w pigułce

Na egzamin!

POSTĘPOWANIE CYWILNE

Wydawnictwo C.H. Beck

szybkozwięźlei na temat

POSTĘPOWANIE CYWILNEw pigułce

www.ksiegarnia.beck.pl

Polecamy inne nasze publikacje:

J. Ablewicz, A. Gacka-AsiewiczTERMINY USTAWOWE CYWILNE i KARNETerminy BeckaA. ZielińskiPOSTĘPOWANIE CYWILNE. KOMPENDIUM, wyd. 13Skrypty BeckaE. Marszałkowska-KrześPOSTĘPOWANIE CYWILNE, wyd. 3Podręczniki Prawnicze

Inne w tej serii:Prawo pracy i ubezpieczeń społecznych w pigułce

Prawo cywilne w pigułcePrawo karne w pigułce

Postępowanie karne w pigułce Prawo i postępowanie administracyjne w pigułce

WYDAWNICTWO C. H. BECKWARSZAWA 2013

POSTĘPOWANIE CYWILNE

w pigułce

© Wydawnictwo C. H. Beck 2013

Wydawnictwo C. H. Beck Sp. z o.o.ul. Bonifraterska 17, 00-203 Warszawa

Skład i łamanie: IDENTIADruk i oprawa: Perfekt S.A., Warszawa

ISBN 978-83-255-4846-9 ISBN e-book 978-83-255-4847-6

W opracowaniu uwzględniono stan prawny do Dz.U. z 2013 r. poz. 440Aktualizacje dostępne na www.testy-prawnicze.pl

Redaktor prowadzący: Aneta Gacka-Asiewicz

Spis treści

Wstęp ............................................................................................................................................. IX

Wykaz skrótów ......................................................................................................................... XI

Rozdział I. Postępowanie cywilne – uwagi ogólne .................................................. 1Część I. Uwagi ogólne ..................................................................................................... 1Część II. Organizacja i skład sądu ................................................................................ 6

Rozdział II. Zasady i przesłanki postępowania cywilnego .................................. 11Część I. Podstawowe zasady postępowania cywilnego ..................................... 11Część II. Przesłanki postępowania cywilnego ........................................................ 14

Rozdział III. Sąd ........................................................................................................................ 17Część I. Właściwość sądu – zagadnienia ogólne .................................................... 17Część II. Właściwość rzeczowa .................................................................................... 20Część III. Właściwość miejscowa .................................................................................. 21Część IV. Właściwość ogólna ......................................................................................... 22Część V. Właściwość szczególna ................................................................................. 23Część VI. Zagadnienia szczegółowe ........................................................................... 25Część VII. Wartość przedmiotu sporu ........................................................................ 26Część VIII. Skład sądu ....................................................................................................... 27Część IX. Wyłączenie sędziego ..................................................................................... 30

Rozdział IV. Prokurator, Rzecznik Praw Obywatelskich, organizacje pozarządowe, Państwowa Inspekcja Pracy, Rzecznik Konsumentów ........... 32

Część I. Prokurator ............................................................................................................ 32Część II. Rzecznik Praw Obywatelskich ..................................................................... 33Część III. Organizacje pozarządowe ........................................................................... 34Część IV. Inspektor pracy ................................................................................................ 35Część V. Powiatowy (miejski) rzecznik konsumentów ......................................... 35

Rozdział V. Strony .................................................................................................................... 36Część I. Zdolność sądowa .............................................................................................. 36Część II. Zdolność procesowa ....................................................................................... 37Część III. Współuczestnictwo w sporze ..................................................................... 39Część IV. Interwencja procesowa ................................................................................ 42

VI Spis treści

Rozdział VI. Pełnomocnicy procesowi ........................................................................... 45

Rozdział VII. Koszty procesu .............................................................................................. 48Część I. Koszty procesu – pojęcie i podział .............................................................. 48Część II. Zasady ponoszenia kosztów procesu ....................................................... 53Część III. Zwolnienie od kosztów sądowych ........................................................... 58Część IV. Pomoc prawna z urzędu .............................................................................. 64

Rozdział VIII. Postępowanie ............................................................................................... 70Część I. Pisma procesowe .............................................................................................. 70Część II. Doręczenia .......................................................................................................... 74Część III. Posiedzenia sądowe ....................................................................................... 77Część IV. Terminy w postępowaniu cywilnym ........................................................ 81Część V. Zawieszenie postępowania .......................................................................... 84

Rozdział IX. Postępowanie przed sądami I instancji .............................................. 88Cześć I. Mediacja ............................................................................................................... 88Część II. Postępowanie pojednawcze ........................................................................ 91Część III. Ugoda sądowa ................................................................................................. 93Część IV. Pozew .................................................................................................................. 94Część V. Rozprawa ............................................................................................................ 101

Rozdział X. Dowody ................................................................................................................ 105Część I. Przedmiot i ocena dowodów ....................................................................... 105Część II. Postępowanie dowodowe ............................................................................ 110Część III. Dowód z dokumentu .................................................................................... 111Część IV. Dowód z zeznań świadków ......................................................................... 116Część V. Dowód z opinii biegłych ................................................................................ 119Część VI. Dowód z oględzin .......................................................................................... 121Część VII. Dowód z przesłuchania stron ................................................................... 122Część VIII. Inne środki dowodowe .............................................................................. 124Część IX. Zabezpieczenie dowodów .......................................................................... 124

Rozdział XI. Orzeczenia ........................................................................................................ 127Część I. Wyroki ................................................................................................................... 127Część II. Natychmiastowa wykonalność wyroków ................................................ 132Część III. Wyrok zaoczny ................................................................................................. 134Część IV. Rektyfikacja wyroków ................................................................................... 137Część V. Nakaz zapłaty .................................................................................................... 138Część VI. Postanowienia ................................................................................................. 139Część VII. Prawomocność orzeczeń ............................................................................ 140

VII

Rozdział XII. Środki odwoławcze ..................................................................................... 142Część I. Apelacja – zagadnienia ogólne .................................................................... 142Część II. Podstawy wniesienia apelacji ...................................................................... 143Część III. Postępowanie apelacyjne ............................................................................ 148Część IV. Apelacja – zagadnienia szczegółowe ...................................................... 151Część V. Nieważność postępowania .......................................................................... 158Część VI. Zażalenie ............................................................................................................ 158Część VII. Skarga kasacyjna ........................................................................................... 162Część VIII. Skarga na orzeczenie referendarza sądowego .................................. 167Część IX. Wznowienie postępowania ........................................................................ 168Część X. Skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego

orzeczenia ...................................................................................................................... 173

Rozdział XIII. Postępowania odrębne ............................................................................ 177Część I. Postępowanie w sprawach małżeńskich – uwagi ogólne .................. 177Część II. Sprawy o rozwód i separację ....................................................................... 179Część III. Inne sprawy ....................................................................................................... 182Część IV. Postępowanie w sprawach ze stosunków między rodzicami

a dziećmi ........................................................................................................................ 183Część V. Postępowanie w sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń

społecznych – uwagi wprowadzające ................................................................. 186Część VI. Postępowanie w sprawach z zakresu prawa pracy ............................ 187Część VII. Postępowanie w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych .... 188Część VIII. Postępowanie w sprawach z zakresu konkurencji ........................... 190Część IX. Postępowanie w sprawie o uznanie postanowień wzorca

umo wy za niedozwolone ......................................................................................... 190

Rozdział XIV. Postępowanie nakazowe i upominawcze ....................................... 193Część I. Postępowanie nakazowe ................................................................................ 193Część II. Postępowanie upominawcze ...................................................................... 195Część III. Elektroniczne postępowanie upominawcze ......................................... 197

Rozdział XV. Postępowanie uproszczone .................................................................... 199

Rozdział XVI. Postępowanie nieprocesowe ................................................................ 201Część I. Uwagi ogólne ..................................................................................................... 201Część II. Sprawy z zakresu prawa osobowego ....................................................... 208Część III. Sprawy z zakresu prawa rodzinnego, opiekuńczego i kurateli ..... 212Część IV. Sprawy z zakresu prawa rzeczowego ...................................................... 218Część V. Sprawy z zakresu prawa spadkowego ...................................................... 222Część VI. Postępowanie rejestrowe ............................................................................ 229

Spis treści

VIII Spis treści

Rozdział XVII. Postępowanie zabezpieczające ......................................................... 231Część I. Uwagi ogólne ..................................................................................................... 231Część II. Przedmiot i warunki zabezpieczenia ........................................................ 232Część III. Właściwość sądu i przebieg postępowania zabezpieczającego ...... 233Część IV. Rodzaje zabezpieczeń ................................................................................... 235Część V. Ustanie zabezpieczenia ................................................................................. 237

Rozdział XVIII. Postępowanie egzekucyjne ................................................................ 238Część I. Uwagi ogólne ..................................................................................................... 238Część II. Tytuł egzekucyjny ............................................................................................ 243Część III. Klauzula wykonalności ................................................................................. 245Część IV. Wszczęcie egzekucji ....................................................................................... 248Część V. Prowadzenie egzekucji .................................................................................. 249Część VI. Umorzenie postępowania egzekucyjnego ........................................... 253Część VII. Ograniczenia egzekucji ............................................................................... 254Część VIII. Powództwa przeciwegzekucyjne ........................................................... 256Część IX. Środki zaskarżenia .......................................................................................... 259Część X. Rodzaje i sposoby egzekucji ........................................................................ 261

Rozdział XIX. Sąd polubowny ............................................................................................ 277Część I. Uwagi ogólne ..................................................................................................... 277Część II. Zapis na sąd polubowny ............................................................................... 280Część III. Skład sądu polubownego ............................................................................ 283Część IV. Właściwość sądu polubownego ................................................................ 286Część V. Postępowanie przed sądem polubownym ............................................. 287Część VI. Wyrok sądu polubownego i zakończenie postępowania ................ 291Część VII. Skarga o uchylenie wyroku sądu polubownego ............................... 293Część VIII. Uznanie i stwierdzenie wykonalności wyroku sądu

polubownego lub ugody przed nim zawartej .................................................. 296

Wstęp

Zapewne czujesz presję przed zbliżającym się egzaminem i zastanawiasz się jak przebrnąć przez setki stron tekstu tak, aby wiadomości zostały w Twojej głowie. Koniecznie są notatki, zakreślacze itp., których zadaniem jest pomóc Ci w uporządkowaniu wiedzy. Co jednak jeśli czasu jest coraz mniej, a po przeczytaniu tych setek stron nie starczyło go już na notatki i rysowanie tabel? Rozwiązanie stanowi właśnie ta publikacja. To kompaktowe opracowanie wszystkich najważniejszych zagadnień, których znajomość pomoże w  zdaniu egzaminu. Przedstawiamy Ci idealne narzędzie zarówno do nauki, jak i  do powtórki przed egzaminem. Dzięki zwięzłemu ujęciu tematu, tabelom, wykresom i wyróżnieniom szybko przyswoisz i powtórzysz wiedzę, a podejście do egzaminu stanie się mniej stresującym przeżyciem.

Korzystaj także z testów, do których odeśle Cię QR Code z okładki.

Powodzenia! Redakcja

Wykaz skrótów

1. Akty prawne

EgzAdmU ................ ustawa z 17.6.1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (t.j. Dz.U. z 2012 r. poz. 1015 ze zm.)

KC ............................ ustawa z 23.4.1964 r. – Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 16, poz. 93 ze zm.)

KK ............................ ustawa z 6.6.1997 r. – Kodeks karny (Dz.U. Nr 88, poz. 553 ze zm.)

Konstytucji RP ........ Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2.4.1997 r. (Dz.U. Nr 78, poz. 483 ze zm. i sprost.)

KP ............................. ustawa z 26.6.1974 r. – Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 ze zm.)

KPC .......................... ustawa z 17.11.1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. Nr 43, poz. 296 ze zm.)

KPK .......................... ustawa z  6.6.1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz.U. Nr 89, poz. 555 ze zm.)

KRO ......................... ustawa z  25.2.1964 r. – Kodeks rodzinny i  opiekuńczy (t.j. Dz.U. z 2012 r. poz. 788 ze zm.)

KSCU ....................... ustawa z 28.7.2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (t.j. Dz.U. z 2010 r. Nr 90, poz. 594 ze zm.)

KSH .......................... ustawa z 15.9.2000 r. – Kodeks spółek handlowych (Dz.U. Nr 94, poz. 1037 ze zm.)

PrBank ..................... ustawa z 29.8.1997 r. – Prawo bankowe (t.j. Dz.U. z 2012 r. poz. 1376 ze zm.)

PrSpółdz .................. ustawa z  16.9.1982 r. – Prawo spółdzielcze (t.j. Dz.U. z 2003 r. Nr 188, poz. 1848 ze zm.)

PrUpadNapr ........... ustawa z  28.2.2003 r. – Prawo upadłościowe i  naprawcze (t.j. Dz.U. z 2012 r. poz. 1112 ze zm.)

PrUSP ...................... ustawa z 27.7.2001 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 427)

RPOU ...................... ustawa z  15.7.1987 r. o  Rzeczniku Praw Obywatelskich (t.j. Dz.U. z 2001 r. Nr 14, poz. 147 ze zm.)

SNU ......................... ustawa z 23.11.2002 r. o Sądzie Najwyższym (Dz.U. Nr 240, poz. 2052 ze zm.)

XII Wykaz skrótów

2. Publikatory

OSNC ....................... Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba CywilnaOSNCPiUS .............. Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna, Pracy i Ubez

pieczeń Społecznych

3. Inne skróty

Dz.U. . ....................... Dziennik Ustaw KRS .......................... Krajowy Rejestr Sądowyn. ............................... następny (a, e)post. .......................... postanowienie SN ............................. Sąd NajwyższySN (7) ....................... Sąd Najwyższy w składzie 7 sędziówt.j. .............................. tekst jednolitytj. ............................... to jestTK ............................ Trybunał Konstytucyjny tzn. ........................... to znaczytzw. ........................... tak zwany (a, e)uchw. ........................ uchwała wyr. .......................... wyrok

Rozdział I. Postępowanie cywilne – uwagi ogólne

Część I. Uwagi ogólne

1. Definicja postępowania cywilnego. Postępowanie cywilne jest to zespół norm prawnych regulujących postępowanie sądowe w  sprawach ze  stosunków z  zakresu prawa cywilnego, rodzinnego i  opiekuńczego oraz prawa pracy, jak również w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych oraz w innych sprawach, do których przepisy KPC stosuje się z mocy ustaw szczególnych (sprawy cywilne).

2. Zadania postępowania cywilnego. Najistotniejszym zadaniem postępowania cywilnego jest realizacja norm prawa materialnego w zakresie spraw cywilnych na drodze ich przymusowego wykonania.

Funkcje postępowania cywilnego koncentrują się na  następujących zagadnieniach:•konkretyzowaniu i realizowaniu norm prawnych i z zakresu prawa cywil

nego, rodzinnego i opiekuńczego oraz prawa pracy i ubezpieczeń społecznych,

•wydawaniu zarządzeń, zwolnień i zezwoleń mających znaczenie prawne,•dokonywaniu czynności dokumentacyjnorejestrowych,•dokonywaniu innych czynności przekazanych sądom na drodze ustawy.

3. Pojęcie sprawy cywilnej. Zgodnie z art. 1 KPC sprawy cywilne to sprawy z zakresu:•prawa cywilnego,•prawa rodzinnego i opiekuńczego,•prawa pracy,•ubezpieczeń społecznych oraz• inne sprawy, do których przepisy KPC stosuje się z mocy ustaw szczegól

nych.Sprawy cywilne określane są za pomocą kryteriów materialnych lub for

malnych.

2 Rozdział I. Postępowanie cywilne – uwagi ogólne

SPRAWY CYWILNE

KRYTERIA MATERIALNESą to sprawy normowane przepisami prawa cywilnego. Do tej grupy należą sprawy z zakresu: •prawa cywilnego, •prawa rodzinnego i opiekuńczego oraz •prawa pracy. Sprawy należące do tej grupy pozostają zawsze sprawami cywilnym, bez względu na organ właściwy do ich rozpoznawania.

KRYTERIA FORMALNESą to sprawy poddane właściwości sądów powszechnych. Do tej grupy należą sprawy z zakresu ubezpieczeń społecznych oraz „inne sprawy”, do których przepisy KPC stosuje się z mocy ustaw szczególnych, np.: zaskarżanie uchwał walnego zgromadzenia spółdzielni (art. 42 § 2 PrSpółdz), czy sprawy rejestrowe.

4. Rodzaje postępowania cywilnego. Postępowanie cywilne swoim zakresem obejmuje różne rodzaje postępowań sądowych, których celem i zadaniem jest rozpoznawanie spraw cywilnych.

RODZAJE POSTĘPOWANIA CYWILNEGO

PROCES POSTĘPOWANIE POZASĄDOWEPOSTĘPOWANIE NIEPROCESOWE

5. Proces. Proces stanowi zasadniczy tryb postępowania rozpoznawczego w sprawach cywilnych. Kodeks postępowania cywilnego w art. 13 § 1 stwierdza bowiem, że sąd rozpoznaje sprawy w procesie, chyba że ustawa stanowi inaczej. W wypadkach przewidzianych w ustawie, sąd rozpatruje sprawy według przepisów o postępowaniach odrębnych. Oznacza to, że ustawodawca wprowadza jako zasadę rozpoznawanie spraw cywilnych w  procesie, ustanawiając swoiste domniemanie w tym zakresie.Proces to postępowanie, w którym sąd rozpoznaje istniejący między stronami procesowymi spór prawny w drodze rozstrzygnięcia o będącym przedmiotem tego sporu stosunku prawnym i wynikających z niego prawach i obowiązkach.

Procesem cywilnym nazywa się tylko taki spór prawny, który poddany został jurysdykcji sądownictwa cywilnego.

Proces cywilny stanowi postępowanie modelowe (postępowanie sporne – proces, Część I Księga I KPC), którego zasady, instytucje i  formy stosuje się w dużej mierze także do  innych rodzajów postępowań unormowanych w  KPC. Ustawodawca określając dla pozostałych rodzajów postępowań odrębne zasady, instytucje i  formy, czyni to  tylko w  zakresie niezbędnym

3

do wprowadzenia odrębności tych postępowań, natomiast w kwestiach nieunormowanych inaczej przez przepisy szczególne nakazuje stosować wprost, ewentualnie odpowiednio przepisy o procesie, które mają znaczenie subsydiarne (zob. art. 13 § 2 KPC).

6. Zasady procesu. Do  najistotniejszych zasad procesu cywilnego należą m.in.:• zasada prawdy, zgodnie z którą strony i uczestnicy postępowania są zo

bowiązani dokonywać czynności procesowych zgodnie z  dobrymi obyczajami, dawać wyjaśnienia co do okoliczności sprawy zgodnie z prawdą i bez zatajania czegokolwiek oraz przedstawiać dowody (art. 3 KPC);

• zasada kontradyktoryjności (tj. sporności), której założeniem jest istniejący w każdym procesie cywilnym spór prawny (albo spór o prawo) zakładający istnienie dwóch przeciwstawnych stron procesowych (zasada dwustronności) oraz

• zasada dyspozytywności, stanowiąca przejaw zasady rozporządzalności formalnej, tj.  rozporządzania przez strony czynnościami procesowymi oraz całym tokiem postępowania. Dyspozycyjność formalna polega na  rozporządzaniu przez strony wszelkimi środkami procesowymi i korzystaniu z wszelkich instytucji procesowych przewidzianych do obrony ich praw oraz na dokonywaniu w tym zakresie odpowiednich czynności procesowych.

Z zasadą dyspozytywności koresponduje ograniczony w procesie cywilnym zakres ingerencji sądu w  czynności dyspozytywne stron procesowych (np. cofnięcie pozwu, ugoda sądowa). Wskazane zasady są ściśle związane z  samą istotą procesu cywilnego, polegającą na  prowadzeniu przez strony sporu o prawo przed sądem jako „bezstronnym rozjemcą”, co skutkuje z kolei tym, że proces cywilny nie może być wszczęty z inicjatywy sądu, a jedynie na wniosek strony. Jednak w razie uzasadnionej potrzeby sąd może udzielić stronom i uczestnikom postępowania występującym w sprawie bez adwokata, radcy prawnego, rzecznika patentowego lub radcy Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa niezbędnych pouczeń co  do  czynności procesowych.

7. Postępowanie nieprocesowe. Postępowanie nieprocesowe to  drugi obok procesu równorzędny tryb postępowania rozpoznawczego w  sprawach cywilnych.

Rozgraniczenie spraw rozpoznawanych i  rozstrzyganych w  tych dwóch głównych trybach postępowania rozpoznawczego oparte jest na kryterium charakteru spraw jakie są w nich rozpoznawane, a mianowicie na  ich pro

Część I. Uwagi ogólne

4 Rozdział I. Postępowanie cywilne – uwagi ogólne

cesowym lub nieprocesowym charakterze. W trybie procesu rozpoznawane są sprawy, w których wyraźnie wyodrębnić można dwa podmioty o przeciwstawnych interesach i stanowiskach prawnych, do postępowania nieprocesowego (zwanego także postępowaniem niespornym) przekazane zostały natomiast przez ustawodawcę przede wszystkim te sprawy, w których chodzi raczej o współdziałanie sądu przy nawiązywaniu, zmianie lub zniesieniu stosunków prawnych oraz sprawy, w których brak jest strony przeciwnej.

Postępowanie nieprocesowe – odmiennie niż proces – oparte jest na zasadzie uczestnictwa, co oznacza, że liczba uczestników tego postępowania, z  których każdy zajmuje stanowisko samodzielnie i  niezależnie, może być różna w zależności od tego ile podmiotów prawnych zainteresowanych jest wynikiem tego postępowania.

Zasadniczo nie występuje tu przeciwstawność stanowisk i interesów prawnych między poszczególnymi uczestnikami (w praktyce nie wyłącza to możliwości wystąpienia takich sprzeczności, jak również zaistnienia sporu, który będzie musiał zostać rozstrzygnięty, jednak spór ten nie należy do istoty danej sprawy).W  postępowaniu nieprocesowym rozpoznawane mogą być tylko te  sprawy, które zostały do  tego trybu wyraźnie przekazane przez ustawodawcę. Decy-dują w tym zakresie przede wszystkim przepisy KPC (postępowanie nieprocesowe, Część I Księga II KPC), jak również liczne przepisy szczególne przewidujące dla róż-nego rodzaju spraw tryb postępowania nieprocesowego.

a. Sprawy rozpoznawane w postępowaniu nieprocesowym. Zgodnie z KPC (zob. Część I Księga II Tytuł II) w postępowaniu nieprocesowym rozpoznawane są sprawy z zakresu:•prawa osobowego obejmujące postępowanie w sprawach o:

– uznanie za zmarłego,– stwierdzenie zgonu,– ubezwłasnowolnienie;

•prawa rodzinnego, opiekuńczego i  kurateli, obejmujące postępowania w sprawach:– małżeńskich,– z zakresu stosunków między rodzicami i dziećmi,– o przysposobienie,– z zakresu opieki i kurateli,– o odebranie osoby podlegającej władzy rodzicielskiej lub pozostającej

pod opieką;

5

•prawa rzeczowego dotyczące:– spraw o stwierdzenie zasiedzenia,– spraw zarządu związanego ze współwłasnością i użytkowaniem,– zniesienia współwłasności,– ustanowienia drogi koniecznej,– przepadku rzeczy,– postępowania wieczystoksięgowego;

•prawa spadkowego dotyczące przede wszystkim:– zabezpieczenia spadku i spisu inwentarza,– przyjęcia lub odrzucenia spadku,– zarządu spadkiem nieobjętym,– stwierdzenia nabycia spadku i działu spadku;

•przepisów o przedsiębiorstwach państwowych i o samorządzie załogi przedsiębiorstwa państwowego;

•o złożenie przedmiotu świadczenia do depozytu sądowego;•postępowania rejestrowego.

b. Zasada postępowania nieprocesowego. W  postępowaniu nieprocesowym zasadą jest, że sąd wszczyna postępowanie na wniosek, jednak, odmiennie niż ma to miejsce w procesie, możliwe jest także w wypadkach wskazanych w ustawie wszczęcie postępowania z urzędu.

8. Postępowania pozasądowe. Do postępowań pozasądowych, czyli toczących się poza sądami powszechnymi, należy zaliczyć:•postępowanie przed sądami polubownymi,•postępowanie pojednawcze przed komisjami pojednawczymi w sprawach

ze stosunku pracy.

Część I. Uwagi ogólne

6 Rozdział I. Postępowanie cywilne – uwagi ogólne

POSTĘPOWANIE POJEDNAWCZE PRZED KOMISJAMI POJEDNAWCZYMI W SPRAWACH ZE STOSUNKU PRACY

W celu polubownego załatwiania sporów o roszczenia pracownika ze stosunku pracy mogą być powoływane komisje pojednawcze (art. 244 KP). Komisje te wszczynają postępowania na wniosek

pracownika zgłoszony na piśmie lub ustnie do protokołu. Komisję pojednawczą powołują wspólnie

pracodawca i zakładowa organizacja związkowa, a jeżeli u danego pracodawcy

nie działa zakładowa organizacja związkowa – pracodawca, po uzyskaniu

pozytywnej opinii pracowników. Przed komisjami toczy się wyłącznie

postępowanie rozpoznawcze.W razie niewykonania ugody przez zakład

pracy, podlega ona wykonaniu według przepisów KPC, po stwierdzeniu przez sąd

jej wykonalności.

POSTĘPOWANIE PRZED SĄDAMI POLUBOWNYMI

Mimo tego, że postępowanie polubowne unormowane jest w przepisach KPC

(art. 1154–1217), nie toczy się ono przed sądem powszechnym, ale przed sądem

polubownym, powołanym przez strony. W myśl art. 1158 § 2 KPC, w Polsce mogą działać zarówno sądy polubowne stałe

(np. Sąd Arbitrażowy przy Krajowej Izbie Gospodarczej), jak i sądy polubowne

powoływane ad hoc.Te ostatnie powoływane są przez strony

(osoby fizyczne, prawne oraz inne jednostki organizacyjne posiadające zdolność sądową) w drodze umowy (zapis na sąd polubowny). Po rozstrzygnięciu konkretnej sprawy tego

rodzaju sądy polubowne ulegają rozwiązaniu. Postępowanie przed sądem polubownym

ma charakter rozpoznawczy. Wynika on z tego, że wykonanie orzeczeń sądu

polubownego oraz ugód zawartych przed tym sądem następuje według przepisów KPC

o postępowaniu egzekucyjnym.

POSTĘPOWANIA POZASĄDOWE

9. Droga sądowa. Do rozpoznawania spraw cywilnych powołane są:• sądy powszechne, o ile sprawy te nie należą do właściwości sądów szcze

gólnych oraz•Sąd Najwyższy.

Część II. Organizacja i skład sądu

1. Organizacja sądu. Konstytucja RP w art. 175 ust. 1 przewiduje, że wymiar sprawiedliwości w Polsce sprawują odpowiednio:• Sąd Najwyższy,• sądy powszechne (sądy rejonowe, okręgowe, apelacyjne),• sądy administracyjne (wojewódzkie sądy administracyjne, Naczelny Sąd

Administracyjny),• sądy wojskowe (sądy garnizonowe, okręgowe, Sąd Najwyższy Izba woj

skowa).

7

REJONOWE

OKRĘGOWE

APELACYJNE

WOJEWÓDZKIE SĄDY

ADMINISTRACYJNE

NACZELNY SĄD ADMINISTRACYJNY

SĄD NAJWYŻSZY SĄDY POWSZECHNESĄDY

ADMINISTRACYJNE SĄDY WOJSKOWE

STRUKTURA SĄDOWNICTWA W POLSCE

GARNIZONOWE

OKRĘGOWE

SN IZBA WOJSKOWA

Zgodnie z treścią art. 2 KPC do rozpoznawania spraw cywilnych powołane zatem zostały sądy powszechne oraz Sąd Najwyższy, o ile takie sprawy nie należą do właściwości sądów szczególnych. Szczegółowa regulacja organizacji sądów powszechnych znajduje się w ustawie z 27.7.2001 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz.U. Nr 98, poz. 1070 ze zm.) oraz w wydanym na  podstawie tej ustawy rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości co  do  utworzenia poszczególnych sądów, ustalenia ich siedzib i  obszarów właściwości. Sąd Najwyższy sprawuje nadzór nad działalnością sądów powszechnych w zakresie orzekania. Dzieli się on na Izby – Cywilną; Karną; Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych; Wojskową.

Sądy rejonowe zostały utworzone dla jednej lub większej liczby gmin, a w uzasadnionych przypadkach może być utworzony więcej niż jeden sąd rejonowy w  obrębie tej samej gminy (art.  10 §  1 PrUSP). Od  28.3.2012  r. sądy te dzielą się przede wszystkim na dwa wydziały – cywilny oraz karny, natomiast jest możliwość utworzenia wydziałów rodzinnego i  nieletnich, pracy, ubezpieczeń społecznych albo pracy i ubezpieczeń społecznych, gospodarczego, ksiąg wieczystych.

Sądy okręgowe obejmują obszar właściwości co najmniej dwóch sądów rejonowych (art.  10 §  2 PrUSP). Od  28.3.2012  r. sądy te  dzielą się przede wszystkim na dwa wydziały – cywilny oraz karny, natomiast jest możliwość utworzenia wydziałów pracy, ubezpieczeń społecznych albo pracy i  ubezpieczeń społecznych, gospodarczego. Sądy apelacyjne zostały utworzone dla obszaru właściwości co najmniej dwóch okręgów sądowych (art. 10 § 3 PrUSP). Od 28.3.2012 r. dzielą się na trzy wydziały – cywilny, karny, pracy i ubezpieczeń społecznych.

Oprócz wyżej wymienionego podziału na  konkretne wydziały, ustawodawca przewidział kolejną zmianę, dzięki której w  sądach mogą być

Część II. Organizacja i skład sądu