SOLUNUM SSTEM

PAGE 26

GASTRO-PULMONER SSTEMN GELM

Kapal endodermal bir tp olan ilkel barsak, 4.hafta srasnda ekillenir. lkel barsak, geliimin erken dnemlerinde vitellus kesesi ile balant kurar. Daha sonra bu balant ortadan kalkar. lkel barsan n ve arkadaki kr endodermal sonlanmalarna karlk dardan ektodermal iki girinti meydana gelir. Bunlardan ndeki girinti stomadeumu, arkadaki ise proctodeumu oluturur. Stomadeum ve proctodeumun dip ksmlar aralarnda mezenim dokusu bulunmayan iki tabakal membranlara ayrlr. Bu membranlarn d yz ektoderm, i yz ise endodermden yapldr. ndeki membran membrana buccophrangea (m. oropharyngea); arkadaki ise membrana cloacalis olarak adlandrlr. Zarlar arasnda mezenim dokusu bulunmadndan besleyecek damarlar geliemez. ndeki membran 26. gn, arkadaki ise 9.haftada yrtlarak primitif farinks ve ilkel barsan amnion boluu ile iliki kurmasn salar. lkel az boluu, ektodermal stomadeum ile endodermal yutak barsann n blmnn birlemesi ile oluur. lkel barsak endoderminden sindirim yollar ve bezlerinin epitelleri; evredeki splanik mezodermden ise kas, ba dokusu ve dier tabakalar geliir.

lkel barsak n (foregut), orta (midgut) ve son barsak (hindgut) olmak zere 3 ksma ayrlr.

n Barsaktan Gelien Yaplar

lkel farinks ve onun trevleri (az boluu, farinks, dil, bademcikler, tkrk bezleri ve st solunum organlar)

Alt solunum yollar

zefagus, mide

Duodenumun balang ksm

Karacier, safra kesesi, pankreas ve safra kanallar sistemi

Orta Barsaktan Gelien Yaplar

nce barsaklarn geri kalan ksm

ekum, appendix vermiformis, kan kolon, transvers kolonun byk blm

Son Barsaktan Gelien Yaplar

Transvers kolonun geri kalan ksm, inen kolon, sigmoid kolon, rektum ve anal kanaln st ksm,

Vesica urineria epiteli ve retrann byk blm

Solunum sisteminin geliimi n barsakla ve ektodermal stomadeumla ilikili olduundan bu blmde; dier barsak yaplarnn geliimi ise sindirim sisteminde anlatlacaktr.

YUTAK APPARATUSU (Branchial-Pharengeal Apparatus)

Yutak kavisleri, yutak cepleri, yutak yarklar ve yutak membranlarn ierir. Bu yaplar, ba ve boynun oluumuna katlr.Ba ve boynun geliimindeki en tipik zellik, yutak kavislerinin (pharyngeal veya branchial arklar) oluumudur. Bu kavisler, 4. ve 5. haftalarda ortaya kar ve embriyonun karakteristik d grnmn oluturur. Balangta, kavisler birbirlerinden yutak yarklar olarak bilinen mezenimal doku stunlar ile ayrlrlar. Yutak kavisleri ve yarklarn geliimi ile e zamanl olarak, yutak cepleri de n barsan en ndeki blm olan faringeal barsan yan duvarlar boyunca ortaya karlar. Keseler, evre mezenime penetre olurlar fakat yutak yarklar ile da balant kurmazlar. Yutak kavisleri, yarklar ve ceplerinin oluumu balk ve amfibilerdeki solungalarn oluumuna benzemesine ramen insan embriyolarnda gerek solungalar (branchia) olumaz. Faringeyal apparatus terimi (kavisleri, yarklar ve cepler) insan embriyolar iin uyarlanmtr. Kavisler, cepler ve yarklardan kken alan yaplarn farklanmas, epitelyal-mezenimal etkileimlere baldr.

A-Yutak Kavisleri: Yutak kavisleri, sadece boynun oluumuna katlmazlar ayn zamanda yz oluumunda da nemli rol oynarlar. 4. haftann sonunda, yzn merkezi stomadeumca oluturulur ve ilk yutak kavis iftiyle kuatlr. enelerin ncl olan ilk kavis iftleri gelien farinksin lateralinde yzey kntlar olarak ortaya kar. Yutak kavisleri, primitif farinks olarak adlandrlan n barsan kraniyal parasnn lateral duvarlarn destekler. 4. hafta sonunda 4 ift kavis dtan grlebilir. 5. ve 6. yutak kavisleri rudimenterdir. Her yutak kavsi, dtan yzey ektodermi, iten endoderm kkenli epitel ile rtl mezenimal bir merkezden oluur. Paraksiyal ve lateral mezodem kkenli mezenime ek olarak, her kavsin merkezine yzn iskeletsel bileenine katlmak zere nemli miktarda nral krista hcreleri de g eder. Kavsin orijinal mezodermi ba ve boynun kas yapsn oluturur. Her yutak kavsi, kendi muskuler bileeni ile karakterizedir. Kavislerin muskuler bileeni kendi kraniyal siniri ile innerve edilir, kas hcreleri nereye g ederse etsin beraberlerinde kendi sinir bileenlerini de gtrrler.

Yutak kavisleri u yaplar ierir.

Primitif farinksten dorsal aorta civarnda ilerleyen bir aortik ark (arter). Ba ve boynun erikin arteriyel yapsn oluturur.

Ba ve boyundaki kaslar ekillendiren kas yaps,

Kavisten kken alan kaslar ve mukozay innerve eden sinir,

Kavisin iskeletini ekillendiren bir kkrdak.1. YUTAK KAVS: Gz blgesinin altnda ileriye doru uzanan arka ksm olan maksiller knt ile Meckel kkrdan ieren ventral ksm olan mandibular knty ierir. Meckel kkrda, dorsal ksmnda varln srdren kk bir blm olan ve orta kulan malleus, incus kemiklerini oluturan blm hari ortadan kalkar. Membranz kemikleme ile maksiller kntnn mezenimi, premaksilla, maksilla ve zigomatik kemik ile temporal kemiin bir blmn oluturur. Mandibula da Meckel kkrdan eviren mezenimin membranz kemiklemesi ile oluur. Kas dokusu ise ineme kaslar ile (temporal, masseter ve pterygoid kaslar), digastrik kasnn n beli, mylohyoid, tensor tympani ve tensor palatini kaslarn oluturur. Bu kavsin kaslar trigeminal sinirin (V.kraniyal sinir) mandibular dal ile innerve edilir. Birinci kavsin mezenimi yzn dermisinin oluumuna da katldndan yz derisinin duysal innervasyonu trigeminal sinirin mandibular, maksillar ve oftalmik dallar salanr. Kavis kaslar kendi arklarnn kemik ve kkrdak bileenlerine temas etmezler fakat bazen evreleyen blgelere g edebilirler. Bu kaslarn nereden kken ald sinirleri kendi arklarndan geldii iin saptanabilir. 2. YUTAK KAVS (hiyoid kavis): kinci kavsin kkrda olan Reichert kkrda, stapes, temporal kemiin stiloid uzants, stilohyoid ligament ile ventral olarak hiyoid kemiin kk boynuzu ile hiyoid kemik gvdesinin st parasn oluturur. kinci kavsin miyoblastlar, stapedius, stylohyoid, digastrik kasnn posterior beli, auricular kaslar ile yz ifadesi kaslarn oluturur. 7. kraniyal sinir olan facial sinir tm kaslar innerve eder. 3. YUTAK KAVS: nc kavsin kkrda, hiyoid kemiin byk boynuzu ile hiyoid kemik gvdesinin alt parasn oluturur. Kavsin miyoblastlar, stylopharyngeus kaslarn oluturur. Bu kaslar, IX. kraniyal sinir olan glossofarengeal sinir ile innerve edilir. 4. ve 6. YUTAK KAVS: 4. ve 6. kavsin kkrdak bileenleri larinksin tiroid, kricoid, arytenoid, korniculate ve kuneiform kkrdaklarn oluturmak zere kaynarlar. Epiglottis kkrda ise 2. 3. ve 4. yutak kavsinden gelien bir yap olan hipobranchial eminensteki (copula) mezenimden geliir. Sonuta, 4.yutak kavsinin posterioru tarafndan oluturulan 3. kabart epiglottis geliimini salar. Bu kabartnn hemen arkasndaki laringeal orifis, arytenoid kabartlarla yandan kuatlr. 4. kavsin cricothyroid, levator palatini ve farinksin konstriktr kaslar 10. kraniyal sinir olan Nervus vagusun superior laryngeal dal ile innerve edilir. Larinksin intrinsik kaslar ise 6. kavsin siniri olan vagusun recurrent laryngeal innerve edilir. Kavislerin molekler kontrol: HOX genleri ile gerekletirilir. HOX genlerin yutak kavis kodu, kavislere rhombomerler olarak adlandrlan arka beyin segmentlerinden g eden nral krista hcreleri ile tanr. Bu kod daha sonra nral krista hcreleri ile yutak kavis mezenimi arasndaki etkileimlerle srdrlr. B-YUTAK CEPLER: nsan embriyolarnda 5 ift yutak cebi bulunur. 5. yutak cebi atipiktir ve sklkla 4.yutak cebinin bir paras olarak kabul edilir. Ceplerin endodermal epitel rts birok nemli organn geliimine katlr. n barsaktan gelien ilkel farinks, ilkel az (stomadeum) ile birletii yere kadar genilerken, zofagusla birletii alt ksmna doru ise giderek daralr. Farinks endodermi yutak kavislerinin i yzeylerini der ve yutak cepleri olarak adlandrlan balon biimindeki divertikllere dnr. Yutak cep iftleri, yutak kavisleri arasnda yukardan aaya doru geliirler. Yutak ceplerinin endodermi, yutak yarklarnn ektodermi ile temas ederek birlikte yutak ceplerini yutak yarklarndan ayran ince ift tabakal yutak membranlarn olutururlar.1. YUTAK CEB: 1.yutak cebi, tubotimpanik resesus olarak adlandrlan sapa benzeyen ve 1.yutak yarnn epitel rts ile temas eden bir divertikulum oluturur. Divertikulumun distal blm genileyerek kese biimindeki ilkel timpanik veya orta kulak boluunu oluturur. Proksimal ksm dar kalarak staki borusunu oluturur. Timpanik boluun rts daha sonra timpanik membrann (eardrum) oluumuna katlr.

2. YUTAK CEB: Epitel rts oalarak evre mezenime doru uzanan tomurcuklar oluturur. Tomurcuklar, ikincil olarak mezodermal doku tarafndan igal edilerek palatin tonsilin ncln oluturur. 3. ve 5. aylar srasnda, tonsil lenfatik doku ile infiltre olur. Arta kalan kese paras erikinde tonsillar fossa olarak bulunur.

3. YUTAK CEB: 3. ve 4. cepler bir distal bir de ventral knt ierirler. 5.haftada, 3. cebin dorsal knts inferior paratiroid glandlara; ventral knts ise timusa farklanr. Timusun esas paras zt tarafndaki paras ile kaynat toraksn anterior ksmndaki son yerine hzla hareket etmesine ramen, kuyruk ksm bazen ya tiroide gml olarak veya izole timik yaplar olarak kalabilir. Timusun geliimi ve bymesi puberteye kadar devam eder. Gen ocuklarda, timus toraksta nemli yer kaplar ve sternumun arkasnda ve perikardiyum ile byk damarlarn nnde uzanr. Yallarda ise atrofiye olduundan ve ya dokusu ile yer deitirdiinden tannmas zordur. 3. yutak cebinin paratiroid dokusu sonuta tiroid bezinin arka yzne tanr ve inferior paratiroid bezi oluturur. 4. YUTAK CEB: 4. yutak cebinin dorsal uzantsnn epiteli, superior paratiroid bezi oluturur. Paratiroid bezi farinks duvar ile temasn kaybettiinde, kaudal olarak g eden tiroide superior paratiroid bezi olarak tutunur.5. YUTAK CEB: En son gelien 5.yutak cebi genellikle 4.yutak cebinin bir paras olarak kabul edilir. Daha sonra tiroide katlacak olan ultimobranchial cismi oluturur. Ultimobranchial cismin hcreleri tiroidin parafollikler hcrelerini (C hcreleri) oluturur. Bu hcreler kandaki kalsiyum seviyesini dzenleme ile ilgili kalsitonin hormonunu salglarlar. C-YUTAK YARIKLARI: 5 haftalk embriyoda 4 faringeal yark bulunurken bunlardan sadece 1.yutak yar alttaki mezenime penetre olur ve meatus acusticus externusu oluturur. Meatusun tabann deyen epitel timpanik membrann (kulak zar) oluumuna katlr. 2. arktaki mezenimin aktif proliferasyonu 2. arkn 3. ve 4. arklarn zerine kmasna yol aar. Sonuta, boynun alt blmndeki epikardiyal kabart ile karr ve 2., 3. ve 4. yarklar d ortamla balantlarn kaybederler. Yarklar, servikal sins olarak adlandrlan ektodermal epitel ile deli bir boluk oluturur, geliim ilerlediinde bu sins ortadan kalkar.

D-YUTAK MEMBRANLARI: 4. hafta srasnda insan embriyosunun boyun blgesinin her iki tarafnda yutak yarklarnn tabannda ortaya kar. Yutak ceplerinin endodermi ile yutak yarklarnn ektoderminin birbirlerine yaklat yerlerde ekillenir. Yutak ceplerinin endodermi ile yutak yarklarnn ektodermi daha sonra mezenimle ayrlrlar. 1.yutak membran ifti erikin kulak zarn oluturur.

KLNK LKLER Faringeal Blge le lgili Doum Defektleri:Ektopik Timus ve Paratiroid Dokusu: Ceplerden gelien glandular doku g ettiinden aksesuar bez ya da doku artklarnn yol boyunca bir yerde kalabilir. Bu durum, zellikle g srasnda boyunda kalan timus ve paratroid dokusunda grlebilir. nferior paratiroidler, superiorlara gre daha ok pozisyon deitirdiklerinden bazen kommon karotid arterlerin atallanma blgesinde de bulunurlar.

Branchial Fistulalar: 2.yutak kavisi aaya doru 3. ve 4. yutak kavisleri zerine byyemediinde geriye 2., 3.ve 4. yutak yarklarnn yzeyle dar bir kanalla balantsn srdrdnde grlrler. Boynun yan yznde sternocleidomastoid kasn hemen nnde bulunan byle bir fistula genellikle lateral servikal kistin drenajn salar. Servikal kistin artklar olan bu kistler sternocleidomastoid kasn snrlar boyunca herhangibir yerde bulunailirse de genellikle ene ekleminin hemen altndadr. Sklkla, lateral servikal kist doumda grlmez fakat ocukluk anda kist byrken grlebilirler. Internal branchial fistulalar nadirdir; servikal sins kk bir kanalla farinks lmenine balandnda ortaya karlar ve genellikle tonsillar blgeye alr. Byle bir fistula geliim srasnda herhangibir anda 2. yutak yar ve cepi arasndaki membrann rptr sonucu ortaya kar.

Nral Krista Hcreleri ve Kraniofasiyal Defektler: Nral krista hcreleri, kraniyofasiyal blgenin ounun oluumu iin gereklidir. Nral krista hcrelerinin bozulmas ciddi kraniyofasiyal malformasyonlarla sonulanr. Krista hcreleri kalbin da ak yollarnn pulmoner ve aortik kanallara almasn iin blmelenmeyi salayan konotrunkal endokardiyal yastklar da oluturduundan, kraniyofasiyal defektli ou ocukta persistent truncus arteriosus, Fallot tetrolojisi, byk damarlarn farkl yerleimi gibi kardiyak anomaliler de bulunur. Nral krista hcreleri, hassas hcreler olduklarndan alkol ve retinoik asit gibi bileiklerle kolaylkla lrler. Bu hassasiyetin nedenlerinden biri hcreleri hasarlayan serbest radikallerin etkisini azaltan speroksit dismutaz (SOD) ve katalaz enzimlerindeki eksiklik olabilir. Nral krista hcreleri ile ilgili kraniofasiyal defektlere rnekler aada verilmitir. Treacher Collins sendromu (mandibulofacial dysostosis), zigomatik kemiklerin geliim geriliine bal olarak malar hipoplazi, mandibular hipoplazi, palpebral fissrlerin aaya yana eilmesi, dk gz kapa kolobomalar ve d kulak malformasyonlar ile karakterizedir. Treacher Collins, otozomal dominant geilidir. % 60 yeni mutasyonlar olarak ortaya kar. Retinoik asitin teratojenik dozlarn takiben deney hayvanlarnda fenokopyalar olarak oluturulabildiinden insanlardaki baz olgularn teratojenlerle ortaya kabilecei dnlmektedir.Robin serisi, dier sendromlar ve malformasyonlarla beraber veya bamsz olarak grlebilir. Treacher Collins sendromu gibi, Robin serisi de mandibulann ok ciddi hasarl geliimi gibi 1. yutak kavis yaplarn deitirir. Bebeklerde genellikle mikrognatia, yark damak ve glossoptosis (dilin posterior olarak yerleimi) gibi l hasar grlr. Robin serisi, genetik ve/veya evresel faktrlerle olabilir. Oligohidroamnion olgularnda ene, gse bask oluturduunda da bir deformasyon olarak ortaya kabilir. Primer defektte mandibula zayf geliir ve sonuta posterior olarak yerleik dil, damak yarklar arasndan onlarn kaynamasn engelleyerek aaya sarkamaz. Robin serisi, yaklak olarak 1/8500 doumda grlr.

Di George anomalisi yaklak olarak 1/2000-3000 doumda bir grlr ve velocardiofacial sendrom (VCFS) ve konotrunkal anomaliler yz sendromu gibi ok ciddi anomaliler grlr. Bu bozukluklarn tm kardiyak defektler, yz anomalileri, timik hipoplazi, yark damak ve hipokalsemi gibi bozukluklar ieren CATCH22 olarak adlandrlan spekturumun bir parasdr ve 22. kromozomun uzun kolundaki (22q11) bir delesyon sonucu grlr. Tam DiGeorge anomalili hastalar immn yetmezlikli, hipokalsemik ve kt prognozludur. Defektin kkeni, etkilenen tm yaplarn oluumuna katlan nral krista hcrelerinin anormal geliimidir. Genetik nedenlere ek olarak retinoidler (vitamin A), alkol ve anne diyabeti de defektleri oluturabilir. Hemifasiyal mikrosomi (oculoauriculovertebral spectrum, Goldenhar sendromu), genellikle maksillar, temporal ve zigomatik kemiklerin kk ve yass olmas gibi kraniyofasiyal defektleri ierir. Bu hastalarda kulak (anotia, mikrotia), gz (gz kresinde tmrler ve dermoidler) ve vertebral (kaynam ve hemivertebra, spina bifida) kusurlara sk rastlanr. 1/5600 doumda bir grlr ve olgularn % 65inde asimetri vardr. Olgularn % 50sinde grlen dier kusurlar Fallot tetralojisi ve ventrikler septal defektler gibi kalp anomalileridir. Hemifasiyal mikrosominin nedenleri bilinmemektedir.

YZN GELM: 4. haftann sonunda, esas olarak nral krista kkenli mezenim ile 1. yutak kavis iftinden oluan yz kntlar ortaya kar. Embriyo 42 gnlk olduunda, 5 mezenimal knt tannabilir. Maksiller kntlar, stomodeumun lateralinde, mandibular kntlar ise stomodeumun kaudalinde tannabilir. Beyin vezikllerinin ventralindeki mezenimin oalmas ile oluan frontonasal knt ise stomodeumun st snrn oluturur. Fzyon ve zellemi byme yolu ile mandibulann, st dudan, damak ve burnun boyutunun ve btnln belirlediklerinden bu yaplarn tm nemlidir. Frontonasal kntnn her iki tarafnda yzey ektoderminin blgesel kalnlamalar olan nazal (olfaktor) plakodlar, n beynin ventral ksmnn indksiyon etkisiyle geliir. 5. hafta srasnda nasal plakodlar nasal ukuruklar oluturmak zere invagine olurlar. Bylelikle, her ukurcuu evreleyen doku kabarnts oluturarak nazal kntlar ekillendirirler. ukurcuklarn d kenarndaki kntlar, lateral nasal kntlar, i kenarndakiler ise medyal nasal kntlardr. Takip eden 2 hafta srasnda, maksiller kntlar hacimce artmaya devam eder. E zamanl olarak, medyal olarak byrler ve medyal nasal kntlar orta hatta doru basklarlar. Ardndan, medyal nasal kntlar ve maksiller kntlar arasndaki yark kaybolur ve ikisi kaynar. Bylelikle, st dudak; 2 medyal nasal knt ve iki maksiller knt tarafndan oluturulmu olur. Lateral nasal kntlar st dudan oluumuna katlmazlar. Alt dudak ve ene orta hatta birbirleri ile birleen mandibular kntlardan oluur. Balangta, maksiller ve lateral nasal kntlar birbirlerinden nasolakrimal ukur olarak adlandrlan derin bir ukur ile ayrlrlar. Bu ukurun tabanndaki ektoderm stteki ektodermden kopan solid epitelyal bir kordon oluturur. Kordonun kanallamasndan sonra nasolakrimal kanal oluur. Kanaln st ucu lakrimal keseyi oluturmak zere geniler. Kordonun kopmasndan sonra, maksiller ve lateral nasal kntlar birbirleri ile birbirleri ile birleirler. Nasolakrimal kanal, gzn medyal kenarndan burun boluunun inferior meatusuna doru uzanr. Maksiller kntlar yanaklar ve maksillay oluturmak zere genilerler. 5.hafta sonunda d kulak kepeleri gelimeye balar. 6 aurikular ykselti 1. yutak yar evresinde oluur.

Burun, 5 yz kntsndan geliir: Frontonasal knt, burnun dorsum ve apeksini, kaynam medyal nasal kntlar nasal septumu, lateral nasal kntlar ise burun kanatlarn oluturur. Burun Boluklarnn Geliimi: 6. hafta srasnda nasal ukurcuklar, ksmen onlar kuatan nasal kntlarn bymesi ksmen de altta bulunan mezenim iine penetre olmalar nedeniyle nemli lde derinleir. Balangta, oronasal membran, ukurcuklar primitif az boluundan yeni oluan foramen olan primitif koana ile ayrr. Bu koanalar, orta hattn her iki kenarnda ve primer daman hemen arkasndadr. Daha sonra, sekonder daman oluumu ve primitif nazal odacklarn ileri geliimi ile kalc koanalar nasal kavitenin farinksle birleim yerinde bulunur. Bu deiiklikler gerekleirken st, orta ve alt konkalar burun boluklarnn yan duvarlarnda kabart eklinde geliirler. Burun boluklarnn st blmndeki ektodermal epitel, koku epiteline (olfaktor epitel) farklanr. Baz epitel hcreleri, olfaktor reseptr hcrelere farklanrlar. Paranasal hava sinsleri, lateral nasal duvarn divertikl olarak geliir ve maksilla, etmoid, frontal ve sphenoid kemiklere doru byrler. Ge fetal dnemde ve doumdan sonra geliirler. Maksiller sinsler doumda kktr, pubertaya kadar yava yava geliirler, maksimum byklklerine pubertede ularlar Kalc dilerin tamam ortaya knca geliimlerini tamamlarlar. 2. ya civarnda frontal sinsler gelimeye balar. 7 yanda radyograflarda grnr. Sfenoidal sinsler de 2. ya civarnda ortaya kar. Paranasal sinsler, bebeklik ve ocukluk anda yzn boyutlarnn ve eklinin deimesinde, adelosan ada sesin rezonansnn ayarlanmasnda, ban arlnn azaltlmasnda yzn son eklinin alnmasnda ilev grrler. ntermaksiller Segment: Maksiller kntlarn medyal bymesi sonucu, iki medyal nasal knt sadece yzeyde deil ayn zamanda daha derin seviyede de kaynar. ki kaynam kntdan oluan yap intermaksiller segmenttir. ntermaksiller segment:

st dudan philtrumunu oluturan labial bileen, drt kesici dii tayan st ene bileeni, gen biimli primer dama oluturan palatal bileenden oluur.ntermaksiller segment, frontal kntdan oluan nasal septumun rostral ksm ile devam eder. Yz geliimi 4-8. haftalar arasnda olaylanr. 8. hafta sonunda yz, insan grnmn kazanr. Mandibula ve alt dudak yzn ilk oluan blmleridir. Maksiller kntlardan oluan damak raflarnn kaynamas, sert (sekonder) ve yumuak dama oluturur. Yark deformiteleri, kaltsal faktrler ve ilalar (difenilhidantion) etkisi ile bu mezenimal dokularn ksmen ya da tamamen kaynamamas sonucu oluur. Yzn erikin formu, paranazal sinsler, nazal konka ve dilerin geliiminden etkilenir. Yzn byk bir blm yutak yarklarna nral kvrmlarn kenarlarndan g eden nral krista hcrelerinden geliir. Bu hcreler yz blgesindeki ve azdaki kkrdak, kemik ve ligamentleri oluturan ba dokusunun ana kaynadr.

Frontonasal knt: Aln ve burnun dorsum ve apeksini, Maksillar kntlar: Maksilla, st ene, zigomatik kemik, temporal kemiin yass ksm, st dudan byk ksmn,

Mandibular kntlar: Mandibula, alt dudak ve alt yana,

Lateral nasal kntlar: Burun kanatlarn

Medial nasal knt: Nasal septumu

2. yutak kavis mezenimi: Yz kaslarn oluturur.

AKCER TOMURCUKLARININ OLUUMU

Embriyo yaklak olarak 4. haftalk olduunda respiratuvar divertikulum (akcier tomurcuu) n barsan ventral duvarndan bir knt olarak gelimeye balar. Barsak tb boyunca tomurcuun yerleimi respiratuvar divertikulum blgesinde barsak tbnn endoderminde eksprese edilen transkripsiyon faktr TBX4 ile belirlenir. TBX4, tomurcuun oluumunu, bymesini ve akcierlere farklanmasn uyarr. Bu yzden larinks, trake, bronlar ve akcierlerin epiteli endodermal kkenlidir. Larinks, trake ve akcierlerin kkrdak, kas ve ba dokusu ise n barsa eviren splanik mezodermden geliir.

Balangta, akcier tomurcuu n barsaa alr. Divertikulum kaudale doru genilerken trakeozefagal srtlar olarak adlandrlan uzunlamasna 2 yap ile n barsaktan ayrlr. Bu 2 srt daha sonra trakeo-zefagal septumu oluturmak zere kaynar. Bu septum, n barsan n ksmn ventral paraya (trakea ve akcier tomurcuklar) ve dorsal paraya (zefagus) ayrr. Respiratuvar tomurcuk farinksle laringeal aklk yolu ile balantsn devam ettirir. Larinksin Geliimi: Larinksin i demesi endodermden, kkrdaklar ve kaslar ise 4. ve 6.yutak kavislerinin mezeniminden geliir. Bu mezenimin hzl oalmasnn sonucu olarak laringeal aklk yay biiminden T-ekline deiir. Daha sonra iki kavisin mezenimi tiroid, cricoid ve arytenoid kkrdaklara farklandnda laringeal aklk erikin eklini alr.

Kkrdaklar oluurken, larengeal epitel de hzla oalr, lmen geici olarak kapanr. Daha sonra vakuolizasyon ve rekanalizasyon ile (10. hafta) larengeal ventrikller olarak adlandrlan bir ift lateral kmaz ekillenir. Bu kmazlar yalanc ve gerek vokal kordlara farklanan doku kvrmlar ile snrlandrlr. Epiglottis kkrda 2., 3. ve 4. yutak kavislerinin ventral ularndaki mezenimin oalmas ile oluan hipobronial eminensin kaudal blmnden geliir.Larinks kaslar 4 ve 6. yutak kavislerinden kken alan miyoblastlardan geliir. Kaslar, bu kavisleri innerve eden X. kraniyal sinir Nervus vagusun laringeal dallarn alr. Superior laringeal sinir 4.; rekrrent laringeal sinir de 6. yutak kavisinden gelien oluumlar innerve eder. Trakenin Geliimi: Trake larinksin alt ucunda geliir. Trakenin epitel ve bezleri endodermden; kkrdaklar, ba dokusu ve dz kas yaplar ise evre splanik mezenimden geliir. 8. haftada kkrdak taslaklar, 9-11. haftada kkrdak; silyalar 10. haftada; bezler ise 11-12. haftada oluur. 20.haftada trake tasla iyice belirir. Ancak boyu ksadr, larinks ise uzundur. Douma kadar bu byledir.

BRONLAR ve AKCERLERN GELMn barsan blnmesi srasnda, akcier tomurcuu trake ve 2 lateral knt olan broniyal tomurcuklar oluturur. 5. haftann banda bu tomurcuklar genileyerek sa ve sol esas (primer) bronu oluturur. Sadaki daha sonra 3, soldaki 2 tane sekonder bronu oluturur. Bu da gelecekte sada 3 lop, solda 2 lop oluacan gsterir.

Kaudal ve lateral ynde bymelerle akcier tomurcuklar vcut boluunda byr. Akcierlerin boluklar olan perikardiyoperitoneal kanallar dardr. Bu kanallar n barsan her iki tarafnda uzanrlar ve genileyen akcierlerce giderek doldurulurlar. Sonuta plevroperitoneal ve plevroperikardiyal kvrmlar perikardiyoperitoneal kanallar srasyla peritoneal ve perikardiyal boluklardan ayrr. Geriye kalan boluklar primitif plevral boluklar oluturur. Akcierlerin dn eviren evre splanik mezoderm visseral plevray oluturur. taraftan vcut duvarn deyen somatik mezoderm tabakas paryetel plevraya dnr. Paryetel ve visseral plevra arasndaki boluk ise plevral kavitedir. Daha ileri geliim srasnda sekonder bronlar ardardna dikotomik blnme (ikiye atallanma) sa akcierde 10 tane; sol akcierde ise 8 tane tersiyer (segmental) brona dallanarak erikin akcierlerinin bronkopulmoner segmentlerini olutururlar. 6.ayn sonunda yaklak olarak 17 tane dikotomik blnme gerekleir. Broniyal aan son ekli olumadan nce ek olarak 6 tane daha postnatal dnemde blnme olacaktr. Dallanma akcier tomurcuklarnn endodermi ile bunlar evreleyen splanik mezoderm arasndaki epitelyal-mezenimal etkileimlerle dzenlenir. Mezodermden dallanma iin gnderilen sinyaller fibroblast byme faktr ailesindendir. Tm yeni dallanmalar gerekleirken broniyal aa geliir, akcierler daha kaudal pozisyondadr ve doum srasnda trake bifurkasyonu 4. torakal vertebra hizasndadr.Bronlar geliirken duvarlarnda evre splanik mezenkimden hiyalin kkrdak plaklar, dz kaslar, ba dokusu ve kan damarlar geliir. Bezler; 11.haftada epitelden gelimeye balar, 13.haftada mukus sentezler, 14.haftada sekresyon balar. 28. haftada bezlerin % 85i gelimitir. AKCERLERN GELM

Akcierler douma kadar fonksiyon grmezler. Ancak doar domaz ilev grecek ekilde iyi geliirler.Akcierlerin geliimi 4 evrede incelenir.

Pseudo-glandular Evre (5-16.hafta): Akcierler ekzokrin bezlere benzer. 17. haftada akcierin gaz deiim alanlar hari byk bir ksm gelimitir (kkrdaklar 10-12.haftada, kaslar 7., kollajen 12.haftada, elastik lifler 10.haftada). Kapiller a gelimemitir. Fetus bu dnemde doarsa lr.

Kanalikler Evre (16-26. hafta): Bronlar ve terminal broniyollerin lmeni geniler. Terminal broniyoller, 2 ya da daha fazla respiratuvar broniyollere onlar da 3-6 kadar alveolar kanala dallanrlar. Bol damarl akcier dokusu, kbik epitelle deli primitif alveoller ekillenir. Kollajen lifler ekillenmitir. Bu periyodun sonunda doan fetuslerin alveol duvarlar inceldiinden ve bol damarl olduundan youn bakm uygulanrsa yaama anslar vardr. Ancak solunum sistemi yansra dier sistemleri de immatr olduundan sklkla lm grlr.

Terminal Kese Evresi (Primitif Alveol Evresi) (26.hafta-doum): ok sayda terminal kese (primitif alveol) geliir. Terminal kese epiteli ok incelir ve altna kapillerler yerleir. 24. haftada terminal keselerin byk blm tip I pnmositlerle delidir. Tip II hcreler 24. haftada surfaktan salglamaya balar. 32. haftada surfaktan miktar yeterli dzeye eriir. Birok alveol intra-uterin hayatn son 6 haftas ile doumdan sonraki ilk 8-10 ya iinde gelimeye devam eder. Lenf damarlar da bu dnemde ortaya kar.

Alveolar Evre (8.ay-10. ya): Bu evrenin balangcnda her alveolar kanal birbirleri ile gevek ba dokusu ile ayrlm ince duvarl primitif alveollerin oluturduu bir demetle sonlanr. Douma kadar tipik olgun alveoller ekillenmez. 8-10. yaa kadar alveollerin says ve bykl artar.

Prenatal 7.aya kadar broniyoller srekli blnerek kk kanallar olutururlar (kanalikler faz) ve vaskler kaynak giderek artar. Kuboidal hcreli respiratuar broniyollerin hcrelerinin bir blmnn ince yass hcrelere dnmesi ile solunum mmkn olur. Bu hcreler ok sayda kan ve lenf damarlar ile birliktedir ve evreleyen boluklar terminal keseler veya primitif alveollerdir. 7.ay srasnda gaz deiimi iin yeterli miktarda kapiller mevcuttur ve doan bebekler yaar. Prenatal hayatn 7.ay srasnda ve doumdan sonraki birka yl boyunca terminal kese says srekli olarak artar. Keseleri deyen tip I alveolar hcreler daha da incelir. evre kapillerler alveolar keselere doru uzanr ve endotel hcreleri ile epitel hcreleri temas ederek kan-hava bariyerini oluturur. Olgun alveoller doumdan nce bulunmaz. Endotel hcreler ve yass tip I alveolar epitel hcreleri yan sra prenatal 6. ay sonunda tip II alveolar epitel hcreleri geliir. Bu hcreler hava-alveolar arayznde yzey gerilimini azaltan fosfolipidden zengin surfaktan retirler.Doumdan nce akcierler yksek klorid ierikli, az protein, broniyal bezlerin rettii bir miktar mukus ve tip II alveolar hcrelerin rettii surfaktan ieren sv ile doludur. Bu svdaki surfaktan miktar zellikle doumdan nceki son iki hafta artar. Fetal solunum hareketleri doumdan nce balar ve amnion svsnn aspirasyonuna yol aar. Bu hareketler akcier geliiminin uyarlmas ve solunum kaslarnn kondsyonu iin nemlidir. Doumda solunum baladnda akcier svsnn ou hzla kan ve lenf kapillerleri ile rezorbe edilirken az bir miktar da trake ve bronlar yoluyla dar atlr. Alveolar keselerden sv rezorbe edildiinde, surfaktan alveolar hcre membranlar zerinde ince bir fosfolipid tabaka olarak kalr. lk soluk almada havann alveollere girmesi ile surfaktan tabakas yksek yzey gerilimli hava-su (kan) arayz oluumunu engeller. Yas surfaktan tabakas yoksa alveoller ekspirasyon srasnda kollabe olacaktr (atelektazis).Doumdan sonraki solunum hareketleri havay akcierlere getirir, akcierler byr ve plevral boluu doldurur. Alveoller hacimce genilese de doumdan sonra akcierlerin bymesi esas olarak respiratuar broniyoller ve alveollerin saysndaki art nedeni iledir. Doumda erikin saynn 1/6 s kadar alveol (50 milyon) bulunur. Dier alvoller doumdan sonraki 10. yaa kadar oluurlar. Akcier hacmi ise doumda erikinin 1/22si kadardr. Alveol ap doum ncesi 50 (m, ilk nefeste 150-200, sonra 100 ve erikinde ise 200 (m dir.Klinik liki

Surfaktan zellikle prematre bebeklerin yaamas iin gereklidir. Srfaktan yetersizse hava-su (kan) yzey membran gerilimi ykselir ve alveollerin ekspirasyonda kollabe olmas iin byk risk ortaya kar. Sonuta solunum sknts sendromu (Respiratuvar distress sendromu) ortaya kar. Bu, prematre bebek lmlerinin en yaygn nedenidir (% 20). Bu durumlarda ksmen kollabe olan alveoller yksek protein ierikli, birok hiyalin membran ve olaslkla srfaktan tabakasndan kken alan lameller cisimcikleri ieren bir sv ile doludur. Bu nedenle hiyalin membran hastal olarak da bilinir. Yapay surfaktan ve prematre bebeklere surfaktan retimini uyarmak zere glukokortikoidlerin verilmesi ile RDSden lmler azalmtr ve gebeliin 5.5 ayndaki bebeker yaatlmaktadr. Yeni doanda akcier svs resorbe edilmezse, hi nefes alnmamsa otopside akcierler suya batar. Eer solunum gereklemise akcierlerde sv ile hava yer deitirdiinden batmaz.

SOLUNUM SSTEMNN GELMSEL BOZUKLUKLARI

Trakenin Geliimsel Bozukluklar

Trakeozefagal Fistula: Trakeazefagal septumla zefagus ve trakeann ayrlmasndaki anomaliler trakeazefagal fistulal veya fistulasz zefagal atrezi ile sonulanr. Bu defektler 1/3 000 doumda grlr ve % 90nda zofagusun st ksm kr bir kese ile sonlanrken alt ucu ise trake ile bir fistl oluturur. zole zofagal atrezi ve zofagal atrezisiz H-tipindeki trakeazefagal fistula her biri bu defektlerin % 1ini oluturur. Olgularn % 33nde bu anomaliler kardiyak anomalileri de ieren dier doum defektleri ile birlikte grlr. Trakeazefagal fistulalar, nedeni bilinmeyen fakat beklenenden daha sk olarak grlen VACTERL birliinin (Vertebral anomaliler, Anal atrezi, Cardiak kusurlar, Trakeozofagal fistula, Eosofagal atrezi, Renal anomaliler ve Limb=ekstremite kusurlar) bir bileenidir.

Baz trakeozofagal fistulalarda amnion svs mide ve ince barsaklara geemediinden polihidroamnioz grlr. Ayn zamanda gastrik ierikler ve/veya amniyotik sv fistl iinden trakeye girerek pneumonitis ve pneumaniye yol aabilir. Agenez: Trakenin gelimemesi.

Atrezi: Bir parann bulunmamas veya kapal olmas durumudur.

Stenoz: Trakenin darldr. Eer darlk fazla ise lm gerekleir.

Trakeal Divertiklum: ok nadir grlen bir anomalidir. Trakeden brona benzer kr bir uzant kar.Akcierlerin Geliimsel Bozukluklar

Agenez: Trakea kr bir ula sonlanr. Tek tarafl ya da ift tarafl olabilir. ok nadir grlr.

Sol Akcierde 3 Lop Olmas: Situs inversusda sa ve sol akcierde 3 lop vardr.

Aplazi: Genellikle tek tarafldr. Etkilenen tarafta akcier tomurcuu vardr ancak akcier dokusu bulunmaz.

Broniyal Aacn Anormal Blnmesi: Dier anomalilere gre daha sk grlr. ounlukla ok sayda akcier lobl oluur. Fonksiyonel nemi azdr. Bronkoskopide beklenmeyen problemler ortaya kabilir.

Ektopik Akcier Loplar: Trake ve zefagustan kan bu loplarn respiratuvar divertikllere ek baka divertikllerden ktna inanlr.

Akcierlerin Konjenital Kistleri: Klinikte nem tar. Terminal veya byk bronlarn genilemeleri ile ekillenirler. Kk ve ok sayda olabilirler. X-rayda bal petei grnm verir. Kistler genellikle zayf drene olduklarndan sklkla kronik enfeksiyonlara yol aarlar.

SOLUNUM SSTEMNN HSTOLOJS

Solunum sistemi akcierler ve akcierleri d ortama balayan solunum yollarndan oluur. Hcrelere O2 salayan, CO2i uzaklatran bir sistemdir. Bu olay respirasyon olarak bilinir.

letici ksm, hem akcier dnda hem akcier iinde yer alr ve havay akcier dndan iine tar. Solunum ksm ise akcier iinde yer alr ve eksternal respirasyon olarak adlandrlan O2 ve CO2 deiimini gerekletirilir.

Solunum Sisteminin letici Ksm: Nasal kavite, az, nazofarinks, farinks, larinks, trake, primer-sekonder-tersiyer bronlar, broniyoller ve terminal broniyollerden oluur. Bu yaplar sadece havay iletmekle kalmaz ayn zamanda solunum ksmna ulamadan nce havay filtre eder, nemlendirir ve str. letici ksm; kemik, kkrdak ve fibrz elementlerle desteklenir. Hava inspirasyon srasnda solunum yollarnda ilerlerken dallanm tbl sistemlerine dalr. Her tbln lmen ap azalmaya devam etmesine ramen eitli dallarn toplam enine kesit aplar dallanmann her seviyesinde artar.

NAZAL KAVTE

Nazal kavite, kkrdak ve kemiksi bir yap olan nasal septumla sa ve sol iki blgeye ayrlr. Nazal kavitenin her yars, lateral olarak bir kemiksi duvar ve bir kkrdams burun kanatlaryla snrlandrlr. nden naris (nostril) ile dar ve choana ile nasofarinksle balant kurarlar. Kemiksi yan duvardan 3 ince kemik raflar uzanr. Bunlar st , orta ve alt konkadr.

Regio vestibularis: Genilemi olan bu blm vestibl olarak bilinir. Bu blge deri ile delidir ancak epidermis keratinizasyon gstermez. Byk partikllerin nazal kaviteye giriini engelleyen ksa kaln kllara (vibrisae) sahiptir. Vestibulun dermisinde ok sayda ya ve ter bezleri bulunur. Dermis, ok sayda kollajen lif demeti ile hiyalin kkrdan perikondriumuna tutunur ve burun kanatlarnn destekleyici iskeletini oluturur.

Regio respiratoria: Vestibl ve olfaktor blge hari nazal kavite, sklkla solunum epiteli olarak da adlandrlan pseudo-stratatifiye prizmatik silyal epitel ile delidir. Bu blgedeki goblet hcre says nazal kavitenin derin blgelerinden daha fazladr. Bu blgede konkalar bulunur. Konkalar hem yzeyi geniletirler hem de havann dalgalanmasn salarlar. st konka, olfaktor epitel ile alt ve orta konka ise solunum epiteli ile delidir. Lamina propria damardan zengindir. zellikle, konka ve nasal septumun n blgesinde geni arteriyel pleksuslar ve venz pleksuslar bulunur. Epitel altnda geni kapiller pleksuslar yer alr. Bylece hava geerken snr, bezlerin salglar ile nemlenir ve temizlenir. Alt ve orta konkalarn lamina propriasndaki geni venz pleksuslar koku cisimcikleri (kavernz cisim, errektr cisim, swell bodies) olarak bilinir. Her 20-30 dakikada bir tek bir nasal fossadaki erektr cisimcikler kanla dolar, konkal mukoza gerilir ve geen hava akmnda azalma olur. Bu periyodik kapanma aralklar hava akmn azaltr ve solunum epitelinin kurumadan toparlanmasn salar. Allerjik reaksiyonlarda, nezlede venz pleksus anormal geniler. Lamina propria ok sayda sero-mkoz gland ve lenfoid elementleri ierir. Az sayda lenfatik ndl, mast hcreleri ve plazma hcrelerini de ierir. Plazma hcrelerince retilen IgA, IgE ve IgG nazal mukozay alnan antijenlerden ve mikrobiyal istiladan korur.

Regio olfactoria: Nazal kavitenin tavan, nasal septumun st yz ve st konka 60 m kalnlndaki olfaktor epitel ile delidir. Lamina propriasnda serz sv salglayan tubulo-alveolar Bowman bezleri, zengin bir vaskler pleksus ile olfaktor nron akson demetleri bulunur. Canllarda olfaktor epitel sarms kahverenklidir ve olfaktor, destek (sustentacular) ve bazal hcre olmak zere 3 tip hcre ierir.

Olfaktor hcreler: Bipolar nronlardr. Apikal yzlerinden kan dendritler olfaktor vezikl olarak adlandrlan bir genileme ile sonlanrlar. ekirdekleri yuvarlak ve bazal yerleimlidir. Organellerin ou ekirdek yaknndadr. 6-8 adet hareketsiz sil, olfaktor veziklden karak epitel zerinde uzanr. Silyalar 9 ift perifer, 2 tek merkezi tbl olarak balar. Fakat distalde 9 tek periferde, 2 tek merkezi tubul olarak deiir. Aksonu bazal laminaya penetre olur ve sinir fibril bantlar oluturmak zere (fila olfaktoria) birleirler. Her akson miyelinsiz olmasna ramen Schwan hcre klfna sahiptir. Burun boluunun tavanndaki etmoid kemiin cribriform tabakasndan geerek bulbus olfaktoriustaki 2.nronlarla sinapslarlar.

Destek Hcreleri: 50-60 m uzunluunda prizmatik hcrelerdir. Apikal yzleri mikrovilluslar ierdiinden izgili kenar olutururlar. Oval ekirdekleri hcrenin st 1/3lk alanndadr. Apikal sitoplazmalarnda salg granlleri vardr ve salg granlleri sar pigment ierirler. Olfaktor hcrelerle ve dier destek hcreleri ile balant kompleksleri ile balanrlar. Aktin filamanlarndan oluan terminal a yaps ierirler. Bu hcrelerin fiziksel destek, beslenme ve olfaktor hcrelerin elektriksel izolasyonunu saladklar dnlr.

Bazal hcreler: Ksa, bazofilik, piramit biimli hcrelerdir. ekirdekleri merkezi yerleimlidir. Lmene kadar uzanmazlar. oalan hcrelerdir; hem olfaktor hem destek hcrelerine dnebilirler. Salkl bir insanda olfaktor ve destek hcrelerin mr 1 yldan azdr.

Lamina propria, damardan zengin, gevek ve sk, dzensiz kollajenz ba dokusudur. Altta uzanan periosteuma skca yapr. ok sayda lenfoid doku, akson topluluklar (fila olfaktoria), olfaktor mukozann ayrc kriteri olan Bowman glandlarn ierir.

BURUN BOLUUNUN HSTOFZYOLOJS

Nemli nazal mukoza solunan havay filtre eder, partikller goblet hcrelerinin salglar ve lamina propriadaki sero-mukoz glandlarn salglar ile yakalanr. Serz salg, mukus ile solunum epiteli arasna yerleir. Silyal hcrelerin silyalar, mukus tabakaya kadar ulamadndan hareketleri serz sv tabaka ile snrldr. Silyalar bu sulu salg iinde hareket ederken, stteki mukus hzla ilerler, silyar aktivite ile farinkse yutulmak veya karlmak iin tanr.

Filtrelenmesinin yan sra hava stlr ve nemlendirilir. Bu ilem, zengin kan kayna ile gerekletirilir. Bu damarlardan kan kapiller yataklar ince, kemik raflarn epitel rtsnn hemen altnda uzanr. Kan, damarlarda posteriordan anteriora doru ve hava akna zt ynde akar.

Hava ile tanan antijen ve allerjenler, lamina propriadaki lenfoid elemanlarla savar. Plazma hcrelerinden salnan Ig A, epitelden nazal kaviteye silyal hcrelerle ve sero-mkoz bezlerin asiner hcreleri ile aktarlr. Ig E, mast hcreleri ve bazofil hcre zarlarndaki Ig E reseptrlerine balanr. Bu hcrelerden birok mediatr salnr. Bunlar, nazal mukozada souk algnl ve saman atei ile ilgili belirtileri indkler.

Olfaktor epitel, koku almndan sorumludurlar ve ayn zamanda tat ayrt etme duyusunun byk bir katlmcsdr. Koku ayrt etme mekanizmas tam anlalamamtr. Olfaktor hcrelerin olfaktor silyalarnda koku reseptrleri bulunur. Bowman glandlarnn sulu serz salgs ok sayda koku molekl iin yksek balanma yeteneine sahip koku balayc protein (odorant-binding protein-OBP) ierir. Serz svda znen bir koku maddesi OBPye balanr. OBP, kokuyu olfaktor sillerin yzeyinde bulunan reseptrlere tar ve duyunun alglanmasndan sonra onlar temizler. Koku reseptrleri uyarldnda, olfaktor hcreler uyarlarak bir aksiyon potansiyeli oluur ve bilgi, aksonu yoluyla bulbus olfaktoryusa aktarlr. Olfaktor hcrelerinin aksonlar 1-30 kadar mitral hcrenin dendritleri ile glomerl olarak bilinen kk kresel yaplar iinde bulbus olfaktoriusta sinapslar. Her glomerl yaklak olarak 2 000 olfaktor nrondan bilgi alr. Olfaktor korteks 10.000 farkl kokuyu ayrt edebilir.

PARANASAL SNSLER: Etmoid, sphenoid, frontal, maksillar kemikler iindeki mukoperiosteum ile deli boluklardr. Bu boluklar, nazal kavite ile balant kurarlar. Her sinsn mukozas, periosteum ile kaynam damarl ba dokusu olan lamina propriay ierir. nce olan lamina propria burun boluklarndakini andrr ve seromukz bezleri ve lenfoid elementleri ierir. Solunum epiteli ile delidir. ok sayda silyal hcre ierir, bu hcreler mkz salgy burna doru iletir.NAZOFARNKS: Farinks, koanada balar ve larinks aklna kadar uzanr. Bu kavite, stte nazofarinks, ortada orofarinks ve altta laringofarinks olmak zere 3 ksma ayrlr. Nazofarinks, solunum epiteli ile delidir. Oro ve laringeofarinks .K.Y.E. ile delidir. Lamina propria, sero-mukoz bezleri ve lenfoid elemetleri ieren damarl dzensiz sk ba dokusudur. Farinksin iskelet kaslarnn epimisyumu ile kaynar. Nazofarinksin posterior yzndeki lamina propriada kapslsz lenfoid birikim olan faringeal tonsil yer alr. LARNKS (Ses Kutusu)

Ses oluumunu salayan ve yiyecek ve ieeklerin solunum sistemine kamasn nleyen bir organdr. Farinks ve trakea arasnda yerleik sert, ksa ve 4 cm uzunluunda silindirik tp yapsndadr.

Larinks duvar hiyalin kkrdaklar (trioid-tek; cricoid-tek; arytenoidlerin inferior yz) ve elastik kkrdaklar (epiglot-tek; cornuculate-ift; cuneioform-ift ve arytenoidlerin superior ksm) ile desteklenir. Bu kkrdaklar birbirlerine ligamentlerle balanrlar, hareketleri ise i ve d iskelet kaslar ile salanr.

Tiroid ve kricoid kkrdaklar larinksin silindirik desteini salarken; epiglottis laringial aklk zerinde bir kapak oluturur. Solunum srasnda, epiglottis dikey konumdadr ve hava geiine izin verir. Yutma srasnda ise yatay konumdadr ve bylece laringeal aditus kapatlr. Ancak, normalde, epiglot yokluunda bile yutulan yiyecekler laringeal akl bypass ederler. Arytenoid ve cornuculat kkrdaklar nadiren birbirleriyle kaynarlar ve larinksin i kaslarnn ou 2 arytenoid kkrda birbirlerine ve cricoid kkrdaa doru hareket ettirir.

Larinks lmeni rafa benzeyen 2 ift kvrm ile ierir. steki kvrmlar vestibuler kvrmlar (yalanc korda vokalis), alttaki ise vokal kvrmlardr (gerek korda vokalis). Vestibler kvrmlar hareketsizdir. Her vokal kvrmn serbest kenar dzenli sk elastik ba dokusu ile desteklenir ve vokal ligament adn alr. Vokal ligamente tutunan vokal kas, larinksin dier i kaslarna, vokal kvrmlardaki gerilimi deitirerek yardmc olur. Bu kaslar ayn zamanda vokal kvrmlar aras akln (rima glottis) geniliini ve vibrasyonu dzenler.

Havann ok kuvvetli olarak vokal kvrmlarn kenarna doru hareketi sesi oluturur ve ayarlar. Ancak konuma, farinks, yumuak damak, dil ve dudaklarn hareketi ile gerekleir. Uzun ve gevek olan vokal kvrmlar sesi daha derinletirir (kaln). Puberteden sonra erkeklerde daha geni olduundan erkeklerin sesi kadnlara gre daha kalndr.

Larinks, tip epitel ile delidir. Byk blm, yalanc ok katl prizmatik titrek tyl ve cellula caliciformisli epitel ile deli iken epiglottun superior yz ve vokal kvrmlarda epitel ok katl yass non-keratinizedir. Lamina proprialar gevek ba dokusudur. Sero-mkoz bezleri, ya hcrelerini ve lenfoid elementleri ierirler ancak gerek vokal kvrmlar altndaki ba dokusunda bezler bulunmaz. Bu iki tip epitel arasndaki gei blgelerinde vcutta ok nadir bulunan ok katl prizmatik silyal epitel bulunur. Larinkste silyalar farinkse doru vuruludur. Mukusu ve yabanc partikl aza doru ileterek ksrme veya yutulma ile karrlar.TRAKEA

12 cm uzunluunda, 2 cm geniliindedir. Cricoid kkrdaktan balar ve torakal 4. vertebra hizasnda bifurkasyo trakea ile ikiye ayrlarak sonlanr. C biimli 16-20 kadar hiyalin kkrdak halkann ak ular arasnda ou transvers seyreden dz kas (M.trakealis) ve fibroelastik ligament bulunur. Perikondrium fibrz ligament ile devam eder. Kas, kkrdak ularn birbirine yaklamasna olanak verirken ligament ise ar gerilmeyi nler. ksrmede M.trakealisin kaslmas ile trake lmeni daralr. Trake apnn klmesi ekspirasyon havasnn hzn artrarak hava pasajnn temizlenmesine yardm eder. Epiteli yalanc ok katl prizmatik titrek tyl ve cellula caliciformislidir. Kaln bir bazal membranlar bulunur. Epitelde alt farkl hcre tipi bulunur.

Goblet hcreleri: Epitelin %30unu oluturur ve glikoprotein yapda musin salglar.

Silyal hcreler: Epitelin %30unu oluturur. Bu prizmatik hcreler mukusu ve iindeki partiklleri silyar aktivite ile atlm iin nasofarinkse tar.

Bazal hcreler: Epitelin %30unu oluturur. Stem hcrelerdir. Gerektiinde goblet, silyal prizmatik ve frams kenarl hcrelere dnebilirler.

Frams kenarl hcreler (kk granll mukoz hcreler): Epitelin % 3n oluturur. Uzun mikrovillileri olan prizmatik hcrelerdir. Fonksiyonlar tam olarak bilinmemektedir. Sinir sonlanmalar ile ilikide olduklarndan duyu alm ile ilgili olabilecekleri, baz aratrclar ise musinojen granllerini boaltm goblet hcreleri olduklarn ileri srmtr.

Serz hcreler: Epitelin % 3n oluturur. Prizmatik, mikrovilluslu hcrelerdir. Apikal sitoplazmalarnda elektron-dens salg granlleri vardr. Serz salglarnn ierii bilinmemektedir.

DNES hcreleri (kk granll hcreler): Epitelin % 3-4n oluturur. Bazal sitoplazmalarnda ok sayda kk granller bulunur ve granl ierii ba dokusu boluklarna salnr. ok eitli tipleri olan bu hcreler, solunum epitelinin dier hcrelerinin ilevini (rn., silyar aktivite) kontrol eden farkl farmakolojik ajanlar (bombesin gibi) salglarlar.Lamina propria: Gevek, fibroelastik ba dokusudur. Lenfoid nodl, lenfatik infiltrasyonlar, ntrofiller ve serz ve mkz bezleri ierir. Submukoza ile arasnda elastik lamina bulunur.

Submukoza: Dzensiz sk fibroelastik ba dokusudur. Serz ve mkz bezleri, lenfatik elementleri, zengin kan ve lenf damarlarn ierir.

Adventisya: Fibroelastik ba dokusu, hiyalin kkrdak halkalar ierir. Ya dokusundan zengindir. Trakeay, zefagusa ve boynun ba dokusuna balar.BRONYAL AABroniyal aa, trakea bifurkasyonunda balar ve sa ve sol primer brona ayrlr. Bu dallar dallanr ve giderek aplar azalr. Broniyal aa, akcierlerin dnda (primer bron-ekstrapulmoner bron) ve akcier iinde yerleik intra-pulmoner bronlar (sekonder ve tersiyer bron), broniyoller, terminal ve respiratuvar broniyollerinden oluur. Solunum yollarnn ap giderek azalrken; kkrdak miktar, bez saylar, goblet hcre saylar ve epitel hcreleri yksekliinde AZALMA; buna karn dz kas ve elastik dokuda duvar kalnlna gre ARTI gzlenir.

Primer (Ekstra-pulmoner) Bronlar: Primer bronlarn yaps trake ile ayndr ancak aplar daha kk ve duvarlar daha incedir. Her primer brona, pulmoner arterlervenler-lenf damarlar elik eder. Sa bron, sol brona gre daha dik ve daha genitir. Sa bron, sa akcierin 3 lobuna gitmek iin 3e dallanr (trifurkat). Sol bron ikiye atallanarak sol akcierin iki lobuna gitmek zere dallanr.

Intra-pulmoner (Sekonder-Tersiyer) Bronlar: Her intra-pulmoner bron, akcierin bir lobuna; tersiyer bronlar ise bronkopulmoner segmentlere hizmet eder. Her intra-pulmoner bron, bir akcier lobunun solunum yoludur. Primer bronlara benzerler ancak C-biimli kkrdak, intrapulmoner bron lmenini tamamen evreleyen dzensiz hiyalin kkrdak paralarna dnr. Dz kas tabakas, fibroelastik lamina propria ve submukoza arasndadr ve 2 farkl dz kas tabakas zt ynlerde spiraller oluturur. Adventisyadan nsal biimde uzanan elastik fibriller, broniyal aacn dier ksmlarnn adventisyasndan kan elastik fibrillere balanr.

Primer bron ve trakeada olduu gibi lamina propriada ve submukozada seromukoz glandlar ve lenfoid elementler bulunur. Bu bezlerin duktuslar salg rnlerini epitelyum zerine gnderirler. Lenf nodlar zellikle bron aacnn dallanma yerlerinde bulunur. Daha kk intrapulmoner bronlarn daha ince duvarlar, klen hiyalin kkrdak plaklar ve daha ksa epitel hcreleri vardr.

Sekonder bronlar, akcier lobuna girdikleri iin lobar bronlar olarak da adlandrlr. Sol akcier 2 loplu olduu iin 2 sekonder bron; sa akcier 3 loplu olduu iin 3 sekonder brona sahiptir. Sekonder bronlar akcier loplarna girdiinde daha kk dallara yani tersiyer (segmental) bronlara dallanr. Her tersiyer bron dallanarak bronkopulmoner segment olarak adlandrlan akcier doku blmn olutururlar. Her akcier, birbirlerinden ba doku elemanlar ile ayrlm 10 bronkopulmoner segment ierir ve bu akcier cerrahisi iin klinik olarak nem tar. Intra-pulmoner bronlarn aplar dallandka azalr ve broniyolleri olutururlar.BRONYOLLERHer broniyol (veya primer broniyol) bir pulmoner loble hava salar. Broniyoller, broniyal aacn 10-15 kadar dikotomik (ikiye atallanma) dallanmasyla oluur. aplar genellikle 1 mm den daha azdr. Ancak ap, aratrclara gre 50 mm-0.3 mm aralnda deiir.

Broniyollerin epitelyal rts byk broniyollerde tek katl prizmatik silyal ve az goblet hcreli iken daha kk aplarda tek katl kbik silyal ve az sayda Clara hcrelidir. Terminal broniyollerde artk goblet hcresi grlmez.Clara hcresi: Prizmatik raket biimli hcrelerdir. Ksakt mikrovilli ierirler. Apikal sitoplazmalarnda bol olan GERde sentezledikleri glikoproteinleri ieren salg granlleri bulunur. Clara hcrelerinin salglar ile rttkleri broniyolar epiteli koruduklarna inanlr. Ayrca, bu hcreler, dz ERda bulunan sitokrom p-450 enzimleri ile solunan havadaki toksinleri paralarlar. Baz aratrclar Clara hcrelerinin broniyollerin yzey gerilimini azaltan surfaktana benzer bir madde rettiklerini de dnrler. Ayrca Clara hcreleri broniyolar epiteli rejenere etmek iin blnrler.

Broniyollerin lamina proprialarnda bez bulunmaz. Helikal olarak dzenlenmi gevek dz kas tabakas ile evrilidirler. Broniyol duvarlar ve dallar kkrdak iermezler. Elastik fibriller; dz kas tabakasn evreleyen fibroelastik ba dokusundan nsal olarak kar. Bu elastik fibriller, broniyal aacn dier dallarndaki elastik fibrillere tutunurlar. nhalasyon srasnda akcierler genilerken; elastik fibriller broniyal duvarlardaki gerilimi azaltrlar; elastik fibriller broniyollerin patensini srdrmekle kalmaz ayn zamanda bu yaplar distansiyon srasndaki harabiyete kar korurlar.

Terminal Broniyoller: letici blmn en son ve en kk blmdr. Her broniyol birka daha kk terminal broniyol oluturmak zere dallanarak 0,5 mm den daha kk apl olurlar. Bu yaplar, akcier asinuslarnn havasn salarlar. Terminal broniyol epiteli Clara hcreli ve kbik silyal hcreleri ierir. Dar lamina propria fibroelastik ba dokusu ierir ve bir ve 2 tabakal dz kas hcreleri ile evrelenir. Elastik lifler adventisyadan karak broniyoller ve dier broniyal aacn elastik fibrillerine tutunurlar. Terminal broniyoller, respiratuvar broniyolleri oluturmak zere dallanrlar.

SOLUNUM SSTEMNN RESPRATUVAR BLM: Respiratuvar broniyoller, alveolar kanallar, alveolar keseler ve alveolleri ierir.

Respiratuvar broniyollerin yaps terminal broniyollere benzer fakat duvarlar alveollerle kesintiye urar. Respiratuar broniyoller dallanrken aplar daralr ve duvarlarndaki alveol says artar. Birka dallanmadan sonra her respiratuvar broniyol, bir alveolar kanalda sonlanr.

Alveolar Kanallar: Kendi duvarlar yoktur. Alveollerin linear dzenlenimi ile ekillenirler. Bir respiratuvar broniyolden bir alveolar kanal oluur. Her alveolar kanal, genellikle iki veya daha fazla alveolden oluan kr bir keseyle sonlanr. Duktus alveolarisler dz kaslarn grld son segmentlerdir. Bu alveolar keseler, baz aratrclarn atrium olarak isimlendikleri bir bolua alr.

ALVEOLHer alveol 200 (m apndadr ve respiratuvar broniyollerin, alveolar kanallarn ve keselerin kk epcikleridir. Alveoller, solunum sisteminin birincil yapsal ve fonksiyonel birimlerini olutururlar. Alveollerin ince duvarlar lmendeki hava ile komu kapillerdeki kan arasnda CO2 - O2 deiimine olanak tanr. Her alveol 0,002 mm3 lk kk bir yap olmasna karn, toplam saylar 300 milyondur ve akciere sngerimsi bir grnt verirler. Tm alveollerin yzey alanlar ise 140 m2 kadardr.

Komu alveoller arasndaki ba doku elementleri interalveolar septum olarak bilinir. Bu duvarlar alveolar kanal destekler ve stabilize ederler. Her iki tarafndan alveolar epitelyum ile delidir. nteralveolar septum ok dardr ve zengin srekli (Tip I=kesintisiz-somatik) kapillerleri ve kapiller bazal laminalarn ierir. Bu kapillerler pulmoner arterden kanlanr ve pulmoner vene drene olurlar. Alveoller ve kapillerler epitel hcrelerinden olutuu iin, belirgin bir bazal lamina ierirler. Septum bazen daha kalndr, tip III kollajen ve elastik lifleri, fibroblastlar (ve miyofibroblastlar), mast hcreleri ve lenfoid elementleri ieren bir ba dokusudur.

Alveolar keseler ve alveoller dz kas iermezler. Bunun yerine aklklar elastik ve zellikle de retikler fibrillerle evrelenir. Her alveolun, alveolar bir kanala almas, akln da apn dzenledii iin sfinkter grevi gren tip III kollajene gml tek bir dz kas hcresi ile kontrol edilir.

nce elastik fibriller alveolar kese ve kanallarn periferinden dallanr ve dier intrapulmoner elementlerden kan elastik fibrillerle karrlar. Bu elastik fibril ebekesi sadece inhalasyon srasnda hassas yaplar korumakla kalmaz ayn zamanda bu yaplar distansiyon srasndaki harabiyete kar korurlar ve kuvvet gerektirmeyen ekshalasyondan sorumludurlar.

Alveoller, fazla sayda olduklarndan, aralarndaki ba doku interstiyumunu elimine ederek sklkla dier alveole dayanrlar. Bu temas alanlarnda iki alveoln hava boluklar birbirleri ile ap 8-60 (m arasnda olan alveolar porlar (Kohn porlar) aracl ile iliki kurarlar. Bu porlar, pulmoner segmentler arasndaki hava basncn dengelerler, tkanklk srasnda kollateral hava akmn salarlar ancak bir alveolde oluan enfeksiyonun dierlerine yaylmasna yol amalar da dezavantajlardr. Alveol duvarlar, Tip I pnmosit ve Tip II pnmosit olmak zere tip hcre ierirler.

Tip I Pnmosit (Tip I Alveolar Hcre- Kk Alveolar Hcre): Alveolar yzeyin % 95ini kaplayan tek katl yass hcrelerdir. Hcreler ok yasslat iin sitoplazmalar 80 nm geniliine kadar incelir. Nukleusun olduu blge daha genitir ve az miktarda mitokondri, GER ve Golgi apparatus ierir. Birbirleri ile zonula occludenslerle balanrlar ve doku svsnn alveolar lmene szmasn engellerler. Bu hcreler iyi gelimi bir bazal laminaya oturur. Bu bazal lamina alveolar por kenarlarna kadar uzanr. Her alveolar porun kenarlar, iki ayr alveole ait birbirlerine yaklam tip I pnomositlerin hcre membranlarnn kaynamas ile ekillenirler.

Tip II Pnmosit (Byk alveolar hcre, septal hcre= tip II alveolar hcre): Tip I pnmositlerden sayca fazladrlar ve alveolar yzeyin % 5ni derler. Bu kbik hcreler birbirleri ve tip I hcrelerle zonula occludenslerle balanrlar. ikin st ksmlar alveolar lmene doru knt yaparlar. Tip II alveolar hcreler genellikle komu iki alveoln birbirleriyle bir septumla ayrldklar blgelerde bulunurlar (septal hcreler). Alt yzeyleri bir bazal lamina ile kapldr. E.m. da ksa mikrovilileri olduu grlr. Merkezi yerleimli ekirdek, zengin GER sisternalar ve iyi gelimi Golgi apparatus ve mitokondrileri vardr. Bu hcrelerin en ayrc zellii, sentezledikleri pulmoner surfaktan ieren membranla evrili osmiofilik lameller cisimciklerdir.

Pulmoner surfaktan Tip II hcrelerinden GERde sentezlenir. ki fosfolipitten (dipalmitoyl phosphatidyl cholin ve fosfatidil gliserol) ve 4 proteinden (surfaktan protein A, B, C ve D) oluur. Surfaktan, Golgi apparatusta modifiye edildikten sonra komposite cisimcikler olarak bilinen salg vezikllerine aktarlr. Komposit cisimcikler, lameller cisimciklerin ara nclleridir.

Surfaktan, alveolar lmene ekzositozla, merokrin tipte salglanr, burada tubular miyelin olarak bilinen geni bir ebeke ekillendirirler. Lipid, hava ile arayz ekillendiren bir monomolekuler fosfolipid film iine yerleir, protein ise pnmositlerle fosfolipid tabaka arasndaki sulu tabakaya girer. Surfaktan, yzey gerilimini azaltarak alveollerin kollapsn nler. Srekli olarak Tip II pnmositlerden retilir ve tip II pnmositler ve alveolar makrofajlarca fagosite edilir. Surfaktan retme ve fagositoz etme yansra tip II pnomositler kendilerini ve tip I pnmositleri rejenere etmek iin mitoz geirirler.Alveolar Makrofajlar (Toz Hcreleri): Alveolar lmendeki ve interalveolar boluklardaki partiklleri fagosite ederler. Monositler, pulmoner interstiuma g ettiklerinde alveolar makrofajlara dnrler ve tip I pnmositler arasna ve alveolar lmene g ederler. Bu hcreler, toz ve bakterileri fagosite ederek akcierler iinde steril bir evrenin devamn salarlar. Pulmoner surfaktann alm iin tip II pnmositlerle birlikte alrlar. Hergn yaklak olarak 100 milyon makrofaj bronlara g eder ve yutulmak veya ksrkle karlmak iin silyar aktiviteyle farinkse aktarlrlar. Baz alveolar makrofajlar tekrar pulmoner interstiuma girerler ve akcierleri terketmek iin lenf damarlarna g ederler.

KAN HAVA BARYERKan-hava bariyeri, interalveolar septumun O2-CO2 deiimini yapt blgedir. nteralveolar septumun, gaz deiimi yapld iin kan-gaz bariyerleri olarak adlandrlan en ince blgesidir. Burada tip I pnmositler, kapiller endoteli ile tam olarak temas eder. ki bazal lamina (alveolar epitelin-kapillerin) kaynar ve gaz deiimi iin uygun alan olutururlar. Bu blge

Surfaktan ve tip I pnmosit

Tip I pnmosit ve kapiller endotelin ortak kaynam bazal laminas

Srekli kapillerin endotelyal hcrelerini ierir.

Dokular ve Akcierler Arasnda Gaz Deiimi: Nefes alma srasnda, O2 ieren hava akcierin alveolar boluklarna girer. Tm alveollerin toplam yzey alan 140 m2 ve tm kapillerlerdeki toplam kan hacmi herhangi bir anda 140 ccden fazla olmadndan gazlarn diffzyonu iin mevcut boluk ok fazladr. Oksijen, kangaz bariyeri iinden geerek kapillerlerin lmenine girer ve hemoglobinin hem ksmna balanarak oksihemoglobini oluturur. CO2, kan terkederek kan-gaz bariyeri iinden alveol lmenine diffze olur ve CO2 den zengin hava olarak nefes verilir. O2 ve CO2in kangaz bariyerini karlkl geii; bu gazlarn kan ve alveolar lmen iindeki ksmi basnlarna yant olarak pasif diffzyonu nedeniyledir.

Plevra: Gs kafesi, sa ve sol torasik boluklar ve ortada mediastinum olmak zere blgeye ayrlr. Her torasik boluk plevra olarak adlandrlan bir serz membranla delidir. Plevra, tek katl yass epitel ve subserz ba dokusundan oluur. Visseral plevra akcieri sarar ve akciere yapktr. Pariyetel plevra ise torasik kavite duvarlarn der ve yapr. Visseral ve parietal plevra arasndaki boluk plevral kavite olarak bilinir. Bu bolukta, serz membranlar tarafndan retilen az miktarda serz sv ierir ve nefes alp verme srasnda akcierlerin srtnmeden etkilenmesini nler.

Nefes alma (Inhalasyon), enerji gerektiren bir sretir. Diyafram, intercostal, scalenus ve dier aksesuar kaslar kaslr. Bu kaslar kasldnda, gs kafesinin hacmi geniler. Paryetel plevra, gs kafesine hafife yapk olduundan plevral kavitede hacimce geniler ve sonu olarak plevral kavitelerdeki basn azalr. Plevral kavite ve vcut dndaki atmosferik basn arasndaki basn fark nedeniyle hava akcierlere ynlenir. Hava girii ile akcierler ier, plevral interstisyumdaki elastik lif ebekesi esner ve visceral ve pariyetel plevra yaklar. Plevral kavite hacmi azalr ve plevral kavitelerdeki basn artar.

Nefes vermek (Ekshalasyon) iin respiratuvar ve aksesuar respiratuvar kaslar gever, plevral kavitelerin hacmi azalr ancak basn artar. Esnemi elastik fibriller, dinlenme uzunluklarna dnerek, akcier dna havay ynlendirir. Normal ekspirasyon enerji gerektirmez. Kuvvetli ekspirasyonda internal interkostal ve abdominal kaslar da kaslarak plevral kavitenin hacmini azaltr. Akcierlerden havann kn zorlar.AKCERLERN MAKROSKOBK YAPISI

Sol akcier 2, sa akcier 3 lopludur. Her akcierin orta knts hilus olarak adlandrlr ve buradan primer bronlar, broniyolar arterler ve pulmoner arterler girer ve broniyolar venler, pulmoner venler ve lenf damarlar akcierleri terkeder. Hilusa giren bu damarlar ve solunum yolu akcier kkn oluturur. Her lop, bir tersiyer ntrapulmonar (segmental) bron ile salanan birok bronkopulmoner segmente dallanr. Bronkopulmoner segmentler, herbiri bir broniyolce oluturulan birok loble ayrlr. Lobller birbirlerinden ba doku blmesiyle ayrlr, bu blmelerde lenf damarlar, pulmoner ven dallar bulunur.

Pulmoner Vaskler ve Lenfatik Kaynak: Pulmoner arterler O2 den fakir kan, kalbin sa ksmndan getirir. Bu damarlarn dallar, akcier lobllerindeki broniyol tpleri takip eder. Respiratuvar broniyollere ulatklarnda, bu damarlar srekli kapillerlerden oluan youn bir pulmoner kapiller ebekeyi olutururlar. Bu kapillerler, sadece 8 (m apnda olduklarndan eritrositler, birbirlerini tek hatta takip ederler ve boluu azaltarak gazlarn transfer olmasn ve eritrositlerin oksijenle maksimum olarak karlamasn salarlar.

Kapiller yataktaki kan, oksijenlenir ve ardndan daha geni aptaki venlere drene olurlar. Pulmoner venin bu dallar oksijenlenmi kan tar ve akcier loblleri arasndaki septalarda yol alr. Loblun apeksine ulancaya kadar venler, arterlerden farkl bir yol izlerler. Broniyal tplere, akcier hilusuna kadar oksijenlenmi kan kalbin sol tarafna iletmek iin elik ederler.

Torasik aortann dallar olan broniyal arterler, besin ve oksijenden zengin kan broniyal aaca getirirler. Kk dallarn bir ou pulmoner sistemdekilerle anastomozlar. Dierleri broniyal ven dallarna drene olarak kan venlerin azygos sistemine geri gtrr. Akcier, ikili ven drenaj sistemine sahiptir. Damarlarn yzeyel sistemi visseral plevra iindedir; derin ebeke ise pulmoner interstitumdadr. Fakat bu sistemler birbirleriyle ok sayda balantlara sahiptir. Lenf damarlarnn yzeyel sistemi az sayda daha geni damarlar ekillendirir ve her akcierin kkndeki hilar lenf nodlarna drene olurlar. Derin ebeke; pulmoner arterler, pulmoner venler ve respiratuvar broniyol seviyesine kadar olan broniyal aa olmak zere 3 grupta organize olurlar. Bu ebekelerin tm akcier radiksindeki hilar lenf nodlarna drene olurlar. Bu lenf nodlarnn efferent lenf damarlar lenfi ductus torasikusa veya sa lenfatik kanala oradan venz sisteme aktarrlar. .

Pulmoner Sinir Kayna: Broniyal aacn dz kaslarnn innervasyonu iin sempatik lifler torasik sempatik zincir ganglionlarndan; parasempatik lifleri ise Nervus vagustan gelir. Sempatik lifler, broniyal dz kaslarn gevemesine yol aarak bronkodilatasyona; parasempatikler ise broniyal dz kaslarda kaslmaya yol aarlar ve bronkokontriksiyon oluur.

Nadiren Tip II pnmositlerde bulunan sinapslarn, pulmoner surfaktan retimi zerine bir miktar nral kontrol olduunu dndrmektedir.

KLNK LK Burun kanamas genellikle nazal septumun antero-inferior ksm olan Kiesselbach alannda olur. Bu alan, nazal mukozann arteriyel kaynann anastomoz alandr.

Nazal mukozann su kaybetmesi, konkalardaki lamina propriadaki venz sinuslerdeki kan akn deitirerek korunur. Bir yandaki erektil doku benzeri blge (Swell bodies), kanla dolduu zaman geniler ve bu taraftaki hava akn azaltr. Sinslerdeki plazma ve seromkoz bezlerin salglar mukozay yaklak olarak her yarm saatte bir tekrar nemlendirir.

Silyalarda dynein proteini bozuksa silyalar hareketsiz olur. Bu bireylerde kronik solunum sistemi enfeksiyonu (Kartegener sendromu) (immotil silya sendromu) bulunur. Eer birey erkekse, spermler de hareketsiz olacandan infertilite grlr.

Larenjit, laringeal dokunun ve vokal kvrmlarn inflamasyonudur. Vokal kvrmlarn serbeste vibrasyonunu engeller, hrlt veya fslt oluur.

Kimyasal irridantlar ve partikller haprma refleksi ile nazal kaviteden uzaklatrr. Ani patlayan hava, pasaj irridantlardan temizler.

ksrk refleksi: Byk miktarda hava yutulmas ile balar, epiglot ve glottis kapanr. nterkostal ve abdominal kaslar kuvvetli olarak kaslr. Glottis ve epiglottisin aniden almas ile saatte 100 mil hzla hava atlr, iridantlar hareket ettirilir.

Sigara duman ve kmr tozu gibi irridantlara srekli maruz kalan insanlarn solunum epiteli metaplazi olarak adlandrlan geri dnebilir deiiklikler geirir. Goblet hcresi says, silyallara gre artar. Goblet hcrelerinin artm says irridantlar uzaklatrmak iin daha kaln mukus tabakas oluturur fakat silyalar azald iin mukus atma hz geriler ve kongestionla sonulanr. Daha sonra lamina propriadaki ve submukozadaki seromkoz glandlar byr ve daha kvaml salg ekillendirirler. Kirleticilerin temizlenmesinden birka ay sonra hcre oranlar normale dner (1:1) ve seromukz glandlarn hacmi de ilk hale dner.

Broniyollerin dz kaslar, otonomik sinir sistemi ile kontrol edilir. Normal olarak, dz kas tabakas ekspirasyon sonunda kaslr ve inspirasyonda da gever. Astml hastalarda dz kas tabakas ekspirasyonda uzun sre kasl kalr. Akcierlerinden havay vermekten zorlanrlar. Steroidler ve (2agonistler, broniyolar dz kas gevetirler ve sklkla astm ataklarnda kullanrlar.

Doumda bebeklerin akcierleri ilk nefes alta geniler ve pulmoner surfaktan alveollerin bu durumda kalmasn salar. 7 aylktan nce doan immatr bebeklerde yeterli surfaktan bulunmaz ve yenidoann ldrc solunum sknts (Respiratuvar distress sendromu) oluur. Byle yenidoanlar, sentetik surfaktan ve glukokortikoid kombinasyonu ile tedavi edilirler. Sentetik surfaktan, hemen yzey gerilimini drrken, glukokortikoidler ise tip II hcrelerinden surfaktan salnmn uyarr. Pulmoner kongestion ve konjestif kalp yetmezlikli hastalarn alveolar makrofajlar, ekstravaskler eritrositleri fagosite eder. Bu makrofajlar sklkla kalp hatas =yetmezlii hcreleri olarak adlandrlr.

Amfizem, genellikle srekli sigara dumanna ve protein (1antitripsinin dier inhibitorlerine maruz kalma ile ilgilidir. Bu protein, alveoler makrofajlarca sentezlenen elastaz ile elastik fibrillerin ykmna kar koruyucudurlar. Bu hastalarda akcier dokusunun elastikiyeti azalmtr ve gaz deiimi kapasitesini azaltan geni-sv ve hava ile dolu keseler bulunur.

Poliomyelitli hastalarda solunum kaslar ok zayflar ve gs kafesinin kaldrlmasndan sorumlu olduklarndan aksesuar kaslar hipertrofi olur. Myastheia gravis ve Guillain-Barre sendromu gibi dier hastalklarda ise respiratuvar ve aksesuar respiratuvar kaslarn zayfl solunum yetmezliine ve sonuta akcier fonksiyonu normal olmasna ramen lme yol aabilir.