Tm l m ng v Phn tch ci Ti

TM L M NG V PHN TCH CI TI

TM L M NG V PHN TCH CI TI

Sigmund FreudPhm Minh Ngc dch

1. LI NI U

Mi nhn th s i lp gia tm l c nhn v tm l x hi (hay tm l m ng) c v nh su sc, nhng xt cho k th tnh cch i lp s bt i nhiu. Tuy khoa tm l c nhn t cn bn trn vic quan st cc c nhn ring l, n nghin cu cc phng thc m c nhn theo nhm p ng cc dc vng ca mnh; nhng thc ra ch trong nhng trng hp hn hu, trong nhng iu kin c bit no n mi c th b qua c quan h ca c nhn vi tha nhn. Trong tm tr ca c nhn th mt c nhn khc lun lun hoc l thn tng, hoc l mt i tng, mt ngi h tr hay k th v v vy m ngay t khi thy khoa tm l c nhn ng thi l khoa tm l x hi theo ngha thng dng nhng rt ng ny.

Thi ca c nhn i vi cha m, anh ch em, ngi yu, thy thuc ngha l tt c cc mi lin h ca c nhn m cho n nay l cc i tng nghin cu ch yu ca mn phn tm hc c th c coi l nhng hin tng x hi i lp vi mt vi tin trnh khc m chng ti gi l ng i (narcissistic) trong vic p ng cc dc vng khng da vo tha nhn hoc trnh tha nhn. Nh vy, s i lp gia hot ng ca tm thn x hi v tm thn ng i Bleuer c l s ni l tm thn t k (autistic) - l thuc lnh vc ca khoa tm l c nhn v khng th l l do tch tm l c nhn khi tm l x hi hay tm l m ng.

Trong cc mi quan h nu trn ca c nhn i vi cha m, anh ch em, ngi yu, thy thuc, c nhn ch chu nh hng ca mt ngi hay ca mt nhm ngi hn ch, mi ngi trong s h u c tm quan trng c bit i vi c nhn . Khi ni n tm l x hi hay tm l m ng ngi ta thng khng n cc mi lin h , m ngi ta coi i tng nghin cu l nh hng ng thi ca mt s ln tha nhn i vi mt c nhn m anh ta c quan h mt phng din no trong khi trong nhng phng din khc anh ta c th hon ton xa l vi h. Nh vy ngha l mn tm l m ng nghin cu tng c nhn ring bit khi h l thnh vin ca mt b lc, ca dn tc, ng cp, th ch x hi nht nh hay nh mt nhn t cu thnh ca mt m ng t tp li v mt mc ch no , trong mt thi gian no . Sau khi mi lin h t nhin chm dt, ngi ta c th coi nhng hin tng xy ra trong nhng iu kin c bit l biu hin ca mt dc vng c bit, dc vng x hi (herd instinc t- bn nng by n, group mind - tm l nhm), khng th phn tch c v khng xut hin trong nhng iu kin khc. Nhng chng ti phi bc b quan im y v khng th coi s lng ngi c mt li c nh hng ln n ni c nhn c th nh thc dy mt dc vng mi, cho n lc vn cn ng yn, cha tng hot ng. Chng ta hy ch n hai kh nng khc sau y: dc vng tp th c th khng phi l nguyn thu v c th phn tch c; c th tm thy ngun gc ca dc vng y trong khung cnh nh hp hn, th d nh trong gia nh.

Khoa tm l m ng tuy mi ra i nhng bao gm rt nhiu vn ring bit v t ra cho nh nghin cu hng lot bi ton cho n nay vn cn cha c tch bit. Ch mt vic phn loi cc hnh thc qun chng khc nhau, v m t cc hin tng tm thn m cc khi qun chng y th hin i hi mt qu trnh quan st lu di v ghi chp t m ri; c nhiu ti liu v vn ny c xut bn. Lnh vc tm l m ng tht l mnh mng, ti thit tng chng cn ni trc rng tc phm khim tn ca ti ch cp n mt vi lnh vc m thi. Qu thc y ch xem xt mt s vn m phn tm hc min su quan tm.

2. TM L M NG

(Theo Gustave Le Bon)

Thay v a ra mt nh ngha v tm l m ng, theo ti tt hn ht l nn ch r cc biu hin ca n v t rt ra nhng s kin chung nht v l lng nht c th bt u cng cuc kho cu v sau. C hai mc tiu y c th thc hin mt cch tt p nht bng cch da vo cun sch ni ting mt cch xng ng ca Gustave Le Bon: Tm l m ng (Psychologie des foules).

Chng ta hy tr li thc cht vn mt ln na: gi d mn tm l hc, m i tng nghin cu ca n l cc xu hng, dc vng, ng c, nh ca c nhn cho n cc hnh vi v thi ca ngi vi nhng ngi thn, gii quyt c ton b vn v tm ra c ton b cc mi quan h th n s cm thy rt bt ng khi i din vi mt vn cha h c gii quyt: n phi l gii mt s kin l lng l ci c nhn m n tng l hiu r th trong nhng iu kin nht nh bng cm, suy ngh v hnh ng khc hn vi nhng g c d on; iu kin l s hi nhp vo m ng c tnh cch mt m ng tm l. m ng l g, lm sao m m ng li c nh to ln nh vy i vi i sng tinh thn ca mt c nhn, m ng lm bin i tm hn ca c nhn l bin i nhng g?

Tr li ba cu hi trn l nhim v ca mn tm l l thuyt. Tt nht l nn bt u t cu hi th ba. Quan st phn ng b bin i ca c nhn cung cp cho ta ti liu nghin cu tm l m ng, mun gii thch iu g th phi m t iu y trc .

Vy th ti xin nhng li cho ng Gustave Le Bon. ng vit: (trang 165) S kin l lng nht quan st c trong mt m ng tm l (Psychologische Masse) l nh sau: d cc c nhn c l ai i chng na, d cch sng ca h, cng vic ca h, tnh cch hay tr tu ca h c th no i chng na, ch mt vic tham gia ca h vo m ng to ra mt dng linh hn tp th, buc h cm, suy ngh v hnh ng khc hn lc h ng ring mt mnh. Mt s t tng v tnh cm ch xut hin v bin thnh hnh ng khi ngi ta t tp thnh m ng. m ng tm l l mt c th lm thi, c to ra t nhng thnh phn khc nhau, nht thi gn kt vi nhau ging nh cc t bo trong thnh phn mt c th sng v bng cch lin kt to ra mt thc th mi c nhng tnh cht hon ton khc vi tnh cht ca cc t bo ring l.

Chng ta hy tm ngng trch dn bnh lun v a ra nhn xt nh sau: nu cc c nhn trong m ng lin kt thnh mt khi thng nht th nht nh phi c mt ci g lin kt h li vi nhau v c th ci mt xch lin kt chnh l c trng ca m ng. Nhng Le Bon khng tr li cu hi ; ng ch nghin cu s thay i ca c nhn trong m ng v m t mt cch rt ph hp vi cc lun im c bn ca mn tm l hc min su ca chng ti.

Ngi ta d dng nhn thy c nhn tham d vo m ng khc hn c nhn n c, nhng tm ra nguyn nhn ca s khc bit y khng phi l d. c th hiu c nhng nguyn nhn chng ta phi nhc li mt trong nhng quan im ca khoa tm l hc hin i, m c th l: nhng hin tng v thc ng mt vai tr quan trng khng ch trong hot ng ca c th m c trong cc chc nng tr tu na. Hot ng hu thc ca tr tu ch l mt phn nh b so vi hot ng v thc ca n. Ngi phn tch t nh nht, ngi quan st thu o nht cng ch c th nhn ra mt phn rt nh cc ng c v thc m anh ta phc tng m thi. Nhng hnh ng hu thc ca chng ta xut pht t nn tng v thc, c to lp bi nh hng di truyn. Nn tng v thc cha ng hng h sa s cc du tch di truyn to nn chnh linh hn ca ni ging. Ngoi nhng nguyn nhn iu khin hnh vi ca chng ta m chng ta cng nhn cng khai cn c nhng nguyn nhn b mt m ta khng cng nhn, nhng ng sau nhng nguyn nhn b mt y cn c nhng nguyn nhn b mt hn v chnh chng ta cng khng bit n s hin hu ca chng. Phn ln nhng hnh ng hng ngy ca chng ta c iu khin bi nhng ng c b n ngoi tm quan st ca chng ta (trang 166).

Le Bon cho rng trong m ng, s c ca tng c nhn b xo nho i v v vy c tnh ca tng ngi cng bin mt theo. Ci v thc ca ni ging vt ln hng u, ci d bit chm trong ci tng ng. Chng ta c th ni: thng tng kin trc tm l pht trin mt cch hon ton khc nhau nhng c th khc nhau b ph hy v nhn ci nn tng v thc ng u tt c mi ngi mi biu hin ra.

Nh vy ngha l con ngi ca m ng l con ngi c c trng trung bnh. Nhng Le Bon cn nhn thy con ngi trong m ng cn c nhng phm cht khc m trc y h khng c v ng ct ngha s xut hin ca nhng c tnh bng ba yu t sau y (trang 168): Nguyn nhn th nht l c nhn, nh c ng ngi, thy mnh c mt sc mnh v ch v nhn thc cho php anh ta ng theo mt s bn nng, m khi c mt mnh anh ta phi kim ch. Ngi ta gim hn xu hng ch ng bn nng cn v m ng l v danh v v vy chng phi chu trch nhim g ht. Trong m ng thc trch nhim, vn lun lun l ci c ch km hm cc c nhn ring l, bin mt hon ton.

Theo quan nim ca mnh, chng ti khng ch trng nhiu n vic xut hin nhng phm cht mi. Chng ti ch cn ni rng con ngi trong m ng l nm trong nhng iu kin cho php anh ta loi b mi nn cc dc vng v thc ca mnh. Nhng phm cht c v mi m c nhn th hin thc ra ch l biu hin ca ci v thc l ci cha ng ton b nhng iu xu xa ca tm hn con ngi; trong nhng iu kin nh vy th vic nh mt lng tri hay thc trch nhim l iu d hiu. Chng ti khng nh t lu rng ct li ca ci gi l lng tm chnh l ni s hi do x hi n nh

S khc bit gia quan nim ca Le Bon v quan nim ca chng ti l do quan im ca ng v v thc khng hon ton ph hp vi quan im c tha nhn trong phn tm hc. V thc ca Le Bon bao gm trc ht nhng nt c th su kn ca linh hn ni ging vn nm ngoi kho cu ca phn tm hc. Thc ra chng ti cng nhn rng ht nhn ca ci Ti gm cha c ci di truyn t xa xa ca linh hn nhn loi mt cch v thc; ngoi ra chng ti cn phn bit v thc b dn nn nh l kt qu ca mt phn ca s di truyn . Le Bon khng c khi nim ny.

Nguyn nhn th hai - s ly nhim, gp phn to ra v quyt nh xu hng ca nhng tnh cch c bit trong m ng. Ly nhim l hin tng d nhn ra nhng kh gii thch; phi coi nh thuc v lnh vc cc hin tng thi min m chng ta s nghin cu sau. Trong m ng mi tnh cm, mi hnh ng u c tnh hay ly, hay ly n c nhn sn sng hi sinh quyn li ca mnh cho quyn li tp th. Tuy nhin hnh vi l tri vi bn cht ca con ngi v v vy ngi ta ch hnh ng nh vy khi h l mt phn t ca m ng (trang 168). Cu ny l c s ca mt gi thuyt quan trng trong tng lai.

Nguyn nhn th ba, nguyn nhn quan trng nht, lm xut hin nhng phm cht c bit cc c th gia m ng, nhng phm cht m c th khng c khi ng mt mnh, y l kh nng d b m th; s ly nhim m chng ta va ni ch l kt qu ca kh nng b m th ny. hiu c hin tng cn phi nhc li mt s pht minh mi nht ca mn sinh l hc. Gi y chng ta bit rng bng nhng phng php khc nhau c th a mt ngi vo trng thi m c tnh hu thc ca anh ta bin mt v anh ta tun theo mi m th ca ng thy thi min, theo lnh ng thy lm nhng hnh ng thng khi tri ngc hn vi tnh tnh v thi quen ca anh ta. Quan st cng ch ra rng khi c nhn nm trong m ng no ng mt thi gian - do nh hng ca xung lc ca m ng hay do nhng nguyn nhn no khc cha r - c nhn s ri vo trng thi ging nh trng thi ca ngi b thi min... C tnh hu thc cng nh ch v l tr ca ngi b thi min hon ton bin mt; tnh cm v t tng ca anh ta hon ton l thuc vo ch ca ng thy thi min. Tnh trng ca mt ngi nh l phn t to thnh m ng tm l cng tng t nh vy. Anh ta khng cn thc c hnh vi ca mnh na, ging nh ngi b thi min, mt s nng lc ca anh ta bin mt, trong khi mt s khc li b kch ng n tt . Mt ngi b thi min c th thc hin mt vi hnh ng vi s phn khch khng g ngn cn c; trong m ng th s phn khch ny cn mnh lit hn v nh hng ca m th vi mi ngi l ging nhau, h h tng m th nhau thnh th lm bi tng mc m th (trang 169). Nh vy l s bin mt ca c tnh hu thc, v thc ng vai tr ch o, tnh cm v t tng do b m th m hng v mt pha v c mun bin ngay nhng t tng do m th m c thnh hnh ng l nhng c trng ch yu ca c nhn trong m ng. Anh ta khng cn l mnh na, anh ta thnh mt ngi my, khng ch (trang 170).

Ti trch dn ht on ny khng nh rng Gustave Le Bon thc s coi mt ngi trong m ng l nm trong tnh trng b thi min ch khng phi l so snh vi ngi mt ngi nh vy. Chng ti khng thy c g mu thun y c, chng ti ch mun nhn mnh rng hai nguyn nhn sau ca s thay i ca c nhn trong m ng, kh nng b ly nhim v kh nng b thi min, chc chn l khng c gi tr nh nhau bi v kh nng b ly nhim cng l biu hin ca kh nng b thi min. Hnh nh Le Bon cng khng phn bit r nh hng ca hai nguyn nhn y. C th chng ta s gii thch kin ca ng mt cch r rng hn nu chng ta coi kh nng b ly nhim l nh hng qua li ca cc thnh vin trong m ng vi nhau trong khi cc biu hin m th, lin quan n hin tng thi min li c ngun gc khc. Ngun gc no? Chng ti cm thy y c s thiu st v mt trong nhng thnh phn chnh ca tc ng, m c th l: ngi ng vai tr ng thy thi min qun chng khng c Le Bon nhc ti trong tc phm ca mnh. Tuy nhin ng phn bit c ci nh hng gh gm cn cha r l g vi tc ng ca ly nhim do ngi n truyn cho ngi kia v v vy m tc ng m th khi thy c tng cng hn ln.

Le Bon cn a ra mt lun im quan trng nh gi v c nhn tham gia vo m ng. Nh vy l khi tham gia vo m ng c t chc mi ngi tt xung mt vi nc thang ca nn vn minh. Khi ng mt mnh c th anh ta l ngi c vn ha, nhng trong m ng anh ta l mt g mi r, ngha l mt sinh vt hnh ng theo bn nng. Anh ta c xu hng d bc pht, hung hn, c c nhng cng d c nhng hnh ng hng hi, anh hng nh nhng ngi tin s. Do tham gia vo m ng m ngi ta tr nn km ci hn trong hot ng tr tu.

By gi chng ta hy c nhn sang mt bn v quay li vi m t tm hn tp th do Le Bon phc ho. Trong lnh vc ny th mt nh phn tm hc d dng tm ra ra ngun gc v xp loi tt c cc nt c th. Chnh Le Bon ch cho ta ng li khi ng nu r s tng ng gia i sng tinh thn ca ngi tin s v tr em. m ng bng bt, bt nh v d kch ng. Lnh vc v thc gn nh hon ton kim sot m ng. m ng tun theo nhng kch ng, ty theo hon cnh, cao c hay c c, ho hng hay hn nht, nhng trong mi trng hp nhng kch ng y cng mnh m n ni chng lun chin thng c nhn, chin thng ngay c bn nng t bo tn (trang 176). m ng khng lm g c ch ch c. Ngay c khi m ng rt mun mt iu g th c mun cng khng tn ti lu, m ng khng c tnh kin tr. m ng khng chp nhn hon thc hin ngay c mun ca mnh. m ng c cm gic mnh c sc mnh v bin, i vi c nhn tham gia vo m ng th khi nim bt kh l khng tn ti. m ng rt d b thi min, c tin, v khng c kh nng t ph phn, i vi m ng th khng c vic g l khng thc hin c. m ng suy ngh bng hnh nh, hnh n to ra hnh kia, ging nh khi mt ngi cho tr tng tng t do hot ng vy. Nhng hnh nh khng th no dng tr tu so snh vi hin thc c. Tnh cm ca m ng bao gi cng n gin v phn khch mnh. Nh vy l m ng khng h bit n nghi ng v dao ng (trang 193).

Trong vic gii thch gic m nh chng ta bit rt nhiu v hat ng ca v thc chng ti theo k thut sau y: chng ti khng quan tm n nhng mi nghi ng, thiu t tin trong khi k li gic m v coi tt c cc yu t ca gic m bc l u l yu t chc chn. Chng ti coi s nghi ng, thiu t tin l do hat ng ca kim duyt v gi nh rng nhng ngh khi thy ca gic m th cha c nghi ng ngha l mt hnh thc ph phn. D nhin nghi ng v thiu t tin cng nh mi th khc c th l vt tch t lc thc v khi ng gic m xut hin (xem Gii thch gic m [Traumdeutung] - bn ting Nga, in ln th 5, 1919, trang 386).

m ng tin ngay n ch cc oan nht, mt iu m h va c ni ra lp tc tr thnh hin nhin, mt cht c cm mi nhen nhm bng ngay thnh lng cm th hung bo (trang 186). Khuynh hng phng i, qa trn nh th cng c trng cho nhng kch ng ca tr con, khuynh hng lp li trong gic m. Trong m, do s cch li ca cc kch ng tnh cm trong v thc m mt cht bc dc lc ban ngy c th tr thnh c mun st hi k c li, cn mt ngh ti li thong qua c th tr thnh nguyn c mt hnh ng ti li c th hin trong gic m. Bc s Hans Sachs c nhn xt rt hay: Chng ta s tm thy trong thc nhng iu gic m thng bo cho ta v quan h ca ta vi thc ti, cng nh ta chng nn ngc nhin nu di knh hin vi con sinh vt n bo bin thnh mt qui vt. (xem Gii thch gic m [Traumdeutung] bn ting Nga, in ln th 5, 1919).

m ng vn c xu hng cc oan nn ch nhng kch ng phng i mi gy cho n phn khch m thi. K mun c nh hng vi m ng chng cn l l ng, hn ch cn to ra nhng bc tranh tht rc r, phng i v lp i lp li mt chuyn l . V m ng khng nghi ng vo tnh ng n hay sai lm ca l l ca n trong lc hiu r sc mnh ca mnh cho nn n va thiu khoan dung va sng tn i vi th lnh. m ng tn th sc mnh, vic thin i vi n ch l biu hin ca s yu ui. m ng i hi cc anh hng ca n phi c sc mnh v uy lc. m ng mun b thng tr, mun b nn. N mun s k thng tr. m ng rt bo th, n khinh b mi iu mi m v tin b, n sng knh tuyt i truyn thng (trang 189).

c th nh gi ng v t cch ca m ng ta phi ch n s kin sau: trong m ng cc c ch ngn chn ca tng ngi bin mt trong khi tt c nhng bn nng d tn, tn bo, ph hoi, vt tch ca thi tin s vn m mng trong ngi ta bng bng tnh v i c t do tho mn dc vng ca mnh. Nhng di nh hng ca m th m ng cng c th c nhng hnh vi cao thng: v tha, tn ty vi l tng, bt v li. Li lc gn nh l ci l xo duy nht thc y c nhn th i vi m ng t khi n l ng c s mt. Ngi ta c th ni v tc ng gio ha ca m ng i vi c nhn (trang 192). Trong khi tr tu ca m ng bao gi cng thp hn tr tu ca mt c nhn th v phng din o c n c th: hoc l cao hn rt nhiu hoc l thua xa mt c nhn ring l.

Mt s nt c trng khc c Le Bon m t cng cho thy s ng n ca vic ng nht tm hn m ng vi tm hn ca ngi tin s. Trong m ng c th c nhng tng hon ton tri ngc nhau cng tn ti m khng h to ra xung t v mu thun. Phn tm hc chng minh c nhng trng hp nh th trong v thc ca mt s ngi, ca tr em v ca ngi suy nhc thn kinh. Th d tr em c th tn ti trong mt thi gian di nhng tnh cm tri ngc nhau i vi ngi thn cn nht m khng h gy bt k tr ngi no. Nu cui cng m c xy ra xung t gia cc kha cnh tnh cm tri ngc nhau th xung t s c gii quyt bng cch i i tng, a tr s chuyn mt trong hai tnh cm mu thun sang mt ngi khc. Nghin cu lch s pht trin bnh thn kinh ngi ln, thng khi ta cng thy rng mt tnh cm b nn c th tn ti rt lu trong nhng tng tng v thc v ngay c hu thc, m ni dung ca n d nhin l ngc vi xu hng ch o, nhng d c mu thun nh vy vn khng xut hin ci Ti phn khng, chng li ci m n bc b. Tr tng tng c dung th trong mt thi gian di cho n khi, do s tng cao qu mc ca tnh trng kch ng mt cch bt thnh lnh m xy ra xung t vi ci Ti, vi tt c nhng hu qu km theo. Khi a tr pht trin thnh ngi ln c tnh ca n tr nn ngy cng thng nht, thnh s hp nht cc dc vng v c nguyn, tng pht trin c lp vi nhau. Chng ta cng bit mt qa trnh tng t nh vy trong i sng tnh dc di dng hp nht cc xu hng dc tnh thnh ci m chng ta gi l t chc tnh dc Nhiu th d m chng ti bit li chng t rng s hp nht ca ci Ti cng nh s hp nht ca tnh dc (libido) c th gp tht bi: th d nh cc nh t nhin hc tip tc tn sng kinh thnh v.v

Ngoi ra, m ng cn b m hoc bi ma lc ca ngn t, ngn t c th to ra trong lng m ng nhng cn bo kinh hong cng nh c th trn an c n. L l v s thuyt phc khng th no chng li c mt s t ng, mt vi cng thc c sn. Ch cn ni nhng t hay nhng cng thc trc m ng vi mt thi sng tn th lp tc ngi ta s ci u v nt mt s y thnh knh (trang 235). Ta hy ngh n cc hu k ca ngi tin s v sc mnh ma thut m h gn cho danh t v tn gi . Sau ht: m ng khng bao gi khao kht chn l. H i hi o tng m h khng th no thot ra c. i vi m ng ci phi thc li u vit hn ci thc, ci khng hin hu cng c nh hng mnh nh ci hin hu. m ng c xu hng khng phn bit gia c v khng (trang 203).

Chng ti chng minh rng c tng tng v o tng qu mc do ham mun khng c tho mn l bc khi u quyt nh to ra cc chng suy nhc thn kinh. Chng ti cng pht hin ra rng i vi ngi b suy nhc thn kinh th ci c gi tr khng phi l hin thc khch quan bnh thng, m chnh l hin thc do tm l ca h to ra. Triu chng lon thn kinh pht sinh ch do tng tng ch khng ti to mt cm xc c tht; mt cm tng ti li m nh mt ngi no thc ra ch cn c trn c s mt d nh c c m cha bao gi c thc hin. Cng nh trong gic m v thi min, trong tm l m ng nguyn tc thc tin b sc mnh ca cc c mun phn khch y xung hng th yu.

Nhng iu m Le Bon ni v lnh t ca m ng khng c y lm, khng cho php ta tm ra qui lut nht nh no. ng gi nh rng ngay khi cc con vt t tp li, khng k y l n gia sc hay mt nhm ngi, th chng u theo bn nng m phc tng uy lc ca lnh t. m ng l mt by n d sai khin v khng th sng thiu cha t. m ng khao kht phc tng n ni n s theo bn nng m tun phc ngay k no tuyn b l cha t ca n. Nu m ng cn mt lnh t th lnh t cng phi c mt s phm cht c nhn ph hp. Chnh hn phi tin tng mt cch cung nhit (vo mt l tng) c th nh thc nim tin y trong qun chng; hn phi c mt ch ng khm phc c th truyn ch ny cho m ng nhu nhc (trang 247).

Tip theo Le Bon tho lun nhng kiu lnh t khc nhau v nhng th thut m cc lnh t dng gy nh hng vi qun chng. Ni chung th Le Bon cho rng cc lnh t gy nh hng bng cc l tng m chnh cc lnh t cng tin mt cch cung nhit. Le Bon gn cho cc l tng ny cng nh cho cc lnh t mt sc mnh v ch v b him m ng gi l uy tn. Uy tn l mt dng thng tr ca mt c nhn, mt tc phm hay mt l tng i vi chng ta. S thng tr ny lm t lit tt c nhng kh nng ph phn ca c nhn v lm cho c nhn ch cn bit ngc nhin v knh phc. S thng tr c th to ra nhng tnh cm ging nh khi b thi min (trang 259). ng cn chia ra uy tn t ginh c hay uy tn gi to v uy tn c nhn. Uy tn ginh c do tn tui, ti sn, ting tm; uy tn ca d lun, ca tc phm ngh thut to ra bng con ng truyn thng. Trong mi trng hp uy tn u c gc gc t trong qu kh nn n khng cho ta nhiu t liu c th nghin cu nh hng b him ny. Ch mt t ngi c uy tn c nhn m nh th h tr thnh lnh t; mi ngi khut phc h nh c ma thut vy. Nhng uy tn ph thuc vo thnh cng v c th bin mt nu tht bi (trang 268). Chng ti c cm tng rng Le Bon cha a c vai tr ca lnh t v nh hng ca uy tn vo mt mi lin h ng n vi iu c ng m t tuyt vi l tm l m ng.

3. NHNG QUAN IM KHC V TM L M NG

Chng ti dng cun sch ca Le Bon lm phn dn v ng nhn mnh n vai tr ca hot ng v thc trng hp vi quan nim v tm l ca chnh chng ti. Tuy nhin chng ti phi ni rng khng c lun im no ca ng l mi m c. Tt c nhng biu hin v trch nhim v nhc nh ca tm l m ng m ng ni ti cng c cc tc gi khc trc ng ni vi cng mt mc xc quyt v th ch nh vy; tt c nhng iu c cc nh vn, nh th, cc nh t tng, cc chnh tr gia t thi c i ni n nhiu ln. Hai lun im quan trng nht ca Le Bon l lun im v s c ch tp th trong hot ng tr tu v phng i cm xc ca m ng cng c Sighele a ra gn y. Ci c sc ca Le Bon ch cn l hai kin v v thc v so snh vi i sng tinh thn ca ngi tin s. Tuy nhin hai im ny cng c ni n trc ng ri.

Hn th na: vic m t v nh gi tm l m ng nh ta thy trong tc phm ca Le Bon v ca nhng ngi khc khng phi l hon ton vng chc. Khng nghi ng g rng tt c nhng hin tng ca tm l m ng c m t trc y l ng, nhng c th ni rng mt s biu hin khc ngc li hon ton cho php ta nh gi tm l qun chng cao hn rt nhiu.

Ngay Le Bon cng sn sng nhn rng trong mt s hon cnh o c ca m ng c th cao hn o c ca tng c nhn hp thnh v ch c m ng mi c kh nng lm nhng hnh ng bt v li v hi sinh cao c. Li ch c nhn him khi l ng lc mnh m ca m ng, trong khi n chim v th quan trng nht i vi tng c nhn ring r (trang 193).

Mt s ngi khc th cho rng ni chung ch c x hi mi c th t ra cc qui phm o c cho c nhn theo, trong khi trong mt s lnh vc tng c nhn ring l khng th vn ti nhng i hi cao hay trong mt vi trng hp c bit trong m ng c th bng ln nhng hin tng hng khi nh qun chng c th lm c nhng hnh vi cao thng nht.

ng l trong lnh vc hot ng tr tu th ta phi nhn rng nhng kt qu quan trng nht ca hot ng t tng, nhng pht minh ko theo h qu to ln, vic gii quyt cc vn phc tp ch dnh cho cc c nhn lm vic trong mi trng n c. Nhng linh hn qun chng cng c sc sng to tinh thn to ln m minh chng trc ht l ngn ng, sau na l dn ca, folklore Ngoi ra chng ta khng th bit c bao nhiu nh t tng hay nh th tng ly cm hng t chnh m qun chng m h l thnh vin; m c th h ch l nhng ngi thc hin ci s nghip m trong ng thi c c nhng ngi khc tham d na.

Do nhng mu thun r rng nh vy ta d c cm tng rng mn tm l m ng l mn hc v b. Nhng chng ta c th tm c mt li ra cho php hi vng tm c gii p kh quan. Danh t m ng c nhiu ngi gn cho nhng tp hp khc nhau m ng ra cn phi tch bit. Tc phm ca Sighele, Le Bon v nhiu ngi khc lin quan n nhng m ng khng bn vng, c to ra mt cch nhanh chng t nhng c nhn khc hn nhau, ch lin kt vi nhau bi nhng mi quan tm nht thi. Khng nghi ng g rng c im ca cc m ng qun chng cch mng m c th l cuc Cch mng Php (1789 1799, ND) c nh hng n cc tc phm ca h. Nhng khng nh ngc li da trn c s nh gi cc khi qun chng n nh hay nhng cng ng m con ngi sng sut i, nhng cng ng th hin thnh cc nh ch x hi. m ng loi th nht i vi m ng loi th hai cng nh cc t sng ngn nhng cao i vi cc con sng di trong nhng vng nc nng vy.

Mc Dougal trong tc phm The Group Mind, xut pht t mu thun nu trn tm c li gii cho n bng cch a thm vo yu t t chc. ng ni rng trong trng hp n gin nht, m ng (group) hon ton v t chc hoc l c t chc s si khng ng k. ng gi khi qun chng y l m ng (crowd). Nhng ng cng nhn rng tht kh tp hp c mt m ng nh vy nu nh trong khng hnh thnh t nht l nhng c s ban u ca mt t chc, v chnh trong ci khi qun chng n gin y c bit d dng nhn ra mt s s kin ch yu ca tm l m ng. Nhm ngi t hp mt cch tnh c ch c th tr thnh khi qun chng v mt tm l vi iu kin l h c cng mt im chung no : cng quan tm n mt i tng, cm xc nh nhau trong mt hon cnh nht nh v (nu l ti th ti ni l: v vy m) c kh nng nh hng ln nhau gia cc thnh vin trong nhm (trang 23). im chung m cng mnh th h cng d hp thnh m ng tm l v biu hin ca tm l m ng cng r rt. Hin tng c bit hn c ng thi cng quan trng hn c ca m ng l s phng i xc cm ca tng c nhn (trang 24).

Theo kin ca Mc Dougall th kh c iu kin no m cm xc ca ngi ta li t n mc nh khi nm trong m ng v nh th tng ngi mt u cm thy khoan khoi, khng cn cm gic c n, h cho dc vng v gii hn ca mnh dn dt v cng vi n tan vo m ng. Mc Dougall gii thch ci nhit huyt ca c nhn bng nguyn tc cm ng trc tip thng qua giao cm nguyn thy, ngha l hin tng truyn nhim tnh cm m ta bit (trang 25). Thc cht l nhng du hiu r rng ca trng thi phn khch c kh nng t ng to ra nhng phn khch nh th ngi quan st. Cng c nhiu ngi cng phn khch mt lc th ci c ch t ng y cng mnh m thm. C nhn mt kh nng ph phn, anh ta b li ko vo tnh trng phn khch. Khi phn khch th anh ta li gia tng phn khch nhng ngi tng c nh hng n anh ta v nh vy l bng h tng cm ng m mc phn khch ca tng c nhn gia tng thm ln. Khng nghi ng g rng c mt ci g nh l t tng thi ua vi nhng ngi khc, cng hnh ng nh nhng ngi khc thc y. Trong m ng, xc ng cng th lu v n s cng c nhiu kh nng lan truyn (trang 39).

Mt s nh hng c ngun gc t m ng cng to iu kin thun li cho c ch gia tng phn khch. m ng to cho c nhn cm gic sc mnh v hn v mi nguy khng cng. Pht chc m ng th ch cho ton th x hi loi ngi, vn l i din cho uy quyn m hnh pht ca n th ngi ta s v chiu theo n m ngi ta buc phi t kim ch. i khi tht l nguy him nu ta phn i n, ngc li ta s c an ton nu lm theo nh nhng ngi khc v nu cn th tru ln nh ch si. Khi tun phc uy quyn mi ny ri th cn phi dp yn ting ni lng tm ca mnh i, phi ng theo vin cnh c c khoi lc do loi b c mi kim ch. Bi vy, ni chung khng c g l khi c ngi ni vi ta rng mt c nhn trong m ng c th lm nhng vic m trong nhng iu kin bnh thng hn s quay mt i v bng cch chng ta c hy vng rng soi t c mt lnh vc cn m mt vn c ngi ta gi di ci tn m th.

Mc Dougall cng khng phn i lun im v s nh tr tp th trong hot ng tr tu ca m ng (trang 41). ng bo rng k ngu ko ngi khn hn xung ngang tm vi mnh, ngi thng minh tr nn tr tr v s khch ng cao khng to iu kin thun li cho hot ng tr tu, v h b m ng e da, v v nhn thc trch nhim ca tng c nhn gim i.

kin chung ca Mc Dougall v hot ng tm thn ca m ng n gin v t chc nghe cng khng thn thin g hn kin ca Gustave Le Bon (trang 45): d khch ng, bng bt, am m, thiu kin nh, bt nht, thiu kin quyt v rt d cc oan; m ng ch c th lnh hi nhng dc vng th lu v nhng cm xc n s; n d b m th, nng ni trong suy ngh, d thay i kin; n ch chp nhn nhng l l v kt lun n gin nht. m ng d b iu khin v e da, m ng khng c nhn thc v ti li, v lng t trng v trch nhim; nhng do thc c sc mnh ca mnh, n sn sng thc hin mi ti c m ch c nhng lc lng tuyt i v trch nhim cng nh c sc mnh tuyt i mi dm lm. Ngha l n hnh ng ging nh mt a tr thiu gio dc hoc nh mt tn mi m mui c xng ra mi trng xa l vi n; trong nhng trng hp ti t nht hnh ng ca m ng ging vi hnh ng ca by th hoang ch khng cn l ca m ngi na.

V Mc Dougall so snh hnh vi ca m ng c t chc vi hnh vi va c m t nn chng ta s c bit th v khi tm hiu xem m ng c t chc l th no, ci g to ra t chc y. ng a ra nm iu kin c bn a hot ng tinh thn ca m ng ln mt mc cao hn.

iu kin cn bn th nht l mt mc n nh nht nh trong thnh phn m ng. S n nh ny c th mang tnh vt cht hay hnh thc; loi th nht l khi c mt s ngi nht nh tham gia vo m ng trong mt thi gian tng i di, loi th hai l khi trong m ng c mt s vai tr do mt s ngi lun phin nm gi.

iu kin th hai: c nhn tham gia c mt s hiu bit nht nh v bn cht, chc nng, hat ng v i hi ca m ng v v vy m h c tnh cm vi ton th m ng .

iu kin th ba: m ng c lin h vi nhng m ng tng t, nhng vn khc vi n mt s im to ra s cnh tranh.

iu kin th t: m ng c mt s truyn thng, phong tc, nh ch p dng cho quan h gia cc thnh vin cu thnh.

iu kin th nm: trong m ng c s phn cng, th hin trong vic phn thnh nhm v chia cng vic cho tng ngi.

Khi hi nhng iu kin th theo Mc Dougall s trnh c cc khim khuyt tm l ca m ng. Nhng hn ch trong hot ng tr tu ca m ng c th trnh c bng cch khng cho n gii quyt cc vn i hi tr nng m s giao vic y cho mt s c nhn thnh vin.

Chng ti c cm tng rng nhng iu kin m Mc Dougall gi l t chc ca m ng hon ton c th m t theo mt cch khc. Vn l to cho m ng chnh nhng phm cht c trng ca c nhn, nhng phm cht b san bng khi trong m ng. Khi bn ngoi m ng mng mui, c nhn tng c nhng c tnh nh s nht qun, t tri, nhng truyn thng v thi quen ca mnh, kh nng lm vic, phong cch sng ca mnh; hn tng cch bit vi nhng c nhn khc cnh tranh vi hn. Hn nh mt tnh c th ca mnh khi tham gia vo m ng v t chc. Nu mc ch l to cho m ng nhng phm cht ca c nhn th cn phi nh li nhn xt rt chnh xc ca W. Trotter, ngi pht hin ra trong xu hng thnh lp m ng ci s tip tc to ra c th a bo ca mi sinh vt cp cao.

4. M TH V LIBIDO

Chng ti bt u t s kin ch yu l trong m ng, do nh hng ca n, c nhn phi chu nhng thay i thng khi rt su sc trong i sng tinh thn ca mnh. S khch ng b phng i qu mc, hot ng tr tu gim thiu ng k, r rng l c hai qu trnh xy ra theo hng nh ng mnh vi nhng thnh vin khc ca m ng, cc qu trnh y ch c th thc hin c bng cch loi b s t kim ch, vn l c trng ca tng c th v t b nhng dc vng c th ca n.

Chng ta cng c nghe ni rng c th trnh c (t ra l mt phn) nhng nh hng khng tt y bng cch to ra m ng c t chc, nhng iu cng khng h mu thun vi s kin ch yu, vi hai lun im v khch ng phng i v gim thiu tr tu ca m ng. y chng ti c gng tm cch gii thch v mt tm l s thay i ca c nhn.

Yu t thc dng i loi nh s s hi ca c nhn v do biu hin ca bn nng t bo tn r rng l khng th gii thch c ton b hin tng quan st c. Cc tc gi, cc nh x hi hc hay nh tm l hc, nghin cu m ng u a ra cho chng ta mt li gii thch d bng nhng thut ng khc nhau: y l t m th y ma lc. Tarde gi y l bt chc, nhng chng ti phi ni rng tc gi c l khi ch ra rng bt chc cng l m th, rng n l kt qu ca m th. Le Bon th qui mi s bt thng trong hin tng x hi vo hai yu t: h tng m th v uy tn ca lnh t. Nhng uy tn cng ch l biu hin ca kh nng to ra nh hng. i vi Mc Dougall th c mt lc chng ti c cm tng rng trong nguyn tc cm ng trc tip ca ng khng cn ch cho m th. Nhng sau khi nghin cu k th chng ti buc lng phi cng nhn rng nguyn tc ny cng ch th hin ci lun im bit l bt chc hay ly nhim, ng ch nhn mnh thm yu t khch ng m thi. Khng nghi ng g rng chng ta c xu hng ri vo trng thi khch ng khi thy du hiu khch ng nh th mt ngi khc, nhng chng ta cng thng thng c xu hng , chng ta nn khch ng v thng phn ng hon ton ngc li i ph. Th th ti sao trong m ng ta li lun lun b nhim khch ng? Mt ln na cn phi ni rng nh hng c tnh m th ca m ng buc ta tun theo xu hng bt chc v to trong ta s khch ng. Trc y chng ta cng thy rng Mc Dougall phi s dng khi nim m th, chng ta c ng, cng nh nhng tc gi khc bo cho bit rng: m ng rt d b m th.

Nh vy l chng ta c chun b chp nhn rng m th (ng hn: kh nng b m th) l hin tng khi thy, s kin nn tng, khng cn phn tch nh ra c na, ca i sng tinh thn. y cng l kin ca Bernheim, ti tng chng kin ti ngh c bit ca ng vo nm 1889. Nhng ti cng tng m thm chng i s m th cng p. Khi ngi ta gt vi mt con bnh cng u cng c, khng b thi min: ng lm ci g vy? ng chng c h?, th ti t nh rng y l s bt cng, s cng p. D nhin khi c k nh thi min ngi ta, nh khut phc ngi ta bng cch th ngi ta phi c quyn chng li ch. S chng i ca ti sau ny i theo xu hng chng li vic dng m th gii thch mi s trong khi chnh n li khng c gii thch. Ni n m th ti thng c on th hi hc sau y: Thnh Christophe ng Christ v cha Christ ng th gian, vy ti xin hi ng thnh Christophe bit chn vo u m ng.

Ngy nay, ba mi nm qua, ti li quay v vi cu ca m th th thy vn cha c g thay i c. Ti c th khng nh iu , ngoi tr mt vic duy nht l nh hng ca phn tm hc. Ti thy rng tt c mi c gng u nhm nh ngha ng khi nim m th ngha l xc nh iu kin s dng thut ng, vic d nhin khng tha v t cng ngy cng b s dng mt cch sai lc v chng bao lu na ngi ta s dng ch bt k nh hng no cng c. Nhng mt s gii thch thc cht hin tng m th, ngha l nhng iu kin trong nh hng c th xy ra m khng cn l l hu l cn thit th cha c. Ti sn sng khng nh iu bng vic phn tch cc ti liu trong vng 30 nm qua, nhng ti khng lm v bit rng hin nay c mt cng trnh nghin cu k lng v vn ny ang c tin hnh ri. Thay vo ti s c gng p dng khi nim libido, mt khi nim gip chng ti rt nhiu trong qu trnh nghin cu bnh tm thn (Psychoneurose), gii thch tm l m ng.

Libido l danh t mn ca l thuyt v tnh cm. Chng ti dng danh t y (libido) ch nng lng ca tt c nhng dc vng m t tnh yu bao hm. Nng lng y c th c xem nh thuc loi nh tnh mc d hin ti th cha o lng c. Ct li ca khi nim m chng ta gi l tnh yu l ci ni chung vn c ngi ta gi l tnh yu, l ci c cc nh th ca ngi ngha l tnh yu nam n, c mc ch l s lin kt gii tnh. Nhng chng ti khng tch khi khi nim tt c nhng g lin quan n t yu: mt ng l yu chnh mnh, mt ng l tnh yu cha m, con ci, tnh bn v tnh yu nhn loi ni chung cng nh lng trung thnh vi mt vt c th hay mt l tng tru tng no . Bin minh cho cch lm nh vy l nhng kt qu ca mn nghin cu phn tm hc, nghin cu ch r rng tt c nhng i lc u l biu hin ca mt loi dc vng hng n lin kt gii tnh gia cc gii khc nhau, mc d trong mt s trng hp dc vng ny c th khng nhm mc ch l giao hp hay l ngi ta c th kim ch chuyn , nhng nhng i lc vn lun lun gi c mt phn thc cht nguyn thy bo tn tnh tng ng (s hy sinh, c mun gn gi).

Nh vy l chng ti cho rng ngn ng thit lp c trong nhng ng dng cc k a dng ca t yu mt mi lin h hon ton ng v rng khng g tt hn l ly mi lin h lm c s cho nhng cuc tho lun khoa hc v m t ca chng ti. Lm nh th phn tm hc to ra nhiu bt bnh, tung nh n l ti nhn ca mt sng kin y ti li vy. Phn tm hc gn cho cch hiu t yu rng nh vy, khng c ngha l n to ra mt ci g c o. T Eros ca nh trit hc Platon hon ton trng hp c v mt ngun gc, tc ng v quan h vi hnh vi giao hp, vi nng lng tnh yu, vi libido ca phn tm hc, nh hai ng Nachmansohn v Pfister ch r, v trong bc th ni ting Th gi ngi x Corinth Thnh Paul ca ngi tnh yu v t tnh yu ln trn ht th hn rng Ngi hiu t theo ngha rng. T c th kt lun rng ngi i khng phi lc no cng thc s hiu nhng nh t tng v i ca mnh ngay c khi h lm ra v tn sng cc bc v nhn y.

Nhng ham mun tnh i trong phn tm hc gi l a potiori v v mt ngun gc th chnh l ham mun nhc dc. Nhiu nh tr thc cho rng gi nh vy l mt s tho m v bo th, h trch c mn phn tm hc l lon dm. Ngi no cho rng dc tnh l mt ci g xu xa, tin i vi con ngi th ngi hon ton c quyn dng nhng t thanh nh hn nh Eros chng hn. Ti cng c th lm nh th ngay t u v nh vy ti c th trnh c nhiu s phn bc, nhng ti khng lm th v ti khng phi l k nhu nhc. Khng th bit c iu s a n u: u tin l nhng b v ngn t, sau s dn dn nhng b trong thc t. Ti cho rng chng c g phi xu h chuyn dc tnh, ngi ta cho rng dng t Eros trong ting Hy lp th bt ngng, nhng t y c khc g t yu ca ta v cui cng ngi no c th ch i th ngi khng cn phi nhng b.

Nh vy l chng ti gi nh rng cc mi lin h tnh i (din t mt cch trung tnh: nhng lin h tnh cm) l bn cht ca linh hn tp th. Xin nh rng cc tc gi m chng ti ni n trn khng ng g n khi nim y c. C l nhng iu ph hp vi quan h tnh i b che du sau bc bnh phong l m th. Hai suy ngh sau y cng c thm gi thuyt ca chng ti: th nht, m ng c lin kt bng mt lc no . Nhng ngoi ci Eros y th cn lc no c ci sc mnh lin kt mi ngi trn th gian? Th hai c cm tng rng trong m ng c nhn t b c tnh c o ca mnh v ng theo m th ca m ng l do anh ta c nhu cu ng thun vi m ng ch khng phi l mu thun vi h, anh ta lm th l chiu lng h.

5. GIO HI V QUN I: HAI M NG NHN TO

Nh chng ta cn nh, v mt hnh thi hc c th chia ra rt nhiu loi m ng khc nhau v c nhng xu hng hon ton tri ngc nhau trong nguyn tc phn loi m ng. C nhng m ng tn ti trong mt thi gian ngn, c m ng tn ti trong mt thi gian di; c nhng m ng gm nhng thnh vin tng ng, c m ng gm nhng thnh vin tng d; c m ng t nhin, c nhng m ng nhn to ch t tp v b thc bch; c nhng m ng n gin, c nhng m ng c phn cng, c t chc cao. V nhng l do s c cp sau, chng ti mun nhn mnh mt im m cc tc gi khc t ch : m ng khng c ngi cm u v m ng c ngi cm u. Ngc li vi thi thng, nghin cu ca chng ti khng bt u bng mt m ng n gin m bt u t nhng m ng c t chc cao, tn ti lu di, t tp do b thc bch. Hai nhm ng ch hn c l gio hi, tp hp ca cc tn , v qun i.

Gio hi v qun i thc cht l nhng m ng nhn to, hnh thnh do b thc bch; bo m cho chng khng b tan r v ngn chn nhng thay i trong t chc ca chng ngi ta phi p dng mt s cng bch t bn ngoi. Ngi ta khng c hi v cng khng c t gia nhp nhng t chc nh th. Vic rt ra khi t chc nh th thng b n p hoc phi c mt s iu kin nht nh. Hin thi chng ta khng quan tm n vic l ti sao cc t chc x hi y li cn cc bin php m bo nh vy. Chng ta ch quan tm n mt tnh tit: trong nhng m ng c t chc cao nh th, nhng m ng c bo v khi tan r nh vy ta c th d dng nhn ra mt s c im m nhng m ng khc kh nhn ra hn.

Trong gio hi (tt nht nn chn gio hi Cng gio lm mu) cng nh trong qun i (mc d hai t chc ny khc nhau) vn tn ti mt nim tin sai lm (o tng) rng ngi cm u - trong gio hi l Jesus-Christ, cn trong qun i l v Tng t lnh - yu thng tt c cc thnh vin trong on th nh nhau. Mi iu khc ph thuc vo o tng ny, nu o tng ny bin mt th c qun i v gio hi u tan r, hon cnh bn ngoi ch lm cho vic tan r xy ra lu hay mau hn m thi. Jesus-Christ yu thng tt c mi ngi nh nhau, y din t r rng trong cu sau y: Qu tht, ta ni cng cc ngi, h cc ngi lm vic cho mt ngi trong nhng anh em ta, du l k nh mn hn ht, tc l lm cho chnh ta vy. Ngi l mt ngi anh nhn t, ngi ng vai tr ngi cha ca mi tn hu. Mi yu cu i vi cc o hu u pht sinh nhn danh tnh yu ny. Gio hi khc vi cc t chc khc tnh dn ch chnh v trc Jesus-Christ mi ngi u bnh ng, mi ngi u c Ngi yu thng nh nhau. Khng phi l khng c l khi ngi ta so snh s tng ng ca cng ng Cng gio vi mt gia nh, v cc tn gi nhau l anh em trong Thin Cha, ngha l anh em trong tnh thng yu m Jesus-Christ dnh cho h. Khng nghi ng g rng mi lin h ca mi ngi vi Jesus-Christ cng l nguyn nhn rng buc gia h vi nhau. Trong qun i cng nh vy, Tng t lnh l ngi cha yu thng tt c cc chin s nh nhau v v vy m mi qun nhn rng buc vi nhau trong tnh ng i. V c cu, qun i khc gio hi im ng cp, mi v ch huy l th trng v cha ca n v mnh. Thc ra cc cp bc nh th c thit lp c trong gio hi na, nhng thang bc khng ng vai tr nh trong qun i v ngi ta gn cho Jesus-Christ nhiu s cm thng v quan tm n tng c nhn hn l mt v t lnh c tht di trn gian.

Quan nim mt c cu qun i trn nn tng dc tnh (libido) nh vy c th b ch trch, ngi ta c th ch trch rng chng ti khng k n nhng khi nim nh t quc, lng t ho dn tc v.v. l nhng nhn t c kt quan trng i vi mt i qun. Nhng y l trng hp khc, khng phi trng hp m ng n thun v nu xt n cc o binh ca Cesar, Wallenstein hay Napoleon th ta s thy nhng nhn t y khng cn thit cho s thit lp v duy tr qun i. Sau ny chng ti s xt kh nng thay th lnh t bng mt l tng ch o v quan h gia lnh t v l tng.

Vic coi thng yu t libido trong qun i (ngay c trong trng hp n khng phi l yu t duy nht ng vai tr t chc) khng ch l sai lm c tnh l thuyt m cn nguy him trong thc tin. Khoa hc c cng nh ch ngha qun phit Ph khng bit n kha cnh tm l chc chn hc c bi hc trong cuc th chin va qua (Th chin I - ND). Nh ta bit bnh suy nhc thn kinh ca binh s lm tan r qun i c chnh l li phn khng ca tng c nhn i vi vai tr ca h trong qun ng v theo bo co ca E. Simmel th ta c th khng nh rng nguyn nhn bnh hon ch yu ca binh s chnh l thi nhn tm ca cc cp ch huy. Nu ngi ta nh gi cao hn hp lc libido th c th l nhng li ha vin vng 14 im ca Tng thng M khng ginh c s tin cy d dng nh th v cc nh chin lc c khng b nh bt khi tay mt cng c ng tin cy nh th.

Chng ta phi ghi nhn rng trong c hai loi m ng nhn to y mi c nhn u c mi lin h libido, mt mt vi lnh t (Jesus-Christ, Tng t lnh) v mt khc vi nhng ngi khc trong m ng. Hai mi lin h y c quan h vi nhau ra sao, chng c tng ng v bn cht v cng gi tr hay khng, v mt tm l chng phi c m t ra sao, tt c nhng iu s c nghin cu sau. Nhng ngay t by gi ta c th trch c cc tc gi i trc l h khng nh gi ng mc vai tr ca lnh t i vi tm l qun chng trong khi chng ti chn n lm i tng nghin cu u tin v v vy m ginh c v tr thun li. Chng ti c cm tng rng chng ti i ng hng trong vic ct ngha hin tng nn tng ca tm l m ng, l: s gn b ca c nhn trong m ng. Nu mi c nhn u cm thy mt mi lin kt tnh cm mnh m nh vy trong c hai hng th t quan h s d dng gii thch nhng thay i v hn ch ca c nhn trong m ng m ta quan st c.

Bn cht ca m ng nm trong cc mi lin kt libido hin hu bn trong n c th c tm thy trong hin tng hong lon trong qun i l hin tng c l c nghin cu k nht. S hong lon pht sinh khi c s tan r. c im ch yu ca n l ngi ta khng cn tun theo mnh lnh ca cp ch huy na, ai cng ch lo cho mnh, b mc ngi khc. Khng cn mi rng buc no na, mt ni hong lon khng khip v v ngha xm chim lng ngi. D nhin y ngi ta cng c th ci rng: ngc li, chnh v ni s hi qu ln, n bp mi suy lun v rng buc. Mc Dougall (trang 24) cn coi hong lon (tuy khng phi l qun i) l th d v phng i khch ng l do cm ng nguyn thu (primary induction). Nhng s gii thch thun l hon ton sai. Chng ta phi gii thch ti sao ni hong lon li khng khip n nh th. Mc him nguy khng phi l nguyn nhn v chnh o qun ang hong lon tng ng u c vi nhng mi him nguy nh vy m c th l cn him nguy hn, v i vi ni hong lon th iu c bit l n khng nm trong mi tng quan no vi him nguy ang e da c, thng khi n xut hin ch v nhng l do chng ng k g. Khi mt c nhn hong lon th hn ch lo cho bn thn, iu chng t rng mi mi lin h tnh cm ca hn, nhng mi lin h tng gip gim thiu ni s hi, chm dt. V hn phi mt mnh, n c, i din vi him nguy th d nhin l hn phng i thm mi nguy him. Nh vy ngha l hong lon xy ra do s tan r c cu libido ca m ng v l phn ng phi c i vi s tan r y, ch khng phi ngc li l nhng lin h libido ca m ng b tan ra l do hong lon trc him nguy.

Nhn nh trn y khng mu thun vi khng nh rng trong m ng do cm ng nguyn thy (truyn nhim) m hong lon tr thnh khng khip hn. L gii ca Mc Dougall hon ton ng cho nhng trng hp khi mi nguy him qu tht l to ln cng nh khi trong m ng khng c nhng mi lin kt tnh cm su sc. y l khi trong rp ht hay rp xic xy ra ha hon chng hn. Nhng trng hp ng quan tm v c ch cho mc ch ca chng ta l s hong lon trong mt o qun khi m mi nguy him khng vt qu mc bnh thng, mc m trc y khng h gy ra ni hong lon no. V chng t hong lon khng c mt ngha chun xc v nht nh. Trong mt s trng hp th n dng ch mi s s hi ca m ng, trong mt s trng hp khc th ca mt ngi, nu ni s l qu ln, nhiu khi n c dng ch s bng pht s hi do nhng l do khng ng k. Nu chng ta dng t hong lon theo ngha ni s hi ca m ng th ta c th tin hnh so snh. C nhn s hi l do c nguy him ln hay do b mt cc lin h libido; trng hp sau l do suy nhc thn kinh (xin xem Phn tm hc nhp mn, chng 25, Freud). Hong lon xy ra khi c mi nguy him to ln e do mi ngi hay khi nhng mi dy lin kt tnh cm ca m ng khng cn, trng hp sau cng tng t nh s hi do suy nhc thn kinh.

Nu m t s hong lon (nh Mc Dougal lm) nh l biu hin r rt ca tm l m ng th s c nghch l sau y: tm l m ng t hy dit ngay trong mt biu hin r rt nht ca mnh. Khng cn nghi ng g rng hong lon l s tan r m ng, kt qu ca s tan ra l s tiu vong mi rng buc gia cc c nhn lm thnh m ng.

Nguyn c in hnh cho vic xut hin hong lon rt ging vi iu c m t trong on vn ca Nestroy nhi v kch ca Hebbel (Judith v Holopherne). Trong on vn ny mt ngi lnh h: Ch tng b cht u ri, th l ton b qun lnh Assyrie b chy. Vic mt ngi cm u trong bt c ngha no ca t ny, hay s tht vng i vi ng ta cng u to ra hong lon d rng nguy him khng tng. Lin kt h tng gia nhng c nhn lp thnh m ng s tan r cng vi s tan r lin kt vi ngi ch huy. m ng tan r nh tuyt gp nh nng mt tri.

S tan r ca m ng tn gio kh thy hn. Mi y ti c c c mt cun tiu thuyt ca Anh v ti Cng gio nhan m en (When it was dark) do mt gim mc a ht London gii thiu. Theo ti cun tiu thuyt m t rt hay v rt ng kh nng v nhng hu qu ca s tan r ca m ng tn gio. Tc gi tng tng ra mt hnh ng dng nh xy ra trong thi hin ti: c mt m mu chng li Jesus-Christ v nhng li rao ging ca Ngi. Nhng k m mu phao tin chng tm thy Jesusalem mt hm m, trong c mt tm bia ni rng mt ngi tn l Arimathie th nhn l ng ta, v lng knh Cha, b mt ly trm xc Ngi sau khi Ngi cht c ba ngy v em giu ci hm y. Bng cch , nhng k m mu lm sp nim tin vo s ti sinh v ngun gc thn thnh ca Jesus-Christ. V pht hin kho c hc y lm rung chuyn c nn vn ha u Chu v hu qu l ti c v bo hnh gia tng n mc bo ng. Tnh trng gia tng ti c ch chm dt khi ngi ta khm ph ra m mu ca nhng k gi mo.

S kin bc l trc tin trong v tan r tn gio gi nh ni ti y khng phi l ni s hi (khng c l do no c) m l cc xung lc ch k v th ch i vi tha nhn. Nhng xung lc ny trc y khng th biu l ra c chnh v tnh yu ng u m Jesus-Christ dnh cho mi ngi. Ngay thi Cha cn ti th vn c nhng c nhn nm ngoi mi lin kt tnh cm y; l nhng ngi khng thuc cng ng Cng gio, h khng yu Cha m Cha cng khng yu h; v th mt tn gio - d n c t gi l tn gio ca tnh thng i na - cng phi tn bo v khng nng tay vi k ngoi o. Ti cn , mi tn gio u l tn gio ca tnh thng i vi nhng ngi cng bn o, v tn gio no cng tn c v khng khoan dung vi ngi khng chu theo n. V vy d c b tn thng n u ta cng ch nn nng li vi nhng ngi sng tn. Xt v mt tm l th nhng ngi v thn v nhng k th l nhng ngi gp may mn hn. Nu lng hp hi, c chp ngy nay khng cn mnh lit nh xa th ta cng khng th ni rng y l do tnh kh ngi ta nay du hn xa. Nguyn do l vic gim st khng chi ci c ca tnh cm tn gio v cng vi n l nhng lin kt libido. Nu c mt m ng khc thay th cho m ng tn gio (hin nay dng nh m ng theo hc thuyt x hi ch ngha lm c nh th) th kt qu cng vn l lng hp hi, c chp nh th vi ngi khng thuc on th y nh thi cc cuc chin tn gio m thi v nu nhng khc bit v quan im khoa hc c ngha ln vi qun chng th kt qu tng t cng xy ra ngay c trong lnh vc ny na.

6. NHNG VN MI V NHNG HNG TM TI MI

Chng ta nghin cu hai m ng nhn to v thy rng c nhng rng buc tnh cm lng phn ng tr trong cc m ng , mt mt l rng buc vi lnh t, c tnh quyt nh hn v mt khc l vi nhng c nhn tham gia m ng.

Nhiu vn v c cu m ng vn cha c kho st v m t. Cn phi xut pht t lun im l nu trong mt nhm ngi t tp m cha hnh thnh cc rng buc nu trn th nhm ngi cha phi l m ng, ng thi phi cng nhn rng trong bt k nhm ngi t hi no cng rt d xut hin xu hng to lp mt m ng tm l. Phi xem xt cc m ng t t hi t nhiu c tnh cch thng k, theo nguyn vng ca mnh; cn phi nghin cu iu kin hnh thnh v tan r ca chng. Trc ht chng ta quan tm n s khc nhau ca m ng c ngi cm u v khng c ngi cm u. Liu c phi l m ng c ngi cm u l c xa hn v hon thin hn hay khng? Liu ngi cm u c th c thay th bng mt l tng, bng mt ci g tru tng l bc chuyn tip m cc m ng tn gio to nn cng vi ngi cm u v hnh hay khng? Liu mt xu hng, mt c vng chung c th thay th vai tr ngi cm u hay khng? Ci gi tr tru tng c th th nhp vo mt c nhn ng vai tr lnh t th hai v t quan h ca ngi cm u v l tng c th xut hin nhng bin tng ng quan tm. Ngi cm u hay t tng ch o cng c th thnh tiu cc, lng cm th mt ngi no hay th ch no c th c kh nng tp hp v to ra nhng mi lin kt tnh cm ging nh nhng cm xc tch cc vy. Sau c th hi rng c thc s cn ngi cm u to ra m ng hay khng v.v.

Nhng tt c nhng cu hi , mt phn c tho lun trong sch bo v tm l m ng, khng th lm chng ta sao lng khi nhng vn tm l m chng ta cho l c bn trong c cu m ng. Trc ht chng ta xem xt lun c ch cho ta con ng ngn nht dn n vic chng minh rng nhng mi lin kt c trng cho m ng c ngun gc libido.

Chng ta hy nh li xem ngi i i x vi nhau nh th no trong lnh vc tnh cm. Schopenhauer c mt so snh ni ting vi nhng con nhm ma ng gi rng khng mt ngi no c th chu ni s gn gi qu mc ca ngi khc. Ma ng lnh gi, n nhm p st vo nhau cho m. Nhng ngay lc y chng cm thy au v lng con n chc vo con kia, chng phi li xa nhau ra. Thy rt chng li xch vo nhau v c th chng lun qun gia hai nghch cnh cho n khi tm c mt khong cch va phi thoi mi nht. Phn tm hc khng nh rng mi lin h tnh cm gn gi trong khong thi gian lu no (quan h v chng, tnh bn, cha con) u li cm gic kh chu mang tnh th nghch ch c th c loi b bng cch y nhau i. Ta thy r iu khi hai bn thng gy g vi nhau hay khi thy cc nhn vin ta thn chng li cp trn. Khi ngi ta t tp thnh m ng hn th cng xy ra nhng chuyn ht nh vy. Khi c hai gia nh thng gia vi nhau th bn no cng cho rng mnh tt hn v cao qu hn bn kia. Hai tnh cnh nhau ghen t vi nhau, tng n khinh thng tng kia. Ging ngi cng ngun gc ganh ght nhau: ngi c min Nam khng chu ni ngi c min Bc, ngi Anh ght ngi Scotland, ngi Ty Ban Nha khinh ngi B o Nha. Cn s khc bit ln gy ra mi cm th: ngi Php th ngi c, ngi Arien ght dn Do Thi, da trng th da en; chuyn t lu chng lm ta ngc nhin na.

Nu xut hin s c cm chng li ngi m ta tng yu mn th ta gi l thi nc i (ambivalent) v ta t gii thch mt cch qu duy l bng nhng l do dn n xung t v quyn li, nhng l do lun lun hin hu trong cc quan h thn tnh kiu . Trong trng hp khi s c cm, th ch biu l cng khai vi tha nhn th ta c th nhn thy y l biu hin ca tnh ch k, ng i, ci ng i mun t khng nh, ci ng i hnh ng theo kiu dng nh s hin hu nhng g khc vi c im c nhn ca n u km theo s ch trch v i hi phi bin ci. Chng ta khng bit v sao ngi ta li nhy cm vi nhng tiu tit n nh th, nhng chc chn rng trong hnh vi hin l r rng tnh d xung t, d gy hn m chng ta khng r ngun gc v chng ta coi l c im nguyn thy. Trong cun sch Vt qua nguyn tc khoi lc xut bn nm 1920, ti th qui hai thi cc yu ght vi s i lp gia bn nng sng v bn nng cht v coi khuynh hng tnh dc nh l mt th thay th thun khit nht ca ci th nht, ngha l bn nng sng. Nhng ton b s bt dung s bin mt tm thi hay lu di khi xut hin m ng hay ngay trong m ng. Khi cn m ng th c nhn hnh ng trong khun kh ca n nh nhng ngi ging nhau hon ton, h chp nhn c tnh ca tha nhn, coi mnh ngang hng vi tha nhn v khng thy c s cm ght no.

S hn ch ng i , theo l lun ca chng ti, l do mt mt yu t duy nht: lin kt libido vi ngi khc. Tnh ch k ch b hn ch khi c tnh yu i vi ngi khc, khi c tnh yu vi cc i tng. Mt cu hi lp tc xut hin, t thn quyn li chung m khng cn bt c lin kt libido no th c dn n s khoan dung v tn trng i tc hay khng? C th p rng s hn ch ng i trong trng hp ny khng bn vng v s khoan dung s mt ngay khi mi li do s cng tham gia ca tha nhn khng cn. Nhng gi tr thc t ca vn ang tranh lun ny nh hn ngi ta ngh lc u v kinh nghim dy chng ta rng trong qu trnh cng tc th gia cc i tc s pht sinh cc iu kin libido gip cng c quan h ca h k c sau khi li lc ht.

Trong quan h x hi ca con ngi cng xy ra hin tng ging ht nh vy m phn tm hc pht hin ra khi nghin cu qu trnh pht trin libido ca c nhn. Libido hng vo vic p ng cc nhu cu sng cn v la chn nhng ngi c th p ng nhng nhu cu lm nhng i tng u tin. Trong qu trnh tin ho ca nhn loi cng nh ca c nhn, ch c tnh yu mi c th ng vai tr nh l nhn t vn ha trong qu trnh chuyn t ch ngha v k sang ch ngha v tha. V thc t l v tnh yu vi mt ngi n b, cho d n c gy ra nhng hn ch, ta sn sng chu ng mi th min l ngi yu ta c hnh phc; tng t nh vy khi c mt tnh yu ng gii thng hoa, phi dc tnh sinh ra trong qu trnh cng tc vi mt ngi n ng. Nh vy l nu trong m ng c s gii hn lng ch k ng i th y l bng chng khng th chi ci rng thc cht ca m ng chnh l nhng lin kt mi c xc lp gia cc thnh vin ca n vi nhau.

Nhng by gi chng ta li phi hi rng nhng mi lin kt trong m ng y l loi lin kt g? Trong l thuyt phn tm hc v bnh tm thn cho n nay chng ti mi ch nghin cu v cc kht khao yu ng vi cc i tng nhm mc ch dc tnh trc tip. Trong m ng th hin nhin khng th ni n chuyn dc tnh ri. y chng ta gp phi kht khao yu ng tuy r khi mc ch ban u nhng vn gi nguyn nh hng i vi m ng. Trong khun kh ca s chim ot i tng v mt dc tnh chng ti cng nhn thy nhng biu hin ca s chuyn hng ham mun khi mc ch dc tnh. Chng ti m t chng nh l mt mc yu ng nht nh v nhn xt rng chng hn ch mt phn ci Ti. By gi chng ta s nghin cu k lng nhng biu hin tnh i vi hy vng rng chng ta s tm ra cc quan h c th em p dng vo trng hp cc mi lin kt trong m ng. Ngoi ra chng ta cn mun bit liu phng php chim ot i tng, nh chng ta bit trong i sng tnh dc, c phi l hnh thc lin kt tnh cm duy nht i vi ngi khc hay chng ta cn phi lu n nhng c ch khc na. Phn tm hc cho chng ta bit rng cn c nhng c ch lin kt tnh cm khc na: l hin tng ng nht ha, mt hin tng cha c nghin cu k, rt kh m t, chng ta hy tm gc vn tm l m ng xem xt vn ng nht ho.

7. NG NHT HO

Phn tm hc cho rng ng nht ho l biu hin sm nht ca lin kt tnh cm vi ngi khc. ng nht ho ng vai tr nht nh trong vic pht trin mc cm p. a b trai rt thch cha n, n mun c tr thnh nh b n, n mun thay th b n trong mi hon cnh. Ta c th ni: ngi cha l nhn vt l tng ca n. Thi khng phi l th ng hay n tnh i vi b (hay vi n ng ni chung) m ngc li y hon ton l nam tnh. Thi y hon ton dung ho vi mc cm p v gp phn thc y mc cm ny.

ng thi vi qu trnh ng nht ho vi cha, a b bt u coi m l i tng libido. Nh vy l a b bc l hai lin kt khc nhau v mt tm l: vi m l khao kht dc tnh cn vi cha l s ng nht ho vi nhn vt l tng. C hai mi lin kt cng tn ti bn cnh nhau mt thi gian m khng nh hng n nhau, khng gy xo trn g cho nhau. Nhng dn dn hot ng tinh thn i n ch thng nht, hai mi lin kt va chm nhau v nh s qui t m xut hin hi chng p. a tr nhn thy rng by gi ng b cn tr n trn ng n vi m; s ng nht vi cha c pha cht c cm v tr thnh ng nht vi c mun thay th cha k c trong quan h vi m. ng nht ho c tnh cch nc i ngay t u, n va l biu hin tnh cm u ym va l c mun loi tr cha. N th hin ra nh l nhnh ca giai on u, giai on ming trong vic hnh thnh libido, trong giai on a tr hp thu i tng yu qu bng cch n v bng cch hy dit ngay chnh i tng. Nh ta bit th mi n tht ngi dng li giai on pht trin ny: hn chn c ngi hn ght ln ngi hn yu..

Vic ng nht ho vi cha s khng li du vt g. C th xy ra hin tng sau y: khi a tr mang n tnh th ngi cha s b coi l i tng p ng dc tnh v khi s ng ho vi b tr thnh s k ca lin kt i tng. a con gi cng c thi tng t nh vy vi m n. S khc nhau ch l mt ng th ng nht ho vi cha cn ng khc th coi cha l i tng. Trong trng hp th nht ngi cha l i tng tr thnh, trng hp th hai th ngi cha l i tng chim hu. Nh vy, s khc nhau l mi lin kt tnh cm ny lin quan n ch th hay khch th ca ci Ti. V vy mi lin kt th nht c th tn ti trc khi c s la chn i tng dc tnh. Rt kh m t s khc bit bng tm l siu hnh. y ch cn ghi nhn rng s ng nht ho dn n vic to lp ci Ti ca mnh theo hnh mu ca ngi khc, ngi c coi l l tng.

Chng ti phn bit mt s ng nht ho khi nhng mi lin h phc tp trong trng hp suy nhc thn kinh nh sau. Mt b gi m chng ti quan st c cng mt triu chng bnh l nh ngi m, th d cng b nhng cn ho dai dng. Chuyn c th xy ra bng nhng cch khc nhau: y c th l s ng nht ho vi m, sinh ra bi mc cm p, ngha l c mun th ch ca m; triu chng ny cng c th l biu hin ca tnh yu i vi cha, n thc hin chnh vic thay th m, a b b nh hng bi cm gic ti li: my mun l m , th my c ri , my ho nh m . y l ton b c ch hnh thnh chng lon thn kinh (hysterie). C c triu chng tng t vi triu chng ca ngi m a tr yu (v d c b Dora trong Bruchstck einer Hysterieanalyse bt chc chng ho ca cha); trong trng hp ny ta c th m t thc cht vn nh sau: ng nht ho chim ch ca la chn i tng, cn la chn i tng thoi ho thnh ng nht ho. Chng ta nghe rng ng nht ho l hnh thc sm nht, hnh thc u tin ca mi lin kt tnh cm; khi c du hiu triu chng, ngha l s dn nn v khi cc c ch v thc chim u th th thng ng l la chn i tng th ngi ta li ng nht ha vi i tng, ngha l Ti nhn nhng phm cht ca i tng.

Chng ta nn rng trong ng nht ha, ci Ti i khi sao chp ngi n yu, i khi sao chp ngi n ght. Chng ta cng phi nh rng trong c hai trng hp, ng nht ho cng ch l phn no, rt hn ch, n ch mn mt nt no ca ngi m n nhn lm i tng m thi. Trng hp th ba, hay xy ra v quan trng l trng hp s ng nht ha khng ty thuc vo quan h libido vi i vi ngi m n sao chp. V d mt c n sinh ni tr nhn c t ngi yu b mt mt bc th gi lng ghen, c ta phn ng bng cch ni cn lon thn kinh, th mt vi c bn ca c ta bit chuyn v b ly cn lon , chng ti gi l truyn nhim tm thn. y c ch ng nht ho, trn c s mt c mun c hoc mt kh nng cng hon cnh, c kch hot. Cc c hc tr khc cng mun c mt mi tnh b mt v do nh hng ca nhn thc ti li ca mnh h chp nhn s au kh do ti li mang li. S l sai lm nu khng nh rng h rc vo mnh triu chng l do lng xt thng. Ngc li, xt thng sinh ra t ng nht ha, bng chng l s truyn nhim hay bt chc c th xy ra trong trng hp s cm thng trc cn t hn s cm thng gia cc c hc tr trong trng ni tr nh va ni. Mt ci Ti cm nhn c trong ci Ti khc mt tng ng quan trng mt kha cnh no , trong th d ca chng ta th y l s sn sng c cm xc; trn c s m xy ra s ng nht ho kha cnh v do nh hng ca tnh trng bnh hon m ng nht chuyn thnh triu chng do ci Ti cm ng c. Ngha l ng nht ho thng qua triu chng l du hiu chng t hai ci Ti c chung mt im b dn nn.

Chng ta c th tp hp nhng iu va nghin cu vo ba ngun gc: th nht, ng nht ha l hnh thc lin kt tnh cm u tin vi i tng; th hai, do thoi ho m n tr thnh ci thay th cho lin kt tnh cm vi i tng ging nh phng chiu i tng vo ci Ti; th ba, n c th xut hin khi c mt ci chung vi mt ngi khng phi l i tng dc tnh. Ci chung cng ln th s ng nht ho tng phn ny cng d xy ra v bng cch m n to ra mt lin kt mi. Chng ta on ra l s lin kt vi nhau ca cc c nhn to thnh m ng v thc cht l s ng nht ho trn c s mt ci chung quan trng, v chng ta c th gi nh rng ci chung ny chnh l mi lin kt vi ngi cm u. D nhin chng ta khng coi l vn ng nht ho c trnh by mt cch ton din; chng ta mi ngng ca ca ci m tm l hc gi l ni nhp tnh cm (Einfhlung - tip th tnh cm ca ngi khc), l ci ng vai tr ch yu trong s hiu bit ca chng ta v ci Ti ca k khc. Nhng chng ta gii hn s tm hiu bng vic kho st nhng biu hin tnh cm trc tip nht ca hin tng ng nht ho v tm gc sang bn nh hng ca n i vi hot ng tr tu.

Nghin cu phn tm hc cp mt cch s lc c nhng vn phc tp hn ca bnh tm thn bin thi c th ch cho chng ta hin tng ng nht ho c trong mt s trng hp m chng ta cha hon ton hiu r. Ti xin phn tch k hai trng hp sau y tin cho vic nhn nh v sau.

S pht sinh ng tnh luyn i ca n ng thng xy ra nh sau: ngi thanh nin rng buc vi m, hiu theo ngha mc cm p, mt cch mnh m v trong mt thi gian di. Nhng cui cng, sau giai on trng thnh v mt gii tnh th cn phi tm mt i tng tnh dc khc thay cho m. Khi xy ra mt bc ngot khng ai ng c: trong khi ri b m chng trai ng nht ho mnh vi m, tr thnh ngi m v i tm i tng c th thay th ci Ti ca chng ta, i tng m anh ta c th yu, c th u ym, nh ngi m tng yu, tng u ym anh ta vy. y l qu trnh thng gp, c th c khng nh trong mi trng hp v d nhin l khng ph thuc vo gi thuyt v duyn c v ng c ca s thay i bt thn . iu ng ch l mc rng ln ca trng hp ng ho ny: n thay i ci Ti ca con ngi trong mt lnh vc quan trng nht, trong lnh vc dc tnh, theo mu ca ngi m cho n lc vn l i tng libido ca n. Chnh i tng th b t b: s t b l hon ton hay l c gi trong v thc - nhng y khng phi l ti ca cuc tho lun ca chng ta. S ng nht ho vi i tng m ngi ta b hay ngi ta b mt vi mc ch thay th n, vic nhp ni (introjection) i tng vo trong ci Ti d nhin khng phi l mi i vi chng ti. i khi c th quan st trc tip qu trnh ny mt a tr. Gn y trn t Internationale Zeitschrift fr Psychoananlyse c tng thut s kin sau: mt a nh cm thy au kh v mt mt ch mo con v bt thnh lnh gii thch rng by gi n chnh l con mo y, n cng b bng bn chn v khng chu ngi vo bn n v. v.

Phn tch hin tng trm cm (Melancholie) cho ta mt th d khc v hin tung nhp ni i tng; nguyn nhn ch yu ca hin tng ny l mt, mt tht s hay mt v phng din tnh cm, i tng tnh i. c trng ch yu ca cc trng hp ny l con bnh t h thp qu mc ci Ti ca mnh bng cch t ph phn v t on trch khng thng tic. S phn tch cho hay rng thc ra nhng li t ph phn v t ch trch l nhm vo i tng, l s tr th ci Ti ca chnh i tng. Nh ti tng ni mt ch khc, y l ci bng ca i tng ph ln Ti. Trong trng hp ny ta c th thy r hin tng nhp ni i tng mt cch r rng, khng cn nghi ng g na.

Nhng chng trm cm cn cho ta mt iu na c th quan trng cho nhng kho st sau ny. N ch cho chng ta thy mt ci Ti b chia ch, mt ci Ti v lm hai phn, phn ny kch lit chng li phn kia. Mnh kia tc na ci ti b bin i bi s nhp ni, na y cha ng i tng b mt. Nhng ci na t th hin mt cch hung bo cng khng xa l vi chng ta: n a lng tm, a thm quyn ph phn vo Ti; tuy lc bnh thng n cng ph phn Ti nhng khng bao gi t ra bt cng v mnh lit nh vy. Trc y chng ta cng c c (hin tng ng i, bun b v trm cm) gi nh rng trong ci Ti ca chng ta c mt thm quyn nh th, mt na ci Ti c th tch ring ra v xung t vi phn cn li. Chng ti gi phn l Ti- l tng v gn cho n chc nng t quan st, thc o c, kim duyt gic m v vai tr ch yu trong vic dn nn. Chng ti ni rng n l hu du ca ng i khi thy nht, trong ci Ti ca a tr tm c s t tho mn. Dn dn n hiu c nhng yu cu m mi trng xung quanh t ra vi ci Ti, nhng khng phi lc no Ti cng thc hin c, v ngi ta trong khi bt mn vi ci Ti ca mnh vn c th tm c s tho mn trong Ti- l tng tch ri khi Ti. Ngoi ra chng ti cn xc nh c rng trong s in khng v t soi mi (Beobachtungswahn) s tan r ca Ti- l tng cng tr nn r rng v trong khi tan r, n li ch cho ta thy ngun gc ca n l t nh hng ca nhng ngi c uy tn m trc ht l b m. Chng ti cng khng qun ch r rng i vi tng ngi th mc tch bit gia Ti- l tng v Ti thc t l rt khc nhau v mt s ngi th s phn ha bn trong ci Ti khng vt qu mc ca mt a tr.

Nhng trc khi c th s dng ti liu ny gii thch t chc libido ca m ng, chng ta cn ch n mt s quan h qua li gia Ti v i tng. Chng ti hiu r rng bng nhng th d ly t mn bnh l hc chng ti khng th ni ht v hin tng ng nht ha v nh vy l phi b qua khng ni ti mt vi phn b mt ca m ng. y ng l ra phi c mt cuc phn tch tm l mt cch su sc v y hn. T ng nht ha qua bt chc n ni nhp tnh cm ngha l hiu c ci c ch nh chng ta c th tip xc vi tm hn ca tha nhn. Trong nhng biu hin ca ng nht ha cng cn nhiu iu phi tm hiu. Hu qu ca ng nht ha l ngi ta khng c thi th nghch vi ngi m ta ng nht, ngi ta bo v, ngi ta gip na. Robertson Smith khi nghin cu nhng s ng nht ha l c s s thng nht ca cc b lc pht hin ra mt kt qu l s ng nht ha da vo s cng cng nhn mt ci chung (Kinship and Marriage, 1885) v v vy c th c thit lp bng mt ba n chung. c im y cho php lin kt s ng nht ha vi lch s nguyn thy ca gia nh m ti phc ha trong cun Vt t v cm k.

8. YU NG V THI MIN

Ngn ng d c ng nh vn trung thnh vi mt thc t no . N gi nhng quan h tnh cm rt khc nhau l yu v chng ta gom v mt l thuyt tt c nhng quan h di danh t yu, nhng sau li nghi ng rng khng hiu y c phi l tnh yu thc s, ng n, chn thnh hay khng; n cng ch ra mt lot cp bc trong hin tng tnh yu. Quan st nhng cp bc y khng phi l vic kh.

Trong nhiu trng hp yu chnh l vic tm kim i tng dc tnh nhm tho mn nhc dc mt cch trc tip, v khi t c mc ch th tnh yu cng tt; y l tnh yu bt chnh, tnh yu sc dc. Nhng, nh chng ta bit, tnh trng libido thng khng gin n nh vy. Tin chc rng nhu cu va cht tt s li bng dy d nhin phi l l do chnh ngi ta p nim say m vi i tng trong mt thi gian di, phi yu i tng c khi khng b la tnh thiu t.

T trong lch s pht trin tnh i ca con ngi ta li c th thy mt kha cnh khc. Trong giai on u, thng chm dt vo nm ln nm tui, a tr chn cha hay m lm i tng tnh i u tin v tp trung mi ham mun dc tnh i c tho mn vo . Sau s n giai on dn nn buc a tr phi t b phn ln mc tiu dc tnh tr con v a tr thay i thi i vi cha m mt cch su sc. a tr vn cn gn b vi cha m, nhng nhng ham mun ca n th phi ni v mt mc ch b ngn chn. Tnh cm ca n vi nhng ngi thn yu c gi l u ym. Nhng nh ta bit, trong v thc khao kht sc dc lc trc vn cn c gi mt mc no , cho nn theo mt ngha no th nhnh dc lc vn cn tn ti.

n tui dy th bng pht trin mt xu hng mi, mnh m nhm t mc tiu dc tnh trc tip. Trong nhng trng hp bt li th cc khao kht mnh lit mi s vn l lung sc dc tch ri khi lung tnh cm u ym tn ti t lu. Chng ta c mt bc tranh m c nhng xu hng vn chng nht nh sn sng l tng ha c hai mt. Ngi n ng th hin lng say m vin vng nhng ngi n b ng knh, nhng ngi khng h hp dn anh ta v mt tnh dc, anh ta ch ng tnh khi ng trc nhng ngi n b khc, nhng ngi anh ta khng yu, khng tn trng, thm ch coi khinh. Nhng thng th chng trai tr c th thc hin vic kt hp gia i tnh cao thng phi dc tnh vi i tnh nhc dc th gian v quan h ca anh ta vi i tng dc tnh l ng tc dng ca khao kht khng b cn tr v khao kht b cn tr. C th theo s lng ham mun u ym b cn tr m nh gi sc mnh tnh yu ca h so vi nhng c mun nhc dc.

Trong phm vi tnh i ny ngay t u ta thy p vo mt hin tng l tng ha i tng, i tng dc tnh mt mc no trnh c s ph phn, tnh nt ca i tng c nh gi cao hn nhng ngi h khng yu hoc cao hn chnh i tng trc khi c yu. Khi nhng khao kht nhc dc b dn nn hay n p qu mc th ngi ta c o tng rng nh nhng u vit tinh thn m i tng c yu v nhc dc, trong khi thc ra th chnh tnh yu nhc dc gn cho i tng cc u vit tinh thn . Khao kht to ra trong trng hp ny phn on sai lc gi l l tng ho. Nh th m chng ta d nh hng. Chng ta thy r rng i tng c coi l chnh Ti v nh vy l trong tnh yu phn ln ng i libido c rt sang i tng. Trong mt vi hnh thc chn la ngi yu ta cn thy r rng hin tng i tng c dng thay th cho ci Ti- l tng cha thnh tu ca chnh mnh. Ngi ta yu i tng v cho rng i tng c nhng im tn thin tn m m ci Ti ca ngi ta cha vn ti v gi y ngi ta tho mn ng i ca mnh bng con ng vng . i tng cng c nh gi cao, mc yu ng cng ln th bc tranh cng tr nn r rng. Nhng ham mun i tho mn nhc dc trc tip by gi c th b gt b hon ton nh trong trng hp tnh yu th mng; Ti cng t hp dn hn, cng khim tn hn; i tng cng qu gi hn, cng lng ly hn. Cui cng th i tng lm ch ton b tnh yu m ci Ti c th c vi chnh n v nh vy s hy sinh Ti l hu qu t nhin. C th ni i tng nut chng Ti. Trong mi trng hp yu ng u ni r nhng c im nh nhn nhng, hn ch ng i, qun mnh. Trong trng hp cc oan nhng c im y c khuych i ln v do cc ham mun nhc dc b gt b m chng tr thnh quan trng hng u. iu ny c bit d xy ra trong nhng mi tnh bt hnh, bt thnh v mi ln nhc dc c tha mn th mc l tng ho i tng li gim st phn no. ng thi vi vic hi sinh ci Ti cho i tng (s hi sinh ny khng khc g hi sinh thng ha cho mt l tng tru tng), nhng chc nng ca Ti- l tng khng cn. Chc nng ph phn xut pht t Ti- l tng khng cn ln ting na th d i tng c lm g, c i hi g cng u l ng, cng l khng ch vo u c. Lng tm khng cn ch trong nhng vic ngi ta lm v i tng. M qung v tnh, ngi ta c th phm c ti c m khng h hi hn. Tnh trng y c th thu tm vo cng thc sau: i tng chim ch ca Ti- l tng.

Rt d dng m t s khc nhau gia ng nht ha v yu ng trong nhng biu hin cc oan nht ca n, c gi l m mn hay phc tng n l. Trong trng hp th nht Ti c lm giu thm bng cc phm cht ca i tng, theo cch ni ca Ferenczi th n nhp ni i tng; trong trng hp th hai n ngho i, n hi sinh mnh cho i tng, n ly i tng thay vo thnh phn quan trng nht ca mnh. Tuy nhin khi xem xt tht k th c th thy cch m t nh vy to ra nhng im i lp m thc ra l khng c. ng v phng din li ch th y khng phi l vn giu ln hay ngho i, tnh trng yu thng cng cc cng c th m t nh l ci Ti nhp ni i tng. C l s phn bit sau y bao qut c thc cht vn . Trong trng hp ng nht ha, i tng bin mt hoc ngi ta t b i tng, sau n c ti sinh vo Ti; Ti thay i phn no theo nguyn mu ca i tng mt. Trong trng hp kia i tng vn cn, v c nh gi cao hn v bng cch h thp chnh Ti. Nhng s phn bit nh th cng c ch ng thc mc. C phi xc nh r rng rng ng nht ho l t b ham mun i vi i tng? C th c t b trong khi i tng vn cn hay khng? Trc khi chng ta i su vo nhng vn phc tp y, chng ta thy xut hin mt ngh bao hm thc cht ca vn , y l: i tng chim ch ca ci Ti hay ca ci Ti- l tng.

R rng l t trng thi yu ng n trng thi thi min khong cch khng xa lm. Nhng im ging nhau l rt r rng: khim tn phc tng, nhu thun, khng c thi ph phn vi ng thy thi min cng nh vi ngi yu du, khng cn sng kin ring. Khng cn nghi ng g rng ng thy thi min chim ch ca ci Ti- l tng. Nhng trong tnh trng thi min nhng trng thi y hin ra r rng hn, ni bt hn cho nn ng ra l phi dng thi min ct ngha yu thng ch khng phi l ngc li. ng thy thi min l i tng duy nht bn cnh k b thi min, ngoi ra khng cn ai khc. Trong trng thi thi min Ti tun theo tt c nhng g ng thy i hi v ra lnh v s kin ny nhc chng ta rng chng ta qun khng ni n mt chc nng ca ci Ti- l tng, y l chc nng kim nghim thc t. Khng c g ng ngc nhin l Ti coi mi cm gic l thc nu thm quyn tm thn lm nhim v kim nghim thc t (Ti- l tng) cng nhn ci thc t . V khng c khao kht a n nhng mc tiu dc tnh khng b cn tr cho nn vic th hin l rt hon ho. Quan h trong thi min l s x thn hon ton m khng c tho mn nhc dc, cn trong tnh yu th s tho mn c tm thi gc li, c coi l mc ch n trong tng lai.

Nhng mt khc ta cng c th ni rng thi min l mt s hnh thnh m ng (nu c th ni nh th) gm hai ngi. Thi min khng phi l i tng ph hp so snh vi m ng v chng y ht nhau. Thi min tch ring t cu trc phc tp ca m ng ra cn mt thnh phn: quan h vi lnh t. Thi min khc m ng gii hn ngi tham gia, cn khc yu ng ch khng c khao kht dc tnh trc tip. Thi min gi v tr trung gian gia m ng v tnh yu.

Chng ta nn rng chnh cc khao kht b ngn chn hiu theo ngha mc ch dc tnh to ra nhng mi lin kt lu di gia ngi vi ngi. iu tht d hiu v cc khao kht ny khng th c tho mn hon ton trong khi cc khao kht dc tnh khng b ngn chn b yu i nhiu sau mi ln tho mn mc ch nhc dc. Tnh yu nhc dc nht nh tt ngay sau khi c tho mn; mun di lu th ngay t u n phi ho quyn vi tnh u ym ngha l b ngn chn hiu theo ngha mc ch hay nht nh s xy ra s ho quyn nh vy.

Hin tng thi min c th gii c cu v cu trc libido, nu nh chnh n khng cha ng cc c im ca tnh yu khng c khao kht dc tnh trc tip vn cha c gii thch trong khun kh suy l va nu. Thi min vn cn cha ng nhiu iu kh hiu, thn b. Mt trong nhng c im y l s t lit do k mnh gy ra vi k yu, k bt lc; rt gn vi trng thi thi min do hong lon ca cc loi ng vt. Phng php gy thi min cng nh quan h ca n vi gic ng cng cha r, ti sao mt s ngi d b thi min, cn s khc th khng, cho ta thy mt iu b n c thc hin trong khi thi min, y c th l gi cho thi libido c hon ho. Mt s kin khc cng ng ch l lng tm ca ngi b thi min c th vn cn cng ci ngay c khi nhu thun hon ton trong nhng lnh vc khc. Nhng iu c th xy ra v trong a s trng hp thi min c thc hin nh hin nay c th ngi b thi min vn cn nhn thc c rng y ch l mt tr chi, y ch l ti to mt cch gi to mt tnh hung quan trng hn trong cuc sng.

Nhng iu trnh by trn gip chng ta lp ra cng thc cu trc libido ca m ng, t nht l ca ci m ng m chng ta xem xt hin gi, y l m ng c ngi cm u nhng cha c t chc hon b ti thu nhn c nhng phm cht ca mt c nhn ring l. m ng l tp hp ca nhng c nhn t mt i tng vo Ti-l tng ca chnh mnh v v vy m t ng ha vi nhau trong ci Ti ca mnh. Quan h c th c m t bng biu nh sau: (Trong bn ting Nga download c khng c biu , rt mong c bn c b sung ND).

9. BN NNG BY N

Chng ta s chng hi lng c lu vi cch gii quyt huyn hoc b mt v m ng bng cng thc trn. ngh rng thc ra chng ta da vo b n ca thi min, m thi min th cng cn bit bao iu cha r li lm chng ta khng yn. V nh vy l li xut hin vn i hi phi nghin cu tip.

Chng ta phi ni ngay rng nhng mi lin kt tnh cm ca m ng m chng ta ni ti cng gii thch mt trong cc c im ca n: c nhn thiu c lp v sng kin, hnh ng a dua, c th ni l s thoi ho c nhn thnh mt n v ca m ng. Nhng m ng, nu xt tng th, cn th hin nhng c im nh: hat ng tr tu thp, d khch ng, khng c kh nng t ch v tr hon, c xu hng vt gii hn trong biu l tnh cm v chuyn nhng tnh cm ny thnh hnh ng - tt c nhng c im y v c nhng c im khc na c Le Bon m t rt r rng - cho ta mt bc tranh v s thoi ho tinh thn tr li thang bc thp hn nh ta ta thng thy tr con v ngi tin s. S thoi ho c bit r nhng m ng bnh thng, cn nhng m ng nhn to, c t chc cao th s thoi ho khng n mc su sc nh vy.

Nh vy l chng ta c cm gic rng y l trng thi m nhng kch thch tnh cm v hot ng tr tu ca tng c nhn qu yu, khng th t th hin mt cch ring r c m nht nh phi ch tip ng di dng lp li mt cch ng lot nhng ngi khc. Ta phi nh rng trong x hi loi ngi c qu nhiu hin tng ph thuc nh vy, c qu t s c o v lng can m ring, v mi ngi u b tm l m ng chi phi rt mnh, biu hin trong c im v chng tc, trong cc thnh kin giai cp, d lun x hi v.v. B mt ca nh hng m th cng tng ln khi chng ta khng nh rng nh hng y khng ch tc ng t ngi cm u m cn do tng ngi tc ng ln nhau, th chng ta phi t trch mnh v nhn mnh mt chiu quan h vi ngi cm u m khng ch g n tc nhn khc l h tng m th.

Chng ta hy khim tn lng nghe mt ging ni khc, ging ni s a ra cho chng ta li gii thch trn mt c s n gin hn. Ti xin mn li gii thch t cun sch vit v bn nng by n ca ng W. Trotter, ch tic l cun sch khng hon ton trnh c mi c cm do cuc i chin va ri gy ra (Cuc i chin th gii th nht 1914-1918 ND).

Trotter cho rng nhng hin tng tinh thn va m t l sn phm ca bn nng by n (gregariousness) bm sinh ca con ngi cng nh cc loi ng vt khc. V mt sinh hc th tnh cht by n c th coi l s tip tc ca c ch a bo, cn trong l thuyt libido th n l biu hin ca mt khuynh hng ca libido, khuynh hng tp hp tt c cc sinh vt sng ging nhau thnh mt n v to ln hn. Mi c th u cm thy mnh cha ton vn (incomplete) khi ng mt mnh. Ni s hi ca a tr l biu hin ca bn nng by n ny. Chng li by cng c ngha l b chia la khi by nn vic chng i thng b n trnh v s hi. Nhng by n li ph nhn bt c ci g l mi m, cha quen. Bn nng by n l bn nng nguyn thu, khng cn phn tch ra nh hn c na (it cannot be split up).

Trotter dn ra mt mt lot dc vng (hay l bn nng) m ng coi l nguyn thu: bn nng bo tn, bn nng dinh dng, bn nng tnh dc v bn nng by n. Bn nng by n thng i lp vi cc bn nng khc. thc v ti li v trch nhim l ti sn c trng ca con vt sng thnh by (gregarious animal). Theo quan nim ca Trotter th sc mnh dn nn m phn tm hc pht hin c trong ci Ti, ngha l s chng c m thy thuc gp phi khi thc hin cha tr bng phn tm l xut pht t bn nng by n. Ting ni c tm quan trng v n gip nhng c nhn trong on hiu ln nhau, da vo n m c s ng nht ho cc c nhn trong on vi nhau.

Le Bon tp trung ch vo cc m ng nht thi, Mc Dougall th quan tm n cc cng ng n nh, Trotter kho st nhng on th ph bin nht trong con ngi, ci c gi l sinh vt chnh tr (zwou politikou), ang sng v xc lp c s tm l ca chng. Trotter khng cn phi tm ci ngun ca bn nng by n v ng cho rng n l nguyn thu, khng cn phn tch ra nh hn c na. Li bnh ca ng rng Boris Sidis cho rng bn nng by n l sn phm ca m th cng may l tha i vi ng; li gii thch ny l theo mt mu quen thuc, sai lm v li khng nh ngc li rng m th l sn phm ca bn nng by n theo ti l ng hn.

Nhng chng ta cn c nhiu l do phn i ng Trotter hn l nhng ngi khc v ng gn nh khng n vai tr ca ngi cm u trong m ng, trong khi chng ti li ng sang kin ngc li rng nu b qua ngi cm u th khng lm sao hiu c thc cht ca m ng. Bn nng by n khng dnh ch cho ngi cm u, ngi cm u c a vo by mt cch ngu nhin v v vy rt cn ch n s kin l: bn nng by n khng dn n nhu cu c thng , nhng by cu li cn mt ngi chn chin. Ngoi ra cn c th bc b quan im ca Trotter v mt tm l na, ngha l c th gi nh rng bn nng by n c th chia tch c, n khng phi l nguyn thu nh bn nng t bo tn hay bn nng tnh dc.

D nhin l rt kh theo di qu trnh pht trin ca bn nng by n trong tng c th. Ni s hi ca a nh b b mt mnh (Trotter gii thch y l biu hin ca bn nng) c th c gii thch hon ton khc. Ni s hi y lin quan n m n, sau ny l lin quan n nhng ngi thn yu khc v l biu hin ca mt c mun khng thc hin c, a tr khng th lm g vi c mun ngoi vic bin n thnh ni s hi. Ni hong s khng ht d c ngi thuc by ti gn, ngc li, ngi l ch lm cho n hong s hn m thi. Trong mt thi gian kh di ngi ta khng tm thy biu hin g ca a tr chng t bn nng by n hay thc tp th. Tnh cm hnh thnh trong cc nh tr, ni c nhiu tr em v t mi quan h vi cha m m c th l: s ghen t khi thy m a con ln dnh cho a nh hn. D nhin l a ln mun gt b a nh, y a nh khi cha m, tc mi quyn li ca a nh, nhng v cha m thng yu ng u cc con, a ln hn s khng th gi mi thi th ch vi em m khng b trng pht nn n buc phi ng nht ha mnh vi nhng a con khc; cn trong nh tr th xut hin thc tp th hay cng ng, thc y s pht trin thm trong nh trng. Yu cu u tin ca s hnh thnh phn ng ny l s cng bng, l cch i x ging nhau vi mi ngi. Chng ta hn u thy rng nh trng yu cu cng bng mnh m n mc no. Nu ti khng phi l cc cng th t ra cng ng ai c cng nh. C th cho rng s chuyn ha v thay tnh ghen t bng tinh thn tp th trong nh tr v trng hc l chuyn kh tin nu nh chng ta khng thy chnh qu trnh trong nhng quan h khc. Ch cn nh li mt m ng cc b v cc c m mng cng yu mt chng ca s hay ngh s dng cm, ang xm xt chen nhau quanh chng ta sau bui biu din th s r. Hn l trong thm tm c no cng mun ghen vi c khc, nhng v h ng qu v v th m khng c no c th mt mnh chim at c thn tng nn h nh b ngh y v thay v lao vo cu x nhau, h hnh ng nh mt tp th thng nht, hoan h thn tng v ly lm sung sng m chia nhau ln tc ca chng ta. Ban u vn l nhng tnh ch, nhng v tnh yu vi mt i tng nn h c th ng nht ho vi nhau. Thng thng nu mt tnh trng c th c gii quyt bng nhiu cch th khng c g phi ngc nhin l gii php c thc hin l gii php mang li mt phn tho mn trong khi cc gii php khc, d thch ng hn, li khng c s dng v hon cnh thc t khng cho php t mc tiu.

Tinh thn tp th, tnh on kt v.v. c hiu nng trong i sng x hi u l do lng ghen t ban u ny m ra. Khng ai c vt ln, ai cng nh ai, mi ngi u phi c nhng gi tr nh nhau. Cng bng x hi ngha l mt ngi phi t t b mt s th ngi khc cng t b nhng ci , hay ni khc hn, khng c i nhng th . Chnh s i hi cng bng y l ci r ca lng tm v tinh thn trch nhim. Chng ti v tnh tm thy v nh phn tm hc m hiu c biu hin ca i hi cng bng y trong ni s truyn bnh cho ngi khc ca nhng ngi mc bnh giang mai. Ni s hi ca ngi bnh l biu hin vic chng li ci c mun v thc bnh cho k khc. Bi v ti sao ch c h b bnh v chu thit thi th, trong khi ngi khc th khng? Cu chuyn tuyt vi v v x kin ca Solomon cng c cng mt ci r nh vy: nu con ca mt b cht th nhng b khc cng khng c c con sng. Cn c vo c mun m nh vua tm c ngi b nn.

Nh vy l thc x hi c t nn mng trn s chuyn ha mt tnh cm m khi thy l th ch thnh tnh cm tch cc mang c im ca ng nht ho. V chng ti theo di qu trnh cho n nay cho nn chng ti nhn thy l qu trnh y din ra do nh hng ca tnh cm tru mn vi mt ngi khc bn ngoi nhm y. Chng ti cng t thy s phn tch v ng nht ho ca mnh l cha hon ho, nhng i vi mc ch ca chng ta hin nay th cn phi quay li vi lun im rng m ng i hi mt s cng bng trit . Nh chng ta thy khi bn v hai loi m ng nhn to l nh th v qun i th iu kin tin quyt chng tn ti l tnh thng ng u ca ngi cm u i vi mi thnh vin ca tp th . Nhng chng ta cng khng c qun rng i hi cng bng trong m ng y ch p dng cho cc thnh vin ca n ch khng lin quan n ngi cm u. Mi thnh vin ca m ng phi ngang nhau, nhng h u mun c mt ngi cm u thng tr tt c. Nhiu ngi ging nhau, c th ng nht ha vi nhau, v mt ngi, mt ngi duy nht, cao hn tt c - y l tnh trng ca mt m ng c sc sng. Bi vy cho nn chng ti mn php sa li quan im ca Trotter: ngi l con vt sng thnh by, ngi l con vt thuc by, thnh vin ca by, do mt cha chm dn dt.

10. M NG V BY N NGUYN THY

Nm 1912 ti chp nhn gi thuyt ca Ch. Darwin rng hnh thc nguyn thy ca t chc x hi loi ngi l mt by hp chu s thng tr c on ca mt ngi n ng c uy lc. Ti c gng chng minh rng by n li nhng du vt khng phai m trong lch s nhn loi, th d nh s pht trin ca ch tn th vt t (totemism) l khi u ca tn gio, o c v phn ho x hi lin quan n vic th tiu ngi cm u v bin by hp ph h thnh cng ng huynh . Thc ra y ch l mt gi thuyt cng nh nhiu gi thuyt khc m cc nh nghin cu v thi tin s dng soi ri bc mn b mt thi nguyn thy - mt nh ph bnh ngi Anh, ng Kroeger, gi y l mt cu chuyn (just a story) - nhng ti cho rng gi thuyt ny rt ng c quan tm nu c th dng n thit lp cc mi lin kt v gii thch trong nhng lnh vc khoa hc khc.

m ng cho chng ta mt bc tranh quen thuc: mt ngi n ng y uy lc gia m ngi bnh ng vi nhau, mt bc tranh c sn trong tng tng ca chng ta v by hp nguyn thy. Tm l ca m ng nh chng ta c thy trong cc m t trch dn: bin mt thc c nhn, hng ngh v tnh cm theo mt chiu duy nht, lnh vc tnh cm v v thc tri dy, khuynh hng mun thc hin ngay nhng nh va xut hin - tng ng vi s thoi ho v mt i sng tinh thn s khai c th gn cho by n nguyn thy.

Nhng iu chng ti m t trc y v c im chung ca m ng c bit ph hp vi by hp nguyn thy. ch ca tng c nhn qu yu, hn khng dm hnh ng. Ch c nhng xung lc tp th l c thc hin, ch tn ti ch tp th, khng cn ch c nhn, nim khng th bin thnh ch nu ngi ta khng thy rng n c tng cng nh ph bin khp mi ngi. S yu t ca nim l do lin lc tnh cm rt mnh gia mi ngi vi nhau; iu kin sng ging nhau v khng c ti sn ring cng to ra nhng hnh ng ging nhau ca cc c nhn ring l. Ngi ta c nhu cu chung ngay c trong vic i i tin nh ta cn thy tr con v trong tri lnh. Mt ngoi l duy nht l hnh vi tnh dc v s c mt ca ngi th ba l tha nu khng ni l rt kh chu khi phi ch i. Sau ny s ni ti phn ng ca hnh vi tnh dc vi nhu cu by n.

Nh vy ta c cm gic dng nh m ng l mt by nguyn thy ti sinh. Ging nh mt ngi nguyn thy c th ti sinh trong mi c nhn, t mi m ng c th ti to by hp nguyn thy. V m ng thng thng tr cc c nhn cho nn chng ta nhn ra n chnh l hu du ca by n nguyn thu. Bi vy chng ta phi kt lun rng tm l m ng l tm l c xa nht ca loi ngi. Tm l c nhn m chng ti a ra, vt qua nhng biu hin m ng cn ri rt li, ch sau ny mi xut hin v pht trin dn dn, c th ni l tch ra mt phn t tm l c xa ca m ng. Chng ti s c th tm im khi u ca qu trnh pht trin .

Trc ht chng ta thy rng iu khng nh trn phi c nh chnh. Tm l c nhn cng phi lu i nh tm l m ng v ngay t khi thy c hai loi tm l: tm l ca cc thnh vin ca m ng v tm l ca ngi cha, ngi ch huy, lnh t. Cc c nhn to thnh m ng cng b rng buc nh ngy nay ta cn thy, nhng ngi cha ca by nguyn thy th t do. Hot ng tr tu ca hn rt mnh m v c lp ngay c khi phi mt mnh; ch ca y cng khng cn phi c tng cng bng ch ca k khc. c nht qun chng ta phi gi nh rng ci Ti ca hn khng b rng buc trong quan h libido, hn khng yu ai, hn ch yu mnh, hn yu ngi khc ch v nhng ngi y phc v cho nhu cu ca hn. Ci Ti ca hn khng cho cc i tng bt c ci g qu mc cn thit. Trong bui bnh minh ca lch s nhn loi hn l mt siu nhn m Nietzche ch i s xut hin trong tng lai. Ngy nay cc thnh vin ca m ng vn cn mt o tng rng h c ngi cm u yu thng nh nhau, nhng chnh ngi cm u li khng cn phi yu ai, hn phi thuc vo dng ging cai tr, phi hon ton ng i, t tin v t ch. Chng ta bit rng tnh yu hn ch ng i v chng ta c th chng minh rng nh nh hng m n tr thnh mt nhn t ca nn vn minh.

By gi ngi cha ca by cha phi l nhn vt bt t, mi sau ny mi c s thn thnh ho nh th. Khi hn cht th phi c ngi thay, chc l a con t ca hn, mt k cho n lc y ch l thnh vin ca m ng nh nhng ngi khc, s thay th hn. Nh vy l phi c kh nng bin tm l m ng thnh tm l c nhn, phi c nhng iu kin thc hin s bin i y cng nh by ong c kh nng, trong trng hp cn thit, bin mt ci trng thnh ong cha ch khng phi ong th. Chng ta ch c th tng tng nh sau: Ngi cha tin s y ngn chn khng cho cc con hn c tho mn cc khao kht dc tnh trc tip, hn buc chng phi tit ch v kt qu l to ra s rng buc tnh cm vi mnh v gia chng vi nhau; nhng mi rng buc c th xut pht t nhng khao kht dc tnh b ngn chn. C th ni hn p cc con vo tnh trng pht trin tm l m ng. Chnh lng ghen tung dc tnh v s thiu khoan dung ca hn l nguyn nhn ca tm l m ng. C th gi nh rng nhng a con b xua ui, khi tch ri khi ngi cha li dng kt qu ng nht ha vi nhau m thc hin ng tnh luyn i v bng cch ginh c t do nn dm git cha.

K k v cng ginh c kh nng tho mn dc tnh v bng cch thot khi cc iu kin ca tm l m ng. S tp trung libido vo mt ngi n b, kh nng c tho mn ngay lp tc, khng tr hon, t du chm ht cho nhng ham mun dc tnh b ngn chn v cho php lng ng i lun lun gi mc c nh. Trong chng cui chng ta s bn n quan h gia tnh yu v vic hnh thnh tnh cch.

Xin nhn mnh mt ln na nhng mi lin h ng ch gia cu trc ca by hp nguyn thy v cc iu kin gi cho m ng nhn to khi tan r. Qua th d ca qun i v nh th chng ta thy rng iu kin l o tng v mt tnh yu ng u ca ngi cm u i vi tt c cc thnh vin ca m ng. Nhng ch l l tng ho cc quan h c trong by hp nguyn thy, trong tt c cc con u b cha sn ui v u s cha nh nhau. Hnh thc t chc k tip ca x hi loi ngi l b lc tn th vt t i hi mt s chuyn i nh th (t s hi sang tnh thng - ND), mi bn phn x hi u c xy dng trn c s chuyn i . S bn vng khng g lay chuyn c ca gia nh, mt tp th t nhin, bt ngun t mt tin l tnh thng ng u ca ng b vi mi thnh vin trong gia nh c thc t chng minh.

Nhng chc chn l chng ta s cn thu c kt qu ln hn qua nh gi m ng t quan im by hp nguyn thy. S nh gi s gip chng ta hiu nhng iu cn l b mt, cha r ng sau nhng t ng b him nh: thi min v m th. Xin nhc li rng thi min l mt ci g khng khip, tnh cht khng khip chng t s trn p nhng ci gi ci v rng buc chn thnh. Xin nhc li cch tin hnh thi min. ng thy khng nh rng ng ta c sc mnh b n c th lm t lit ch ngi b thi min, hay ni cch khc, k b thi min tin rng ng thy c sc mnh nh th. Dn gian gi sc mnh l nhn in; chc chn y cng l sc mnh ngun gc ca tc cm k (tabu) ca cc dn tc thi tin s, ngha l thn kh (mana) pht ra t cc vua cha, n gn h qu l nguy him. ng thy thi min cng mun c sc mnh ; h th hin n nh th no? H bt i tng nhn vo mt v thng thng th h dng mt thi min. Ngi tin s s v khng chu ni nh mt ca th lnh v sau ny ngi dn thng cng s nh mt ca thn thnh vy. Moise phi lm trung gian gia dn chng v Jehova v dn chng khng chu ni con mt ca thn linh v khi Moise tr v mt ng to ho quang, mt phn thn kh (mana) nhp vo ng ta - k mi gii ca ngi tin s.

D nhin c th thi min bng nhng cch khc. Chuyn a n nhng lm ln v to c ngi ta a ra nhiu l thuyt sinh l hc v cn c, th d nh thi min bng cch nhn vo mt vt sng chi hay nghe ting ng u u. Thc ra cc bin php ny ch nhm nh lc hng v v hiu ha ch hu thc ca i tng. Tnh trng cng ging nh khi ng thy thi min ni: By gi hy ch ch n ta, ngoi ra khng c g ng k. Tt nhin, v mt k thut th ni th s khng c hiu qu mong mun v ngi b thi min s b li ra khi tnh trng v thc v s xut hin thi chng i. V mc d ng thy c gng lm cho s ch hu thc ca i tng khng n ch ch ca ng ta v mc d i tng ri vo trng thi khi ton b th gii tr nn v ngha th i tng b thi min tp trung mt cch hon ton v thc ton b s ch ca mnh vo ng thy, to ra mi lin h chuyn di sang ng thy. Phng php thi min gin tip nh ni nhng cu v, khi hi cng c kt qu l mt s phn b nng lng tinh thn xc nh bi v mt s phn b khc i s ph v qu trnh v thc; cc phng php ny cui cng cng a n mc ch nh phng php trc tip bng cch nhn chm ch. Khi b thi min thc v thc tp trung vo ng thy cn thc hu thc th tp trung vo cc cm th khng c gi tr v thay i lin tc. Trong khi thc hin cha bnh bng tm phn th tnh hnh hon ton ngc li. Trong khi thc hin tm phn, t nht c mt ln con bnh c quyt rng khng c mt t tng no hin ln trong tr no c. S lin tng t do ngng hn, nhng khch ng thng ngy vn iu ng s lin tng y by gi tr nn v hiu. Nu kin tr hi th ngi bnh s th nhn rng anh ta ang ngh v phong cnh bn ngoi ca s phng bnh hay tm giy bi tng hoc chic n treo trc mt. iu c ngha l ngi bnh b mi lin h chuyn di v nhng tng v thc ca ng thy tm phn chi phi. Nu gii thch cho ngi bnh tnh trng ca h th cc lin tng t do li c phc hi.

ng Ferenzi hon ton c l khi ni rng khi ng thy thi min bo i tng ng i trc khi thi min th ng thy ng vai tr cha m i tng. ng cho rng c hai loi thi min: loi m i v loi e da; loi th nht l mu tnh, loi th hai l ph tnh. Ra lnh ng khi thi min cng chng khc g yu cu khng c ch vo th gii bn ngoi m tp trung vo ng thy. Ngi b thi min cng hiu nh vy bi v qun th gii bn ngoi chnh l c im tm l ca gic ng v chnh v th m ng gn vi trng thi thi min.

Nh vy l ng thy thi min dng cc bin php ca mnh nh thc mt phn cc tn tch ca qu kh xa xm, ci tn tch cn th hin trong quan h vi cha m, nht l vi cha; ng thy nh thc hnh nh mt c nhn y uy lc, ngi ta phi mt ht ch khi c mt ngi ; cnh ngi hay hn trng thy l c mt mi him nguy. Chng ta ch c th tng tng thi ca mt c nhn trong by hp nguyn thy vi ngi cha tin s di dng nh vy. Khi nghin cu cc phn ng khc chng ti nhn thy rng ty thuc vo c im ring ca tng c nhn m mc ti lp cc hon cnh qu kh ca tng ngi l khng ging nhau. Nhn thc rng thi min ch l mt tr chi, rng y ch l lm sng li mt cch gi to nhng n tng c c th vn cn v iu lm cho ngi b thi min sc khng c li nhng hu qu nghim trng ca vic trit tiu thc bng thi min.

c im ng s, y m nh ca m ng m ta thy trong cc biu hin do m th c th c coi l c xut x t by hp nguyn thy. Lnh t ca m ng vn l ngi cha tin s, ngi ta s hn; m ng mun c iu khin bi mt quyn lc v gii hn; m ng khao kht mt ngi c quyn uy; m ng khao kht, theo li ca Le Bon, c phc tng. Ngi cha tin s l l tng ca m ng, nhn vt l tng y thay v chim hu ci Ti-l tng li th li chim hu chnh ci Ti. Thi min c th c coi l m ng c hai ngi, cn m th l nim tin t c s khng phi trn s tri gic v suy lun m trn c s lin kt Eros. Cn phi ni rng nhng quan im trnh by trong chng ny cho php chng ta i t quan im ca Bernheim ngc v nhng li gii thch mt cch th s v xa c hn v thi min. Theo Bernheim th mi hin tng thi min u l sn phm ca m th, cn m th l nguyn th bt kh phn. Chng ti li i n kt lun rng m th l biu hin ca trng thi thi min, cn thi min li c ngun gc bm sinh cn gi li mt cch v thc t ci ngun xa xa ca gia nh loi ngi.

11. CC THANG BC CA CI TI

Nu chng ta c nh lm mt bn tng quan v i sng tinh thn ca con ngi ngy nay trn c s cc ti liu b xung ln nhau v tm l m ng do nhiu tc gi a ra th ta s d dng b mt phng hng v c khi mt lun c hi vng to ra mt tc phm hon b. Mi mt c th l thnh vin ca nhiu m ng khc nhau; hn chu nhng mi rng buc mi loi sinh ra do ng nht ha; hn xy dng cho mnh nhng ci Ti-l tng theo nhng nguyn mu hon ton khc nhau. Nh vy l mi c nhn tham gia vo nhiu m ng tm l khc nhau, tm l ca chng tc, ca ng cp, ca tn gio, ca quc gia v.v., ngoi ra, mt mc no hn cn l ngi t ch v c c tnh ring. Nhng on th n nh v vng chc nu trn do t thay i nn khng thu ht nhiu s ch nh nhng m ng t hi nht thi m da vo Le Bon ghi li c ci c trng ni bt nht ca linh hn m ng v cng trong m ng n o, mau tan r , c th ni trong ci m ng bao trm ln cc m ng khc xy ra mt hin tng l lng: ci m chng ta vn gi l c tnh bin mt (d l tm thi) khng li cht du vt no. Chng ta cho l do c nhn t b l tng ca mnh v chp nhn l tng ca m ng, th hin trong ngi cm u. ng ra phi ni rng khng phi trong mi trng hp iu l lng u xy ra vi cng mt mc nh nhau. S chia tch ci Ti khi Ti-l tng mt s c nhn cha r; c hai cn d dng cng hin din, Ti vn cn gi c mt phn ng i ca mnh. Nh m s la chn ngi cm u s d dng hn nhiu. Thng thng th ngi cm u ch cn c nhng tnh cch in hnh nhng th hin c mt cch r rng v sc nt ca cc c nhn hp thnh m ng, hn ta phi to c cm gic c uy v khng b rng buc v mt tnh cm (libido), nhu cu v mt th trng y sc mnh s t tm n vi hn, ci nhu cu s trao cho hn mt siu quyn lc m trc c th hn cng khng h k vng ti. Bng cch t iu chnh, Ti-l tng ca cc c nhn khc s th nhp vo bn ng ca hn v cc c nhn do m th, ngha l ng nht ha, m cun ht theo hn.

Tm li, li gii thch m chng ti a ra v c cu libido ca m ng c th rt gn vo trong s chia tch ci Ti khi Ti-l tng v v vy m c hai loi rng buc: ng nht ha v thay th Ti-l tng bng i tng. Gi thit v thang bc trong ci Ti nh l bc u trong vic phn tch ci Ti ca con ngi phi dn dn tm thy s khng nh trong cc lnh vc khc ca tm l hc. Trong bi bo Zur Einfhrung des Narzimus ti thu thp tt c cc d kin v mt bnh l hc lm c s cho vic phn bit . Chc chn l khi nghin cu su vo tm l hc ca bnh lon thn kinh (Psychose) ta s thy vai tr ln hn ca ng i. Chng ta phi nh rng ci Ti ng vai tr ca i tng trong quan h vi Ti-l tng v c th ton b nhng quan h m chng ti nghin cu trong l thuyt v bnh suy nhc thn kinh gia i tng bn ngoi v ton th ci Ti cng s lp li trn bnh din mi ny trong ci Ti.

Ti mun t quan im y tip tc tho lun mt trong nhng hu qu c th xy ra v nh vy l tho lun mt vn m ti cha gii quyt mt ch khc. Mi mt s phn ha tm thn m ta lm quen li gy thm kh khn cho chc nng tm thn, lm n thm mt n nh v c th l khi im ca s nh ch hot ng, ca bnh tt. Chng ta khi va sinh ra l ngay lp tc bc t tnh trng ng i t tc t mn sang tnh trng tri gic th gii lun lun bin i bn ngoi v bt u qu trnh tm kim i tng; v kt qu l chng ta khng th trong trng thi ny trong mt thi gian lu, chng ta phi thng xuyn ri b n v tr v tnh trng khng c kch thch nh trc y v ln trnh i tng trong gic ng. Tt nhin l chng ta tun theo ch dn ca th gii bn ngoi, ci th gii tm thi gii phng chng ta khi nhiu tc nhn bng cch thay i theo chu k ngy v m.

Trong qu trnh pht trin t b ti ln chng ta chia ton b th gii ni tm ca ta thnh ci Ti nht qun v ci v thc nm ngoi Ti, b chn p v chng ta bit rng s n nh ca nhng thnh phn mi c thit lp ny lun lun b e da. Trong gic m v trong bnh suy nhc thn kinh ci ti v thc vn b y ra khi nhn thc ca chng ta tm mi cch ph cnh ca c bo v cn thn i vo tm thc, cn trong khi tnh to th chng ta s dng nhiu bin php, nh la sc khng c a phn b dn nn vo Ti v ginh c khoan khoi. S hm hnh, hi hc v phn no ngh thut khi hi ni chung phi c xem xt t quan im ny. Nhng ngi c hiu bit v tm l bnh suy nhc thn kinh u c th tm c nhng th d tng t d rng mc nh hn, nhng ti xin php quay tr li mc ch ca chng ta.

Chng ta c th tng tng rng s phn li Ti-l tng khi Ti khng th no ko di lu c m i khi nht nh phi xy ra qu trnh ngc li. D c loi cm on v hn ch p t ln Ti, theo chu k thng vn xy ra s chc thng nhng iu cm on, cc bui hi h lc u ch l s hn lon m php lut cm v nh tnh cht vui v ca ngy hi m ngi ta tm thi c gii phng khi nhng cm on thng nht. Nhng ngy hi ca ngi La m c cng nh nhng hi ha trang ngy nay ging vi hi h ca ngi tin s im chnh yu ch kt hp gia nhng chuyn try lc v vi phm nhng iu cm k thing ling nht. Nhng Ti-l tng l tng th tt c nhng hn ch m Ti phi tun theo v vy hy b l tng l ngy hi ln nht ca Ti v khi Ti s cm thy t hi lng vi chnh mnh.

Khi no trong Ti c mt iu g trng vi Ti-l tng th ta c c cm gic c thng. Cm gic ti li (hay t ti) c th hiu l s thiu nht tr gia Ti vi Ti- l tng. Trotter cho rng dn nn l sn phm ca bn nng by n. Cng mt nhng th hin hi khc i ch hon ton khng mu thun khi ti ni: thnh lp l tng l iu kin thun li cho dn nn (Einfhru