PRAWO CYWILNE ­ DR ANNA SYLWESTRZAK

1. 5.10 Zagadnienia ogólne, wprowadzające 

Prawo cywilne jest to gałąź prawa prywatnego . Dodane zostało do niego prawo pracy, regulowane metodą cywilnoprawną. Sporne w doktrynie jest, gdzie przynależy prawo handlowe, również regulowane za pomocą KPC.

Podziały prawa cywilnego:  Teoria I ­ podział następuje wg interesu elementu chronionego 

 ­ P. prywatne ­ normy, które chronią interesy prywatne;  ­ P. publiczne ­ normy, które chronią interesy publiczne 

Teoria II ­ podział następuje wg metody regulacji ­ sposobu, w jaki normy prawne regulują relacje między podmiotami. 

Metody regulacji prawnej: 1/ karnoprawna ­ norma opisuje zachowania zakazane, obwarowując je sankcją 2/ administracyjnoprawna 3/ cywilnoprawna 

Administracyjnoprawna:  Organ publiczny ­> Przymus ­> Podmiot Przynajmniej po jednej stronie znajduje się organ publiczny , zatem podmioty są nierównorzędne. Nie ma swobody ani dowolności, ponieważ element publiczny stosuje przymus wobec innych podmiotów i wydaje wiążące decyzje, którym należy się posłuch. Normy administracyjnoprawne opisują relacje podmiotów w takiej konfiguracji i układzie sił .

Cywilnoprawna: SĄD (spory należą do drogi sądowej, ale sąd nie działa z urzędu)  |  Podmiot 1 ­ Podmiot 2 

Podmioty są równorzędne, autonomiczne, metoda reguluje wszystkie relacje równoprawnych podmiotów, także organów publicznych między sobą. 

Prawo cywilne w systemie pandektowym:  1. Część ogólna ­ podstawowe, przydatne pojęcia, wyjęta przed nawias, by unikać powtórzeń i zrozumieć dalsze działy . 2. Prawo rzeczowe ­ normy regulujące prawa dotyczące rzeczy (podmiotowe bezwzględne)  3. Zobowiązania ­ dzielą się na część ogólną i część szczegółową (poszczególne umowy) i regulują prawa obligacyjne (podmiotowe względne) . 4. Prawo rodzinne ­ KRO ­ reguluje konkretne stosunki rodzinne, nie ma własnej części ogólnej , ale za to ma specyficzne, rodzinne sądy. Dominuje element niemajątkowy (operuje bardziej wartościami, dobrem itp.) . 5. Prawo spadkowe ­ skutki prawne śmierci człowieka 

Kryteria wyróżniania zasad: Zasady prawa cywilnego są to normy ważniejsze i ogólniejsze na tle innych norm . Dzielą się wg kryterium formalnego i merytorycznego.1. Kryterium formalne ­ nie zastanawiamy się nad treścią normy, ale nad jej umieszczeniem. Sprawdzamy rangę aktu prawnego. Jeżeli coś jest np. w konstytucji wiadomo, że jest zasadą prawa 

cywilnego. Lub, gdy sama ustawa wyodrębnia pewne przepisy, nazywając je zasadami. 2. Kryterium merytoryczne ­ na bazie analizy treści wnioskujemy, jak ważna jest norma i czy staje się zasadą. 

Niekwestionowane zasady prawa cywilnego: ­ zasada autonomii i woli stron ­ obejmuje cztery aspekty: 1/ swoboda decyzji wejścia w relację z innym podmiotem (mogę, ale nie muszę) 2/ swoboda wyboru kontrahenta 3/ swoboda kształtowania treści relacji (giętkie warunki) 4/ swoboda formy dokonywanych czynności (są wyjątki) ­ zasada pacta sunt servanda ­ umów należy dotrzymywać ­ zasada nemo plus iuris ­ uprawnionego zbywcy. Nie można zbyć więcej praw, niż się posiada ­ zasady bezpieczeństwa obrotu ­ ochrony osób działających w dobrej wierze , lex retro non agit , ochrony praw nabytych (prawo nabyte nie może być odjęte późniejszą regulacją ).

Źródła prawa cywilnego są to fakty prawotwórcze, z których wynikają wiążące normy powszechnie obowiązujące generalne abstrakcyjne. Nie jest źródłem prawa orzecznictwo, nawet to Sądu Najwyższego (kwestia autorytetu ­ nie obowiązuje, ale oddziałuje). Prawo cywilne dzieli się na dwie kategorie ­ prawo stanowione i zwyczaj oraz zasady współżycia społecznego. 

Prawo stanowione: ­ konstytucja ­ ratyfikowane umowy międzynarodowe ­ ustawy ­ kodeksy (trzon regulacji o charakterze zupełnym) i przepisy pozakodeksowe (ranga jest ta sama ). Nasz KC nie jest zupełny, np. w ustawach są księgi wieczyste i hipoteka. ­ rozporządzenia ­ akty prawa miejscowego 

Zwyczaj: To ustalony w społeczeństwie sposób postępowania, praktyka. Jest źródłem tylko wtedy, gdy odsyła do niego ustawa. Może to robić w sposób bezpośredni ­ jest klauzula generalna odsyłająca do zwyczaju KC Art. 354 ­ lub pośredni ­ w przepisach znajdują się niedookreślone pojęcia, zrozumiałe tylko w kontekście danych zwyczajów ( np. "niezwłocznie": szybko, nie zwlekając? Należy zbadać praktykę, by wyznaczyć termin. "Odpowiednie wynagrodzenie" Zbadać, ile płaci się w danych warunkach). Zwyczaje selekcjonuje się, eliminując te sprzeczne z prawem oraz odrzucają nieetyczne i niemoralne.

Zwyczaje dzielą się na: 1) ogólne i specjalne (kryterium podmiotowe ­ albo wszyscy, albo np. w branży) 2) międzynarodowe, krajowe i lokalne (kryterium przestrzenne) 3) zgodne, sprzeczne, w zakresie nieuregulowanym (kryterium relacji do przepisów) UZANS ­ zwyczaj spisany przez miarodajne grono lub instytucję, np. Kodeks Honorowy .

Koncepcje realizacji zwyczaju w procesie cywilnym: ­ obiektywna ­ jeżeli jakaś osoba należy do grupy, w którym dany zwyczaj jest stosowany, ta osoba nie może się powołać na nieznajomość zwyczaju. Ta koncepcja ma większą liczbę zwolenników, ale w pewnym złagodzenia ­ stosuje się, chyba że jedna ze stron udowodni nieznajomość zwyczaju. ­ subiektywna ­ sąd może zastosować tylko zwyczaj znany obu stronom. Jeżeli strona twierdzi, że nie wiedziała, niemożliwym jest stosowanie się do zwyczaju. Niestety, w tym wypadku strony mogą twierdzić dowolnie, i dowolnie się wypierać. 

Zasady współżycia społecznego:Pojęcie jest tożsame z dobrymi obyczajami i zasadami słuszności. ZWS to zasady uczciwego i etycznego postępowania, powszechnie akceptowane w społeczeństwie , uznane za właściwe , określane "Tak się powinno robić" (zwyczaj ­ "Tak się robi") . Są źródłem tylko w takim zakresie, w jakim prawo na to zezwala . Częściowo mają wspólny zakres ze zwyczajem (krzyżowanie się). Funkcja: uelastycznianie prawa, ponieważ ustawodawca nie może wymienić wszystkich możliwych sytuacji, zawrzeć katalogu zachowań. 

Podział zasad współżycia społecznego ze względu na skutki względem prawa: 1/ Zasady, które doprecyzowują treść uprawnień ­ Kc140 definicja własności 2/ Zasady, które powodują powstanie lub zagaśnięcie uprawnień ­ Kr144 obowiązek alimentacyjny pasierba 3/ Zasady, których naruszenie ustawodawca sankcjonuje (nieważnością) ­ Kc1008 wydziedziczenie, Kc58 § 2 czynność prawna

2. 12.10 Zdarzenie prawne. Stosunek cywilnoprawny. Prawo podmiotowe. 

Zdarzenie prawne ­ zdarzenie, które rodzi skutki prawne. Jest to pojęcie ogólne dla wszystkiego, co ma znaczenie w prawie. Można takie zdarzenia podzielić na dwie kategorie: 1. Niezależne od woli ludzkiej (katastrofa, pożar, powódź, śmierć człowieka) 2. Zależne od woli ludzkiej ­ czynności faktyczne, które rodzą skutki prawne. Mogą to być delikty (czyny zabronione np. zniszczenie mienia), czynności prawne (np. zawarcie umowy), ustanowienie aktu normatywnego, wydanie aktu stosowania prawa (orzeczenia sądowe i decyzje administracyjne).

Orzeczenie sądowe tylko wtedy uznajemy za zdarzenie prawne, gdy ma charakter konstytutywny (powodują powstanie nowych skutków, np. wyrok rozwodowy). Nie należą do tej kategorii orzeczenia deklaratoryjne (np. orzeczenie ojcostwa). Decyzja administracyjna ­ np. o wywłaszczeniu, o udzieleniu patentu, zezwolenie cudzoziemcowi na zakup nieruchomości , etc.

Zdarzenie cywilnoprawne to zdarzenie, które ma skutki w prawie cywilnym. 

Stosunek cywilnoprawny:Stosunkiem prawnym nazywamy więź, która rodzi prawa i obowiązki. Cywilnoprawny to taki rodzaj stosunku społecznego (relacji, więzi), który jest uregulowany w prawie cywilnym. Pozostałe więzi, nieregulowane prawnie, nazywamy stosunkami faktycznymi, dopóki, co niekiedy się zdarza, stają się stosunkami prawnymi (np. przejście konkubinatu w małżeństwo). 

Podział stosunków cywilnoprawnych:­ kryterium norm regulujących dany stosunek oraz jego cech (gdzie są normy i jakie są cechy specyficzne stosunku) 

a) stosunki obligacyjne (zobowiązaniowe). Cechy charakterystyczne ­ uregulowany w dziale zobowiązaniowym, strony nazywamy wierzycielem i dłużnikiem, charakter względny (więź łączy tylko i wyłącznie określone strony ­ INTER PARTES).Np. najem. 

b) stosunki prawnorzeczowe, które są, albo i nie. Te mogą występować w koncepcji obligacji generalnej zwolenników istnienia stosunków prawnorzeczowych. Uważają, że są to relacje, w których uczestniczą dwie strony: uprawniony, któremu przysługuje prawo rzeczowe, oraz ogół pozostałych podmiotów, który jest zobowiązany do nienaruszania prawa rzeczowego podmiotu (obowiązek bierny). Słowem, mam rzecz i mogę wymagać od wszystkich, by respektowali moje do niej prawo. Druga 

koncepcja jest przeciwna istnieniu stosunku prawnorzeczowego ­ w życiu takowe nie występują. Nie można mówić, że po drugiej stronie występują wszystkie podmioty. To nie ma sensu, bo druga strona może nawet nie wiedzieć o swoim udziale. Zwolennicy tej koncepcji skłaniają się ku twierdzeniu, że istnieją prawa rzeczowe jako stany faktyczne. Stosunek prawny powstaje dopiero wówczas, gdy ktoś owe prawo naruszy (roszczenie). Ergo, wg tej koncepcji istnieją tylko stosunki obligacyjne. 

c) inne stosunki cywilnoprawne, upodabniające się do powyższych, modelowych. Są to stosunki prawnorodzinne ­ regulowane normą prawa rodzinnego. Są podobne do obligacyjnych (między konkretnymi stronami i posiadają charakter osobisty, nie majątkowy). Drugą grupą innych są stosunki wynikające z posiadania dóbr osobistych (z faktu posiadania dóbr ­ posiadacz i cała reszta). Te z kolei przypominają prawnorzeczowe. Uregulowane zostały w części ogólnej kodeksu cywilnego, nie w części rzeczowej. Trzecia grupa to stosunki korporacyjne, które powstają w razie członkostwa w jednostce organizacyjnej. Są to relacje między jednostką zrzeszającą a jej członkami, np. członek spółdzielni a spółdzielnia. Upodabniają się do obligacyjnych. Prawo spadkowe nie tworzy nowej kategorii. Mówi jedynie, co się dzieje z nawiązanymi za życia stosunkami prawnymi. ­ kryterium czasu trwania Mogą być trwałe (ciągłe), trwające w czasie, gdyż inaczej nie spełniają swego celu. Nie mogą być załatwione jednorazową czynnością. Np. umowa najmu, małżeństwo . 

­ incydentalne (odręczne) ­ mają sens, jeżeli zostają zrealizowane jednorazową czynnością. Np. umowa sprzedaży. 

Konstrukcja stosunku prawnego:Każdy stosunek prawny składa się z podmiotów, przedmiotów oraz treści. Podmiotami nazywamy osoby, które w nim uczestniczą. Mogą to być osoby fizyczne, osoby prawne lub ułomne osoby prawne. Dzielą się na strony:a) wg  kryterium ekonomicznego ­ po jednej stronie ci, których interes ekonomiczny jest zbieżny. b) wg kryterium prawnego ­ jedną stronę stosunku tworzą te podmioty, które mają wspólne prawa i obowiązki. c) wg liczby stron ­ zasadą są dwie strony. Wyjątki: prawne wielostronne, np. spółka cywilna (stron, ile wspólników) Stosunki prawne jednostronne istnieją tylko wtedy, gdy ustawa tak stanowi. Oznaczenie stron: stosunki mogą być dwustronnie zindywidualizowane, czyli obie strony są wyraźne zaznaczone , lub jednostronnie zindywidualizowane ­ znamy tylko jedną stronę, druga jest niedookreślona (prawnorzeczowe).

KONFUZJA ­ generalna zasada prawa cywilnego, która nie pozwala na istnienie stosunków jednostronnych. Nie można być zobowiązanym samemu względem siebie. Jeśli coś takiego się pojawia, stosunek wygasa (np. pożyczka, którą się potem dostanie w spadku) 

Przedmiotem stosunku prawnego jest obiekt (nie rzecz! rzecz jest materialna!), którego ten stosunek dotyczy. Np. umowa sprzedaży ­ rzecz sprzedawana i pieniądz. Przedmiot może być jeden lub kilka. 

Treść to uprawnienia i obowiązki wynikające z powzięcia tego stosunku. Każdy stosunek ma treść. Stosunki proste to takie,  gdzie relacja w które jedna strona jest uprawniona, a druga zobowiązana. Np. darowizna. Złożone ­ każda ze stron występuje w podwójnej roli, uprawnionego i zobowiązanego. Np. umowa sprzedaży. 

Sytuację prawną wyznaczają stosunki prawne podmiotu, wszystkie, w jakich uczestniczy. Takie jest znaczenie najszersze. Węższe, to wycinek szerszego ujęcia, zakres stosunków, w których uczestniczymy. Np. sytuacja prawnorodzinna. 

3. 19.10 Prawo podmiotowe 

Prawo podmiotowe:Zbiór uprawnień wynikających z danego stosunku prawnego. Musi posiadać określone cechy, które tworzą definicję modelową. 1) dozwoloność, sfera możności postępowania ­ jeżeli mam jakieś prawo, to mogę, ale nie muszę z niego korzystać2) korzystność ­ prawo podmiotowe sprzyja, chroni interes podmiotu. 3) przyznanie przez normy prawne 4) wynikanie ze stosunku cywilnoprawnego ­ aby mieć prawo, najpierw należy zawrzeć umowę 5) korelatywna więź z obowiązkami drugiej strony stosunku ­ jeśli ja mam prawo, to ktoś musi je zrealizować 6) zaskarżalność ­ zabezpieczenie przymusem państwowym wykonania praw przysługujących podmiotowi 

Uprawnienie to element prawa podmiotowego, przysługujące podmiotowi. Dzielą się na bezpośrednie, roszczenia, kształtujące, zarzuty. 

Bezpośrednie to takie,  gdzie podmiot może się realizować bez pośrednictwa i polegają na korzystaniu z rzeczy (np. właścicielskie

Roszczenie to prawo do żądania określonego zachowania od określonej osoby. Np. roszczenie o zapłatę. Korelatywnie połączony jest obowiązek drugiej strony, aktywnego zachowania. Odmowa spełnienia roszczenia może skutkować powództwem o świadczenie, ponieważ strona ma obowiązek aktywnego działania. Dzielą się na wymagalne (takie, które już może być skutecznie realizowane, np.  o zwrot pożyczki w ustalonym terminie) oraz niewymagalne (już istnieje, ale jeszcze nie można go skutecznie realizować. np. umowa o zwrot pożyczki za trzy tygodnie). Opisowo, pożyczkodawca ma roszczenie, ale przed upływem trzech tygodni pozostaje ono oczekującym. Tu przyczyną niewymagalności jest zawieszenie terminu wykonania zawarte w umowie. 

Kształtujące to możliwość jednostronnego kształtowania stosunków prawnych. Jedna strona decyduje, co się dzieje. Np. wypowiedzenie umowy, odstąpienie od umowy, potrącenie roszczeń. Gdyby druga strona kwestionowała decyzję, istnieje sankcja powództwa o ustalenie nieistnienia stosunku prawnego. 

Zarzut to uprawnienie do odmowy spełnienia świadczenia. Są obronne, chronią przed roszczeniami innego podmiotu. Dzielą się na dylatoryjne (czasowe, chronią przez pewien czas) i peremptoryjne (trwałe, np. zarzut niewymagalności roszczenia, zarzut przedawnienia).

Podziały praw podmiotowych:1) Majątkowe i niemajątkowe2) Bezwzględne i względne3) Zbywalne i niezbywalne4) Ostateczne i tymczasowe

1) Majątkowe i niemajątkoweMajątkowe chronią interes ekonomiczny, mają wymiar pieniężny (możliwość oszacowania). Np. alimenty. Są zbywalne i dziedziczne, ulegają przedawnieniu. Spory są rozstrzygane zależnie od wartości 

prawa ­ granicą jest 75 tys. Kwoty wyższe stanowią właściwość sądów okręgowych. Poniżej ­ sądy rejonowe. Niemajątkowe chronią interesy osobiste, są trudne lub niemożliwe do oszacowania w pieniądzu. Np. władza rodzicielska, ochrona dóbr osobistych. Są niezbywalne, niedziedziczne, nie ulegają przedawnieniu. Co do zasady rozstrzyga je sąd okręgowy. 

2) Bezwzględne i względneBezwzględne są skuteczne erga omnes, niedopuszczalność ustanowienia: zasada numerus clausus (zamknięta lista ­ istnieje tyle, ile w ustawie), roszczenie pojawia się, gdy ktoś je narusza. Względne są skuteczne inter partes, np. roszczenie o zapłatę ceny; dopuszczalność ustanowienia: zasada otwartego katalogu; roszczenie powstaje wraz z prawem podmiotowym, jest od początku. Może być przez jakiś czas niewymagalne. 

Prawa o charakterze pośrednim ­ np. najem lokalu. Ma cechy prawa względnego, ale jest skuteczne erga omnes. 

3) Zbywalne i niezbywalneZbywalne można przenieść na inny podmiot w drodze czynności prawnej. Prawa majątkowe. Niezbywalne to takie, których nie można przenieść ich na inny podmiot . Prawa niemajątkowe. Decyduje ustawodawca! Rodzaje umów godzące w ten podział: ­ umowa o zbycie prawa niezbywalnego, np. sprzedaż użytkowania, jest zawsze nieważna, a jeżeli dokonano na jej podstawie świadczeń, podlegają one zwrotowi. ­ umowa o niezbywanie prawa zbywalnego, np. zakaz sprzedaży własności, umowa jest ważna. Jeżeli kontrakt nie zostanie dotrzymany, konsekwencją jest odszkodowanie. Umowa ta nie zmienia jednak cech prawa zbywalnego. Wykreowane zostaje jedynie zobowiązanie, oraz jego konsekwencje. Art. 57 KC 

4) Ostateczne i tymczasoweOstateczne (docelowe) ­ np. prawo własności. Tymczasowe (ekspektatywa)­ poprzedza powstanie prawa ostatecznego. Niekiedy prawo ostateczne nabyte jest od razu, ale może tez zaistnieć sytuacja oczekiwania na załatwienie spraw i spełnienie warunków. Ekspektatywa przysługuje podmiotowi w czasie oczekiwania. Z chwilą nabycia prawa ostatecznego ekspektatywa wygasa. Np. o zwrot pożyczki, warunkowa umowa darowizny ­ dam ci komputer, jeśli zdasz sesję w pierwszym terminie. Prawem ostatecznym jest prawo własności, istnieje warunkowa szansa jego uzyskania. Od podpisania umowy do zdania istnienie ekspektatywa. 

Nadużycie prawa podmiotowego ­ art. 5  jest to zachowanie sprzeczne z zasadami współżycia społecznego, z formalnego punktu widzenia nie przekraczające swoich uprawnień. Prawo podmiotowe musi być wykorzystywane w sposób etyczny.Istnieją dwie teorie tego dotyczące nadużycia prawa podmiotowego:a) zewnętrzna ­ zachowania sprzeczne z ZWS mieszczą się w zakresie wykonywania prawa. Można, ale się nie powinno. b) wewnętrzna ­ zakres prawa podmiotowego obejmuje tylko zachowania zgodne z etyką, nie ma się tych uprawnień. Według tej teorii ten, kto godzi w ZWS i ten, kto godzi w społeczno­gospodarcze cele prawa, nie jest nazywany uprawnionym. "Tam kończy się prawo podmiotowe, gdzie zaczyna się nadużycie" Sankcje za nadużycie prawa podmiotowego zależą od tego, jakie zachowanie podjęto. Jeżeli wystąpienie to nieetyczne roszczenie, sankcją jest oddalenie powództwa i przegranie procesu. Jeśli było czynnością prawną, sankcją jest nieważność Jeśli było czynnością faktyczną, sankcją jest odszkodowanie.  

Zasady stosowania art.5: Wskazówki zostały wypracowane przez orzecznictwo. Odwołanie występuje tylko wtedy, gdy osoba zachowująca się bezprawnie jest formalnie uprawniona. Ocenia się tylko zachowania ludzkie (np. nie przepisy prawne), a inne przepisy odwołujące się do ZWS stanowią lex specialis wobec art.5 (powołać się na specjalne, nie 5). Obowiązuje zasada czystych rąk ­ kto wymaga od innych przestrzegania zasad, także musi ich przestrzegać. Istnieją również zasady nadrzędne, niepodważalne przez art.5 (np. swoboda testowania).

Kolizja praw podmiotowych występuje wtedy, gdy istnieje kilka zbieżnych praw, tak że nie mogą być wykonane wszystkie i w całości (np. kolizja hipotek). O wybraniu systemu decyduje ustawa, w wypadku istnienia luki rozstrzyga sąd. 1) system preferencji ­ kolejność regulują przepisy, całościowe zaspokojenie, o kolejności decyduje czas powstania, kryterium rejestracji, pierwszeństwo dokonania czynności faktycznej, może nie dać odpowiedzi względem jednoznaczności pierwszeństwa.2) system redukcji ­ zaspokojenie jest proporcjonalne do rozmiaru prawa, procent należności, uzupełniający dla systemu preferencji (gdy tamten nie działa) 

Ochrona sądowa praw podmiotowych to prawnie zabezpieczona realizacja z wiszącą groźbą procesu. Podlega jej każde prawo podmiotowe, ale oczywiście istnieją wyjątki...Ochrona pozasądowa praw podmiotowych: występuje tylko wtedy, jeśli ustawa na to pozwala, a podmiot sam dochodzi tych praw. Jest wyjątkiem, nie zasadą. Przykładami są samoobrona (odpieranie niebezpieczeństwa) albo samopomoc (uprawniony wymusza swoje roszczenie).

Zobowiązania naturalne to takie zobowiązania, które nie mają możliwości ochrony sądowej. Ich realizacja ma swoje oparcie na dobrej woli dłużnika. Występują np. wtedy, gdy upływa termin przedawnienia, gdy zobowiązanie pochodzi z gier itp.

4. 26.10 Osoby fizyczne. Zdolność prawna.

Indywidualizacja osób fizycznych: Każdy człowiek ma cechy, dzięki którym jest niepowtarzalny. Są nimi:1) stan cywilny jako pozycja człowieka w rodzinie i jako zbiór wszystkich danych o człowieku, wynikających z księgi stanu cywilnego 2) stan rodzinny ­ pozycja człowieka w małej rodzinie (małżeństwo i rodzicielstwo). Jest niepodzielny ­ małżeństwo na daną chwilę, rodzicielstwo na całe życie; chroniony ­ jako jedno z dóbr osobistych (możliwość prawidłowego ustalenia) i wzajemny.3) imię ­ językowe oznaczenie indywidualizujące człowieka nadane przez rodziców przy sporządzaniu aktu urodzenia . Można mieć maksymalnie dwa. W przypadku braku decyzji rodziców nadaje kierownik stanu cywilnego, jedno ze zwykle używanych. Istnieje możliwość zmiany ­ 6 miesięcy dla rodziców na pisemne oświadczenie, samodzielną zmianę reguluje Ustawa o zmianie imienia i nazwiska, tryb administracyjny. Mamy także ograniczenia imienia: ośmieszające, nieprzyzwoite, zdrobniałe, bezpłciowe (wyjątek "Maria"). Odwołanie pod odrzuceniu imienia składa się do wojewody.  4) nazwisko ­ KRO określa jak brzmi, jak kształtować, po kim je mieć. Ujawnia przynależność do danej rodziny, pochodzenie od określonych rodziców (rodowe), także adopcyjnych, wskazuje na zawarcie małżeństwa (jako możliwość). Jak wyżej, tryb zmiany reguluje Ustawa o zmianie imienia i nazwiska 5) wiek ­ wynika z daty urodzenia, umieszczonej w akcie urodzenia. Nie wpisuje się godzin ani minut (chyba że urodzą się bliźniaki). W przypadku urodzenia o północy ­ wpisać dzień, który się właśnie skończył. Od daty urodzenia liczy się wiek człowieka. Obliczanie lat życia jest problematyczne, czy dodawać w dniu urodzin, czy gdy ten dzień upłynie. KC: z początkiem dnia urodzin, czyli już w dniu 18 urodzin można korzystać z pełni praw. 6) płeć ­ męska lub żeńska, wpisywana do aktu urodzenia ­ płeć metrykalna wg cech biologicznych. 

Problem stanowi płeć psychiczna. Transseksualizm nie wystarcza do zmian w akcie urodzenia, prawo postuluje  konieczność zmiany fizjologii, by cechy płci przeciwnej zaczęła dominować. Następnie wystosowuje się powództwo o ustalenie płci ­ należy pozwać rodziców. 7) miejsce zamieszkania ­ wg KC miejscowość, w której człowiek przebywa z zamiarem stałego pobytu (corpus ­ zewn., ob. i animus ­ wewn., sub.). Można mieć jedno miejsce zamieszkania. Miejsce zamieszkania to nie adres! Ponadto, stały pobyt może doznawać przejściowych przerw. Jeśli człowiek przebywa w różnych, miejscem zamieszkania jest skoncentrowanie interesów życiowych (praca, rodzina). Miejsce zamieszkania to kategoria cywilnoprawna ważna przy ustalaniu właściwości sądu, decydują o nim okoliczności faktyczne 8) miejsce zameldowania ­  kategoria administracyjnoprawna, znajduje się tam, tam, gdzie człowiek się zameldował i jest efektem dopełnienia pewnej formalności (formalność decyduje). Stanowi je adres. Stan wymagany to meldowanie się tam, gdzie się mieszka. 9) pochodne miejsce zamieszkania ­ domicilium necessarium ­ dotyczy dwóch kategorii osób: pozostających pod władzą rodzicielską i pod opieką (np. ubezwłasnowolnieni). Dziecko nie wpływa na swoje miejsce zamieszkania, a pupil mieszka tam, gdzie jego opiekun. Sprawy te reguluje Ustawa o pochodnym miejscu zamieszkania 

Księgi stanu cywilnego jest to podstawowy rejestr, a właściwie grupa rejestrów podmiotowych (stan prawny osób). Organem właściwym do ich prowadzenia jest Urząd Stanu Cywilnego Urzędu Gminy, a uprawnionym kierownik USC. Wystawia on akty urodzenia, akty małżeństwa, akty zgonu i inne akty stanu cywilnego. Każdy z nich jest dowodem wyłącznym (nie ma innych dowodów na te zdarzenia). Rejestr ma charakter deklaratoryjny (nie powoduje zdarzeń, tylko je potwierdzają). Ewidencja ludności to prowadzone na na podstawie danych zgłaszanych przy wykonaniu obowiązku meldunkowego dwa zbiory danych: meldunkowy (wojewoda) i PESEL (Minister Spraw Wewnętrznych).

Zdolność prawnaJest to możliwość bycia podmiotem praw i obowiązków. To coś potencjalnego, cecha pasywna. Ma ją każdy, nawet małe dziecko, które może dziedziczyć, nie może sprzedać (bo nie ma zdolności do czynności prawnych).Zdolność sądowa to możliwość bycia stroną w procesie. W sposób automatyczny, kto ma zdolność prawną, ma zdolność sądową. 

Początek zdolności prawnej: art. 8 ­ człowiek od chwili urodzenia (żywym) nabywa zdolność prawną. Wynika z tego, że dziecko martwe nigdy nie powstaje jako podmiot. Od 1994 uznaje się, że "Urodzenie to całkowite oddzielenie noworodka z ciała matki".  Po oddzieleniu dziecko musi wykazywać cechy życia (oddychanie/czynność serca/skurcze mięśni zależnych od woli). Istnieje domniemanie żywego narodzenia, jest wzruszalne.  

Zdolność prawna w życiu prenatalnym. Dziecko poczęte nazywamy nasciturusem i ma ono warunkową zdolność prawną (warunek to urodzenie się żywym). Oczywiście, nie ma generalnego przepisu przesądzającego, czy ma zdolność prawną, czy nie, mamy tylko wycinki przepisów dla konkretnych przypadków. Polski prawodawca honoruje zasadę ochrony dóbr osobistych (życia, zdrowia) od momentu poczęcia, co przedstawia Ustawa o ochronie płodu ludzkiego (antyaborcyjna, aborcja enumeratywnie). W prawie spadkowym może dziedziczyć pod warunkiem, że w chwili śmierci spadkodawcy był poczęty, może być zapisobiercą. Dzięki uznaniu zdolności prawnej można ponosić odpowiedzialność za szkody prenatalne (roszczenia stają się wymagalne z chwilą urodzenia). Ojciec może uznać dziecko przed narodzeniem, ale nie przed poczęciem (dziecko in blanco). Kurator ustanowiony dla ochrony praw nasciturusa to curator ventris, powołuje się go np. przy potrzebie ochrony praw spadkowych.SN odnośnie ubezpieczenia: nasciturus jest uprawniony do otrzymania świadczeń, kwot ubezpieczeń i darowizn. 

Teorie tłumaczące zdolność prawną nasciturusa: 1) nasciturus nie ma zdolności prawnej, nabyta ona zostaje w momencie urodzenia (osoba fizyczna) 2) warunek zawieszający ­ przed urodzeniem dziecko nabywa ekspektatywę, narodzenie   prawo→  ostateczne 3) warunek rozwiązujący ­ nabycie praw podmiotowych następuje od razu i w pełni, jeśli rodzi się martwy, wygasają.

Zakończenie zdolności prawnej może wystąpić w trzech postaciach ­ śmierci, stwierdzenia zgonu, uznania za zmarłego. Najprostsza jest śmierć, rozumiana jako trwałe, nieodwracalne ustanie funkcji mózgu. Dowód śmierci to akt zgonu, w przypadku dziecka ­ akt urodzenia z adnotacją martwego urodzenia wystawiony przez kierownika USC za zaświadczeniem lekarskim i kartą zgonu. Musi być to zgłoszone do organu państwowego prowadzącego postępowanie. Zdolność prawna może się zakończyć wraz z postanowieniem sądu o stwierdzeniu zgonu lub o uznaniu za zmarłego.Stwierdzenie zgonu przez sąd następuje, gdy nie ma zwłok, nie ma słów prokuratora, nie ma zaświadczenia lekarskiego. Należy wszcząć postępowanie, świadków (np. spłonięcie). Do sądu należy wtedy oznaczenie chwili śmierci, i ma ono ma charakter deklaratoryjny. Uznanie za zmarłego stosuje się w sytuacjach zaginięcia i braku pewności w kwestii życia i śmierci. Zaginięcie musi być trwałe 10 lat od końca roku kalendarzowego, w którym mieliśmy ostatnią wiadomość o życiu, 5 lat ­ termin skrócony dla kończących lat 70. Do uznania za zmarłego trzeba skończyć 23 lata. Postępowanie sądowe w sprawie uznania za zmarłego: wniosek może złożyć każdy zainteresowany, po czym sąd ogłasza o wszczęciu postępowania. Informację o tym podaje się do publicznej wiadomości na obszarze całego kraju, sąd określa termin oczekiwania (min. 3 miesiące). W wyniku postępowania wydaje się postanowienie, podaje dokładną chwilę śmierci zaginionego (pierwszy dzień terminu oczekiwania). Orzeczenie ma charakter konstytutywny. Skutki postanowienia to domniemanie prawne śmierci osoby zaginionej oraz domniemanie życia do chwili orzeczonej. Następuje dziedziczenie, majątek zmienia się w spadek, małżonek przechodzi we wdowieństwo. Wyrok działa działa ex tunc (z mocą wsteczną) ­ określenie starszej chwili śmierci. Uchylenie orzeczenia (KPC) ­ uchyla ten sam sąd, który wydał orzeczenie, wzywa uczestników; wystarczy też, że trup się w sądzie wylegitymuje.

KOMMORIENCI to osoby, które zmarły ma skutek wspólnie grożącego im niebezpieczeństwa, potocznie określane jako współtrupy. Domniemywa się, że zmarli równocześnie i jest to domniemanie wzruszalne. Nie dziedziczą po sobie nawzajem.

Zdolność do czynności prawnych: Jest to zdolność do nabywania i tracenia praw dzięki własnemu działaniu, zdolność do dokonywania wszelkich czynności w zakresie prawa cywilnego. Pełną nabywa się z chwilą uzyskania pełnoletności, co nie znaczy, że zawsze jest w tym samym zakresie (np. ślub 21 lat, czynne i bierne wyborcze). Ogranicza lub odbiera ją ubezwłasnowolnienie. Może być pełna, ograniczona, brak.

Brak zdolności do czynności prawnych występuje, gdy osoba ma poniżej lat 13, jest ubezwłasnowolniona całkowicie (choroba psychiczna, niedorozwój, inne zaburzenia). Musi mieć rodzica lub opiekuna, a dokonane przez nią czynności są nieważne (oprócz drobnych, bieżących spraw życia codziennego o ile nie są krzywdzące i są wykonane). 

Ograniczona zdolność do czynności prawnych występuje w okresie 13­18 lat oraz u osób ubezwłasnowolnionych częściowo. Charakteryzuje się brakiem kompetencji do wykonania niektórych czynności i systemem kontroli czynności zobowiązujących i rozporządzających (obciążenia). Do ważności umowy konieczna jest zgoda przedstawiciela ustawowego, a czynności jednostronne są 

nieważne, jeśli nie ma zgody przed albo w trakcie. Potwierdzenie to kompetencja przedstawiciela przy umowach. Jego zgoda może być udzielona po zawarciu, lub przez samego posiadacza ograniczonej zdolności, gdy już będzie pełnoletni. Umowa bez potwierdzenia to czynność kulejąca (negotium claudicans) ­ zgoda nadaje moc. Istnieje określony termin na potwierdzenie. Bez zgody ­ przysparzające, drobne bieżące, rozporządzanie zarobkiem, przedmioty swobodnego użytku, praca, pełnomocnictwo. 

Pełna zdolność do czynności prawnych: Zupełny brak kontroli z zewnątrz, swobodne dokonywanie czynności, kobiety zamężne (Sąd Opiekuńczy) mogą od 16 roku życia mieć pełną zdolność. Zdolność może odebrać tylko ubezwłasnowolnienie (całkowite lub częściowe).

5. 2.11 Ochrona dóbr osobistych Dobra osobiste są to wartości niemajątkowe, ściśle związane z człowiekiem. Subiektywnie ­ te wartości i dobra, które w jego ocenie są dla niego cenne (odczucia wobec wartości). Obiektywnie ­ wartości, które za chronione uznaje społeczeństwo. Dzielą się na skodyfikowane i nieskodyfikowane.Wylicza wszystko KC ­ zdrowie, wolność, integralność seksualna, godność, dobre imię, swoboda sumienia, nazwisko i pseudonim (i nazwa użytkownika), wizerunek (publikacja tylko za zgodą ­ domniemanie, że zapłata=zgoda), głos, tajemnica korespondencji, mir domowy, sfera prywatności (nie dotyczy osób powszechnie znanych w związku z pełnieniem funkcji publicznych, zdjęć zgromadzeń, zgody wymiaru sprawiedliwości. 

6. 9.11 Osoby prawne 

Doczytać ochronę dóbr osobistych 

Osoby prawne ­ jeden z trzech możliwych podmiotów stosunku cywilnoprawnego ­ jednostka organizacyjna 

Metody określania: ­ metoda ogólnego formułowania cech (jakie cechy musi mieć jednostka, by móc być uznaną za osobę prawną) ­ metoda normatywna (jednostka, którą przepisy wyraźnie nadają status osoby prawnej) ­ druga metoda zapewnia bezpieczeństwo obrotu  Sposoby określenia: ­ indywidualne, jak Ustawa o PAN ­ typologiczne, jak w KSH ­ nie ma wątpliwości, czy coś jest, czy nie jest osobą prawną 

Tworzenie osób prawnych: ­ w drodze aktu normatywnego przez państwo (Ustawa o szkolnictwie wyższym) ­ powstaje w chwili wydania aktu normatywnego ­ w drodze inicjatywy oddolnej 

Powstawanie: ­ przez założycieli ­ źródłem jest czynność prawna ­ statut, umowa założycielska ­ złożenie wniosku o zarejestrowane 

­ czas oczekiwania i organizacji (osoba prawna w organizacji) ­ wszelkie zobowiązania w tym czasie biorą na siebie założyciele ­ powstaje w momencie pozytywnego rozpatrzenia wniosku ­ niektóre działalności wymagają też przyznania koncesji (system koncesyjny) 

Rejestracja: ­ dotyczy większości osób prawnych ­ wpis do rejestru jest wpisem konstytutywnym ­ wyjątki od rejestracji: Skarb Państwa, NBP 

Rejestry: ­ Krajowy Rejestr Sądowy (KRS) prowadzony przez Sąd Gospodarczy, jeden na województwo ­ Ewidencja Partii Politycznych ­ Rejestr Kościołów i Związków Wyznaniowych (MSWiA) ­ funkcja kontrolna ­ funkcja informacyjna dzięki jawności ­ zapewnienie bezpieczeństwa obrotu przez zasadę prawdziwości zarejestrowanych danych 

Ustanie osób prawnych: ­ inaczej powstałe normatywnie i po ludzku ­ w drodze normatywnego ­ postępowanie likwidacyjne ­ powołanie likwidatora do zarządu osoby prawnej w likwidacji 

Organizacja osób prawnych: ­ podstawa określona w statucie ­ nazwa, czyli językowe oznaczenie tej osoby będące dobrem osobistym ­ siedziba (statut lub zarząd) ­ pozwy, pisma, etc. ­ zdolność prawna skrzyżowana zakresowo z ludzką ­ zdolność do czynności prawnych ­ działa poprzez organy 

Teoria organów: ­ na niej opiera się działanie osób prawnych ­ działanie organu to działanie osoby prawnej ­ członek zarządu podpisuje umowę = spółka podpisuje umowę ­ kontrteoria: przedstawicielska 

Piastun organu: ­ wykonuje czynności w imieniu osoby prawnej ­ powołanie we właściwy sposób ­ ujawnienie działania jako organ ­ działanie w zakresie  kompetencji 

Uzależnienie od stanów psychicznych ­ wszystkie stany psychiczne dotyczą osoby prawnej ­ bierzemy pod uwagę piastuna organu, który dokonywał czynności prawnej ­ problem z kolegialnymi, SWD ­ co jeśli jeden z głosujących był w złej woli lub błędzie ­ patrzymy na wagę i wpływ głosu na decyzję odnośnie czynności ­ przepisy odnoszące się do dobrej wiary ­ przepisy dotyczące wad oświadczeń woli 

Art. 42 

­ gdy osoba prawna nie ma organów ­ sąd może ustanowić kuratora ­ zadaniem kuratora jest powołanie organów lub likwidacja ­ kurator nie reprezentuje osoby prawnej 

Rodzaje organów: ­ stanowiące ­ centralny decyzyjny, absolutorium itp. ­ zarządzający ­ wykonanie celów ­ kontrolne ­ Rada Nadzorcza, Komisja Rewizyjna 

­ jednoosobowe ­ kolegialne 

Rzekomy (fałszywy) organ: ­ osoba podaje się za piastuna ­ lub przekracza swoje kompetencje ­ lub podaje się za organ osoby prawnej, która nie istnieje ­ jego czynność jest bezwzględnie nieważna i nie można jej uzdrowić ­ SN: czynność jest kulejąca do momentu jej potwierdzenia 

Ochrona kontrahenta: ­ roszczenie o zwrot świadczeń ­ roszczenie o odszkodowanie za wyrządzoną szkodę ­ należy pozwać tego, kto podszył się pod osobę prawną 

Majątek osoby prawnej: ­ może go mieć i z reguły ma ­ niektóre osoby prawne muszą mieć majątek, by być dopuszczonymi do obrotu, z.o.o. 5otys. zł kapitału zakładowego, S.A. 500 ­ jeżeli pasywa przewyższają znacznie aktywa, stosuje się prawo upadłościowe ­ upadłość kończy się likwidacją tylko wtedy, gdy osoby prawnej fizycznie nie da się uratować ­ ogłoszenie upadłości może się zakończyć układem z wierzycielami o wyjście z zadłużenia 

Dobra osobiste: ­ osoby prawne je mają ­ KC nakazuje stosować przepisy odpowiednio ­ konieczne jest dostosowanie przepisów  Podziały osób prawnych: ­ państwowe osoby prawne ­ SP jako cywilnoprawna personifikacja państwa ­ prywatne osoby prawne 

­ korporacje ­ zakłady 

­ samodzielne ­ zależne 

­ gospodarcze ­ celem jest działalność gospodarcza, np. s­ka z.o.o. ­ niegospodarcze ­ cel jest inny niż gospodarczy, np. partie polityczne ­ podział nie jest rozłączny, są mieszane osoby prawne, np. spółdzielnia 

Skarb Państwa: ­ dominium, cywilnoprawna personifikacja państwa ­ nie ma siedziby ­ nie jest rejestrowany ­ ma specyficzny układ organów ­ statio fisci ­ jednostka organizacyjna działająca za SP, nie organ ­ jednostki organizacyjne nie są osobami prawnymi ­ minister Skarbu Państwa, sądy, jednostki wojskowe Państwo ­ imperium, władcze decyzje o charakterze administracyjnoprawnym. 

Pozwanie Skarbu Państwa: ­ pozwanym jest Skarb Państwa ­ dodatkowo wpisuje się jednostkę organizacyjną, z którą wiąże się roszczenie ­ np. za przewlekłe postępowanie, względem sądu ­ prezes sądu 

Państwowe osoby prawne: ­ państwo wyposaża je w majątek ­ gdy ustają, majątek wraca do Skarbu Państwa ­ SP nie odpowiada za zobowiązania państwowych osób prawnych ­ wyjątek: gdyby SP przejął część mienia, odpowiada za zobowiązania związane z tym mieniem ­ np. ZUS, PAN, uniwersyteckie 

Prywatne osoby prawne: ­ wszystkie pozostałe ­ komunalne osoby prawne (jednostki samorządu terytorialnego) 

Korporacja: ­ zrzesza członków ­ możliwe jest wstąpienie ­ OP jest powołana przez członków ­ działa na ich rzecz ­ np. spółki, partie polityczne, spółdzielnia, stowarzyszenia, związki zawodowe 

Zakłady (typu fundacyjnego): ­ nie opiera się na członkostwie ­ działa w określonym celu ­ ma swoich destynatariuszy (korzystających z usług zakładu) ­ np. fundacja, szkoła wyższa, przedsiębiorstwo państwowe 

Zależne: ­ pod wpływem innej osoby ­ kapitałowo, np. większość udziałów danej spółki wykupuje większość akcji drugiej spółki ­ organizacyjna formalna np. oddziały terenowe stowarzyszenia 

Ułomne osoby prawne: ­ Art. 3¹ Jednostki organizacyjne, którym przepisy przyznały zdolność prawną ­ ma zdolność prawną, może być stroną ­ nie ma statusu osoby prawnej ­ należy stosować odpowiednio przepisy o osobach prawnych ­ może mieć nazwę i dobra osobiste, siedzibę, działa przez organy ­ za zobowiązania w pierwszej kolejności z majątku ułomnej osoby prawnej ­ R! wierzyciele mają prawa zakończyć spełnianie roszczeń z majątków członków, subsydiarnie 

Jednostki organizacyjne: ­ osoby prawne ­ ułomne osoby prawne ­ jednostki organizacyjne bez zdolności prawnej, np. koła zainteresowań, bez samodzielności działania, stronami są osoby 

­ np. wspólnota mieszkaniowa, spółka jawna 

7. 16.11 Przedmiot stosunku cywilnoprawnego 

PRZEDMIOTY STOSUNKU CYWILNOPRAWNEGO 

Mienie: ­ własność i inne prawa majątkowe ­ tylko aktywa, nie długi ­ długi mienie tylko obciążają ­ nie obejmuje posiadania 

Podział mienia: ­ państwowe (Skarb Państwa i innych państwowych osób prawnych) ­ prywatne ­ niczyje 

Majątek: ­ niezdefiniowane w kodeksie ­ w zależności od przepisu dwa różne znaczenia ­ w znaczeniu szerszym ­ prawa i obowiązki (przepisy prawa spadkowego, pasywa i aktywa) ­ w znaczeniu węższym ­ wyłącznie aktywa (np. przepisy definiujące umowę darowizny) ­ obejmuje także posiadanie jako korzystny stan faktyczny ­ dynamiczny w czasie ­ ogólny ­ podstawowy, posiada go każdy podmiot, postać sinusoidy czasowej ­ zasada jedności majątku ­ co do zasady jeden podmiot ma jeden majątek ­ odrębny ­ wyjątek od zasady, gdy przepisy wskażą możliwość istnienia majątku dodatkowego ­ o odrębnym mówimy po prawnym i ekonomicznym wyodrębnieniu masy (zarządzanie, zasady) np. majątek wspólny małżeński, S.C.  Zasada surogacji: ­ jeżeli podmiot ma więcej niż jeden majątek ­ do którego z majątków wchodzi dany składnik ­ surogat wraca w miejsce poprzednika ­ surogat to składnik uzyskany w zamian ­ ochrona majątków przed zmniejszeniem ­ broni przed pomieszaniem 

Rzecz: ­ przedmiot materialny ­ wyodrębniona z przyrody ­ mająca pewne granice przestrzenne ­ np. utwór nie jest rzeczą ­ corpus mechanicum ­ umaterialnienie własności nierzeczowej (kartka z utworem) 

­ nie są rzeczami woda, powietrze, kopaliny niewydobyte 

Wyjątki od rzeczowości: ­ zwierzęta ­ wg Ustawy o ochronie zwierząt ­ ciało ludzkie ­ integralna część osoby; tkanki i narządy są rzeczami, ale wyłączone z obrotu 

Podział rzeczy wg kryterium oznaczenia: ­ subiektywnie ­ wola stron ­ rzeczy oznaczone co do gatunku (rodzaj ­ fungibiles) ­ rzeczy oznaczone co do tożsamości (ten konkretny ­ species) ­ obiektywnie ­ natura i cechy rzeczy ­ rzeczy zamienne ­ rzeczy niezamienne 

Podział dychotomiczny: ­ ruchomości ­ nieruchomości 

Podział nieruchomości: ­ grunty­ budynki­ części budynków­ nieruchomości rolne

Grunt: ­ część powierzchni ziemskiej ­ bryła góra­dół ­ odrębny przedmiot własności ­ kryterium wyodrębniania jest prawo własności ­ prawo własności ograniczone przez przepisy szczególne 

Grunty rolne: ­ uprawne ­ grunty pod wodami wykorzystywane przy gospodarce rybnej ­ pod budynkami mieszkalnymi stanowiącymi element gospodarstwa ­ podlegają szczególnej ochronie ­ Ustawa o ochronie gruntów rolnych i leśnych ­ ograniczenie możliwości przekwalifikowywania gruntów o najwyższej jakości ­ przekwalifikowanie jest odpłatne 

Budynki: ­ nie każdy budynek jest nieruchomością ­ budynek to obiekt wydzielony przegrodami budowlanymi (ścianami) i dach ­ budynki nietrwale związane z gruntem (możliwość przeniesienia) ­ budynki trwale związane z gruntem (posiadają fundament) stanowią część składową gruntu ­ superficies solo cedit ­ budynki trwale z gruntem związane, które na mocy PS zostały wyodrębnione od gruntu ­ nieruchomość budynkowa 

Nieruchomości lokalowe: ­ lokal tylko wyjątkowo jest osobną nieruchomością ­ wyodrębnienie następuje poprzez przepisy szczególne 

­ bez przepisów szczególnych lokale stapiają się w nieruchomość gruntową ­ Ustawa o własności lokali 

Pięć przypadków: ­ budynek nie jest trwale związany z gruntem ­ ruchomości ­ budynek jest trwale związany z gruntem, część składowa ­ nieruchomość gruntowa, superficies solo cedit ­ budynek trwale związany, ale wyodrębniony przepisem szczególnym ­ dwie nieruchomości ­ budynek trwale związany, wyodrębniony, z wyodrębnionym lokalem ­ trzy nieruchomości ­ budynek SSC z wyodrębnionym lokalem ­ dwie nieruchomości 

Rzeczy przyszłe: ­ nie istnieje w chwili dokonywania czynności prawnej, która tej rzeczy dotyczy ­ np. umowa z deweloperem budującym dom, sprzedaż przyszłorocznych plonów ­ umowy zobowiązaniowe są jak najbardziej możliwe ­ umowy takie powodują nabycie praw rzeczowych w momencie powstania rzeczy 

Podział wg struktury: ­ rzeczy jednorodne ­ rzeczy złożone ­ częścią składową jest to, co przy odłączeniu powoduje jakieś zniszczenia ­ część składowa rzeczą nie jest ­ po odłączeniu staje się rzeczą ­ Kc ­ prawa rzeczowe mogą być ustanawiane tylko na całej rzeczy ­ KcPz: można ustanawiać prawa obligacyjne na częściach składowych ­ art. 49 "Wszelkie urządzenia przesyłowe nie wchodzą w masę nieruchomości" 

Przynależność: ­ odrębna rzecz ruchoma ­ pełni rolę służebną względem innej rzeczy ­ elementy dodatkowe, podporządkowane ­ np. kluczyki do samochodu, pilot od telewizora ­ przemijające rozdzielenie nie powoduje zaniku stosunku ­ czynność względem rzeczy głównej ma efekt na rzecz przynależną ­ polecenie jest dyspozytywne 

Zbiór rzeczy: ­ universitas rerum distantium i universitas rerum coherentium ­ samodzielne rzeczy tworzące jedną całość ­ przedmiotem poszczególnych praw jest każda rzecz z osobna (kupuję zbiór=kupuję poszczególne książki) ­ równorzędnych: biblioteka, stado zwierząt ­ można obracać w całości, można zbywać poszczególne ­ uzupełniających się ­ w obrocie występują zawsze łącznie, nie ma sensu zbywanie poszczególnych elementów (para butów) 

Pożytki (fructus): ­ dochody, jakie przynosi rzecz ­ Kc dzieli na dwie kategorie ­ pożytki naturalne ­ charakter materialny. Wyróżniamy płody rzeczy produktywnych, oraz odłączone części składowe (zmniejsz) ­ do chwili odłączenia stanowią część składową rzeczy macierzystej ­ z chwilą odłączenia stają się osobną rzeczą ­ pożytki cywilne ­ przynosi na podstawie stosunku prawnego, np. wynajem czynsz →

Czyje stają się pożytki: ­ przypadają temu, kto ma prawo je pobierać ­ zazwyczaj jest to właściciel ­ prawo wyraźne określa umowa ­ może pobierać: dzierżawca, użytkownik ­ problem pojawia się wraz ze zmianą osoby uprawnionej 

Nabycie pożytków w przypadku zmiany uprawnionego: ­ naturalne ­ ten nabywa, kto zdążył je pobrać w czasie trwania swojego uprawnienia ­ cywilne ­ wg kryterium czasu trwania uprawnienia; proporcjonalnie do czasu trwania uprawnienia ­ prawa ­ zgodnie z naturą tego prawa ­ np. zebranie zboża z pola, czynsz za cały rok, prawo autorskie 

Przedsiębiorstwo: ­ znaczenie 1 ­ podmiot, osoba prawna, np. U. o przedsiębiorcach państwowych ­ znaczenie 2 ­ funkcjonalne, w znaczeniu działalności gospodarczej, np. w umowach o ubezpieczenie ­ znaczenie 3 ­ przedmiotowo, przedmiot czynności, zbiór aktywów do prowadzenia działalności 

Składniki przedsiębiorstwa: ­ nazwa ­ oznaczenie indywidualizujące ­ prawa rzeczowe ­ przeznaczone do prowadzenia działalności, np. własność na nieruchomości ­ prawa obligacyjne ­ np. wynajem lokalu na działalność ­ środki pieniężne ­ pieniądze przeznaczone na działalność i wypracowany zysk ­ prawa z papierów wartościowych ­ akcje, obligacje ­ majątkowe prawa autorskie ­ prawo do rozpowszechniania i czerpania zysku ­ osobiste prawa autorskie są niezbywalne ­ koncesje, licencje i zezwolenia ­ jeżeli działalność wymaga ich uzyskania ­ tajemnice przedsiębiorstwa ­ informacje o charakterze poufnym mające znaczenie gospodarcze ­ księgi i dokumenty związane z prowadzeniem ­ obecnie głównie w formie elektronicznej

8. 23.11 Oświadczenie woli. Rodzaje czynności prawnych. 

Oświadczenie woli:­ konieczny element każdej czynności prawnej­ zawiera treść czynności prawnej­ ustanawia zmianę w stosunkach cywilnoprawnych­ wyrażona na zewnątrz wola wywołania skutków prawnych ­ musi dotyczyć skutków prawnych ­ musi być stanowcze, chęć wywołania skutków prawnych ­ zrozumiałość dla odbiorców ­ złożenie na serio, z poważnym zamiarem wywołania skutków 

Oświadczenia innego rodzaju:­ zawiadomienie o stanie rzeczy (np. zawiadomienie o wadach)­ akt przebaczenia

Postacie czynności prawnych:­ jednostronne­ umowy (kolektywne, zgodne)­ uchwały (kolektywne, większościowe)

­ niewymagające zakomunikowania (testament)­ skuteczne po publicznym ogłoszeniu (przyrzeczenie publiczne)­ skuteczne po zawiadomieniu organów państwa lub świadków (odrzucenie spadku urzędowo)

­ realne ­ do dokonania potrzebne jest złożenie oświadczenia woli oraz zmiana władztwa faktycznego­ konsensualne ­ solo consensu z zachowaniem wymaganych ustawą okoliczności (przekazanie nieruchomości)

­ inter vivos­ mortis causa

­ zobowiązujące (odpłatne i nieodpłatne ­ różnica w mocy ochrony)­ rozporządzające­ o podwójnym skutku

­ przysparzające­ upoważniające­ powiernicze

­ kauzalne (obligandi, solvendi, dodandi)­ abstrakcyjne

Zgoda osoby trzeciej:­ ma charakter wtórny­ może być udzielona przed, w trakcie i po złożeniu oświadczenia woli­ jej wyrażenie jest wymagane dla skuteczności czynności prawnej

9. 30.11 Forma czynności prawnych 

Czynności prawne: ­ celem jest wywołanie skutków prawnych ­ nakierowana na wywołanie skutków ­ polega na złożeniu oświadczenia woli ­ elementem koniecznym jest fakt oświadczenia czegoś ­ elementem dodatkowym jest podjęcie innych zachowań (np. wpis do rejestru, wydanie rzeczy) ­ regulowane są przepisami KC 

Czynności procesowe; ­ podejmowane w toku postępowania sądowego ­ celem jest wywołanie skutków procesowych ­ regulowane są przepisami proceduralnymi w KPC ­ wniesienie pozwu, środków odwoławczych, wnioski dowodowe 

Oświadczenie woli: ­ wyrażona na zewnątrz wola wywołania skutków prawnych ­ musi dotyczyć skutków prawnych ­ musi być stanowcze, chęć wywołania skutków prawnych ­ zrozumiałość dla odbiorców ­ złożenie na serio, z poważnym zamiarem wywołania skutków 

Rodzaje oświadczeń niebędących oświadczeniami woli: ­ akt woli wewnętrznej (chcenie bez wyrażenia na zewnątrz) ­ tzw. oświadczenie wiedzy ­ stwierdzenie zaistnienia okoliczności, "To jest zielone", wystawienie pokwitowania ­ oświadczenia wiedzy mogą wywoływać skutki prawne ­ udowodnienie spełnienia świadczenia ­ oświadczenia w ramach zobowiązań grzecznościowych ­ oparcie na uprzejmości, wśród bliskich "Popilnuj dziecka"; zgoda stron ­ obietnica wyborcza ­ wyłom oparty na orzecznictwie, nie ma konkretnego adresata (karą są zawiedzeni wyborcy...) ­ przejawy uczuć ­ tylko przebaczenie ma skutki prawne (przy darowiznach) 

Podział oświadczeń woli wg użytych środków wyrazu: ­ oświadczenie wyraźne ­ złożone w sposób typowy ­ oświadczenie dorozumiane ­ per facta concludentia (oświadczenie konkludentne) ­ za pomocą nietypowych środków ­ zrozumienie oświadczenia dorozumianego wymaga wykładni i interpretacji 

Podział oświadczeń woli wg adresata: ­ oświadczenia składane innej osobie ­ mające konkretnego adresata, np. udzielenie pełnomocnictwa ­ oświadczenia nie składane innej osobie ­ nie mają adresata 

Podział oświadczeń   : ­ nieskonkretyzowany adresat ­ ad incertas personas, oferta skierowana do otwartego kręgu osób, np. przyrzeczenie publiczne ­ brak adresata ­ np. testament, oświadczenie przed organem publicznym ­ ojcostwo ­ konkretny adresat ­ wysłanie oferty

Chwila złożenia oświadczenia woli: ­ chwila sformułowania oświadczenia ­ napisanie oferty itp. ­ chwila wysłania oświadczenia ­ komputerowe: wprowadzenie do systemu ­ chwila doręczenia ­ dociera do adresata ­ chwila zapoznania się z treścią ­ KC uznaje, że decydującym jest moment doręczenia dokonanego w taki sposób, że adresat miał możliwość zapoznania się ­ np. wrzucenie listu do skrzynki, nie wrzucenie do ogródka 

Dodatki do chwili: ­ art.61 musi brać pod uwagę, że ktoś nie chce otrzymać oświadczenia ­ problematyka wyjazdu ­ SN wyjaśnił, że nieobecny powinien podjąć akty staranności, np. pełnomocnik do doręczeń ­ coś trafia do skrzynki ­ właściciel ponosi konsekwencje 

Doręczenie: ­ dające możliwość zapoznania się ­ następuje z inicjatywy nadawcy, nie odbiorcy 

Śmierć nadawcy po wysłaniu oświadczenia woli: ­ skutki nie są anulowane ­ skutecznie złożone ­ skutki wiążą spadkobierców ­ jeżeli czynność ma charakter osobisty ze strony nadawcy (np. dzieło) spadkobiercy nie mają obowiązku wypełnienia 

Zasady: ­ są stosowane tylko względem oświadczeń o konkretnym adresacie ­ bez konkretnego adresata: uznajemy złożenie z chwilą sformułowania/ogłoszenia ­ nie jest wymagane dotarcie do nikogo konkretnego 

Odwołanie oświadczenia woli: ­ jednostronne oświadczenie o odwołaniu ­ wzięcie pod uwagę interesów drugiej strony­ skuteczność odwołania ­ wcześniej lub jednocześnie z dojściem oświadczenia ­ jeżeli oświadczenie dojdzie, pozostają tylko negocjacje 

Milczenie: ­ zachowanie bierne ­ brak złożenia oświadczenia, nie wyraża niczego ­ może być oświadczeniem dorozumianym w odpowiednim kontekście 

Wyjątki od milczenia jako braku znaczenia: ­ nadanie sensu w myśl przepisów (reguła interpretacyjna) np. konsumenckie, spadkowe ­ umowa stron ­ jeżeli się nie odezwiesz, to przyjąłeś ­ nie ma takiej mocy jednostronne oświadczenie ­ długotrwała współpraca gospodarcza 

Wykładnia (interpretacja) oświadczenia woli: ­ miarodajna chwila ­ chwila złożenia oświadczenia woli, jaki miało sens wtedy; zmiany nazw itp., interpretacja ex tunc ­ przyjęcie wersji interpretacyjnej pozwalającej na utrzymanie czynności prawnej w mocy 

Jednostronne oświadczenia woli: ­ wykładnia powinna mieć charakter obiektywny ­ nie wgłębiamy się w intencje oświadczającego, tylko w punkt widzenia odbiorców ­ analiza treści oświadczenia w sposób językowy ­ analiza okoliczności towarzyszących złożeniu oświadczenia (czas, miejsce, zachowanie, inne dokonane czynności) ­ zasady współżycia społecznego ­ ustalone zwyczaje w danej tematyce/branży 

Wykładnia umów: ­ interpretacja ma charakter mieszany subiektywno­obiektywny ­ KC: badanie zgodnego zamiaru stron i celu umowy ­ nie przywiązujemy wagi do błędnie użytych słów, jeśli strony są zgodne ­ np. pomylenie dzierżawy z najmem ­ strony zgodnie chciały jednego, więc uznajemy, że pisały "dzierżawa" ­ Falsa demonstratio non nocet ­ błędne wyrażenie nie szkodzi ­ uwzględnienie czynników o charakterze obiektywnym ­ przejście do wskazówek obiektywnych (to, co w jednostronnych) ­ testament: wykładnia ściśle subiektywna, wyjaśnienie pełnej woli spadkodawcy 

Forma dokumentu: ­ zawiera definicje: strony piszą, co mają na myśli ­ wyznacznik rozumienia ­ konieczność uwzględnienia środków paralingwistycznych ­ niejęzykowe, ale pomocne 

Wyrok zastępujący oświadczenie woli: ­ uregulowane w art.64 ­ na podmiocie ciąży obowiązek złożenia oświadczenia woli, i się z niego nie wywiązuje ­ np. strony zawarły umowę przedwstępną ­ zwykłe środki egzekucji są nieskuteczne ­ prawomocny, konstytutywny wyrok sądu zastępuje oświadczenie woli ­ jest to równoznaczne z podpisem strony (fikcja prawna) ­ problem prawny ­ najczęściej dotyczy umowy, rozbieżne w orzecznictwie. SN ­ strona wyraziła swą wolę w pozwie ­ sąd w pełni przyznał słuszność ­ jest zawarta umowa ­ częściowe uznanie ­ powód jeszcze raz składa swoje oświadczenie woli ­ wyrok zastępuje każdy rodzaj formy szczególnej 

Formy czynności prawnej: ­ zasada swobody formy, przejaw autonomii woli stron ­ wyjątkowo występuje obowiązek zachowania konkretnej formy ­ wynika z ustawy lub pactum de forma 

Wymagania dla czynności prawnej: ­ dla postępowania dowodowego ­ dla ochrony podmiotów przed pochopnym dokonaniem 

Podział oparty na kryterium postaci oświadczenia woli: ­ niepisemne ­ formy szczególne pisemne 

Formy szczególne pisemne o charakterze dokumentu: ­ zwykła forma pisemna ­ poświadczenie daty ­ poświadczenie podpisu ­ akt notarialny 

Zwykła forma pisemna: ­ najczęściej używana ­ osoba składa własnoręczny podpis pod oświadczeniem ­ musi być umieszczony pod oświadczeniem woli ­ co pod nim, nie należy do oświadczenia ­ pożądane, by zawierał imię i nazwisko (pełny podpis) ­ wystarcza samo nazwisko ­ kłopot w orzecznictwie ­ opuszczanie liter. SN uznał, że jeśli jest stale używane i identyfikuje, to OK. ­ nie jest podpisem inicjał ani pseudonim ­ inicjał wzmacnia moc podpisu ­ parafowanie stron 

Sposoby podpisania umowy: ­ spisanie treści umowy na jednym dokumencie ­ spisanie treści w dwóch jednobrzmiących egzemplarzach ­ pojedyncze podpisy stron i wymiana kopii ­ każda ze stron spisuje i podpisuje tylko swoje oświadczenie (np. sprzedawca i kupujący) 

Nieumiejętność czytania: ­ sam podpis jest niewiarygodny ­ można sporządzić w postaci aktu notarialnego ­ tuszowy odcisk palca w obecności czynnika urzędowego i z opisem przez osobę trzecią 

Forma elektroniczna: 

­ uregulowana w ustawie o podpisie elektronicznym ­ rozróżnienie: podpis elektroniczny 

Podpis elektroniczny ­ jakikolwiek podpis podmiotu sporządzany w formie elektronicznej ­ podpis w mailu, smsie 

Bezpieczny podpis elektroniczny: ­ gwarancja osobistego złożenia ­ za pomocą czytnika podłączonego do komputera oraz podpisu zawartego na karcie ­ gwarancja integralności tekstu ­ zaszyfrowuje cały tekst oraz załącza datę z czasem ­ jakiekolwiek zmiany w tekście po podpisaniu będą widoczne ­ złożenie jest równorzędne z podpisem własnoręcznym 

Formy pisemne kwalifikowane: ­ poświadczenie daty ­ poświadczenie podpisu ­ akt notarialny 

Forma pisemna z urzędowym poświadczeniem daty: ­ poświadcza notariusz ­ sprawdza tylko datę, nie ingeruje w treść umowy ­ notariusz na dokumencie stawia adnotację "Dokument okazano dnia... o godzinie..." ­ skutek: data pewna ­ daty pewnej nie można kwestionować ustnymi środkami dowodowymi (świadkowie i strony) ­ art. 81 KC ­ inne zdarzenia o skutku daty pewnej 

Forma elektroniczna znakowana czasem: ­ data pewna w chwili złożenia podpisu 

Forma pisemna z urzędowym poświadczeniem podpisu: ­ usługa urzędnika, co do zasady notariusza ­ gwarantuje własnoręczność podpisu i daty przy okazji ­ podmioty upoważnione przez Ministra Sprawiedliwości ­ wydanie upoważnienia, gdy w miejscowości nie ma kancelarii notarialnej ­ banki w sprawach ich dotyczących ­ wójt (i kilku jeszcze) ­ na pismach, które upoważniają do odbioru przesyłek i pieniędzy; ośw. dot. stanu małż maj. 

Akt notarialny: ­ największa pewność co do treści i sposobu dokonania ­ formowany przez notariusza (redakcja)­ przeniesienie własności nieruchomości, dziedziczenie itp. ­ strony otrzymują wypisy oryginałów (mają ich moc) 

Budowa aktu notarialnego: ­ komparycja ­ data, miejsce sporządzenia, oznaczenie kancelarii ­ osnowa ­ właściwa treść dokumentu ­ tytuł (rodzaj czynności) ­ stwierdzenie, że akt notarialny został odczytany, przyjęty i podpisany 

Zasada zastępowalności form: 

­ strona mocniejsza może zastąpić formę słabszą 

Pactum de forma: ­ strony mogą się umówić na silniejszą formę ­ ale nie na słabszą! 

Forma pochodna: ­ sytuacja, gdy przepisy nie wskazują wyraźnie rodzaju zalecanej formy ­ czynność X powinna być dokonana w takiej formie, jak czynność Y 

Kryterium skutków niezachowania formy: ­ ad probationem ­ forma zastrzeżona dla celów dowodowych ­ ad eventum ­ dla wywołania określonych skutków ­ ad solemnitatem ­ pod rygorem nieważność 

Ad probationem: ­ jeżeli strony nie zachowują wymogu, czynność jest ważna (np. o umowie pożyczki >500zł pisemne) 

Ad eventum: ­ niedochowanie formy skutkuje niewystąpieniem niektórych skutków 

Ad solemnitatem: ­ niedochowanie formy skutkuje bezwzględną nieważnością czynności 

10. 7.12 Zawarcie umowy 

Tryby zawarcia umowy: ­ przyjęcie oferty ­ negocjacje­ aukcja i przetarg

Oferta: ­ oferent wyraża stanowczo wolę zawarcia umowy ­ oferta musi zawierać wszystkie istotne elementy planowanej umowy ­ dwa podmioty ­ oferent i oblat ­ konsekwencją oferty jest stan związania oferenta 

Ramy czasowe: ­ termin początkowy: 

­ do osoby oznaczonej: od momentu doręczenia ­ do nieoznaczonego elektronicznego: od momentu, gdy oblat da głos ­ konkretny adresat 

­ zakończenie: ­ odrzucenie przez oblata ­ jeżeli oferta zawierała termin ­ oferta bezterminowa: bezpośredni kontakt ­ po zakończeniu rozmowy 

 niebezpośrednio ­ termin otrzymania odpowiedzi w zwykłym toku czynności

Odpowiedź po terminie związania: ­ wysłanie odpowiedzi po terminie ­ umowa nie dochodzi do skutku 

­ odpowiedź prawidłowo, dojście z opóźnieniem z przyczyn niezależnych ­ wiążąca 

Zakres związania ofertę: ­ oferent związany jest tylko treścią swojej oferty ­ zasada lustrzanego odbicia ­ ze zmianami=nowa oferta ­ wyjątek: obrót gospodarczy wśród przedsiębiorców 

Odwołanie: ­ do szczególnej osoby: wcześniej lub jednocześnie z oświadczeniem ­ bezterminową: w każdej chwili, dopóki jest nieprzyjęta ­ gospodarcze: dopóki oblat nie wysłał odpowiedzi 

Przyjęcie oferty: ­ określenie czasu i miejsca ­ wyraźne oświadczenie oblata ­ czas i miejsce otrzymania odpowiedzi przez oferenta ­ dorozumiane przez zachowanie 

Aukcja i przetarg: ­ postępowania konkursowe ­ wybranie najkorzystniejszej oferty (konkurs ofert) ­ postępowanie trzyetapowe ­ 1. Ogłoszenie 2. Składanie ofert 3. Wybór najlepszej oferty ­ uczestnicy: organizator (adresat) i oferenci 

Rodzaje aukcji/przetargu: ­ ograniczone ­ skierowane do określonego kręgu osób ­ nieograniczone ­ może brać udział każdy zainteresowany, otwarty krąg oferentów 

­ fakultatywne ­ KC, podmiot korzysta, ponieważ ma nadzieje na lepszy zysk (równie dobrze mógłby złożyć normalnie) ­ obligatoryjne ­ w przepisach szczególnych, obowiązkowe przetargi 

­ aukcja z dołu w górę (jak najwyższa cena) ­ aukcja z góry na dół (jak najtańsza opcja)

11. 14.12 Przedstawicielstwo Przedstawicielstwo:­ przedstawicielstwo ustawowe­ pełnomocnictwo­ prokura 

 12. 21.12 Przedawnienie 

13. 4.01 Prawo rodzinne. Małżeński ustrój wspólności ustawowej 

Zasady prawa rodzinnego: ­ zasada równouprawnienia małżonków (brak głowy rodziny) 

­ zasada dobra dziecka (ku zapewnieniu optymalnej ochrony interesów) ­ zasada równouprawnienia dzieci małżeńskich i pozamałżeńskich ­ zasada równej stopy życiowej małej rodziny (małżonkowie lub więcej) ­ poziom życia powinien być porównywalny ­ zasada świeckości małżeństwa (podlega przepisom KRO, spory rozstrzygają sądy powszechne) 

Prawa i obowiązki małżonków: ­ mają charakter wzajemny ­ ich naruszenie przez jedną stronę nie upoważnia drugiej do analogii ­ obowiązują od dnia zawarcia ­ dzielą się na osobiste (niemajątkowe) i majątkowe 

Osobiste obowiązki małżonków: ­ niezależnie od ustroju majątkowego ­ przepisy ustalające są ius cogens ­ brak sankcji przymusu egzekucyjnego ­ np. wierność, współdziałanie, pomoc ­ sankcja rodzinnoprawna ­ niewymuszalne obowiązki za łamanie skutkują rozliczeniem podczas rozwodu ­ sankcja testamentowa ­ wydziedziczenie uzasadnione 

Wspólne pożycie:­ wierności ­ wzajemnej pomocy ­ wspólnego rozstrzygania ­ prawo do ukształtowania nowego brzmienia nazwiska 

Obowiązek wspólnego pożycia: ­ więź, która łączy małżonków w 3 aspektach: duchowym (konstytutywnym), fizycznym, gospodarczym (zamieszkanie i prowadzenie) ­ więź duchowa jest konieczna, czymkolwiek jest ­ dwie pozostałe mogą nie występować, a pożycie trwa 

Separacja faktyczna: ­ wspólne pożycie zostało zerwane ­ ustały wszystkie płaszczyzny ­ małżeństwo trwa tylko w sposób formalny 

Obowiązek wierności: ­ w węższym znaczeniu, obowiązek powstrzymania się od współżycia fizycznego z inną osobą ­ w szerszym znaczeniu, zakaz nawiązywania silnych więzi emocjonalnych, naruszających wyłączność małżonka ­ SN: zdradą jest także sytuacja poddania się zabiegowi sztucznego zapłodnienia bez zgody męża 

Obowiązek wzajemnej pomocy: ­ wspieranie moralne oraz majątkowe ­ rozumienie szerokie, także sfera duchowa 

Obowiązek współdziałania dla dobra rodziny: ­ celem dobro ­ nic sprzecznego z dobrem 

Obowiązek wspólnego rozstrzygania o istotnych sprawach rodziny: ­ np. miejsca zamieszkania, sposobu korzystania z lokalu ­ w razie sporu mogą się zwrócić do sądu ­ sąd dąży do porozumienia się małżonków ­ małżonkowie w każdej chwili mogą uchylić postanowienie sądu swoją decyzją (cecha szczególna) ­ poza decyzją sądu: sprawy ściśle osobiste, intymne, np. planowanie rodziny 

Prawo do ukształtowania nowego brzmienia nazwiska: ­ ma je każdy z małżonków ­ ważne, kiedy jest składane to oświadczenie ­ mogą pozostać przy dotychczasowym, przybrać nazwisko małżonka (jedna osoba) lub je złożyć (dwa człony, kolejność dowolna) ­ w braku oświadczeń odmiennych pozostają przy swoich nazwiskach (kiedyś żona przejmowała mężowskie) ­ celem instytucji jest z grubsza ujednolicenie nazwiska rodziny ­ nazwiska złożone obojga z małżonków nie mają ujednoliconej kolejności ­ problem mają osoby z przedmałżeńskim dwuczłonowym nazwiskiem XD ­ ukształtowane nazwisko nie jest ostateczne ­ Ustawa o zmianie imienia i nazwiska 

Prawa i obowiązki majątkowe: ­ pozaustrojowe ­ wiążą niezależnie od ustroju majątkowego ­ ustrojowe ­ zależne od ustroju majątkowego 

Pozaustrojowe: ­ obowiązek zaspokajania potrzeb rodziny / alimentacyjny ­ korzystanie z mieszkania i sprzętów ­ przedstawicielstwo ustawowe małżonków 

Obowiązek alimentacyjny: ­ art.27 KRO ­ ius cogens ­ proporcjonalny do sił i możliwości zarobkowo­majątkowych (wyższy dochód łoży więcej) ­ wywiązanie może być pieniężne lub w naturze (osobisty wysiłek i praca) ­ niekoniecznie jednakowy ­ zasada równej stopy życiowej ­ ius dispositivum odnośnie sposobu wykonania obowiązków 

Przymusowa realizacja obowiązku alimentacyjnego: ­ w trybie zależnym od wspólnego pożycia 

­ art.28 KRO ­ tryb uproszczony (postępowanie nieprocesowe) dochodzenia alimentów, gdy są we wspólnym pożyciu ­ zainteresowany małżonek składa wniosek, pozytywne rozpatrzenie nakazuje pracodawcy wypłacenie pieniędzy współmałżonkowi ­ postępowanie nieprocesowe bez rozprawy dla szybkości, nie ma potrzeby egzekucji (przekazanie za nakazem) ­ minusem jest obowiązywanie nakazu w stosunku do jednego pracodawcy 

W braku pożycia: ­ proces ­ rozprawa ­ wyrok ­ postępowanie egzekucyjne 

Osobna nazwa dla rodziny rozwodnika i jego nowego małżonka ­ rodzina zrekonstruowana 

Uprawnienie do korzystania z mieszkania oraz sprzętów domowych: ­ w sytuacji, gdy należą do jednego małżonka ­ fakt bycia współmałżonkiem uprawnia do korzystania ­ posiadanie mieszkania skutkuje koniecznością udostępnienia 

Przedstawicielstwo ustawowe: ­ art. 29 ­ dotyczy majątku osobistego ­ małżonkowie mogą się wyręczać ­ tylko w zakresie bieżącego zarządu, nic poważnego ­ obowiązuje tylko w obecności wspólnego pożycia ­ każdy z małżonków może się sprzeciwić ­ w sposób wyraźny lub dorozumiany, osoby trzecie o nim wiedzą (ujawnienie) ­ można ustalić inną osobę pełnomocnikiem do doręczeń 

Małżeński ustrój majątkowy: ­ stosunki majątkowe w zakresie składu i funkcjonowania majątków małżonków ­ w małżeństwie musi być jakiś ustrój majątkowy ­ jednolitość ustroju majątkowego ­ obowiązuje jeden, ustroje nawzajem się wykluczają 

Małżeński ustrój ustawowy: ­ powstaje ex lege ­ zawierając małżeństwo wchodzi się w ten ustrój ­ jest w sumie podstawowy ­ istnieją trzy majątki: dwa dotychczasowe (osobiste) oraz majątek wspólny ­ masa przyrastające ­ ta wielość majątków jest wyjątkiem od jedności majątku podmiotu 

Majątek wspólny: ­ otwarta definicja ­ wskazane niektóre składniki ­ podstawowe ­ to, co wchodzi w osobisty, kierowane jest do wspólnego ­ prawa nabyte w czasie trwania ustroju ­ dorobek małżonków ­ np. wynagrodzenie za pracę, dodatki i premie, inne pełniące tę funkcję (emerytura, renta) ­ staje się wspólne po pobraniu, dochody z innej działalności zarobkowej (umowy cywilnoprawne), dochody z majątków, wygrana na loterii, jeśli los był kupiony z majątku wspólnego ­ lokata jest osobista, pożytki wspólne ­ roszczenie o wypłatę jest w majątku osobistym ­ wspólność łączna ­ majątek należy do małżonków w równym zakresie, do całości, bezudziałowo ­ nie można rozporządzać udziałami (bo ich nie ma) 

Majątek osobisty: ­ przedmioty nabyte przed powstaniem wspólności ­ przedmioty odziedziczone i powstałe w efekcie darowizny ­ przedmioty darowane do użytku domowego są dla obojga ­ wkłady w działalność gospodarczą ­ przedmioty osobiste ­ jednopodmiotowe prawa niezbywalne ­ służebność, alimenty ­ świadczenia kompensacyjne ­ nie zaliczamy do tego renty 

­ wierzytelności z tytułu wynagrodzenia za pracę ­ nagrody za osobiste osiągnięcia (artystyczne, naukowe, sportowe) ­ prawa na dobrach niematerialnych (np. prawa autorskie) ­ pożytki są wspólne ­ surogaty za elementy majątku osobistego (np. sprzedaż elementu majątku wspólnego) 

Prawa wynikające ze wspólności łącznej, podlegającej odrębnym ­ wkłady wniesione do spółki cywilnej ­ inwestowanie w działalność gospodarczą nie jest wspólne 

Przedmioty służące do zaspokajania osobistych potrzeb: ­ np. odzież, kosmetyki ­ przedmioty związane z hobby ­ niezależnie od sposobu zakupienia środków ­ nie: przedmioty jako lokata kapitału 

14. 11.01 Umowne i przymusowe ustroje majątkowe 

Ustroje umowne: ­ wprowadzone za pomocą umowy ­ INTERCYZA ­ z rzadka w naszych warunkach 

Ustroje przymusowe:

Zarząd majątkiem: 

Zarząd to całokształt czynności prawnych oraz faktycznych dotyczących składników majątków poszczególnych mas, można to w uproszczeniu nazwać gospodarowaniem majątkiem. Normy ustawowe zarządu stanowią ius cogens, nie może być inaczej. 

Majątek osobisty należy do jednego małżonka, zatem osoba uprawniona sprawuje nad nim wyłączny zarząd. Drugi małżonek się z zasady nie wtrąca. Wyjątek stanowi art. 29 KRO (przedstawicielstwo ustawowe), podczas doznania przemijającej przeszkody w załatwieniu sprawy względem jego majątku osobistego. Może go zastąpić w drobnych sprawach bieżących. Tylko na zasadzie zastępcy można się włączyć w zarząd cudzym. Jeżeli małżonek posiada mieszkanie na wyłączność, ma obowiązek udostępnienia do korzystania i zamieszkiwania. 

Inaczej wygląda to przy majątku wspólnym. Wyróżniamy dwie kategorie czynności zarządu. Mogą przybrać postać zgody lub sprzeciwu.  ­ bezpośrednie sprawowanie zarządu­ czynności kontrolne

Zasady wykonywania zarządu: ­ samodzielność zarządu majątkiem wspólnym ­ każdy z małżonków może samodzielnie i bez pytania o zgodę zarządzać majątkiem. O zgodę pytać może, ale nie musi (fakultatywność). Drugi małżonek może mieć wpływ na te czynności przez możliwość sprzeciwu, oświadczenia woli w dowolnej formie o niezgodzie na daną czynność. Gdyby czynność była dokonana mimo sprzeciwu, jest nieważna. 

Ustawodawca wprowadza szereg przesłanek skutecznego sprzeciwu:

­ jest środkiem prewencyjnym wobec czynności planowanej i nie działa post factum­ wynika z tego, że robienie czegoś za plecami chroni przed sprzeciwem...­ zawsze działa ochrona osób trzecich ­ sprzeciw jest skuteczny, jeśli był wiadomy kontrahentowi

Wyłączone z zasady sprzeciwu są bieżące czynności życia codziennego i zaspokajanie zwykłych potrzeb rodziny. 

Wyjątki obejmują przedmioty używane do wykonywania zawodu lub czynności zarobkowej. Ustawodawca względem tego ustanowił zasadę wyłącznego zarządu, drugi małżonek nie ma nic do zarządzania (zbycia, nabycia, wymiany). Przedmioty formalnie nabywają status elementu majątku wspólnego, drugi małżonek jednak nie ma żadnej kontroli w tym zakresie (tylko zastępczo przy przemijającej przeszkodzie). 

Drugi wyjątek dotyczy czynności wymagających obligatoryjnie zgody współmałżonka, inaczej jest nieważna. Ustawodawca zaliczył tu czynności istotniejsze. Małżonek może wyrazić zgodę w toku czynności lub po jej dokonaniu, do momentu potwierdzenia mamy bezskuteczność zawieszoną (negotium claudicans). Zgoda ma formę pochodną od czynności, czyli w takiej formie, jak sama czynność. 

Katalog czynności wymagających zgody obligatoryjnej: Zbycie, obciążenie lub odpłatne nabycie następujących składników: ­ nieruchomości ­ użytkowania wieczystego ­ praw rzeczowych do budynku lub lokalu ­ gospodarstwa rolnego ­ przedsiębiorstwa ­ darowizny z majątku wspólnego (bez drobnych zwyczajowych) 

Kontrola jest bardzo mocna, ponieważ składniki są istotne, czasami jedyne cenne w majątku wspólnym. 

Ingerencja sądu w zarząd: Ingerencje sądu dzielą się na doraźną i trwałą. Doraźna załatwia jedną sprawę, sąd wydaje postanowienie, w którym wyraża zgodę na dokonanie określonej czynności. Może być takie postanowienie wydane na wniosek współmałżonka, w trzech sytuacjach (jeżeli zgoda jest obligatoryjna, jeżeli występuje sprzeciw, gdy występują przeszkody w porozumieniu). Sąd ma się kierować dobrem rodziny i basta, żadnych innych wytycznych. Dotyczy ściśle określonej czynności, nie in blanco. Prawomocne postanowienie zastępuje zgodę współmałżonka. Na innych zasadach działa ingerencja trwała ­ zasady zarządu są zmienione do momentu uchylenia postanowienia. Dzieli się na dwa rodzaje. Łagodniejszy to pozbawienie prawa do bezpośredniego wykonywania zarządu jednego z małżonków, przy czym zachowane są elementy kontroli (sprzeciw i zgoda). Surowszy sposób polega na odebraniu obu rodzajów uprawnień ­ małżonek nie może ani zarządzać, ani kontrolować, jego zdanie nie ma znaczenia. Wówczas w sytuacjach wymagających zgody współmałżonka konieczna jest zgoda sądu ­ kontrolę odnośnie dobra rodziny sprawuje sąd. Ingerencja trwała stosowania jest z naprawdę ważnych powodów, niezdolności do sprawowania zarządu, np. choroba psychiczna. 

Odpowiedzialność małżonków za zobowiązania: 

Mamy trzy przepisy do stosowania, w zależności od rodzaju zobowiązania. I zaciągnięte wspólnie, gdy razem zaciągane jest dane zobowiązanie. Wówczas stosujemy art. 370 KC, nie ma potrzeby sięgania do KRO. Dłużnictwo jest solidarne, surowe, egzekucją mogą być objęte wszystkie masy majątkowe (wspólna, dwie osobiste). 

II zaciągnięte jednoosobowo, wierzyciel egzekwuje zależnie od celu zobowiązania ­ jeżeli celem była zwykła potrzeba rodziny, stosujemy stosujemy art. 30, odpowiedzialność solidarna wszystkimi majątkami. W doktrynie istnieje spór odnośnie zwykłych potrzeb rodziny, oczywiście... Odpowiedzialność solidarna może być wyłączona na wniosek małżonka do sądu, umotywowany ważnymi powodami (np. niegospodarność). Skutkiem takiego postanowienia jest ustanie odpowiedzialności solidarnej, uwolnienie majątku osobistego wnioskodawcy. Pozostałe dwa są do rozdzielenia. Zasady te obowiązują do momentu uchylenia. III zobowiązania o celu innym niż zwykłe potrzeby rodziny regulowane są w art.41 KRO. Dzieli je na trzy grupy ­ zaciągnięte za zgodą współmałżonka (egzekucja obejmie majątek dłużnika oraz wspólny), 

Zwykłe potrzeby rodziny: 

Koncepcja subiektywna ­ powinniśmy się oderwać od ogólnego życia społeczeństwa i ocenić tę konkretną rodzinę. Koncepcja obiektywna ­ rozstrzygający jest poziom życia w okolicy. Koncepcja kompromisowa/mieszana ­ należy uwzględnić poziom życia społeczeństwa, dostosowany do danej rodziny. Zobowiązania w małżeństwie dzielą się na zaciągnięte wspólnie lub przez jednego z małżonków. 

15. 18.01 Rozwód i separacja

1. Śmierć ­ związek ustaje wraz z nią.

2. Uznanie za zmarłego Postanowienie sądu skutkuje powstaniem domniemania śmierci człowieka. Wynika z tego domniemanie, że małżeństwo również ustaje z chwilą postanowienia o śmierci. Drugi małżonek ma status wdowca i może zawrzeć inne małżeństwo.Gdyby osoba okazała się żywą, postanowienie zostaje uchylone. Gdyby istniało drugie małżeństwo, jego byt zależy od dobrej wiary. Jeśli ktoś wiedział o prawdzie życia w momencie zawarcia drugiego małżeństwa, drugi związek jest bigamistyczny. Jeśli choć jeden z nich jest w dobrej wierze, małżeństwo podlega ochronie ­ to nowe, pierwsze ustaje i się nie odrodzi. KRO ­ nie wspomina o stwierdzeniu zgonu, czyli mamy lukę prawną. Uzupełniamy ją per analogia.

3. RozwódJest to rozwiązanie małżeństwa za życia małżonków. Gdyby ktoś nie dożył końca rozprawy, postępowanie zostaje umorzone. Legitymacja czynna ­ ma ją każdy z małżonków. Każdy może wytoczyć powództwo, ale nie oboje naraz. Ograniczenie wynika z kwestii proceduralnych, powód, pozwany itp. Chcieć mogą oboje. Legitymacja ta NIE przysługuje prokuratorowi. Przesłanki rozwodu mogą być pozytywne (muszą zaistnieć dla dopuszczalności) i negatywne (przeszkody rozwodowe). Pozytywne: zupełny i trwały rozkład pożycia małżeńskiego, rozdział w sferze duchowej, fizycznej, gospodarczej. Od tego SN dopuszcza wyjątki, ale tylko w sferze gospodarczej ­ jeśli pozostają w niej wyłącznie z przymusu ekonomicznego. Rozkład małżeństwa jest trwały, jeśli doświadczenie wskazuje na nieodwracalność rozpadu związku. Negatywne: dobro dzieci, wspólnych i małoletnich, zasady współżycia społecznego (wyłącznym uzasadnieniem jest choroba współmałżonka), rekryminacja ­ małżonek wyłącznie winny nie może otrzymać rozwodu, jeśli nie zgadza się na to jego partner. Wyjątkiem jest, gdy małżonek niewinny nie zgadza się z pobudek negatywnych (ZWS, np. zemsta) ­ wtedy nic go nie chroni. SN czasami uznawał za sprzeczne z przyczyn obiektywnych, np. gdy wyłącznie winny ma już nowy, nieformalny, ale faktyczny związek (konkubinat), chroni nowy, istniejący związek i dzieci w nim. 

Procedura:a) pojednawcza ­ ma charakter ku pogodzeniu, w każdej chwili sąd liczy na pogodzenie się małżonków, i stosuje odpowiednie środki (skierowanie do mediacji, do 2005 posiedzenie pojednawcze o małej skuteczności). Sąd może dla namysłu małżonków zawiesić postępowanie, podejmuje się je minimum po 3 miesiącach na wniosek powoda. 

b) rozwodowa ­ wyrok rozwodowy to wyrok konstytutywny, rozwiązuje on małżeństwo. Skutek następuje w chwili uprawomocnienia wyroku. Wyrok jest podzielony na dwie grupy elementów:1) Elementy konieczne, czyli te, które w wyroku znajdą się ex lege, niezależnie od inicjatywy małżonków. Są to ­ orzeczenie o rozwiązaniu małżeństwa, ­ wskazanie winnego, winnych lub ich braku, ­ orzeczenie o władzy rodzicielskiej,­ orzeczenie o kontaktach, ­ alimenty, ­ orzeczenie o korzystaniu z mieszkania. Małżonkowie mogą złożyć zgodne żądanie o nieorzekaniu o winie ­ skutkiem/fikcją prawną jest brak winy. W kwestii władzy rodzicielskiej, mamy zasadę nierozdzielania rodzeństwa (chyba że dobro dziecka przemawia inaczej) oraz uwzględnienie woli rodziców w planie wychowawczym (zgodni rodzice ustalają porozumienie). Sąd może także przypisać konkretne decyzje danym rodzicom, zazwyczaj faworyzowana jest matka (pełnia władzy), ojciec tylko prawo współdecydowania. Można także ograniczyć oboje, zawiesić, odebrać władzę. Alimenty mogą być różne dla różnych dzieci! Ad. mieszkania orzeczenie jest prowizoryczne, dotyczy tymczasowego korzystania, nie wpływa na prawo do lokalu. 2) Elementy fakultatywne to takie, o które małżonkowie muszą wystosować wniosek. Dzielą się na dwie grupy ­ wymagające wniosku jednego małżonka, oraz te, które wymagają wniosku obojga. Zgody jednego wymaga:­ orzeczenie o eksmisji, z przesłanką rażąco negatywnego zachowania. Skutkiem eksmisji jest niemożność korzystania, nie odebranie prawa własności. Nie można orzec eksmisji, gdy mieszkanie należy do majątku osobistego źle zachowującego się małżonka, lub gdy mieszkanie jest funkcyjne ­ przydzielone pracownikowi w związku z pełnionym zawodem. ­ podział majątku wspólnego ­ sąd tego nie uczyni, jeżeli efektem byłaby nadmierna zwłoka w postępowaniu. Jeśli widać, że małżonkowie będą się kłócić o każdą łyżeczkę, dzieli sąd. Sprawa jest osobna w przypadku dzielenia majątku, i nie zrobi tego rozwodówka.­ alimenty. Po rozwodzie istnieje obowiązek alimentacyjny, jeden z małżonków może ich żądać. Jednoosobowo.Zgody obojga wymaga:­ podział wspólnego mieszkania, definitywny i w porozumieniu. Można je podzielić, przyznać mieszkanie jednemu małżonkowi, sprzedać i podzielić przychód. Zawsze, gdy chodzi o mieszkanie, sąd ma za zadanie uwzględniać potrzeby małżonka z przydzielonymi dziećmi (dobro dzieci). 

Zasada wyłączności ­ w toku sprawy rozwodowej sprawy rodziny, rodzaju alimentów i dzieci, sąd rozwodowy przejmuje wyłączną kompetencję. Ma to na celu spójność decyzji. 

Skutki rozwodu:Większość wynika z treści wyroku, czyli mamy je omówione. Poza tym, mamy problem z nazwiskiem. Istnieje możliwość pozbycia się nabytego nazwiska za pomocą oświadczenia przed kierownikiem USC o powrocie do poprzedniego nazwiska (noszone w chwili zawierania małżeństwa). Ma tę możliwość przez trzy miesiące, potem już nie jest łatwo i prosto (Ustawa o zmianie imienia i nazwiska). Nie ma 

obowiązku rezygnacji z nabytego nazwiska.Ustaje ustrój małżeński majątkowy, ex lege wraz z rozwiązaniem małżeństwa. Jeśli istniała wspólność, mogą się majątkiem wspólnym podzielić. Ustaje dziedziczenie ustawowe. Nie jesteś małżonkiem, nie masz praw spadkowych. Oczywiście, można się powołać w testamencie.Nie ustaje powinowactwo!  Chodzi o skutki prawne łączone z powinowactwem, zeznania itp.

4. SeparacjaSkutek orzeczenia sądu, nie mylić z faktyczną. Polega na częściowym zniesieniu skutków małżeństwa i częściowym zniesieniu obowiązków. Węzeł jako taki trwa.Przesłanki dzielą się na pozytywne i negatywne. Pozytywna to zupełny rozkład pożycia małżeńskiego (nie ma warunku trwałości!). Negatywne to dobro dziecka lub dzieci, oraz zasady współżycia społecznego. Nie ma zasady rekryminacji!Proces: istnieją do wyboru dwa tryby orzekania. Po pierwsze, procesowy, tak jak przy rozwodzie. Po drugie, nieprocesowy. Wchodzi wtedy, gdy małżonkowie złożą zgodny wniosek. Nie może on być stosowany wtedy, gdy małżonkowie mają małoletnie dzieci, jest za krótki i za płytki. Skutki separacji: S może być obligatoryjna przed rozwodem (Włochy, trzyletni okres oczekiwania). U nas proces trwa dłużej, więc nie trzeba było motać przepisami. Może się tak zdarzyć, że rozwód jeszcze nie może być orzeczony, a separacja owszem. Jeśli jeden z małżonków chce rozwodu, a drugi separacji, sąd w pierwszej kolejności bada możliwość orzeczenia rozwodu (pierwszeństwo). Kolejność ta wynika z działania lewicy, separacja rozwód blokuje. W czasie separacji małżeństwo trwa, więc nie można zawierać nowych małżeństw, nie ma się prawa odejścia od nazwiska małżeńskiego, małżonkowie mają osłabiony obowiązek wzajemnej pomocy, w przeciwieństwie do rozwodu (5 lat) obowiązek alimentacyjny jest bezterminowy. Powstaje przymusowy ustrój rozdzielności majątkowej bez możliwości zmiany (bez szans na intercyzę). Wyłącza się dziedziczenie ustawowe. Jeśli małżonkowie się pogodzą, nie muszą zawierać kolejnego małżeństwa, tylko znoszą separację za pomocą zgodnego wniosku. Orzeka sąd, za pomocą postanowienia. Nie ma innych przesłanek, niż ten wniosek, jest on wiążący dla sądu. W treści orzeczenia mamy zniesienie separacji, rozstrzygnięcie o władzy rodzicielskiej, na zgodny wniosek małżonków może się pojawić rozdzielność majątkowa. Bez takiego wniosku trwa ustrój ustawowy. We wszelkich lukach separacja wywołuje takie skutki, jak rozwód.