System zarządzania środowiskowego

• Zarządzanie– “sposób realizacji zadań w organizacji”– “sprawowanie kierownictwa i nadzór nad wynikami”

• Zarządzanie środowiskowe – skoordynowane działania mające na celu ochronę środowiska. W praktyce oznacza nadzór oraz ograniczanie wpływów na środowisko związanych z procesami, wyrobami lub usługami organizacji a także poszukiwanie korzyści wynikających z właściwego postępowania w ochronie środowiska.

• System zarządzania środowiskowego - część ogólnego systemu zarządzania, która obejmuje strukturę organizacyjną, planowanie, odpowiedzialność, zasady postępowania, procedury, procesy i środki potrzebne do opracowywania, wdrażania, realizowania, przeglądu i utrzymywania polityki środowiskowej

Systemy zarządzania środowiskowego

– Nieformalne – niecertyfikowane, oparte na własnej lub zewnętrznej koncepcji (np. Eco-mapping lub system gospodarki odpadami)

– Formalne – oparte na ogólnie przyjętych wymaganiach np. ISO 14001 lub EMAS, certyfikowane na zgodność z tymi wymaganiami.

Systemy zarządzania środowiskowego

Podstawowym założeniem zarządzania środowiskowego jest poprawa relacji między skutkami działalności człowieka a środowiskiem. Zachowanie w nim równowagi wymaga jednolitego zarządzania dostępem do zasobów środowiskowych, eliminacji negatywnych efektów działalności gospodarczej i racjonalnego użytkowania zasobów naturalnych.

Strategia zarządzania środowiskowego opiera się na takich najważniejszych elementach jak:

- zapobieganie powstawaniu odpadów,

- redukcja ilości odpadów u źródła,

- ograniczenie zanieczyszczeń,

- zagospodarowanie odpadów.

ISO

• International Organization for Standardization - ISO (z ang. Międzynarodowa Organizacja Normalizacyjna) to sieć krajowych organizacji normalizacyjnych

• ISO oficjalnie rozpoczęła działalność 23 lutego 1947r. Wśród członków-założycieli jest Polski Komitet Normalizacyjny

• Na koniec roku 2004 członkami ISO były organizacje reprezentujące 148 państw

ISO 9000 ISO 14000

• Oba systemy ISO 9000 i ISO 14000 znane są jako ogólne systemy zarządzania. Ogólne oznacza, że te same standardy mogą być zastosowane w jakiejkolwiek organizacji, małej i dużej, bez względu na produkt jaki dostarcza. Z zaznaczeniem, że produkt oznacza, i wyrób, i usługę.

ISO 9000 ISO 14000

• Zarówno ISO 9000 i ISO 14000 odnoszą się do tego jak przedsiębiorstwo wykonuje swoją pracę, a nie bezpośrednio do rezultatu tej pracy. Innymi słowy oba dotyczą procesów, a nie produktów - przynajmniej nie bezpośrednio. Niemniej jednak to jak funkcjonuje przedsiębiorstwo wpływa finalny produkt.

ISO 9000 ISO 14000

• W obu przypadkach zasada jest taka, że wymagania są ogólne. Nie ważne o jaką organizację chodzi, albo co ona robi, czy będzie to zakład produkcyjny, instytucja finansowa, jednostka administracji publicznej czy firma handlowa, generalnie można w niej zastosować system zarządzania ISO 9000 lub ISO 14000.

ISO 9000 ISO 14000

Normy z serii ISO 9000 dotyczą takiegozarządzania organizacją, aby zapewnić jakośćwyrobów zamierzonych, które wytwarzane są zmyślą o sprzedaży i zadowoleniu klientów, o tylewprowadzenie norm z serii ISO 14000 ma na celuzadowolenie wszystkich stron zainteresowanychjakością wyrobów "niezamierzonych", a więctych, które powstają przy okazji produkcji i mogąw sposób niekorzystny wpłynąć na środowisko"Klientem" w normach serii ISO 14000 jestśrodowisko.

ISO 9001/ PN-EN ISO 9001

ISO 9001 jest międzynarodowym standardem dla systemów zarządzania jakością. Odnosi się on do procesów decydujących o wytworzeniu produktu albo usługi, jakich dostarcza swoim klientom przedsiębiorstwo. Określa zasady systematycznej kontroli nad poszczególnymi czynnościami. Standard ten jest zaprojektowany w taki sposób, iż odnosi się do każdego rodzaju produkcji bądź świadczenia usług, powstających w wyniku jakichkolwiek procesów, w dowolnym miejscu na świecie.

Normy z rodziny ISO 9000

Rodzina norm ISO 9000 składa się z 4 norm podstawowych:ISO 9000:2000 Quality management systems - Fundamentals andvocabulary (odpowiednik krajowy - PN-EN ISO 9000:2001 Systemyzarządzania jakością - Podstawy i terminologia),ISO 9001:2000 Quality management systems - Requirements

(odpowiednikkrajowy - PN-EN ISO 9001:2001 Systemy zarządzania jakością -

Wymagania),ISO 9004:2000 Quality management systems - Guidelines for

performanceimprovements (odpowiednik krajowy - PN-EN ISO 9004:2001 Systemyzarządzania jakością - Wytyczne doskonalenia funkcjonowania),ISO 19011:2002 Guidelines on Quality and/or Environmental ManagementSystems Auditing (Odpowiednik krajowy - PN-EN ISO 19011:- Wytycznedotyczące audytowania systemów zarządzania jakością i/lub zarządzaniaśrodowiskowego)oraz norm, specyfikacji technicznych i raportów technicznychwspomagających normy podstawowe, zawierających wytyczne dotyczącespecyficznych zagadnień w ramach systemu zarządzania jakością

Korzyści z wprowadzenia ISO

- przejrzystość procesów - koncentracja na aspektach istotnych dla bezpieczeństwa i jakości wyrobu - akceptacja produktów i firmy przez klienta - międzynarodowe uznanie systemów certyfikowanych - zmniejszenie zakresu badań przy realizacji zleceń - terminowość dostaw - obniżenie kosztów z tytułu reklamacji i odpowiedzialności za produkt - zapewnienie stałej i powtarzalnej jakości - mniej audytów klienta - skuteczniejsza realizacja celów przedsiębiorstwa - większe zaangażowanie pracowników w wykonywaną pracę

Deming zaproponował przejrzystą i powszechnie zrozumiałą zasadę doskonalenia jakości, nazwaną od nazwiska jego twórcy „kołem Deminga” lub modelem P-D-C-A (planuj – wykonaj – sprawdź – koryguj).

Jeśli na etapie sprawdzania okaże się, że występują rozbieżności między zamierzeniami i efektami, to wówczas należy uruchomić działania korygujące, prowadzące do ich likwidacji. Często, pierwsze działania korygujące mogą być niewystarczające, dlatego też po powtórnym sprawdzeniu musimy przystąpić do kolejnych działań korygujących. Postępujemy w ten sposób tak długo, aż uzyskamy satysfakcjonujące wyniki.

Certyfikacja systemu ISO

W momencie, w którym wszystkie wymagania ISO 9001 są spełnione - nadchodzi czas na audyt zewnętrzny. Powinien on być przeprowadzony przez niezależną, akredytowaną jednostkę. Audytorzy przysłani przez tę jednostkę dokonają najpierw przeglądu istniejących procedur oraz instrukcji (przegląd dokumentacji). Ten proces obejmuje ocenę, czy w firmie ma miejsce ciągła poprawa jakości oraz pozwala na stwierdzenie, czy wyznaczone cele są mierzalne oraz wykonalne. Jest to również oceniane w kolejnym etapie certyfikacji - podczas audytu certyfikującego. Wtedy dokonywana jest ocena tego, czy osoby wykonujące poszczególne czynności stosują się do procedur i wyznaczonych celów oraz czy odpowiednie zapisy są utrzymywane. Po zakończeniu pomyślnie przeprowadzonego audytu wydawany jest certyfikat. W trakcie jego obowiązywania będą mieć miejsce audyty przeglądowe (raz albo dwa razy do roku), których zadaniem jest sprawdzenie, czy system wciąż działa.

ISO 14001/PN-EN ISO 14001

• Celem opracowania norm ISO serii 14000 było zdefiniowanie podstawowych wymagań w odniesieniu do systemu zarządzania środowiskowego. Normy te stanowić mają instrument wspomagający świadome oddziaływanie ekologiczne przedsiębiorstwa z korzyścią dla środowiska.

Normy rodziny ISO 14000

• Norma ISO 14001- określająca wymagania umożliwiające sformułowanie polityki i celów z uwzględnieniem wymogów prawnych i informacji o aspektach środowiskowych;

• Norma ISO 14004- zawierająca informacje przydatne w procesie wdrażania systemu.

• Norma ISO 14011- zawierające wymagania dotyczące zasad postępowania przy audytowaniu systemu zarządzania środowiskowego.

• Norma ISO 14001 ustanowiona w roku 1996 odgrywa na polu zarządzania środowiskowego podobną rolę jak normy ISO serii 9000 dla zarządzania Jakością.

Skąd się wzięły normy serii ISO 14000? Idea normatywnego systemu zarządzania środowiskiem

wykształciła się na bazie doświadczeń i ewolucji innych koncepcji, wśród których najistotniejsze są :

• koncepcja zrównoważonego rozwoju - zakłada rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań politycznych, gospodarczych i społecznych z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz trwałości podstawowych procesów przyrodniczych

• filozofia kompleksowego zarządzania jakością TQM - polega na najefektywniejszym wykorzystaniu zasobów ludzkich i materialnych, by osiągnąć zamierzone cele

• systemy zarządzania jakością ISO 9000 • audyty finansowe i przeglądy (audyty) środowiskowe -

pozwalają weryfikować bilanse finansowe, a audyty środowiskowe sprawdzają czy przedsiębiorstwo spełnia i będzie spełniać wymogi ochrony środowiska, obecnie w wielu przedsiębiorstwach audyty przeprowadza się w celu określenia obciążeń, jakie wynikają z zobowiązań środowiskowych

• Normy ISO serii 14000 podobnie jak normy ISO serii 9000 są instrumentami dobrowolnymi dostarczającymi praktyczne i realne rozwiązania problemów środowiskowych oraz stanowiącym skuteczne i proste narzędzie ciągłej poprawy i doskonalenie systemu organizacyjnego przedsiębiorstwa.

Normy serii ISO 14000• Najbardziej rozpowszechnioną normą wśród norm serii ISO

14000 jest norma ISO 14001, dotycząca systemów zarządzania środowiskowego zawierająca specyfikacje takich systemów zarządzania. Norma ta jest opracowana w sposób umożliwiający zastosowanie jej do różnych typów organizacji, działających w przeróżnych branżach i warunkach społeczno-kulturowo-geograficznych. Podstawowym zadaniem normy jest wspomaganie działań związanych z ochroną środowiska i zapobieganiem zanieczyszczeniom w sposób zgodny z potrzebami organizacji. ISO 14001 ma zastosowanie dla każdej organizacji, która chce:

• wdrożyć, utrzymywać i doskonalić system zarządzania środowiskowego

• działać zgodnie z ustalona polityką i celami środowiskowymi • pokazać zgodność swoich działań na zewnątrz: klientom,

konkurentom, otoczeniu • uzyskać certyfikat zgodności wdrożonego systemu zarządzania

środowiskowego z normą ISO 14001, wystawiony przez niezależną jednostkę certyfikującą

ISO 14000

Podstawowe wymagania określone w tej normie dotyczą takich zagadnień jak:

• rozwój polityki środowiskowej • identyfikacja aspektów środowiskowych i ocena

towarzyszących im wpływów na środowisko; • identyfikacja i przestrzeganie odpowiednich

wymagań legislacyjnych/prawnych. • rozwój i utrzymanie realizacji zadań środowiskowych; • wdrażanie udokumentowanego systemu, łącznie z

elementami szkoleń i kontrolą działania • monitorowanie i pomiar działań operacyjnych • środowiskowy audit wewnętrzny • przeglądy zarządzania systemem w celu

zapewnienia ciągłości jego efektywnego oddziaływania.

Korzyści

Wprowadzenie ISO 14000 przynosi firmie różnorodne korzyści, do których należą: 

a) w obszarze zarządzania i finansów:

• redukcja kosztów energii, surowców, usuwania odpadów,

• redukcja kosztów ponoszonych za zaistniałe sytuacje awaryjne

• oszczędność czasu i ludzkiego wysiłku przy wykorzystaniu umiejętności i zasobów firmy.

• racjonalne skalkulowanie kosztów ubezpieczeń • szybsze wykrywanie i usuwanie nieprawidłowości • możliwość wprowadzania działań zapobiegawczych

przed wystąpieniem szkodliwych efektów środowiskowych.

Korzyści

b) w obszarze prawno-społecznym:• polepszenie wizerunku firmy w oczach

klientów; • polepszenie stosunków z władzami i

grupami zainteresowanymi • spełnienie wymogów inwestorów i

polepszenie dostępu do kapitału. • ułatwienia w otrzymywaniu

odpowiednich zezwoleń poprzez prezentację właściwego stosunku do spraw ochrony środowiska.

Metoda wdrożenia

• Etap 1 - Wstępny przegląd środowiskowy.

Celem wstępnego przeglądu środowiskowego jest określenie:

• miejsc występowania negatywnych oddziaływań na środowisko oraz oddziaływań, które powinny być zlikwidowane

• uprawnień • zakresu niezbędnego i efektywnego zużycia

surowców i materiałów • wielkości wydalanych zanieczyszczeń

stałych, ciekłych i gazowych • zmian w polityce środowiskowej

przedsiębiorstwa

Metoda wdrożenia

• Etap 2 - Planowanie systemu zarządzania środowiskowego

Podczas planowania systemu zarządzania środowiskowego należy:

• określić politykę środowiskową organizacji oraz plan jej realizacji

• określić w odniesieniu do specyfiki działań organizacji wszystkie zobowiązania prawne oraz inne przepisy i wymagania dotyczące ochrony środowiska

• wyznaczyć cele i zadania środowiskowe wynikające z polityki środowiskowej organizacji oraz opracować program ich realizacji

• dokonać, spośród wszystkich działań organizacji mających wpływ na środowisko, identyfikacji znaczących aspektów środowiskowych, związanych z wykorzystaniem bądź zużyciem zasobów naturalnych lub występowaniem sytuacji awaryjnych

Metoda wdrożenia

• Etap 3 - Wdrażanie elementów systemu zarządzania środowiskowego

Wdrażanie systemu zarządzania środowiskowego oparte jest na:

• określeniu osób odpowiedzialnych za realizację polityki środowiskowej organizacji

• zapewnieniu szkoleń pracownikom zaangażowanym w system zarządzania środowiskowego

• opracowaniu niezbędnej dokumentacji systemowej (procedury i instrukcje) dotyczącej działań mogących mieć istotny wpływ na środowisko

• zidentyfikowaniu i dokumentowaniu działań mających istotny wpływ na środowisko, ze szczególnym uwzględnieniem potencjalnych sytuacji awaryjnych

• kontrolowaniu działań mających istotny wpływ na środowisko • zapewnieniu zgodności podejmowanych działań z

wymaganiami normy ISO 14001 • określeniu odpowiedniego systemu komunikacji z

zainteresowanymi stronami zewnętrznymi

Metoda wdrożenia

• Etap 4 - Sprawdzanie funkcjonowania systemu zarządzania środowiskowego

Sprawdzanie funkcjonowania systemu zarządzania środowiskowego obejmuje następujące działania:

• prowadzenie monitorowania i pomiarów efektów działalności środowiskowej

• dokonywanie odpowiednich zapisów • podejmowanie działań korygujących i

zapobiegawczych • auditowanie systemu • dokonywanie przeglądów funkcjonowania

systemu zarządzania środowiskowego