Satınalma gücü paritesi teorisi

üzerine notlar

Globalleşme kelimesi; genişleyen uluslararası ticaret, sınırları aşan finansal kaynak aktarımı

yaratan, artan dış yatırımlar, büyüyen çok uluslu işletmeler ve ortak girişimler anlamına

gelmektedir. Global iletişim endüstrisinin çok uluslu yatırımlarının, global finans pazarının

tek tip üretim ve tüketim kalıplarının etkileriyle, var olan bütün coğrafi ve siyasi engeller

zorlanarak, sosyal ve kültürel yapıların ahenkleştirilmesi ve böylece değişik insanların değişik

hayat biçimlerinin giderek daha benzer bir yapı kazanması olarak tanımlanabilir (Oman,

1994, s.27) .

Günümüzde devletler ekonomik açıdan hızla birbirine bağımlı hale gelmektedirler.

Globalleşme olarak adlandırılan bu gelişme bütününde olumlu bir durum olarak

değerlendirilmektedir. Ekonomik globalleşme kavramı yani bir kavram olmasına rağmen

iletişimin hızla gelişmesi, uluslararası taşımacılığın ucuz ve kaliteli olması ve çok uluslu

şirketlerin faaliyetlerinin yoğunlaşması sonucu

etkinlik kazanmıştır. Uluslararası ticaret konusunda

ve sermayenin dolaşımında engellerin kalkması,

uluslarası işbirliğinin dünya çapında kaynak

kullanımının artması sonucu bir yandan ülkelerin

uluslararası ticarete katılımı hızla artarken diğer

yandan sınır ötesi finans piyasalarında yatırımlar

yoğunlaşmıştır.

Bu oluşum sürecinden sonra ekonomi politikasında

en önemli ve belirleyici unsurlardan biri, fiyatlama

süresinin, piyasa koşullarına bırakılmasıdır. Fiyatlama, piyasada serbestçe oluşacak

koşullarca belirlenmeli, arz ve talebe bağlı olmalıdır. Türkiye’de enflasyonun giderek artması,

cari işlemler dengesi açığının giderek büyümesi, reel yurt içi tasarruf ve yatırımlarının giderek

düşmesi krizin değişik yönleri olarak algılanmaktadır.

Finansal krizlerin sonucu ödemeler dengesi üzerinde yarattığı etkilerden biri, cari açıkların

artması gelmektedir. Sermaye girişindeki artış cari açığın artmasına olanak vermektedir

(Kepenek/Yentürk, 2000, s.216).

Ödemeler dengesi açığı, ekonomideki faiz oranlarını, reel ücret ve döviz kurunun oluşumu ve

işleyişi oldukça önemli ölçüde etkilemektedir. Ödemeler dengesinin giderek bozulması

sonucunda makro ekonomik ve dövizlerin sürekli dalgalanması ve milli paranın gittikçe

değerinin düşmesi, finansal piyasaların bozulmasına neden olmaktadır (Özker, 2000, s.109).

İç borçlarla dış borçlar arasındaki çizginin giderek belirsizleştiği günümüz mali ilişkilerinde

dış borç birikim süreçlerini de önemli ölçüde tetiklemiştir. Zira mevcut finansal krizin

aşılması dış finansmanı zorunlu kılmış, sorun IMF’den sağlanan önemli miktardaki dış

finansal destekle aşılabilmiştir. Büyüme ile dış kaynak arasında kurulan ilişki 2002 yılı ve

sonrasında da devam etmiş ve bu durum bu iki yıldaki dış borç gereksinimini beslemiştir.

2002 yılında ihracat ve stoklarda görülen artışla ekonomi tekrar büyüme sürecine girmiş ve

GSMH büyümesi %7.9 olarak gerçekleşmiştir. Bu dönemde 7,1 milyar dolarlık dış kaynak

sağlanmış ve bu kaynağın 1,5 milyar doları cari işlemler açığının, 5,6 milyar doları ise rezerv

artışının finansmanında kullanılmıştır.

Türkiye 2003 sonrası gerçekleşen cari işlemler açığının “doğrudan yabancı sermaye

girişlerine dayalı olduğu ve bu yüzden de sorun teşkil etmeyeceği” savı gerçeklerle

bağdaşmamaktadır. 2003 başından 2006 sonuna kadarki olan dönemde Türkiye’nin dış

borçları 68,3 milyar dolar artış göstermiştir. Bu rakamın yarısından fazlası (26,9 milyar dolar)

ise “kısa vadeli” borç şeklindedir.

Reel döviz kurunun belirlenmesi literatürde hala önemini koruyan konulardan biridir. Uzun

dönemde ve kısa dönemde reel döviz kurunun belirlenmesi konusunda çeşitli teoriler ve

bakış açıları vardır. Döviz kurunun belirlenmesinde satın alma gücü paritesi yaklaşımı en çok

kabul gören teorilerden biridir. Satın alma gücü paritesi teorisi “dünyada benzer malların

benzer fiyatlardan satılması” ilkesini temel almaktadır. PPP’nin, döviz kurlarındaki kısa

dönemli hareketleri çok iyi açıklayamadığı ancak uzun dönemde oldukça anlamlı olduğu

birçok ampirik çalışmada kanıtlanmıştır.

Satınalma gücü paritesi teorisi, tek fiyat kanununun bir mal yerine tüm mal piyasaları üzerine

uygulanması niteliğinde, ülkeler arasınadaki fiyat düzeyi farklılaşmasını ortadan kaldıran,

para birimi dönüştürme oranıdır. Ülkelerin genel fiyat düzeylerinin birbirine oranına eşittir.

Fiyat ile döviz kuru arasındaki ilişkiyi ölçmekte ve uluslararası karşılaştırmalarda

kullanılmaktadır.

Bir ülkenin yıllara göre gelişme düzeyinin belirlenmesinde genellikle, o ülkenin ulusal para

birimine göre sabit fiyatlarla kişi başına milli gelir rakamları temel alınmaktadır. Uluslararası

gelişmişlik düzeyi karşılaştırmalarında ise, ortak bir döviz kuruna dönüştürülen kişi başına

milli gelir değerleri kullanılmaktadır. Resmi ve serbest döviz kurları arasındaki farklılıklar ve

ülkelerdeki fiyat düzeylerinin farklı oluşu, bu tür karşılaştırmalarda döviz kurunun

güvenilirliğini yitirmesine yol açmıştır.

Satınalma gücü paritesi açısından Türkiye ekonomisi, dünya ekonomisinin neresinde diye

bakıldığında; satın alma gücünün, örneğin AB ülkelerine oranla daha düşük olduğu görülür.

Türkiye, satın alma gücü paritesiyle kişi başına düşen gelirde Avrupa’nın en düşük gelirine

sahip ülke konumundadır. 25 AB ülkesindeki satın alma gücü paritesi dikkate alınarak kişi

başına gelir düzeyi 100 kabul edilerek oluşturulan bir endekse göre, Türkiye’de 2003 yılında

27 olan kişi başına gelir düzeyi, 2004 yılında AB ortalamasına 2 puan yaklaşarak dikkate

alındığında yüzde 29’a yükseliyor. Buna göre Türkiye 25 AB üyesi ortalaması dikkate

alındığında yüzde 71 daha az kişi başına gelire sahip bulunuyor. (ASLAN, Nurdan, 2007)

Ulusal ekonomilerin yarattığı enflasyon oranı ve uluslar arası piyasalarda meydana gelen

değişimlerden kaynaklanan maliyet ve fiyat artışları, döviz kurlarını belirleyen başlıca

faktörlerdir. Ulusal ve uluslararası fiyatlardaki hareketlerin döviz kurlarını değiştirmesi,

paranın uluslararası ticaretteki rekabet gücünü ve satın alma gücünü etkiler. Kriz dönemi

sonrası döviz kuru serisinin grafiği incelendiğinde, 2001 Şubat krizinden sonra döviz kuru

serisinin ani bir artış gösterdiğini, seride düzensiz dalgalanmalar olduğu görülmektedir.

Buradan, kriz sonrası ani artış gösteren döviz kurunun, uygulanan döviz kuru politikaları ile

kontrol altına alınmış olduğu ancak kriz öncesi dönemdeki istikrarlı havanın yakalanmamış

olduğu söylenebilir.

Cari denge kısaca ekonominin tasarruflarıyla yatırımları arasındaki farktır. Biraz daha açık

ifadeyle cari açık, ekonomiler için mal dengesi (mal ihracatı eksi mal ithalatı), hizmet dengesi

(hizmet ihracı eksiz hizmet ithalatı), net gelir dengesi (yurt dışındaki ülke yatırımlarından

elde edilen gelir eksi yabancı sermayenin yurt içinde elde ettiği gelir) ve transfer dengesi

(yurt dışına sosyal yardım vb. sebeplerle ödenen maddi miktar eksi yurt dışından gelen

karşılıksız maddi yardımlar) değerlerini belirli bir zaman dilimi için toplanmasıyla elde edilir.

Ülkenin ödemeler dengesini sıfır olması için cari açık kadar yurtdışı fonun ülke içine girmesi

gereklidir. Bu da yurt dışından gelen yatırımcıların ülkenizden ev, bono, hisse senedi gibi

varlıkları satın alarak sermaye getirmesiyle olur.

Son yıllarda, ödemeler dengesi kapsamına dahil edilen “Serbest bölgelerin dünyanın ger

ikalanına net ihracatı”, kapsam dışına çıkarılan Türkiye’nin serbest bölgelere net ihracatından

genellikle fazla olduğundan, bu değişiklik cari işlemler açığını bir miktar azaltmıştır. Örneğin

serbest ticaret bölgesi tanım değişikliği, cari işlemler açığını 2007 yılında 711 milyon ABD

doları düşürmüş, buna bağlı olarak cari açığın GSYH’ye oranı yüzde 5,7’den yüzde 5,6’ya

gerilemiştir. 2007 yılının ikinci yarısından itibaren dış finansman imkanlarının göreli olarak

azalmış olması rezerv artışını da sınırlamış, buna karşın finansman ihtiyacı artmaya devam

etmiş ve bu durum Merkez Bankası rezervleri temel alınarak oluşturulan göstergelerde sınırlı

bir düşüşe yol açmıştır.

Türkiye 1994 ve 2001 yıllarında iki ciddi finansal kriz yaşamış ve bu krizlerin etkisini hala

yaşamakta olan bir ülkedir. Ülkemizin geçirdiği bu ciddi krizlerde yerel makroekonomik

istikrarsızlık ve yapısal problemlerin rolü büyüktür. Diğer taraftan yaşanan iki önemli krizin

dışında dünya ekonomisinde globalleşmenin etkisiyle dünyadaki krizlerden özellkle de Asya

ve Rusya krizlerinden etkilenmiş ve kur dalgalanmaları gözlenmiştir.

Ödemeler dengesi yaklaşımıyla hem satın alma gücü paritesi hem de pariteden sapmalar

açıklanabilmektedir. Ancak bu yaklaşımda da, tam olarak doğal işsizlik oranının

açıklanmaması ve dış dengeyle tutarlı bir döviz kurunun belirlenmesinin oldukça zor olması

gibi problemler bulunmaktadır. Özellikle de kısa dönemli döviz kuru değişimlerinin bu

yaklaşımla açıklanması oldukça zor görünmektedir.

Not: Bu yazı çalışma notlarımdan derlenmiştir, herhangi bir uzman görüşü yansıtmaz. Bazı

akademisyenlerden alıntılar yapılmıştır.

Kaynak: http://blog.erakbas.com/satinalma-gucu-paritesi-teorisi-uzerine-

notlar/#ixzz0iwLaZlOp