TİP-I DİABETES MELLİTUS’DA KARBONHİDRAT SAYIMI TEDAVİSİ

Stj. Dyt. Alperen ALBAYRAKhttp://www.gencdiyetisyenler.com/

Fizyopatolojisi

Mutlak insülin eksikliği vardır. Hastaların %90’ında otoimmün (tip 1A), %10 kadarında nonimmün (tip 1B) beta-hücre yıkımı vardır.

Tip 1A diyabet

Riskli doku grubu yatkınlığı zemininde çevresel tetikleyici faktörler (virüs, toksin, stres vb.) ile tetiklenen otoimmünitenin pankreas beta-hücrelerini harap etmesi ile oluşur. Beta-hücre hasarı ilerleyicidir ve Beta-hücre %80-90 oranında azaldığında klinik diyabet semptomları ortaya çıkar. Antikorlara rastlanır.

Tip 1B diyabet

Otoimmünite dışındaki bazı nedenlerden dolayı mutlak insülin eksikliği sonucu gelişir.Antikorlara rastlanmaz.

İlerleyici beta-hücre harabiyetinin yıkım hızı, DM ‘nin ortaya çıkış yaşını belirler.

Genellikle 30 yaşından önce başlamakla beraber; okul öncesi, puberte ve geç adölesan dönemlerinde pik yapar.

Yıkım hızının daha yavaş olduğu vakalarda belirtiler daha geç yaşta başlar.Tip 1 DM’nin bu formu LADA ya da tip 1.5 denir.Bu vakaların sayısı da azımsanmayacak düzeyde fazladır

TİP-I DM TEDAVİ YÖNTEMLERİ

İnsülin tedavisi

Diyabet eğitimi

Tıbbi beslenme tedavisi

Egzersiz

http://www.gencdiyetisyenler.com/

Tedavide amaç

Gün içerisinde glisemik kontrolün sağlanması, akut komplikasyon gelişim riskinin azaltılması, mikrovasküler ve makrovasküler kronik komplikasyonların önlenmesi, eşlik eden diğer sorunların düzeltilmesi ve böylelikle diyabetlide yaşam kalitesinin yükseltilmesidir

KARBONHİDRAT SAYIMI

Karbonhidrat sayım tekniği daha iyi glisemik kontrol sağlanabilmesi için öğünlerde tüketilecek karbonhidrat oranının ayarlanmasına, tüketilecek karbonhidrat miktarına uygun insülin dozu uygulanmasına veya öğün öncesi şeker düzeyine göre insülin dozunun ayarlanmasına olanak sağlayan bir öğün planlama yöntemidir

Bu yöntemin birinci düzeyinde diyabetli bireye 15 g karbonhidrat içeren besin grupları ile günlük yaşamında tüketeceği besinlerin porsiyon ölçülerine göre aldığı karbonhidrat miktarı anlatılır

Bu yöntemin esası ana ve ara öğünlerde doğru miktarda karbonhidrat tüketilmesine dayanmaktadır.

Ana/ara öğünlerde tüketilecek karbonhidrat miktarı, kiloya, boya, ne zaman ve ne kadar egzersiz yapıldığına, kullanılan ilaç/insülin türüne ve etki saatlerine (maksimum etki), yaş, kolesterol, trigliserit, mikroalbüminüri ve hemoglobin A1c(HbA1c) değerlerine, kişisel seçimlere, tercihlere, kültürel alışkanlıklara ve yaşam biçimine, diğer eşlik eden hastalıklara, ağırlık kaybı hedeflerine göre değişmektedir

HbA1c değeri bizim için öenmli bir değerdir.Bu değerin karşılık geldiği ortalama kan şekeri değerlerine bakacak olursak;

HbA1c(%) Kan Şekeri Ortalama

6 135

7 170

8 205

9 240

10 275

11 310

12 345

HbA1c

6,5 ve altı: Herhangi bir komplikasyon görülmez

6,5-8 arası: Kalp damar hastalıkları

8 ve üzeri:Retinopati,nöropati,nefropati,osteoporoz

KARBONHİDRAT SAYIMI AŞAMALARI

AŞAMA 1

Karbonhidrat, protein ve yağların kan şeker düzeyini nasıl etkilediği

Hangi besinin ya da besin grubunun;karbonhidrat içerdiğini ve ne kadar içerdiği

Beslenmede karbonhidratların önemi Öğünlerde tüketilmesi gereken

karbonhidrat miktarı gibi konular anlatılır

Karbonhidrat saymaya başlamadan önce diyetisyen diyabetlinin yaşam biçimini ve beslenme alışkanlıklarını dikkate alarak, bir beslenme planı yapar. Ana ve ara öğünlerinde alınması gereken karbonhidrat miktarını (gramını) belirler. Daha sonra, diyabetliye, karbonhidrat içeren besinler ve içerdikleri karbonhidrat miktarları konusunda bilgi verir

Bunun için hemen tüm diyabetiklerin ve ailelerinin aşina olduğu et, süt, ekmek, sebze, meyve ve yağ gibi besin grupları ya da değişim listeleri kullanılır. Bu gruplar arasında et ve yağ grubu karbonhidrat içermedikleri için, sebze grubu da düşük miktarda karbonhidrat içerdiği için, karbonhidrat hesaplamasında dikkate alınmaz. Ancak havuç, bezelye, tatlı kabağı gibi sebzeler, diğer sebzelere göre biraz daha fazla karbonhidrat içermeleri nedeniyle, yenilen miktarları dikkate alınarak hesaplamaya katılır

Şimdiye kadar besin grupları arasında yer almayan, ancak karbonhidratın ana  kaynağı olan şeker ve tatlı türünden besinler, karbonhidrat hesabında dikkate alınmak üzere ayrıca gruplanır

Genel olarak; Ekmek grubunun 1 porsiyonu ya da değişimi..........15 g Meyve grubunun 1 porsiyonu ya da değişimi...........15 g Süt grubunun 1 porsiyonu ya da değişimi................. 12g Şeker grubunun 1 porsiyonu ya da değişimi..............10g

karbonhidrat içerir

Örneğin;

Besinler Ölçü Karbonhidrat(gr)

Yoğurt 1 kase 12 gr

Yumurta 1 adet 0 gr

Zeytin 5-6 adet 0 gr

Domates 1 orta boy 0 gr

Ekmek 1 ince dilim 15 gr

Toplam 27 gr

Karbonhidrat saymaya başlanıldığında, diyabetlinin kendisinin ya da aile bireylerinden birinin günlük tutması gerekir. Çünkü bir sonraki aşamada, kan şeker düzeyinin yorumlanabilmesi için, öğünde tüketilen karbonhidratın çeşit ve miktarının, öğün öncesi ve öğünden 2 saat sonraki kan şekerinin (tokluk), yapılan insülin çeşit ve dozunun ve fiziksek aktivitenin  bilinmesi gerekir

AŞAMA 2

Bu aşamada  tutulan kayıtlar incelenir. Tüketilen karbonhidrat, yapılan insülin ve kan şeker düzeyi etkileşimleri değerlendirilir/yorumlanır. Değerlendirmeler diyabetlinin kendisi, ailesi, diyetisyen, doktor ya da hemşirenin katıldığı bir toplantıda yapılır.. Değerlendirmeler sırasında, diyabetlinin karbonhidrat sayma becerisi, seçtiği karbonhidrat türleri, sağlıklı beslenme ilkelerine uyumu, yağ ve protein tüketimi, kilo kontrolü, hedeflenen kan şeker düzeyine ulaşılıp-ulaşılamadığı ve en önemlisi de yöntemi uygulamada istekli olup-olmadığı   değerlendirilir. Hazır besinlerin içeriği konusunda bilinçli olmalarına dikkat çekilir. Besin etiket bilgilerine ilişkin bilgi verilir

AŞAMA 3

Bu aşama, Karbonhidrat/İnsülin Oranı olarak da bilinir. Tüketilen karbonhidratın kullanılan insülin ile eşleştirilmesi aşamasıdır

Tüketilen karbonhidrat ile yapılan insülin dozunu eşleştirebilmek için, kan şeker kontrolünün sağlanmış/iyileştirilmiş ve bazal insülin dozunun iyi ayarlanmış olması gerekir. Bu aşama, yoğun insülin tedavisi uygulayanlar ile insülin pompası kullananlar için uygundur

Bu düzeydeki eğitimde özellikle insülin pompası ve çoklu insülin kullanan diyabetliye “karbonhidrat/insülin oranı (KH/İ) ve “insülin duyarlılık faktörü (İDF)” hesaplanması öğretilir

Karbonhidrat/İnsülin Oranı:1 Ünite kısa ya da hızlı etkili insülinin etkilediği karbonhidrat miktarını verir

Karbonhidrat/İnsülin Oranı’nın hesaplanabilmesi için,  öncelikle, İnsülin Duyarlılık Faktörü (İDF)’nün bilinmesi gerekir

İnsülin duyarlılık faktörü: 1 ünite kısa ya da hızlı etkili insülinin etkilediği/düşürdüğü kan şekeri miktarını verir. Klinikte sık kullanılır.

KH/İ= 500/Günlük toplam insülin dozu veya İnsülin Duyarlılık Faktörü’nün 0.333 ile çarpılması ile bulunur.

İDF= 1500/Günlük toplam insülin dozu formülleriyle hesaplanır. Analog insülin kullanıyorsa formül: İDF= 1800/Günlük toplam insülin dozu olarak değiştirilir

Tip 1 diyabet (özellikle pompa kullananlarda), gestasyonel diyabet tanısı alan ya da diyabet riski olan ve hatta reaktif hipoglisemili bireyler için yararlı bir yöntemdir. Karbonhidrat sayımı öğretilen bireye protein ve yağ tüketiminin de önemli olduğu mutlaka anlatılmalıdır

Karbonhidrat sayımı, %70 NPH, %30 kısa-hızlı şeklindeki karışım insülin uygulamaları için uygun değildir

SAYIM YÖNTEMİNİN AVANTAJLARI

Değişim sistemlerine göre öğrenmesi daha kolaydır. Besin seçiminde çeşitlilik ve esneklik sağlar

Öğün planlaması, besinlerin karbonhidrat değerlerinin hesaplanmasıyla daha kolaydır

Yüksek şeker içeren besinlerin (besin değeri az olan ve her zaman tüketilmesi önerilmeyen) diğer karbonhidrat içeren besinler ile değiştirilmesi olanaklıdır

Teorik olarak daha iyi glisemik kontrol sağlanmaktadır

SAYIM YÖNTEMİNİN DEZAVANTAJLARI

Daha fazla miktarda ve daha fazla sayıda öğün tüketilmesine neden olmaktadır

Yüksek enerji içeren besinlerin tüketimini arttırmaktadır

Yeterli ve dengeli beslenme alışkanlıklarının unutulmasına neden olabilir

Sıklıkla kan şekeri ölçülmesine gerek vardır

Sürekli olarak besin etiketi okumak ve besinleri tartmak gerekmektedir

Sık kayıt tutma zorunluluğu vardır

Yanlış uygulandığında hızlı ağırlık kazanımına neden olabilir

Sonuç

Gördüğümüz gibi karbonhidrat sayımının avantajları olduğu kadar dezavantajları da vardır.Bu nedenle bu yöntem uygulanırken büyük bir titizlikle uygulanmalıdır.

Öncelikle sayım yönteminin uygulanacağı grubun eğitimli ve istekli olması gerekmektedir.

Yöntemin hastalara rahatlık vermesi nedeniyle;hastaların yöntemi suistimaline ve istenmeyen sonuçların oluşmasına engel olunmalıdır

Ayrıca;pratikte uygulanan farklı karbonhidrat sayımı yöntemleri de bulunmaktadır

http://www.gencdiyetisyenler.com/