Tema e Diplomes Jorida Skenderasi 2015

8/19/2019 Tema e Diplomes Jorida Skenderasi 2015

1/79

UNIVERSITETI I TIRANËS

INSTITUTI I STUDIMEVE EVROPIANE

PROGRAMI MASTER I NIVELIT TË DYTË NË STUDIME EVROPIANE

DREJTIMI: POLITIKA DHE QEVERISJA NË EVROPË

TEMË DIPLOME

MODELI SOCIAL SHQIPTAR NËN PRIZMIN E ANËTARËSIMIT TË VENDITNË BASHKIMIN EUROPIAN

DIPLOMANTI UDHËHEQËSI SHKENCOR

Jorida Skënderasi PROF.AS.DR. EVA HYSKAJ (TAFILI)

Tiranë, 2015


2/79

i

M irënjohje

Përgatitja e kësaj teme, që shënon një hap të rëndësishëm në jetën akademike ka gjetur

mbështetjen dhe dashamirësinë e shumë personave të rëndësishëm në jetën time, të cilët gjej rastin

t’ i falenderoj.

Mirënjohje dhe falënderim të veçantë për udhëheqësen shkencore, Prof.As.Dr. Eva Hyskaj

(Tafili), për ndihmën që më ka dhënë gjatë strukturimit dhe shkrimit të temës.

Mirënjohje dhe falenderim për familjen time, e cila pandërprerë, më ofroi mbështetjen dhe

inkurajimin gjatë këtyre viteve të studimit, po kaq sa gjatë gjithë jetës sime.

Përzemërsisht

Jorida Skënderasi


3/79

ii

Abstrakt. Ekziston një model social për vendet anëtare të Bashkimit Europian, i pranuar

nga shumë autorë, i cili definohet më shumë në planin normativ, duke u lidhur ngushtësisht me

arritjen e standarteve për mirëqenie sociale. Duke analizuar modele të ndryshme dhe elementët e

tyre, në Europë dhe rajon, dalin qartësisht në pah veçoritë dhë në të njëjtën kohë problemet e

modelit social shqiptar. Shqipëria, si nje vend që prej vitesh aderon të bëhet pjesë e familjes

europiane , duhet t’u p ërafrohet sa më shumë shifrave të komponentëve socialë, e lidhur kjo me

punësimin, pensionet, shëndetësinë dhe arsimin. Në ndryshim nga vendet BE-së, Shqipëria vuan

nga një pabarazi gjinore në lidhje me punësimin. Problem është edhe marxhinalizimi i grupeve të

ndryshme sociale siç janë romët dhe personat me aftësi të kufizuar. Ata jo rrallëherë diskriminohen

në terma punësimi dhe arsimimi. Nga ana tjeter si pasojë e një zhvillimi ekonomik të ngadaltë dhe

të ulët, pagat dhe pensionet janë shumë herë më të ulta krahasuar me ato europiane. Në këtë

mënyrë, të paturit përpara e një tablloje të tillë si dhe e një modeli social normativ, ajo çfarë imbetet Shqipërisë të bëjë është ndërthurja e aspektit ekonomik me atë social, duke patur një qasje

të plotë, pjesëmarrëse, gjithëpërfshirëse për zhvillimin e politikave sociale.

Fjalët kyçe: model social europian, Bashkimi Europian, Shqipëri, rajon


4/79

Përmbajtja

Mirënjohje………………………..………………………………………………………………i Abstrakt…………………………………………...……………………………………………..ii Hyrje……………………………………………………………………………………………..1

Metodologjia… ....…………………………………………………………………………..……2Kapitulli 1 …...……………………………………………………………………….....……….3 Modeli Social Europian ...............................................................................................................3

1.1 Lindja e Modelit Social Europian……………………………………………………..3 1.2 Kuptimi dhe karakterist ikat e Modelit Social Europian………………………………5 1.3 Modelet sociale europiane...........................................................................................11

Kapitulli 2 ...................................................................................................................................17 Shqipëria dhe modeli social ………….………………………… .………………………...….17

2.1 Zhvillimi historik i sigurimeve shoqërore në Shqipëri……………………………....17 2.1.1 Zhvillimet e sigurimeve shoqërore para vitit 1993 dhe më tej..........................182.1.2 Insituti i Sigurimeve Shoqërore në Shqipëri......................................................21

2.1.3 Organizimi i strukturës së organeve të sigurimeve shoqërore...........................222.2 Sistemi i pensioneve në Shqipëri…………………………... .....................................23

2.2.1 Historik i shkurtër i sistemit të pensioneve…………………………………...23 2.2.2 Pagesat e kontributeve.......................................................................................262.2.3 Përqindjet e kontributeve në Shqipëri...............................................................272.2.4 Sistemi aktual i pensioneve…………………………….………...…………...28

2.3 Arsimi dhe e drejta për arsim……………………………………………………….30 2.4 Barazia gjinore dhe mundësitë e barabarta………… ...…………………………….35 2.5 Punësimi dhe papunësia.............................................................................................392.6 Sfidat në sistemin e mbrojtjes sociale dhe ndihmës sociale………………………..42

Kapitulli 3 ……………….…………………….……... ..………………………………………45

Rajoni dhe modeli social europian …………………….…………………………………….. 453.1 Një vështrim i situatës së përgjithshme në rajon.......................................................453.2 Sistemi i pensioneve………………………………………………………………..48

3.2.1 Maqedonia........................................................................................................483.2.2 Kosova..............................................................................................................483.2.3 Rumania............................................................................................................503.2.4 Greqia...............................................................................................................52

3.3 Varfëria dhe përjashtimi social.................................................................................523.4 Barazia Gjinore dhe Bashkimi Europian..................................................................533.5 Kroacia.....................................................................................................................57

3.5.1 Sigurimi shëndetësor.......................................................................................57

3.5.2 Sigurimi i pensioneve......................................................................................583.5.3 Punësimi..........................................................................................................593.5.4 Arsimi dhe formimi profesional......................................................................603.5.5 Përfshirja sociale.............................................................................................613.5.6 (Mos)diskriminimi..........................................................................................62

Konkluzione dhe propozime .....................................................................................................63Bibliografi a.................................................................................................................................68


5/79

1

Hyrje

Të pasurit e një modeli social europian nga njëra anë dhe dëshira e Shqipërisë për t’u bërë

pjesë e Bashkimit Europian jo domosdoshmërisht shkojnë bashkë me njëra-tjetrën. Modeli social

europian, padyshim një nga arritjet më të mëdha europiane të ditëve të sotme, është përdorur për

të përshkruar përvojën europiane, e në të njëjtën kohë promovimin e rritjes së qëndrueshme

ekonomike dhe kohezionin social. Koncepti është i karakterizuar nga një shkallë e lartë paqartësie

dhe polemikash, ku siç kam trajtuar në vazhdim të punimit, nuk ka një përkufizim të saktë të këtij

koncepti, duke u parë kështu si një koncept normativ, i cili përcaktohet lirshëm dhe si i tillë, është

përdorur me kuptime të ndryshme.

Punimi, duke analizuar konceptin në mënyrë që të identifikohen kuptimet kryesore dhe

dimensionet e ndryshme të tij nga njëra anë, dhe klasifikuar dhe diskutuar mënyrat në të cilat

modeli është interpretuar më shpesh nga ana tjëtër, ka për qëllim të propozojë një qasje të re në tëkuptuarit e tij, duke e lidhur këtë ngushtë me vendin tonë, si një vend aspirues i integrimit europian,

elementet sociale të të cilit kërkojnë shumë për t’u bërë.

Rregullat në rritje të tregut të Bashkimit Europian (BE) vendosin kufizime politike dhe

ekonomike ndaj shteteve anëtare. Kjo ka pasur prirje që të shkaktojë konvergjencën e politikave

sociale, përgjithësisht në një drejtim në rënie. Ky punim shqyrton aspekte kyçe të zhvillimit të

programeve kryesore të sigurimeve shoqërore në Europë, si edhe në vendin tonë, gjatë periudhave

të ndryshme kohore, për të përballur kështu elementet e këtij modeli, si edhe zhvillimit përkatës,kusht për të qenë pjesë e familjes europiane. A shfaqen në të vërtetë shenja të rëndësishme të

konvergjencës në normat e zëvendësimit të programeve të sigurimeve shoqërore dhe a bëjnë

trendet më të mëdha të zhvillimit të sistemeve të sigurimeve shoqërore të tregojnë modele

konvergjente institucionale? Rezultatet tregojnë divergjencë sesa konvergjencë të normave të

zëvendësimit të sigurimit social. Në kushtet e modeleve institucionale nuk ka asnjë dëshmi të një

modelit social europian të përbashkët në fushën e sigurimeve shoqërore gjatë dekadave të fundit.

Dy nga elementet kryesore të modelit social përfshijnë janë: punësim dhe një regjim

mirëqenie. Elementii parë i referohet mënyrës sesi rregullohen marrëdhëniet industriale, zhvillimi

i aftësive dhe vendosjen e pagave. Elementi i dytë i referohet mënyrës se si organizohet mbrojtja

sociale dhe si sigurohen shërbimet sociale nga ana e shtetit, tregu dhe familja në prodhimin dhe

shpërndarjen e mirëqenies. Punësimi dhe regjimi i mirëqenies janë të ndërlidhura, por jo

domosdoshmërisht koherente në një periudhë të gjerë dhe ndryshimi intensiv institucional.


6/79

2

Ajo që vihet re, është së pavarësisht arritjeve dhe përmirësimeve të vazhdueshme ndër vite

që Shqipëria ka bërë, ajo ende mbetet prapa dhe ka ende punë për të bërë për të ecuar paralel me

modelin social europian, duke lënë të kuptojë krijimin e një modeli të sajin, tipik i vendeve të

Europës Lindore, nëse do të mund të pranonim ekzistencën e një modeli të tillë. Diskriminimi

gjinor dhe respektimi i të drejtave të njeriut në përgjithësi, mbeten ende sfida drejt arritjes së këtij

modeli, si edhe një normë e vendeve të Bashkimit Europian. Barazia gjinore është një element

shumë i rëndësishëm i modelit social europian dhe është mëse efikase për shtetet që të vazhdojnë

përpjekjet e tyre për sigurimin e trajtimit të barabartë për burrat dhe gratë në tregun e punës dhe të

arrijnë rritjen e punësimit të femrave, pjesëmarrja e të cilave në tregun e punës dhe zvogëlimi i

hendekut ndërmjet gjinive në fusha të ndryshme janë jetësore për arritjen e kësaj objektive jetike.

Sakaq, edukimi i brezave është shpresa e një vendi për zhvillim, ndaj vendi ynë, në kuadër të

modelit social europian, duhet të bëjë ende shumë për të luftuar analfabetizmin dhe braktisjen eshkollave. Ajo që punimi thekson është se dimensioni i shtetit social (dhe "ndërhyrja" e tij) në

sistem ekonomik është një temë shumë e ndjeshme në integrimin europian. Kjo është edhe për

shkak të theksit të dhënë ndaj qëllimit të konkurrencës, lidhur ngushtë me BE-në, si edhe lidhjen

e fortë të modelit social europian dhe integrimit në Bashkimin Europian, statusin kandidat të së

cilit mban edhe Shqipëria.

MetodologjiaPër të realizuar qëllimin e kësaj teme diplome është përdorur metoda cilësore e kërkimit

shkencor. Puna kërkimore është fokusuar kryesisht në kërkim literature, si për shembull: libra dhe

artikuj shkencorë të lidhur me koncepte kyçe të këtij punimi. Gjithashtu kam përdorur dokumenta

zyrtare, raporteve të ndryshme, ligje kombëtare dhe faqe interneti të institucioneve të lidhura

ngushtësisht me temën që kam përzgjedhur. Ky spektër i gjerë materialesh ështe përdorur me

qëllim përshkrimin dhe analizimin e komponentëve socialë të Bashkimit Europian, Shqipërisë dhe

jo vetëm. Nga ana tjetër, krahasimi i modelit social europian, rajonal dhe atij shqiptar, që del si

rezultat i kësaj analize të mirëfilltë, thekson rëndësinë e marrjes së masave të menjëhershme

sociale nëse vërtet vendi ynë dëshiron të bëhet pjesë e Bashkimit Europian e për një anëtarësim të

shpejtë në të.


7/79

3

Kapitulli 1

Modeli Social Europian

1.1 Lindja e Modelit Social Europian

Nga studiues të shumtë modeli social europian është parë si produkt i rirregullimit politikqë u zhvillua në Europë si pasojë e Luftës së Dytë Botërore. Periudha e pasluftës ka dëshmuar një

konsensus politik të bazuar në forcat kundërshtare të fashizmit, që solli idenë se Europa duhej të

përqëndrohej në përpjekjet për të shmangur konfliktet sociale që kanë karakterizuar periudhën e

gjatë luftës. Është tashmë e ditur, se pikërisht për të parandaluar tensionet e tilla shërbeu lëvizja e

re për integrimin europian dhe u formua interkoneksioni, që më pas çoi në krijimin e Bashkimit

Europian, shtete të bashkuara me interesa të përbashkëta.

Koncepti i një modeli social europian e ka origjinën në Traktatin e Romës të 1957 dhe

Kartën Sociale Europiane e vitit 1961, dhe vazhdon në Kartën Sociale të të Drejtat Themelore të

Punëtorëve të vitit 1989 dhe Protokollin e saj Shtesë të 1998. Edhe pse objektivat fillestare të

Komunitetit Europian kanë përfshirë konceptin e "shtetit social", ato mbetën për një kohë të gjatë

rreptësisht me karakter ekonomik. Dimensionet sociale të Komunitetit të ri nuk janë të

përshkruara: këto mbeten detyrë e shteteve kombëtare, të cilat ishin tërësisht përgjegjëse për

krijimin e politikave sociale, të cilat synojnë prodhimin e gjendjes së dëshiruar të mirëqenies.

Megjithatë, disa nga objektivat kyçe të Traktatit të Romës ishin qartësisht sociale si: ruajtja e një

norme të lartë të punësimit, garantimi i sigurisë sociale, duke rritur standardet e jetesës dhe cilësinëe jetës, kohezioni ekonomik e social, si edhe solidariteti mes vendeve anëtare.1

Është pranuar gjithashtu gjerësisht se koncepti i një modeli social europian u konsolidua

në Kartën Sociale Europiane të vitit 1961, hartuar nga Këshilli Europian, duke u fokusuar në rritjen

e homogjenitetit social brenda Komunitetit Europian. Drejtimet kryesore të politikës sociale

iniciuar përmes kësaj Karte janë: ofrimi i shërbimeve shëndetësore,

sigurimet shoqërore, mbrojtja e të drejtave të familjes, si dhe përmirësimi i kushteve të punës, e drejta për arsim.

1 Official Journal of the European Communities, 24.12.2002,

http://eurlex.europa.eu/en/treaties/dat/12002E/pdf/12002E_EN.pdf .

http://eurlex.europa.eu/en/treaties/dat/12002E/pdf/12002E_EN.pdfhttp://eurlex.europa.eu/en/treaties/dat/12002E/pdf/12002E_EN.pdfhttp://eurlex.europa.eu/en/treaties/dat/12002E/pdf/12002E_EN.pdf


8/79

4

Megjithatë, koncepti i “kohezionit social”2 u formulua më shumë se 25 vjet më vonë, në Aktin

Unik Europian të vitit 1987, dokument sipas të cilit, në një shoqëri të karakterizuar nga kohezioni

social anëtarët e saj ndajnë një angazhim për të ruajtur rendin shoqëror dhe marrin përgjegjësi për

mirëqenien e përgjithshme të shoqërisë. Prandaj, interesat sociale kapërcejnë marrëdhëniet

imediate personale dhe kohezioni social është interpretuar disi në kundërshtim me

individualizmin.3

Në vitet 1980, përpjekjet e Komisionit Europian për të promovuar një politikë aktive

sociale kanë qenë të kufizuara. Një nga shkaqet kryesore të këtij kufizimi ka qenë kthimi i

Britanisë së Madhe për një model të ndryshëm social (anglo-sakson), në bazë të liberalizimit të

tregut të punës, në kontrast me politikat dhe praktikat e punës në vendet e Europës kontinentale.

Megjithatë, në fund të viteve 1980 integrimi europian u rigjallërua përmes nismës së krijimit të

tregut të përbashkët europian, një proces i përfunduar në vitin 1992. Për pasojë u vu në dukjeekspozimi i shteteve anëtare drejt një konkurrence të nivelit europian. Në këtë kontekst, hyrja në

fuqi e Kartës Sociale në vitin 1989 mund të shpjegohet si një masë për mbrojtje sociale kundër

tejkalimeve të mundshme të tregut. Karta, gjithashtu shkaktoinjë debat publik rreth “shtetit të ri

të mirëqenies".4

Modeli Social Europian është zhvilluar gjatë dekadës së fundit të shekullit të 20-të. Termi

"modeli social europian” u bë i njohur në gjuhën e politikës europiane në fillim të 1990, me

zbatimin fillestar të Traktatit të Mastrihtit. Ky term është përdorur më parë në një Letër të Gjelbër

të vitit 1993, dhe më pas në Librin e Bardhë të 1994, i cili është përqëndruar në të ardhmen e

politikave sociale dhe ka përcaktuar një sërë vlerash të përbashkëta si pjesë e një projekti kryesisht

normativ. Këto vlera ishin liria personale, dialogu social, mundësitë e barabarta dhe solidariteti në

2 Një shoqëri konsiderohet se ka “kohezion social” kur anëtarët e saj, megjithëse janë me etni të ndryshme, besim

tjetër apo prejardhje të ndryshme gjeografike, kanë të përbashkët normat dhe vlerat, respektojnë identitetin e njëri-

tjetrit, dhe kur nuk ka dallime të pakapërcyeshme në pasuri dhe në mundësi ekonomike.3 Akti i Vetëm Europian, 1987 (Single European Act) http://europa.eu/scadplus/treaties/singleact_en.htm#TOP. 4 Karta Sociale 1989, http://europa.eu/scadplus/leg/en/cha/c10107.htm. Karta Sociale Europiane: [Europian Social

Charter]: dokumenti bazë mbi të drejtat njerëzore i hartuar nga Këshilli i Europës. Karta e parë Sociale Europiane

është prezantuar nga Këshilli i Europës në vitin 1961 në Torino. Karta Sociale Europiane e Rishikuar është prezantuar

në vitin 1996. Kjo karta njeh tre kategori të të drejtave njerëzore. Kategoria e parë lidhet me të gjithë qytetarët e një

vendi, kategoria e dytë lidhet me të drejtat e qytetarëve në fushën e punësimit dhe e treta mbulon të drejtat e grupeve

sociale specifike.

http://europa.eu/scadplus/treaties/singleact_en.htm#TOPhttp://europa.eu/scadplus/treaties/singleact_en.htm#TOPhttp://europa.eu/scadplus/treaties/singleact_en.htm#TOPhttp://europa.eu/scadplus/leg/en/cha/c10107.htmhttp://europa.eu/scadplus/leg/en/cha/c10107.htmhttp://europa.eu/scadplus/leg/en/cha/c10107.htmhttp://europa.eu/scadplus/leg/en/cha/c10107.htmhttp://europa.eu/scadplus/treaties/singleact_en.htm#TOP


9/79

5

të gjitha nivelet e shoqërisë. Ky theks në cilësinë sociale është bërë më specifik në dokumente e

akte të mëvonshme europiane. Për shembull, Deklarata e Këshillit Europian, mars 2000 thotë:

"Bashkimi Europian i ka vendosur sot vetes një qëllim të ri strategjik për dekadën e ardhshme: të

bëhet më konkurruese dhe dinamike ekonomia e bazuar në dituri në botë, e aftë për rritje të

qëndrueshme ekonomike me më shumë vende pune dhe kohezion më të madh social" .5

Një pamje e rëndësishme e këtij drejtimi të ri politik sigurohet nga autori Ëickham, i cili

argumenton se theksi në cilësinë e marrëdhënieve shoqërore ka ndikuar në rritjen e një liste

normative, që sfidon situatat dhe parimet nga mungesa e ekonomisë klasike, duke u shprehur se:

"Ky është versioni europian i "byrekut amerikan me mollë ”, jo vetëm rritje , jo vetëm punësim, por

punë të mirë dhe madje edhe kohezion social. Në një fazë të parë, dikush mund të ketë thënë armë

dhe gjalpë, ndërsa sot cinikët mund të thonë të kesh tortën tënde dhe të hash atë. Nuk ka zgjedhje

të vështira, vetëm çdo gjë që ju dëshironi ".6 Pavarësisht analogjisë që bën Ëickham, modeli social europian ndryshon në mënyrë të

konsiderueshme nga ajo e homologut amerikan sepse në rastin e modelit, të drejtat për arsim,

sigurim social dhe shëndetësor janë të lidhura me përgjegjësinë e qeverisë për të bërë këto

shërbime universale. Nga ana tjetër, modeli amerikan, ndërkohë që avokon objektiva të ngjashme,

bazohet në përgjegjësinë individuale. Modeli social europian nuk përbëhet nga një “model i vetëm

social”, por respekton diferencat ekonomike, kulturore dhe historike ndërmjet vendeve anëtare të

Bashkimit Europian. Modeli influencon dukshëm politikat kombëtare të vendeve anëtare.

1.2 Kuptimi dhe karakteristikat e Modelit Social Europian

Bashkimi Europian duke qenë se përbëhët nga 28 shtete anëtare, të kulturave dhe stadeve

të ndryshme të zhvillimit të tyre, është shumë e vështirë të gjesh një emërues të përbashkët social

që i karakterizon të gjitha këto vende. Patjetër që këto të fundit i bashkon dëshira për të qenë pjesë

e familjes europiane; i bashkon legjislacioni europian, tregu i përbashkët, monedha e vetme euro,

lirshmëria në lëvizje e shumë e shumë gjëra të tjera duke përfshirë kështu edhe bashkëjetesa në një

histori të përbashkët për më shumë se gjysmë shekulli. Shoqëritë europiane janë bazuar në një

kompromis midis kapitalizmit, pronësisë private dhe fuqisë së tregut në njërën anë dhe socializmit,

5 Neni 2 i Deklaratës së Këshillit Europian, 2002, http://www.europarl.europa.eu/summits/lis1_en.htm. 6 Wickham,J. “The End of the EuropeanSocial Model: Before It Began?”, National Forum on Europe, Janar, 2002,

faqe 28.

http://www.europarl.europa.eu/summits/lis1_en.htmhttp://www.europarl.europa.eu/summits/lis1_en.htmhttp://www.europarl.europa.eu/summits/lis1_en.htmhttp://www.europarl.europa.eu/summits/lis1_en.htm


10/79

6

rishpërndarjes dhe produktit publik në anën tjetër. Por, kur bie fjala për një model social europian-

unik shumë studiues janë skeptikë e mendojnë ndryshe nga njëri-tjetri. Ka paqartësi në mënyrën

se si është përdorur koncepti i një modeli social europian. Kjo është një përzierje midis

perceptimeve pozitive dhe atyre normative, midis asaj që në fakt ekziston dhe asaj çfarë dëshirohet.

Është e qartë se ka modele të ndryshme të politikave sociale në pjesë të ndryshme të Europës dhe

e paqartë se çfarë karakteristike kanë të përbashkët këto modele të ndryshme politikash e traditash.

Për të folur në lidhje me një model social europian të dallueshëm, është në një farë mënyre e qartë

në kundërshtim me dallimet e vazhdueshme strukturore dhe institucionale midis vendeve në fusha

të tilla si sigurimet shoqërore7, politikat familjare8 dhe mbrojtja e të ardhurave minimale9. Nga ana

tjetër, nuk ka shumë rëndësi në qoftë se hartohen politika institucionale të ndryshme për aq kohë

sa ofrojnë rezultate të ngjashme.

Në kuptimin minimal modeli përcaktohet si “një mënyrë/rrugë karakteristike në të cilënshtetet anëtare zgjidhin problemet sociale”10. Sipas këtij përkufizimi vendet anëtare bashkëpunojnë

më njëra-tjetrën duke krijuar instrumente të ndryshme me qëllim përballimin e situatave të

ndryshme sociale dhe zgjidhjen e tyre. Domethënë, një problem i një vendi nuk izolohet vetëm

brenda tij, por ai shndërrohet në një problem komunitar dhe zgjidhja e tij përfshin shumë aktorë jo

vetëm të atij vendi. Tashmë ai është një problem i Bashkimit Europian. Ky i fundit krijon kështu

një precedent ku shpeshtia e tij sjell si rezultat krijimin e një modeli social midis vendeve anëtare

të BE-së. Në këtë rast, modeli social europian është përdorur për të përshkruar përvojën europiane

e njëkohësisht për të promovuar zhvillimin e qëndrueshëm ekonomik dhe kohezionin social.

Jacques Delors shpiku termin “modeli social europian” në mesin e viteve ’90 për të

krijuar një formë alternative ndaj kapitalizmit të pastër amerikan. Idea e përgjithshme ishte se

progresi ekonomik dhe social duhet të shkoje krah për krah; rritja ekonomike me pak fjalë duhet

7 Montanari, I. “Modernization, globalization and the welfare state: A comparative analysis of old and new

convergence of social insurance since 1930”, British Journal of Sociology, Londwr, 2001, faqe 52. 8 Ferrarini, T. “Families, States and Labour Markets _ / Institutions, Causes and Consequences of Family Policy in

Post War WelfareStates”, Cheltenham: Edward Elgar Publishing, 2006, faqe 68. 9 Nelson, K. “The last resort: Determinants of generosity of meanstested minimum income protection in welfare

democracies”, Eriksson eds, Amsterdam, Holandë, 2006, faqe 30.10 The European Social Model(s): Which directions and responsibilities for the EU? Presentation and summary of the

contributions, Joint Workshop Notre Europe & eur-IFRI, 9 Mars 2006, faqe 18

http://www.notreeurope.eu/media/Semi09.03.06.pdf .

http://www.notreeurope.eu/media/Semi09.03.06.pdfhttp://www.notreeurope.eu/media/Semi09.03.06.pdfhttp://www.notreeurope.eu/media/Semi09.03.06.pdf


11/79

7

të kombinohet me kohezionin social. “Kohezioni social duhet të konsiderohet si një parakusht për

një ekonomi të qëndrueshme dhe dinamike. Mbështetja e rrugëve të reja për investime financiare

dhe luftës ndaj varfërisë dhe pabarazisë do të jenë kriteret për suksesin e BE-së.”11 Kishte lindur

nevoja që qytetari, shoqëria të ishte në themel të Bashkimit Europian. Institucionet komunitare

duhet të ishin në funksion të individit europian e të përpiqeshin të përmbushnin kërkesat dhe

nevojat e ndryshme të tij. Në këtë prizëm, modeli social europian do të përfshinte një sërë

rregullash,ku zhvillimi ekonomik në tërësi do t’i vlente qytetarit europian në veçanti.

Në këtë rrjedhë logjike, Jacques Delors e cilëson kohezionin social si pjesë të modelit social

europian, i kompozuar në katër elemente kryesore:

a) tregu;

b) shteti, duke dhënë udhëzime të përgjithshme për zhvillimin dhe rregullimin e dështimeve të

tregut;

c) kontrata sociale;

d) shteti i mirëqenies sociale, duke garantuar të drejta minimale për qytetarët12.

Një nga objektivat fillestare të BE-së është krijimi i një shoqërie me paga e jetesë të

barabartë për t'i dhënë fund varfërisë, për të garantuar të drejtat themelore të njeriut, shërbimet

thelbësore dhe paga që lejojnë një jetesë të mirë për çdo individ. Në këtë pikë, janë identifikuar

pesë elemente thelbësore:Tëdrejtat themelore sociale , duke përfshirë edhe të drejtën sindikale, të drejtën për grevë,

mbrojtjen kundër pushimit të pajustifikuar nga puna, të drejtën për kushte të mira pune, barazinë

dhe mosdiskriminimin.

Mbrojtja sociale 13 , e cila ofrohet nëpërmjet sistemeve të mirëzhvilluara universale dhe

rishpërndarja e masave të mirëqenies, të tilla si pagat minimale dhe taksimi progresiv.

11 Social Europe Guide: Social Dialogue, Vëllimi 2, Zyra e Publikimeve të Bashkimit Europian, Luksemburg, 2012,

faqe 28.12 Po aty, faqe 58. 13 Mbrojtja sociale përfshin të gjithë legjislacionin, masat dhe praktikat për të mbrojtur individët nga rreziqet më të

shumta të jetës, të tilla si: sëmundjet e tejzgjatura ose aksidentet (dëmtimet) dhe rreziqet financiare (kryesisht kostot

e trajtimit dhe humbjes së të ardhurave), paaftësia, humbja e punës, fatkeqësitë natyrore, lufta dhe rebelimet, etj.., ose

për të lehtësuar ndodhitë e tilla për personat e prekur. Për më tepër shih Fjalor i Sigurimeve Shoqërore, Shkup, 2006.


12/79

8

Dialogu social me të drejtën për të arritur marrëveshje kolektive, kur përfaqësuesit dhe

punëmarrësit janë konsultuar midis tyre.

Rregullor et sociale në lidhje me mbulimin e punësimit, për shembull, shëndeti dhe siguria, duke

kufizuar numrin e orëve të punës, pushimet, sigurinë në punë dhe mundësi të barabarta.

Përgjegjësia e sh tetit për punësim tëplotë , për të ofruar shërbime në interes të përgjithshëm dhe

kohezion ekonomiko-social.

Një ndër kuptimet e para të modelit social europian gjendet tek “Karta e bardhë mbi

politikën sociale”14. Atje është përcaktuar si një set vlerash të përbashkëta përkatëisht: demokracia,

liria personale, dialogu social, mundësi të barabarta për të gjithë, solidariteti dhe siguria sociale e

përshtatshme ndaj individëve më të dobët në shoqëri.

Gjithashtu, disa autorë të tjerë e përcaktojnë modelin social europian “si një grup i regjimeve

sociale i karakterizuar nga mbrojtja e gjerë sociale, plotësisht gjithpërfshirëse; që sanksiononligjërisht institucione të tregut të punës dhe në të njëjtën kohë përdorimin e mjeteve konsensuale

dhe demokratike në zgjidhjen e konfliktit shoqëror 15. Ajo çfarë vihet re në këtë përkufizim (por

edhe në shumë të tjerë) është rëndësia që merr puna; të punuarit apo të paturit një punë në arenën

europiane dhe përfshirja e institucioneve kombëtarë dhe komunitare në sigurimin/ përmirësimin e

çdo elementi apo çështje që ka të bëjë me të.

Një tjetër autor 16 përfshin një sërë komponentë duke filluar që me “ligjin e punës për të

drejtat e punëtorve, punësimin, mundësi të barabarta, anti-diskriminimin e kështu me radhë”. Ai

thekson se “modeli social europian nuk është vetëm një grup rregulloresh të Komunitetit Europian

dhe vendeve anëtare, por edhe një varg praktikash që synojnë promovimin e politikave vullnetare

dhe sociale të Bashkimit Europian ”.17 Duke ndjekur të njëjtën linjë arsyetimi, modeli social

europian identifikohet “si një shtet bujar i shërbimeve dhe mirëqenies sociale së bashku me një

14 Comission of European Communities, European soccial policy-A way forward for the union: A white paper, COM

(94) 333, Bruksel, Belgjikë, 27.07.1994.15 Colin H, Watson M dhe Wincot D:“Globalisation, European Integration and the Persistence of European Social

Models”, POLSIS, University of Birmingham, 1999, faqe 17.

http://www.mcrit.com/scenarios/visionsofeurope/documents/one%20Europe%20or%20Several/C%20Hay%20D%2

0Wincott%20D%20Watson%20.pdf 16 Vaughan-Whitehead, D. “EU enlargement versus social Europe? The uncertain future of the European social mode”,

Edward Elgar Publishing Limited, Cheltenham, 2003, faqe 4.17 Po aty

http://www.mcrit.com/scenarios/visionsofeurope/documents/one%20Europe%20or%20Several/C%20Hay%20D%20Wincott%20D%20Watson%20.pdfhttp://www.mcrit.com/scenarios/visionsofeurope/documents/one%20Europe%20or%20Several/C%20Hay%20D%20Wincott%20D%20Watson%20.pdfhttp://www.mcrit.com/scenarios/visionsofeurope/documents/one%20Europe%20or%20Several/C%20Hay%20D%20Wincott%20D%20Watson%20.pdfhttp://www.mcrit.com/scenarios/visionsofeurope/documents/one%20Europe%20or%20Several/C%20Hay%20D%20Wincott%20D%20Watson%20.pdfhttp://www.mcrit.com/scenarios/visionsofeurope/documents/one%20Europe%20or%20Several/C%20Hay%20D%20Wincott%20D%20Watson%20.pdf


13/79

9

r regullore sociale të ekonomisë”.18 Kjo përkthehet në ofrimin e ndihmës sociale për personat në

nevojë, arsim (fillor dhe të mesëm) dhe kujdes shëndetësor publik si dhe krijimin e një

marrëdhënieje midis midis sigurimeve sociale dhe shërbimeve sociale.

Modeli social europian i ka rrënjët në demokraci, duke përqafuar fort pjesëmarrjen dhe

përfshirjen e qytetarëve në shoqëri dhe institucionet publike. Ai përbën “një vizion të shoqërisë, i

cili kombinon rritjen e qëndrueshme ekonomike me përmirësimin e jetesës dhe kushteve të punës.

Kjo nënkupton punësim të plotë, cilësi të mirë pune, mundësi të barabarta, mbrojtje sociale për të

gjithë, përfshirje sociale dhe pjesëmarrje të qytetarëve në vendimet që i prekin atyre”19. Ekziston

një frymë e përgjithshme midis shteteve anëtare për ta vënë në zbatim këtë plan. “Europa duhet të

vazhdojë të ruajë këtë model social si një shembull për shtetet e tjera kudo në botë”20. Dhe ajo që

qëndron në themel është dialogu social. Ky i fundit është një vlerë e rëndësishme europiane dhe

mjet vendimtar për arritjen e të dy objektivave: ekonomike dhe sociale. Në një shtrirje më të gjerë, pasja e një dialogu social është një mësim nga vetë historia europiane që zgjidhja e problemeve

përmes dialogut është më pak e kushtueshme se sa metodat e tjera. Dialogu social përfshin një

tërësi procesesh dhe marrëveshjesh, ku organizata të nivelit europian, duke përfaqësuar

punëdhënësit dhe punëtorët, diskutojnë dhe negociojnë mes tyre, ndërmarrin veprime të tjera të

përbashkëta dhe së bashku janë të përfshira në politika e vendimmarrje në BE. Ky dialog merr dy

forma bazë dhe ndodh në dy nivele kryesore. Format e tij mund të jenë: dypalëshe, që përfshin

vetëm partnerë socialë (organizatat që përfaqësojnë punëdhënësit dhe punëtorët) ose trepalëshe,

që përfshijnë të dy partnerët socialë dhe institucionet e BE-së. Përsa i përket niveleve të dialogut,

ato janë: ndër-industrial, që do të thotë një dialog që mbulon gjithë ekonominë e BE-së e tregun

të punës dhe të gjithë sektorët; sektoriale, duke mbuluar një industri të veçantë në të gjithë BE-

në .21

18 Scharpf, F.W. “The European social model: coping with the challenges of diversity2 JCMS 40 (4): 645-70, 2002.

http://eucenter.wisc.edu/omc/papers/scharpf_jcms.pdf 19 Vaughan-Whitehead, D. “EU enlargement versus social Europe? The uncertain future of the European social mode”,

Edward Elgar Publishing Limited, Cheltenham, 2003, faqe 46.20 Po aty 21 Social Europe Guide: Social Dialogue, Vll. 2, Zyra e Publikimeve të Bashkimit Europian, 2012, Luksemburg faqe

8.

http://eucenter.wisc.edu/omc/papers/scharpf_jcms.pdfhttp://eucenter.wisc.edu/omc/papers/scharpf_jcms.pdfhttp://eucenter.wisc.edu/omc/papers/scharpf_jcms.pdf


14/79

10

Në nivelin europian, dialogu social europian është parë si një komponent unik dhe i

pazëvendësueshëm i modelit social europian, me një bazë të përcaktuar qartë në traktatin e KE. Ai

i referohet diskutimeve, konsultimeve, negociatave dhe veprimeve të ndërmarra nga organizata

sociale partnere.22 Lind pyetja, se përse na nevojitet pasja e këtij dialogu dhe cila është lidhja e tij

me modelin social europian? Vendet e Europës kanë zhvilluar një mënyrë të veçantë të organizimit

të tyre të shoqërisë dhe ekonomisë, i cili njihet simodeli social europian . “Ekziston një pranim i

përgjithshëm se ky model përfshin të paktën rritje të qëndrueshme ekonomike, standard jetese i

lartë ose në rritje, nivele të larta punësimi, cilësi e lartë arsimimi, ndihmë dhe mbrojtje sociale

gjithpërfshirëse, nivel i ulët pabarazie dhe nivel i lartë solidariteti dhe ç’është më e rëndësishmja,

rol i rëndësishëm e përfaqësuesve të punëtorëve dhe punëdhënësve dhe dialogu mes tyre. Dialogu

social është pjesë e modelit social europian, sepse reflekton parimin demokratik (të përfshira në

nenin 11 të traktatit të Bashkimit Europian), që “shoqatat e përfaqësuesve duhet të jetë në gjendjetë shprehin pikëpamjet e tyre për t'u konsultuar dhe dialoguar me autoritetet publike, në të njëjtën

kohë dhë pikëpamjen se është e drejtë që punëtorët dhe punëdhënësit të mos përfshihen në

vendimmarrje për çështje që i prekin drejtpërdrejtëata”. Në një kohë kur ekonomia europiane sa

vjen bëhet më e integruar dhe Bashkimi Europian ka zhvilluar një politikë sociale dhe punësimi të

zgjeruar, institucioent e BE-së si dhe vendet anëtare janë dakortësuar se përfitimet mund të arrihen

vetëm në sajë të dialogut në nivel europian. Për këtë arsye, dialogu social formon pjesë tëacquis

communautaire të familjes europiane.

Si rrjedhojë e të gjitha këtyre, disa nga karakteristikat e modelit social europian janë:

“zhvillim ekonomik dhe social i njëkohshëm dhe proporcional, politika aktive punësimi, standarde

të ekualizuara dhe të denja jetese, vlera të përbashkëta: barazi, solidaritet dhe subsidiaritet; dialog

social dhe pjesëmarrje sociale, përfshirje sociale dhe roli i rëndësishëm i politikës sociale

shtetërore”.23 Kjo do të thotë se të gjitha këto elemente vihen re në të gjitha vendet anëtare të

22 Golinowska, S, Hengstenberg, P dheŻukowski, M. “Edt Diversity and Commonality in European Social Policies:

The Forging of a European Social Model”, Friedrich-Ebert-Stiftung and Wydawnictwo Naukowe Scholar, 2009, faqe

18. 23 Golinowska, S.; Hengstenberg, P.dhe Żukowski, M. “Edt Diversity and Commonality in European Social Policies:

The Forging ofa European Social Model”, Friedrich-Ebert-Stiftung and Wydawnictwo Naukowe Scholar, 2009, faqe

18.


15/79

11

Bashkimit Europian, çka do të thotë se ky është emëruesi i përbashkët e se këtorezultate

formësojnë modelin social europian.

Nga ana tjetër, disa autorë mendojë se nuk ekziston një model social europian i mirëfillë.

“Nuk ka asnjë model social europian, por ekzistojnë modele të ndryshme kombëtare që i bashkojnë

vetëm objektivat dhe qasje të gjera”.24 Sistemet e mirëqenies sociale karakterizohen nga diversiteti.

Modelet e ndryshme europiane do të trajtohen më poshtë.

1.3 Modelet sociale europiane

Modeli i parë, ai nordik (skandinav) i një shteti tipik të mirëqenies, është parë

përgjithësisht si më i suksesshmi në përshtatjen e ndryshimeve demografike të një bote të

globalizuar. Vendet e Danimarkës, Finlandës, dhe Suedia kanë përjetuar rritje të favorshme të

popullsisë dhe kanë tejkaluar objektivin e Lisbonës për normën shtatëdhjetë për qind të punësimit,si dhe nivelin amerikan të punësimit.25 Megjithatë, etika skandinave historikisht ka qenë e

barabartë dhe kjo është e dyshimtë nëse sistemi i tyre i suksesshëm i niveleve të larta të taksimit

mund ose duhet të përsëriten kudo në Europë. Përveç kësaj, sistemi i tyre i mirëqenies nuk është

pa ekzistencën e disa aspekteve të pasigurta, siç ilustrohet në rënien që pësoi Suedia në vitet 1990.

Punësimi në sektorin publik është pothuajse dyfishi i mesatares së OECD-së, ndërsa nga ana tjetër

punësimi i biznesit është pak nën mesatare26. E teksa kjo dobësi relative në punësimin e biznesit

duket të jetë shkaktuar nga efikasiteti i sistemit të tyre të mirëqenies, në përgjithësi vendet

skandinave janë duke përballur vështirësi në financimin e shteteve shumë të shtrenjta sociale nën

kushtet e lëvizshmërisë së lartë të kapitalit dhe rritje të taksave politike të qëndrimit, dhe përveç

kësaj kanë nevojë për të zgjeruar punësimin në sektorin privat për të kompensuar kështu

stanjacionin në sektorin publik 27.

24 Turner, A. “Just Capital: The Liberal Economy”, Macmillan, Basingstoke, 2002, faqe 165. 25 Alber, J. “The European Social Model and the United States”, European Union Politics, 2006, faqe 393-419.26 Scharpf, F.“The Viability of Advanced Welfare States in the International Economy: Vulnerabilities and Options”,

Journal of European Public Policy, 2000, faqe 190- 228. 27 Scharpf, F.“The Viability of Advanced Welfare States in the International Economy: Vulnerabilities and Options”,

Journal of European Public Policy, 2000, faqe 190- 228.


16/79

12

Ndryshimet që ka pësuar sistemi i sigurimeve shoqërore në Suedi, bënë që të ardhurat që

lidhen ngushtë me kontributet të zvogëlojnë rolin e përfitimeve universale.28 Me ndryshimet e

bëra, "siguria e të ardhurave” për shembull, është ulurnë 80% në sigurimet për sëmundje dhe në

sigurimin e papunësisë, dhe është risi që rregulla të ashpra kualifikimi janë futur në shumë

programe29. Së fundmi, janë privatizuar disa shërbime për të moshuarit30, por shërbimet e

privatizuara kanë mbetur në gjendjen e rregullimit dhe financimit31. Rregullimet e reja bazohen në

një politikë të re ekonomike të quajtur "Rruga e Tretë", e cila është përshkruar si një rrugë e

ndërmjetme mes neo-liberalizmit dhe kejnsianizmit; duke sugjeruar transformimin e shoqërisë

suedeze në "ekonomi të re" dhe duke shërbyer kështu si një zgjidhje për problemet e vazhdueshme

të Suedisë, që janë rënduar nën ndikimin e globalizimit.

Shteti suedez i mirëqenies ka futur një sistem të ri pensionesh për shkak të kostos së shkallëzuar

të sistemit të vjetër të pensioneve, si pasojë e një rritjeje në përqindjen e moshës së popullsisë.Shkalla e ulët e rritjes ekonomike në vend dhe fakti se sistemi i vjetër kishte humbur cilësinë e tij

të drejtësisë, janë arsye të tjera të rëndësishme që e bënë këtë reformë të nevojshme. Objektivi për

reformatorët e pensioneve ishte hartimi i një pensioni të qëndrueshëm fiskal. Elementet kryesore

të sistemit të ri janë të ardhurat që lidhen me pensionin, pensioni paraprak dhe pensioni i

garantuar.32

“Shteti skandinav i mirëqenies sociale ndryshon nga të tjerët për vetë faktin se përfitimet

monetare janë plotësuar nga mbështetja në natyrë 33.34 Shteti operon me anë të kopshteve,

28 Timonen, V. “Earning Welfare Citizenship: Welfare State Reform in Finland and Sweden”, Sage Publications,

Suedi, 2001, faqe 29.29 Lundberg, U. & Åmark, K., “Social Rights and Social Security: The Swedish Welfare State, 1900–2000”,

Scandinavian Journal of History, Vll. 26, 2001, faqe 157.30 Gould, A.. “The Erosion of the Welfare State: Swedish Social Policy and the EU”,Journal Of European Social

Policy, Vol. 9 No. 2, 1999, faqe 165.31 Stephens, J.D., “The Scandinavian Welfare States: Achievements, Crisis, and Prospects”, Sage Publications,

Skandinavi, 2001, faqe 35.32 Ministry of Health and Social Affairs, “Old Age Pensions in Sweden”, No.4, Fact Sheet [FS], Stockholm 2000, The

Printing Works of the Government Offices.33 Mbështetje jo në para; në formën e mallrave dhe shërbimeve34 Heintze, C. dhe Lehndorff, S.“Der Staat als Investor und als Dienstleister im gesellschaftlichen Interesse”,

Arbeitsgruppe Alternative Wirtschaftspolitik (ed.): Köln, 2009, faqe 45.


17/79

13

shkollave dhe shtëpive të të moshuarve. Kjo ka tre avantazhe të mëdha: gratë, që kujdesen e

zotërojnë një punë më pagesë; puntorëve u është dhënë pagë e kushte pune të arsyeshme si dhe

aksesi e cilësia janë të njëjtë për të gjithë qytetarët. Me pak fjalë, vendet e reja që i bashkohen

unionit europian, nuk mjaftojnë thjesht të rishpërndajnë të ardhurat, por duhet të ndërtojnë një

infrastrukturë të gjerë sociale”35.

Modeli i dytë mirëqenies, aianglo-sakon , i përdorur nga vendet anglo-saksone të

Irlandës dhe Mbretërisë së Bashkuar, e modeluar kryesisht sipas neo-liberalizmit të Shteteve të

Bashkuara të Amerikës (SHBA), ka arritur të zgjerojë punësimin dhe rritjen e punës në përputhje

me tregun dhe për të mbajtur nivele të ulëta të tatimeve. Nga ana tjetër, në të njëjtën kohë ka marrë

numër të konsiderueshëm kritikash për nivelet e pabarazisë që ky model prodhon. Diferencimi i

pagave dhe kushtet fleksibile të punësimit kanë lehtësuar në masë të madhe zgjerimin e shërbimeve

të sektorit privat dhe sistemi duket të inkurajojë rritjen në degët e teknologjisë së lartë industrialedhe në shërbimet financiare, ku suksesi varet nga kreativiteti dhe motivimi i profesionistëve shumë

të aftë, disponueshmëria e kapitaleve, dhe risia i atribuohet tregjeve të parregulluara36. Në përgjigje

ndaj pabarazisë së lartë në mënyrë disproporcionale që sistemi përjetëson, format e asistencës

sociale dhe përfitimet në punën, e modeluar në kredi tatimore, ka sjellë fitime të të ardhurave në

SHBA. Megjithatë, përkufizimi i pabarazisë në shoqëri është përcaktuar nga shumë individë si një

mundësi e pabarabartë. Mirëqenia e shtetit neo-liberal tenton të shkaktojë qasje të pabarabartë në

mundësi të tilla37, prandaj këto masa korrigjuese do të duhet ende të plotësohen nga investimet në

arsim dhe në masat që rrisin mundësitë për trajnim dhe lëvizshmërinë në rritje, të inkurajuar nga

nismat e përjetshme të të mësuarit38.

Sistemi britanik i marrëdhënieve industriale është transformuar rrënjësisht gjatë katër

dekadave të fundit. Shumë pasqyrojnë ndryshimet e brendshme sociale, ekonomike dhe zhvillimet

politike në Mbretërinë e Bashkuar. Por, anëtarësimi në BE gjithashtu ka pasur një ndikim të

35 Hirsch, J. “Der Kampf um öffentliche Güter – oder weshalb der Ausbau einer sozialen Infrastruktur nötig ist”,

Oehrlein (eds.), Pekarität, Hamburg, 2007, faqe. 137-146.36 Po aty37 Rasmussen P.“Education, Equality and the European Social Model”, R. Dale and S. Robertson (eds.)Globalisation

and Europeanisation in Education (forthcoming), Angli, 2008, faqe 9.38 Scharpf, F.“The Viability of Advanced Welfare States in the International Economy: Vulnerabilities and Options”,

Journal of European Public Policy, Taylor & Francis Ltd, Angli, 2000, faqe 190.


18/79

14

rëndësishëm. Duke pasur parasysh rezistencën e dy qeverive, konservatore dhe atë laburiste për

rregullimin ligjor të tregut të punës, është e pamundur që legjislacioni mbi kohën e punës dhe

informacioni mbi konsultimet të miratohen vullnetarisht, dhe kjo është e vërtetë për shumë nga

legjislacionet mbi sigurimin e punësimit dhe mundësitë e barabarta për punësim. Në të vërtetë,

rezistenca e qeverisë së Britanisë së Madhe për legjislacionin social të BE-së, dhe qasja minimale

e tyre për zbatimin e këtyre direktivave, të cilat janë miratuar, tregon se ligji britanik i punës sot

do të jetë shumë më ndryshe. Për shkak të anëtarësimit në BE, gjatë dekadave të fundit, qeveritë

anglo-saksone kanë qenë të detyruara të lëvizin gjithmonë e më tepër drejt modelit social europian

të të drejtave individuale të punësimit, edhe pse BE-ja ka pak kapacitet për të krijuar marrëdhënie

kolektive industriale.

Pavarësisht nga të metat e natyrshme të sistemit anglo-sakson, sistemi që e vuan më tepër

modernizimin në botë duket të jetë aikontinental, në mirëqenien e shetit social europian qëzbatohet në Gjermani, Francë, Spanjë, Belgjikë dhe Itali39. Ky model mbështetet gjerësisht mbi

sigurimin bazë, përfitimevet e jo-punësimit dhe pensionet e pleqërisë. Edhe pse ai ruan nivele të

larta të taksimit dhe shpenzimeve sociale, metoda joefikase e këtij modeli është e papajtueshme

me ndryshimin e sotëm të shoqërisë dhe shkakton tendosje të konsiderueshme në vet atë. Dy

problemet kryesore të sistemit janë mbështetja e tepruar në modelin, ku mashkulli shihet si

siguruesi i të ardhurave dhe modeli femra-kujdestar me transfertat dhe ngurtësinë e ligjeve të punës

që dekurajon investimin ndërkombëtar.40 Normat e ulëta të lindshmërisë vazhdojnë të paraqesin

një sfidë të rëndësishme në sistemin tashmë të tensionuar të pensioneve e paragjykimet familjare

të modelit kontinental detyrojnë një masë të lartë të grave të arsimuara për të zgjedhur ndërmjet

një familje dhe një karrierë duke mohuar shërbimet themelore për kujdesin ndaj fëmijëve. Eshtë e

panevojshme të thuhet, ky brez i grave po zgjedh dukshëm për këtë të fundit, duke vënë në rrezik

qëndrueshmërinë e sistemit në tërësi41. Për më tepër, punësimi është nevojë jetike e ristrukturimit

ashtu siç është e njohur gjerësisht se tregu i punës kërkon fleksibilitet më të madh.

39 Hermann, C. dhe Mahnkopf , B. “The Past and Future of the European Social Model”, HWR Berlin, Berlin,

Gjermani, 2010, faqe 12. Për më tepër shih: www.ipe-berlin.org. 40 Andersen, E. “Welfare States without Work: The Impasse of Labour Shedding and Familialism in Continental

European Social Policy” , Sage, Londër, 1996, faqe 66. 41 Po aty, faqe 67.

http://www.ipe-berlin.org/http://www.ipe-berlin.org/http://www.ipe-berlin.org/http://www.ipe-berlin.org/


19/79

15

Dalja e hershme në pension e meshkujve dhe mospëlqimi për punë me kohë të pjesshme

që përjashton sektorë të mëdha të popullatës në moshë të re dhe emigranteve, janë kombinuar për

të krijuar një dinamikë kryesore të brendshme e të jashtme me një rënie të punës industriale dhe

rritje të ngadaltë të shërbimit të punësimit, të referuara si "Eurosclerosis". Edhe pse ky sistem ka

promovuar një normë relativisht të ulët të pabarazisë, duket më e përshtatshme për periudhën

kohore pas luftës në të cilën është krijuar, dhe do të duhet të përshtatet me shpejtësi në shekullin

aktual, në mënyrë që të shmangen prishjet e mëtejshme.

Së fundmi,modeli mesdhetar (Greqia, Italia, Portugalia dhe Spanja). Brenda këtij modeli

social shpenzimet janë përqëndruar në pensionet e pleqërisë dhe lejojnë një segmentim të lartë të

të drejtave. Ky sistem i mirëqenies sociale në mënyrë tipike arrin të nxjerrë në mbrojtje të

punësimit dhe daljes së hershme në pension dispozita e hershme që përjashtojnë segmente të

popullsisë në moshë pune nga pjesëmarrja në tregun e punës. Struktura e pagave është, të paktënnë sektorin formal, e mbuluar nga bisedimet kolektive. Në modelin mesdhetar, niveli i ulët i

transfertave sociale balancohet pjesërisht nga roli i fortë mbështetës që kanë rrjetet familjare.

Familjet luajnë ende një rol të rëndësishëm në ofrimin e sigurisë dhe të strehimit; këto vende

mbajnë disa aspekte të një shoqërie patriarkale; sidomos është e theksuar pabarazia gjinore42. Nëse

përfitimet e pleqërisë janë të larta, përfitimet familjare dhe ato kundër varfërisë janë të ulëta.

Normat e punësimit të femrave janë shumë të ulëta dhe shkalla e përgjithshme e punësimit është e

ulët. Mbrojtja e punës është shumë e lartë, por ndihmat e papunësisë janë të ulëta.

Me vlerë është deklarimi, që padyshim ekzistojnë jo vetëm diferenca të mëdha midis këtyre

katër modeleve, por edhe brenda secilit prej tyre43. Boeri44 e krahason performancën e katër

modeleve në drejtim të tre objektivave të politikave sociale: eduktimi i pabarazisë në të ardhura

dhe varfëria; mbrojtja kundër rrezikut të tregut të punës, si edhe shpërblimi për pjesëmarrjen në

tregun e punës. Një grup i pestë do të ishte ai i vendeve të Europës Lindore që janë bashkuar kohët

42 Mathieu, C. dhe Sterdyniak, E“European social model(s) and social Europe”, OFCE, Paris, Prill 2008. faqe 5.

http://www.ofce.sciences-po.fr/pdf/dtravail/WP2008-10.pdf 43 Sapir, A. "Globalization and the Reform of European Social Models." Journal of Common Market Studies, Angli,

2006, faqe 369.44 Boeri, T. "Let Social Policy Models Compete and Europe Will Win." Paper presented at a Conference hosted by

the Kennedy School of Government, Harvard University, 2002, faqe 11.

http://www.ofce.sciences-po.fr/pdf/dtravail/WP2008-10.pdfhttp://www.ofce.sciences-po.fr/pdf/dtravail/WP2008-10.pdfhttp://www.ofce.sciences-po.fr/pdf/dtravail/WP2008-10.pdf


20/79

16

e fundit në BE, por ky grup është konsideruar si një grup kalimtar, që shumë shpejt me shumë të

ngjarë do të miratojnë një nga modelet e mëparshme.


21/79

17

Kapitulli 2

Shqipëria dhe modeli social

2.1 Zhvillimi historik i sigurimeve shoqërore në ShqipëriSigurimet shoqërore në Shqipëri janë një nga komponentët e shtetit të mirëqenies sociale,

krahas kujdesit e sigurimit shëndetësor, asistencës dhe përfitimeve familjare. Në Kushtetutën e

Republikës së Shqipërisë, në objektivat sociale deklarohet se Shteti, brenda kompetencave

kushtetuese dhe mjeteve që disponon, si dhe në plotësim të nismës dhe të përgjegjësisë private,

synon standardin më të lartë shëndetësor, fizik e mendor, të mundshëm, përkujdesjen dhe ndihmën

për të moshuarit, jetimët dhe invalidët, riaftësimin shëndetësor, edukimin e specializuar dhe

integrimin në shoqëri të të paaftëve. Neni 52 i Kushtetutës parashikon se kushdo ka të drejtën e

sigurimeve shoqërore në pleqëri, ose kur është i paaftë për punë, sipas një sistemi të caktuar me

ligj. Çdo njeri, kur mbetet pa punë për shkaqe të pavarura nga vullneti i tij, dhe kur nuk ka mjete

të tjera jetese, ka të drejtën e ndihmës në kushtet e parashikuara me ligj. Sigurimi i detyrueshëm

shoqëror rregullohet meligjin nr. 7703, datë 11.05.1993 “Për sigurimet shoqërore në Republikën

e Shqipërise” (i ndryshuar). Parimi bazë i funksionimit të skemës së sigurimit të detyrueshëm

shoqëror është parimi i solidaritetit, sipas të cilit ai që punon si i punësuar, i vetëpunësuar apo

punëdhënës, paguan kontribute dhe me kontributet e grumbulluara paguhen përfitimet e atyre që

janë të paaftë për punë për shkak moshe, sëmundje etj. Ndërsa nga njëra anë e drejta për sigurimeshoqërore, si e drejtë e individit për mbrojtje në rast pleqërie, sëmundje etj, është një e drejtë

kushtetuese dhe bën pjesë në grupin e të drejtave eknomike dhe sociale të Kushtetutës, nga ana

tjetër e drejta për sigurime shoqërore është pjesë e rëndësishme e korpusit të të drejtave që burojnë

nga marrëdhënia e punës. Kështu, duke punuar e paguar kontribute, individi merr vetpërgjegjësi

për risqet e së ardhmes, pasi një pjesë të të ardhurave nga puna i heq mënjanë për t’u siguruar.

Sigurimet shoqërore në Shqipëri kanë një historik të vetin. Duke filluar që nga viti 1912, krijimi

i shtetit shqiptar, paralelisht me aktet kushtetuese që kanë dalë në Shqipëri (akti themelor i një

shteti dhe që parashikon të drejtat themelore, ku përfshihet edhe e drejta për sigurime shoqërore),


22/79

18

jepen aktet ligjore në fushën e sigurimeve shoqërore, sipas një rendi që ndjek zhvilimet historike

të sigurimeve shoqërore në Shqipëri45.

2.1.1 Zhvillimet e sigurimeve shoqërore para vitit 1993 dhe më tej

Shqipëria, pas themelimit të shtetit të pavarur, nën monarkinë e Mbretit Zog, ka ndjekur të

njëjtin drejtim si Gjermania nën udhëheqjen e kancelarit Bismark në fund të shekullit të XIX, duke

vendosur skemat e pensioneve kontributive shtetërore për nëpunësit civilë dhe për forcat e

armatosura46. Sipas ligjit nr.129, datë 28.10.1927, për pensionet civile, nëpunësit pensionoheshin

detyrimisht kur kishin shërbyer 35 vjet ose kishin arritur moshën 60 vjeç (artikulli 4), por mund ta

kërkonin pensionin edhe nëse kishin plotësuar 25 vjet në administratë. E drejta për pension për të

gjithë nëpunësit civilë të Republikës Shqiptare fillonte mbas datës 28 Nandor 19912, thuhej në

artikullin 7 të këtij ligji. Në nenin 31, parashikohej themelimi i Arkës së Përgjithshme tëPensioneve për Nëpunësit Civilë. “ Kjo arkë formon nji institut të veçantë dhe funksionon pranë

Ministrisë së Financavet, nën autoritetin e Ministrisë së Financave dhe lehet nën drejtimin e

administrimin e nji këshille administruese, e përbame prej nji Senatori, nji Deputeti, nji antari të

Diktimit, nji antari të Këshillit Kontrollues, dhe prej nga nji funksionarit të naltë të ç`do

Ministrije. ”

Pas Luftës së Dytë Botërore, sistemi i sigurimeve shoqërore që u vendos ndoqi modelin

rus. Ky sistem mbulonte ata që punonin në sektorin shtetëror, e dukej se kishte një diskriminim

për shumicën e popullsisë që jetonte në zonat rurale. Pensionet e fermerëve u vendosën për herë

të parë vetëm në vitin 1972. Fillimisht, u morën masa për zgjidhjen e problemeve të ngutshme të

45 Disa ngaaktet Kushtetuese në Shqipëri:

•1912-1913 “Statuti organik i Shqipërisë” (10.4.1914);

•1914-Komisioni Ndërkombëtar i Kontrollit (sipas vendimeve të Konferencës së Ambasadorëve, Princ Vidi);

•1925- “Statuti Themeltar i Republikës së Shqipërisë”;

•1928-“Statuti Themeltar i Mbretërisë Shqiptare”;

•1946-“Kushtetuta e Republikës Popullore të Shqipërisë”;

•1976-“Kushtetuta e Republikës Popullore Socialiste të Shqipërisë”;

•1991-“Për dispozitat Kryesore Kushtetuese”; etj

•1998 – Kushtetuta e Republikës së Shqipërisë, si edhe shumw akte në fushën e sigurimeve shoqërore në Shqipëri.46 Kancelari gjerman Bismark, në fund të shekullit të XIX, vendosi sistemin e sigurimeve shoqërore PAYG, qeveritë

e vendeve të tjera europiane përfituan nga ajo përvojë për ngritjen e sistemeve të tilla në vendet e tyre.


23/79

19

sigurimeve shoqërore. Në fillim iu dha zgjidhje provizore problemit të ndihmës në të holla për

sëmundje dhe maternitet. Iu dha pension invalidëve dhe familjeve të dëshmorëve të LANÇ

(Lëvisjes Antifashiste Nacional-Çlirimtare), si dhe patriotëve të Rilindjes Kombëtare dhe

familjeve të tyre, neni 21 i Ligjës nr. 82, datë 09.07.1945 dhe ligja nr.109, datë 29.08.1945.

Në 1947, u krijua një sistem unik i sigurimeve shoqërore, që përfshinte sigurimin për

sëmundje, për maternitet, pensionin e pleqërisë, invaliditetit etj, përmes ligjit nr. 528, datë

26.08.1947. Në këtë periudhë nuk paguheshin 3 ditët e para të paaftësisë. Mosha e pensionit të

pleqërisë ishte 65 vjeç për burrat dhe 60 vjeç për gratë. Bashkëshortja pasjetuese quhej e paaftë

për punë në moshën 40 vjeç. Në dhënien e pensionit të pleqërisë nuk bëhej dallim për punët shumë

të rënda.

Me Dekret Ligjën nr. 734 dhe 735, datë 21.09.1949, u hoq kufizimi për mospagimin e 3

ditëve të para të sëmundjes duke u paguar që nga dita e parë. U përcaktuan kritere për dhënien e pensioneve, duke u marrë për bazë vjetërsia dhe vështirësia e punës, gjinia dhe mosha. Kështu,

mosha për gratë u ul nga 60 vjeç në 55 vjeç dhe nga 65 në 60 për burrat etj. U njoh e vlefshme për

pension, koha e punës e kryer që nga shpallja e pavarësisë së vendit 28 nëntor 1912, Dekret Ligja

123, datë 05.03.1951.

Në vitin 1958, u bënë ndryshime të tjera në ligjin e sigurimeve shoqërore shtetërore. U ul

mosha dhe vjetërsia në punë për gratë që lindin 6 fëmijë e lart në moshë deri në 8 vjeç. U vendosën

pensionet e pjesshme, në përpjestim me vjetërsinë e punës. U vendos që pensioni i pleqërisë mund

të llogaritej, jo vetëm mbi pagën e vitit të fundit, por edhe mbi pagën e tre viteve me rradhë, gjatë

10 vjetëve të fundit e të tjera. Në kuadrin e rishikimit të legjislacionit në fuqi u bë unifikimi i

dispozitave të sigurimeve shoqërore të punonjësve civilë dhe ushtarakë47. U hoq kriteri i dhënies

së sigurimit për paaftësi, barrëlindje dhe shtesat për pensionin, në bazë të punës së pandërprerë. U

hoqën shkallëzimet e shumta në dhënien e sigurimeve dhe u rrit shpërblimi mesatar ditor. U hoqën

shkallëzimet në caktimin e pensionit dhe u vendos një përqindje e vetme për të gjitha pagat (70

%)- pensioni t’i përgjigjet punës së kryer.

Në vitin 1972, me Ligjin nr. 4976, u vendos një sistem sigurimesh për anëtarët e

kooperativave bujqësore, duke iu parashikuar dhënie pensionesh pleqërie, invaliditeti, familjar dhe

47 Canko, N.; Barhani, S. “Mbi sqarimin e disa çështjeve që dalin lidhur me zbatimin e ligjës së sigurimeve shoqërore”,

Buletin I sigurimeve shoqërore, Tiranë, 1969, faqe 15.


24/79

20

sigurime për lejen e barrës dhe të lindjes. Kushtet për pension, sipas këtij ligji, ishin për burrin,

mosha 65 vjeç me 25 vite punë, për gruan mosha 55 vjeç dhe me 20 vjet vjetërsi në punë.

Sistemi aktual i sigurimeve shoqërore në Shqipëri që filloi në vitin 1993, me hyrjen në fuqi

të Ligjit nr. 7703, datë 11.05.1993 “Për sigurimet shoqërore në Republikën e Shqipërisë”. Skema

aktuale e sigurimeve të detyrueshme shoqërore në Shqipëri është një skemë jo fitimprurëse, që

mbron me të ardhura personat e punësuar në rast sëmundje, papunësie, barrëlindje, aksidenti në

punë/sëmundje profesionale, pleqërie, invaliditeti apo humbje të mbajtësit të familjes dhe personat

e tjerë ekonomikisht aktivë (të vetëpunësuarit dhe punëdhënësit) në rast barrëlindje, pleqërie,

invaliditeti dhe humbje të mbajtësit të familjes. Skema e sigurimeve të detyrueshme shoqërore në

Shqipëri është një skemë e bazuar në parimin “pay-as-you go”, në parimin e përgjegjësisë

individuale për risqet sociale të së ardhmes dhe në parimin e solidaritetit midis brezave. Kjo është

një skemë e financuar nga kontributet e punëdhënësve, të punësuarve dhe të vetëpunësuarve.Pagesat e përfitimeve garantohen me një shumë, që mbulon së paku standartin minimal të jetesës,

të përcaktuar nga Këshilli i Ministrave. Mbulimi fillon ditën që personi fillon ligjërisht aktivitetin

ekonomik dhe mbaron ditën që përfundon ky aktivitet. Kontributet mblidhen nga organet e tatim-

taksave. Përfitimet paguhen nga zyrat postare dhe nga bankat.

Për administrimin e skemës së detyrueshme të sigurimeve shoqërore, në Qershor të vitit

1992, me Vendim të Këshillit të Ministrave u krijua Instituti i Sigurimeve Shoqërore, i drejtuar

nga një Këshill Administrativ tripalësh, me përfaqësues të qeverisë, të punëmarrësve dhe

punëdhënësve. Ndryshimi i marrëdhënieve ekonomike solli si pasojë edhe ndryshimin e strukturës

sociale të shoqërisë sonë. Sistemi i ri i sigurimeve shoqërore reflektoi këto ndryshime, duke

parashikuar skema të panjohura më parë si sigurimi vullnetar, suplementar apo krijimin e

instituteve private të pensioneve.

Ekzistenca e skemës vullnetare lidhet me rastet objektive, që një person mund të mos jetë

në skemën e detyrueshme dhe për këtë shkak mund të lejohet pagesa vullnetare e kontributeve, të

vlefshme për përfitime nga skema e detyrueshme e sigurimeve shoqërore.

U vendos sigurimi suplementar, me synim përfitimin e pensioneve në një masë më të madhe ose

më parë se sa ofron skema e sigurimit të detyrueshëm shoqëror. Baza ligjore e skemave

suplementare të sigurimit është neni 4, i Ligjit nr.7703, datë 11.05.1993 “Për sigurimet shoqërore

në Republikën e Shqipërisë”. Mbështetur në këtë nen dolën tre ligje që trajtojnë skemat

suplementare për tre subjekte të veçanta, për nëpunësit civilë dhe personat që kryejnë funksione


25/79

21

kushtetuese, për ushtarakët dhe për privatët. Konkretisht, Ligjinr. 7943, datë 01.06.1995 “Për

pensionet suplementare dhe institutet private të pensioneve”, Ligji nr. 8087, datë 13.03.1996 “Për

sigurimin shoqëror suplementar të ushtarakëve të forcave të armatosura të Republikës së

Shqipërise, Ligji nr. 8097, datë 21.03.1996 “Për pensionet shtetërore suplementare të personave

që kryejnë funksione kushtetuese dhe të punonjësve të shtetit”. Sistemi i përgjithshëm aktual i

sigurimeve shoqërore përbëhet nga sigurimi i detyrueshëm, vullnetar, suplementar, pensionet

shtetërore të posaçme, pensionet sociale dhe fondet profesionale dhe fondet e pensionit vullnetar.

2.1.2 Insituti i Sigurimeve Shoqërore në ShqipëriInsituti i Sigurimeve Shoqërore Shtetërore u themelua në vitin 1947. Në gjenezë të tij ky

institut konceptohej si një hallkë e sistemit unik të financave midis shtetit dhe shtetasve në

marrëdhënie pune lidhur me sigurimin e tyre me mjete monetare për jetesë në rastet e humbjes sëaftësisë për punë, sëmundje , moshë etj. Para tranzicionit ky sistem ishte i shtrirë në qytet e fshat,

i garantuar në Kushtetutë dhe zbatohej pa përjashtim për të gjithë shtetasit në marrdhënie pune e

për familjarët në ngarkim të tyre. Në Fjalorin Enciklopedik Shqiptar 48, gjejmë këtë përkufizim:

“Burimi i fondeve që shpenzohen për Sigurimet Shoqërore është produkti nga puna për shoqërinë,

ndërsa punëtori, nuk paguan gjë nga paga e tij ”. Brezat e rinj, të aftë për punë, punonin për të

siguruar jo vetëm veten e tyre, por edhe brezat e moshës së tretë, të paaftë për punë. Ky parim u

ruajt në vitet e regjimit komunist, por gjithçka u centralizua dhe kontrollohej nga shteti. Në një

mungesë totale transparence asnjë individ nuk dinte sa përqind të pagës paguante për pensionin e

tij të pleqërisë, apo në rast invaliditeti, lindjesh dhe sa për solidaritet. Sistemi u trashëgua edhe pas

përmbysjes së atij regjimi. Në harkun kohor të 20 viteve të regjimit demokratik, sistemi publik i

sigurimeve shoqërore ka ardhur duke u reformuar dhe iu përshtatur zhvillimeve ekonomiko-

sociale.

Po të hedhim një vështrim prapa, do të ndërgjegjësohemi për evoluimin e këtij insitucioni

sot. Misioni i Institutit të Sigurimeve Shoqërore49 (ISSH) sot është më i gjerë dhe përfshin

administrimin e sigurimeve shoqërore në përgjithësi dhe të politikave të pensioneve në veçanti,vendosjen e personave të siguruar dhe përmirësimin e shërbimit ndaj tyre, mbulimin e popullsisë

me elementë të sigurimeve shoqërore në çdo vend dhe kohë kur lind kjo e drejtë, rritjen e numrit

48 Fjalori Enciklopedik Shqiptar, fq 95549 www.issh.gov.al

http://www.issh.gov.al/http://www.issh.gov.al/http://www.issh.gov.al/http://www.issh.gov.al/


26/79

22

të kontribuesve dhe grumbullimin e të ardhurave nga kontributet e fermerëve dhe të siguruarit

vullnetarë, përmirësimin e efiçiencës në menaxhimin e fondeve të sigurimeve shoqërore, të

fondeve përkohësisht të lira dhe fondit rezervë.

2.1.3 Organizimi i strukturës së organeve të sigurimeve shoqërore.

Sigurimet shoqërore shtetërore, që nga krijimi kanë patur organizime dhe riorganizime të

vazhdueshme. Në fillim u krijuan si institut më vete në varësi të Drejtorisë së Punës, më vonë u

ndanë: sigurimet për paaftësi e ndihmat në Bashkimet Profesionale, pensionet në Drejtorinë e

Kujdesit Social dhe më vonë në Ministrinë e Financave. Më pas, në vitin 1958 edhe pensionet i

kaluan Bashkimeve Profesionale dhe në tetor të vitit 1965 i gjithë sistemi i sigurimeve shoqërore

i kaloi Ministrisë së Financave dhe më vonë një nga funksionet e rëndësishme të sigurimeve

shoqërore siç është ekspertiza mjeksore, i kaloi Ministrisë së Shëndetësisë. Kujdesi social për personat pa kujdestar, ndihma për nënat me shumë fëmijë, azilet e pleqve, shtëpitë dhe kampet e

pushimit, të cilat përballoheshin nga fondet e sigurimeve shoqërore, ishin të shpërndara në

institucione të ndryshme, nga pikëpamja e administrimit të përditshëm.

Përmirësimi i kushteve të punës dhe të jetesës, sigurimi teknik e mbrojtja në punë ishin

ngushtësisht të lidhura me sigurimet shoqërore. Ishte hedhur idea (1969) e riorganizimit të

sigurimeve shoqërore në një institucion më vete, ku të përmblidheshin ekspertiza mjekësore e

punës, inspektoriati shtetëror i sigurimit teknik dhe i mbrojtjes në punë, shtëpitë e pleqve dhe

shtëpitë e pushimit.

Ndryshimi i sistemit politik, ekonomik dhe i marrëdhënieve shoqërore bëri të

domosdoshëm rimodelimin e sistemit të mbrojtjes shoqërore sipas skemave bashkëkohore.

Reformimi i sistemit të sigurimeve shoqerore është realizuar duke vendosur në themel të tij parimet

e drejtësise sociale. Vendosja e parimit kontributiv nënkupton që për kontribute të barabarta të

sigurohen përfitime të barabarta. Kriteret e përfitimit janë unike për të gjithë pjesëmarrësit në

skemën e sigurimeve, kështu psh. mosha e daljes në pension është 60 vjeç për gratë dhe 65 vjeç

për burrat dhe periudha e sigurimit është 35 vjet (ndryshimet në ligj kanë parashikuar rritjen emoshës në vitet në vijim, në 63 e 67 vjeç)50. Masa e pensionit të pleqërisë përbëhet nga një nivel

50 Poteraj, J.“Pension system in Albania”, Lomza, Poloni, 2012, faqe 85. Për më tepër shihwww.arpapress.com/Volumes/Vol11Issue1/IJRRAS_11_1_09.pdf

http://www.arpapress.com/Volumes/Vol11Issue1/IJRRAS_11_1_09.pdfhttp://www.arpapress.com/Volumes/Vol11Issue1/IJRRAS_11_1_09.pdfhttp://www.arpapress.com/Volumes/Vol11Issue1/IJRRAS_11_1_09.pdf


27/79

23

bazë përfitimesh për të gjithë shtetasit, që duhet të sigurojë minimumin jetik të domosdoshëm në

shoqërinë tonë, dhe një shtesë që përcaktohet në lidhje me kontributet individuale.

2.2 Sistemi i pensioneve në Shqipëri

2.2.1 Historik i shkurtër i sistemit të pensioneve

Sistemi i pensioneve dhe dalja në pension kanë dalë në pah në shekullin e nëntëmbëdhjetë

dhe fillim të shekullit të njëzetë në ekonomitë e zhvilluara. Bismark formoi shtetin e parë që

posedonte një sistem shtetëror pensioni, Gjermaninë në vitet 1880. Gjatë shekullit të njëzetë,

skemat shtetërore dhe profesionale të pensioneve u zhvilluan edhe në vendet e tjetra të Europës

dhe në ekonomitë e zhvilluara si SHBA dhe Australia. Megjithatë, në disa vende si Afrika, Azia

dhe Amerika Latine, ideja e daljes në pension mbetet akoma një ëndërr.

Mbështetja e individëve në moshën e vjetër mund të klasifikohet në tre shtylla.Shtylla e parëofrohet nga shteti si pjesë e tij e sistemit social të sigurisë. Ekzistojnë dy lloje kryesore të sistemit

të sigurimeve shoqërore: sistemi beverixhian dhe bismarkian. I pari ofron vetëm mbështetje

minimale të jetesës, dhe nëse individët preferojnë të kenë një standard më të lartë jetese, ata duhet

të kërkojnë për alternativa të tjera. Shtetet si Britania e Madhe dhe SHBA janë pjesë e sistemit

Beveridgean të sigurisë sociale. Sistemi i dyte siguron një mbështetje shumë më të gjerë, ku shpesh

individët nuk kanë nevojë për të ardhura të tjera shtesë. Gjermania, Italia dhe Franca përdorin

sistemin bismarkian të sigurimeve shoqërore. Shtylla e parë financohet nga mbledhja e tatimit

(pjesë të tatimit të sigurimeve shoqërore që qeveria vendos të mbledhë) nga punëtorët, e cila

paguhet menjëherë për pensionistët. Ky sistem njihet si një sistem i pa financuar, sepse nuk ka

asnjë fond të grumbulluar nga pensioni. Është e qartë se niveli i mbledhur i tatimit të sigurimeve

shoqërore do të jetë më i ulët në sistemet e mëparshme sesa ato të fundit.

Shumica e skemave të shtyllës së parë janë përfitime të përcaktuara (jo-të financuara).

Kohët e fundit, vende të tilla si Suedia dhe Polonia kanë eksperimentuar me skemën e kontributeve

të përcaktuar jo-të financuar (ose imagjinare) (NDC) për shtyllën e parë51.Këto janë skema të

pafinancuara në të cilat anëtarët kanë llogari të kontributit individual të përcaktuar (DC) ku kthimet

që janë kredituar në kontributet nuk kanë lidhje me kthimin e aseteve financiare, por me disa

51 Holzmann, R. dhe Edward, P. “Pension Reform: Issues and Prospects for a Non-Financial Defined Contribution

(NDC) Scheme”, Washington, D.C, World Bank, 2006, faqe 69.


28/79

24

variabla jofinanciarë, të tilla si norma e rritjes së PBB të vendit apo norma e rritjes mesatare në të

ardhurat kombëtare. Shkalla e kontributit është një përqindje fikse e të ardhurave. Kapitali

imagjinar në llogarinë e anëtarëve është konvertuar në një pensioni të jetës, duke përdorur një

faktor vjetor pensioni që reflekton njëkohësisht pritshmërinë e jetëgjatësisë për të gjithë gjeneratën

e anëtarëve si dhe shkallën e kthimit në skemën përmbi shumën e pritur të pensionit vjetor 52.

Shtylla e dytë ofrohet nga kompanitë në formën e pensioneve ose planeve profesionale.

Në këtë rast kompanitë quhen sponsor të këtyre skemave. Në mënyrë tipike, skemat e pensioneve

profesionale janë të financuara, dmth, fondi i aseteve të pensionit realizohen nga kontributet ose

primet e paguara nga punëdhënësi (skema sponsor) dhe nga punëtori (skema anëtar) dhe nga

kthimet e investimeve të këtyre kontributeve. Pensioni paguhet nga fondi i përllogaritur duke

filluar nga momenti i daljes në pension i punëtorit (anëtarit). Në përgjithësi kompanitë e vogla

japin fondin e përllogaritur një kompani sigurimi të jetës e cila më pas ofron një pension për gjatëgjithë jetës për pensionistin53.

Shtylla e tretë është çdo lloj kursimi shtesë për pension që individi zgjedh të ketë më tepër

nga shuma që sigurohet nga shteti apo nga kompania për të cilën ka punuar. Këto kursime

zakonisht mbahen në llogari depozituese ose në fonde të përbashkëta të investuara në kapitale ose

obligacione. Nëse individi zgjedh për të bërë këtë nëpërmjet një skeme formale pensioni, kjo lloj

skeme do të jetë një skemë pensioni personale ose një llogari individuale pensioni .

Vendosja e një sistemi të plotë të sigurimeve shoqërore në Shqipëri evidentohet në vitin

1947, madje akti i parë ligjor në fushën e sigurimeve shoqërore, që disponon ISSH-ja, është Ligji

“Pensionet Civile”, Nr. 129, datë 28.10.1927. Vetë përmbajtja e këtij akti ligjor presupozon se

kanë ekzistuar, edhe më parë, dispozita rregulluese për pensionet. Disa shoqëri të huaja, që

vepronin në Shqipëri, në mënyrë vullnetare kishin zhvilluar rrjetin e mbrojtjes në punë, ku një

vend të veçantë zinin sigurimet shoqërore nga aksidentet në punë. Po kështu, me akte të veçanta,

shteti kishte përcaktuar pensionet për punonjësit shtetërorë dhe ushtarakët.Vendosja e një sistemi

më të plotë të sigurimeve shoqërore përkon me gushtin e vitit 1947. Ky sistem u plotësua dhe

konsolidua më tej në vitin 1966, me miratimin dhe fillimin e zbatimit të Ligjit nr. 4171, datë

13.09.1966 “Për sigurimet shoqërore shtetërore në RPSSH”.Sistemi fillestar i sigurimeve

52 Hysa, E, Disertation, “Sigurimet shoqërore në Shqipëri: impakti i ndryshimeve demografike në zgjedhjet

individuale”, Tiranë, 2013, fq 6.53 Po aty, faqe 8.


29/79

25

shoqërore, modeluar në përshtatje me sistemin politik socialist, u konsolidua gradualisht në dy

skema: një për të punësuarit e sektorit shtetëror dhe një tjetër për anëtarët e kooperativave

bujqësore. Ky sistem ishte shumë bujar dhe siguronte mbrojtje të plotë sociale. Ai parashikonte

mosha të ulta të daljes në pension dhe trajtim të diferencuar për kategori të caktuara të punësuarish.

Sistemi financohej nga kontributet e punëdhënësve shtetërorë dhe të kooperativave bujqësore, të

cilët natyrshëm ishin pjesë e kostos dhe e çmimeve të planifikuara. Në themel sistemi bazohej në

solidaritetin e brezave, ku me kontributet e paguara financoheshin përfitimet e përcaktuara gjatë

asaj periudhe, dhe ndërkohë, nëpërmjet tyre të punësuarit siguronin të drejta të ardhshme në fushën

e sigurimeve shoqërore. Deri në vitin 1991 numri i të punësuarve në ish-ndërmarrjet shtetërore dhe

në ish-kooperativat bujqësore, të cilët përbënin edhe kontribuesit në sistemin e sigurimeve

shoqërore, ishte 1 milion e 446 mijë. Përfituesit e parë të sistemit filluan të përfitonin pensione në

vitin 1960. Sipas statistikave të kohës, në vitin 1966 evidentohen rreth 35 mijë përfitues, kryesishtme pensione të pjesëshme, kundrejt 263 mijë kontribuesve. Në fund të vitit 1991 numri i

përfituesve kishte arritur në 329 mijë, duke reflektuar një normë vartësie 4.5 kontribues për 1

përfitues, krahasuar me 7.4 kontribues për çdo përfitues në vitin 1966.

Numri i kontribuesve është rritur vit pas viti dhe po kështu edhe numri i përfituesve.

Fillimisht,në vitet e para, norma e vartësisë së sistemit ka qenë mjaft e favorshme, ç’ka bënte të

mundur mbajtjen e një norme mjaft të ulët të kontributit ndaj pagës. Në vitin 1991, raporti

kontribues përfitues ishte 4.5 me 1, me një normë kontributi prej 15% të pagës54. Numri i

kontribuesve pësoi një rënie drastike në vitin 1993, por në fakt këtë vit numri i kontribuesve ishte

akoma edhe më i ulët. Kjo për faktin se në shumë ndërmarrje shtetërore një pjesë e madhe e

punëtorëve merrnin pagesë papunësie të financuar nga buxheti i shtetit në masën 60% të pagës dhe

njëkohësisht evidentoheshin edhe si kontribues.

Në vitin 1994, kur edhe u ndërprenë këto pagesa, numri i kontribuesve ra në 386 mijë. Nga

ana tjetër, mbyllja e ndërmarrjeve shtetërore bëri të nevojshme vendosjen e skemave të pensioneve

të parakohshme dhe si rrjedhim numri i pensionistëve në vitin 1993 u rrit me 123 mijë duke shkuar

në 453 mijë në total55. Në sistemin e pensioneve para vitit 1993, pensioni maksimal ishte

përcaktuar se nuk mund të ishte më i lartë se dyfishi i pensionit minimal (pensioni maksimal ishte

54 Dokumenti i politikave të pensioneve, MMSR, Tiranë, Shqipëri, Prill, 2014, faqe 4. 55 Dokumenti i politikave të pensioneve, MMSR, Tiranë, Shqipëri, Prill, 2014, faqe 5.


30/79

26

700 lekë në muaj, ndërsa pensioni minimal 350 lekë)56, pavarësisht nga paga, ndërkohë që edhe

pagat mbi të cilat paguheshin kontributet ishin në raportin 1 me 2. Për ish-anëtarët e kooperativës,

pensioni minimal ishte 100 lekë në muaj, ndërkohë që pensioni maksimal jo më shumë se 350

lekë. Sipas të dhënave të kohës, pensioni mesatar ishte rreth 460 lekë, ose rreth 30% më i lartë se

pensioni minimal57.

Të dy sistemet e pensioneve u zhvilluan dhe u zbatuan deri në fund të vitit 1993, duke lënë

për legjislacionin e ri, që do të ndërtohej në përputhje dhe në koherencë me zhvillimet e reja

ekonomike, një detyrim të hapur, kryesisht në dy drejtime: sistemi i ri që do të ndërtohej, nga njëra

anë, do të përballonte dhe zhvillonte të gjitha pagesat për përfitimet e njohura dhe, nga ana tjetër,

ky sistem ishte i detyruar të njihte dhe konsideronte të mirëqenë të gjithë periudhën e sigurimit të

çdo pjesëmarrësi në skemat e mëparshme. Të drejtat e fituara nga sistemi i mëparshëm, të cilat do

të zbatoheshin në vitet e ardhshme, ishin të konsiderueshme58. Mjafton të përmendim këtu që përveç rreth 453 mijë pensioneve që duheshin paguar çdo muaj, ishte akumuluar si e drejtë e fituar

një periudhë sigurimi e konsiderueshme për mbi 1100 persona. Në këto kushte të vështira

ekonomike, u përcaktuan edhe parimet bazë të sistemit aktual të pensioneve, i cili do të vazhdonte

të ishte kontributiv; do të zbatonte një skemë solidariteti me financim ndër-brezor; do të mbante

parasysh të drejtat e fituara për mbi 1450 mijë kontribues; do të vazhdonte të zbatonte të ndara dy

skema pensionesh nje për punonjësit me historik pune në ish ndërmarjet shtetërore dhe një për ish

punonjësit e kooperativave bujqësore, kjo për shkak të historikut të ndryshëm të kontributeve, të

cilat do të duhej të harmonizoheshin përgjatë viteve në vazhdim; do të vazhdonte të mbante në

funksion tavanet e masës se përfitimeve si dhe do të duhej të vendoste një shumë bazë, e cila i

përgjigjej një kontributi bazë, dhe që do të përfaqësonte minimumin jetik.

2.2.2 Pagesat e kontributeve

56 Andrews E. S., Rashid M. “The Financing of Pension Systems in Central and Eastern Europe”,World Bank

Technical Paper No. 339, 1996.57 Fultz E., Ruck M. “Pension reform in Central and Eastern Europe: An Update on the Restructuring of National

Pension Schemes in Selected Countries”, International Labour Office, Central and Eastern European Team, Budapest,

Hungari, 2006, faqe12.58 Snelbecker D. “Pension Reform in Eastern Europe and Eurasia: Experiences and Lessons Learned”, Washington,

D.C., Qershor 2005, faqe 29.


31/79

27

Personat e punësuar dhe punëdhënësit e tyre, janë të detyruar të paguajnë kontribute për

sëmundje, barrëlindje, pensione dhe sigurime shëndetësore, në një shumë e cila varet nga paga e

tyre bruto. Punëdhënësi është i detyruar të paguajë kontribute të sigurimeve shoqërore, për

punëmarrësit e tij edhe për aksidente në punë e sëmundje profesionale dhe për papunësi.

Kontributet për personat e punësuar me kontratë pune, vendim emërimi, marrëveshje etj.,

llogariten dhe paguhen nga punëdhënësi. Punëdhënësi është i detyruar të mbajë nga paga e të

punësuarit shumën e kontributit të sigurimeve shoqërore, që ligjërisht përballohet nga punëmarrësi

sipas përqindjeve të përcaktuara në ligjin e sigurimeve shoqërore, mbi pagën bruto dhe bashkë me

pjesën e tij t’i paguajë ato në llogaritë e organeve tatimore, për fondin e sigurimeve shoqërore.

Paga bruto, për efekt të llogaritjes së kontributeve të sigurimeve shoqërore e shëndetësore është

paga e caktuar sipas legjislacionit në fuqi ose në kontratën e punës, sipas rastit, me kohë ose vëllim

pune, dhe shtesat e tjera me karakter të përhershëm, që lindin në marrëdhëniet e punës. Në skemën e sigurimeve të detyrueshme administrohen mbi 544 mijë pensione nga të gjithë

kategoritë dhe që u shtohen 68 mijë persona në ngarkim të pensionistëve për të cilët paguhen

kompensime. Në skemë janë edhe 14 200 veteranë dhe rreth 500 invalidë të punës.

Skema e sigurimet suplementare fatura e të cilave është gati plotësisht buxhetore përbëhen nga tre

nënskema bazë: sigurimet suplementare të punonjësve të lartë të shtetit, sigurimet suplementare të

ushtarakëve dhe sigurimet suplementare të policisë së shtetit. Por programi ka në brendësi të tij

edhe miniskema të tjera si ajo për minatorët, punonjësit e industrisë ushtarake, pilotët, punonjësit

e nëndetëseve dhe pagesat për familjet e dëshmoreve. Janë rreth 25 mijë përfitues të këtyre

skemave, të cilët po ashtu gjithçka e marrin të kanalizuar nga sigurimet shoqërore.

2.2.2.1 Përqindjet e

Tema e Diplomes Jorida Skenderasi 2015

Documents

Transcript of Tema e Diplomes Jorida Skenderasi 2015