TMMOB İklim Değişimi Sempozyumu 2008

8/6/2019 TMMOB klim Deiimi Sempozyumu 2008

1/415

KRESELKLM DEMVE TRKYE

1


2/415

TMMOBKLM DEMSEMPOZYUMU

2

TMMOB KLM DEM SEMPOZYUMU

NDEKLER

Jeolojik Gemiten Gnmze Doal klim Deiimi 5

Gnmzden 2100 Ylna klim Deiimi 25

klim Deiikliinin Halk Salna etkileri 45

Kresel klimin Yeniden Yaplandrlmasnda Halkla likiler Endstrisinin Rol 54

Trkiye'de Maksimum, Minimum, ve Ortalama Hava Scaklklar leYa Dizilerinde Gzlenen Deiiklikler ve Eilimler 65

Tokat linde Saptanan Kurak Srelerin L Moment Teknii ileBlgesel Frekans Analizi 82

Akdeniz'de Tropik Siklon Benzeri Oluumlar ve Kresel Isnma 96Atmosferik Sera Gaz Olarak Denitrifkasyondan KaynaklananAzot Oksitleri Sorunu ve neriler 110

Karbondioksit ve Enerji Aklarnn Tarm ve Orman Alanlarnda Belirlenmesi 118

Deniz Seviye Ykselmeleri ve Ky Alanlar Krlganlk Modeli 129

letmede Olan stanbul Barajlarnn Bugn,Gelecekteki Su Potansiyeli ve Ynetimi 148

klim Deiikliinin K Turizmine Etkileri 156

klim Deiiklii ve Enerji 172

Sanayide Teknoloji Seiminin klim Deiimi zerine Etkileri 206

klim Deiiminin Tarm zerine Etkileri 216Kresel klim Deiiminin Gda Gvencesi ve Gvenliine Etkileri 232

Kresel klim Deiikliinin Su Kaynaklarna Etkisi ve Uyum nlemleri 238

Gllerde klim Deiimi Kaynakl Hidrolojik Sorunlar ve Ekolojik Tepkiler 253

klim Deiikliine Kar GAP Blgesinde Etkin Sulama Stratejileri 264

lkemiz Su Kaynaklarna klim Deiiminin Etkilerinin teki Taraf 282

Kentsel Ulamn Kresel Isnmadaki Etkisi ve Alternatif Yaklamlar 298

Kentsel Gelimenin klim Deiikliine Etkileri, Ekolojik Kentler zm Olabilir mi? 305

klim Deiiklii, Kent Planlamas ve Yerel Ynetimler-

Londra Belediyelerinden rnekler 322klim Deiikliine likin Uluslararas Szlemeler ve Trkiye 330

Kresel Isnma ve klim Deiikliinde Global bir nlem: Karbondioksit Vergisi 351

Kresel klim Deiimi: Uluslararas Politikalar ve Trkiye 357

Yer Yuvarnn Gemiinde klim Deiimi ve Bu Gn Anlamada Mhendislik Etii 373

Kresel klim Deiimi ve Etik 385


3/415


3

TMMOB KLM DEM SEMPOZYUMUDzenleme Kurulu :

Alaeddin ARAS, TMMOBIsmail KK, TMMOB

N.zlem ERGENLER, evre M.OCengiz GLTA, Elektrik M.O

Gksel ERKAN, Fizik M.OUfuk Serdar INCE, Harita K.M.O

Haydar GAZELOLU, Jeofizik M.OMehmet EKMEKC, Jeoloji M.O

Baris LEVENT, Makine M.OOsman, TEZGDEN Makine M.O

Isil AKI, Peyzaj M.OSaadet Gken KUNTER, Sehir Plancilari O

A.Ihsan ILHAN, Ziraat M.OMustafa DREN, Meteoroloji M.O

A.Deniz ZDEMR, Meteoroloji M.OA.Erhan ANGI, Meteoroloji M.O

.Taner AKMAN, Meteoroloji M.O

Mikdat KADIOLU, Meteoroloji M.OMiktat YAVUZ, Meteoroloji M.OUgur RN, Meteoroloji M.O

Yksel MALKO, Meteoroloji M.O

Yrtme Kurulu :

Prof.Dr. Mikdat KADIOLU, Meteoroloji M.OProf.Dr. Mehmet EKMEKC, Jeoloji M.O

N.zlem ERGENLER, evre M.OGksel ERKAN, Fizik M.OIsil AKCI, Peyzaj M.O

A.Erhan ANGI, Meteoroloji M.ODr. Yksel MALKO, Meteoroloji M.O

A.Ihsan ILHAN (Ziraat M.O)

Bilim Kurulu :

Prof.Dr. Necati AIRALOLU, Istanbul Teknik niversitesiDo.Dr. Hafzullah AKSOY, Istanbul Teknik niversitesi

Prof.Dr.Meryem BEKLOLU, Ortadogu Teknik niversitesiProf.Dr. Mehmet EKMEKCI, Hacettepe niversitesi

Prof.Dr. Selahattin NCECK, Istanbul Teknik niversitesiProf.Dr. Mikdat KADIOLU, Istanbul Teknik niversitesi

Prof.Dr. Riza KANBER, ukurova niversitesiDo.Dr. Kasim KOAK. Istanbul Teknik niversitesi

Prof.Dr. Levent AYLAN, Istanbul Teknik niversitesiProf.Dr. Orhan EN, Istanbul Teknik niversitesi

Dr.Ethem TORUNOLU, Anadolu niveristesiDo. Dr. Murat TRKE, anakkale Onsekiz Mart niveristesi

*Bilim Kurulu simleri soy isime gre alfabetik dizilmistir


4/415


4

TMMOB KLM DEM SEMPOZYUMU

AMA :klimler duraan deildir ve srekli deimektedir. Bu srecin ok yava olmas

nedeniyle canllar bu deiime belli llerde ayak uydurabilmektedirler. Ancak19. yzylda balayan sanayileme devrimi ile birlikte doal iklim deiimi srecizerinde insan aktiviteleri etkili olmaya balamtr. Plansz ve programsz fosilyaktlarn kullanmna bal olarak artan sera gaz emisyonlar, dnyaatmosferinin enerji dengesinin bozulmasna neden olmaktadr. Bu bozulma,kresel snmay beraberinde getirerek zellikle 20. yzyln ikinci yarsndanitibaren gzlemlenmeye baland ekliyle iklimler zerinde etkili olmayabalamtr. Bir baka deyile uzun vadede yaanan doal iklim deiimisrecinin, insan mdahalesi nedeniyle doal yaamn uyum salamasna izinvermeyecek ekilde ksa srede yaanmas sz konusudur. Bir insan mrnesacak ekilde ksa srede yaanmas sz konusu olan kresel anlamda iklimdeiiminin ok nemli olumsuz etkileri olacaktr. Scaklk ve ya rejimindekiani ve kalc deiimler, bitki, hayvan hatta insan glerine neden olacaktr.Kutup buzullarnn erimesine bal olarak deniz seviyesindeki ykselme kyehirlerini ve ada lkelerini tehdit edecektir. Meteoroloji karakterli doal afetlerinskl ve iddeti artacak ve byk apl can ve mal kayplarna yol aacaktr. Bubalamda, tm dnya gibi lkemiz zerinde de ekolojik, sosyo-ekonomik vesosyo-politik etkileri olacak olan kresel iklim deiimi konusunda, TMMOBpolitikalarna altlk oluturacak bilgi birikimini salamak amacyla, sekreteryasMeteoroloji Mhendisleri Odas tarafndan yrtlen TMMOB adna KLMDEM SEMPOZYUMU dzenlenmektedir.

Sanayi, enerji, ulatrma, kentleme uygulamalarndan etkilenen iklim sukaynaklar, gda, tarm, hayvanclk ve salk gibi alanlarda etkisini dorudangstermektedir. Grnen tm etkilerin yansra toplumsal etik ynyle dedeerlendirilecek olan bu konular bir btnsellik ierisinde Trkiye ve klimDeiimi balyla tartlacaktr.

KAPSAM :Bu sempozyumun temas KRESEL KLM DEM ve TRKYE olarakbelirlenmitir. Bu kapsamda konu balklar, kresel snmaya bal olas iklimdeiiminin lkemiz asndan mevcut durumu ve gelecee ynelik teknikboyutunun ortaya konmasnn yansra, sosyo ekonomik ve sosyo-politiketkilerinin sektrel yansmalarn da ele alacak ekilde tartlmasamalanmtr.


5/415


5

JEOLOJK GEMTEN GNMZE KLM DEKLKLER

Mehmet Ekmeki

Jeoloji Mhendislii Blm, Hidrojeoloji Mh. ProgramHacettepe niversitesi, Beytepe Ankara

ZET

klim deiiklikleri, son yllarn tlsml szc haline gelmitir. Neredeyse hersorunun kkeninde kresel snma bulunur olmutur. Hemen her ortamda,konuulan, tartlan bir konu haline gelen kresel snma ve iklimdeiikliklerinin doas, gemite yerkrenin iklim koullarnn deiimi, varsabu deiimlerin dzeni ve hangi sreler tarafndan denetlendii, dolaysylagelecekteki iklim deiikliklerini kestirme olasl konusunda bilgilere yerverilmemektedir. Yaam sresi leinde insan, iklimin durayl olduukonusunda bir duyguya kaplmaktadr. te yandan, jeolojik gstergeler vedoann arivlerinde sakl kaytlar, jeolojik gemite iklimsel koullara ilikinnemli bilgiler salamakta, iklim deiikliklerinin dzeni ve bu dzeni denetleyensreler konusunda ipular vermektedir. Sunulan metin, yerkrenin yaklakson 1 milyar yl iinde iklimsel koullar asndan geirdii evrim konusunda birzet sunmaktadr.

GR

Son yllarda younlaarak gndemde olan ve kresel snma eklinde dilegetirilen iklim deiiklikleri, gnlk yaamda karlalan pek ok sorununkayna olarak gsterilmeye balamtr. Gnmzde etkisinin daha da artarakduyumsand ileri srlen iklim deiikliklerinin kaynaklarnn belirlenmesi, szkonusu deiikliklerin olumsuz etkilerinin azaltlmas veya ortadan kaldrlmasamacyla alnacak nlemlerin belirlenmesi asndan yaamsal neme sahiptir.Bu konuda, bilimsel verilere dayanan grlerden ok daha yaygn olarak znelyarglara dayanan deiik grlerin dile getirilmekle kalmayp, konuya ilikinkimi politikalarn, temel bilimsel kavramlardan uzak grlere dayandrld dagrlmektedir. Bu balamda, dikkate alnan en nemli iki konu, iklimingerekten deiip deimedii, ve iklim deiiklii varsa kaynann insan olup

olmad eklinde ortaya konmu ve tartlmtr. Hkmetleraras klimDeiimi Paneli (Intergovernmental Panel for Climate Change-IPCC), 1988ylndan bugne kadar younlaarak sren almalar sonucunda deiiminvarolduu ve insan kaynakl olduunu ortaya koymutur (IPCC, 1990; IPCC,1995; IPCC, 2001; IPCC, 2007).

klim deiiklikleri gibi sonular yaam dorudan etkileyen olaylarda insanetkisinin varl ve/veya etkinin byklnn ortaya konabilmesi, ele alnanolaylarn doal srelerle deiimleri konusunda bilgi sahibi olmasn gerektirir.


6/415


6

klim deiikliklerinde insan kaynakl etkinin varl ve bu etkinin bykl,iklimsel koullarn hangi doal srelerden nasl etkilendiklerinin bilgisinigerektirmektedir. Bu bilgiye ulamann en kolay yollarndan biri, insannvarolmad (jeolojik) dnemlerde iklimsel koullarn deiiminin belgelenmesiolmutur. Jeolojik dnemlerdeki iklimsel koullara ilikin elde edilen veriler

arasnda belirli bir dzen olduu ortaya konmu ve deiikliklerin nedenleri ileilgili aratrmalar gerekletirilmitir. Gelecei grebilmek iin, gemie bakmak,gelecekte neler olabileceini kestirebilmek iin gemiteki sreleri anlamakgerekmektedir. Ne kadar geriye baklabilirse, veriler arasndaki iliki ve dzendaha iyi anlalabileceinden, o kadar ilerisi grlebilecektir. Bu nedenle,

jeolojik dnemlerdeki iklimsel koullara ilikin bilgilerin anlalmas, gnmz vegelecekteki iklimsel koullarn kestirilebilmesi asndan byk nemtamaktadr.

GEMTEKKLMSEL KOULLARA LKN DOAL KAYITLAR

nsan etkisinin olmad jeolojik dnemlerdeki iklimsel koullara ilikin bilgiler,doann arivledii doal kaytlardan elde edilebilmektedir. Her sre, doadabelirli bir iz brakmaktadr. Bu doal izlerin bulunup deerlendirilmesi, doalolaylar denetleyen srelerin bilgisini gerektirmektedir. Bununla birlikte, bu trdeerlendirmelerde aygn olarak gnmz gemiin anahtardr deyiiylekarlk bulan deimezlik (uniformitarianizm) ilkesi temel alnmaktadr. Birbaka deyile, bugn nasl oluyorsa gemite de yle olmutur eklinde ifadeedilebilecek olan bu ilke, gnmz olaylarnn sonularndan yola karak,gemite hangi srelerin etkili olduunu ortaya koymaya olanak tanmaktadr.rnein, sellenme sonrasnda eitli boyutlarda malzemenin srklenerekdzlk alanlarda biriktii bilgisine sahip olan biri, sellenmeye tank olmasa da,selin brakt malzeme ynyla karlatnda, gemite bir sel olaynngereklemi olduunu syleyebilir.

Yalandrlabilen ve ayn zamanda iklimsel koullara bal olarak geliensrelerden etkilenen olaylarn sonularn barndran doal malzemeler,gemiteki iklimsel koullarnn izlerinin kaydedildii en nemli doal arivlerioluturmaktadr. Doal arivler; buzullar, jeolojik malzemeler, biyolojikmalzemeler ve tarihsel kaytlar eklinde drt ana snf alnda toplanmaktadrlar(Bradley, 1999).

Tarihsel dnemdeki iklimsel koullara ilikin bilgilere dorudan veya dolaylolarak yazl kaytlardan ulalabilmektedir. Daha eski kaytlar ise hedeflenengemie bal olarak aa halkalarndan kaln denizel kellere kadar deienfarkl malzemelerden elde edilebilmektedir. klimsel koullar belirlenmek

istenen jeolojik dnem uzak gemie doru kaydka, elde edilen bilgi aral(znrl) azalmaktadr. rnein, gnmzden nce (G) 10 yllk dnemiin bir aratrma amacyl a doal ariv olarak seilen resifler, yllk dzeyde bilgisaalabilmektedir. Buna karn, uzak gemie ilikin bilgi salayabilen denizelkeller en iyi olaslkla 500 yllk bir znrlkle analiz edilebilmektedirler.izelge 1de, gemi dnemlerdeki iklimsel koullarn belirlenmesi amacylayaygn olarak bavurulan doal arivlere ilikin bilgiler verilmitir.


7/415


7

izelge 1. Jeolojik dnemlere ilikin iklimsel koullarn belirlenmesi amacylayaygn olarak kullanlan doal arivler (Bradley ve Eddy, 1991)

Buzullar, olutuklar dneme ilikin iklim bilgileri ierdikleri iyonlar ile oksijen vehidrojenin izotoplarnda, hava kabarcklarndaki gaz bileiminde, iz element vemikroskopik boyutlardaki tanecik deriimlerinde ve buzulun dokusu gibi fizikselzelliklerinde sakldr.

Jeolojik malzemeler, denizel ve karasal keller olmak zere iki gruptatoplanabilirler. Denizel kellerden biyojenik olanlar, olutuklar dnemin iklimkoullarna ilikin bilgiler, ibu mazlemelerin zotop bileimlerinde, fauna ve floraeitlilii ve bolluunda, ekil-biim zelliklerinde kaytldr. Denizel inorganik

malzemeler bu bilgileri, karasal kkenli incee tanecikler ve kil mineralojisindesaklarlar. Karasal malzemelerden buzul kelleri ve buzul andrma yaplar,buzuln yaplar, deniz seviyesi deiimlerine bal ky ekilleri, rzgarlatanm krntl malzeme ve kumullar, glsel keller ve anma yaplar, kalnttoprak yaplar, maara damlatalar, gemi iklimsel koullarn kayrtlarn tutanarivlerdir.

Benzer ekilde, genilik, younluk ve izotop bileimleriyle aa halkalar; trleri,greli bolluklar ve deriimleri ile polenler; ya ve dalmlaryla bitki fosilleri;

jeokimyasal bileimleriyle mercanlar; gllerde, topluluk zellikleri, bolluklar ve jeokimyasal bileimleriyle diyatome, ostrakod ve dier canllar iklim kaytlarnsaklayan biyolojik arivleri olutururlar.

Yukarda anlan doal kaytlarn gemi iklim koullarna ilikin olaraksaladklar bilgiler, daha souk, daha yal, daha scak gibi znellik ierennitelemeler olabildii gibi, salt ya ve salt scaklk deerleri gibi tamamensaysal olabilmektedirler. Saysal deerler veren yntemlerin en yaygn olarakkullanlan oksijen-18 izotopuna dayanan yntemlerdir.

Oksijen-18: Gemie ait scaklk len termometrenin yks


8/415


8

Hidrojenin kararl izotopu olan dteryumu kefeden Amerikal Kimyac HaroldClayton Ureyin (1893-1981), oksijenin bir izotopu olan Okisjen-18in (arizotop) scakla kar duyarlln farketmi, bu izotopu gemiteki scakllecek bir termometre olarak kullanabilecei bir yntem gelitirmitir. Yntembasit bir ilkeye dayanmaktadr: Suyu oluturan hidrojen ve oksijen atomlarndan

bir ksm bu ar izotoplardan oluur. Denizleri oluturan sular da aynyapdadr. Gne enerjisi, deniz yzeyine vurduunda buharlaan ilk izotoplar,daha az enerjiyle uyarlan hafif izotoplardr. Ar izotoplarn sv fazdan gazfazna gemeleri daha zor olduundan, buharlama sonucunda deniz suyu arizotoplarca zenginlemektedir.

te yandan denizde bazlar kavkl olan deniz canllar yaamaktadr. Kavklarkalsiyum karbonat (CaCO3) olan canllarn kavklar da deniz suyundakielementleri ierirler. O halde canlnn kavksnda ne oranda ar oksijen ierdii,canlnn yaad dnemin scaklk bilgisini verir. Eer ar oksijen bol ise ohalde canl, deniz suyunun deriik olduu (hafif oksijenin az olduu) birdnemde yaam olmal. Eer az ise, bu durumda da deniz hafif oksijence

zenginlemi anlamna gelir. Yerkrede madde yoktan varolmaz, vardan dayokolmaz olduuna gore, deniz suyunun deriiklemesi veya seyrelmesi iingereken su ktlesi, kutuplarla denizler arasnda gereklemektedir. Denizdenbuharlaan hafif izotoplu su denize dnmeyip kutuplarda buzullar eklindedepolanmaktadr.. Buzullar eridiinde de eriyen hafif izotoplu sular yenidendenize dnmektedir (ekil 1). Yaadklar dnemin scaklna ilikin bilgileri buekilde tayan kavkllarn yaam sona erdiinde okyanus tabanna kelerektortularn arasnda sakl kalrlar. Urey, doann bu bilgileri arivledii yeribulmutur.

ekil 1. Kutuplarla denizler arasnda byk su ktle hareketleri ve buna balizotop ieriindeki deiimler


9/415


9

KLM DEKLKLERNN DOAL NEDENLER

Yeryuvar iklimi, gne enerjisi, yer-gne arasndaki konumsal iliki,yldzlararas tozlar gibi d etkenler ve volkanik pskrmeler, da oluumu,ktasal kayma, atmosfer-okyanus aras s aktarm, yzeyin yanstma zellii,atmosferin yanstma zellii, atmosfer kimyas gibi i etkenlere bal olarakgelimektedir. klimbilimciler tarafndan yaplan almalar, bu etkenler arasndadrdnn iklim deiimi asndan birincil etkiye sahip olduu ortaya konmutur:

Yerin yrngesel hareketindeki deiimler Atmosferdeki karbondioksit deriimindeki deiimler Volkanik pskrmeler Gne enerjsindeki deiimler

Srp matematiki Milutin Milankovitch (1879-1958) yerkrenin son 1 milyon yllkhareketlerini farkl enlemler iin hesaplam ve bu hareketlerin iklimsel

deiikliklerin nedeni olduunu ileri srmtr. Hesaplarna gore, yerin gnesistemindeki hareketleri bir dnemsellellik gstermektedir. Dnemsellii 26 binyllk olan gndnm kaymas (ekil 2a); dnemsellii 41 bin yl olan ekvatoreiklii deiimi (ekil 2b) ve dnemsellii 100 bin yl olan yrngededmerkezlik kaymas (daireselleme) (ekil 2c) yeryuvarndaki iklimdeiimlerinin nedeni olarak deerlendirilmektedir. Bu kuram, yerin yrngeselhareketlerine bal olarak gneten gelen enerji miktarnda deiimlerin yeriniklimini deitirdii ilkesine dayanmaktadr.

Gndnm kaymas, yerin gnee en yakn olduu dnem ile en uzak olduudnemin deiimi ile ilgilidir. Ekseni etrafnda dnen yerin topaa benzer biryalpalanma hareketi nedeniyle bu dnemler 26 yllk dnemsellie sahiptir.

Gnmzde gnee en yakn olunan dnem Ocak ay, en uzak olunan dnemise Temmuz ayna karlk gelmektedir. Bu durum 13 bin yl sonra tamterslenecek, bunun sonucunda dier btn koullar ayn kalrsa, kuzeyyarkrede mevsimler aras iklimsel farklar ok daha byk olacaktr: dahasouk klar ve daha scak yazlar...


10/415


11/415


11

olduu dnemde en yakn nokta-en uzak nokta aras fark %9 olmakta, bu farkatmosfere ulaan gne enerjisi miktarnda %20lik bir farka neden olmaktadr.

Yaplan modelleme almalar, yukarda aklanan olayn aktdnemlerin, yerin en iddetli iklim deiimine tank olduu dnemler olduunu

gstermektedir.

ekil 2b. Yerin eksen eikliinin dnemsellii


12/415


12

ekil 2c. Yrnge dmerkezliinin dnemsellii

Atmosferde karbondioksitin, su buharyla birlikte yeryuvarnn ikliminidzenleyen ok nemli bir bileen olduu belirlenmitir. Ortalama scaklk ilekarbondioksit deriimi arasndaki iliki, yeryzeyinin scakln, sera etkisiyaratan karbondioksit deriimiyle dzenlendiini gstermektedir. Atmosferdekarbondioksitin bulunmamas durumunda, gnmzde 15C yeryzeyi ortalama

scakl -18 Ce kadar debilecekti.Atmosferde karbondioksit deriimindeki deiimlere etki eden ok deiiketkenler arasnda volkanik pskrmeler nemli bir yer tutmaktadr. Buzuldnemlerinde atmosferin karbondioksit ierii % 30 daha dk olmutur.Atmosferdeki karbondioksitin nemli bir ksmnn okyanuslarda depolandbilinmektedir. Okyanuslarn karbondioksit depolama kapasitesi ise suyunscakl ile yakndan ilikilidir. Su scakl arttka, okyanuslardan atmosferedoru karbondioksit ka gerekleir. Bu da ser etkisinin daha daiddetlenmesine neden olur. Souk dnemlerde okyanuslar daha fazlakarbondioksit depolara, bylece atmosferdeki karbondioksit deriimi dere ve

sera etkisi azalr. Sonuta souma iddetlenir.Voklanik etkinlikler srasnda nemli oranda karbondioksit salndbilinmektedir. Volkanik pskrmelere, ksa dnemli iklim deiikliklerine nedenolan doal etkenlerdir. Tarihsel dnemlerde gzlenen iddetli volkanikpskrmeleri izleyen birka yl ortalamadan daha souk gemitir. Bununnedeni, volkanik gazlar arasnda kkrtdioksit gaz ile subuharnn stratosferdeoluturduu katman gne nlarnn yeryzeyine gelmesini engellemesi olarakbelirtilmektedir.


13/415


13

Doal iklim deiimlerine neden olan bir baka etken, gne enerjisindekideiimler olarak belirlenmitir. Yaplan lmler, gne enerjisindekideiimlerin beklenenden daha yksek olduunu gstermektedir. rnein,1980li yllarda 18 aylk lm sonucunda , enerji giriinde % 0.1lik birazalmann gerekletii grlmtr. Yaplan modelleme almalarna gre,

gne enerjisinde her yzylda yzde 1lik bir dn, hava scaklnda 0.5-1.0 Clik dmelere neden olacaktr. Bunun yan sra bilimadamlar, gnelekeleri ile iklimsel deiimler arasnda da bir balant kurabilmilerdir. Gnelekeleri younlatkca i iklimde souma olduu ileri srlmektedir.

Yeryuvarnda, ktalar duraan olmayp hareketlidir. Ktalarn hareketli olmas,karalarn konumlarn, denizden yksekliini deitirdii gibi, atmosferdekikarbondioksit deriiminin de dimesine neden olmaktadr. Bu hareketlersonucunda yzey albedosu, yksek enlemli kara alanlar, okyanus aknt yollargibi iklimle balantl doa alylarnda deiimlere neden olabilmektedir.

JEOLOJK DNEMLERDE KLM DEKLKLERJeolojik dnem yerin oluumundan gnmze kadar geen dnemi kapsar.Bununla birlikte, bu sre iinde gerekleen iklim deiikliklerine ilikin bilgilerdaha ok son 1.5 milyon yla ilikin olmutur. Stratigrafik almalar, jeolojikdnemlerde, deniz seviyesinin 600 metreye kadar oynamal ar gsterdiini ortyakoymutur. Gnmzde kutuplarda bulunan buzul ktlesinin tmnn eridiidurumda deniz seviyesinin yaklak 77 m ykselecei hesaplanmtr. Jeolojikdnemlerde deniz seviyesinde, 6 ana dnemde nemli deiimlerkaydedilmitir: gnmzden nce (G) 505-480 milyon yl aras (ErkenOrdovisiyen) deniz seviyesi gnmzden 300 m yksek; 190 milyon yl nce(Erken Jura) deniz seviyesi gnmzden 165 m daha dk; 90-70 milyon yl

aras (Ge Kretase) deniz seviyesi gnmzden 350 m yksek; 30 milyon ylnce (Ge Oligosen), seviye bugnki seviyeden 200 m daha dk; 13 milyonyl nce (Orta Miyosen) gnmzden 135 m yksek; 3 milyon yldan gnmzekadar geen dnemde (Pliyosen-Pleyistosen) gnmzden 120 metre dahadk seviyelere ulalmtr.

Paleozoyik Dnem ncesi (G 540 milyon yl ncesi)

Gnmzden yaklak 540 milyon yl nce balayan Paleozoyik dnemincesinde, yerkreyi etkileyen buzullama devresi belirlnemitir.Gnmzden 950 milyon yl nce afrika, Sibirya ve ini kaplayan buzuldnemi; 800-720 milyon yl arasnda gerekleen ve Kuzey Amerika, Avrupa,

Sibirya, in, Afrika ve Avusturalyay etkisi altna alan buzul denemi; 650-600milyon yl arasnda, Avrupa, Kuzey Amerika ve Avusturalyay etkisi altna alanbuzullama dnemi, Paleozoyik ncesi en nemli buzullama dnemleri olarakbilinmektedir. Bu buzullama dnemleri, volkanik etkinliin azald, dolaysylaatmosfere karbondioksit salmnn azald, okyanuslarda yaygn karbonatkeliminin gerekletii dnemlere karlk gelmektedir. Atmosferdekikarbondioksit ieriinin azalmasnn yan sra, bu dnemde gne enerjisignmzdekinden daha dk dzeyde olmutur (Emiliani, 1992).


14/415


14

Paleozoyik Dnemi (G. 540-245 Milyon yl)

Kambriyenden gnmze kadar kresel ortalama scaklk deiimleri ekil3teki grafikte gsterilmitir.

Kambriyen (G.. 540.0-510.0 My) Kambriyen dneminde hkm sren iklimkoullar hakknda yeterli bilgi bulunmamaktadr. Olaslkla ne ok scak ne deok souktu. Kutuplarn buzullarla kapl olduuna ilikin herhangi bir kaytbulunmamaktadr.

Ordovisiyen (G.. 510.0-439.0 My) dneminin balarnda yerkreyi lman biriklim etkisi altna almt. Okyanus kara iine doru sokulmu, tropik denizlerolumutur. Ordovisiyenin daha ge dnemlerinde yerkre soumaya balam,gney kutbunun buzullar Afrika ve Gney Amerikann nemli bir blmnkaplamtr. Bu arada, Kuzey Amerika, Avrupa, Sibirya, ve Gondwanann doukesimleri gneli ve lkt.

Siluriyen (G.. 439.0-408.5 My) Kuzey amerika-Kuzey Avrupa blgelerindehkm sren kurak kuakta mercan resifleri olumu, gney kutupta isebuzullar etkisini yitirmeye balamtr.

Devoniyen (G.. 408.5-362.5 My) dneminin balar, kurak iklimin hkmsrd dnemlerdi. Kuzey Amerikai Sibirya, in ve Avusturalya genelliklekurak, gney Amerika ve Afrika serin ve nemliydi. Daha sonraki dnemlerdeKanada ekvatorla kesimi, ekvatoryal orman kuaklar kmr yataklarnakaynaklk etmitir. Buzullar, Amazon havzasnn gney kutbuna yakn blmnkaplamtr.

Karbonifer (G.. 362.5-290.0 My) balarnda Pnagea ktasnn kuzeye doruhareketi sonucu iklim kuaklar gneye kaymtr. Tropikal yamur ormanlarKanadadan Bat avrupaya kadar uzanyordu. lerleyen dnemlerde ve dneminsonlarna doru Pangea ktasnn tropik yamur ormanlaryla kapl i ksmlarllerle evriliydi. Gney kutup buzullarla kaplyd.

Permiyen (G.. 290.0-245.0 My) dneminin balarnda buzullarn kuzeye doruilerlemesi sonucu gney yarkrenin byk bir ksm buzullarla kaplyd.Buzularas dnemlerde, ekvatoryal yamur ormanlar ve lman kuak ormanlarkmr yataklar olumasna olanak vermitir. Daha ileri dnemlerde, Pangeaktasnn i kesimleri llemi, ekvatoral kuaktaki yamur ormanlarkaybolmutur. Kuzey kutbu buzullarla kapl kalm, ancak Gney kutbu buzullaryokolmutur. Gney in, ekvatorda yeraldndan yamur ormanlaryla kaplyd.

Mesozoyik Dnemi (G. 245-65 Milyon yl)Triyas (G..245.0-208.0 My) dnemi genellikle scak ve kurakt. Pangeann ikesimleri kurakt. Scak iklim koullar kutuplarda k aylarnda dahigrlebiliyordu. Permiyen-Tiyas geii ani bir snma ile byk bir yokoluaneden olmutur. Bu dnemde, yeryznde yaayan canllarn % 99ununyokolduu bilinmektedir.


15/415


15

ekil 3. Paleozoyikten gnmze kadar ortala kresel scaklk deiimi

Jurann ( G.. 208.0-145.6 My) erken-orta dnemlerinde kurak ve scak biriklim hakim olmutur. Bgnk Amazon ve Kongo ormanlarnn yerinde llerbulunuyordu. Daha ge dnemlerinde ise Jura, Pangeann paralanmassonucunda daha souk bir iklim yaamaya balamtr. Pangeann orta kesimi


16/415


16

daha az kurak olmu, ormanlarla kapl kutuplarda mevsimsel kar yalargereklemitir.

Kretase nin (G.. 145.6-65.0 My) ilk dnemlerinde serin bir iklim hakimdi.Klar kar yal, kutup blgeleri souk iklim ormanlar ile kaplyd. Gednemlerinde ise, iklim dgnmz ikliminden daha scak hale gelmi, ktutplarda

hi buzul kalmamtr. Mevsim deiimleri nedeniyle dinozorlar lman blgelerlesouk blgeler arasnda g ediyorlard.

Senozoyik Dnemi (G. 65 Milyon yl-Gnmz)

Plaeosen (G.. 65.0-56.5 My) dnemi, gnmz ikliminden ok daha scakt.Grnland ve Patagonyada palmiye aalar yetiiyordu. Avusturalyanngneyindeki bataklklar 65 derece gney enleminde yeralyordu.

Eosenin (G.. 56.5-35.4 My) erken dnemlerinde Kuzey kutbuna yaknblgelerdeki bataklklarda timsahlar yayor, Alaskann gneyinde palmiye

aalar yetiiyordu. Orta Avrasyann byk bir blm nemli ve lmand.Eosenin daha ge dnemlerinde, Gney Kutbuna buzullar bymeyebalamt. Bununla birlikte, iklim gnmz ikliminden daha scakt. Hindistanyamur ormanlaryla kaplyd. Ilman iklim ormanlar Avusturalyann nemli birksmn kaplyordu.

Oligosen (G.. 35.4-23.3 My) dnemi sresince gney kutbu buzullarla kapliken kuzey kutbunda buzul bulunmuyordu. Avrasyann kuzeyi ve KuzeyAmerika lman ormanlarla kaplyd.

Miyosen dneminde ( G.. 23.3-5.2 My) iklim daha scak olmasn karnbgnk iklime benzer zellikler tamaktayd. Kutuplardan Ekvatora, kolaylklaayrdedilebilen iklim kuaklar olumutu. te yandan, bu dnemde, ngiltere veKuzey Avrupada palmiye aalar ve timsahlar yaamtr. Avusturalya isegnmzdekinden daha az kurak bir iklimin etkisindeydi.

Kambriyen ile Miyosen aras dnemde iklim koullarna ilikin ve C. R. Scotesetarafndan hazrlanan PALEOMAP sitesinden alnan bilgiler geni aralktaortalama deerler vermektedir. Bununla birlikte, iklim koullar, daha ksadnemlerdeki deiimler asndan ele alndnda, dalgalanmalarn daha skmeydana geldii grlmektedir.

rnein son 65 milyon yllk dnem daha yakndan incelendiinde srekli birsouma grlmesine karn, gerek hava scaklnda gerekse deniz seviyesindeok sayda dalgalanmalarn da gerekletii anlalmaktadr (ekil 4 ve ekil 5).

Neojen Dnemi (G. 23.3-1.64 Milyon yl)

Gnmzden 23.3 milyon yl ile 1.6 milyon yl aras dnem Neojen dnemiolarak adlandrlmaktadr. Neojen 23.3 milyon yl ile 5.2 milyon yl arasndasren Miyosen ile 5.2 milyon yl ile 1.6 milyon arasnda sren Pliyosendnemlerini kapsamaktadr. Miyosen dneminde tektonik hareketlerle birlikteiklim deiiklikleri, Akdenizin seviyesinde nemli dalgalanmalara neden


17/415


17

olmutur. Avrupada Rhone vadisi kanalyla svire ilerine kadar ilerleyenAkdeniz, i blgelerdeki havzalarla balant kurmutur. Miyosen sonlarna dekAkdeniz, Ispanyann gneyindeki boaz kanalyla Atlantik okyanusu ilebalantl kalmtr. Bu balant, gnmzden 6.2 milyon yl nce kesilmitir.Ancak, kesinti srekli olmam, ara ara balant yeniden kurulmutur. Atlantik

okyanusu ile balantnn kesilmesi sonucunda, Akdenizde kurumalaryaanmtr. Akdeniz havzasna gelen su miktarnn buharlama ile kaybolan sumiktarndan daha kk olmas, Akdenizde kurumalara ve bu arada tuzbirikimleri ile sonulanmtr.


18/415


18

ekil 4. Son 65 milyon yllk dnemdeokisjen-18 kaytlar ve deniz seviyesideiimleri

Miyosenin son dnemlerinde (Messiniyen), Akdeniz, birbirleri ile balantszderin ukurluklar dnda suyu olmayan bir havzaya dnmtr. Bu olay,Messiniyen krizi olarak bilinmektedir. Akdenizde yaplan derin sondajlarda

kesilen tuz katmanlarnn kalnlklar yer yer 2-3 kmye varmaktadr. Bunadayanlarak, Akdenizin yaklak olarak her 100 bin ylda bir Atlantikokyanusuyla balantsnn kesildii ve her dngde 100-200 m tuz kelimiolutuu ileri srlmektedir (Emiliani, 1992). Tuz kelimi, gnmzden 6.2milyon yl ile 5.2 milyon yl arasnda 1 milyon yl srm olmaldr. Tuzkeliminin sona ermesi, 5.2 milyon yl nce Akdeniz ile Atlantik okyanusuarasnda Cebelitark boaz olarak bilinen yeni bir balant kanalnn almasolmutur. Bu alma, Pliyosen olarak adlandrlan ve 5.2 milyon yl ile 1.64milyon yl arasnda sren dnemin balangcnn gstergesidir.


19/415


19

ekil 5. Son 65 milyon yllk dnemde deniz suyu yzeyi scaklk deiimi

Jeolojik gstergelere gre, Neojen dneminde Kuzey Amerika ile GneyAmerika arasndaki su yolunun ak olduu dnemlerde, scak okyanusakntlarnn Kuzey Amerika kylarn yalayarak kuzeye doru hareket etmi vekutup blgesini ltmtr. Bu su yolununkapanmas ile kuzey denizi soumu,buzul birikimleri balamtr. Kuzey Denizinde yaplan derin sondajlardan alnanbilgilere gre, buzullama 3 milyon yl nce balam ve Grnland ayndnemlerde buzullarla kaplanmtr. Hemen ardndan, Pliyosen dneminin son


20/415


20

evrelerinde Kanada ve skandinavya da buzullarla kaplanmtr. klimdeki budeiim, byk buzul a olarak da bilinen Kuvaternerin habercisi olmutur.

Kuvaterner Dnemi (G. 1.64 Milyon yl-Gnmz)

Kuvaterner (G.. 1.64 My-Gnmz), iki ana dneme ayrlr: Pleyistosen (G1.64 My-12 bin yl) ve Holosen (G.. 12 bin yl-gnmz). Kuvaterner, kuzeyyarkrede yaygn bir buzlullama alar ile bilinir. Hemen hemen her 100 binylda bir buzullar Kuzey kutbundan New York, Londra, Berlin, Moskovaya kadarilerlemitir. Okyanuslardan buharlaan sularn buzullarda depolanmassonucunda deniz seviyesinde nemli dler meydana gelmitir. Buzulalarnn en iddetli dnemlerinde deniz seviyesi bugnknden 120 m dahadk seviyelerde olmutur. ki Amerika ktas arasndaki suyolunun 3 milyon ylnce kapanmas, kuzey yarkrede bu yaygn buzullama olayn balatmtr.lk buzullama 2.36 Milyon yl nce balamtr. Bu ilk buzullamadan sonra isebuzul-buzularas dnemler, yerin gne sistemindeki hareketleri tarafndan

denetlenmitir.Gnmzden 750 bin yldan bugne iklim deiiklikleri, derin deniz kellerindebulunan kalsiyumkarbonatl kavklarda yaplan oksijen-18 analizleri veyalandrma ile elde edilmitir. Elde edilen bulgular, ekil...de gsterilmitir.Buna gore son 750 bin yllk dnemde 10 kez buzullama ve buzularas dnemyaand grlmektedir. Belirli bir dnemsellik ieren bu deiimlerinMilankovic dnemlerine karlk geldii anlalmaktadr. Buzul dnemlerindedeniz suyu kutuplara ekildiinden deniz seviyesi yaklak 120 m dm,buzularas lman dnemlerde buzullar eriyerek deniz seviyesi yenidenykselmitir (ekil 6).

ekil 6. Derin deniz kellerindeki kavklardan elde edilen O-18 izotop ieriideiimleri (Emiliani, 1977).

ekildeki grafikten de grld gibi, bir buzul dneminin oluabilmesi 50-100bin yl alrken buzullarn erimesi ve buzularas dneme gei 10 bin yl gibi ksabir srede gerekleebilmektedir. 20 bin yl nce en iddetli dnemi gerekleenson buzul ann ok hzl bir ekilde sona erdii bilinmektedir (ekil 7).

Son 20 bin yllk dneme ait scaklk deiimleri benzer dalgalanmalargstermektedir (ekil 8). Srekli snma srasnda gzlenen soumalar, krfezakntlarnn durmas ve volkanik etkinliklere balanmaktadr. Ayn dnemde


21/415


21

meydana gelen deniz seviyesi deiimleri ise ekil 9da gsterilmitir. Yaklak12 bin yl nce buzullarn yaklak %50si eriyerek yeniden okyanuslaradnm, deniz seviyesi -60 mye ykselmitir.

ekil 7. Son 30 bin yllk scaklk kayd. Atlantik okyanusu ekvator blgesindenalnan karotlardaki foraminifer kavklarnda izotopolar kullanlarak elde

edilmitir (Emiliani, 1995: Emiliani, 1992).

ekil 8. Son 18 bin ylda gzlenen scaklk deiimi (Emiliani, 1992).

zotop kaytlar, ana dalgalanmalarn yan sra iklimde kk dalgalanmalarn dameydana geldiini gstermketdir. Kk dalgalanmalarn gstergesi olan arapikler, genellikle 5000 yllk srelere sahiptir. Bu durum,iklimin duraylolmadnn bir gstergesi olarak deerlendirilmketedir. Bugnkne benzerbuzularas dnemler 5000 yl kadar srmektedirler. Emiliani (1992)e gre, bubilgi gnmz asndan byk nem tamaktadr. nk, dnya bugnklman koullar yaklak 5000 yldr yaamaktadr. Dolaysyla, doal sreler


22/415


23/415


23

SONSZ

Doa, insann geleceini kestirebilmesi, dolaysyla gvence altna alabilmesiiin gereken tm bilgileri byk bir duyarlkla kaydetmekte, arivlerindesaklamaktadr. nsanoluna den, doann dilini renerek, arivleri bulmak veokumaktr. Bu ise ancak bilimsel yntemle gerekleebilir. Bilimsel bilgi retimiiin gereken bilimsel dnme mant bir keyfiyet deil bir zorunluluktur.Doann bizim iin kaydedip hazrlam olduu iklim bilgilerinin en nemlisini1948 ylnda kefedip okuyabilen H. Urey, 1950lierin banda iklim gemidnemlerde iklimsel koullarn nasl olduu; deiikliklerin varsa dzeni ve budzeni denetleyen srelerin aratrlmas yolunda byk bteli, uzun sren,yorucu aratrma programlarnn balatlmasna nclk etmitir. Bu bilimselbilgi ile yakndan ilgilenen kara-verici/politika reticiler, bu aratrmayadeneklerle destek olmu ve sonularn almlardr. Amerika Birleik Devletleri,bu tr aratrmalarla, doal sreler bozulmadan, dnyann hangi blgesindegelecekte ne tr iklim deiikliklerinin olaca konusundaki bilgilere 1970liyllarda sahip oldu. Doal sreler insan kaynakl etkilerle bozulmasaydsouma gerekleecek, kuzey iklim kuaklar gneye doru kayacakt. KuzeyAvrupann byle bir corafyada yaamsal sorunlar olacakt. Bugn ise insankaynakl kresel snma tartlmaktadr. Aslnda bu etkiye insan kaynakldemek ne kadar doru? Etki, genele kyasla kk bir topluluk, gelimi lkeinsan tarafndan yaratldna gre... nsanlarn geneli gelimemi lkelerdeyaadna ve bu etkiyi yaratacak yaam biimine sahip olmadna gre....

Gnmzde gzlenen iklim deiikliklerinin kaynaklar zerindeki tartmalarsredursun, iklimin insan yaamn gelecekte nasl etkileyecei konusundaaratrmalarn geciktirilmeden tamamlanmas gerekmektedir. Trkiye

corafyasnda iklim deiikliklerinin bata gda gvenlii olmak zere, sukaynaklarndan balayarak doal kaynaklarn hangi ynde ve hangi iddetteetkileneceinin, genel bilgilerle deil, her alan sistem iin zel bilgiler reterekaratrlmas, gelecek olan sorunun kriz boyutuna ulamadan atlatlmas iin birnkouldur. Bu nedenle, lke politikalarnn, znel yarglar ve inanlar yerinebilimsel bilgiye dayandrlmas gerekmektedir. Kara-verici mekanizmanngecikmeden bu konuda btn glerini hareket geirmesi gerekmektedir.


24/415


24

KAYNAKLAR

Bradley, R.S. & Jones, P.D., 1992. Climate Since A.D. 1500. Routledge,London, 679pp.

Bradley, R.S., 1985. Quaternary Palaeoclimatology: Methods of PalaeoclimaticReconstruction. Unwin Hyman, London, 472pp.

Emiliani, C., 1977. Oxygen isotope analysis of the size fraction betwen 62 and250 micrometres in Caribbean cores P6304-8 and P6304-9. Science,198, pp. 1255-1256

Emiliani, C., 1978. The cause of the Ice Ages. Earth Plant. Sci. Lett., 37, pp.349-352.

Emiliani, C., 1992. Planet Earth. Cambridge University Press. USA, 718pp.

http://www.physicalgeography.net/fundamentals/7y.html

http://www.scotese.com/climate.htm

IPCC, 1992. Climate Change 1992: The supplementary report to the IPCCScientific Assessment, (Houghton, J.T., Callander, B.A. & Varney, S.K.(eds.)) Cambridge University Press, Cambridge, 200pp.

IPCC, 1995. Climate Change 1994: Radiative Forcing of Climate Change, andAn Evaluation of the IPCC IS92 Emission Scenarios, (Houghton, J.T.,Meira Filho, L.G., Bruce, J., Lee, H., Callander, B.A., Haites, E., Harris,N. & Maskell, K. (eds.)). Cambridge University Press, Cambridge,339pp.

IPCC, 2001: Climate change 2001: impacts, adaptation and vulnerability,Contribution of Working Group II to the Third Assessment Report of the

Intergovernmental Panel on Climate Change, edited by J. J. McCarthy,O. F. Canziani, N. A. Leary, D. J. Dokken and K. S. White (eds).Cambridge University Press, Cambridge, UK, and New York, USA,

IPCC, 2007: Climate Change 2007: Impacts, Adaptation, and Vulnerability.Contribution of Working Group II to the Third Assessment Report of theIntergovernmental Panel on Climate Change [Parry, Martin L., Canziani,Osvaldo F., Palutikof, Jean P., van der Linden, Paul J., and Hanson,Clair E. (eds.)]. Cambridge University Press, Cambridge, UnitedKingdom, 1000 pp.

Shackleton, N.J., 1977. The oxygen isotope stratigraphic record of the late

Pleistocene. Phil. Trans. Royal Soc. B, 280, pp. 169-179.Shackleton, N.J., 1988. Oxygen isotopes, ice volume and sea level. Quat. Sci.Rev., 6, pp. 183-190.


25/415


25

GNMZDEN 2100 YILINA KRESEL KLM DEM

Prof. Dr. Mikdat KADIOLU

T Meteoroloji Mhendislii BlmMaslak, stanbul

[email protected]

zetGnmzde tm Dnyada ehirleme hareketleri, krsal kesimden olan glerile birlikte hzlanmakta, nfus younluunun ar bir ekilde artmas ve deienyaam standartlar sonucu da daha ok sanayi retimine ihtiya duyulmaktadr.Bunlarn sonucunda da artan ehirleme, zellikle sanayi ve yerleimblgelerinden kan sera gazlar ile evre ve atmosferin byk miktarda

kirlenmekte ve kresel lekte havann snma eilimi de giderek artmaktadr.Bylece, canl kreden (biyosferden) yukar atmosfere (stratosfere) kadar olanksm bata olmak zere, gnmzde dnya atmosferinin kirlenmesi giderekartmaktadr. Btn bunlar, doay tahrip ederek kentlerin iklimini deitirmek ilebirlikte su, kara ve havadaki yaam tmyle tehdit eden evre problemlerini deberaberinde getirmektedir.

Bylece son yllarda sadece tropiklerde frtnalarn says ve iddetindeart yok; Trkiye gibi tropiklerin dndaki lkelerde de iddetlenen gkgrltl saanak yalardan dolay, ehirlerdeki ani sellerin says veiddetinde de artlar var. Artk deprem, sel vb. tehlikeler, hzla artan arpkyerleim blgelerinde daha fazla afete dnebiliyor.

Bu nedenle, klim ve klim Sistemi, Tarihsel klim Deiimleri, SeraGazlar, Atmosferin Sera Etkisi, Gnmzde klimde Gzlenen Deiimler,Tahmin ve Beklentiler gibi konular ele alnacaktr. Bylece iklimin temelkavramlar tantlm olacak, mevcut tehlikenin nedenleri ile birlikte u anki vegelecekteki boyutlar hakknda bir bak acs kazandrlacaktr.

Anahtar szckler: Hava, klim, klim Deiimi, Trkiye, klim DeiimininEtkileri.

Climate Change From today to year 2100Summary

Rising global temperatures will bring changes in weather patterns, rising sealevels and increased frequency and intensity of extreme weather events.Climate change impacts will range from affecting agriculture- furtherendangering food security-, sea-level rise and the accelerated erosion ofcoastal zones, increasing intensity of natural disasters, species extinction andthe spread of vector-borne diseases. Climate change is therefore the greatestenvironmental challenge facing the world today. The effects will be felt here in


26/415


26

the Turkey and internationally there may be severe problems for people inregions that are particularly vulnerable to change.

The recent Fourth Assessment Report (AR4) of the IntergovernmentalPanel on Climate Change (IPCC) leaves us in no doubt that human activity isthe primary driver of the observed changes in climate. The main human

influence on global climate is emissions of the key greenhouse gases. Theconcentrations of these gases in the atmosphere have now reached levelsunprecedented for tens of thousands of years.

For Turkey, climate change means hotter, drier summers (moredroughts, heat waves, wild fires, etc.), milder and drier winters, higher sealevels and an increased flood risk to coastal areas. Across the globe, there willbe more intense heat waves, droughts and more flooding. There may be severeproblems for regions where people are particularly vulnerable to changes in theweather. Food shortages and the spread of disease are commonly predicted.The social, environmental and economic costs of climate change could behuge.

There are also enormous opportunities if we are willing to take action.Government, business and individuals all have a part to play, and all of us canbenefit from rising to the challenge of climate change. This paper brieflyexplains what climate change means for the world and Turkey and what weshould do about it.

Key Words: Climate, Climatic Change, Turkey, Impacts of Climate Change.


27/415


27

1. Giri

nsanln son yz yl iinde karada ve suda yapt ve hala yapmakta olduu

tahribatn bir sonucu olarak toprak ve su ile birlikte havann da bileimi nemlilde bozuldu. Artk hzla artan sanayi ve yerleim blgelerinden kan seragazlar ile evre ve atmosferin byk miktarda kirlenmekte ve kresel lektehavann snma eilimi de giderek artmaktadr. Sonu olarak, artk insan iklimi,iklim de insan byk lde etkiliyor. Bunun neticesinde 3. bin ylda insanlkkresel iklim deiimi problemiyle kar karyadr.

Dnyann iklim sistemi, atmosfer ve okyanuslarn doal gleri ile rzgr,yamur ve scaklk dalmn kontrol eder. Bu dinamik sistem, bir buzulandan dierine doru srekli deimektedir. Geen 3 milyon yl iinde,iklimdeki doal deiimleri ve ekolojik sistemlerin kendilerini bu deiimlerenasl ayak uydurduunu, jeolojik bulgulardan kabaca grmek mmkndr.Buzul alarda bitki rts gneye, iki buzul an arasnda da kuzeye dorugelimitir. nsan ve hayvanlarn saysnda da bu bitki rtsndeki deiimsrekli olarak yansmtr.

Buna ramen, 1980li yllardan nce iklim deiimi konusunun nemi,kamuoyunda az iken akademik camiada bykt. En byk problem Buzulana ne yol at? sorusuna yant vermekti. Aslnda 19. ve 20. yzyllarnbalarndaki bir dnceye gre iklim deiimleri gemie ait bir olayd vesadece ok uzun jeolojik zamanlarda meydana geldiine inanlyordu. Sonuta,bilim insanlar zellikle geen 10 veya 20 ylda, iklimin tm zamanlar boyuncadeierek bugnk haline geldii fikrinde birleti. Ancak, son zamanlardahkmetler de, dnya iklimi zerindeki olas deiikliklerle ilgilenir hale geldi.

Yaklak olarak son 150 yldr gittike artan ve ar miktarda tketilen petrol,kmr ve doal gaz gibi fosil yaktlar ve arazi rtsndeki deiimler nedeniyle,byk miktarda zararl gaz ve paracklar atmosfere salnmaktadr (ekil 1).Bunlarn sonu olarak, atmosferdeki CO2 ozon (O3)' seyrelten kloroflorokarbon(CFC) gazlar ve karbondioksit (CO2), metan (CH4) ile diazot monoksit (N2O) gibisera gazlarnn miktarlarnda nemli artlar olmutur. Bu artlardan dolayatmosferde kuvvetlenen sera ilemi de beraberinde gnmzdeki kresel iklimdeiimi ve kresel snma problemini ortaya kartmtr.


28/415


28

ekil 1. IPCCye gre gnmzden 440,000 ncesi gzlenen ve 100 yl sonrasulalmas beklenen atmosferik karbondioksit seviyesinin karlatrlmas(IPCC, 2001).

Bylece, yeryznde 19. yzyln ortalarndan gnmze kadar olan sre iindekresel ortalama hava scakl 0,3 0,6oC artmtr. 1860 ylndan 1996 ylnakadar kaydedilen en scak drt yl ise 1990 ylndan sonra olup, en scaktanitibaren srasyla 1995, 1990, 1991 ve 1994 yllardr. Bylece 1990l yllar enscak 10 yldr ve 1998 de 196190 ortalamasndan 0,57C daha scakolmutur. Aratrmalara gre, gelecek 40 yl iindeki her 10 ylda 0,1C'den dahafazla miktarda kresel snmann kuvvetlenerek devam edecei tahminedilmektedir (ekil 2).

Dier bir deyile, sanayi devrimi dnyann ortalama hava scakl 15C idi. Yani

yaama uygun hava scakln atmosferin sera etkisine borluyuz. Atmosferinsera etkisi olmasayd dnyada ortalama hava scakl -18C olacakt. Yani,atmosferin sera etkisi hava scakln 33C arttrmtr. Sanayi devriminden sonraatmosfere salnan sera gazlar nedeniyle de dnyann ortalama hava scakl15,6C ye ykselmitir.

Yani Dnyada bugn ortalama 15C hava scaklna gre bildiimiz bir ekildekiyaam artk deimek zorundadr. imdi temel problemimiz, insan etkinlikleri


29/415


29

nedeniyle atmosferin gne enerjisini yutmas ve yaynlamas eklinindeitirmi olmasdr. Bunun potansiyel tehlikeleri sadece havay starak biziterletmesi vb. problemler deildir. rnein; ykselen deniz su seviyesi azalantoprak neminin ok daha sosyo-ekonomik etkileri olabilecektir. Aslnda insanlarhzl bir iklim deiimine kendini uydurabilir ve ondan korunabilir, fakat bitkiler ve

hayvanlar bu deiimlere ayak uyduramad iin insanlarn besin zincirini deoluturan tm ekolojik sistem tehlikededir.

ekil 2. IPCCye gre deiik senaryolar sonucu 2100 ylnda olmas beklenenscaklk artmlar (IPCC, 1995).

zetle, fosil yaktlar ve tarmsal atklarn yaklmasyla beraber byk miktardaaeresollar ve paracklar atmosfere salnyor. Tarmsal faaliyetler iin alan

alanlar, orman alanlarnn yok edilmesi, ormanszlama ve llemeyle berabergelen problemler, uaklarn neden olduu kimyasallar ve dier etkenler ileiklimleri deitiriyoruz. Kuzeyin zengin lkeleri yksek endstriyel karbonretimleri ile Gneyin fakir lkeleri ise daha ok kt arazi kullanm ile buprobleme katkda bulunuyor.

Sonu olarak, yer rtsn deitirerek ve ok byk miktarlarda fosil yaktnyakarak iklimi hzla deitiriyoruz. Diazot monoksitler, karbondioksit, metan ve


30/415


30

halokarbonlar, klora flora karbonlar belli bal sera gazlardr. Bunlarda enbyk miktar da karbondioksit oluturmaktadr. Karbondioksitin kayna petrol,kmr ve doalgaz gibi fosil yaktlardr. Metan ise, pirin ekimi vb. gibi baztarmsal faktrler, hidroelektrik barajlar, bataklklar ve plklerden gelir. Bunlarda srekli olarak ekilde atmosferin sera etkisin kuvvetlendiriyor ve dnyay

sndryor.Bu nedenle, Birlemi Milletler klim Deiiklii ereve Szlemesinde iklimdeiimi sadece atmosferin kimyasal bileenini deitiren (doal deil, sadece)insani nedenlerden dolay iklimde grlen deiimlere atfta bulunur. Kreselsnma atmosferde artan sera gazlarnn potansiyel etkilerinden sadece biriniifade eden bir terimdir. Dier bir deyile, u anki kresel snma da yapay iklimdeiiminin en belirgin semptomlarndan biri snmadr.

Yaklak olarak son 150 yldr gittike artan ve ar miktarda tketilen petrol,kmr ve doal gaz gibi fosil yaktlar ve arazi rtsndeki deiimler nedeniyle,byk miktarda zararl gaz ve paracklar atmosfere salnmaktadr. Bunlarn sonuolarak, atmosferdeki CO2 ozon (O3)' seyrelten kloroflorokarbon (CFC) gazlar vekarbondioksit (CO2), metan (CH4) ile diazot monoksit (N2O) gibi sera gazlarnnmiktarlarnda nemli artlar olmutur. Bu artlardan dolay atmosferdekuvvetlenen sera ilemi de beraberinde gnmzdeki kresel iklim deiimi vekresel snma problemini ortaya kartmtr.

Dier bir deyile gnmzde tm Dnyada ehirleme hareketleri, krsalkesimden olan gler ile birlikte hzlanmakta, nfus younluunun ar birekilde artmas ve deien yaam standartlar sonucu da daha ok sanayiretimine ihtiya duyulmaktadr. Bunlarn sonucunda da artan ehirleme,zellikle sanayi ve yerleim blgelerinden kan sera gazlar ile evre veatmosferin byk miktarda kirlenmekte ve kresel lekte havann snmaeilimi de giderek artmaktadr. Bylece, canl kreden (biyosferden) yukaratmosfere (stratosfere) kadar olan ksm bata olmak zere, gnmzde dnyaatmosferinin kirlenmesi giderek artmaktadr. Btn bunlar, doay tahrip ederekkentlerin iklimini deitirmek ile birlikte su, kara ve havadaki yaam tmyletehdit eden evre problemlerini de beraberinde getirmektedir (Kadolu, 2001).

2. Kresel iklim deiiminin iaretleri

Halk arasnda, iklim deiikliklerinin daha belirginlemesi ile mevsimlerinsrelerinde bir deiiklik olup olmad ve hatta mevsimler kayd m? gibisorular daha ok gndeme gelmektedir. Dier bir deyile, meteorolojinin okfarkl konular olan iklim ve hava artlar lkemizde birbirine okkartrlmaktadr.

Hava artlar ile iklim arasndaki fark ksaca yle ifade edebiliriz: Hava artlar,belirli bir zaman ve ksa bir dnemde gzlenen hava olaylardr; fakat iklim,hava artlarnn uzun bir dnem boyunca ki ortalamalar veya eilimleridir. Uzun


31/415


31

yllar boyunca bir yerin iklimini belirleyen bu hava durumlar iinde birok arscaklklar, souk hava dalgalar, kuraklklar, seller ve frtnalar da vardr.

Son yllarda kresel iklim deiiminden dolay hava ve iklim parametrelerindegzlenen deiimler unlardr:

Buharlama ve yamur miktar artyor; Yamurun byk ksm saanak eklinde oluyor; Tundralar eriyor; Mercanlar beyazlyor; Buzullar geriliyor; Denizlerdeki buzullar klyor; Deniz su seviyesi ykseliyor; Orman yangnlar artyor; Frtna & sel hasarlar artyor.

Ayrca hava artlarnn gnlk hayatta kullandmz astronomik mevsimlere

uymas beklenmektedir. Hlbuki gnlk hayatta kullandmz astronomikmevsimler belirlenirken ne hava artlar ne de iklim zellikleri gz nnealnmtr. Bu nedenle de, rnein, resmen yaz mevsiminin (21 Haziranda)balamasndan gnler sonra havalarn hala yeterince snmad sk skgzlenebilmektedir. Genellikle bu gibi durumlarda kamuoyunda mevsimlerindeil de "Bu yaz 13 gn gecikti" eklinde hava artlarnn yanll veyamevsimlerin kayd zerinde durulmakta ya da iklimin deitii eklindespeklasyonlar yaplmaktadr. Hlbuki hava artlar astronomik mevsimlereuymak zorunda deildir, nk bu havann doasna aykrdr (hava, havai bireydir!).

zetle sylemek gerekirse; Hava ve iklim artlar ayn eyler deildir. Hava artlar mevsimlere uymak zorunda deildir. Meteoroloji de rekor krar. Normal hava diye bir ey yoktur.

Bununla birlikte gnmzde deien mevsimlerin baz iaretleri unlardr: imdi ABDye ilkbahar hafta daha erken geliyor. ngilterede 20 ku tr, daha nceki yllara gre yuvalarn dokuz gn nce

yapmaya balad. ngilterenin gneyinde Marsham ailesi 1736dan beri ilkbaharn iaretlerini

kayt etmektedir. Bu kaytlara gre mee aacnn yaprak amasnda enerken davrand yllar 1990larda oldu.

Scaklarn artmas ile aalar ve sincap vb kk hayvanlar Kanadadakuzeye doru g ediyor.

ngilterede gecen 30 yln her 10 ylnda sonbaharn 2 gn geciktiigrlmtr. lkbaharn ilerlemesi ise her on ylda 6 gn olmutur.


32/415


32

Genel ve bilimsel olarak kresel iklim deiimine iaret olarak unlar kabulederiz: Buzullarn eriyerek, kutuplara doru ekilmesi ile birlikte yksek dalarn

tepelerindeki buzullarn ve kar rtsnn azalmas. Deniz su seviyelerinin ykselmesi.

Scak havay ve suyu seven tropikal bitki ve balklarn kutuplara doruyaylmas. Artan iklim gmenleri ve mlteci problemleri. Havadaki kirleticilere kar hassas olan narin ku trlerinin azalmas. Aalardaki ya halkalarnn daha hzl bir byme gstermesi. Son 1400 yln dnyann en scak yllar olarak kabul edilen 1990'l yllarn

ard sra gelmesi.

Kamuoyunda kresel iklim deiimi daha ok snma ile bilinmekte ve kreselsnma eklinde adlandrlmaktadr. nk aada sraland bir ekilde son1400 yl en scak yazlar ile dnyann ortalama hava scakl son yllardaykseliyor:

Son 140 ylda (aletsel kaytlara gre) art 0,70,2C oldu; 1860 ylndan beri grlen en scak 20 yln 19'u 1980'den sonra gerekleti.1860 ylndan beri grlen en scak 20 yln 11'i ise 1990'dan sonragerekleti;

1998 yl aletsel kaytlara gre en scak yl ve aa halkas, buz rneklerinegre son 1,000 yln en scak yl; 2002 ise ikinci en scak yldr;

Son 50 yl, buzul kaytlarna gre son 6,000 ylda gzlenen en scak yarmyzyldr;

Okyanus scaklk kaytlarna gre 1950'li yllarn ortalarndan 1990'larnortalarna kadar nemli bir snma yaand.

21. Yzyldaki snma gerek mi veya bu snmay sadece doal nedenleraklayabilir mi? gibi sorularn yant IPCC tarafndan net bir ekilde verilmi veliteratrde byk kabul grmtr. IPCCnin bu konudaki grafiksel aklamasiin ekil 3a, b ve cye baknz. Bu grafiklerde gzlemler (u anda dnyazerinde gzlediimiz snma) krmz izgiler ile bu deiimleri aklamak iinyaplan modelleri ise siyah izgiler temsil etmektedir.

Eer uan ki snma sadece doal (natural) nedenlerden olsayd, yani dnyannekseni, gne patlamalar gibi eyler den kaynaklansayd durum ekil 3adakigibi olacakt. Ama burada gzlenen ve aradaki fark da bir fark vardr; ite o farkinsan etkisidir (anthropogenic). Benzer ekilde, sadece insana bakarak, yani

doal nedenleri ihmal ederek uan ki snmay tam olarak aklayamayz. Amatm etkenleri dikkate aldmz (all forcing), yani doal nedenler (ekil 3a) ileinsani nedenleri eklediimiz (ekil 3b) zaman u andaki snmay (ekil 3cdengrld gibi) tam olarak aklayabiliyoruz.


33/415


33

ekil 3a: Tm nedenlerden dolay gzlenen (krmz) ve doal nedenlerin sebepolduu snmalarn (siyah) yllk deiimi (IPCC, 2001).

ekil 3b. Tm nedenlerden dolay gzlenen (krmz) ve sadece insanetkinliklerinin sebep olduu snmalarn (siyah) yllk deiimi (IPCC, 2001).


34/415


34

ekil 3c. Tm nedenlerden dolay gzlenen (krmz) ile doal ve insanetkinliklerinin birlikte sebep olduu snmalarn (siyah) yllk deiimi (IPCC,

2001).

3. Kresel iklim deiiminin oluturduu riskler

nsanlar korkutan ey iklim deiimi teorisi deildir. Bu teori kresel ilklimdeiiminin pozitif ve negatif etkileri olacaktr. Pozitif etkiler arasnda kuzeyenlemlerde tahl veriminin artmas gibi eyler fakat insanlar doal olarak olasnegatif etki potansiyeli korkutmaktadr.Bizleri korkutan ey iklim deiimi teorisinin kendisi deildir. Bu teori vegzlemler, kresel ilklim deiiminin pozitif ve negatif etkileri olacabelirtmektedir. Pozitif etkiler arasnda kuzey enlemlerde tahl veriminin artmasgibi eyler saylabilir. Fakat insanlar, doal olarak orta ve gney enlemlerinscak iklimlerde yaanan ve yaanabilecek olas negatif etkiler korkutmaktadr.

zetle, IPCC (Hkmetleraras klim Deiimi Paneli) tarafndan 2030 yl iinyaplan senaryolara gre artacak olan olas iklimsel tehlikeler (u meteorolojikolaylar) unlardr:

Scak hava dalgalar, Orman yangnlar, Tarmsal haereler, Kuraklk,

iddetli yalar (ani sel ve ehir sellerinde art), Tropikal frtnalarn, yani tayfunlar says ve iddeti, Tarm, agro-kltr, hayvanclk, tatl su depolamasnn zerindeki etkiler, Stma ve malarya gibi hastalklar tayan bceklerin normalde

bulunduklar blgeden karak yaylmas.


35/415


35

Bylece su, kara ve havadaki yaam tmyle tehdit eden evre problemlerindebyk artlar olabilecek ve tarm ile beraber ekonomimiz, insan sal ve yabanhayat da kt bir ekilde etkilenebilecektir (ekil 4).

Atmosferik sera etkisi kuvvetlendike kutuplar ve evresi, tropikal blgeden

daha fazla snaca dnlmektedir. Trkiyenin de yer ald ortaenlemlerdeki alak basn merkezleri, atmosferik cepheler, jet akmlar vebenzerinin yaktn, gcn kutuplar ile ekvator arasndaki scaklk farkndankaynaklanmaktadr. Kutuplar ile ekvator arasndaki scaklk farknn azalmas jetakmlarn ve dolays ile daha az ve zayf (orta enlem) frtnasna nedenolacaktr. Ayrca yaplan baz almalar frtnalar takip ettii yollarn daTrkiyeden yukar ok daha kuzey enlemlerine ekileceini gstermektedir.

Her ne kadar alak basn merkezlerinin ve atmosferik cephelerin neden olduufrtna vb olaylarda azalmalar olacaksa da, krsel snma nedeniyle havadamiktar aratan su buhar nedeniyle alak basn ve cephelere bal olmayan,daha ok ilkbahar ve yaz aylarnda grlen ksa sreli, saanak yalarnartaca beklenmektedir. Bu tr dzensiz, ani ve iddetli yalar seller, heyelanve erozyonu artrmas beklenmektedir. Ayrca, Avrupann kuzeyin de olduugibi Trkiyenin de kuzeyinde daha fazla sele maruz kalmas beklenirken gneyksmlarnda daha fazla kuraklk beklenmektedir.

Bylece, Kresel klim Modellerinin tahminleri, zaten fakir olan gneylkelerinde, sel, kuraklk ve frtnalarn say ve iddet bakmndan da artacangstermektedir. Dier bir deyile, son yllarda giderek artan iddette ve sklkta,sel, kuraklk ve frtnalar gibi meteorolojik afetlerin kresel iklim deiimi ilebirlikte daha da artmas beklenmektedir.

Son yllarda sadece tropiklerde frtnalarn says ve iddetinde art yok;Trkiye gibi tropiklerin dndaki lkelerde de iddetlenen gk grltl saanakyalardan dolay, ehirlerdeki ani sellerin says ve iddetinde de art var.Artk deprem, sel vb. tehlikeler, hzla artan arpk yerleim blgelerinde dahafazla afete dnebiliyor. Artk deprem, sel vb. tehlikeler, hzla artan arpkyerleim blgelerinde, kresel iklim deiimi gibi bilimsel uyarlar ve modernafet ynetimini ciddiye almayan lkelerde daha fazla afete dnebiliyor.Sonu olarak gnmzde bilimsel anlamda hibir phe yok; artk insan iklimideitiriyor, hem de ok hzl bir ekilde deitiriyor; dnyada jeolojik evrelerdehi gzlenmemi kadar hzla deitiriyor. Bu yksek snma yznden deyeryznde Katrina gibi iddetli tropikal frtnalar, kuraklk ve ani seller eklindealarm zilleri alyor

Bu nedenle, gelimi lkeler gelecek 30, 50 ve 100 yl hatta daha uzunsrelerde iklim deiiminin nasl olacan, bundan kendilerinin ve dolaysyladnyann nasl etkileneceini bilmek amacyla aratrmalar yapmaktadr. Buaratrmalarn sonularna gre, lkeler stratejilerini belirlemektedir. Bu nedenle,iklim deiiklikleri tahminlerine gre, bizim de lkemizde su kaynaklarmzn,tarmnn ve ormanlarmzn, genel olarak ekosistemin olas etkilenme


36/415


37/415


37

ekil 4. Kresel iklim deiiminden etkilenmesi beklenen sektrlerin ematikgsterimi.

Dnyada iklim deiimi nedeni ile (sel, kuraklk, vb.) ekstrem hava olaylarnda

byk artlar bekleniyor. Bu nedenle, 21. yzylda meteorolojik afetlerdendolay olacak kayplarn nemli lde artaca bekleniyor. rnein, 1990lardaafetlerden dolay grlen kresel ekonomik kayplar 608 milyar dolardan dahafazla oldu. klim deiimi nedeniyle, rnein, 2050 ylna kadar ekonomikkayplarn ylda 300 milyar dolara ulamas bekleniyor.

Yine IPCC gre 1990 iklim artlarna gre Trkiyede bir ylda kii bana densu miktar uan 3,070 metrekptr. Fakat bu suyun byk bir ksm suya ihtiyaolan yerlerde bulunmamaktadr. klim artlarnn deimeyeceini kabul etsekbile, sadece nfusu art nedeniyle 2050 ylnda Trkiyede bir ylda kii banaden su miktar 1,240 metrekp olacaktr. Artan nfusumuz ile beraber bir dekresel iklim deiimi sonucu daha kurak bir iklime sahip olacamz gz nnealndnda 2050 ylnda Trkiyede bir ylda kii bana den su miktar 700 ila1,910 metrekp arasnda olacaktr.

Sonu olarak suyun kstl, yalarn baz blgeler dnda miktar ve dalmnndzensiz olduu, byk ehirlerde ve tarmsal retimde suyun kstl bulunduu,ime, kullanma ve sulama suyu kalitesinin gn getike artan sanayi ve dierevre kirlilikleri neticesinde dt ve kresel snma dnlrse, lkemizinkurakln iddetini ok yakn bir zamanda bugnknden ok daha fazlahissedecei aka grlmektedir.

Bylece kresel iklim deiimi projeksiyonlar, zaten fakir olan gneylkelerinde, sel, kuraklk ve frtnalarn say ve iddet bakmndan da artacangstermektedir. Dier bir deyile, son yllarda giderek artan iddette ve sklkta,sel, kuraklk ve frtnalar gibi meteorolojik afetlerin kresel iklim deiimi ilebirlikte daha da artmas beklenmektedir.


38/415


38

ekil 5. IPCC raporlarna ve deiik senaryolara gre 2100 ylnda kreseldeniz seviyesinde beklenen art miktarlar (IPCC, 1995).Sonuta ne kadar ok sera gaz, o kadar scak hava. Ne kadar ok scak hava,o kadar ok kuraklk, ktlk, orman yangn, scak hava dalgas, tropikal hastalkve dzensiz ya


39/415


39

4. Trkiyeye Olas Etkiler

Trkiye, bugne kadar insan kaynakl iklim deiiklii ile ilgili almalar kresellekte incelemi, bunlarn lkemiz corafyasna etkilerinindeerlendirilmesinde ise yetersiz kalm. Hlbuki iklim deiiklii senaryolarnn

kresel lekten blgesel lee, iklim modelleri yoluyla indirgenmesi vesonularnn incelenmesi, lkemizin enerji, tarm ve su kaynaklar ynetimi gibialanlardaki gelecekle ilgili planlamalarn yakndan ilgilendirmekte.

lk defa T Meteoroloji Mhendislii Blmnde Aratrma Grevlisi Dr. Barnol, doktora almas olarak iklim modellerini kullanp Trkiye corafyasnngelecekteki olas kresel iklim deiikliinden, blgesel olarak nasletkileneceini ayrntl biimde gsterdi.

IPCC iklim deiiklii senaryolar genellikle 2070-2100 yllar arasnda,atmosferdeki karbondioksit oranlarnn gnmzden en az iki kat ve daha fazlaolaca varsaymndan yola kar. Kt senaryolardan biri, SRES A2 olarakadlandrlr. Bu senaryoya gre model sonularndan retilen scaklk veyataki deiimler, bugnn (1961-1990) ve gelecein (2070-2100) ikliminitemsil eden 30 yllk periyotlarn farknn alnmasyla ortaya kar.

nolun (2007) elde ettii sonulara gre, Trkiye zerinde, yllk ortalamascaklktaki art 2.5-4C arasnda olmakla beraber, zellikle Ege Blgesi veDou Anadolunun nemli bir ksmndaki art 4Cye ulamakta. Ege Blgesizerinde yllk ortalamadaki bu deiimin asl nedeniyse, yaz aylarndaki Avrupakaynakl scak hava dalgasnn bu blgemizi de etkilemesidir. Yaz aylarndascaklklarda 6Cye varan artlar beklenmekte (ekil 6). Ortalama scaklktakibu dzeyde bir ykselmenin orman yangnlarndan hayvan ve bitki eitliliine,oradan insan salna kadar ok eitli alanlarda etkilerinin olaca aikr.Scaklk art ayrca mevsim geilerini de etkileyecek, lkemiz zerinde yazmevsimi ilkbahar ve sonbahar aylarn da kapsayacak ekilde genileyecek.

Ya asndan nemli deiiklikler yaanacak. zellikle k aylarnda,Trkiyenin Ege, Akdeniz ve Gneydou Anadoluyu da kapsayan gneyblmnde yzde 20 ila 50 arasnda azalyor (ekil 7). Verilere gre, bublgelerdeki su havzalarmz ciddi tehlike altnda. Karadeniz blgemiz ise aynoranda olmasa da nemli lde ya artyla kar karya. Rzgrpatenlerindeki deiimler gney blgelerimize nem giriini yavalatacak veyan azalmasna sebep olacak. Yine yataki deiimin belirgin olduusonbahar mevsiminde ise Gneydou ve Dou Anadolunun bir ksmnkapsayan blgede yzde 50yi aan artlar beklenmekte. Yukar ve orta Frat-Dicle havzasn da kapsayan, lkemizin su-enerji politikalar iin ok nemliolan, bu blgesindeki sonbahar mevsimindeki ya artnn tek banadeerlendirilmesi yanl olabilir. nk k mevsiminden kalan yabtesindeki ak ve gelecekteki scaklk artyla paralel artacak buharlamagz nnde bulundurulduunda, ortaya pek olumlu bir grnt kmyor. Adnaister felaket deyin, isterseniz kyamet...


40/415


40

Hangi senaryoya baklrsa baklsn kresel iklim deiikliinden Trkiye vegelimekte olan lkeler, olumsuz bir ekilde etkilenecektir. Bu olumsuzluklarIPCCnin projeksiyonlarna gre, lkemizin de iinde bulunduu enlemlerdescaklklarda artlarn, ya rejiminde deiimler, deniz su seviye ykselmesi

ve toprak su ieriinde nemli azalmalar eklinde olaca tahmin edilmekte.Btn bunlarn sonucu, 1. Kuraklk (ktlk, orman yangn, scak hava dalgalar,tarmsal haereler, ), 2. Ani Seller (iddetli yamur ve yldrmlar), 3. Deniz SuSeviye Ykselmeleri (kylarda erozyon, dere ve nehirler ile birlikte yeraltsularnn ve alak arazinin tuzlanmas) gibi nemli problemin etkilerinigelecekte daha fazla hissedeceiz.

ekil 6. 2100 ylnda hava scaklklarnda beklenen deiimlerin yersel vemevsimsel dalm 2071-2100 yllar ortalamasnn 1961-2000 yllarortalamasndan olabilecek farklar eklinde gsterilmektedir (nol, 2007).

Trkiye yar kurak bir lkedir. Ayrca kuraklk sosyo-ekonomik etkileri, kalclve zm bulmadaki zorluk nedeniyle dnyadaki en tehlikeli doal afet olarakkabul edilmektedir. Kuraklk ehirlerde kullanma suyu ktlnn yan sra,tarmsal rn ve hidro elektrik retiminde de byk dlere yol aabilir. Bu


41/415


41

nedenle, su havzalarnn ve tarm alanlarnn korunmas byk nem arzetmektedir. Ayrca kuraklk, lke iinde ehir snrlarn aan sular ile beraberlke snrlarn aan sularda da byk skntlara yol aabilecektir.

lkemizde kurakln iddetini yakn bir gelecekte bugnknden ok daha fazla

hissedebilecei aktr. Bu nedenle, suyun artan nemi gz nndebulundurularak, ilerideki yllarda, suyun ynetimine, kuraklk planlarna, suyunyeniden kullanmyla ilgili sistemlerin gelitirilmesi ve sulama tekniklerininiyiletirilmesi abalar younluk kazanmaldr. Akdeniz havzas genelindeki sukaynaklaryla ilgili blgesel deiiklikleri belirlemek zere, blgesel almalaragereksinim vardr. Bu nedenle, su kaynaklar yatrmlarnn ve tesislerinplanlanmas ve iletilmesinde iklim deiiminin sz konusu etkilerinin de gznnde bulundurulmas zorunludur.

ekil 7. 2100 ylnda yalarda beklenen deiimlerin yersel ve mevsimseldalm 2071-2100 yllar ortalamasnn 1961-2000 yllar ortalamasndanolabilecek farklar eklinde gsterilmektedir (nol, 2007).

lkemiz iin su, enerji ve tarm asndan da son derece nemlidir. Sulama veenerji amal lkemizde ok sayda su yaps ina edilmi ve edilmektedir. Bu su


42/415


42

yaplarnn amalarna uygun faaliyet gsterebilmesi, ancak yeterli miktardayan dmesi ile mmkndr. Buharlama, kresel snma ile artacak velkemizde daha iddetli ve uzun sreli kuraklklar grlecektir. Bu nedenle hemsu kaynaklar, hem de genelde yaa bal olan kuru tarm ve hidro-elektrikenerji retimini ciddi bir ekilde etkilenebilecektir. Ayrca hidrolojik dngdeki

deiimler, sulama ve su salama problemlerinin yan sra ani sel olaylarndada art beraberinde getirebilecektir.

zetle, kresel iklim deiiminin lkemizdeki su kaynaklarna olas kt etkileribalklar halinde u ekilde zetlenebilir: Yata yazn byk azalma olacak fakat buharlama artabilecek. Yalarn mevsimsel dalm ve iddeti deiecek. Ani sellerde artlar

beklenmekte. 1987den beri zaten ortalamann altnda gerekleen kar rts daha da

azalabilecek. Akmlar sadece miktar azalmayacak ayn zamanda pik zamanlar da

deiecektir. Kurakln skl ve iddeti artabilecek. Su stresi artacak. ehir ve lke snrlarn aan nehirlerin kullanm dhil

birok uluslararas, ulusal ve yerel su kaynann paylamnda problemlerkabilecek.

Yksek basn kuann kuzeye kaymas ile lkemizde hkim olabilecektropikal iklime benzer bir kuru hava, daha sk, uzun sreli kuraklklara,orman yangnlarna ve tropikal hastalklarda artlara neden olabilecek.

Ku cenneti ve benzeri milli parklar tahrip olup, kularn g yollar vekonaklama yerleri deiecek.

Sonu olarak suyun kstl, yalarn baz blgeler dnda miktar ve dalmnndzensiz olduu, byk ehirlerde ve tarmsal retimde suyun kstl bulunduu,ime, kullanma ve sulama suyu kalitesinin gn getike artan sanayi ve dierevre kirlilikleri neticesinde dt ve kresel snma dnlrse, lkemizinkurakln iddetini ok yakn bir zamanda bugnknden ok daha fazlahissedecei aka grlmektedir.

Dier bir deyile, kresel iklim deiimi sonucunda evre, Tarm, Orman ve SuKaynaklar gibi pek ok alann kt bir ekilde etkilenmesi beklenmekte. u anlkemizde yaplan planlar, kuru tarm yani yan doal miktar ve dalmnabal olarak yaplan tarm yerine, sulu tarm yaplabilecek arazilerinarttrlmasna ynelik. klimin deiiminden bu projelerin nasl etkileneceininimdiden belirlenmesi gerekir. Bu nedenle meteorolojik afetlerle gelimilkelerde olduu gibi erken uyar ile mcadele edebilecek ekilde DM, DS,Afet leri Genel Mdrl, Trkiye Acil Yardm Genel Mdrl, vb.ninmevzuatlarnda deiikliklere ve bu kurumlarda kkl reformlara gidilmesigerekmektedir.


43/415


43

5. Sonu ve neriler

Kresel iklim deiimi probleminin zmne katkda bulunmak iin onu sadeceekstrem hava olaylarnda veya bir korkutucu rapor yaynlannca hatrlayarakspeklasyonlarda bulunmak yeterli deildir.

nk rnein, enerji tketimini etkileyen en nemli faktrlerin banda havaartlar ve iklim geldii gibi, iklimi etkileyen nemli faktrlerden biri de enerjidir.klim deiiminin enerji talepleri zerindeki potansiyel etkisi, zellikle Trkiyegibi gelimekte olan ve petrol reticisi olmayan lkeler iin ok nemlidir.Srdrlebilir enerji politikas temel ilkeleri erevesinde, yerli ve yenilenebilirkaynaklarmzn kullanmna ncelik vermeli ve enerjiyi verimli/tasarruflukullanmalyz. rnein, lkemizde ylda 3 milyar dolar deerinde enerji tasarrufpotansiyeli mevcuttur ve bunun iki Keban Hidroelektrik Santralinin retimine eitolduu hesaplanmaktadr.

Bu nedenle, lkemizde kmr, petrol ve doal gaz gibi fosil yaktlarnnkullanmn minimumda tutmak iin enerji tasarrufu ve yenilenebilir enerjikaynaklarnn gelitirilmesi, su havzalarnn, tarm alanlarnn ve ormanlarnsrdrlebilir kalknma ilke yntemlerine gre iletilmesi ile birlikte tmkylarmzdaki arazi kullanmn kresel iklim deiiminin etkileri gz nndebulundurularak planlanmas gerekir.

Bylece, Kresel dn yerel hareket et prensibine uygun olarak, kresel iklimdeiiminin nlenmesinde enerji tasarrufu yaparak bireysel olarak da katkdabulunulmas gerekiyor. lkemizde etkin enerji tasarrufu, vb. politikalaruygulanmazsa gelecekte byk enerji ve evre sorunlar ile kar karyakalacamz kesindir. Tm bu nedenlerden dolay, s yaltm da zorunluluktanda te lkemizde de byk bir ihtiyatr Sonu olarak, Kresel Dn, YerelHareket Et felsefesi, ister kk ister byk olsun, Trkiyede de yerel ynetim,belde, belediye ve birey tarafndan bir an nce hayata geirilmelidir


44/415


44

Kaynaklar

Birlemi Milletler klim Deiiklii ereve Szlemesi http://unfccc.int/2860.phpDurmayaz, A. and Kadolu, M., 2001: Assessment of the impact of global warming on the

residential cooling energy requirement in Adana. ITEC2001 4th International ThermalEnergy Congress, zmir-Turkey, July 8-12, 2001, pp. 51-56.

Gltekin, M.L., ve M. Kadolu, 2002: klim deiiminin yaplarn Istma htiyac ve YaktTketimine Etkisi, IV. Ulusal Temiz Enerji Sempozyumu, 16-18 Ekim 2002, stanbul, s.309-318.

IPCC, 2001: "Climate change 2001: the scientific basis", Intergovernmental Panel on ClimateChange, http://www.grida.no/climate/ipcc_tar/wg1/index.htm

IPCC, 2001: The Global Climate of the 21st Century WG I (Science) Summary for Policy-Makers, Third Assessment Report.

Kadolu, M. (Editr), 2001: Kuraklk Kran. Gncel Yaynclk, stanbul, 128.s.Kadolu, M. and L. aylan, 2001: Trend of Growing Degree-Days in Turkey. Water, Air and Soil

Pollution. 126, 83-96.Kadolu, M. and Z. Aslan, 2000: Recent Trends of Growing Season Length in Turkey, 2 nd

International Symposium on New Technologies for Environmental Monitoring and Agro-Applicationts Proceedings, 18-20 October 2000, Tekirda/Turkey, pp. 295-303.

Kadolu, M., 1993: Trkiye'de klim Deiiklii ve Olas Etkileri. evre Koruma, 47, 34-37.

Kadolu, M., 1995: ehirlemenin stanbul'da Yaa Etkisi, II. Hava Kirlilii, Kontrol veModelleme Sempozyumu, 22-24 Mart, 1995, T, stanbul, s. 72-84. 2 PUAN

Kadolu, M., 1997: Trends in Surface Air Temperature Data Over Turkey. International Journalof Climatology, 17, 511-520.

Kadolu, M., 1997: Trends in Turkish Precipitation Data. The International Conference on WaterProblems in the Mediterranean Countries, 17-21 November 1997, Nicosia-North Cyprus,Vol. I, pp. 79-86.

Kadolu, M., 1998: Beykoz-Riva Deresi rneiyle klim Deiikliinin Kylarmz zerindekiOlas Etkisi, TDAV Beykoz lesi evre Sorunlar Sempozyumu, stanbul 6-7 Haziran1998, s. 96-105.

Kadolu, M., 1998: Possible climate changes over Greater Anatolian Project (GAP), Int.Symposium on Water Supply and Tratment 25-26 May, 1998, stanbul, pp. 65-144.

Kadolu, M., 2000: Regional Variability of Seasonal Precipitation in Turkey. Int. Journal of

Climatology, 20, 1743-1760.Kadolu, M., 2001: Kresel klim Deiimi ve Trkiye:Bildiiniz Havalarn Sonu, GncelYaynclk, 3. Bask, stanbul.

Kadolu, M., 2007: 99 Sayfada Kresel klim Deiimi Sylei Serhan Yedig, Trkiye BankasKltr Yaynlar.

Kadolu, M., H. Toros ve B. Kurtulu, 1993: Kresel Isnma ve Trkiye'de klim Deiimi. TrkiyeUlusal Jeodezi-Jeofizik Birlii Genel Kurulu, 8-11 Haziran 1993, Ankara, s. 209-223.

Kadolu, M., en, Z. and Gltekin, L., 2001: Variations and Trends in Turkish Seasonal Heatingand Cooling Degree-days, Climatic Change. 49, 209-223.

Kadolu, M., ve H. Toros, 1993: ehirlemenin Trkiye'de klime Etkisi. EVRE'93, TrkDevletleri Arasnda 2. lmibirlii Konferans, 26-29 Haziran 1993, Almat, Kazakistan, pp.241-246.

nol, B., 2007: Downscaling climate change scenarios using regional climate model over

Eastern Mediterranean. T, Fen Bilimleri Enstits, Haziran 2007, p: 87.


45/415


45

KRESEL KLM DEKLNN HALK SALIINA ETKLER

Do. Dr. Songl A. Vaizolu

Hacettepe niversitesi Tp Fakltesi Halk Sal Anabilim Dal

u andaki durumumuz Bulletin of the Atomic Scientistsinkapandaki saatle gsterilen duruma benzemektedir, burada kollar geceyarsnn birka dakika ncesini gstermektedir. Bu, yln bitmesine ok azkaldn acil eyleme geme zaman olduunu anlatmaya almaktadr.

J.M.LAST

Bir yerin uzun dnemdeki atmosfer durumu, yani gne nm, scaklk,nem miktar, ya ve atmosfer basnc ve rzgarlar ve bu durumun gelimesinigsteren meteorolojik olaylarn tamamnn iklim kavram iinde yer aldhatrlanrsa, iklimin canl dnyas iin nemi aka grlr. nsanlar diercanllardan farkl olarak, iklim koullarn barnaklar yaparak, stma sistemlerigelitirerek, yapay yamurlar vb ile deitirerek kendi iradeleri ile yaamlarnauygun hale getirmilerdir. Yllar boyunca, insan topluluklar yerel ekosistemlerideitirmiler ve blgesel iklimleri etkilemilerdir. Gnmzde, insann bu etkisikresel bir dzeye ulamtr. Bu durum; son zamanlarda hzl nfus art veenerji tketimi, toprak kullanm, uluslar aras ticaret ve ulam gibi dier insanetkinliklerindeki artn sonucudur.

Nfusun art, endstrilemenin ve modern tama sistemlerinin hzlailerlemesi, giderek artan tketicilik ve kresel dnya ekonomisinin ortayakmas evreyi, hi beklenmedik bir ekilde ve ok deiik biimlerdeetkilemektedir.

Kresel Deiiklikler

nsan etkinlikleri birok yolla yerkre zerinde etkili olmaktadr. Son yllardainsan etkinliklerine bal olarak olumsuz etkilenen dnya ikliminin toplum sal

zerindeki olumsuz etkisi ile ilgili almalar artmtr. Last kresel deiikliinbileenlerini yle sralamaktadr:

1. klim deiiklii

2. Stratosferde ozon tabakasnn zayflamas

3. Kaynak yetersizlii


46/415


46

lleme

4. evresel kirlenme

5. Ekosistem deiiklikleri

Bakaldran patojenler, yeniden ortaya kan patojenler

6. Demografik faktrlerNfus art

G

7. Ekonomik, politik faktrler vb.

Teknoloji

letiim

Deerler

Kresel deiimin en nemli bileenlerinden biri olan iklim deiiklii dorudanveya yukarda sralanan dier bileenleri aktive etmek yoluyla kresel deiimininsan zerindeki etkisini belirlemektedir. Konunun dikkat eken yn; kreseldeiimlerden en byk zarar grecek olan insann bu deiime nedenolmasdr. Daha ksa ifadesiyle insan kendi sonunu hazrlamaktadr.

Stratosferik ozon eksilmesi byk miktarda zararl ultraviyolenin biyosferegirmesine bunun birok biyolojik sistemler ve insan sal zerinde istenmeyenetkilere neden olmasna yol amaktadr.

Stratosferdeki ozon tabakasnda incelme ise yeryzne ulaan ultraviyole(morotesi) nlarn artna neden olmaktadr. nk ozon tabakas dalga boyuksa olan mortesi nlar sourma fonksiyonunu tam olarak yerinegetirememektedir. Yeryzne ulaan UV nlarndaki art insan baklksistemini zayflatmas nedeniyle enfeksiyonlara yakalanma ve kanser eilimindearta neden olmaktadr. UV nlarndaki artn bir dier etkisi, gne yanklaroluumu, fotosensitivite ve deri elastikiyetinde azalma sonucu oluan erkenyalanma ile sonulanmaktadr. UV nlarn deri zerindeki bir dier etkisimalign melanom, squamoz ve bazal hcreli kanser vb.de arta nedenolmasdr.

klim deiiklii ve ozon tabakasnn incelmesinin salk etkileri ekil 1dezetlenmitir .


47/415


47

klim Deiiklii ve Ozon Tabakasncelmesinin Salk etkileri (Gler .)

Kresel Isnmann Salk zerine Etkileri

Yetersiz tarm uygulamalar ve yntemleri llemenin etkisini daha daarttracaktr. II. Dnya Savan izleyen 40 yl ierisindeki yeil devrim tarmsalkty belirgin bir biimde arttrrken, geen 5-10 yl ierisinde bir ok tarmsal

rn deimemi, hatta azalmtr. (12) Bu sonular dnyann tamakapasitesiyle ilgili kukular dourmaktadr.

Kresel snma byk bir olaslkla Alp buzullar zerinde ok byk tehditoluturmaktadr. Sz konusu etkiler 19 yyn sonlarndan beri grlmektedir.

Yaplan tahminlere gre kresel snmann dolayl etkileri 2050 yllarnda denizseviyesinin 50 cm ykselmesine yol aacaktr. Bu duruma balca kutup veAlplerdeki buzullarn erimesi ve deniz suyunun termal genilemesi yol

evreKirlilii

Stratosferdeki ozontabakasnda incelme

Astm

Allerjik hastalklar

Akut ve kroniksolunum sistemihastalklar

Dnyaya gelenultraviyolenlarda artma

Dermatolojiketkiler

Baklksistemininzayflamas

Enfeksiyonlarayakalanma eiliminde

Fotosensitivite

Malign melanoma

Fotosentez azalmas

Dudak kanserleri ?DNABozukluklar

Ekolojik EtkiBitkilerin byme veoalmalarna gerileme

Fitoplanktonlarn lm

Tarmsal ve suculretimde azalma

Nitrojen bakterilerininolumsuz etkilenmesi

Kresel snma

klim deiiklii

KRESEL DEME

Ekonomik altyap kaynakidame deiiklikleri

Teknolojideiimi

letiim vedeerlerdedeime

Demografik Kaymalar

Mental sorunlar, beslenmeye balsorunlar, sivil atmalar gibi HalkSal sorunlarnda art

Nfus art

Dorudanoluan etkiler

Dolayl olarakoluan etkiler

Scakdalgalarna balani hastalk velmler

Scaklk u deerlerinebal hastalk ve lmler

Dierar havaolaylarnn sklk veiddetindeki

EkosistemDeiiklikleri

Su kaynaklarnnazalmas

Kutuplardaki buzullarnerimesiyle deniz suyununtermal genilemesi

Havakirlilii,polenler, Kanser eiliminde art

Gneyan

Neoplaziler

Deri elastikiyetiazalmas veerken yalanma

Squamoz hcreli Ca.

Tarmsal Etki

lleme

Otlakalanlarnn azalmas

Tahlretimin

de azalma

Gler

Bulac hastalklarda art

Kyekosisteminin bozulmas

Denizseviyesinde

ykselmeSulardatuzlanma

Hastalk etkenlerininvirulansnda veoalma hznda art

Vektrlerin yaamalannda art ve de i im

Vektr kaynaklhastalklarda art

Stma Arbovirsenfeksiyonlar

Yenidenbakaldran

FrengiTbc

HIVViralensefalit

Danghummas


48/415


49/415


50/415


51/415


51

Gvenli gnelenmeye ynelik mesajlar vermeyi amalamal,

Koruyucu giyecekler vb. konular nemsenmeli,

Davran deiikliine ynelik salk eitimi verilmeli,

Gmenlerin salk bakm konusunda planlama yaplmal

Afet plan ve hazrl yaplmaldr.6. Halk sal politikalar u konularda odaklanmal;

Gda ve beslenme politikalar,

Aratrma politikalar ve ncelikleri (nfus-salk aratrmalar,evre sal aratrmalar, ve multidisipliner aratrmalarplanlanmaldr.) belirlenmelidir.


52/415


52

Kaynaklar

Trkiye Bilimler Akademisi Raporlar, Say 1, Trkiye in SrdrlebilirKalknma ncelikleri, Dnya Srdrlebilir Kalknma Zirvesi in TBAnnGr, Ed.Tekeli ., Ankara, 2002

WHO,WMO,UNEP.: Climate Change and Human Health-Risk and Responses.WHO Publications, 2003.2. Intergovermental Panel on Climate Change (IPCC).Climate Change 2001: Third Asssesment Report (Volume I). Cambridge:Cambridge University Press, 2001)

The Ministreal Conferance on Environment and Health, WHO Regional Officefor Europe: Early Human Health Effects on Climate Change and StratosphericOzone Depletion in Europe. London, 16-19 June, 1999.

Last J. Public Helathand Human Ecology, Prentice Hall International, SecondEd. (7-9), New Jersey, 1998.

Last J.M. Human Health and Changing World , (Maxcy-Rosenau- Last, Public

Health and Preventive Medicine, Robert, B. Wallace, 14 th Ed. Appleton-Lange,Stamford, Connectcut, 1998; 781-92.

Canadian Global Change program. Ottows: Royal Society of Canada, 1992.

Lederberg J.Infection emergent. JAMA 1996; 275: 243-4.

Last J. New Pathways in age of ethical and ecologycal concern. Int.J.Epidemiol1994; 23:1:1-4

Famian JC, Gardiner BG, Sharkilin JD. Large losses of total ozone in Antarcticareveal seasonal ClOx/NO.; Interaction, Nature 1985; 315: 207-10.

Rowland FS, Molina MJ. Estimated future atmospheric concentrations of CCI3F

(florocarbon-11) for various hypothetical tropospheric removal rates. J PhysChem 1976; 80: 2049-56.

Kerr JB, McElroy CT. Evidence for large upward trends of ultraviyolet-Bradiation linked to ozone depletion. Science 1993; 262:523-4.

United Nations Environmental Programme (UNEP): Montreal Protocol onSubstances That Deplete the Ozone Layer. Montreal, September 16, 1987

Menne B., Ebi K., Climate chandge and Adaptation Strategies for HumanHealth, WHO, Europe, 2006)

Homer-Dixon TF, Percival V: Environnental Scarcity and Violent Conflict;

Briefing Book. Washington, DC and Toronto: American Association for theAdvancement of Science and University of Toronto, 1996

Gler . kim Deiiklii ve Salk, Hacettepe Tp Dergisi. 2002; 33 (1) :34-39

Intergovermental Panel on Climate Change(IPCC), Climate Change 2001, ThirdAssessment report (Volume 1) Cambridge University Press, 2001

Bouma MJ, et al. Global Assessment of El Ninos Disaster Burden. Lancet350:1435-38 (1997).


53/415


53

Bouma MJ, van der Kaay HJ. Epidemic Malaria in Indias Thar Desert. Lancet373:132-133 (1995).

Hales S. et all. Dengue Fever Epidemics in the south Pacific Region: Driven byEl Nino Southern Oscilllation? Lancet 348: 1664-1665 (1996).

Wilson ML. Ecology and infectious disease, in Ecosystem Change and PublicHealth: A Global Perspective. JL Aron and JA Patz, Editors. 2001, JohnsHopkins University Press: Baltimore p. 283-324.

Martin P.H., Lefebvre MG. Malaria and Climate: sensitivity of Malaria PotentialTransmission to climate. Royal Swedish Academy of Science. Ambio Vol.24.No:4, June 1995.

WHO. World Health Report 2002: Reducing rsiks, promoting healthy life. WHO,Geneva, 2002.

Bouma M. H.vander Kaay. The El Nino Southern Oscilation and the historicmalaria epidemics on the indian subcontinent and Srilanka: an early warning

system for future epidemics? Tropical Medicine an International Health,1(1):p.86-96 (1996).

Hales S et al. Potential effect of population an climate changes on globaldistribution of dengue fever: an emprical model. Lancet, 360:p.830-834 (2002).

Benenson A.S. Eds. Control of Communicable Disease in Man. The AmericanPublic Health Association. 13 th Ed. Washinton. 1981

Roizman B (ed). Infectious Disease in an Age of Change; The Inpact of HumanEcology and Bejhaviour on Disease Transmission . Washington, DC: NationalAcademy Press, 1995.

Garreyttt L. The Coming Plague; Newly Emerging Diseases in a World Out ofBalance. New York: Farrar Straus Giroux, 1995.

Reilly A. Agriculture in a Changing Climate : Impact and Adaptaitions . InClimate Change 1995. Second Asssesment Report of Intergovermental Panelon Climate Change. Cambridge, Cambridge University Press. Pp.427-511.

Lindgren, E.& Gustafson, R. Tick-borne encephalitis in Sweden and ClimateChange. Lancet 358 (9275): 16-87 (2001).

Pascual M et all., Cholera dynamics and El Nino Southern POScilation. Science289: 1766-69 (2000).

Jonathan A. Patz AJ, Kovats S. Hotspots in climate change and human health

BMJ 2002;325:1094-1098.Few R.,Global Environmental Change, 2007

Not: Aada knyesi verilen stanbul Di Hekimleri Odasnn yaynladdergide kan makale temel alnarak hazrlanmtr.

Vaizolu S.A., Tekba .F., Gler ., Kresel klim Deiikliinin Halk SalnaEtkileri, Dergi, stanbul Di Hekimleri Odas, 113, 7-79, Mart Nisan 2007


54/415


54

KRESEL KLMN YENDEN YAPILANDIRILMASINDAHALKLA LKLER ENDSTRSNN ROL

Yrd. Do. Dr. Derya TELLAN*

Atatrk niversitesiletiim FakltesiMerkez Kamps25240 Erzurum

E-posta [email protected]

zet

Kresel iklim deiimi ekolojik, meteorolojik ve habitatik yaplardaki dnmnsonucu olmaktan ok; ekonomi, siyaset ve teknoloji alanlarndaki ideolojik birsaldrnn davurumudur. Kresel iklimin, kademeli ve yava bir biimdednmesi, canllarn iinde yer aldklar ekosisteme uyum gstermelerini veteknolojik geliimin kabuln kolaylatrrken; kapitalist ekonominin retim vetketim ilikileri ile sermaye birikim modeline odaklanm bir dnm srecinegirmesi ise ekosistemde zlme ile biyolojik eitlilikte yklma nedenolmaktadr. Kresel iklim deiimi ile tanmlanmak istenilen sadece, evrefelaketleri, ozon tabakasnn delinmesi, ekosistemde insan saln tehdit edenbozulma, beslenme zincirinin paralanmas, gda retimi ile tarmsal alankullanm koullarnn zorlamas ve doal ortamlarn, ormanlarn ve sukaynaklarnn tahrip edilmesi deildir. Sermaye birikim modelinin retim vetketime odakland gnmzde, propaganda, reklamclk, halkla ilikiler, imajtasarm gibi farkl bilin ynetimi etkinlikleri araclyla pazardaki irketlerinekosisteme saldrlar yeni bir klimatoloji ideolojisi olarak merulatrlmayaallmaktadr. Kitlesel lekte bu durumu merulatrmaya alan halklailikiler endstrisinin rol ise tartlmas gereken nemli bir gerekliktir.okuluslu irketlerin denetimindeki uluslararas piyasalarda, halkla ilikilerendstrisi, kitlesel tepkilerin birincil nleyicisi ve evresel ykmngerekelendiricisi ilevselliine sahiptir. Bu erevede, alma kapsamnda,halkla ilikiler endstrisinin kresel iklim deiimini sermaye gruplar lehine naslyeniden kurguladna dair ulusal ve uluslararas dzeydeki rneklerin analiziyaplacaktr.

* 1975 ylnda Ankarada dodu. lk ve orta renimine Ankarada devam ettikten sonra, 1993-1997

yllar arasnda Ankara niversitesi letiim Fakltesi Gazetecilik Blmnde lisans eitiminitamamlad. Ankara niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Halkla likiler ve Tantm Ana BilimDalndan 1999 ylnda yksek lisans ve 2005 ylnda da doktora diplomas alarak Bilim Doktoruunvanyla mezun oldu. Yine 2005 ylnda A...F. ktisat Blmnden nlisans diplomas alan Yrd.Do. Dr. Derya TELLAN, 2002 ylndan beri Atatrk niversitesi letiim Fakltesi bnyesinde grevyapmakta; lisans dzeyinde Ekonomi ve Medya Politikalar yksek lisans dzeyinde de Kentselletiim derslerini yrtmektedir. TELLAN, iyi derecede ngilizce bilmekte ve halkla ilikiler, tketimtoplumu ve evre ekonomisi konularnda almalar gerekletirmektedir.


55/415


56/415


56

1. Giri

Ekosistem, organizmalarn evreleriyle girdii metabolik ilikiler olarakanlamlandrldnda, su, hava, bitki, hayvan ve insanlarn, ksaca doann tmunsurlarnn organizmalar aras iletiim dngs ierisinde, milyonlarca yldr

kendilerini ve evrelerini yeniden retme gcne sahip olduklargzlemlenmektedir. Ekosistemi tahrip eden-ykan etkinlikler, sermaye birikiminedayal kapitalist retim biimi ncesinde ksmi ve yerel lekte devreyesokulduklar iin grece zararsz dzeyde kalm, ancak kapitalist retim biimiile birlikte dnya leinde uygulamaya sokulmalarn ve yaygnlatrlmalarntakiben varolusal bir sorunun kayna olmulardr. XIX. yzyln ortalarndanitibaren kapitalist sanayilemeyi inaa edecek gen nfuslar beslemek iinkentsel alanlara yiyecek nakledilmesi, topran besleyici maddelerden yoksunkalarak kendini retemez, kentsel mekanlarn ise hzla artan evre kirliliiyleba edemez noktaya gelmesine neden olmutur (Magdoff, 2002). Beslenmealkanlklarnn deitii ve tarm alanlarnda makine kontroll retimin vetoplamann gerekletirildii XX. yzylla birlikte, egemen retim tarznndoayla etkileiminin sonucu olan ekolojik ylm kesin olarak aa kmtr.

Bu ksa alma ile ulalmak istenen temel hedef, kresel iklim deiimininnedeni olan kapitali

TMMOB İklim Değişimi Sempozyumu 2008

Documents

Transcript of TMMOB İklim Değişimi Sempozyumu 2008