးဘတအျဖစ ခန႔အပျပး ၊ ၄ငးတ႔က ဆယအမစအပစမား ဖြ႔စညးသည။ ဆယအမေခါငးတဥးခငးစသည အဆျပထားသညစာရငးထမ ၄ငးႀကကႏစသကသက မေပးႏငသည။ ႀကးႀကပေရးဘတအဖြ႔သည မေပးေရြးေကာကပြက ေစာငႀကညႀကးႀကပေပးရသည။ အႏငရရသသည သတမတထားသည စခနစႏႈနးမားႏင ကကညရျပး ျမ ႔နယအပခပေရးမႈး၏ အတညျပခကျဖင တရားဝငခန႔အပရသည။၄၉ ရပကြကႏငေကးရြာအပစအပခပေရးမႈးမားသည တရားဥပေဒစးမးေရး၊ ရပရြာ ေအးခမးသာယာေရး၊ စညးကမးလကနာေရး၊ ဖြ႔ျဖးတးတကေရးလပငနးမား အပါအဝင လပငနးတာဝန (၃၂)ရပက တရားဝင ထမးေဆာငရသည။၅၀ ဘာသာေရးလပငနးမား ေဆာငရြကရန ဘရားေကာငးအဖြ႔ဝငမားက ေထာကခေပးထားသည လပဂၢလ၊ သငးေထာကတဥးသည ဘရားေကာငးမ လစာမရရပ ၊ အရကေသစာေရာငကဥျခငး၊ မနေသာစကားက ဆျခငး စသည ကငဝတသကၡာမားက လကနာရသည။၅၁ www.mwaf.org.mm/en/about-us ကရႈ

လမႈေရးေရ႕ေန

ရးရာလႀကး

ယဥေကးမႈႏင စာေပရးရာအဖြ႕ (CLA)

ရမးျပညနယေတာငပငး အစၥလာမေကာငစ

ေဒသႏရ ဘာသာေရးေခါငးေဆာငမား(မစလင၊ ခရစယာန၊ ဗဒၶဘာသာ)

ဘရားရခးေကာငးေကာမတ

• အေျပာအဆစကားေျပာေကာငးသျဖစၿပး ကခငရးရာဓေလထးတမးစဥ လာႏငအည အျပင တးသာဆတသာ အတငးအတာရသည အမႈေကာမတ ၾကားနာမႈမားတြင တစဖကအမႈသည၏ ေရ႔ေနအျဖစ လကပါေဆာငရြကသည။

• ရပရြာတြင ရးရာဓေလ ထးတမးႏင ပတသကျပး အသပညာ ဗဟသတ ၾကြယ၀သည ေလးစားထကသည သကႀကး၀ါႀကးပဂၢ လ• လမးစအေပၚအေျခခသည အဖြ႕အစညး • အဓကလပငနးမားမာ ဘာသာစကား၊ ရးရာအကအပါအ၀င ယဥေကးမႈ အေမြအႏစ ထနးသမးျမငတငျခငးျဖစေသာလညး အျငငးပြားမႈ ေျဖရငး ရသည တာ၀နလညးရႏငသည။

• ဘာသာေရးအဖြ႔အစညးျဖစၿပး အဓကလပငနးမားမာ (၁) အစၥလာမပညာ ေရး (၂)ဗလႏငေကာငးမားထနးသမးေစာငေရာကျခငး (၃)ရာမာဒနဥပဥ လ လႀကညျခငး (၄) ရာရရာဥပေဒအရ အမေထာငေရး ႏင အေမြခြေဝ ဆကချခငး စသည ပဂၢ လေရးကစၥ ေျဖရငးျခငး• ေယဘယအားျဖင အစၥလာမဥပေဒ နားလညကြမးကငသည အမးသား မားျဖငဖြ႔စညးထားသည။

• မစလင - ေမာလဝ ၊ ခရစယာန - သငးအပ၊ တရားေဟာဆရာ၊ သငး ေထာက ၅၀ (အမးသမး မရသေလာက) ၊ ဗဒၶဘာသာ - ဆရာေတာ • လပဂၢ လ ႏင ဘာသာေရးပဂၢ လ ႏစမးစလး

• အဖြ႔ဝင ၁၂-၁၅ ဥး• အမေထာငေရးျပနာႏင အမေထာငေရးေဖာကျပနမႈမားက ေျဖရငးျခငး

• ျပညနယ/တငးေဒသႀကးႏင ျပညေထာငစအဆငလႊတေတာမား• လႊတေတာအမတ၏ ဇာတ ရပရြာသ႔ခဥးကပဆကသြယသည သ႔မဟတ ပဂၢ လေရး အဆကအသြယ မ တဆငခဥးကပ ဆကသြယသည။

• ၿမ ႔နယရးခြမားသ႔ ဆကသြယသည

• အမးသား၊အမးသမးလငယအဖြ႔မား (ကာလသား၊ ကာလသမးအပစ) တခါတရ လမး (လမးစ အေပၚအေျခခသည။)

• အစးရမဟတသည NGO အဖြ႔ျဖစၿပး အမးသမးမားဘဝ ျမငမား တးတကေရးအတြက ရညရြယသည။ ၅၁

ကလသမဂၢဖြ႔ျဖးမႈအစအစဥတရားမတမႈ လကလမးမေရးႏင သမားရးကမဟတေသာ တရားမတေရးစနစမားသေတသနေလလာမႈ အႏစခပအစရငခစာ

ဇယား ၄.၂ တတယ ပဂၢလ၊ အဖြ႔အစညးမား တညေနရာႏင အခနးက႑

ၾသဇာအဝနးဝငး ပဂၢ လ/အဖြ႔အစညး အခနးက႑တညေနရာ

• ျပနာအျငငးပြားမႈေျဖရငးျခငး• ၾကားဝငျဖနေျဖျခငးညႏႈငးျခငး• အဆငေျပေခာေမြ႔ေစရနပပး ေပးျခငး

• အဆငေျပေခာေမြ႔ ေစရန ပပးေပးျခငး• ျပနာအျငငးပြားမႈေျဖရငးျခငး

• ျပနာအျငငးပြားမႈေျဖရငးျခငး• ၾကားဝငျဖနေျဖျခငး/ညႏႈငးျခငး

• ေဒသဆငရာရပေကး အပခပ ေရးမးေရြးေကာကပြ• အဆငေျပေစရန ပပးေပးျခငး• ျပနာအျငငးပြားမႈေျဖရငးျခငး

• ျပနာအျငငးပြားမႈေျဖရငးျခငး• သႀကးအဆျပျခငး/ ခန႔အပျခငး• ရပေကးအပခပေရးမး ေရြးေကာကပြ

• ျပနာအျငငးပြားမႈေျဖရငးျခငး• ၾကားဝငျဖနေျဖျခငး/ ညႏႈငးျခငး

• ျပနာအျငငးပြားမႈေျဖရငးျခငး• ၾကားဝငျဖနေျဖျခငး/ ညႏႈငးျခငး

• ျပနာအျငငးပြားမႈေျဖရငးျခငး

• ျပနာအျငငးပြားမႈေျဖရငးျခငး

• ျပနာအျငငးပြားမႈေျဖရငးျခငး

• ျပနာအျငငးပြားမႈေျဖရငးျခငး

• အဆငေျပေစရန ပပးေပးျခငး

• အဆငေျပေစရန ပပးေပးျခငး• စစမးစစေဆးျခငး

• ျပနာအျငငးပြားမႈေျဖရငးျခငး• အဆငေျပေစရန ပပးေပးျခငး

• အဆငေျပေစရန ပပးေပးျခငး• အျငငးပြားမႈျပနာေျဖရငးျခငး

• အဆငေျပေစရနပပးေပးျခငး

ေဒသဆငရာရပေကး အပခပေရးမး (ရပကြက/ေကးရြာအပစ အပခပေရးမး (W/VTA)

ေကးရြာအပခပေရးမး

နယေျမမႉး၊ အကြက/ အပငး တာဝနခ ေခါငးေဆာင

သႀကး

ဆယအမမး

သကႀကးဝါႀကး ေလးစားထကသညပဂၢလ

လမႈေရး ေရ႔ေန

ရးရာလႀကး

ယဥေကးမႈႏင စာေပရးရာအဖြ႕ (CLA)

အစၥလာမေကာငစ (ရမးျပညနယေတာငပငး)

ေဒသခဘာသာေရး ေခါငးေဆာငမား (ဗဒၶ၊ ခရစယာန၊ မြတစလင)

ဘရားေကာငးေကာမတ

လႊတေတာကယစားလယ (MP)

ႏငငေရးပါတ

လငယအပစ( ကာလသားအဖြ႕)

ျမနမာႏငငအမးသမးေရးရာအဖြ႕

ျပညသ႔စစ

ရခငျပညနယတြငး ကြငးဆငးေလလာမႈ (၁၀) ေနရာ ကခငျပညနယ (၈) ေနရာ ႏင ရမးျပညနယ (၁၄) ေနရာ တ႔အနကကြငးဆငးေလလာရာ ေနရာတငးတြငရသည။ (ျပညနယတခစအတြငး)ကြငးဆငးေလလာသညေနရာ ထကဝကတြငရသည။ (ျပညနယတခစအတြငး)ကြငးဆငးေလလာသညေနရာ ထကဝကထကနညးသည ေနရာမားတြငရသည။ (ျပညနယတခစအတြငး)

ပထဝဧရယာ

ဓေလထးတမး ရးရာႏင ယဥေကးမႈ

ဘာသာေရး

ႏငငေရးပါတမား ႏင လႊတေတာ အမတမား/ကယစားလယမား

အမးသမးႏင လငယ

လျခေရး

--------------------------------------------------------------------

ရခင ကခင ရမး

ကခင၊ ရခငႏငရမးျပညနယမားရ တရားမတမႈ လကလမးမေရးႏင

သမားရးကမဟတေသာ တရားမတေရးစနစမား

ေယဘယအားျဖင ၿမ႕နယအဆငေအာကရ ေဒ သႏရ ရပရြာလထ ေခါငးေဆာငမားသည ေန႔စဥျပနာအျငငးပြားမႈမားက ေျဖရငးသည တတယပဂၢလမားအျဖစ ထငရားစြာ ရပတညလကရသည။ ပထဝအေနအထား အရ ၾသဇာသကေရာကသမားသည ကနၾသဇာအဝနးအဝငး မားအတြငး လပကငသမားထက ႏႈငးယဥပါက အခနးက႑ပ၍ အေရးပါအရာေရာကသည။ ရခငျပညနယတြင ျပနာအျငငးပြားမႈမားအတြက ႏစဖကသေဘာတ လကခသည ရလဒ မရသညအခါ သ႔မဟတ ရပေကးအပခပေရးမးမား သးသန႔တာဝနယရသည ေရးရာကစၥမားအတြက ျပညသမားသည ေဒသႏရ အပခပေရးမးမားထမ အကအညရယႀကသည။ ကခငျပညနယတြင ဧရယာ/အကြကတာဝနခ သ႔မဟတ အပငး တာဝနခမားသည အျငငးပြားမႈျပနာေျဖရငးရာတြင တခါတရ ရပေကးအပခပေရးမးမားကသ႔ အေရးပါသည အခနးက႑ရသည။ ကယျပန႔သည ပထဝဧရယာပမာဏက လႊမးျခသည ရပကြက သ႔မဟတ ေကးရြာအပစမားရသည ရမးျပညနယအေနအထားတြင သႀကးမားသည (အကယ၍ရပါက) ၄ငးတ႔ ရပရြာအေပၚပ၍ လပပငခြငအာဏာ သကေရာကျပးေန႔စဥ ျပနာရပမား ေျဖရငးရာတြင ရပေကးအပခပေရးမးမားထက ပ၍ ပါဝငပတသကသည။

ျပနာအမႈ အမးအစားေပၚတည၍ တတယပဂၢလမားသည ေစစပျဖနေျဖသ သ႔မဟတ ညႏႈငးေပးသ သ႔မဟတ ဆးျဖတေပးသအျဖစ ရပတညႏငသည။ မားေသာအားျဖင ထပဂၢလမားသည ၄ငးတ႔ရပရြာတြင ေခါငးေဆာငမႈ အခနးက႑ တစတရာရသညဟ အသအမတျပခရသမားျဖစသည။ ပမနအားျဖင အမးသားမားျဖစႀကျပး ထသမားသည ၄ငးတ႔ရပရြာတြင ေခါငးေဆာငမႈ အခနးက႑မားစြာယထားသည သာဓကမားမာလညး မရားလပါ။ ဥပမာအေနျဖင ရးရာလႀကးတေယာကသည ရြာအပခပေရးမးေဟာငးတဥး ျဖစႏငသကသ႔ ရးရာဓေလထးတမးမားက ႏ႔စပစြာသေသာေႀကာင လမႈေရ႕ေနတဥးလညးျဖစႏငသည။ ဇယားတြငေဖာျပပါ ပဂၢလ၊ အဖြ႔အစညးမားက ရမးျပညနယတြင အမားဆးႏင ရခငျပညနယတြငအနညးဆး ေတြ႔ရရသည။

ရပရြာလထက ၾသဇာရသညဟသတမတျပး ၄ငးတ႔ ယၾကညကးစားထကေသာ သ႔မဟတ အကအည ေတာငးခရႏငသမားအျဖစ ရပရြာမ အသအမတျပခရသမားက အဓကရမးျပညနယႏင ကခငျပညနယတြင အတငးအတာတခထ ေတြ႔ရရသည။၅၂ ထသမားသည ၄ငးတ႔ ရပရြာလ႔အဖြ႔အစညးတြင ေခါငးေဆာငမႈအခနး က႑မားစြာယထားၾကၿပး၊ ၾသဇာအာဏာရသည ပဂၢလ၊ အဖြ႔အစညးအသးသးႏငလညး ဆကႏြယမႈ သ႔မဟတ လကလမးမၾကသမားျဖစသည။ ထသညမာ လကအေျချပသည လမႈေရးႏငႏငငေရးပစမား ဆကလက ျဖစတညမႈက ညႊနျပသည။ လအမား တရားမတမႈရာေဖြရာတြင ကညေဆာငရြကေပးႏငသည အေနအထားက ပပးေပးသည။

ထသမား၏ ေယဘယ ဝေသသလကၡဏာမားမာ - (၁) ျမနမာစကားကြမးကငမႈ၊ အစးရ အရာရမားႏင အလြယတက ေျပာဆဆကဆႏငမႈ (၂) ထကသငသည ပညာေရးအဆငအတနး (၃) အာဏာပငအဖြ႔အစညးမားႏင အဆကအသြယ (၄) မးရးစဥဆက အရညအခငးမား သ႔မဟတ ေမြးရာပါ ပါရမအရညအေသြးမား ျဖစႀကသည။

အႏစခပဆပါက ကယေျပာသည တတယပဂၢလအသးသးသည ေဒသႏရ ရပရြာ အျငငးပြားမႈျပနာမား ေျဖရငးရာတြင ပါဝငပတသကႀကသည။ ၿမ႔နယအဆငေအာကရသမားသည သေတသနေျဖဆသမား၏ ေန႔စဥျပနာမား ေျဖရငးရာတြင အေရးပါအထငရားဆး ျဖစသည။ ပထဝအေနအထားအရ လပပငခြငအာဏာ သကေရာကသမားသည အျခားၾသဇာအဝနးအဝငးတြင လပေဆာငေနသမားထက ပ၍အေရးပါသည အခနးက႑ရသည။ ရမးျပညနယတြင သႀကးမားသည (အကယ၍ရပါက) ၄ငးတ႔ရပရြာအေပၚ ရပေကးအပခပေရးမးမားထကပ၍ လပပငခြငအာဏာ သကေရာကျပး ေန႔စဥ ျပနာရပမား ေျဖရငးရာတြင ပ၍ ပါဝငပတသကသည။

၅၂ UNDP တရားမတမႈ လကလမးမေရး ႏင သမားရးကမဟတေသာ တရားစရငေရးစနစမား သေတသန ေလလာမႈ- ရမးျပညနယ

ကလသမဂၢဖြ႔ျဖးမႈအစအစဥတရားမတမႈ လကလမးမေရးႏင သမားရးကမဟတေသာ တရားမတေရးစနစမားသေတသနေလလာမႈ အႏစခပအစရငခစာ

သးသပခကႏင အဓက အႀကျပခကမား

ဓာတပ - အမးသမးေရးရာအဖြ႕ရး ႏင မလတနးႀကေကာငး ပးတြအေဆာကအဥး၊ ဆဆငၿမ႕နယ၊ ရမးျပညနယ။

ကခင၊ ရခငႏငရမးျပညနယမားရ တရားမတမႈ လကလမးမေရးႏင

သမားရးကမဟတေသာ တရားမတေရးစနစမား

ေကာငးမြနသည အပခပမႈႏင ပတသကသည အေျခခအယအဆ ၃ ခ သည ယခ တရားမတမႈရရေရး ေလလာမႈအတြက ျဖညတငးေပးသည။ အဆပါ အေျခခအယအဆ ၃ ခ ဆသညမာ ကငသးသည အခြငအာဏာမား၏ တရား၀ငျဖစမႈ၊ တရားေရးအာဏာပငမား၏ အခြငအာဏာမား တရား၀ငျဖစမႈႏင ကငသးမႈမားအေပၚ အမားျပညသ၏ ယၾကညမႈႏင တာ၀နခမႈအပါအ၀င တရားဥပေဒစးမးေရး စသညတ႔ျဖစသည။

တရားမတေရးစနစ၏ တရား၀ငျဖစမႈ အေပၚအမားျပညသ၏ ယၾကညမႈသည လ႕အသငးအ၀ငးတြင လကခကငသးသည စတနဖးမားႏင ခတဆကေနသည။ ယခေလလာမႈတြင ပါ၀ငခသည ရခငျပညနယ၊ ကခငျပညနယႏင ရမးျပညနယတြင ေနထငသညသမား၏ အေတြ႕အႀကမားအရ စတနဖးမားဟဆရာတြင အႏစသာရရေသာ ညမမႈ၊ ခြျခားမႈမရျခငးႏင ဥပေဒေရ႕ေမာကတြင တနးတညမ ဆကဆခရပငခြင စသညမားပါ၀ငသည လ႔အခြငအေရးမားအေပၚ အေျခခေသာအယအဆျဖစသညဟ မတယသည။ ဤအေၾကာငးအရာ မားက တရားမတေရးစနစအေပၚတြင အမားျပညသတ႔၏ စတခယႀကညမႈရရန လအပေၾကာငး ညႊနျပေနသည။ ထမသာလင ဥပေဒအရ ကစားမႈမားရာေဖြျခငး၊ သမားရးက အျငငးပြားမႈမားေျဖရငးသည နညးစနစမားအား အသးျပျခငးမား အပါအ၀င တရားမတမႈေဖာေဆာငေရး ကစၥမားတြင အမားျပညသ၏ပးေပါငးပါ၀ငမႈ ျမငမားလာျခငး၊ အစးရအရာရမားကလညး ၎တ႔၏ လပေဆာငခကမားအတြက တာ၀နခမႈရေစျခငးတ႕ အားေကာငးလာမညျဖစသည။ ယခေလလာမႈသည ျပညသမားကယတင တရားမတမႈ ရာေဖြရယရာတြငလညးေကာငး၊ တရားစရငမႈ လပငနးစဥမားႏင ထြကေပၚလာသည ရလဒမား တြငလညးေကာငး၊ ထစတနဖးမား မညသညအတငးအတာထထငဟပမႈရေစရနေမာမနးေၾကာငးက ေဖာျပသည။

ထအခကမားအေပၚတြင အေျခခ၍ သမားရးကတရားမတေရးစနစအေပၚတြင အမားျပညသ၏ ယၾကညမႈသည နညးပါးေနသညက ေတြ႔ရသည။ ထ႔ေၾကာငလညးယခေလလာမႈတြင ပါ၀ငေျဖဆသမားသည အဘယေၾကာငသမားရးကမဟတသည နညးလမးမားက အသးျပျပး မမေဒသအတြငးမာပင တရားမတမႈရရရန ၾကးပမးၾကသညကျပသေနသည။

ေျဖဆသမားမ ေဖာထတခသည အျဖစအမားဆး အျငငးပြားမႈမားသည - ေၾကြးၿမကစၥ၊ တရားဝငစာရြကစာတမးရယရာတြင အခကအခရျခငးမားအျပင လာဘေပးလာဘယမႈ၊ အဂတလကစားမႈ (သ႔) အာဏာ အလြသးစားျပမႈတ႔ျဖစသည။ ထထမ ပထမျပနာ ၃ ခသည သမားရး

က သ႕မဟတ သမားရးကမဟတသည နညးလမးမားျဖငတရားမတမႈရာေဖြျခငး တရားစရငေရးလပငနးစဥမားမ မတသညရလဒမား ထြကေပၚလာရန လပေဆာငျခငး စသညမားႏင စပလဥး၍ အဓကျပနာမား ျဖစၾကသည။ လြတလပသည (အစးရမဟတသည) တတယပဂၢလ၊ အဖြ႕အစညးမားႏင အျခားယၾကညရသမား၏ အက အညမားရယၿပး အျငငးပြားမႈျပနာမားက အမားဆး ေျဖရငးရန ႀကးစားၾကေသာလညး အျငငးပြားမႈအမားစက နဂအတငး မေျဖရငးႏငသညမာ သသာထငရားသည။အဆပါ ျခငေတြ႔ရခကမားအရ ေအာကပါအခကမားက အဓကအၾကျပသည။

• အျငငးပြားမႈ ျဖစပြားမႈအမားဆး ျဖစပြားသညေနရာေဒသမားႏင အမားျပညသ၏ ဥးစားေပးျပနာမား အေပၚတြင အေလးေပးေဆာငရြကရန။

• ထဥးစားေပး ျပနာမားအား ကငတြယေျဖရငးႏငရန သမရးက တရားမတေရး စနစအေပၚ အမားျပညသမ ယၾကညမႈ နညးပါးေနျခငးအားၾကးစားေျဖရငးသြားရန။

• တရားမတမႈ လကလမးမေရး ခငမာအားေကာငးလာေစရန တရားမတေရးစနစ အဆငမားအားလး၏ လပေဆာငမႈမားသည တရားဥပေဒစးမးေရး၊ အမားျပညသအေပၚ တာ၀နချခငးအျပင လ႔အခြငအေရးမားတြင အေျခခသည စတနဖးမားလညး ထငဟပမႈရေစရန နညးလမးရာေဖြသြားရန။

ယခအၾကျပခကမားသည ေလလာမႈ အဓကေမးခြနး ၃ ခႏင ဆကႏြယမႈရေနၿပး၊ ျမနမာႏငင၏ တရားဥပေဒ စးမးေရးက႑ရ တာ၀နရသမားက တရားမတမႈ ေဆာငၾကဥးေပးရာတြငလညးေကာငး၊ တရားမတမႈက႑ အလးစျပျပငေျပာငးလမႈ လပငနးစဥအား ေရးဆြေဖာေဆာငရာတြငလညးေကာငး၊ အဓကကသည ဥးစားေပးက႑မားအား ေဖာထတတငျပထားသည။ သ႔ေသာ ၎တ႔သည ျပညစေစစပေသာ စာရငးတစချဖစရန အလမးေ၀းေနေသးၿပး၊ ေလလာဆနးစစမႈ ရလဒမား၏ အခကအလကမားေပၚတြငသာ အေျခခရ၍ အကန႔အသတမား ရသည။

ယခအေၾကာငး အရာကစၥအတြငး တရားဥပေဒစးမးေရး က႑ဖြ႕ၿဖးတးတကမႈအတြက တစစတတစပငးကညပပးမႈအေနျဖင ကလသမဂၢဖြ႔ၿဖးမႈအစအစဥ UNDP သည ေနာကထပ သကေသအေထာကအထားမားအေပၚအေျခခသည အၾကျပခကမားေဖာေဆာငသြားရန ေမာ မနးထားသညအျပင၊ အစးရႏင အျခားအမးသားက႑မ သကဆငသမားျဖင ပးတြေဆာငရြကၿပး လကရလညပတေန

ကလသမဂၢဖြ႔ျဖးမႈအစအစဥတရားမတမႈ လကလမးမေရးႏင သမားရးကမဟတေသာ တရားမတေရးစနစမားသေတသနေလလာမႈ အႏစခပအစရငခစာ

သည သမရးကႏင သမရးကမဟတသည တရားမတမႈစနစမား၏ လအပခကမားအား သရႏငေစေရး၊ တရားဥပေဒစးမးေရး မ၀ါဒမား အလးစထနးသမးလကနာမႈအား ခငမာမႈအား ျမငတငရန နညးလမးမား ေဖာေဆာငေရးႏင က႑တစခလးအတြက နညးဗဟာမားခမတျခငးႏင တရားစရငမႈ က႑တစခလးအတြက ျပျပငေျပာငးလေရး လကေတြ႔အေကာငအထညေဖာ ေဆာငရြကမႈ အစအစဥတြင ျဖညဆညးပပးေပးသြားႏငရန ေမာမနးသည။

ျခငၾကညလင ယခေလလာမႈမ အၾကျပခကမားမာ ျမနမာႏငငတြင တရားမတမႈ ရရမႈ ပမမားျပားလာေစရန ႀကးပမးမႈမားသည ျမနမာႏငငအတြငးရ အမားဆးရငဆငႀကေတြ႔ရသည ထခကလြယအားနညးသည လမား၏တရားဥပေဒႏင ရပငခြငကစၥရပမားအေပၚတြင ၎တ႔မ တရားမတမႈရရရန မလအပဟျမငေနသည အျမငရႈေထာငရေနသညတင အေလးေပးအာရစကမႈရရန အၾကျပသည။ လကရ ဥပေဒမားႏင မ၀ါဒမားအား ျပနလညျပျပငျခငးျဖင အမားျပညသမားသည တရားမမႈႏင ျပစမႈဆငရာနယပယမားတြင တရားမတမႈရရႏငေစရနအျပင၊ စမခန႕ခြေရးရာလပငနးစဥအဆငမားကပါ ျပနလညျပျပငျခငးျဖင ႏငငေတာ၏ အမားျပညသအားလး၏ ရပငခြငျဖစသည မတသည တရားစရငမႈ စနစအား အသအမတျပမႈအေပၚ ခငမာမႈရေစမည။

၁။ အမားျပညသတ႕သည မညသ႕ တရားမတမႈ ရာေဖြသနညး? တရားမတမႈအေပၚတြင ေျဖဆသမား၏ အျမငမားႏင ၎တ႔ႀကေတြ႔ခရသည အျငငးပြားမႈမားႏင ေျဖရငးမႈအေတြ႕အႀကမားႏင ပတသကၿပး အစရငခတငျပမႈမားေၾကာင ၎တ႔သည ပထမဥးစြာ အဘယေၾကာင တရားမတမႈနညးလမးအားရာေဖြခၾကသညအား သရခရသည။ ၎တ႔အေနျဖင တရားမတမႈ နညးလမးအားရာေဖြခရျခငးမာ ၎တ႔တနဖးထားသည တနးတညမမႈ၊ တရားမတမႈႏင တာ၀နခယမႈ အေပၚတြင စတအားထကသနမႈအနညးငယ ပါ၀ငေနသညအတြကေၾကာင ျဖစႏငသည။ ထးစအရ အမားျပညသသည တရားမတမႈအား ရရရန လပေဆာငျခငးသည ၎တ႔ကယတင ၾကေတြ႔ေနရသည တနးတညမမႈမရျခငး (သ႔) ခြျခားဆကဆခရျခငးႏင/သ႔မဟတ ၎တ႔သည အမားျပညသ႔အရာရမား၏တာ၀နခယမႈ ေလာနညးမႈရသညဟ ထငျမငျခငးေၾကာငျဖစသည။

အျငငးပြားမႈ ျပနာတစရပရပတြင ပါ၀ငပတသကသမားအနက ရခငျပညနယမ ေျဖဆသမားသည

အျခားသမားထကစာလင ေၾကြးျမျပနာမား ပ၍ျဖစပြားၾကသညကေတြ႔ရရသည။ ရခငျပညနယတြင ေနထငသမား (အထးသျဖင မြတစလငမား) သည ေမြးစာရငးႏင သကေသခစာရြကစာတမးမား ရယသညအခါတြင အခကအခမားႀကေတြ႔ရသည။ အလားတပင ရမးျပညနယႏင ကခငျပညနယရ တငးရငးသား သ႔မဟတ ဘာသာေရး လနညးစမားသညလညး ထကသ႔ျပနာမား ၾကေတြ႔ရသည။ ယခေလလာေတြ႕ရခကမားအရ ျမငမားသညခြျခားဆကဆမႈသည ျပညနယ ၃ ခလးတြငရသည ထခကလြယ အငအားနညးသမားႏင လနညးစ တငးရငးသားမးႏြယစမားတြင ျမငေတြ႔ရၿပး၊ အမားျပညသ အေပၚတြငတာ၀နခယမႈသညလညး နညးပါးသညအဆငတြင ရေနသည။ သ႔ေသာ ေျမကစၥႏငပတသကသည အျငငးပြားမႈမားသည ျပညနယ တစခႏငတစခတြင သသာစြာေျပာငးလမႈမရေပ။ ေၾကြးျမျပနာႏငပတသက၍ တငၾကားမႈမားစြာ ရေသာျငား လညး အေၾကြးျပနဆပမႈႏင ပတသက၍ တငၾကားမႈလြနစြာနညးပါးသည။ ဤသညမာ အေၾကးျပနမဆပမႈမား ပ႕ႏ႕စြာရေနေသာလညး တငတနးတငျပျခငး မရမႈေၾကာင ျဖစႏငသည။ ေၾကြးျမျပနာႏင အေၾကးျပနမဆပသည ျပနာမား၏ အဓကအေၾကာငးတရားမာ ရမးျပညနယတြငး ေလလာေတြ႕ရသကသ႔ ဆငးရႏြမးပါးသမားအတြက ေငြေၾကး၀နေဆာငမႈမား နညးပါးသျဖင အေၾကြးသသရာလညရျခငးျဖစသည။

ေျမယာကစၥႏငပတသကၿပး တငၾကားသည အျငငးပြားမႈ အမားစသညလညး ပဂၢလကအျငငးပြားမႈ သေဘာ ရသျဖင အမားျပညသတ႔သည ရးရာဓေလထးတမးနညးလမးျဖင ေျဖရငးရန ႀကးပမးျခငးျဖစသည။ ရမးျပညနယႏင ကခငျပညနယတြင ေျမယာပငဆငမႈ တရားဥပေဒမေဘာင၊ ေျမယာအသးျပျခငးႏင စမအပ ခပမႈတ႔သည ေျမယာအျငငးပြားမႈမားက ဥးတညေစခၿပး၊ ယခငေျမယာသမးဆညးမႈသမငး၊ ေျမေစးကြကအားေဖာ ေဆာငျခငး၊ ေျမေစးမားျမငတကျခငးႏင အာဏာပငမား၏ တညၿငမမႈမရသည စမအပခပမႈ ေၾကာငလညးျဖစသည။ အဆပါအခကမားသည ရငးလငးစြာပင ႏငငသားတစဥးတစ ေယာကစႏင လမႈအသငးအ၀ငးမားအေပၚတြင အေရးပါသည အကးဆကမား သကေရာကေစသည။ ထကစၥရပႏင ပတသကၿပး ကငတြယရနႀကးပမးမႈသည ရးရာဓေလ ထးတမးအေျခအေနမားျဖငရေနၿပး၊ ေဒသအတြငး အပခပမႈဆငရာအနမဆးအဆငတြငရေနသည။ ေျမယာအျငငးပြားမႈ၊ ေျမယာမတညၿငမမႈဥးတညေစသည အလးစအေၾကာငးတရားမားအား တရားမတမႈ၊ ေဒသအတြငး လမႈ႔ဘဝ သဟဇာတႏင ေပါငးစညးမႈအကးစးပြားမားက ေရးရႈ၍ ျပညေထာငစ အဆငတြင ကငတြယေျဖရငးသငသည။

ေျဖဆသမားမ ရငးလငးေျပာၾကားခသညမာ ၎တ႔၏ ထငျမငယဆခကမားအရ တရားမတမႈက႑ မ အရာရမားသည ၎တ႔၏အခြငအာဏာအား အလြသး

ကခင၊ ရခငႏငရမးျပညနယမားရ တရားမတမႈ လကလမးမေရးႏင

သမားရးကမဟတေသာ တရားမတေရးစနစမား

စားျပေလရေၾကာငးႏင လာဘေပးလာဘယမႈသည အေတာအတန ပ႕ႏ႔ေနေၾကာငးေျပာသည။ ကခငျပညနယႏင ရမးျပညနယတြင ေနထငသမား၏ အစရငခတငျပမႈတြငလညး မးယစေဆး၀ါးေမာငခကးမႈႏင မးယစေဆးစြေနျခငးသည ၎တ႕ေဒသအတြငးရ တရားမတမႈက႑အား ပမဆး၀ါးေစေၾကာငးႏင ၎တ႕အေနျဖင အာဏာပငမားမ မးယစေဆး၀ါးကးသနးမႈတြင တရားမ၀ငပါ၀ငမႈရေနသညဟ ယၾကညသည။ မးယစေဆး၀ါးသးစြသဥးေရမားျပားလာမႈႏင ဆကႏႊယသည ျပနာမားသည တရားမတမႈက႑ႏငကငးလြတမႈမရေၾကာငး၊ ၎တ႔သည လမႈေရးႏင မသားစ ေပါငးစညးညညြတမႈအား ေလာပါးေစသည။ ကခငျပညနယႏင ရမးျပညနယတြင ေနထငသမားသည မးယစေဆး၀ါး ေမာငခကးသနးမႈ ႏငအလြသးစားျပမႈ ကစၥရပမားက ဥးစားေပးျပနာမား အျဖစ သေဘာထားၾကသည။

အမးသမးမား အေပၚတြင ကား၊ မ အေျချပအၾကမးဖကမႈသည သသာသညျပနာျဖစသည။ အဆပါ ျဖစရပမားသည ပ႕ႏ႔ေနသညဟ သသယရဖြယေကာငးသညတင တငၾကားမႈနညးပါးေနသည။ ညဥးပနးႏပစက ခရၿပး၊ ထခကလြယအားအငနညးပါးသည အမးသမးမားသည အကအညရယမႈႏင တရားမတမႈ အာမခခကရရမႈတြင သသာသညအခကအခမားႏင ရငဆငေနရသည။ အမးသမးမားအေပၚတြင အၾကမးဖကမႈ ကးလြနသမားသည(အဓမၼျပကငသမားက တရားရးသ႔ စြဆအျပစေပးမႈမား ရသညတင) တရားဝငတရားစရငမႈစနစတြင အေရးယခရခသည။ လမႈေရးႏင ယဥေကးမႈ စႏႈနးထားမားအရ၊ အထးသျဖင အမးသားႀကးစးသည အယ၀ါဒမားေၾကာင အမးသမးမားႏငပတသကသည တနဖး၊ ႏင ရပငခြငမားသည အခကအခမားရေနၿပး၊ အမးသမးမားသညလညး ဥပေဒေအာကတြင ညငးပနးႏပစကခရမႈအေပၚတြင ခခႏငစြမးမရျခငးႏင အကာအကြယမရျဖစေနသည။ သမရးက တရားမတမႈစနစအေပၚတြင ယၾကညမႈေရခနနညးပါးသညအတြက လအမားစသည တရားမတမႈရရရနအတြက သမားရးကမဟတသည တရားမတမႈ ရာေဖြသညနညးလမးမားျဖင လပေဆာငလာသည။ ၎တ႔သည အကအညရာေဖြျခငး၊ ေဒသအတြငးမာပင ျပနာေျပလညေစျခငးႏင အေလးသာသည ရလဒတစခထက မတစြာဆကဆခရမႈအား တနဖးထားသည။ သ႔ေသာ ေဒသအတြငးမာပငတကရက ညႏႈငးေဆြးေႏြးရန ႀကးပမးမႈမားသည အျမတမးေအာငျမငျခငးမရေပ။

ျပစမႈဆငရာ တရားစရငမႈစနစမ အရာရမားသညတတယအဖြ႔အစညးမားအျဖစ ပါ၀ငပတသကမႈ ရားပါးသည။ လအမားစသည ေဒသခ၊ အစးရမဟတသည တတယအဖြ႔အစညးမား၏ အကအညမားအားရယၿပး၊ ရရလာသည ရလဒမားသည ယဥေကးမႈႏင လမႈအသငး

အ၀ငးအေပၚတြင စဥးစားၿပးမ ရရျခငးျဖစသည။ ဥးစားေပးအျငငးပြားမႈမား၏ ၆၀%သည ေျဖရငးႏငျခငးမရေပ။ အစးရအရာရမားႏင အမားျပညသ ၀နေဆာငမႈမားေပးသည တာဝနရသမားသည တရားမတမႈဆငရာျပနာ အေတာမားမားတြင ပါဝငပတသကေနၿပး ထျပနာမားမာအျခားျပနာမားထကစာလင ေျဖရငးႏငေခနညးပါးသည။

ေျဖဆသမားမ ၎တ႕၏ အျငငးပြားမႈျပနာမားႏငပတသကသည လမးေၾကာငးမား ေရြးခယရာတြင ပဂၢလေရးဆငရာ၊ လမႈေရး၊ ယဥေကးမႈႏင စနစဆငရာ အေၾကာငးအခကမားက လႊမးမးေနသည။ အမားဆး သသာထငရားသညမာ အမားစ၏ ထငျမငခကမာ ခြျခားဆကဆသည ျမနမာလမႈအသငးအ၀ငးသည ၎တ႔၏ ေရးရာျပနာမားအေပၚ အေလးထားမႈမရဟ ထငျမငၿပး၊ ခမးသာသမား၊ ပညာတတမားႏင အဆကအသြယေကာငးရသမားအတြက အေလးသာသညဟျမငသည။ ထကသ႔ အျမငအယအဆမားသည ျပနာမားအား (အထးသျဖငအမးသမးမား အေပၚတြင အႀကမးဖကမႈ) တငၾကားမႈနညးပါးမႈႏင ဆကစပမႈရႏငသည။

ရႈျမငလကခထားသည ခြျခားဆကဆမႈသည အ ခ႕သမားအတြက ၎တ႔၏ ဥးစားေပး ျပနာမား ေျဖရငးရာတြင အကအညရယရန ဝနေလးေစသည။ အခ႕သည မညသညေနရာမ အကအညရယရမနး မသျဖစေနသည။ တရားမတမႈရေစရန ရာေဖြလပေဆာငျခငးမရသည လအမားစသည ပဂၢလေရးဆကဆမႈႏင လမႈအသငးအ၀ငးေပါငးစညးညညြတစြာမႈအား ၎တ႔၏ကစၥေၾကာင မပကစးေစလျခငးျဖစသည။ ႏငငသားမားအား လမးစ၊ ဘာသာေရး၊ ကား/မ လငႏင/သ႔မဟတ ထခကလြယ အငအားနညးပါးမႈအရ ခြျခားဆကဆမႈ ျပနာမားအားေျဖရငး ႏငရနအတြက ႀကးပမးအားထတမႈမားစြာလအပသည။ (တရားမတမႈရယပငခြငအား ေလာပါးေစသည) အမးသားႀကးစးမႈႏင ခြျခားဆကဆသည စတေနသေဘာ ထားမားအား ေကာလႊားႏငရန ႀကးပမးမႈမားသည ပဏာမေျခလမးအေနျဖင အာရျပရမညမာ ထေရာကေသာ တညမႈရရေရးႏငပတသကသည အသအျမငမား ျမငမားလာေစေရးႏင မတမႈအား ရညရြယထားသည နညးဗဟာမားႏင ထေရာကမႈရသည ခသမာဓျဖင စရငဆးျဖတမႈလပငနးစဥမားႏင ရလဒမားရရေစေရးႏင ၎တ႔အား အာဏာတညေစျခငး အစရသညတ႔သည အေရးႀကးသည။

ကလသမဂၢဖြ႔ျဖးမႈအစအစဥတရားမတမႈ လကလမးမေရးႏင သမားရးကမဟတေသာ တရားမတေရးစနစမားသေတသနေလလာမႈ အႏစခပအစရငခစာ

တရားမတမႈ ရရေစေရး - အဓက အႀကျပခကမား သမားရးကတရားမတမႈဆငရာစမခန႔ခြမႈ ႏင ပတသက၍ -

• ေဒသဆငရာ စမအပခပမးမားအပါအ၀င တရားမတမႈက႑မာ ပါ၀ငေနသမား အားလးသည ၎တ႔၏ လပငနးတာဝနမားအား ထေရာကစြာထမးေဆာငႏငရန လအပသည အေထကအပမား ျဖညဆညးေပးျခငး၊ တနးတညမမႈ၊ ကားမေရးရာ ထခကရလြယမႈမား၊ ကား၊ မ တနးတညမမႈ တရားဥပေဒစးမးေရးအေျခခမမား၊ လပထးလပနညး၊ တာဝနယတာဝနခမႈ၊ ၾကားဝင ေစစပမႈအေျခခမမားဆငရာသငတနးမားပပးေပးျခငး၊

• သမရးကမဟတသည တရားမတမႈစနစမား၏ အေျခအေန၊ သမရးက တရားမတမႈစနစႏင ၎တ႔၏ဆကႏြယမႈႏင ပတသကသည ရငးလငးျပတသားသည မဝါဒတစရပခ မတျခငး၊ အဆပါမဝါဒအား အဆငမားအားလးတြင အမားျပညသမားသရေစရန ချပျခငး။

• ျမနမာႏငင၏ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ၊ အျပညျပညဆငရာ လ႔အခြငအ ေရးသေဘာတ ညခကစာခပမား၊ စႏႈနးမားႏငတေျပးညျဖစသည ရငးလငးသညႏငငသားခယခြငႏင ေန ထငခြငဆငရာ ဥပေဒမေဘာငခမတျခငး။

• မတမႈရၿပး ရပငခြငမားေပၚတြငအေျခခထားေသာ အာဏာတညျမေစသည ႏငငသားမတပတငျပလပျခငးဆငရာ လြတလပအမအခကငးသည လပထးလပနညး/ နညးစနစတစ ရပ ခမတျခငး။

ပြငလငးျမငသာမႈႏင အမားျပညသ သတငးအခကအလက ဆငရာမားႏငပတသက၍ -

• အစးရ၀နေဆာငမႈမားစြာေပးအပေနသည ၿမ႕နယႏင ရပကြက/ေကးရြာအပစ အပခပေရး ရးမားတြငဝနေဆာငမႈအလက တရား၀ငေပးေဆာငရမည စရတမားႏင ၾကာျမင ခနမားအား အမားျပညသသရေအာင ေဆာငရြကျခငး။

• ႏငငသားဆငရာ စာရြကစာတမးမားရယျခငးႏင ပတသကသညလပထးလပနညးဆငရာ သတငးအခကအလကမားက တငးရငးသားဘာသာစကားမားျဖင ရရႏငေအာင လပေဆာငျခငး။

• ျပစမႈဆငရာတရားစရငမႈစနစ၏ လပငနးစဥ/လညပတပဆငရာ အခကအလကမား ျဖန႕ျဖးျခငး။

• သမရးကတရားမတမႈစနစ၏ လပငနးေဆာငတာမားအား ပမနားလညမႈရေစရန တရားရး ေလလာေစာငၾကညေရး ေရ႔ေျပးစမကနးအား စဥးစားအေကာငအထညေဖာျခငး။

• အမႈသညမားအား တရားဥပေဒဆငရာ အေထာကအပေပးႏငသည အေကာငးဆးနညးလမးမား သရနားလညေစရန တရားရးေလလာေစာငၾကညေရး ေရ႕ေျပးစမကနးအား စဥးစားအေကာငအထညေဖာျခငး။

ကား၊ မ ေရးရာႏင အမးသမးမားအတြကဥပေဒဆငရာကာကြယေစာငေရာကမႈ -

• သမရးကတရားမတမႈက႑တြင ပါ၀ငပတသကသမား အားလးအတြက ကား၊ မ တနးတညမမႈႏင အထးသျဖင အမးသမးမားႏင အျခားထခကလြယ အငအားနညးပါးသမားအတြက ဥပေဒအရကာကြယေပးျခငးဆငရာ သငတနးမားေပးျခငး။

ကခင၊ ရခငႏငရမးျပညနယမားရ တရားမတမႈ လကလမးမေရးႏင

သမားရးကမဟတေသာ တရားမတေရးစနစမား

• သငတနးမား၊ ဥပေဒမား ျပနလညသးသပျခငးႏင ဥပေဒျပငဆငျခငးမ တစဆင အစးရေရ႕ေနမား ၊ တရားေရးအရာရမားႏင တရားဥပေဒစးမးေရးအရာရမားအား အမတြငး အၾကမးဖကမႈ/ကား၊မ အေျချပ အၾကမးဖကမႈႏငပတသကသည တငၾကားမႈမား တရားမတမႈအတြက အေကာငးဆး အကးျဖစထြနးေစမသာ ရတသမးႏငသညဆသညက အားျဖညေပးရန။ • ကား၊ မ တနးတညမမႈႏင အမးသမးမားအေပၚတြင တရားဥပေဒအရ ကာကြယမႈဆင ရာသငတနးမားႏင သရနားလညမႈမားရေစရန ေဆာငရြကျခငးႏင ဖရမေဆြးေႏြးပြမားကငးပ ၍ ကား၊မ အေျချပ အႀကမးဖကမႈအပါအ၀င တရားဥပေဒအရ အမးသမးမားအား ကာကြယ ေစာငေရာကျခငး ကစၥရပမားက သမရးကတရားမတမႈစနစအတြငးရ အရာရမားႏင လမႈအသငးအ၀ငးအဖြ႔၀ငမားမ အတတကြ ေဆြးေႏြးေစရန စစဥျခငး။

• အမတြငးအႀကမးဖကမႈ ကစၥရပမားႏငပတသကသည အကာအကြယေပးသည တရားရးအမန႔မားျပ႒ာနးရန စဥးစားျခငးႏင ေရ႕ေျပးစတငျခငး။

ဆငးရႏြမးပါးမႈႏင ေၾကြးၿမ ျပနာ-

• အေသးစားေငြေၾကးေလာကထားမႈမားအား လငျမနၿပး ကနကစရတအနညးဆး၊ တရားမ၀ငႏင မမတသည ေငြေခးအေလအကငမား ေလာပါးေစမည နညးလမးျဖင စရငဆး ျဖတႏငသည တရားမတမႈ ကစားမႈနညးလမးမား ရာေဖြျခငး။

• ဆငးရႏြမးပါးသမား၏ လအပခကမား တ႔ျပနေပးသည ေငြေၾကး၀နေဆာငမႈမား ခ႕ထြငေပးျခငး။

ေျမယာျပနာ -

• ဘးဘြားပင/ရးရာ/ဓေလထးတမးအရ ေျမယာပငဆငမႈအား တနးတညမ အသအမတျပသည ဗဟေျမယာမတပတငစနစအေပၚ ျဖညစြကတညေဆာကျခငး၊ ပမေကာငးမြနေအာင ျပလပျခငး၊ ေရးဆြျခငး။

• အစးရအရာရမား၏ ဆးျဖတခကမားအေပၚတြင အယခဝငခြငစနစႏင ေနာကဆး တရားရးဥးတကေလာကထားမႈ စနစမားအပါအဝင လယယာေျမစမခန႔ခြမႈဆငရာ ဆးျဖတခကမားက အားေကာငးလာေစျခငး။

• ယခငအစးရမ သမးဆညးထားသည ေျမယာမား ျပနလညေပးအပမႈႏင ပတသက သည လပငနးစဥႏင လပထးလပနညးဆငရာ သတငးအခကအလကမားအား အမား ျပညသမား လကလမးမလြယကေစေရးအတြက ပြငလငးျမငသာစြာျဖန႔ေဝျခငး။

• ယခငသမးဆညးထားသည ေျမယာမား ျပနလညေပးအပျခငး/ ျပနလညခြေ၀ ျခငးႏင ပတသက၍ - အေျခအေနတစခခငးစ၏ အေသးစတထးျခားခကမားက မတစြာ ထညသြငးစဥးစားႏငရန နစနာဆးရႈးသ/အဖြ႔အစညးမားအားလးသည အသေပးခရၿပး ၎တ႔ ျပညဝစြာ ပါဝငႏငသည ေဒသအလကနညးစနစမား ရာေဖြေဖာထတျခငး။

မးယစေဆး၀ါးမား ကစၥႏငပတသက၍ -

• မ၀ါဒဆငရာ ဆးျဖတခကတစခအေနျဖင ကနးမာေရးက႑အား တရားဥပေဒ စးမး ေရးထက ဥးစားေပးၿပး၊ မးယစေဆး၀ါးသးစြေနသမားအား ကသမႈခယႏငမညနညးလမးျဖင စစဥေပးျခငး။

• မ၀ါဒဆငရာ ဥးစားေပးမႈတစရပအေနျဖင ျပနလညထေထာငေရး စငတာမားအား သငေလာသညေနရာမားတြင တညေထာငျခငးျဖင မးယစေဆးစြေနသမားမ လအပသည ေဆး၀ါးဆငရာဂရစကမႈႏင ကသမႈခယႏငရန ေဆာငရြကျခငး။

ကလသမဂၢဖြ႔ျဖးမႈအစအစဥတရားမတမႈ လကလမးမေရးႏင သမားရးကမဟတေသာ တရားမတေရးစနစမားသေတသနေလလာမႈ အႏစခပအစရငခစာ

သမားရးက တရားမတမႈစနစအေပၚတြင ယၾကညကးစားစတခမႈ နညးပါးမႈရေနသညပေပၚေနသည။ လအနညးငယသာ အဆပါစနစျဖင တရားမတမႈ လမးေၾကာငးရရရန အားကးအားထားျပသည။ သမရးကတရားမတမႈ စနစတြငပါ၀ငသည အစးရအရာရမားသည ေဒသခအဆငမာ ျဖစပြားသည အျငငးပြားဖြယရာ ကစၥရပမား တြင ပါ၀ငေျဖရငးမႈမာ ရားပါသည။

ျပညနယ ၃ ခ စလးတြငရသည အမားျပညသမားသည တရားသႀကးမား၊ ဥပေဒအရာရမားႏင ရမားအားအရညအခငးရသညဟ သမတထားသည။ ထငျမငအယအဆမားသညလညး ထအရာရမားသည “သာမနျပညသမား”၏ တနဖးထားမႈမားအား ေ၀မျခငးမရေၾကာငးႏင ခြျခားသည အျပအမမားပါ ပ႕ႏ႔လာမႈတ႔ေၾကာင သမားရးကတရားမတမႈစနစအား အမားျပညသအေနျဖင မလလာမႈအား ျပသပေရာကသည။ အမားျပညသတ႔သည ခြျခားမႈ မခလျခငးႏင တရားမတမႈစနစတြင မတစြာဆကဆခရႏငမႈအေပၚ ယၾကညစတခမႈ မရျခငးအျပင၊ ၎တ႔သည မတသညရလဒအား စြမးေဆာငေပးႏငမညဟ ထငျမငျခငးမရေပ။ အမားျပညသ၏ ရမားအေပၚတြင ယၾကညစတခမႈ အဆငသညလညး အထးသျဖင နညးပါးေနပရသည။ သ႔ေသာ ေျဖၾကားသမား၏ ၃ ပ ၁ ပသညသာ တရားသႀကးမားႏင ဥပေဒအရာရမားသည ရပရြာ ဥးစားေပးမႈမားႏင တေျပးညျဖစသညဟ ယၾကညၿပး၊

ထထက အနညးငယျမငမားသည လနညးစမားမ ရမားအေပၚတြင ထသ႔ယၾကညသည။

တဖကတြငမ ရပရြာေခါငးေဆာငမားသညသာ လမႈအသငးအ၀ငး၏ ဥးစားေပးကစၥမားႏင တေျပးညျဖစ ျပး၊ တညမေ၀သည တနဖးထားမႈမားအေပၚတြင ျမပႏထားသညဟ အမားျပညသက ယၾကညသည။ သ႔ေသာထေခါငးေဆာငမားသည ၎တ႕၏ တာ၀နမားအား ထမးေဆာငရန လအပသည ေလကငသငၾကားမႈႏင အရငးအျမစမား နညးပါးေနသည။ တရားမတမႈစနစတြင အမားျပညသ၏ ယၾကညမႈ ျမငမားေစေရးသည တရားမတမႈ က႑မာ ပါ၀ငေနသမား၏ ဥးစားေပးမႈတစရပျဖစသည။ မ၀ါဒမားႏင နညးဗဟာမားအား အမားလကခမေ၀ ထားသည တနဖးမားျမငတငရန ဥးတညျခငး (ထေရာကေသာ တနးတညမမႈ၊ ကားမေရးရာ တနးတညမမႈ၊ ဥပေဒေရ႕ေမာကတြင ခြျခားမႈမျပျခငး၊ အမားအေပၚေလးစားမႈ ရျခငး၊ မတမႈရျခငး၊ အဂတလကစားမႈက ဆန႔ကငျခငးႏင အျခား)၊ ႏင အဆပါ တနဖးမားအား တရားမတမႈ က႑ရ အဆငမားအားလးတြင တနဖးျမငတငမႈမားျပလပျခငးသည အရာအားလးထက အေရးႀကးသည။ တရားဝငတရားမတမႈက႑၏ တ႕ျပနမႈမား ျမငမာလာေစရန ရညရြယသည နညးဗဟာမားသည အေရးႀကးသည။ ပြငလငးျမငသာမႈျမငလာျခငး၊ လြတလပမႈရၿပး၊မတမႈရသည စရင ဆးျဖတျခငးဆငရာ မ၀ါဒမားႏင နညးဗဟာမားသည လညး အေရးႀကးသည။

၂။ သမရးကတရားမတမႈစနစအေပၚယၾကညမႈႏင ကးစားမႈဆငရာ အမားျပညသ၏ ထငျမငယဆခကမားမာ အဘယနညး?

ကခင၊ ရခငႏငရမးျပညနယမားရ တရားမတမႈ လကလမးမေရးႏင

သမားရးကမဟတေသာ တရားမတေရးစနစမား

ယၾကညမႈႏင ကးစားမႈအား ျမငတငျခငး - အဓက အၾကျပခကမားတာ၀နခယမႈႏင လာဘေပးလာဘေပးယမႈအား တကဖကေရးကစၥ

• တာ၀နခယမႈႏင ပြငလငးျမငသာမႈ တးပြားလာေစရနအတြက အစးရ ဌာနမား အားလးျဖစသည ၀နႀကးဌာနမား/ ဌာနအသးသးမား/ ေအဂငစမားအား အမားျပညသအတြက အသငျဖစေနရန လပေဆာငျခငး၊ နားလညရလြယသည အျပအမမားျဖင အဖြ႕အစညးအတြငးဆငရာ ဖြ႕စညးပမားအား ႀကးၾကပျခငးအျပင လပထးလပနညးမားႏင အမားျပညသမား၏ တငၾကားခကမား သ႔မဟတ နစနာမႈမားေပးအပရာတြင မေကနပခကမား ေဆာငရြကမႈႏငပတသတျပး ကငတြယေျဖရငးျခငး။

• ျမနမာႏငင၏ ယၾကညမႈတညေဆာကျခငးတြင ပါ၀ငကညျပး၊ ႏငငသားမား သည ပစကသညတရားစရငမႈႏင စမအပခပမႈဆငရာ ဥပေဒစနစမားအေပၚတြင ေကနပမႈရေစရန ဆးျဖတခကခမတမႈ စြမးရညမားတးတကေစေရးႏင ျမငတငထား သည လပငနးစဥမားသည အမားျပညသအား (က) ၎တ႔၏ အမႈမားအေပၚတြင စရငဆးျဖတခကခမတရာတြင တရားရးမာျဖစေစ (သ႔) အစးရဌာနတြငျဖစေစ ေပး၍ၾကားသ ေစျခငးႏင (ခ) အစးရလကေအာကရ တရားစရငမႈဆငရာ- အလားတ စမအပခပမႈရးမား ၏ ဆးျဖတခကမား အေပၚတြင အသနားခ ယခြငျပျခငး။

• တရားစရငေရးသည လြတလပၿပး၊ တာ၀နခယမႈရေစျခငး။

• အျပညျပညဆငရာ စႏႈနးမားႏင အညျဖစေနၿပး၊

• ေငြေရးေၾကးေရးအရ လပပငခြငႏင ဖလသညအရငးျမစမား ရေစျခငး၊ ရညရြယ ခကရျပး၊ ပြငလငးျမငသာသည ေတြ႕ဆေဆြးေႏြးမႈဆငရာ စမား၊ တရားစရငမႈဆငရာ တာ၀နခမႈမားႏင ပငဆငခြငမား လျခမႈရေစျခငးတ႔အပါအ၀င ျဖစသည။

• ရတပဖြ႔ျပျပငေျပာငးလမႈ၊ အျပနအလနဆကႏြယေနသည ဥပေဒႏငမ၀ါဒ မ ေဘာငမားအတြက လႊမးျခမႈရေရးႏင စစဥျခငး၊ လပထးလပနညးမားအေပၚတြင ေလလာ ေစာငၾကညျခငးႏင တာ၀နခယျခငး၊ ၀နထမးစေဆာငး၊ ေလကငသငၾကားေပးျခငးႏင အေျခခ အေဆာကအအမားႏင အေဆာကအအေနရာမား အစရသညတ႔ ပါ၀ငသည ၿပးျပညစသည အစအစဥအား ေဖာေဆာငၿပး၊ အေကာငအထညေဖာ လပေဆာငျခငး။

• ဥးစားေပးတစရပအေနျဖင နယျခားေစာငရမား၏ လပငနးစဥမားႏင ပတသကၿပး တာ၀နခယမႈႏင ပြငလငးျမငသာမႈရေစရန နားလညရနလြယသည အျပအမမားျဖင၊ အမားျပညသအတြက လပေဆာငျခငးႏင အခကအလကမားျဖစသည - ၾသဇာအာဏာ ႏင ဖြ႕စညးပေလလာေစာငႀကညမႈ၊ က႑ႏင တာ၀နမား၊ လပငနးလညပတေဆာငရြကမႈ စႏႈနးမား၊ အေျခစကစခနးမား၏ တညေနရာမား၊ ၀နထမးစေဆာငး၊ ေလကငသငၾကားမႈ ဆငရာ မ၀ါဒမား အစရသညတ႔အား လပေဆာငျခငး။

ထေရာကေသာ တရားမတမႈႏင ခြျခားဆကဆမႈ မရျခငး

• တရားမတမႈက႑မာပါ၀ငသည အရာရမားအားလးႏင အမားျပညသ႔၀နထမး မားသည ထေရာကေသာ တနးတညမမႈ၊ ခြျခားဆကဆမႈ မရ ဆကဆျခငးႏင မတကြျပားမႈ အေပၚတြငေလးစားမႈရျခငး အစရသည တာ၀နထမးေဆာငရမညအရာမားႏင ပတသက သည ေလကငသငႀကားမႈမား ရယေစျခငး။

ကလသမဂၢဖြ႔ျဖးမႈအစအစဥတရားမတမႈ လကလမးမေရးႏင သမားရးကမဟတေသာ တရားမတေရးစနစမားသေတသနေလလာမႈ အႏစခပအစရငခစာ

• အတတပညာပငးဆငရာ ေပါငးစညးမႈ အစဥမျပတရေစျခငး၊ အထး သျဖင ထေရာကေသာတနးတညမမႈ၊ ခြျခားဆကဆမႈမရ ဆကဆျခငးႏင မတကြျပားမႈအေပၚ ေလးစားမႈရျခငး (တငးေဒသႀကး/ျပညနယ ျမ႕ေတာ အဆင) တ႔အားအတတပညာပငးဆငရာ တာ၀နမားႏင တာ၀နခမႈ တစစတတစပငးအေန ျဖင တရားမတမႈက႑မာပါ၀ငသည အရာရမားႏင အမားျပညသ႔ ၀နထမးမား အေနျဖင သငယေစျခငး။

• မတသည တရားမတမႈအတြက လအပသည ေလကငသငႀကားမႈမား ေပးအပျခငး၊ ဥပေဒေရ႕ေမာကတြင တနးတညမမႈရေရးႏင ခြျခားဆကဆမႈ မရျခငးႏင ဖရမေဆြးေႏြးပြ မားတြင သမရးကတရားမတမႈက႑ရ အရာရမားႏင အသငးအ၀ငးအဖြ႕၀ငမားအား စစညးပါ၀ငျပး ျမနမာႏငင၏မတသည တရား စရငမႈရပငခြငမား ခငမာမႈရေစရန ေဆြးေႏြးေစျခငး။

လႈမႈက႑ ဖြ႔ၿဖးတးတကေရးႏင ေပါငးစညးညညြတမႈ

• ျမနမာႏငင၏ ျပညနယႏငတငးေဒသႀကးမား၊ လမႈအသငးအ၀ငးအားလး အေပၚတြင လႊမးျခသည ႏငငသားႏငဆငေသာ ပညာေရး သငရးညႊနးတမးမား ေဖာေဆာငျခငးသည ႏငငသား၏ လကၡဏာအား ေဖာေဆာငမႈအတြက ျမငတင ေပးျခငးအျပင၊ ႏငင၏ ယဥေကးမႈ၊ တငးရငး သားမးႏြယစႏင ဘာသာေရးအရ မတကြျပားမႈမားအား ေပြ႕ဖကၿပး၊ တနးတညမမႈ၊ တရားမတမႈ၊ ေလးစားမႈႏင သညးခမႈတ႔အား ျမငတငေပးမညျဖစသည။

• ႏငငသားႏငဆငေသာ ပညာေရး သငရးညႊနးတမးသည ေကာငးမား တြင သငေလာသည အသကအရြယရသည ကေလးမားအားလးအား သငေလာ သည တငးရငးသား ဘာသာစကားျဖငသငႀကားေစျခငး။

ကခင၊ ရခငႏငရမးျပညနယမားရ တရားမတမႈ လကလမးမေရးႏင

သမားရးကမဟတေသာ တရားမတေရးစနစမား

သမရးကမဟတသည တရားမတမႈ လပငနးစဥမား - အဓက အၾကျပခကမားဓေလထးတမးရးရာ ဥပေဒဆငရာ

• ေနာကထပ ဥးတညထားသည သေတသနေလလာမႈမား လပေဆာငျခငး - သေတသန ေလလာမႈမားလပေဆာငသည နညးလမးတြင ပါ၀ငပးေပါငးမႈနညးလမးအား အသးျပျခငး - သမရးကမဟတသညတရားမတမႈ စနစမားႏင ယခစနစမား ဆကစပမႈရသည နညးဗဟာမားခမတျခငး။

အတတပညာဖြ႕ၿဖးတးတကမႈဆငရာ

• တာ၀နထမးေဆာငေနဆျဖစသည ေဒသဆငရာ စမအပခပသမားသည လေလာက ျပညစစြာ ၎တ႕၏ တာ၀နမား ထမးေဆာငႏငေစရန လအပသည ကားမေရးရာႏင ထေရာကေသာ တနးတညမမႈ၊ ခြျခားဆကဆမႈ မရျခငး၊ တရားဥပေဒစးမးေရး မ၀ါဒမား၊ အားလးအားတနးတညမစြာ ဆကဆ လပေဆာငမႈ၊ ၾကား၀ငျဖနေျဖျခငးဆငရာ မ၀ါဒမားႏင အျခား.. အစရသညတ႔ႏင ပတသကသည ေလကငသငၾကားမႈမား ေပးအပ ျခငး။

• ကားမေရးရာကစၥမားႏင ထေရာကေသာ တနးတညမမႈ၊ အထးသျဖင သမရးကမဟတသညတရားမတမႈနညးလမးမားျဖင အျငငးပြားမႈမားေျဖရငးေပးရာတြင ပါ၀ငသမား (ဥပမာ - ယဥေကးမႈႏငစာေပရးရာတာဝနခမား၊ ဘာသာေရးဆငရာ ေခါငးေဆာငမား၊ အသငးအ၀ငးေခါငးေဆာငမား ႏင အျခား..) အား ေလကင သငၾကားမႈမားႏင ထေတြ႕မႈမား ေပးအပျခငး။

• အဆကမျပတ အျပနအလနေဆြးေႏြးမႈ ကြမးကငမႈဆငရာမားႏင ပတသကသည ေလကငသငၾကားမႈမားအား ေဒသဆငရာ စမအပခပသမားႏင အသငးအ၀ငး ေခါငးေဆာင မားပါ ပါ၀ငေစျခငးျဖင ကယျပန႕စြာေပးအပျခငး။

၃။ မညသည သမရးကမဟတသည တရားမတမႈစနစမား ေဒသခနယေျမမားတြငရေနၿပး၊ ၎တ႕သည မညကသ႕ လညပတေနသနညး?

သမရးက တရားတရားမတမႈစနစ၏ ျပငပတြင မားျပားလသည နညးလမးမားျဖင ကယေရးကယတာ အျငငးပြားမႈမားအား သမရးကမဟတသည နညးလမး မားစြာျဖင ေျဖရငးႀကသည။ ေျဖဆသမားသည ေယဘ ယအားျဖင သမရးကတရားစရငမႈမားထက၊ သမရးက မဟတသည နညးလမးမားျဖင တရားမတမႈရယမႈသည မားျပားမႈရေနသညက ေတြ႕ရသည။ သမားရးက မဟတသည လပထလပနညးမား၏ အခ႕အခကမားသည အမး သား ႀကးစးမႈအေပၚတြင လကနာမႈရၾကသညအတြက၊ အထးသျဖင အမးသမးမား၏ တရားမတမႈ ရယခြငအေပၚ တြင သသာစြာသကေရာကမႈရေနသညတင၊ ထနညးလမးျဖင ေဆာငရြကေနၾကသည။

ထ႔ေၾကာင သမရးကမဟတသည လပထးလပနညးမားျဖင တရားမတမႈရယမႈက႑တြင ပါ၀ငေနသမားသည ထေရာကေသာမ၀ါဒမားႏင ကား၊ မ ေရးရာတနးတညမမႈ၊ ခြျခားဆကဆမႈ မရျခငးႏင တရားမတမႈအားေဒသဆငရာႏင အသငးအ၀ငးအဆငမားတြင ရာေဖြေနသမားအတြက ဥပေဒေအာကတြင မတစြာဆကဆမႈရေစေရး အစရသညတ႔အား လကနာေဆာငရြကရနမာ အေရးႀကးသညအတြက တကတြနးမႈႏင ပပးမႈမား လပေဆာငသြားရနမာ အေရးႀကးသည။

ကလသမဂၢဖြ႔ျဖးမႈအစအစဥတရားမတမႈ လကလမးမေရးႏင သမားရးကမဟတေသာ တရားမတေရးစနစမားသေတသနေလလာမႈ အႏစခပအစရငခစာ

ေနာကဆကတြ(က) သေတသနေလလာမႈ နညးနယ

သေတသနေလလာမႈက ရခငျပညနယတြင ၅ ျမ႕နယ၊ ကခငျပညနယ (၄)ျမ႕နယ ႏင ရမးျပညနယရ (၇)ျမ႔နယ စစေပါငး ၁၆ ျမ႕နယတြင ျပလပခသည။ ျမ႕နယတခစတြင ရပကြကတခႏင ေကးရြာအပစတခ သ႔မဟတ ရပကြက/ေကးရြာအပစ (၂)ခ က ရညရြယခကရသျဖင အေထြေထြ အပခပေရးဥးစးဌာန အရာရမားႏင ညႏႈငးတငပငေရြးခယခသည။ ေလလာမႈတြင ကခငျပညနယရေဒသတြငး ေရႊ႕ေျပာငးရသမား ေနထငသည IDP စခနး(၂)ခလညးပါဝငသည။ သေတသန ကြငးဆငးေလလာမႈက ၂၀၁၅ ေအာကတဘာ မ ၂၀၁၆ ဇလငလ အထ ေဆာငရြကခသည။၅၃

ေပါငးစပ နညးနယမားက ေလလာမႈတြငအသးျပခသည။ စနစတက တညေဆာကထားသည အင

ဇယား ေနာကဆကတြ က.၁ ျပညနယအလကအေရအတြက

ျပညနယ

၆၇ ၁၆၂

IDPs အပါအ၀င

IDPs မပါ၀င

မ က မ က မ ကယဥေကးမႈႏငစာေပ ရးရာတာဝနရပဂၢလမား

အစးရအရာရမား

ရခင ၁၆၆ ၁၆၆ ၈၂ ၈၄ ၈ ၄၁ -- ၂၆

ကခင ၂၀၇ ၁၉၃ ၆၅ ၆၆ ၂၈ ၅၂ ၂၈ ၅၄

ရမး ၂၆၀ ၂၆၀ ၈၁ ၇၅ ၃၉ ၉၀ ၃၉ ၈၂

၆၃၃ ၆၁၉ ၂၂၈ ၂၂၅ ၇၅ ၁၈၃

၅၇၆ ၅၇၆ ၂၁၅ ၂၁၃ ၇၁ ၁၇၈

စစေပ

ါငး

ႀကတငျပငဆငထားသညေမးခြနးမား တစတတပငးပါ၀ငသည ေတြ႕ဆေမးျမနးမႈမား

၅၃ ၂၀၁၅ ေအာကတဘာ-ႏဝငဘာ ရခငျပညနယ၊ ၂၀၁၆ ဇနနဝါရ ကခငျပညနယ ႏင ၂၀၁၆ ဇြန-ဇလင ရမးျပညနယ

တာဗး ေမးခြနးမားက အမေထာငစ ၁၂၅၂ စအား ေမးျမနးခၿပး ပါဝင ေဆြးေႏြးသ ၄၅၃ ဥး ပါဝငသည ေကးရြာႏင ရပကြကအဆင အပစလကေဆြးေႏြးပြမား (Focus Group Discussion)၊ အခကအလကသတငး အဓကေပးႏငသ (၂၅၈)ဥး ပါဝငသည Key informant interviewမားႏင ပပးထားသည။ တၿပငနကတညးမာပင ေမးခြနးပစတစတတပငး ျပငဆငထားသည ေတြ႔ဆေမးျမနးမႈမား (semi-structured interview) က ႏစစခြ၍ (၁)ၿမ႔နယႏင ခရငအဆင တရားသႀကးမား၊ ဥပေဒအရာရမား၊ရအရာရမား၊ အေထြေထြအပခပေရး မႈးမားျဖင၄ငး၊ (၂) ၿမ႔နယႏငျပညနယအဆင ယဥေကးမႈႏင စာေပရးရာအဖြ႔ တာဝနခမားျဖင၄ငး ျပလပခသည။ (ဇယား က.၁.၁ တြငရႈ)

အမေထာငစအလကေတြ႕ဆေမးျမနးမႈ

အပစလကေဆြးေႏြးမႈမား

အေသးစတအငတာဗးမား

ကခင၊ ရခငႏငရမးျပညနယမားရ တရားမတမႈ လကလမးမေရးႏင

သမားရးကမဟတေသာ တရားမတေရးစနစမား

သေတသနေလလာမႈတြင အသးျပသည ေမးခြနးပစ နညးနယမားက အဂၤလပဘာသာျဖင ျပစၿပးျမနမာဘာသာ ျပနဆခသည။ အမေထာငစအဆင စနစတကျပငဆငထားသည ေမးခြနးပစက အႀကေပးအဖြ႔ထတငျပ၍ သေဘာထားမတခကရယခၿပး လကေလာညေထြ ကကညအသးျပ လြယေအာငျပငဆငခသည။ ယငးေမးခြနးပစက ျမနမာဘာသာ သ႔ျပနဆရာတြင ျမနမာလပေဖာကငဖကမားႏင ႀကမဖနမားစြာ ေဆြးေႏြးၿပး ဘာသာစကားအသးအႏႈး၊ သေဘာထား အယအဆမား ျပတသားရငးလငးေစရန ႀကးပမးေဆာငရြကခသည။ ကနဥးစမးသပေလလာမႈ တႀကမၿပးေနာက ထေမးခြနး ပစနညး နယမားက ျပနလညသးသပခသည။

ႏငငတကာ အၾကေပးပဂၢလမားက ကြငးဆငးေလလာမႈလပငနးမားက ဥးေဆာငျပး အစးရအရာရမား ႏင ေတြ႔ဆေဆြးေႏြးခသည။ တရားဥပေဒစးမးေရး၊ တရားမ တမႈရရေရးဥပေဒစနစ ေလလာမႈအမားအျပားတြင ယခငအေတ႔ြအၾကမားရသည ပညာအလငးပြငျမနမာ သေတသနေဖာငေဒးရငး (Enlightened Myanmar Research Foundation) သည UNDP ႏင စာခပခပဆၿပး ရပကြကႏငေကးရြာအဆင ကြငးဆငးေလလာမႈမား ေဆာငရြကခသည။ ဘာသာျပနမား ငားရမးခၿပး ကြငးဆငးသေတသန

လပငနးမားအား ပပးကညႏငေစေရးအတြက သငတနးမားေပးခသည။

မမကယပငသေဘာထားျဖင ပါဝငေဆြးေႏြး ေျဖ ဆျခငး၊ ႀကတငအသေပးရယသည သေဘာတညခက၊ လ႔ဝကမႈ၊ ေဘးအႏရာယကငး လျခစတခမႈ၊ ၾကားေနသေဘာထား၊ ဓမၼဓဌာနကမႈအျပင ပဋပကၡအေနအထား သးသပသျမငမႈ၊ ေဘးဥပါဒမျဖစေစမႈ စသည သေတသနကငဝတမားက သေတသနေလလာမႈ ကာလတေလာကလကနာကငသးခသည။

ေလလာေတြ႔ရခကမားသည သေတသန နမနာ (Study Sample) ကသာထငဟပေဖာျပသည။ သေတသနေျဖဆသမားၾကား ကနးဂဏနးအရ ဆကစပသည ႏႈငးယဥမႈမားက ျပလပႏငမညမဟတ သကသ႔၊ ေလလာေတြ႔ရခကမားသည ကယျပန႔သည လဥးေရအတငးအတာတခခက ေယဘယ ေကာကခကေပးႏငမည မဟတပါ။ျပညနယအလက သးျခားၾကေတြ႔ရသည သေတသနေလလာမႈ စနေခၚမႈအခကအခမား၊ အကန႔အသတမားက သကဆငရာျပညနယ အစရငခစာမားတြင အေသးစတ ေဖာျပထားသည။

ကလသမဂၢဖြ႔ျဖးမႈအစအစဥတရားမတမႈ လကလမးမေရးႏင သမားရးကမဟတေသာ တရားမတေရးစနစမားသေတသနေလလာမႈ အႏစခပအစရငခစာ

ေနာကဆကတြ (ခ)ျပစမႈဆငရာ တရားမတေရးစနစအတြငးရ အဓကအဖြ႔အစညးမားႏင လပငနးစဥမား

ခရငႏင ၿမ႔နယအဆငတြင ျမနမာႏငငရတပဖြ႔ ၌ အဓကဌာန(၃)ခရသည။ စမခန႔ခြမႈႏင တပဖြ႔ဝငေရးရာ၊ စညးမဥးစညးကမးေရးရာ တာဝနယရသည အပခပေရးဌာန၊ အမႈမားက စစစသးသပျခငး ႏင အမႈစြတင/ တရားစြမႈမားက ႀကးၾကပရသည အမႈမတတမးဌာနႏင ေထာကပေရးဌာန တ႔ျဖစသည။

ေန႔တဓ၀ ရလပငနးမားက ၿမ႕နယအဆငေအာကရရစခနးမားႏင ရကငးမားက ေဆာငရြကၾကသည။ရစခနးမားႏင ရကငးမားရ ရအရာရမား၏ အဓကတာ၀နႏစရပမာ သကဆငရာေဒသနယေျမ လၿခေရးႏင အမႈအခငးမား စစမးစစေဆး ေဖာထတျခငးတ႔ ျဖစသည။ (ပ က. ၂.၁ တြင ရႈ)

ပ ေနာကဆကတြ (ခ) ၁ ျမနမာႏငငရတပဖြ႔ ျမ႔နယအဆငဖြ႔စညးပ

ကခင၊ ရခငႏငရမးျပညနယမားရ တရားမတမႈ လကလမးမေရးႏင

သမားရးကမဟတေသာ တရားမတေရးစနစမား

မႈခငးႏင ရလပငနးတာဝနမားက ေယဘယ အပစက႑(၃)မးခြထားသည။ ပထမအပစ “အမႈႀကး” (၁၀) မးတြင လသတမႈ၊ ဓားျပမႈ၊ လယကမႈ၊ ျပနေပးဆြမႈ၊မဒနးမႈ၊ ေဖာကထြငးမႈ၊ တရစာၦနခးမႈ၊ ႏငငေတာပနကနမႈ၊မတရားအသငးႏင ၁၈၇၈ လကနကဥပေဒ ေအာကရျပစမႈမားပါဝငသည။

ဒတယအပစျဖစသည “အျခားျပစမႈ” မားတြင (ျပညသပငပစၥညး၊ အစးရပငပစၥညး၊ ယာဥ၊ ခါးပကႏႈက စသည) ခးမႈ၊ ခႏၶာကယ နာကငေစသည ခးမႈႏငနာကငေစမႈမား ပါဝငသည။ ဤအျခားအမႈမားတြင “အျခား” အမႈမားဟ သးျခားအပစခြတခပါဝငျပး ယငးအပစခြတြင ၂၀၁၂ ပ႔ကနသြငးကနဥပေဒ၊ ၂၀၀၅ လကနကး တကဖကမႈ ဥပေဒ၊ ၁၉၉၂ သစေတာဥပေဒ စသညအထး ဥပေဒ အသးသးေအာက ကးလြနသညျပစမႈမား ပါဝငသည။ တတယအပစ ႀကတငကာကြယမႈမား(ႀကကာမႈ) တြင ၁၉၉၃ မးယစေဆးဝါးႏင စတကေျပာငးလ ေစသညေဆးဝါးမားဆငရာဥပေဒ၅၄၊ ၁၉၅၄ ရအကဥပေဒ၅၅၊ ၁၉၅၀အေရးေပၚ အကဥပေဒ၊ ၁၉၆၁ ျပစမႈ ကးလြနတတသမားခဝနႏငေျခခပဥပေဒ၅၆ မားအရ ၿမ႔နယရမား၏ လပငနး ေဆာငတာမား အျပင ေလာငးကစား၊ အရကေသစာေရာငး ဝယေဖာကကားျခငး (ယစမး) ႏင ျပညတနဆာလပငနး မားက ေစာငၾကညတာဝနယရသည။ ရအေရးပငသည အမႈတခ၅၇ ျဖစပြားသညက ရအေနျဖငသရပါက အခငးျဖစ ပြားရာသ႔ သြားေရာကရန တာဝနရသည။ ရအေရးပငသညျပစမႈတခႏင ပတသက၍ သတငးလကခရရပါက ပထမ သတငးေပး တငၾကားခက (FIR) ဖြငရမညဟ ဥပေဒ၌ ျပဌာနးထားေသာလညး အမႈႏငပတသက၍ သတငးေပး သ၏ တရားဝင သတငးေပးတငၾကားလ စတလညး ရရနလအပသည။၅၈ အခ႕အမႈမားတြင ပထမသတငး ေပးတင

ၾကားခက(FIR) ရရသညႏငတစၿပငနက ရာဇဝတ တရား ေရး/ တရားစရငေရးစနစ၏ တ႔ျပနေဆာငမႈ စတင လႈပရားရသည။ စတငျပးပါက ဥပေဒအရာရ ေလာကထားခကႏင တရားရး၏ သေဘာတခြငျပခက၅၉ မတပါး တရားဝင ရာဇဝတ တရားေရး/တရားစရငေရးလပငနး လပငနးစဥအားရပတန႔၍မရ။ ပထမသတငးေပးတငႀကားခက(FIR)ဖြငၿပးသညႏငတၿပငနက ရသည အမႈႏငပတသကသည စစမးစစ ေဆးျခငးမား စတငရသည။၆၀ ဤတြင သသယရသအား ဖမးဆးျခငးႏင သ႔မဟတ ရမာနရယျခငးတ႔ ပါဝငႏင သည။၆၁ အျမမဟတသညတင ေယဘယအားျဖင စစမး စစေဆးမႈမားက ပထမသတငးေပး တငႀကားခက(FIR) ဖြငသညရစခနးမ ရအရာရမားက ေဆာငရြကႀကသည။ အကယ၍ ရကငးတြင အမႈဖြငပါက အနးစပဆး ရစခနးသ႔ ေပးပ႔ရသည။ ရကငးတြင တာဝနကသည ရမား/ ရအရာရမားသည ဖမးဆး သ႔မဟတ ထနးသမးခြငအာဏာမရပါ။

စစမးစစေဆးၿပးေနာက ပမနအားျဖင စြဆခရသ၏ ရမာနသကတမးမကနမ (၇)ရကအတြငး သကဆငရာ ဥပေဒအၾကေပး အရာရထမ ဥပေဒအၾကေပးခက ရယရန အမႈတြကေပးပ႔ရသည။ ေထာငဒဏ(၇)ႏစအထထကသညျပစမႈမားက ၿမ ႔နယအဆငႏင ေထာငဒဏ(၇)ႏစ ႏင အထကအမႈမားက ခရငအဆငတြင ကငတြယသည။

တရားခြငၾကားနာမႈမား စတငႏငရန အလ႔ငာ ဆကစပသည စြခကျပစမႈပဒမမား၊ လေလာကသည သကေသခခကမားပါဝငသည ရအစရငခစာကၿမ႔နယတပဖြ႔မႈး သ႔မဟတ ခရငတပဖြ႔မႈး (စြဆသည ျပစမႈ၏ ျပစဒဏအတမအနကေပၚတညသည) ထ ေပးပ႔တငျပရသည။၆၂

ေယဘယအားျဖင တရားရးၾကားနာမႈက စြဆသညအမႈျဖစပြားရာ ၿမ႔နယသ႔မဟတ ခရငအတြငးျပလပသည။၆၃

၅၄ UNDP တရားမတမႈ လကလမးမရရေရး ႏင သမားရးကမဟတေသာတရားစရငေရးစနစမား သေတသန ေလလာမႈ- ကခငျပညနယ ႏင ရမးျပညနယ၅၅ UNDP တရားမတမႈ လကလမးမရရေရး ႏင သမားရးကမဟတေသာတရားစရငေရးစနစမား သေတသန ေလလာမႈ- ရမးျပညနယ၅၆ UNDP တရားမတမႈ လကလမးမရရေရး ႏင သမားရးကမဟတေသာတရားစရငေရးစနစမား သေတသန ေလလာမႈ- ကခငျပညနယ ၅၇ ၁၈၉၈ ျပစမႈဆငရာကငထးဥပေဒ ပဒမ-၄(စ) ‘‘ရအေရးယပငခြငရေသာျပစမႈ” ႏင “ရအေရးယ ပငခြငရေသာအမႈ” ဆသညမာ ရအရာရတစဥးက ဒတယဇယားႏငအည၊ သ႔မဟတ တညဆဥပေဒ တစရပအရ ၀ရမးမပါဘ ဖမးဆးခြငရေသာ ျပစမႈႏငအမႈကဆသည။၅၈ အထကတြင ေဖာျပသညအတငး ျပစမႈဆငရာကငထးဥပေဒပဒမ-၁၅၄ ရအေရးယပငခြငရေသာ ျပစမႈတစရပကးလြနျခငးႏငစပလဥးသည သတငးေပးခကတငးက ျပညသ႔ရတပဖြ႔စခနးမး တစဥးထ ႏႈတျဖငေပးခလင ထအရာရကယတငျဖစေစ၊ ၄ငး၏ညႊနၾကားခကအရျဖစေစ စာျဖငထတႏႈတေရးမတ ရမညအျပင သတငးေပးသအား ျပနဖတျပရမည။ ထ႔ျပင စာျဖငေရးသားေပးသညျဖစေစ၊ အထကတြင ဆခသညအတငး စာျဖငထတႏႈတေရးမတယရသညျဖစေစ အဆပါသတငးေပးခကတငးတြင သတငး ေပးသက လကမတေရးထးရမည။ ထ႔ျပင ဤကစၥၥၥၥအလ႔ငာ ႏငငေတာသမၼတက သတမတထားသည ပစအတငး အဆပါရအရာရက ထားရရမညစာအပတြင ထသတငး၏အကဥးခပက ထညသြငးေရးမတ ထားရမည။၅၉ အထကတြငေဖာျပသညအတငး ျပစမႈဆငရာကငထးဥပေဒပဒမ-၄၉၄ မညသညအစးရေရ႕ေန မဆ တရားရး၏သေဘာတညခကျဖင စရငခကမခမ လတစေယာကက ၄ငးအေပၚစြဆထားေသာအမႈမ ေယဘယအားျဖငျဖစေစ၊ ၎က ၾကားနာစစေဆးေနသည ျပစမႈမားအနက ျပစမႈတစရပႏငစပလဥး၍ ျဖစေစ ျပစမႈအမားႏငစပလဥး၍ျဖစေစ ရပသမးႏငသည။၆၀ အထကတြငေဖာျပသညအတငး ျပစမႈဆငရာကငထးဥပေဒပဒမ-၁၅၆၊ ၁၅၇ ႏင ၁၆၅၆၁ အထကတြငေဖာျပသညအတငး ျပစမႈဆငရာကငထးဥပေဒပဒမ-၅၄၊ ၃၄၄၆၂ အထကတြငေဖာျပသညအတငး ျပစမႈဆငရာကငထးဥပေဒပဒမ-၁၇၀(၁)စစမးေထာကလမးရာ၌ လေလာကသညသကေသခခကရေၾကာငး၊ သ႔မဟတ အထကတြငဆခသညအတငး အေၾကာငးယတ ရေၾကာငး ရတပဖြ႔စခနးမးက သ႔မဟတ စစမးေထာကလမးသည ရအရာရက ယဆလင အဆပါအရာရ သည ရအစရငခစာအရ ျပစမႈက အေရးယပငခြငႏင တရားခက စစေဆးစရငပငခြငအာဏာရေသာ၊ သ႔မဟတ တရားခက စစေဆးစရငရန လႊအပတငပ႔ ပငခြငရေသာ ရာဇ၀တတရားသႀကးတစဥးထ တရားခက အခပႏငတငပ႔ရမည။ သ႔မဟတ ျပစမႈမာ အာမခေပးရမည ျပစမႈျဖစၿပး တရားခက အာမခေပး ႏငလင သတမတေသာေန႔၌ အဆပါ ရာဇ၀တတရားသႀကးေရ႕ေမာကသ႔ ထသေရာကရေစရနႏင အျခားနညး မညႊနၾကားမ အဆပါ ရာဇ၀တတရားသႀကး ေရ႕ေမာကသ႔ ေန႔စဥေရာကရေစရနအတြက ၎ထမ အာမခယရမည။၆၃ အထကေဖာျပသညအတငး ျပစမႈဆငရာကငထးဥပေဒပဒမ-၁၇၇

ကလသမဂၢဖြ႔ျဖးမႈအစအစဥတရားမတမႈ လကလမးမေရးႏင သမားရးကမဟတေသာ တရားမတေရးစနစမားသေတသနေလလာမႈ အႏစခပအစရငခစာ

တရားသႀကးတဥးသည ရအေရးပငသညအမႈက လကခပါက ထအမႈသည ဝရမးမႈ သ႔မဟတ သမၼနမႈ၆၄ ႏင အကဥးရး၆၅ အမႈ စသျဖင ဆးျဖတပငခြငရသည။

ျပစမႈတရားစြဆရန ၾကားနာမႈကာလ အတြငး သကေသမားအား စစေဆးျခငး၊ ျပနလနစစေဆးျခငး မားအပါအဝင သကေသခခကမား အားလးအေပၚ စဥးစားဆငျခငၿပးေနာက၆၆ တရားသႀကးသည (၁) တရားစြဆရနလေလာကေသာ အေၾကာငးမေပၚေပါကသညဟ ဆးျဖတပါက စြပစြခရသအား လႊတႏငသည။၆၇ သ႔မဟတ (၂) စြပစြခရသအား စစေဆးစရငႏငသည။ (ဝရမးမႈတြင တရားဝငစြခကတငသည။)၆၈

တရားခြငၾကားနာ စစေဆးရာတြင ဥပေဒအၾက ေပးအရာရမားသည ႏငငေတာကယစား လကပါေဆာင ရြကၿပး တရားစြဆသည။ အျခားျပဌာနးမထားပါက-ဥပမာ၁၉၀၈ မတရားအသငးအကဥပေဒ၊ ၁၈၇၈ လကနကအက ဥပေဒ၊ ၂၀၁၂ ပ႔ကနႏငသြငးကနဥပေဒ၊ ၁၉၄၇ ျပညသ ပငပစၥညး ကာကြယေစာငေရာကေရး ဥပေဒ စသည အထးဥပေဒမား- အျပစရေၾကာငး သကေသျပရမညတာဝနမာ ေယဘယအားျဖင တရားစြသညဘကအေပၚ ကေရာကသည။ ၆၉ ေသဒဏထကသညျပစမႈႏင စြခကတငထားျခငးမဟတပါက စြပစြခရသ / စြဆခရသသည ေရ႔ေနလကပါျခငးရႏင သ႔မဟတမရႏငပါ။ တရားသႀကးမား၊ ဥပေဒအရာရမားႏင ေတြ႔ဆေဆြးေႏြးမႈမားက ၿမ႔နယႏငခရငအဆင ၂ခစလးတြင ေရ႔ေနလကပါျခငး မရသည စြပစြခရသ/တရားရငဆငရသပမာဏ အမးအစား အေတာအတနျမငမားသညက ညႊနးျပသည။

တရားခြငၾကားနာ စစေဆးမႈမားအၿပး တရားသႀကးသည တရားခ/တရားစြဆ ခရသအား အျပစရ/မရ ဆးျဖတၿပး ျပစဒဏ သ႔မဟတ လႊတေပးျခငး စရငခကခမတသည။ ဤတြင ရာဇဝတျပစမႈမားႏင ပတသကသည ရာဇဝတ တရားစရငျခငးျဖစစဥ/လပငနးစဥ ပမနအားျဖင အဆးသတသည။

တရတခါ အခ႕အမႈမားမာ ျပငဆငခကသ႔မဟတ အယခတကရသည။၇၀ ပက၂.၂ တြင ထသ႔ ျဖစေပၚသညအေျခအေနမားကေဖာျပထားသည။

၆၄ အထကေဖာျပသညအတငး ျပစမႈဆငရာကငထးဥပေဒပဒမ-၂၀၄ “၀ရမးမႈ” ဆသညမာ ေသဒဏ၊ တစကၽြနးပ႔ဒဏ၊ သ႔မဟတ ေျခာကလထကပေသာ ေထာငဒဏထကေသာ ျပစမႈတစရပႏင သကဆငသညအမႈက ဆလသည။ (ျပစမႈဆငရာကငထးဥပေဒပဒမ-၄(၁)(ဗ))၊ ျပစမႈဆငရာကငထး ဥပေဒ ပဒမ-၂၅၁ မ ၂၅၉ ရႈ)“သမၼာနမႈ” ဆသညမာ ၀ရမးမႈမဟတေသာ ျပစမႈတစရပႏငသကဆငသညအမႈက ဆသည။ (ျပစမႈဆငရာကငထးဥပေဒပဒမ-၄(၁)(ဗ))၊ ျပစမႈဆငရာကငထးဥပေဒပဒမ-၂၄၁ မ ၂၅၀ ရႈ။၀ရမးမႈႏင သမၼာနမႈၾကား လပထးလပနညး ကြာျခားခကတစခမာ သမၼာနမႈတြင စြပစြခရသ/တရားခ က ျပစမႈကးလြနေၾကာငး ၀နခပါက ၎အား တရား၀ငနညးလမးတက စြခကတငစရာမလဘ ျပစမႈစရင ႏငသည။ (ျပစမႈဆငရာကငထးဥပေဒပဒမ-၂၄၂ မ ၂၅၂)၆၅ ျပစမႈဆငရာကငထးဥပေဒပဒမ-၂၆၀ မ ၂၆၅၊ အကဥးနညးျဖင စစေဆးစရငသညအမႈမားတြင အျမငဆး ေထာငဒဏ၊ ျပစဒဏမာ ေျခာကလျဖစသည။ ျပစမႈဆငရာကငထးဥပေဒပဒမ-၂၆၂(၂)၆၆ အထကတြင ေဖာျပသညအတငး ျပစမႈဆငရာကငထးဥပေဒပဒမ-၂၀၄၆၇ အထကတြင ေဖာျပသညအတငး ျပစမႈဆငရာကငထးဥပေဒပဒမ-၂၀၉၆၈ အထကတြင ေဖာျပသညအတငး ျပစမႈဆငရာကငထးဥပေဒပဒမ-၂၁၀၆၉ ၁၈၇၂ သကေသခအကဥပေဒ ပဒမ-၁၀၁၇၀ ျပစမႈဆငရာ ကငထးဥပေဒပဒမ-၄၀၄ မ ၄၄၂

ကခင၊ ရခငႏငရမးျပညနယမားရ တရားမတမႈ လကလမးမေရးႏင

သမားရးကမဟတေသာ တရားမတေရးစနစမား

ပ ေနာကဆကတြ (ခ) ၂ ျပငဆငခကႏငအယခ

အေထြေထြအပခပေရးဥးစးဌာန

အေထြေထြ အပခပေရးဥးစးဌာနသည ၿမ႔နယ အဆင၌ အစးရကစၥမားအတြက One-stop-shop အပါအဝင ျပညသ႔ဝနေဆာငမႈ အမးမးက ေဆာငရြကေပးသည။၇၅

အေထြေထြအပခပေရး ဥးစးဌာနအရာရမားႏင အပခပ ေရးမႈးမားသည ျပနာအျငငးပြားမႈမား ေျဖရငးရာတြင အခနးက႑အသးသးမ ပါဝငၾကသည။

အထးသျဖင ၂၀၁၂ လယယာေျမ ဥပေဒအရ လယယာေျမစမခန႔ခြမႈ ေကာမတဥကဌအျဖစ အပခပေရးမႈးမားသည ေျမယာႏင ပတသကသည အျငငးပြားမႈမား

တြင တရားေရး/တရားစရငေရး တစတတပငး အခနးက႑ရၾကသည။၇၆ ၎တ႔သည အစးရဌာနမားႏင ေဒသခရပရြာျပညသမားအႀကား ၾကားခအျဖစလညး ေဆာငရြကၾက သည။၇၇ ဤက႑တြင ေစစပျဖနေျဖျခငးႏင ညႏႈငးမႈမားပါ ဝငသည။ ၄ငးတ႔သည အစးရဌာနအသးသး၏ “မားယြငး သည” သ႔မဟတ “တဖကသတ” ဆးျဖတခကမားႏင ပတသက၍ ကငတြယေျဖရငးေပးရန ေတာငးဆျခငးလညးခရ ႏငသည။၇၈ ဤ ေနာကဆးအခနးက႑ တာဝနႏင ပတသက၍ ေနာကဆကတြ သေတသနတရပ လပေဆာင သငသည။

၇၁ အထကတြင ေဖာျပသညအတငး ျပစမႈဆငရာကငထးဥပေဒပဒမ-၄၃၅၇၂ အထကတြင ေဖာျပသညအတငး ျပစမႈဆငရာကငထးဥပေဒပဒမ-၄၃၆၇၃ အထကတြင ေဖာျပသညအတငး ျပစမႈဆငရာကငထးဥပေဒပဒမ-၄၃၉၇၄ အထကတြင ေဖာျပသညအတငး ျပစမႈဆငရာကငထးဥပေဒပဒမ-၄၁၇၇၅ UNDP တရားမတမႈ လကလမးမရရေရး ႏင သမားရးကမဟတေသာတရားစရငေရးစနစမား သေတသန ေလလာမႈ- ကခငျပညနယ ႏင ရမးျပညနယ၇၆ UNDP တရားမတမႈ လကလမးမရရေရး ႏင သမားရးကမဟတေသာတရားစရငေရးစနစမား သေတသန ေလလာမႈ- ရမးျပညနယ၇၇ UNDP တရားမတမႈ လကလမးမရရေရး ႏင သမားရးကမဟတေသာတရားစရငေရးစနစမား သေတသန ေလလာမႈ- ရခငျပညနယ၇၈ UNDP တရားမတမႈ လကလမးမရရေရး ႏင သမားရးကမဟတေသာတရားစရငေရးစနစမား သေတသန ေလလာမႈ- ကခငျပညနယ

ကလသမဂၢဖြ႔ျဖးမႈအစအစဥတရားမတမႈ လကလမးမေရးႏင သမားရးကမဟတေသာ တရားမတေရးစနစမားသေတသနေလလာမႈ အႏစခပအစရငခစာ

အျငငးပြားမႈ ျပနာ ေျဖရငးရာတြင (အစးရ မဟတသည) တတယ ၾကားပဂၢလ/ အဖြ႔အစညးမား ပါဝငပတသကပါက ၎တ႔တြင ဥပေဒအရ သ႔မဟတ ရးရာ ဓေလထးတမးအရ အသအမတျပထားသည လပပငခြင အာဏာ သ႔မဟတ တာဝနရသညအတြက ထလတ႔သည ဆးျဖတခကေပးရသည အခနးက႑ ရႀကသည။ ဥပမာ-ရပေကး လယယာစမခန႔ခြမႈေကာမတ ဥကဌ အေနျဖင ရပေကး အပခပေရးမႈးမားသည လယယာေျမအျငငးပြား မႈျပနာမားက ကညေျဖရငးေပးရၿပး၊ သႀကးသည သ၏ရပရြာအတြငး အမေထာငေရး ေဖာကျပနမႈမားက ေျဖရငးကညသည။

အစးရမဟတသည တတယၾကားပဂၢလမားသည ျပနာအျငငးပြားမႈမားတြင ျဖနေျဖေစစပသအျဖစ ႏစဥးႏစဖကေလာေၾကးႏင ႏစဖကလကခႏငသည ရလဒအေျဖမား ညႏႈငးေဆြးေႏြးရန ပပးကညသည။ အျငငးပြားမႈျပနာေျဖရငးရာတြင ပါဝငပတသကသည အခ႔ တတယၾကားပဂၢလမားက ျပနာေျဖရငးရာတြင ႏစဥးႏစဖက ေကနပဖြယရလဒ အေျဖရရႏငေရးအတြက လမႈေရးအရ ထညသြငးစဥးစားရသည အယအဆ၇၉ က “ နားလညမႈ”၈၀ အရ လပရသညဟ ေဖာျပသည။ တခါတရ လမႈေရးနားလည

ေနာကဆကတြ(ဂ) အျငငးပြားမႈ/အမႈျပနာ ေျဖရငးရာတြင (အစးရမဟတသည) တတယအဖြ႔အစညးမား၏ အခနးက႑

မႈအရ လပကငေပးရသည အခနးက႑ တာ၀နသည အထးသျဖင ရပရြာလထ ေလးစားထကသည ေခါငးေဆာငမား လပေဆာငေပးရသည အခါမားတြင တတယၾကားပဂၢလမားအျဖစ ပါ၀ငပါတသကရသည ကယစားလယသ႔မဟတ တကရကညႏႈငးမႈမား၌ ေျဖာငးဖေစစပျခငး တာ၀နမား၏ အပ၀နေဆာငမႈ တာ၀နတစရပျဖစသည။

အခ႕တတယ ၾကားပဂၢလမားသည နစနာသႏင အဆးအျဖတေပးႏငသညတာဝနရသၾကား အဆငေျပေခာေမြ႔ေအာင ပပးကညေပးသည အခနးက႑ရသည။ (ဥပမာ ရနပြျဖစသညက ဆယအမမႈးမားထ တငႀကားသည။ ဆယအမမႈးမားသည ျပနာ ေျဖရငးေပးရသည ေဒသဆငရာ ရပေကးအပခပေရးမႈးထ သတငးပ႔သည။) အခ႕အေျခအေနမားတြင လတစဥးတစေယာကသည ၎၏အခြငအေရးမား အသးျပခစားရန သ႔မဟတ အခ႕ဝနေဆာငမႈမား ရရရန တစတရာလပေဆာငရန လအပသည။ (ဥပမာ- အခ႕လအပစဝငမား အတြက ၎တ႔ ခရးမသြားမ ရပေကးအပခပေရးမႈး ေထာကခစာရရရန လအပသည ေနရာေဒသမား)

၇၉ ဤသညက ဘ/ေယဘယနားလညမႈတခအျဖစ မတယသေဘာေပါကႏငသည၈၀ UNDP တရားမတမႈ လကလမးမရရေရး ႏင သမားရးကမဟတေသာတရားစရငေရးစနစမား သေတသန ေလလာမႈ- ကခငျပညနယ

ကခင၊ ရခငႏငရမးျပညနယမားရ တရားမတမႈ လကလမးမေရးႏင

သမားရးကမဟတေသာ တရားမတေရးစနစမား

ကလသမဂၢဖြ႔ျဖးမႈအစအစဥတရားမတမႈ လကလမးမေရးႏင သမားရးကမဟတေသာ တရားမတေရးစနစမားသေတသနေလလာမႈ အႏစခပအစရငခစာ

ဒဇငဘ

ာလ-၂

၀၁၆

www.mm.undp.org

UNDP Myanmar

UNDP_Myanmar

Tel: (95 1) 542910 - 19, Fax: 95(1) 544 531