BÖLÜMLER

• Maddenin Hâl Değişimi

• Maddenin ayırt edici özellikleri

• Isı ve sıcaklık

• Isı maddeleri etkiler

MADDENİN DEĞİŞİMİ

A. HAL DEĞİŞİMİ1.Maddeler Doğada Kaç Hâlde Bulunur?

Maddelerin bir hâlden başka bir hâle geçmesine hâl değişimi denir

Maddelerin doğada katı, sıvı ve gaz hâlinde bulunduğunu önceki yıllarda öğrenmiştiniz. Doğada katı, sıvı ve gaz hâlinin dışında maddeler 4. bir hâlde daha bulunur. Bu hâlin plazma olarak adlandırılır. Güneş ve diğer yıldızlar, alev, şimşek maddenin plazma hâline örnektir.

2. Katıdan Sıvıya, Sıvıdan GazaKatı maddelerin ısı alarak sıvı hâle geçmeleri erime olarak tanımlanır. Erime olayının gerçekleşmesi için maddeler çevrelerinden ısı alırlar. Elimize aldığımız buz elimizden ısı alarak erirken, elimiz ısı kaybettiği için üşür.

Beherglasta suyun içinde bulunan buz parçalarının erimesi gibi. Suyu ısıtmaya devam ettiğimiz zaman belirli bir sıcaklık değe rinden itibaren beherglasın içerisinde kabarcıklar oluştuğunu gözlemlemiş olmalısınız. Bu ka barcıklar suyun kaynamaya başladığını gösterir. Kaynama olayı sırasında oluşan kabarcıklar su buharıdır.

!Buharlaşma ve kaynama olayları birbirinden farklı olmasına rağmen genellikle birbiriyle karıştırılmaktadır.

Sıvılar her sıcaklıkta buharlaşır ve buharlaşma sadece sıvının yüzeyinde olur, kaynama ise sıvının her tarafında meydana gelir. Ayrıca buharlaşma her sıcaklıkta olurken, kaynama belirli bir sıcaklıkta olur. Bu nedenle saf maddelerin belirli bir kaynama noktası vardır. Deniz seviyesinde su 1000C’de kaynarken, etil alkol 780C’de kaynar.

Sıvılar ısıtıldığında buharlaşma miktarı artar. Bir süre sonra sıvının içerisinde kabarcıklar oluşur. Bu kabarcıklar sıvı hâlden gaz hâline geçen buhardır. Bu şekilde, buharlaşmanın en hızlı olduğu duruma kaynama denir.

Erime olayının tersinde ise bir madde ısı vererek sıvı hâlden katı hâle geçer. Bu olaya donma denir.

Yeryüzündeki su kaynaklarında bulunan su, Güneş’ten gelen ısının etkisi ile buharlaşarak gaz hâline geçer. Gaz hâline geçen bu su gökyüzündeki bulutları oluşturur. Oluşan bu bulutlar soğuk hava kütlesi ile karşılaştığında tekrar sıvı hâle geçer ve yağış olarak yeryüzüne düşer. Bu olaylar zinciri su döngüsü olarak adlandırılır.

Su döngüsünde olduğu gibi sıvı hâldeki bir maddenin ısı alarak gaz hâline dönüşmesi olayı buharlaşma, gaz hâlindeki bir maddenin dışarıya ısı vererek sıvı hâle dönüşmesi olayı ise yoğuşma olarak tanımlanır.

3. Bütün Maddeler Aynı Şekilde mi Hâl Değiştirir?

Katı madde olan naftalin sıvı hâle geçmeden doğrudan gaz hâline geçer.

Katı maddelerin bu şekilde doğrudan gaz hâline geç mesi süblimleşme olarak adlandırılır. İyot, arsenik ve katı karbondioksit süblimleşen maddelere örnektir.

Gaz hâlindeki bir maddenin sıvı hâle geçmeden doğru dan katı hâle geçmesi ise kırağılaşma olarak adlandırılır. Soğuk havalarda özellikle sabah saatlerinde havadaki nemin küçük buz kristallerine dönüşmesi kırağılaşma ör neğidir.

B.MADDELERİ AYIRT EDELİM

1. Maddeleri Nasıl Ayırt Edelim?Doğada binlerce madde vardır. Bu maddelerin bazı özellikleri birbirine benzerken, bazıları

ise sadece kendisine özgüdür.

Maddelerin birbirinden ayırt edilebilmesini sağlayan ve her madde için kendine özgü olan özelliklere ayırt edici özellik denir.

Bir bardak süt Bir bardak ayran

Maddenin ayırt edici özelliklerini kullanarak bir maddeyi tanıyabilir ve diğerlerinden ayırt edebiliriz. Renk, koku, tat gibi görülebilen veya hissedilebilen özellikler maddeleri ayırt etmede kullanılabilir. Fakat bazı maddelerin renk ve kokularının aynı olmasından dolayı, bu özellikler maddeleri ayırt etmede etkili bir şekilde kullanılamaz.

! Kimyasal maddeler koklanmaz, tadına bakılmaz ve bu maddelere çıplak elle dokunulmaz.

Bu nedenle erime ve donma noktaları, sırasıyla saf katı ve sıvı hâldeki maddelerin ayırt edici özellikleri olarak kullanılmaktadır.

Maddenin ayırt edici özelliklerinden bazıları erime, donma ve kaynama noktalarıdır.

2. Ayırt Edici Özellikleri TanıyalımKatı maddeler ısıtılır ya da ortamdan ısı alırsa bu maddelerin sıcaklıkları artar. Belirli bir sıcaklık değerine ulaştığında madde erimeye başlar. Saf maddelerin tamamı eriyip sıvı hâle geçinceye kadar bu sıcaklık değeri değişmez. Maddenin erimeye başladığı bu sıcaklık değerine erime noktası denir. Madde miktarı erime noktasını değiştirmez, fakat erime süresini değiştirir. Saf bir maddenin erime noktası o maddeye özgüdür ve maddeyi diğer maddelerden ayırt etmemizi sağlar.

Sıvı hâldeki maddeler ısı vererek soğursa belirli bir sıcaklık değerine düştüğünde donmaya başlar. Saf maddelerin tamamı donup katı hâle geçinceye kadar bu sıcaklık değeri değişmez.

Maddenin donmaya başladığı bu sıcaklık değerine donma noktası denir. Madde miktarı

donma noktasını değiştirmez, fakat donma süresini değiştirir. Örneğin, bir bardaktaki su da bir sürahideki su da 0 0C’de donar. Saf bir maddenin donma noktası o maddeye özgüdür ve maddeyi diğer maddelerden ayırt etmemizi sağlar.

Saf sıvıların kaynamaya başladığı belirli bir sıcaklık değeri vardır. Bu sıcaklık değerine kaynama noktası denir. Saf sıvıların kaynama süresince sıcaklığı değişmez.

1.Isı mı, Sıcaklık mı?

ISI

*Bir enerji türüdür.

*Birimi joule ve kaloridir.

*Kalorimetre ile hesaplanır.

*Maddeler arasında alınıp verilebilir.

SICAKLIK

*Enerji degildir.

*Birimi santigrat derecedir.

*Termometre ile ölçülür.

*Maddeler arasında alınıp verilmez.

C. ISI VE SICAKLIK

2. Isı AlışverişiFarklı sıcaklıktaki maddeler arasında ısı alışverişi olur. Sıcaklığı yüksek olan madde, sıcaklığı düşük olan maddeye ısı verir. Bu ısı alışverişi maddelerin sıcaklıkları eşit olana kadar devam eder. Maddelerin son sıcaklığı denge sıcaklığı olarak adlandırılır. Bu olay doğanın temel yasalarından biridir ve termik den ge (ısı denge) olarak tanımlanır.

Zincire bağlı olan top, ısıtma işleminden önce delikten geçebilir ken

ısıtıldıktan sonra delikten geçemez. Bunun nedeni ısı etkisi ile metal topun hacminin artmasıdır. Metal top ancak bir süre soğutu lursa delikten geçebilir.

Çünkü dışarıya ısı verdiğinde hacmi tekrar azalır.

Gravzant hal kasının metal topu gibi cisimlerin ısı etkisi ile boylarında, yüzeylerinde veya hacimlerinde meydana gelen artışa gen leşme, azalmaya ise büzülme adı verilir.

Maddelerin ısı alması sonucunda hacimlerinin artmasına genleşme denir. Maddelerin ısı vermesi sonucunda hacimlerinin azalmasına ise büzülme denir. Isı alan maddeler genleşirken, ısı veren maddeler büzülür.

D.ISI MADDELERİ ETKİLER

Sıvılar da ısı etkisiyle katılar gibi genleşir ve büzülür. Sıvılar ısı aldığında genellikle hacimlerinde artma, ısı verdiklerinde ise hacimlerinde genellikle azalma meydana gelir. Sıcaklığın termometre ile ölçüldüğünü öğrenmiştik. Termo metreler de sıvıların ısı etkisi ile genleşmesi özelliğinden yararlanılarak yapılan araçlardır.

Gezinti balonunun sepet kısmında bulunan ısıtıcı yardımıyla balonun içindeki hava ısıtılır. Isınan hava genleşir ve genleşen hava balonu şişirip havalanmasını sağlar. Ba lonun alçalması veya yere inmesi istendiğinde ise ısıtma işlemi dur durulur.

!Suyun diğer maddelerden farklı olarak özel bir durumu vardır. Su donarken de hacmi artar yani su genleşir. Ör neğin, buzdolabına tamamen doldurarak koyduğunuz su veya meyve suyu şişelerinin bir süre sonra patlamasının nedeni de içerisindeki suyun genle şerek hacminin artmasıdır.

MADDENİN DEĞİŞİMİ

5. SINIF 3. ÜNİTE

100612035

NUR ESMA KADIZ

FEN BİLGİSİ ÖĞRETMENLİĞİ