REKABET İHLALLERİNDEN DOĞAN ZARARIN HESAPLANMASI
description
Transcript of REKABET İHLALLERİNDEN DOĞAN ZARARIN HESAPLANMASI
17.06.2011 1
REKABET İHLALLERİNDEN DOĞAN ZARARIN HESAPLANMASI
Sinan BOZKUŞ & Hale GÜNDÜZ Rekabet Uzmanı Rekabet Uzmanı
REKABETİN KORUNMASI HAKKINDA KANUN’UN ÖZEL HUKUK ALANINDAKİ SONUÇLARI:
SORUNLAR VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ
İSTANBUL BİLGİ ÜNİVERSİTESİ
17.06.2011 2
SUNUM PLANI
Genel Olarak Zarar Kavramı ve Rekabet Hukukundaki Yeri
Türk ve AB Rekabet Hukuku Bağlamında Zararın Tazmini
Rekabet İhlali Türlerine Göre Oluşabilecek Zararlar
Zarar Hesaplama Yöntemleri
17.06.2011 3
ZARAR KAVRAMI ve REKABET HUKUKUNDAKİ YERİ-I
Zarar: Bir kimsenin malvarlığında iradesi dışında meydana gelen eksilme
Fiili Zarar: Kişinin malvarlığındaki net azalmadır.
Mahrum Kalınan Kâr: Zarara yol açan eylemin (haksız fiil), malvarlığının artışını önlemesi halinde ortaya çıkmaktadır.
17.06.2011 4
ZARAR KAVRAMI ve REKABET HUKUKUNDAKİ YERİ-II
İdari Yaptırım Özel Hukuk Yaptırımı
Rekabet İhlali
ZARAR
Rekabet Sürecine Verilen Zarar
(Harm to Competition)
İhlalden Etkilenenlere Verilen Zarar
(Private Damage)
17.06.2011 5
ZARAR KAVRAMI ve REKABET HUKUKUNDAKİ YERİ-III
B
CA
DFiyatEtkisi
ÇıktıEtkisi
rkartel
qkartel qrek
wkartel
wrek
rrek
Miktar
Kaynak: OECD (2011)
Fazladan Ödenen Bedel Aktarma Yapılamayan
SatışElde Edilemeyen
Fayda
Doğrudan Alıcı A -B C
Dolaylı Alıcı/Son kullanıcı B D
Toplam Tüketici Zararı A C D
Toplam Refah Kaybı C D
17.06.2011 6
AB ve TÜRKİYE UYGULAMALARI BAĞLAMINDA ZARARIN TAZMİNİ-I
Hukuki Çerçeve Türkiye
4054 sayılı Kanun’un 58. maddesi AB
Birlik genelinde uygulanabilecek düzenleme yok ABAD Kararları: Courage ve Manfredi AB Komisyonu Çalışmaları
Yeşil Kitap (2005) Beyaz Kitap (2008) Oxera ve Komninos (2009) Rehber (2011 yılı içinde yayımlanması bekleniyor)
17.06.2011 7
AB ve TÜRKİYE UYGULAMALARI BAĞLAMINDA ZARARIN TAZMİNİ-II
İspat Standardı
İhlalin kanıtlanması için yüksek bir standart
Buna karşın zararın miktarının hesaplanması için daha düşük bir standart
BK 42. madde
İlliyet Bağı
İhlalin Kanıtlanması
Yükse
k
Düşü
k
Zararın Hesaplanması
17.06.2011 8
Uygulama Türkiye’de rekabet ihlallerinden doğan
zararın tazminine ilişkin kesinleşmiş bir karar bulunmamakta
AB’de ise üye ülke mahkemelerinde tazminata hükmedilen davalar bulunmaktadır
Almanya, Fransa, İtalya, İngiltere Almanya’da 2004-2009 yılları arasında
1.300’den fazla dava açıldı…
AB ve TÜRKİYE UYGULAMALARI BAĞLAMINDA ZARARIN TAZMİNİ-III
17.06.2011 9
İHLAL TÜRLERİNE GÖRE OLUŞABİLECEK ZARARLAR
Danışıklı Hareket Kartel
Fiyatların yükselmesi ve arzın kısılması Tek Taraflı Eylemler
Sömürücü Davranışlar Genellikle kartellere benzer sonuçlar doğmaktadır
Dışlayıcı Davranışlar Farklı kesimler üzerindeki etkisi değişebilmektedir Pazarın yapısı değişebilir Olaya özgü hesaplama yöntemleri gerektirebilir
17.06.2011 10
KARTEL ZARARI
Girdi veya Tamamlayıcı Ürün Sağlayıcıları
Doğrudan Alıcılar
Potansiyel Dolaylı Alıcılar
Dolaylı Alıcılar
Rakipler
Rakiplerin Müşterileri
Rakiplerin Dolaylı Müşterileri
Çıktı kısıtlaması
Fazladan Dışlayıcı Ödenen Eylemler Bedel
Çıktı etkisi (Doğrudan alıcılar)
Çıktı Etkisi (Dolaylı alıcılar)
Aktarma
Kartel
Potansiyel Alıcılar
Davacının (Doğrudan alıcı) Toplam Zararı = Fazladan Ödenen Bedel - Aktarma Etkisi + Çıktı Etkisi
17.06.2011 1111
HÂKİM DURUMUN KÖTÜYE KULLANILMASI HALLERİNDE ORTAYA ÇIKAN ZARAR
Sömürücü kötüye kullanmalardan doğan zarar Kartel zararı
Dışlayıcı Uygulamalar: münhasır anlaşmalar, bağlama,yıkıcı fiyat, fiyat sıkıştırması, mal vermenin reddi vb. Rakipler: Kârda azalma veya bütünüyle pazar
dışına çıkma Tüketiciler: Azalan rekabet fiyatlarda artış,
kalitede azalma, seçme olanağının düşmesi
17.06.2011 12
DIŞLAYICI UYGULAMALARIN AŞAMALARI
İhlalin Başlangıcı
Rakiplerin Dışlanması
Pazara yeniden rakiplerin girmesi
Rekabetin yeniden tesisi
Yıpratma Hasat Büyüme
T0 T1 T2 T3
17.06.2011 13
DIŞLAYICI UYGULAMALARIN ETKİSİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ I
Pazarda Yerleşik Firma İlk aşamada kâr kaybı sonrasında hasat
Müşteriler (Tüketiciler) Kısa vadede ihlalin türüne göre (agresif fiyatlama) fayda
veya zarar (ayrımcı uygulama, bağlama) dolayısıyla belirsiz
Uzun vadede azalan rekabet = fiyat artışı, seçim şansının azalması vb. dolayısıyla negatif
Toplamda ihlalin tüketici refahı üzerindeki etkisini net bir şekilde ortaya koymak güç
Öneri: Uygulamada pratiklik sağlamak açısından tüketicilerin uğradığı zararın toplumsal zarar olarak kabul edilmesi ve idari cezalar bağlamında değerlendirilmesi
17.06.2011 14
DIŞLAYICI UYGULAMALARIN ETKİSİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ II
Yerleşik Firmanın Rakipleri Gerçekleşen zarar (damnum emergens),
Mahrum kalınan kâr (loss profit)
Kaçırılan fırsatlar
17.06.2011 15
İHLAL OLMASAYDI DURUMU VE ZARARIN HESAPLANMASI
“Farazi durum senaryosu” (but-for scenario)
Rekabet ihlallerinden doğan zarar=
Davacının fiili durumu ile farazi durumu arasındaki fark
17.06.2011 16
ZARARIN HESAPLANMASINDA KULLANILAN YÖNTEMLER
Karşılaştırmaya dayanan yöntemler Mukayese Yöntemi
Öncesi ve Sonrası Yöntemi
Farkın Farkı Yöntemi
Finansal analize dayanan yöntem
Simülasyon yöntemi
17.06.2011 17
KARŞILAŞTIRMAYA DAYALI YÖNTEMLER I
Mukayese (Yardstick) Yöntemi İhlalden etkilenen pazar/pazarlar (karşılaştırma
grubu) ile bu pazarla/pazarlarla benzerlik gösteren ancak ihlalden etkilenmediği varsayılan bir pazardaki fiyatların karşılaştırılması,
Aynı ürün, farklı coğrafi pazar veya benzer pazar Artısı
Uygun pazar seçilmesi halinde farazi surum senaryosu oluşturmak kolay
Eksisi Pazarlar arasındaki farklılıkların da ihlal gibi
yorumlanması
17.06.2011 18
KARŞILAŞTIRMAYA DAYALI YÖNTEMLER I
Fazladan Ödenen Bedelin Tahmininde Mukayese Yöntemi
Basit hali Ortalama fiyatların kıyaslanması
Gelişmiş hali F: Fiyat O: Oyuncu sayısı A: Akaryakıt fiyatları N: Nüfus
İhlalin olmadığı pazardaki veriler kullanılarak model kurulması Kurulan model ile ihlalin gerçekleştiği pazarda ihlal olmasaydı
oluşması beklenen farazi fiyatın belirlenmesi İhlalin gerçekleştiği pazarda oluşan fiyattan farazi fiyatın çıkarılması
tt NAOF 3210
17.06.2011 19
KARŞILAŞTIRMAYA DAYALI YÖNTEMLER I
o Mahrum Kalınan Kârın Tahmininde Mukayese Yöntemi
1. İhlalin olmadığı pazardaki veriler kullanılarak model kurulması
2. Kurulan model ile ihlalin gerçekleştiği pazarda ihlal olmasaydı elde edilmesi beklenen pazar payının veya kârın belirlenmesi
3. İhlalin gerçekleştiği pazardaki fiili durum ile farazi durumun farkının belirlenmesi
17.06.2011 20
KARŞILAŞTIRMAYA DAYALI YÖNTEMLER II
Öncesi ve Sonrası Yöntemi (Before and After Method)
1. İhlalin başlamasından önceki dönem ile ihlal dönemi veya ihlalin sona ermesinden sonraki dönemle ihlal dönemi karşılaştırılması
2. Aradaki farkın bulunması
Basit haliyle: Sadece ele alınan dönemlerdeki ortalama fiyatların karşılaştırılması,
Gelişmiş haliyle: Pazar şartlarındaki ihlal dışındaki değişikliklerin kontrol edilmesi için kurulacak daha gelişmiş ekonometrik modeller yardımıyla
Yeterli veri mevcut ise, ihlal öncesi döneme, ihlal dönemine ve ihlal sonrası döneme ait verilerin bir bütün olarak incelenmesi ve karşılaştırılması faydalı
17.06.2011 22
KARŞILAŞTIRMAYA DAYALI YÖNTEMLER II
Öncesi ve Sonrası Yöntemi Artısı:
Aynı pazar ve firmalar referans olarak alındığı için veri bulmak kolay,
Farklı pazarların özelliklerinden kaynaklanan farklılıkların yol açtığı yanılgılar yok.
Eksisi: Fiyattaki artışın salt ihlalden kaynaklandığı
yanılgısı.
17.06.2011 23
KARŞILAŞTIRMAYA DAYALI YÖNTEMLER II
Öncesi ve Sonrası Yöntemi ile Fazladan Ödenen Bedelin Hesaplanması F: Fiyat O: Oyuncu sayısı A: Akaryakıt fiyatları N: Nüfus
tt NAOF 3210
17.06.2011 24
KARŞILAŞTIRMAYA DAYALI YÖNTEMLER II
Öncesi ve Sonrası Yöntemi ile Mahrum Kalınan Kârın Hesaplanması: İhlal öncesi ve sonrasındaki net kârın
karşılaştırılması Artısı: Pratik, veri ihtiyacı az Eksisi: Firmanın kârlılığındaki düşüşün salt
ihlalden kaynaklandığı yanılgısı
17.06.2011 25
KARŞILAŞTIRMAYA DAYALI YÖNTEMLER III
Farkın Farkı Yöntemi (Difference in Difference Method)
İhlal öncesi dönem İhlal sonrası dönem
İhlalin gerçekleştiği pazar
İhlal olmayan pazar
Zararın hesaplanması
(B-A)
(D-C)
Aradaki farkın bulunması
A B
C D
17.06.2011 26
KARŞILAŞTIRMAYA DAYALI YÖNTEMLER III
Farkın Farkı Yöntemi Artısı:
Hem izlenen değişkenin zaman içindeki değişimini hem de karşılaştırma amacıyla kullanılan pazar veya firmalar arasındaki farklıların etkisini ölçebilmek mümkündür.
Eksisi: İhlalin gerçekleştiği pazarda ortaya çıkan ancak
kontrol amaçlı kullandığımız rekabetçi pazarda ortaya çıkmayan ihlal dışındaki etkileri ayrıştırmak mümkün değil,
Daha çok veriye ihtiyaç var.
17.06.2011 27
FİNANSAL ANALİZE DAYALI YÖNTEM
Gelire Dayalı Yöntem Fiili durumdaki gelirin hesaplanması İhlalin olmadığı durumda elde edilmesi beklenen
gelirin hesaplanması Fiili durumla farazi durumun karşılaştırılması
Maliyete dayalı yöntem Artısı:
Veri güvenliği Eksisi:
İhlal dışındaki etkilerin ayrıştırılması Fiili durumun tespiti güç Teknik bilgi gereksinimi
17.06.2011 28
SONUÇ ve ÖNERİ
Modeller arasında bir öncelik sıralaması yapılması yerine yöntemlerin olaya uygunluğu ölçüsünde kullanılması,
Yöntemlerinin birbirlerinin alternatifleri olarak değil, tamamlayıcısı şeklinde görülmesi,
Birden fazla yöntemle zarar hesabı yapılarak çapraz kontrol yapılması,
Sonuçların kesinliği ile uygulanabilirliği arasında denge gözetilmelisi,
Basit yöntemlerin tercih edilmesi, İhlal dışındaki etkilerinin ayrıştırılması.