Wojciech J. Jakubowski, Tadeusz Maj, Piotr Załęski

PODSTAWY PRZEDSIĘBIORCZOŚCI Program nauczania w liceach i technikach

Zakres podstawowy i rozszerzony

Oficyna Edukacyjna * Krzysztof Pazdro

2

Minister Edukacji Narodowej i Sportu dopuszcza do u¿ytku szkolnego program nauczania

pod tytu³em: „Podstawy przedsiêbiorczoœci. Zakres podstawowy i rozszerzony. Program

nauczania dla liceum ogólnokszta³c¹cego, liceum profilowanego i technikum”, autorstwa

Wojciecha Jakubowskiego, Tadeusza Maja, Piotra Za³êskiego, przeznaczony dla liceum

ogólnokszta³c¹cego, liceum profilowanego i technikum, recenzowany przez prof. dr. hab.

Tadeusza Mo³dawê – rekomendacja Uniwersytet Warszawski i dr. hab. Romana Bäckera –

rekomendacja Uniwersytet Miko³aja Kopernika w Toruniu

Numer dopuszczenia: DKOS-4015-176/02

Projekt ok³adki i strony tytu³owej

Stefan Drewiczewski/FOQS

Sk³ad i ³amanie

Krzysztof Bo¿ek

Redaktor

Teresa Maciszewska

Nadzór edytorski

Magdalena Hamid

© Copyright by Oficyna Edukacyjna * Krzysztof Pazdro Sp. z o. o.

Warszawa 2002 r.

Druk i oprawa

Przedsiêbiorstwo Wydawniczo-Poligraficzne GRYF SA

Ciechanów, ul. Sienkiewicza 51

Wydanie I, Warszawa 2002 r.

Oficyna Edukacyjna * Krzysztof Pazdro Spó³ka z o. o.

ul. Koœciañska 4, 01-695 Warszawa

www.pazdro.com.pl

e-mail: pazdro@pazdro.com.pl

ISBN 83 88409-36-0

pp_pr.p65 2002-11-17, 17:342

3

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie 52. Cele edukacji 5

A. Uwagi ogólne 5B. Zakres podstawowy 5C. Zakres rozszerzony 8D. Cele wychowawcze 10

3. Treœci nauczania 11A. Zakres podstawowy 11B. Zakres rozszerzony 14

4. Procedury osi¹gania celów 18A. Uwagi ogólne 18B. Postulaty metodyczne 19C. Proponowany podzia³ godzin lekcyjnych 20D. Metody preferowane w dydaktyce zagadnieñ spo³eczno-ekonomicznych 21E. Œrodki dydaktyczne 23F. Wybrana bibliografia dla nauczyciela 23G. Postulowane wyposa¿enie pracowni przedmiotowej 24

5. Opis za³o¿onych osi¹gniêæ ucznia 25A. Postawa i zachowania przedsiêbiorcze 25B. Kompetencje interpersonalne 26C. Przyk³adowe narzêdzia kontroli osi¹gniêæ uczniów 27

I. Zadania semestralne 27II. Przyk³adowe zadania i æwiczenia problemowe 29III. Przyk³adowe zadania testowe 40IV. Wype³nianie druków urzêdowych – æwiczenia 41V. Obliczanie zobowi¹zañ podatkowych – æwiczenia 46VI. Sporz¹dzanie pism w zakresie poszukiwania pracy – æwiczenia 46VII. Korzystanie z ofert prasowych – æwiczenia 48VIII. Poprawne przeprowadzenie procedury podejmowania

w³asnej dzia³alnoœci gospodarczej – æwiczenia 49

pp_pr.p65 2002-11-17, 17:343

5

1. WPROWADZENIE

Przedmiot podstawy przedsiêbiorczoœci jest kontynuacj¹ i uzupe³nieniem modu³uwychowanie do aktywnego udzia³u w ¿yciu gospodarczym, realizowanego w III klasiegimnazjum w ramach wiedzy o spo³eczeñstwie. W przypadku szkó³ œrednich wygasaj¹-cego systemu kszta³cenia podbudow¹ jest jedynie skromny blok wiedzy ekonomicznej,realizowany w klasie VIII w ramach wiedzy o spo³eczeñstwie.

Koncepcja przedmiotu odpowiada na potrzeby dydaktyczne wynikaj¹ce z przeobra-¿eñ spo³eczno-politycznych, zachodz¹cych w Polsce po 1989 roku. Towarzysz¹ca imtransformacja systemowa wymaga³a dostosowania modelu kszta³cenia m³odych ludzi donowych warunków, to znaczy wyposa¿enia ich w taki zasób wiedzy i umiejêtnoœci, któryumo¿liwi mu rozumienie realiów i aktywne uczestnictwo w ¿yciu spo³eczno-gospodar-czym. Myœl¹ przewodni¹ programu jest nie tylko kszta³cenie, ale przede wszystkim wy-chowywanie m³odzie¿y w duchu spo³ecznej gospodarki rynkowej, która sta³a siê jedn¹ zzasad ustrojowych zawartych w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.

2. CELE EDUKACJI

A. UWAGI OGÓLNE

Podstawowym celem nauczania przedmiotu jest kszta³towanie takich postaw jednost-ki, aby odgrywa³a ona aktywn¹ i twórcz¹ rolê w œrodowisku spo³ecznym. Realizacjacelów i treœci powinna pobudzaæ rozwój poczucia w³asnej to¿samoœci i podmiotowoœci wkontaktach z innymi, w œwiadomym uczestnictwie w ¿yciu spo³ecznym, politycznymi przede wszystkim gospodarczym. Nale¿y pamiêtaæ, ¿e niniejszy przedmiot nie jest pro-pedeutyk¹ ekonomii.

Z uwagi na fakt, ¿e program bêdzie realizowany w zró¿nicowanych warunkach (licz-ba nauczycieli przedmiotu, poziom zainteresowania przedmiotem wœród uczniów, tech-niczno-organizacyjne mo¿liwoœci szko³y), zaproponowano dwie wersje realizacji pro-gramu – podstawow¹ i rozszerzon¹.

B. ZAKRES PODSTAWOWY (OBOWIĄZKOWY)

Cele ogólne nauczania podstaw przedsiêbiorczoœci:1. Przygotowanie do aktywnego i œwiadomego uczestnictwa w ¿yciu gospodarczym.2. Kszta³cenie postawy rzetelnej pracy i przedsiêbiorczoœci.3. Kszta³towanie umiejêtnoœci pracy w zespole i skutecznego komunikowania siê.4. Kszta³towanie umiejêtnoœci aktywnego poszukiwania pracy i œwiadomego jej wy-

boru.5. Poznanie mechanizmów funkcjonowania gospodarki rynkowej.

pp_pr.p65 2002-11-17, 17:345

6

6. Rozwijanie zainteresowania podejmowaniem i prowadzeniem dzia³alnoœci gospo-darczej. Poznanie podstawowych zasad podejmowania i prowadzenia dzia³alnoœcigospodarczej w ró¿nych formach.

7. Poznanie roli pañstwa i prawa w gospodarce rynkowej.8. Poznanie zasad funkcjonowania gospodarki europejskiej i œwiatowej.

Osi¹gniêciu ogólnych celów edukacyjnych, wynikaj¹cych z podstawy programowej,s³u¿y realizacja celów szczegó³owych:

I. Przedsiêbiorczoœæ

– poznanie i rozumienie istoty postaw i zachowañ przedsiêbiorczych, ze szcze-gólnym uwzglêdnieniem ich wymiaru prospo³ecznego;

– zrozumienie wagi twórczego myœlenia;– kszta³towanie umiejêtnoœci dokonywania wyborów ekonomicznych, z uwzglêd-

nieniem przes³anek etyczno-moralnych;– poznanie i rozumienie hierarchii potrzeb jednostkowych i spo³ecznych oraz spo-

sobów ich zaspokajania;– poznanie istoty procesu motywacji;– poznanie istoty procesu komunikowania spo³ecznego;– rozró¿nianie ekonomicznych, spo³ecznych i psychologicznych motywów po-

dejmowania pracy.

II. Podstawy organizacji pracy

– poznanie podstawowych zasad racjonalnej organizacji pracy oraz kszta³towa-nie umiejêtnoœci praktycznego ich wykorzystania;

– poznanie zasad pracy zespo³owej;– kszta³towanie umiejêtnoœci pracy w zespole.

III. Podstawy gospodarki rynkowej

– kszta³towanie nawyku solidnej pracy;– poznanie zwi¹zków pomiêdzy potrzebami cz³owieka a jego aktywnoœci¹ spo-

³eczno-zawodow¹;– rozumienie ró¿nych wymiarów procesu gospodarowania: spo³ecznego, ekono-

micznego i technicznego;– poznanie i rozumienie zasad racjonalnego gospodarowania; rozumienie zale¿-

noœci miêdzy zyskiem a ryzykiem;– poznanie podstawowych praw ekonomicznych w³aœciwych gospodarce rynkowej;– poznanie istoty i podstawowych rodzajów gie³d oraz zasad funkcjonowania gie³-

dy papierów wartoœciowych.

IV. Gospodarstwo domowe

– poznanie specyfiki struktury i funkcjonowania gospodarstwa domowego;– zrozumienie relacji przychodów i wydatków gospodarstwa domowego;– poznanie, czym jest bud¿et domowy i jak¹ odgrywa rolê w ¿yciu rodziny;– kszta³towanie umiejêtnoœci planowania przychodów w³asnych i rodziny oraz

bilansowania bud¿etu domowego.

pp_pr.p65 2002-11-17, 17:346

7

V. Przedsiêbiorcy w gospodarce rynkowej

– kszta³towanie umiejêtnoœci formu³owania i identyfikowania celów dzia³alnoœcigospodarczej;

– rozumienie zwi¹zku w³asnoœci prywatnej z efektywnym gospodarowaniemi generowaniem zachowañ przedsiêbiorczych;

– poznanie i rozró¿nianie podstawowych form instytucjonalnych organizowaniadzia³alnoœci gospodarczej;

– kszta³towanie umiejêtnoœci pracy z aktem prawnym;– poznanie i rozró¿nianie procedur zwi¹zanych z podejmowaniem dzia³alnoœci

gospodarczej;– poznanie pojêcia przychodów i dochodów, ich rodzajów, bilansu;– poznanie i rozró¿nianie procedur decyzyjnych zwi¹zanych z podejmowaniem

dzia³alnoœci gospodarczej;– poznanie kategorii przychodów i dochodów;– poznanie zasad prowadzenia gospodarki maj¹tkowej w przedsiêbiorstwie;– kszta³towanie umiejêtnoœci okreœlania warunków podejmowania i prowadzenia

dzia³alnoœci gospodarczej w œrodowisku lokalnym;– poznanie mo¿liwych obszarów dzia³ania ma³ej firmy;– poznanie istoty biznesplanu;– kszta³towanie umiejêtnoœci sporz¹dzania dokumentów niezbêdnych do podjê-

cia dzia³alnoœci gospodarczej.

VI. Pañstwo w gospodarce rynkowej

– poznanie i rozumienie podstawowych funkcji ekonomicznych pañstwa;– rozumienie niedoskona³oœci mechanizmu rynkowego i okreœlanie sposobów jego

optymalizacji, zgodnie z zasad¹ spo³ecznej gospodarki rynkowej;– rozumienie aksjologicznego wymiaru gospodarowania;– poznanie istoty podstawowych mierników poziomu rozwoju gospodarczego;– kszta³towanie umiejêtnoœci pracy ze Ÿród³ami statystycznymi.

VII. Banki i bankowoϾ

– poznanie struktury systemu pieniê¿no-kredytowego w Polsce;– poznanie i rozumienie istoty poœrednictwa pieniê¿no-kredytowego;– poznanie wybranych umów z zakresu obrotu pieniê¿nego.

VIII. Elementy finansów publicznych

– poznanie istoty i funkcji bud¿etu pañstwa;– rozumienie istoty obci¹¿eñ fiskalnych;– poznanie podstawowych typów podatków poœrednich i bezpoœrednich;– poznanie zasad opodatkowania dzia³alnoœci gospodarczej;– poznanie zasad opodatkowania dochodów indywidualnych;– kszta³towanie umiejêtnoœci sporz¹dzania zeznania podatkowego PIT;– poznanie zasad gospodarki finansowej samorz¹du terytorialnego.

IX. Rynek pracy. Kwestia bezrobocia

– poznanie specyfiki i praw rz¹dz¹cych rynkiem pracy;

pp_pr.p65 2002-11-17, 17:347

8

– poznanie i wyjaœnienie funkcji lokalnych struktur rynku pracy;– poznanie metod aktywnego poszukiwania pracy;– kszta³towanie umiejêtnoœci korzystania z metod aktywnego poszukiwania pra-

cy, m.in. sporz¹dzanie dokumentów (CV, list motywacyjny), umiejêtnoœæ za-chowania siê w trakcie rozmowy kwalifikacyjnej, rozwi¹zywania testów kwali-fikacyjnych;

– poznanie podstawowych zagadnieñ prawa pracy (nawi¹zywanie i rozwi¹zywa-nie stosunku pracy, prawa i obowi¹zki pracownika i pracodawcy itp.);

– poznanie i wyjaœnienie zjawiska bezrobocia, dostrzeganie bezrobocia jako kwestiispo³ecznej;

– rozró¿nianie psychologicznych i spo³ecznych konsekwencji bezrobocia;– dostrzeganie dysfunkcji spo³ecznych w procesie pracy;– poznanie zasad uczestnictwa w systemie ubezpieczeniowym.

X. Miêdzynarodowe stosunki gospodarcze

– poznanie i rozumienie sensu miêdzynarodowej wymiany gospodarczej;– kszta³towanie umiejêtnoœci czytania ze zrozumieniem podstawowych wskaŸni-

ków dotycz¹cych wymiany zagranicznej, zw³aszcza takich jak: bilans handlo-wy, bilans p³atniczy, bilans obrotów bie¿¹cych;

– kszta³towanie umiejêtnoœci wykorzystywania informacji medialnych w zakre-sie miêdzynarodowej wymiany gospodarczej;

– poznanie i rozumienie uwarunkowañ europejskiej integracji gospodarczej;– rozumienie korzyœci i kosztów wynikaj¹cych dla Polski z europejskiej integra-

cji gospodarczej.

C. ZAKRES ROZSZERZONY (FAKULTATYWNY)

Osi¹gniêciu ogólnych celów edukacyjnych, okreœlonych w podstawie programowej,s³u¿y realizacja celów szczegó³owych, dope³niaj¹cych cele bloku podstawowego:

I. Przedsiêbiorczoœæ

– poznanie podstawowych modeli motywacyjnych;– poznanie kryteriów wyboru optymalnej strategii motywacyjnej.

II. Podstawy organizacji pracy

– poznanie podstawowych typów struktur organizacyjnych – tradycyjnych i no-woczesnych;

– kszta³towanie umiejêtnoœci sporz¹dzania psychologicznej charakterystyki pracy;– poznanie i rozumienie istoty procesu decyzyjnego;– poznanie podstawowych stylów kierowania;– poznanie i zrozumienie u¿ytecznoœci ewolucyjnej i zale¿noœciowej koncepcji

kierowania.

III. Podstawy gospodarki rynkowej

– kszta³towanie umiejêtnoœci racjonalnego planowania pracy oraz przewidywa-nia potencjalnych korzyœci i strat;

– kszta³towanie umiejêtnoœci racjonalnego gospodarowania;

pp_pr.p65 2002-11-17, 17:348

9

– rozumienie, czym jest prawo gospodarcze;– poznanie oraz umiejêtnoœæ samodzielnego interpretowania prawa popytu i po-

da¿y;– poznanie zjawiska elastycznoœci popytu;– kszta³towanie umiejêtnoœci identyfikowania i ewaluacji metod kreowania po-

da¿y przez pañstwo;– poznanie istoty i podstawowych rodzajów gie³d;– rozumienie u¿ytecznoœci gie³d w systemie gospodarki rynkowej;– kszta³towanie umiejêtnoœci odczytywania i interpretowania podstawowych in-

formacji gie³dowych publikowanych w prasie codziennej.

IV. Gospodarstwo domowe

– kszta³towanie umiejêtnoœci korzystnego lokowania w³asnych oszczêdnoœci;– poznanie i praktyczne wykorzystywanie instrumentów prawnej ochrony kon-

sumenta.

V. Przedsiêbiorcy w gospodarce rynkowej

– poznanie podstawowych rodzajów dzia³alnoœci gospodarczej i generowania za-chowañ przedsiêbiorczych;

– poznanie wybranych zagadnieñ prawa dzia³alnoœci gospodarczej;– kszta³towanie umiejêtnoœci samodzielnej pracy z kodeksem spó³ek handlowych;– kszta³towanie umiejêtnoœci pos³ugiwania siê (dokonywania podstawowych ope-

racji) pieni¹dzem gotówkowym i bezgotówkowym.

VI. Planowanie i podejmowanie dzia³alnoœci gospodarczej na rynku lokalnym

– umiejêtnoœæ okreœlania warunków prawnych prowadzenia dzia³alnoœci gospo-darczej;

– poznanie definicji ustawowej i g³ównych rodzajów przedsiêbiorców;– kszta³towanie umiejêtnoœci okreœlania ryzyka gospodarczego;– kszta³towanie umiejêtnoœci okreœlania umiejêtnoœci zawodowych i ekonomicz-

nych, koniecznych do prowadzenia konkretnej ma³ej firmy;– kszta³towanie umiejêtnoœci obliczania op³acalnoœci przedsiêwziêcia gospodar-

czego;– kszta³towanie umiejêtnoœci sporz¹dzania biznesplanu ma³ej firmy;– poznanie struktury i zasad funkcjonowania firmy zorganizowanej w formie

spó³ki;– kszta³towanie umiejêtnoœci sporz¹dzania dokumentów niezbêdnych do podjê-

cia dzia³alnoœci gospodarczej;– kszta³towanie umiejêtnoœci rozró¿niania sk³adników maj¹tku przedsiêbiorstwa.

VII. Rola pañstwa w gospodarce rynkowej

– kszta³towanie umiejêtnoœci okreœlania podstawowych Ÿróde³ pozyskiwania po-trzebnych w danej sytuacji informacji gospodarczych;

– rozumienie problemu ró¿nej wiarygodnoœci Ÿróde³ informacji gospodarczej;– poznanie instytucji demokracji gospodarczej oraz kszta³towanie umiejêtnoœci

okreœlania ich w³aœciwoœci rzeczowej.

pp_pr.p65 2002-11-17, 17:349

10

VIII. Wzrost gospodarczy i jego mierniki

– poznanie u¿ytecznoœci podstawowych mierników poziomu rozwoju gospodar-czego;

– kszta³towanie umiejêtnoœci prezentacji (wizualizacji) danych statystycznych (dia-gram, blokdiagram itp.).

IX. Pieni¹dz i banki

– poznanie struktury i zasad funkcjonowania systemu pieniê¿no-kredytowego wPolsce;

– poznanie roli Narodowego Banku Polskiego w systemie gospodarczym pañstwa.

X. Elementy polityki monetarnej i fiskalnej pañstwa

– poznanie roli Rady Polityki Pieniê¿nej dla systemu gospodarczego pañstwa;– kszta³towanie umiejêtnoœci obliczania podatku VAT.

XI. Elementy finansów publicznych

– kszta³towanie umiejêtnoœci sporz¹dzania dokumentacji przy ubieganiu siê o do-finansowanie danego przedsiêwziêcia ze œrodków publicznych.

XII. Rynek pracy. Kwestia bezrobocia

– kszta³towanie umiejêtnoœci identyfikowania potrzeb lokalnego rynku pracy;– poznanie struktury i w³aœciwoœci instytucji publicznych w³aœciwych w zakresie

rynku pracy;– kszta³towanie umiejêtnoœci racjonalnego postêpowania w sytuacji bezrobocia;– poznanie prawnych podstaw reguluj¹cych stosunki pracy;– kszta³towanie umiejêtnoœci okreœlania praw i obowi¹zków pracowniczych dla

danego stanowiska pracy.

XIII. Zabezpieczenie spo³eczne w Polsce

– poznanie struktury systemu ubezpieczeñ spo³ecznych i maj¹tkowych;– kszta³towanie umiejêtnoœci interpretowania standardowych umów ubezpiecze-

niowych.

XIV. Miêdzynarodowe stosunki gospodarcze

– rozumienie procesów transgranicznego transferu pracy i kapita³u;– rozumienie dysfunkcji gospodarek autarkicznych.

D. CELE WYCHOWAWCZE

Cele wychowawcze maj¹ charakter uniwersalny i winny byæ traktowane z nale¿yt¹uwag¹ podczas ca³ego cyklu nauczania przedsiêbiorczoœci.

Edukacja spo³eczno-ekonomiczna w liceum i technikum winna sprzyjaæ kszta³towaniu:– postawy szacunku dla wartoœci humanizmu europejskiego, przede wszystkim god-

noœci ¿ycia ludzkiego oraz wynikaj¹cych z niej praw i wolnoœci osoby, w³aœci-wych spo³eczeñstwu obywatelskiemu i demokratycznemu pañstwu prawnemu;

– umiejêtnoœci postrzegania rzeczywistoœci spo³eczno-gospodarczej w kategoriachetyczno-moralnych;

– przekonania o potrzebie godzenia potrzeb w³asnych z ogólnie akceptowanymi po-trzebami spo³ecznymi;

pp_pr.p65 2002-11-17, 17:3410

11

– gotowoœci przeciwstawiania siê patologiom ¿ycia spo³eczno-gospodarczego, zw³asz-cza nierzetelnoœci, nieuczciwoœci, korupcji;

– postawy szacunku dla dziedzictwa rodzimego oraz innych krêgów kulturowo-cy-wilizacyjnych;

– kultury i œwiadomoœci ekonomicznej m³odzie¿y, wyra¿aj¹cej siê rozwijaniem i po-g³êbianiem zainteresowania ¿yciem gospodarczym oraz zachodz¹cym w nim pro-cesom spo³eczno-ekonomicznym;

– naukowej postawy poznawczej charakteryzuj¹cej siê:• rzetelnoœci¹ poznawcz¹, a zw³aszcza dociekliwoœci¹ i samodzielnoœci¹ myœlenia;• poszanowaniem faktów;• ostro¿noœci¹ w formu³owaniu uogólnieñ i ocen;• rozpoznawaniu i krytyce stereotypów.

3. TREŚCI NAUCZANIA

A. ZAKRES PODSTAWOWY

Dzia³ I

Przedsiêbiorczoœæ

1. Istota przedsiêbiorczoœci. Przedsiêbiorczoœæ jako gotowoœæ ponoszenia ryzyka eko-nomicznego. Mocne i s³abe strony w³asnej przedsiêbiorczoœci. Asertywnoœæ, od-powiedzialnoœæ, twórcze myœlenie. Ryzyko w podejmowaniu decyzji osobistychi zespo³owych.

2. Potrzeby jako Ÿród³o aktywnoœci cz³owieka. Czynniki wp³ywaj¹ce na poziom i za-kres potrzeb. Hierarchia potrzeb. Mo¿liwoœci zaspokajania potrzeb. Dobra i us³ugijako czynniki zaspokajania potrzeb. Czynniki produkcji okreœlaj¹ce zasób dóbr i us³ug:ziemia, praca, kapita³, przedsiêbiorczoœæ. Motywacja przez wartoœci i potrzeby.

3. Komunikowanie spo³eczne. Pojêcie i istota komunikacji interpersonalnej. Jêzyki style komunikowania. Komunikowanie w ¿yciu gospodarczym.

Dzia³ II

Podstawy organizacji pracy

1. Istota organizacji pracy. Podstawowe zasady organizacji pracy. Praca indywidual-na a praca zespo³owa. Zasady pracy zespo³owej.

2. Organizacja pracy w zespole. Role i gry osób w zespole. Cechy i zadania lideragrupy. Postêpowanie w sytuacjach trudnych i konfliktowych. Techniki negocjacji.

Dzia³ III

Podstawy gospodarki rynkowej

1. Indywidualne i spo³eczne cele dzia³alnoœci gospodarczej. Gospodarowanie jakoproces dokonywania wyborów. Pojêcie zasobów: ludzkich, naturalnych, kapita³o-wych. Sprzeda¿ zasobów.

2. Podstawowe pojêcia gospodarki rynkowej. Pojêcie rynku. Funkcje rynku. Mecha-nizm rynkowy. Zysk i ryzyko.

pp_pr.p65 2002-11-17, 17:3411

12

3. Prawa rz¹dz¹ce rynkiem. Prawo popytu i poda¿y. Czynniki wp³ywaj¹ce na popyti poda¿. Funkcjonowanie mechanizmu rynkowego. Funkcja ceny w gospodarcerynkowej. Cena równowagi rynkowej. Niedobór i nadwy¿ka.

4. Gie³dy w gospodarce. Papiery wartoœciowe i ich rodzaje. Rynek papierów warto-œciowych. Rynek pierwotny i wtórny papierów wartoœciowych.

5. Gie³dy kapita³owe na œwiecie i ich znaczenie. Zasady funkcjonowania Warszaw-skiej Gie³dy Papierów Wartoœciowych. Komisja Papierów Wartoœciowych i Gie³d.

Dzia³ IV

Gospodarstwo domowe

1. Gospodarstwo domowe a gospodarka rynkowa. Przychody i wydatki gospodar-stwa domowego. Konstruowanie bud¿etu domowego. Planowanie dochodów i wy-datków bud¿etu domowego. Zarz¹dzanie w³asnymi pieniêdzmi. Oszczêdnoœci wbud¿ecie domowym i ich racjonalne inwestowanie.

2. Ochrona praw konsumenckich. Rêkojmia i gwarancja. Instytucje pañstwowe i or-ganizacje spo³eczne stoj¹ce na stra¿y praw konsumenckich.

Dzia³ V

Przedsiêbiorcy w gospodarce rynkowej

1. Cele dzia³alnoœci przedsiêbiorstwa w gospodarce rynkowej. Pozaekonomiczne (spo-³eczne) cele dzia³alnoœci przedsiêbiorstwa. Przedsiêbiorstwo w koncepcji spo³ecz-nej gospodarki rynkowej.

2. Prawo dzia³alnoœci gospodarczej. Zasady prowadzenia dzia³alnoœci gospodarczej.Przedsiêbiorca w polskim prawie gospodarczym. Procedura uruchomienia dzia³al-noœci gospodarczej. Sporz¹dzanie dokumentów niezbêdnych do podjêcia dzia³al-noœci gospodarczej.

3. Prawno-organizacyjne formy prowadzenia dzia³alnoœci gospodarczej. Dzia³alnoœægospodarcza osób fizycznych. Spó³ki handlowe. Spó³ki niehandlowe. Przedsiêbior-stwa pañstwowe i komunalne. Spó³dzielnie.

4. Ma³a firma. Biznesplan - struktura i procedura tworzenia. Obliczanie op³acalnoœciprzedsiêwziêcia gospodarczego w kontekœcie wydatków i przychodów, zyskui ryzyka. Pozyskiwanie kapita³u i jego inwestowanie.

5. Podstawy gospodarki maj¹tkowej w przedsiêbiorstwie.

Dzia³ VI

Pañstwo w gospodarce rynkowej

1. Funkcje pañstwa w gospodarce. Funkcja alokacyjna, dystrybucyjna i stabilizacyj-na. Instytucje pañstwa w³aœciwe w sprawach polityki spo³eczno-gospodarczej.

2. Wzrost gospodarczy i jego mierniki. Podstawowe mierniki poziomu rozwoju go-spodarczego: PKB, PNB, PKB per capita. Struktura PKB i PNB. Zmiany struktu-ralne PKB i PNB. Dochód narodowy.

Dzia³ VII

Banki i bankowoϾ

1. Banki. Banki w systemie pieniê¿no-kredytowym pañstwa. Funkcje NBP jako ban-ku centralnego. Banki handlowe i ich funkcje. Instytucje poœrednictwa finansowe-go (np. kasy oszczêdnoœciowe).

pp_pr.p65 2002-11-17, 17:3412

13

Ñ

Ñ

2. Podstawowe umowy klienta z bankiem o œwiadczenie us³ug: umowa rachunkuoszczêdnoœciowo-rozliczeniowego, umowa kredytowa. Rodzaje kredytów banko-wych. Kryteria wyboru banku przez klienta.

Dzia³ VIII

Elementy finansów publicznych

1. Istota finansów publicznych. Bud¿et pañstwa i jego funkcje. Zasady tworzenia do-brego bud¿etu. Procedura bud¿etowa.

2. Zród³a i struktura dochodów bud¿etowych pañstwa. Podatki poœrednie i bezpo-œrednie. Wp³ywy z ce³ i prywatyzacji. Inne dochody pañstwa.

3. Sporz¹dzanie zeznania podatkowego. Rodzaje zeznañ podatkowych PIT. Wype³-nianie formularzy zeznania podatkowego.

4. Wydatki bud¿etowe i ich klasyfikacja. Dotacje i subwencje. Wydatki bie¿¹ce jed-nostek bud¿etowych. Obs³uga d³ugu publicznego. Inne wydatki. Wynik bud¿etu.Deficyt bud¿etowy. Udzia³ bud¿etu w podziale dochodu narodowego.

5. Gospodarka finansowa samorz¹du terytorialnego (gmina, powiat, województwo).Funkcje bud¿etu samorz¹dowego na przyk³adzie gminy. Dochody bud¿etowe gmi-ny. Dotacje i subwencje. Wydatki gminy i ich klasyfikacja. Op³acalnoœæ przedsiê-wziêcia gospodarczego w kontekœcie przychodów i wydatków gminy.

Dzia³ IX

Rynek pracy. Kwestia bezrobocia

1. Rynek pracy i jego rola w gospodarce. Poda¿ pracy. Czynniki wp³ywaj¹ce na poda¿pracy. Popyt na pracê. Równowaga na rynku pracy. Wp³yw polityki pañstwa narynek pracy.

2. Poszukiwanie pracy. Obszary poszukiwania pracy w odniesieniu do aktualnychpotrzeb rynku. Zród³a informacji o miejscach pracy: poœrednictwo pracy, rejonoweurzêdy pracy, gie³dy pracy, prasa lokalna i ogólnopolska, Internet. Aktywne i bier-ne sposoby poszukiwanie pracy. Specyficzna sytuacja osób niepe³nosprawnych narynku pracy. Elementy prawa pracy.

3. Bezrobocie. Istota i stopa bezrobocia. Rodzaje bezrobocia i jego przyczyny. Psy-chologiczne skutki bezrobocia. Sposoby walki z bezrobociem.

4. Zabezpieczenie spo³eczne. Ubezpieczenia spo³eczne. Pomoc spo³eczna. Ochronazdrowia. Œwiadczenia zaopatrzeniowe. Rehabilitacja inwalidów. Wybrane ubez-pieczenia osobowe i maj¹tkowe. Uzupe³niaj¹ce œwiadczenia socjalne.

Dzia³ X

Miêdzynarodowe stosunki gospodarcze

1. Ekonomiczny sens rozwoju miêdzynarodowej wymiany gospodarczej. Cel i formymiêdzynarodowej integracji gospodarczej: strefy wolnego handlu, unia celna, wspól-ny rynek, unia ekonomiczna i walutowa, pe³na unia ekonomiczna i polityczna.Korzyœci ekonomiczne wynikaj¹ce z integracji gospodarek. Bilans p³atniczy kraju.

2. Proces integracji gospodarczej w ramach UE. Wspólne polityki UE. Korzyœci zprzynale¿noœci do UE. Polska wobec europejskiej integracji gospodarczej.

pp_pr.p65 2002-11-17, 17:3413

14

3. Koszty integracji. Dostosowanie prawa i gospodarki do standardów UE. Okresyprzejœciowe. Miejsce Polski w Europie przed i po przyjêciu do UE. Koszty powejœciu Polski do UE.

4. Proces globalizacji gospodarki. Szanse i zagro¿enia. Konsekwencje globalizacjidla Polski.

B. ZAKRES ROZSZERZONY

Dzia³ I

Przedsiêbiorczoœæ

1. Istota przedsiêbiorczoœci. Poznawanie samego siebie. Przedsiêbiorczoœæ jako goto-woœæ ponoszenia ryzyka ekonomicznego. Mocne i s³abe strony w³asnej przedsiê-biorczoœci. Pozytywne myœlenie i samoakceptacja. Asertywnoœæ, odpowiedzialnoœæ,twórcze myœlenie. Ryzyko w podejmowaniu decyzji osobistych i zespo³owych.

2. Motywacja. Teorie motywacji. Model motywacyjny oparty na hierarchii potrzeb.Model motywacyjny oparty na hierarchii wartoœci.

3. Potrzeby jako Ÿród³o aktywnoœci cz³owieka. Kszta³towanie siê potrzeb. Czynnikiwp³ywaj¹ce na poziom i zakres potrzeb. Hierarchia potrzeb. Potrzeby podstawowei potrzeby wy¿szego rzêdu. Mo¿liwoœci zaspokajania potrzeb. Dobra i us³ugi jakoczynniki zaspokajania potrzeb. Czynniki produkcji warunkuj¹ce zasób dóbr i us³ug:ziemia, praca, kapita³, przedsiêbiorczoœæ.

4. Komunikowanie spo³eczne. Pojêcie i istota komunikacji interpersonalnej. Jêzyki style komunikowania. Komunikowanie w ¿yciu gospodarczym.

Dzia³ II

Podstawy organizacji pracy

1. Istota organizacji pracy. Podstawowe zasady organizacji pracy. Praca indywidual-na a praca zespo³owa. Zasady pracy zespo³owej. Zasada synergii. Psychologicznacharakterystyka procesu pracy.

2. Organizacja pracy w zespole. Role i gry osób w zespole. Cechy i zadania lideragrupy. Postêpowanie w sytuacjach trudnych i konfliktowych. Techniki negocjacji.

3. Kierowanie zespo³ami pracowniczymi. Kierownictwo grupowe. Klasyczne stylekierowania: autokratyczny, demokratyczny, liberalny. Ewolucyjna koncepcja kie-rowania. Zale¿noœciowy model kierowania. Podejmowanie decyzji kierowniczych.

Dzia³ III

Podstawy gospodarki rynkowej

1. Indywidualne i spo³eczne cele dzia³alnoœci gospodarczej. Gospodarowanie jakoproces dokonywania wyborów. Pojêcie zasobów: ludzkich, naturalnych, kapita³o-wych. Sprzeda¿ zasobów.

2. Zdolnoœæ do wyznaczania sobie celów i zadañ.3. Podstawowe pojêcia gospodarki rynkowej. Pojêcie rynku. Funkcje rynku. Mecha-

nizm rynkowy.4. Prawa rz¹dz¹ce rynkiem. Prawo popytu i poda¿y. Czynniki wp³ywaj¹ce na popyt

i poda¿. Funkcjonowanie mechanizmu rynkowego. Funkcja ceny w gospodarcerynkowej. Cena równowagi rynkowej. Niedobór i nadwy¿ka.

pp_pr.p65 2002-11-17, 17:3414

15

Ñ

5. Elastycznoœæ popytu i poda¿y. Sposoby wp³ywania na zmiany w popycie. Czynni-ki wp³ywaj¹ce na zmiany w poda¿y. Mo¿liwoœæ wp³ywania przez pañstwo na poda¿i popyt.

6. Typologie rynków, kryteria podzia³u. Podzia³ wg kryterium obrotu i kryterium za-siêgu geograficznego. Rynek sprzedawcy i nabywcy. Rynek towarowy i kapita³o-wy.

7. Rynki czynników produkcji. Rynek surowców naturalnych. Rynek ziemi. Rynekczynników energetycznych.

8. Pojêcie gie³dy i rodzaje gie³d. Papiery wartoœciowe i ich rodzaje. Rynek papierówwartoœciowych. Rynek pierwotny i wtórny papierów wartoœciowych.

9. Gie³dy kapita³owe na œwiecie i ich znaczenie. Zasady funkcjonowania Warszaw-skiej Gie³dy Papierów Wartoœciowych. Notowania ci¹g³e, notowania dnia. Inwe-storzy gie³dowi. Maklerzy gie³dowi. Komisja Papierów Wartoœciowych i Gie³d.

Dzia³ IV

Gospodarstwo domowe

1. Gospodarstwo domowe a gospodarka rynkowa. Przychody i wydatki gospodar-stwa domowego. Konstruowanie bud¿etu domowego. Planowanie dochodów i wy-datków bud¿etu domowego. Zarz¹dzanie w³asnymi pieniêdzmi. Oszczêdnoœci wbud¿ecie domowym i ich racjonalne inwestowanie.

2. Ochrona praw konsumenckich. Rêkojmia i gwarancja. Instytucje pañstwowe i or-ganizacje spo³eczne stoj¹ce na stra¿y praw konsumenckich.

Dzia³ V

Przedsiêbiorcy w gospodarce rynkowej

1. Rodzaje i charakterystyka dzia³alnoœci gospodarczej. Dzia³alnoœæ wytwórcza, han-dlowa i us³ugowa. Przes³anki wyboru dzia³alnoœci gospodarczej.

2. Cele dzia³alnoœci przedsiêbiorstwa w gospodarce rynkowej. Pozaekonomiczne (spo-³eczne) cele dzia³alnoœci przedsiêbiorstwa. Przedsiêbiorstwo w koncepcji spo³ecz-nej gospodarki rynkowej.

3. Prawo dzia³alnoœci gospodarczej. Zasady prowadzenia dzia³alnoœci gospodarczej.Przedsiêbiorca w polskim prawie gospodarczym.

4. Prawno-organizacyjne formy prowadzenia dzia³alnoœci gospodarczej. Dzia³alnoœægospodarcza osób fizycznych. Spó³ki handlowe. Spó³ki niehandlowe. Przedsiêbior-stwa pañstwowe i komunalne. Spó³dzielnie. Agencje pañstwowe. Samodzielnadzia³alnoœæ gospodarcza. Korzyœci i zagro¿enia zwi¹zane z samozatrudnieniem.

5. Maj¹tek przedsiêbiorstwa. Sk³adniki maj¹tku przedsiêbiorstwa: maj¹tek trwa³y, ma-j¹tek obrotowy. Pozakapita³owe sk³adniki maj¹tku przedsiêbiorstwa: znaki towa-rowe, licencje, patenty, potencja³ pracowniczy i technologiczny.

6. Zród³a finansowania dzia³alnoœci przedsiêbiorców. Kredyty bankowe. Emisje ak-cji i obligacji. Sprzeda¿ udzia³ów w spó³ce. Leasing œrodków trwa³ych.

7. Koszty w przedsiêbiorstwie. Koszty sta³e i koszty zmienne. Koszty ca³kowite.8. Przychody a dochody przedsiêbiorcy. Rachunek zysków i strat. Wynik finansowy.

Zasady podzia³u zysku. Rentownoœæ przedsiêbiorstwa. WskaŸnik rentownoœci.

pp_pr.p65 2002-11-17, 17:3415

16

Ñ

Dzia³ VI

Planowanie i podejmowanie dzia³alnoœci gospodarczej na rynku lokalnym

1. Biznesplan. Struktura biznesplanu. Procedura tworzenia biznesplanu. Obliczanieop³acalnoœci przedsiêwziêcia gospodarczego w kontekœcie wydatków i przycho-dów, zysku i ryzyka.

2. Procedura uruchomienia dzia³alnoœci gospodarczej. Podstawy normatywne. Go-spodarka finansowa w przedsiêbiorstwie. Wybrane elementy ksiêgowoœci. Zasadyprowadzenia ksi¹g handlowych.

3. Finansowanie indywidualnej dzia³alnoœci gospodarczej. Formy pozyskiwania ka-pita³u i inwestowania.

4. Zarz¹dzanie w³asn¹ firm¹.

Dzia³ VII

Rola pañstwa w gospodarce rynkowej

1. Funkcje pañstwa w gospodarce. Funkcja alokacyjna, dystrybucyjna i stabilizacyj-na. Instytucje pañstwa w³aœciwe w sprawach polityki spo³eczno-gospodarczej.

2. Zród³a informacji gospodarczej i instytucje wspomagaj¹ce dzia³alnoœæ gospodarcz¹:instytucje publiczne (administracja gospodarcza rz¹dowa i samorz¹dowa), organiza-cje spo³eczne (samorz¹d gospodarczy i zawodowy), œrodki masowego komunikowa-nia (prasa, radio, telewizja, Internet). Dzia³alnoœæ izb gospodarczych w Polsce.

3. Demokracja gospodarcza i dialog spo³eczny. Instytucje demokracji gospodarczej.Partnerzy spo³eczni. Uk³ady zbiorowe pracy. Spór zbiorowy, strajk, lokaut. Udzia³pracowników w zarz¹dzaniu przedsiêbiorstwem. Dialog spo³eczny. Trójstronna Ko-misja ds. Spo³eczno-Gospodarczych. Etyka biznesu.

4. Cele dzia³alnoœci stowarzyszeñ i fundacji. Prawne podstawy funkcjonowania stowa-rzyszeñ i fundacji. Organizacje pozarz¹dowe wspieraj¹ce spo³eczne funkcje pañ-stwa.

Dzia³ VIII

Wzrost gospodarczy i jego mierniki

1. Podstawowe mierniki poziomu rozwoju gospodarczego: PKB, PNB, PKB per ca-

pita. Struktura PKB i PNB. Zmiany strukturalne PKB i PNB. Dochód narodowy.2. Cykle koniunkturalne w gospodarce. Przebieg cyklu koniunkturalnego: depresja,

o¿ywienie, rozkwit (boom), recesja. Metody ³agodzenia skutków cyklów koniunk-turalnych w gospodarce. Interwencjonizm pañstwowy. Polityka pieniê¿no-kredy-towa, bud¿etowa i cenowa pañstwa w ³agodzeniu niekorzystnych skutków cyklówkoniunkturalnych.

Dzia³ IX

Pieni¹dz i banki

1. Pieni¹dz. Istota i funkcje pieni¹dza. Ewolucja form pieni¹dza od pieni¹dza towaro-wego do pieni¹dza elektronicznego i wirtualnego.

2. Inflacja. Pojêcie i stopa inflacji. Zjawisko stabilnoœci cen. Przyczyny inflacji. In-flacja kosztowa i jej skutki. Inflacja popytowa i jej skutki. Polityka antyinflacyjna.

3. Banki. Banki w systemie pieniê¿no-kredytowym pañstwa. Funkcje NBP jako ban-ku centralnego. Banki handlowe i ich funkcje. Instytucje poœrednictwa finansowe-go (np. kasy oszczêdnoœciowe).

pp_pr.p65 2002-11-17, 17:3416

17

Ñ

Ñ

4. Podstawowe umowy klienta z bankiem o œwiadczenie us³ug: umowa rachunkuoszczêdnoœciowo-rozliczeniowego, umowa kredytowa. Rodzaje kredytów banko-wych. Kryteria wyboru banku przez klienta.

Dzia³ X

Elementy polityki monetarnej i fiskalnej pañstwa

1. Polityka monetarna. Pojêcie polityki monetarnej. Narzêdzia polityki monetarnej wPolsce. Rola Narodowego Banku Polskiego i Rady Polityki Pieniê¿nej.

2. Istota podatku. Pojêcie podatku. Podatki jako narzêdzie polityki fiskalnej pañstwa.3. Rodzaje podatków. Podatki poœrednie: podatek od towarów i us³ug – VAT, podatek

akcyzowy, podatek od gier losowych i zak³adów wzajemnych. Podatki bezpoœred-nie: podatek dochodowy od osób fizycznych – PIT, podatek dochodowy od osóbprawnych – CIT. Podatek od wartoœci maj¹tkowych: podatek od nieruchomoœci,podatek od spadków i darowizn. Op³aty skarbowe od czynnoœci cywilnoprawnych.

4. Sporz¹dzanie zeznania podatkowego. Rodzaje zeznañ podatkowych PIT. Wype³-nianie formularzy zeznania podatkowego.

Dzia³ XI

Elementy finansów publicznych

1. Istota finansów publicznych. Bud¿et pañstwa i jego funkcje. Zasady tworzenia do-brego bud¿etu. Procedura bud¿etowa.

2. Zród³a i struktura dochodów bud¿etowych pañstwa. Podatki poœrednie i bezpo-œrednie. Wp³ywy z ce³ i prywatyzacji. Inne dochody pañstwa.

3. Wydatki bud¿etowe i ich klasyfikacja. Dotacje i subwencje. Wydatki bie¿¹ce jed-nostek bud¿etowych. Obs³uga d³ugu publicznego. Inne wydatki. Wynik bud¿etu.Deficyt bud¿etowy. Udzia³ bud¿etu w podziale dochodu narodowego.

4. Gospodarka finansowa samorz¹du terytorialnego (gmina, powiat, województwo).Funkcje bud¿etu samorz¹dowego na przyk³adzie gminy. Dochody bud¿etowe gmi-ny. Dotacje i subwencje. Wydatki gminy i ich klasyfikacja. Op³acalnoœæ przedsiê-wziêcia gospodarczego w kontekœcie przychodów i wydatków gminy.

Dzia³ XII

Rynek pracy. Kwestia bezrobocia

1. Rynek pracy i jego rola w gospodarce. Poda¿ pracy. Czynniki wp³ywaj¹ce na poda¿pracy. Popyt na pracê. Równowaga na rynku pracy. Wp³yw polityki pañstwa narynek pracy.

2. Czynniki decyduj¹ce o wyborze zawodu. Lokalny i ponadlokalny rynek pracy.Mo¿liwe zmiany na lokalnym rynku pracy (inwestycje). Przewidywanie popytu napracê w okreœlonych zawodach.

3. Poszukiwanie pracy. Obszary poszukiwania pracy w odniesieniu do aktualnych po-trzeb rynku. Zród³a informacji o miejscach pracy: poœrednictwo pracy, rejonowe urzêdypracy, gie³dy pracy, prasa lokalna i ogólnopolska, Internet. Aktywne i bierne sposobyposzukiwania pracy. Specyficzna sytuacja osób niepe³nosprawnych na rynku pracy.

4. Podejmowanie pracy. Istota i formy umowy o pracê. Prawa i obowi¹zki pracodaw-cy. Prawa i obowi¹zki pracownika. Odpowiedzialnoœæ dyscyplinarna. Wypowie-dzenie umowy o pracê i jego rodzaje. S¹dowa ochrona praw pracownika.

pp_pr.p65 2002-11-17, 17:3417

18

5. Bezrobocie. Istota i stopa bezrobocia. Rodzaje bezrobocia i jego przyczyny. Psy-chologiczne skutki bezrobocia. Sposoby walki z bezrobociem.

Dzia³ XIII

Zabezpieczenie spo³eczne w Polsce

1. Zabezpieczenie spo³eczne. Ubezpieczenia spo³eczne. Pomoc spo³eczna. Ochronazdrowia. Œwiadczenia zaopatrzeniowe. Rehabilitacja inwalidów. Wybrane ubez-pieczenia osobowe i maj¹tkowe. Uzupe³niaj¹ce œwiadczenia socjalne.

2. Istota i rodzaje ubezpieczeñ spo³ecznych. Emerytura i renta. Reforma systemu ubez-pieczeñ. Ubezpieczenia rolnicze.

3. Ubezpieczenia zdrowotne. Reforma s³u¿by zdrowia. System kas chorych. Nadzórnad funkcjonowaniem ubezpieczeñ zdrowotnych.

4. Ubezpieczenia maj¹tkowe.

Dzia³ XIV

Miêdzynarodowa wymiana gospodarcza oraz integracja Polski z Uni¹ Euro-

pejsk¹

1. Ekonomiczny sens rozwoju miêdzynarodowej wymiany gospodarczej. Cel i formymiêdzynarodowej integracji gospodarczej: strefy wolnego handlu, unia celna, wspól-ny rynek, unia ekonomiczna i walutowa, pe³na unia ekonomiczna i polityczna.Korzyœci ekonomiczne wynikaj¹ce z integracji gospodarek.

2. Bilans p³atniczy kraju. Bilans handlowy jako czêœæ obrotów bie¿¹cych. Zrówno-wa¿enie bilansu p³atniczego. Wp³yw kursów walut na bilans p³atniczy.

3. Rozwój rynku globalnego. Wp³yw miêdzynarodowych instytucji i organizacji go-spodarczych na rozwój handlu œwiatowego (GATT, WTO, Bank Œwiatowy, Miê-dzynarodowy Fundusz Walutowy).

4. Proces integracji gospodarczej w ramach UE. Wspólne polityki UE. Korzyœci zprzynale¿noœci do UE. Polska wobec europejskiej integracji gospodarczej.

5. Koszty integracji. Dostosowanie prawa i gospodarki do standardów UE. Okresyprzejœciowe. Miejsce Polski w Europie przed i po przyjêciu do UE. Koszty powejœciu do UE.

6. Proces globalizacji gospodarki. Szanse i zagro¿enia. Konsekwencje globalizacjidla Polski. Konflikt globalistów z antyglobalistami. Zderzenie bogatej Pó³nocy zbiednym Po³udniem a proces globalizacji.

4. PROCEDURY OSIĄGANIA CELÓW

A. UWAGI OGÓLNE

Program przeznaczony jest dla uczniów liceum ogólnokszta³c¹cego, liceum profilo-wanego, technikum na podbudowie programowej gimnazjum (proponowany cykl reali-zacji – klasa II), a wiêc m³odzie¿y w wieku 16-19 lat, o zró¿nicowanym poziomie rozwo-ju intelektualnego i spo³ecznego.

pp_pr.p65 2002-11-17, 17:3418

19

Proponowany wymiar godzin w cyklu:

W przypadku klas liceów ogólnokszta³c¹cych na podbudowie programowej 8-letniejszko³y podstawowej zajêcia edukacyjne podstawy przedsiêbiorczoœci winny byæ prowa-dzone w wymiarze 2 godzin tygodniowo, w ramach godzin przewidzianych na zajêciafakultatywne. Program podstaw przedsiêbiorczoœci jest równie¿ punktem odniesienia dlatreœci wprowadzanych w ramach przedmiotu zarys wiedzy o gospodarce, realizowanegow klasach III i IV techników, liceów i szkó³ równorzêdnych na podbudowie programowej8-letniej szko³y podstawowej.

Wybór koncepcji metodycznej umo¿liwiaj¹cej realizacjê niniejszego programuuwzglêdnia fakt preferowania przez zdecydowan¹ wiêkszoœæ m³odych ludzi wiedzy kon-kretnej. Uczeñ powinien w trakcie zajêæ zyskaæ wiedzê i przyswoiæ sobie umiejêtnoœcielementarnej orientacji w dziedzinie gospodarki, ze szczególnym uwzglêdnieniem dyna-miki rynku pracy. Przyjête rozwi¹zanie akcentuje we wszystkich zak³adanych celach edu-kacyjnych i proponowanych treœciach rozwi¹zania praktyczne. Rola nauczyciela polegazatem na przekazywaniu uczniom quantum wiedzy, której przyswojenie jest niezbêdnedla samodzielnej pracy, æwiczeñ praktycznych oraz na organizowaniu warunków i sytu-acji umo¿liwiaj¹cych uczniom samodzielne zdobywanie wiedzy i umiejêtnoœci poprzezrozwi¹zywanie problemów teoretycznych i praktycznych. Istotna jest przy tym pracaukierunkowana na organizacjê dzia³ania uczniów, polegaj¹ca na pokazaniu wzorcowejrealizacji zadania, kontroli i æwiczeniach w sprawnym dzia³aniu.

Dodatkowe godziny, przewidziane w ramach zakresu rozszerzonego, nale¿y wykorzystaænie tylko i nie przede wszystkim na wprowadzanie nowych treœci, lecz g³ównie na æwiczenia.

Strategia aktywizuj¹ca prowadzi do samodzielnego krytycznego myœlenia, rozwi¹zy-wania problemów, generowania postaw racjonalnego gospodarowania w oparciu o ra-chunek ekonomiczny oraz zachowañ tyle pragmatycznych, co prospo³ecznych.

B. POSTULATY METODYCZNE

W realizacji programu mog¹ byæ w zasadzie stosowane wszystkie metody i formypracy dydaktycznej charakterystyczne dla nauczania wiedzy o spo³eczeñstwie. Koniecz-ne jest przy tym stosowanie przez nauczyciela okreœlonych zasad postêpowania:

Typ szkoły Przedmioty wiodąceProponowana liczba

godzin w cyklu

ZAKRES PODSTAWOWY

liceum ogólnokształcąceliceum profilowanetechnikum

2

ZAKRES ROZSZERZONY

humanistyczne, społeczno-polityczne,ekonomiczne, prawne

4liceum ogólnokształcące

inne 3

liceum profilowane 4

technikum

pp_pr.p65 2002-11-17, 17:3419

20

1. Tworzenie sytuacji sprzyjaj¹cych aktywnoœci i samodzielnoœci uczniów w zdoby-waniu i porz¹dkowaniu wiedzy i umiejêtnoœci praktycznych. Uczniowie powinnidostrzegaæ w stawianych zagadnieniach elementy nowe, nieznane, problemy otwar-te, mo¿liwoœci alternatywnych rozwi¹zañ, sk³aniaj¹cych do podejmowania w³a-snych poszukiwañ, wyra¿ania w³asnych s¹dów o problemach i zjawiskach spo-³eczno-gospodarczych. Realizacjê tego postulatu umo¿liwi wykorzystywanie ak-tywizuj¹cych metod nauczania.

2. Tworzenie sytuacji wspó³dzia³ania uczniów w zdobywaniu wiedzy, rozwi¹zywa-niu problemów, formu³owaniu wniosków i uzasadnieñ. Praca zespo³owa sprzyjawymianie i kumulowaniu doœwiadczeñ, daje mo¿liwoœci uczestnictwa uczniom nie-œmia³ym, tworzy spo³eczny kontekst kszta³towanym umiejêtnoœciom. W niniej-szym kontekœcie po¿ytkowaæ nale¿y rozwi¹zania znane z metodyki nauczania wzespole. Szczególnie warto poleciæ tu metodê projektów.

3. Odnoszenie treœci programowych do obserwacji, doœwiadczeñ wyniesionych przezm³odzie¿ z ¿ycia codziennego, pod wp³ywem ró¿nych Ÿróde³ informacji. Wprowa-dzanie treœci teoretycznych nale¿y powi¹zaæ z konkretnymi przyk³adami.

4. Tworzenie sytuacji sprzyjaj¹cych kszta³towaniu umiejêtnoœci prowadzenia dysku-sji, polemizowania, samodzielnego referowania zagadnienia itp.

5. Tworzenie klimatu aprobaty dla samodzielnego myœlenia, odwagi intelektualneji rzetelnoœci argumentacji. Konieczne jest nie tylko akcentowanie aktywnego za-chowania ucznia, tzn. samodzielnego wyszukiwania informacji i rozwi¹zywaniazadañ, ale i zagwarantowanie mu prawa do podejmowania wielu prób, ekspery-mentowania i b³¹dzenia. Oznacza to oczywiœcie stosowanie odmiennych proceduroceniaj¹cych – premiowanie aktywnoœci, pomys³owoœci, oryginalnoœci, a nie tyl-ko poprawnoœci.

C. PROPONOWANY PODZIAŁ GODZIN LEKCYJNYCH

ZAKRES PODSTAWOWY

Lp. Tytuł działu Liczba godzin

I. Przedsiębiorczość 4

II. Podstawy organizacji pracy 4

III. Podstawy gospodarki rynkowej 8

IV. Gospodarstwo domowe 4

V. Przedsiębiorcy w gospodarce rynkowej 6

VI. Państwo w gospodarce rynkowej 6

VII. Banki i bankowość 4

VIII. Elementy finansów publicznych 7

IX. Rynek pracy. Kwestia bezrobocia 8

X. Międzynarodowe stosunki gospodarcze 6

Do dyspozycji nauczyciela 15

Razem 2 godz./tyg. × 36 tyg. = 72 godz. 72

pp_pr.p65 2002-11-17, 17:3420

21

ZAKRES ROZSZERZONY

D. METODY PREFEROWANE W DYDAKTYCE ZAGADNIEŃSPOŁECZNO-EKONOMICZNYCH

Wœród metod kszta³cenia stosowanych na lekcjach podstaw przedsiêbiorczoœci wy-ró¿niæ mo¿na:

1. Metody asymilacji wiedzy, to znaczy metody oparte na pos³ugiwaniu siê s³owemmówionym i pisanym:– wyk³ad;– rozmowa nauczaj¹ca;– praca z tekstem (w tym praca z tekstem aktu normatywnego).

2. Metody samodzielnego uczenia siê, to znaczy metody samodzielnego dochodzeniaprzez ucznia do wiedzy i konkretnych umiejêtnoœci formalnych i praktycznych:– dyskusja – uporz¹dkowana wymiana pogl¹dów na dany temat;– obserwacja i pomiar – planowe i œwiadome spostrzeganie przedmiotów, zja-

wisk i procesów (np. badania sonda¿owe i ankietowe);– æwiczenia kszta³c¹ce formalnie – æwiczenia w rozumowaniu (zwiêkszanie spraw-

noœci we wnioskowaniu o rzeczywistoœci ekonomiczno-spo³ecznej, np. myœle-nie algorytmiczne, indukcyjne, dedukcyjne; æwiczenia kszta³c¹ce formalnie s¹jednoczeœnie integraln¹ czêœci¹ innych metod dydaktycznych);

Liczba godzintygodniowoLp. Tytuł działu

3 4

I. Przedsiębiorczość 9 11

II. Podstawy organizacji pracy 6 8

III Podstawy gospodarki rynkowej 10 15

IV. Gospodarstwo domowe 7 9

V. Przedsiębiorcy w gospodarce rynkowej 13 16

VI.Planowanie i podejmowanie działalności gospodarczej na rynkulokalnym.

8 12

VII. Rola państwa w gospodarce rynkowej 10 11

VIII. Wzrost gospodarczy i jego mierniki 3 5

IX. Pieniądz i banki 5 7

X. Elementy polityki monetarnej i fiskalnej państwa 8 10

XI. Elementy finansów publicznych 5 7

XII. Rynek pracy. Kwestia bezrobocia 12 16

XIII. Zabezpieczenie społeczne w Polsce 5 6

XIV. Międzynarodowe stosunki gospodarcze 7 10

Razem3 godz./tyg. × 36 tygodni = 108 godz.4 godz./tyg. × 36 tygodni = 144 godz.

108 144

pp_pr.p65 2002-11-17, 17:3421

22

– æwiczenia retoryczne (zwiêkszanie sprawnoœci w poprawnym wypowiadaniusiê na tematy ekonomiczno-spo³eczne), æwiczenia wyobraŸni (æwiczenie wy-obraŸni odtwórczej np. czytanie diagramów, wykresów);

– metoda problemowa – tworzenie i rozwi¹zywanie sytuacji problemowej, dys-kusja wyników, uogólnienie wniosków;

– gry dydaktyczne – burza mózgów (fabryka pomys³ów), gra sytuacyjna (meto-da przypadków – analiza przypadku charakterystycznego dla du¿ej grupy zda-rzeñ), gra symulacyjna (inscenizacja), metoda seminaryjna.

3. Metody oparte na bezpoœrednich kontaktach spo³ecznych:– spotkanie;– wywiad;– wycieczka dydaktyczna;– obserwacja uczestnicz¹ca.

Zaakcentowaæ nale¿y w tym miejscu koniecznoœæ umo¿liwienia m³odzie¿y kon-taktu z ludŸmi reprezentuj¹cymi okreœlone dziedziny ¿ycia spo³eczno-gospo-darczego i rozmaite zawody, np. przedstawicielem wydzia³u inicjatyw gospo-darczych lub pokrewnego gminy lub/i powiatu, rzemieœlnikiem, lokalnym przed-siêbiorc¹, w³aœcicielem œredniej wielkoœci gospodarstwa rolnego, ksiêgowym,doradc¹ podatkowym. Standardem powinna byæ wycieczka do rejonowego urzê-du pracy, wywiad z przedstawicielami administracji pracy i spraw socjalnych.

4. Metody aktywizuj¹ce, bêd¹ce w swojej istocie twórczym rozwiniêciem metod stan-dardowych:– drzewo decyzyjne – graficzny zapis analizy procesu podejmowania decyzji;– debata – analiza argumentów „za” i „przeciw”;– metaplan - plastyczny zapis dyskusji, tworz¹cy z jednej strony plakat, z drugiej

– graficzny, skrócony plan narady;– symulacja – wchodzenie w rolê (metoda przydatna zw³aszcza przy inscenizo-

waniu rozmowy kwalifikacyjnej z potencjalnym pracodawc¹ - uczniowie mog¹wchodziæ w ró¿ne role spo³eczne: pracodawcy, pracobiorcy, mened¿era), zalet¹jest mo¿liwoœæ p³ynnego kszta³towania przebiegu akcji;

– metoda video live – rejestracja na kasecie wideo zachowañ uczestników odgry-waj¹cych ustalone wczeœniej role, pozwalaj¹ca na konfrontacjê z w³asnymi na-wykami i wadami;

– dyskusja panelowa – wyznaczone osoby lub zaproszeni kompetentni goœcie dys-kutuj¹ na dany temat, tak¿e z aktywnym udzia³em widowni, jak¹ jest klasa;

– dyskusja punktowana itp.5. Metoda projektu polega na wykonaniu przez uczniów zadañ obejmuj¹cych dan¹ par-

tiê materia³u, poprzez samodzielne sformu³owanie tematu i samodzielne poszukiwa-nie rozwi¹zañ, pod dyskretn¹ opiek¹ nauczyciela. Metoda projektów rozwija samo-dzielne myœlenie i kreatywnoœæ uczniów, ale wymaga jednoczeœnie starannego przy-gotowania ze strony nauczyciela. Projekty mog¹ obejmowaæ ró¿ne pod wzglêdemobjêtoœci partie materia³u i mog¹ byæ wykonywane przez kilka dni lub tygodni. Wy-nikiem pracy ucznia lub grupy uczniów jest pisemny raport. Winien byæ w nim za-

pp_pr.p65 2002-11-17, 17:3422

23

warty opis rozwi¹zania postawionego problemu, obejmuj¹cy m.in. analizê, którejprzeprowadzenie implikowa³o wybór danego rozwi¹zania, obliczenia (je¿eli s¹ ko-nieczne), opis badañ (je¿eli by³y prowadzone) oraz stronê tytu³ow¹, spis treœci i wy-kaz wykorzystanej literatury. Po wykonaniu projektu nastêpuje jego prezentacja naforum klasy przez pojedynczych uczniów lub zespo³y. Prezentacja powinna wywo-³aæ w klasie dyskusjê nad przyjêtymi rozwi¹zaniami. Ca³oœæ powinna przebiegaæpod merytoryczn¹ opiek¹ nauczyciela. Oceniana jest zarówno merytoryczna treœæprojektu, jak i jego forma oraz sposób prezentacji. Ocenie wreszcie mo¿e podlegaæzarówno projekt jako ca³oœæ, jak i wszystkie fazy jego realizacji.

Realizacja niniejszego programu zak³ada twórcze uczestnictwo ucznia w procesie na-uczania, dlatego powinny byæ preferowane metody aktywizuj¹ce, realizowane w trakcienauczania wielostronnego, z wykorzystaniem technik multimedialnych. Bardzo po¿¹da-ne s¹ prezentacje programów komputerowych (np. Jak wype³niaæ PIT).

Podstawow¹ pomoc¹ dla nauczyciela w zakresie wyboru optymalnych metod pracymog¹ byæ nastêpuj¹ce publikacje:

– A. Brejnak: Metody aktywizuj¹ce w liceum technicznym (za³¹cznik do dokumenta-cji programowej liceum technicznego), WODN, £ódŸ 1995;

– J. S. Morton i in.: Jak uczyæ ekonomii w szkole œredniej, CODN, Warszawa 1994.

E. ŚRODKI DYDAKTYCZNE

Podstawowym œrodkiem dydaktycznym, wprowadzaj¹cym ucznia w problematykêzajêæ, inspiruj¹cym do poszukiwania szerszych informacji, kierunkuj¹cym jego aktyw-noœci¹ poznawcz¹, powinien byæ podrêcznik przedmiotowy. Z t¹ myœl¹ zosta³a przygoto-wana praca W. Jakubowski, T. Maj, P. Za³êski: Podstawy przedsiêbiorczoœci. Podrêcznikdo liceów i techników. Zakres podstawowy i rozszerzony, Warszawa 2003. Towarzyszyæmu powinna bogata oferta literatury popularnonaukowej, np. K. A. Wojtaszczyk, W. Ja-kubowski (red.): Spo³eczeñstwo i polityka. Podstawy nauk politycznych, Warszawa 2002.

Z innych publikacji wymieniæ warto:– Elementarne zagadnienia ekonomii, pod red. R. Milewskiego, Warszawa 1998;– Wiedza o spo³eczeñstwie. Podrêcznik dla szko³y œredniej, pod red. K. A. Wojtasz-

czyka, Warszawa 2001.Do realizacji programu niezbêdne s¹ teksty Ÿród³owe, zawieraj¹ce fragmenty podstawo-

wych aktów prawnych reguluj¹cych ¿ycie gospodarcze (Kodeks cywilny, Kodeks postêpo-wania administracyjnego, Prawo dzia³alnoœci gospodarczej, Kodeks spó³ek handlowych,Ordynacja podatkowa i inne). Przydatnym œrodkiem dydaktycznym mog¹ byæ wreszciemateria³y publikowane w prasie, np. rubryki ekonomiczno-prawne pism codziennych np.zielone i ¿ó³te strony w Rzeczpospolitej. Korzystaæ mo¿na tak¿e z materia³ów promocyj-nych, wydawanych przez urzêdy wojewódzkie i powiatowe, przede wszystkim wydzia³yinicjatyw gospodarczych i przekszta³ceñ w³asnoœciowych, urzêdy pracy itp.

F. WYBRANA BIBLIOGRAFIA DLA NAUCZYCIELA

– Altkorn J. (red.): Podstawy marketingu, Kraków 1992;– Austin J. L.: Mówienie i poznanie, Warszawa 1993;

pp_pr.p65 2002-11-17, 17:3423

24

– Begg D., Fischer S., Dornbusch R.: Ekonomia. t.1-3, Warszawa 1999 i wyd. nast.;– Biernat B., Grobelna A., Warachim A.: Æwiczenia z mikro i makroekonomii, Wroc³aw

2000;– Chróœcicki A., Golat M., Pêdzierski A.: Wszystko o rozliczeniach z ZUS w roku 2000,

Warszawa 2000;– Czarny B., Czarny E., Bartkowiak R., Rapacki R.: Podstawy ekonomii, Warszawa

2000;– De Bono E.: Naucz siê myœleæ kreatywnie, Warszawa 1998;– Gomu³owicz A., Ma³êcki J.: Podatki i prawo podatkowe, Poznañ 1998;– Haber L.H.: Management – Zarys zarz¹dzania ma³¹ firm¹, Kraków 1993;– Ignaczak B.: Jak skutecznie poszukiwaæ odpowiedniej pracy, Warszawa 1999;– Jaroñ L., Sepkowska Z.: Wprowadzenie do œwiata pracy, Warszawa 1998;– Kie¿un W.: Sprawne zarz¹dzanie organizacj¹, Warszawa 1999;– Komosa A.: Szkolny s³ownik ekonomiczny, Warszawa 2000;– Król-Fijewska M.: Trening asertywnoœci, Warszawa 1991;– Kulicki J.: Zasady prowadzenia podatkowej ksiêgi przychodów i rozchodów, Warsza-

wa 2000;– Mika S.: Jak modyfikowaæ w³asne zachowanie, Warszawa 1987;– Musia³kiewicz J.: Elementy prawa, Warszawa 2000;– Nêcki Z.: Komunikowanie interpersonalne, Wroc³aw 1992;– Niepokólczycka M.: Poradnik konsumenta, Warszawa 2000;– Noga M. (red.): Makroekonomia, Wroc³aw 1995;– Olszewski J.: Prawo gospodarcze. Kompendium, Warszawa 1999;– Piasecki B.: Ekonomika i zarz¹dzanie ma³¹ firm¹, Warszawa - £ódŸ 1999;– Prawo pracy. Ubezpieczenia spo³eczne, Warszawa 2000;– Rekowski M.: Wprowadzenie do mikroekonomii, Poznañ 1999;– Sepkowska Z.: Kreowanie ról na rynku pracy, Warszawa 1999;– Sepkowska Z.: Wybrane zagadnienia mikroekonomii, Warszawa 1999;– S³ownik ekonomiczny dla przedsiêbiorcy w warunkach rynku, Szczecin 1993;– Sobiecki R.: Zarys gospodarki rynkowej, Warszawa 1999;– Stoner J.A.F., Wankel Ch.: Kierowanie, Warszawa 1992;– Szplit A. (red.): Leksykon przedsiêbiorcy, Kielce 1999;– Wilamowska A.: Umowa zlecenia – strona prawna i podatkowa, £omianki 2000;– Wojtaszczyk K. A., Jakubowski W. (red.): Spo³eczeñstwo i polityka. Podstawy nauk

politycznych, Warszawa 2002;– ¯urakowski F.: Poszukiwanie pomys³u na firmê i jej uruchomienie, Warszawa 1999.

G. POSTULOWANE WYPOSAŻENIE PRACOWNI PRZEDMIOTOWEJ(zale¿nie od mo¿liwoœci finansowych i organizacyjnych szko³y)

1. Komplet stolików jednoosobowych i krzese³ek, u³atwiaj¹cych manewry w przypadkumetod interaktywnych.

2. Podrêczna biblioteczka przedmiotowa, zawieraj¹ca przede wszystkim: komplet szkol-nych s³owniczków pojêæ ekonomicznych, encyklopediê biznesu, rocznik statystyczny.

pp_pr.p65 2002-11-17, 17:3424

25

3. Okazowe egzemplarze popularnych czasopism spo³eczno-ekonomicznych itp. Ofertawinna byæ stale wzbogacana i aktualizowana.

4. Rzutnik pisma – grafoskop.5. Telewizor i magnetowid (ew. kamera wideo).6. Rzutnik multimedialny.7. Podrêczna wideoteka (tak¿e DVD) przedmiotowa.8. Flipchart – stojak z papierem wielkoformatowym, na którym kolorowymi pisakami

mo¿na ilustrowaæ na ¿ywo ka¿d¹ wypowiedŸ, niezbêdny zw³aszcza w przypadku me-taplanu.

9. Tablica suchoœcieralna lub tablica samokopiuj¹ca.10. Multimedialne stanowisko komputerowe (koniecznie skaner), s³u¿¹ce do prezentacji

danych.

5. OPIS ZAŁOŻONYCH OSIĄGNIĘĆ UCZNIA

Program niniejszy okreœla niezbêdn¹ wiedzê i umiejêtnoœci z zakresu gospodarkii mechanizmów ni¹ rz¹dz¹cych, jakie powinien posiadaæ ka¿dy obywatel.

A. POSTAWA I ZACHOWANIA PRZEDSIĘBIORCZE

W wyniku kszta³cenia uczeñ powinien wykazywaæ siê postaw¹ i zachowaniami przed-siêbiorczymi, które wyra¿aj¹ siê poprzez:

• opanowanie i po¿ytkowanie wiedzy oraz umiejêtnoœci z obszaru gospodarki w za-kresie wyznaczonym celami poznawczymi i kszta³c¹cymi;

• zinternalizowanie zasad spo³ecznej gospodarki rynkowej;• rozumienie znaczenie twórczego myœlenia;• gotowoœæ do aktywnego dzia³ania w sferze gospodarki w zakresie wyznaczonym

celami wychowawczymi.

Zakres podstawowy

• okreœlanie w³asnych predyspozycji w zakresie przedsiêbiorczoœci;– pos³ugiwanie siê aktami prawnymi z zakresu prawa gospodarczego;– przygotowanie propozycji stworzenia ma³ej firmy, okreœlenie umiejêtnoœci za-

wodowych, potrzeb ekonomicznych i sporz¹dzenie biznesplanu;– wykorzystywanie Ÿróde³ statystycznych;

• odczytywanie i interpretowanie g³ównych wskaŸników gie³dowych;• rozró¿nianie form organizacyjno-prawnych dzia³alnoœci gospodarczej;

– okreœlanie zasad opodatkowania dzia³alnoœci gospodarczej i dochodów;– sporz¹dzanie zeznania PIT;– sporz¹dzanie ¿yciorysu, listu motywacyjnego;– przygotowanie siê do rozmowy kwalifikacyjnej, rozwi¹zywanie testów kwali-

fikacyjnych.

pp_pr.p65 2002-11-17, 17:3425

26

Zakres rozszerzony

1. Podstawy wiedzy o gospodarce rynkowej.W wyniku kszta³cenia uczeñ powinien umieæ:

• uzasadniaæ koniecznoœæ dokonywania wyborów ekonomicznych;• wyjaœniaæ istotê rynku i mechanizmu rynkowego;• analizowaæ zale¿noœci miêdzy cen¹, popytem i poda¿¹;• rozró¿niaæ rodzaje rynku w zale¿noœci od przyjêtego kryterium podzia³u;• charakteryzowaæ znaczenie czynników produkcji w gospodarce, ze szczegól-

nym uwzglêdnieniem przedsiêbiorczoœci;• rozró¿niaæ kryteria podejmowania decyzji przez konsumenta i producenta;• charakteryzowaæ podstawowe dysproporcje makroekonomiczne oraz zjawiska

im towarzysz¹ce;• oceniaæ znaczenie wymiany miêdzynarodowej dla gospodarki krajowej;• wykazywaæ korzyœci i koszty integracji Polski z Uni¹ Europejsk¹.

2. Identyfikowanie ról uczestników procesu gospodarczego.W wyniku kszta³cenia uczeñ powinien umieæ:

• analizowaæ oferty instytucji stanowi¹cych otoczenie przedsiêbiorstwa;• wykazywaæ ró¿nice miêdzy podstawowymi formami p³ac oraz miêdzy wyna-

grodzeniem brutto i netto;• rozró¿niaæ formy pozyskiwania bazy ekonomicznej przedsiêbiorstwa;• dokonywaæ wyboru rodzaju i zakresu dzia³alnoœci przedsiêbiorstwa;• wyjaœniaæ zwi¹zki zachodz¹ce pomiêdzy podmiotami gospodarczymi;• okreœlaæ rolê pañstwa w gospodarce;• charakteryzowaæ Ÿród³a dochodów i kierunki wydatków bud¿etu pañstwa i bu-

d¿etów samorz¹dowych;• wykazywaæ zainteresowanie zarz¹dzaniem w³asnymi pieniêdzmi.

3. Aktywna orientacja na rynku pracy.W wyniku kszta³cenia uczeñ powinien umieæ:

• okreœlaæ w³asne predyspozycje do wykonywania zawodu i pracy;• pozyskiwaæ informacje o potencjalnym miejscu pracy;• sporz¹dzaæ dokumentacjê zwi¹zan¹ z przyjêciem do pracy;• zaprezentowaæ siebie jako kandydata na pracownika;• dokonywaæ analizy form opieki socjalnej przys³uguj¹cych bezrobotnym.

B. KOMPETENCJE INTERPERSONALNE

Integralnym elementem towarzysz¹cym ca³emu procesowi kszta³cenia winno byæ kre-owanie kompetencji interpersonalnych, niezbêdnych do rozwijania postaw przedsiêbior-czoœci. W szczególnoœci uczeñ powinien umieæ:

• rozró¿niaæ czynniki wp³ywaj¹ce na organizacjê pracy w³asnej i zespo³u;• akceptowaæ odmienne postawy i zachowania osób w zespole;• przestrzegaæ wspólnie ustalonych zasad pracy w zespole;• identyfikowaæ bariery w procesie komunikowania siê;• stosowaæ techniki komunikacji werbalnej i niewerbalnej podczas dyskusji, argu-

mentacji i negocjacji.

pp_pr.p65 2002-11-17, 17:3426

27

• rozumieæ wp³yw zachowañ asertywnych i nieasertywnych na kszta³towanie po-staw twórczych i przedsiêbiorczych;

• integrowaæ w³asne cele z celami zespo³u,• rozró¿niaæ problemy od sytuacji problemowych oraz poszukiwaæ optymalnych roz-

wi¹zañ porozumiewania siê z innymi;• wskazywaæ mocne i s³abe strony w³asnej osobowoœci oraz szanse i zagro¿enia z

nich wyp³ywaj¹ce.

C. PRZYKŁADOWE NARZĘDZIA KONTROLI OSIĄGNIĘĆ UCZNIÓW

Wobec faktu, ¿e podstawy przedsiêbiorczoœci s¹ w zasadzie przedmiotem nowym (dot¹drealizowanym jedynie w liceach technicznych), zaproponowano poni¿ej zestaw konkretnychrozwi¹zañ metodycznych. Szczególny nacisk po³o¿ono na propozycje æwiczeñ praktycznych.

I. Zadania semestralne

• semestr IZa³o¿enie teczki tematycznej, kompletowanie i opracowanie materia³ów dotycz¹cych

wybranego problemu spo³eczno-gospodarczego. Wykorzystanie poleconych przez nauczy-ciela: czasopism, audycji radiowych, programów i filmów telewizyjnych.

Temat: .............................................................................................................................

Dokumentowanie pracy:

Przygotowane artyku³y i inne materia³y pisane zachowujemy w teczce.

• semestr IITemat: Moja przysz³a praca – moje przysz³e studia

Dokumentowanie pracy:1)

Tytuł czasopisma, nazwastacji radiowej/telewizyjnej

Tytuły artykułów, audycji iprogramów radiowo-telewizyjnych

Najważniejsze informacje

Szukam swojego miejsca w świecieNazwa

firmy/instytucji/szkoływyższej, policealnej;

adres, data odwiedzin,data dni otwartych itp.

Profilstudiów/szkoły

policealnej

Czy profil/szkoła jest dlamnie odpowiednia:

• tak – dlaczego?

• nie – dlaczego?

Moje szanse

pp_pr.p65 2002-11-17, 17:3427

28

2)

3) Scharakteryzuj swoje zainteresowania. Spróbuj przyrównaæ je do kierunków ofero-wanych przez szko³y wy¿sze i policealne.

4) Jaki kierunek i jaki tryb dalszego kszta³cenia jest dla mnie najlepszy?

Co o tym myœlê ja, co moi bliscy i koledzy?a. moim zdaniem

...........................................................................................................................b. zdaniem moich rodziców

...........................................................................................................................c. zdaniem moich kole¿anek i kolegów

...........................................................................................................................d. zdaniem mojego wychowawcy

...........................................................................................................................e. zdaniem innych osób, które s¹ dla mnie autorytetem

...........................................................................................................................MOJA DECYZJASchemat: drzewko decyzyjne

Kierunek studiów SpecjalnośćMożliwości podjęcia

pracyPerspektywy dalszejkariery zawodowej

Moje zainteresowaniaOdpowiedni dla mnie profil/kierunek

kształcenia

pp_pr.p65 2002-11-17, 17:3428

29

5) Mój przysz³y zawód:

Wnioski:

...........................................................................................................................................

6) Przes³anki do wyboru przysz³ego zawodu:

II. Przyk³adowe zadania i æwiczenia problemowe

• przedsiêbiorczoœæ– Jak polskie prawo definiuje dzia³alnoœæ gospodarcz¹?

................................................................................................................................Wylicz cechy tej dzia³alnoœci:

a. ...........................

b. ...........................

c. ...........................

d. ...........................– Scharakteryzuj podstawowe rodzaje dzia³alnoœci gospodarczej. Przytocz znane Ci

przyk³ady z w³asnego otoczenia (podaj po dwie nazwy konkretnych firm i krótkoopisz ich dzia³alnoœæ):

a. dzia³alnoœæ wytwórcza: ......................................................................................

b. dzia³alnoœæ budowlana: ......................................................................................

c. dzia³alnoœæ handlowa: .........................................................................................

d. dzia³alnoœæ us³ugowa: ........................................................................................– Wypisz korzyœci wynikaj¹ce z dzia³ania ma³ych firm.

................................................................................................................................

................................................................................................................................

................................................................................................................................

Moje mocne strony (+) Moje słabe strony (-)

Wybrany zawód: ........................................................................................................

Wybrany zawód: ........................................................................................................

Predyspozycje intelektualne i fizyczne

Zainteresowania

Tradycje rodzinne

Potrzeby lokalnego rynku pracy

pp_pr.p65 2002-11-17, 17:3429

30

– Sporz¹dŸ charakterystykê profilu rynkowego wybranej firmy funkcjonuj¹cej w œro-dowisku lokalnym (np. firmy, w której pracuj¹ Twoi rodzice).

................................................................................................................................

................................................................................................................................

................................................................................................................................

................................................................................................................................– Wykorzystuj¹c obserwacje ze swojego otoczenia zastanów siê, jak¹ dzia³al-

noœæ gospodarcz¹ (lub Twojej ma³ej firmy) móg³byœ rozpocz¹æ w najbli¿szymotoczeniu.

– Je¿eli ju¿ masz pomys³, to odpowiedz sobie na pytania, które pozwol¹ ci na okre-œlenie predyspozycji do dzia³ania w ramach w³asnej firmy.

Je¿eli po zsumowaniu odpowiedzi uzyskasz zdecydowan¹ przewagê odpowiedzi„tak”, to mo¿esz przyst¹piæ do odpowiedzi na drug¹ grupê pytañ, bo mo¿na przy-j¹æ, ¿e masz predyspozycje do prowadzenia w³asnej firmy. Teraz odpowiedz napytania dotycz¹ce firmy Twojego pomys³u:

Moi klienci TAK NIE

• Czy wiem dostatecznie jasno, kto będzie odbiorcą moich towarów? � �

• Czy środowisko, w którym żyję jest wystarczająco duże, aby zapewnićrynek moim towarom lub usługom?

� �

• Czy ludzie potrzebują tego co im oferuję? � �

• Czy większość firm w moim otoczeniu dobrze prosperuje? � �

• Czy przedsięwzięcia podobne do mojego dobrze prosperują w innychrejonach kraju (miasta, dzielnicy, regionu)?

� �

Odpowiedz na każde pytanie “tak” lub “nie”,potem podsumuj wszystkie odpowiedzi.

Ja TAK NIE

• Czy potrafię wprowadzać w życie nowe pomysły?

�

�

• Czy moja chęć posiadania własnej firmy jest tak silna, że jestem gotowy bardzodużo pracować – bez żadnej pewności ile, jeśli w ogóle, na tym zarobię?

� �

• Czy pracowałem już dla kogoś innego w dziedzinie, w której zamierzamteraz działać sam?

� �

• Czy udało mi się kierować innymi? � �

• Czy mam jakąś praktykę w zarządzaniu przedsiębiorstwem? � �

• Czy ktoś z mojej rodziny był przedsiębiorcą? � �

• Czy potrafię narzucić sobie dyscyplinę w pracy? � �

• Czy chcę podjąć przewidywane ryzyko i dążyć do sukcesu? � �

pp_pr.p65 2002-11-17, 17:3430

31

– Przedstaw pomys³ na firmê, która mog³aby dzia³aæ w Twoim œrodowisku – osiedlu,

wsi, gminie.

Za³o¿enia ogólne

................................................................................................................................

Za³o¿enia szczegó³owe

Jak oceniasz w³asne szanse?

Bilans – czy nasz pomys³ mo¿e byæ op³acalny?

................................................................................................................................

– Zaprojektuj biznesplan dla osiedlowej/wiejskiej wypo¿yczalni kaset wideo (DVD).

Wyszczególnienie Opis

Cel przedsięwzięcia

Środki rzeczowe, pieniężne i inne

Forma prawna przedsiębiorstwa

Ocena przedsięwzięcia

Prognoza kosztów i przychodów

Bilans

Przypuszczalne zalety projektu (+) Możliwe zagrożenia (-)

Warunki, które musimy wziąć pod uwagę projektując własną działalność gospodarczą

Charakterystykaprzedsiębiorstwa

Opis przedsięwzięcia Ocena rynku Analiza finansowa

– wybrana formaprawna;

– majątek; – profil produkcji; – nasza sytuacja

finansowa; – nasze kwalifikacje

zawodowe; – dotychczasowe

osiągnięcia.

– szczegółowy opisproduktu lub usługiz uwzględnieniemich różnic w sto-sunku do wyrobówi usług konkuren-cyjnych;

– opis technologiiprodukcji, parkumaszynowego,obecnych i przy-szłych zdolnościprodukcyjnych;

– stan zatrudnienia.

– wielkość rynku,lokalizacja;

– klienci: potrzeby,upodobania;

– konkurencja; – produkty: jakość,

cena, serwis,forma promocji,metody sprzeda-ży, koszty sprze-daży

– analiza możliwościfinansowych wzakresie potrzeb,stanu zadłużenia,źródeł i sposobówfinansowania.

Nasz pomysł na działalność gospodarczą

pp_pr.p65 2002-11-17, 17:3431

32

– Zaprojektuj biznesplan dla lokalnej firmy us³ugowej.

– Napisz pracê na temat: Czy warto prowadziæ w³asn¹ dzia³alnoœæ gospodarcz¹?

Przedstaw wszystkie plusy i minusy takiej dzia³alnoœci.

................................................................................................................................

– Scharakteryzuj znane Ci Ÿród³a pozyskiwania œrodków na prowadzenie dzia³alno-

œci gospodarczej.

................................................................................................................................

• podstawy gospodarki rynkowej

– Scharakteryzuj potrzeby cz³owieka.

................................................................................................................................

Wypisz potrzeby podstawowe i potrzeby wy¿szego rzêdu.

................................................................................................................................

– Na rynku wystêpuj¹ ró¿ne dobra. Wœród nich s¹ i takie, które okreœlone s¹ jako

substytuty, a inne jako dobra komplementarne. Korzystaj¹c z opisu w podrêczniku,

podaj po kilka przyk³adów takich dóbr.

– Wyró¿niamy ró¿ne klasyfikacje dóbr. Sporz¹dŸ zestawienie ujmuj¹ce przyk³ady

dóbr:

Wyszczególnienie Opis

Cel przedsięwzięcia

Środki rzeczowe, pieniężne i inne

Forma prawna przedsiębiorstwa

Ocena przedsięwzięcia

Prognoza kosztów i przychodów

Bilans

Dobro Substytut

Dobro Dobro komplementarne

Konsumpcyjne Produkcyjne

Podstawowe Wyższego rzędu

Normalne Podrzędne

pp_pr.p65 2002-11-17, 17:3432

33

– Co to znaczy gospodarowanie? Wypisz znane Ci sposoby wyjaœniania tego pojêcia.

................................................................................................................................

– Scharakteryzuj i porównaj trzy procesy sk³adaj¹ce siê na cykl gospodarczy:

– Scharakteryzuj na wybranym przyk³adzie poda¿ i popyt na rynku (np. rynek samo-

chodowy w Polsce).

................................................................................................................................

– W jakiej sytuacji wystêpuje nadwy¿ka rynkowa?

................................................................................................................................

– Co ilustruje krzywa popytu?

................................................................................................................................

– Co ilustruje krzywa poda¿y?

................................................................................................................................

– Omów warunki kszta³tuj¹ce krzyw¹ poda¿y w gospodarce rynkowej.

................................................................................................................................

– Narysuj, opisz i zinterpretuj wykres krzywej popytu i poda¿y. Wska¿ punkt równo-

wagi rynkowej. Opisz jego parametry.

– Krzywa popytu obrazuje zale¿noœæ miêdzy wielkoœci¹ popytu a cen¹ danego do-

bra. Z przedstawionego wykresu krzywej popytu na p¹czki w cukierni odczytaj

wielkoœæ popytu przy cenie 1,0 z³/szt, 1,5 z³/szt, 2,0 z³/szt.

Charakterystyka Przykłady

Produkcja

Wymiana

Konsumpcja

3,5

3

2,5

2

1,5

1

0,5

0

Ce

na

0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50

WielkoϾ popytu w sztukach

Cena zł/szt. Wielkość popytu szt.

1,0

1,5

2,0

pp_pr.p65 2002-11-17, 17:3433

34

– Krzywa poda¿y obrazuje zale¿noœæ miêdzy wielkoœci¹ poda¿y a cen¹ danego do-

bra. Z przedstawionego wykresu krzywej poda¿y p¹czków w cukierni odczytaj

wielkoœæ poda¿y przy cenie 1,0 z³/szt, 1,5 z³/szt, 2,0 z³/szt.

– Po na³o¿eniu na siebie wykresów popytu i poda¿y danego dobra w miejscu ich

przeciêcia mo¿emy odczytaæ wielkoœæ ceny równowagi i jednoczeœnie wielkoœæ

popytu i poda¿y przy tej cenie. Z na³o¿onych na siebie wykresów popytu i poda¿y

na p¹czki odczytaj cenê równowagi i wielkoœæ popytu i poda¿y przy tej cenie.

Cena równowagi CR = ............ z³/szt.

Wielkoœæ popytu i poda¿y PR = ............ szt

– Spójrz na powy¿szy wykres. Co bêdzie, je¿eli cena p¹czków bêdzie wynosi³a 2,0

z³/szt., a co, gdy cena bêdzie 0,75 z³/szt? Okreœl wielkoœæ nadwy¿ki lub niedoboru

przy tych cenach.

– Postaw siê w roli producenta twojego ulubionego produktu (np. czipsów, bato-

nów). Opracuj tekst reklamowy, który wed³ug ciebie powinien przekonaæ kolegów

do kupowania tego w³aœnie produktu. Skonsultuj tekst z nauczycielem.

3,5

3

2,5

2

1,5

1

0,5

0

Ce

na

z³/szt.

0 10 20 30 40 50 60 70 80

Wielkoœæ poda¿y w szt.

Cena zł/szt. Wielkość podaży szt.

1,0

1,5

2,0

3,5

3

2,5

2

1,5

1

0,5

0

Ce

na

z³/szt.

0 10 20 30 40 50 60 70 80

Wielkoœæ popytu i poda¿y w szt.

Cena zł/szt. Wielkość niedoboru Wielkość nadwyżki

0,75

2,0

pp_pr.p65 2002-11-17, 17:3434

35

– Opisz, jak wyobra¿asz sobie kampaniê reklamow¹, której zadaniem by³oby wpro-

wadzenie Twojego ulubionego produktu na rynek.

– Scharakteryzuj znane Ci organizacyjne formy prowadzenia dzia³alnoœci gospodar-

czej. Która z nich i dlaczego, Twoim zdaniem, by³aby najodpowiedniejsza dla pro-

wadzenia ma³ej firmy?

• gospodarstwo domowe

Gospodarstwem domowym nazywamy grupê ludzi, którzy ¿yj¹c razem, podejmuj¹

wspólne decyzje ekonomiczne. Dwie (lub wiêcej) rodziny mog¹ prowadziæ wspólne go-

spodarstwo domowe, ale te¿ w jednej rodzinie i jednym domu (szczególnie, gdy jest to

rodzina wielopokoleniowa) mog¹ byæ prowadzone dwa gospodarstwa domowe.

– Zastanów siê, jak wygl¹da Twoje gospodarstwo domowe. Kto zarabia pieni¹dze na

utrzymanie, a kto z nich korzysta? Wymieñ cz³onków Twojego gospodarstwa do-

mowego (wpisz imiê i postaw znak „+”, je¿eli zarabia na potrzeby domowe).

– Po zsumowaniu cz³onków swojego gospodarstwa domowego, porównaj jak to

wygl¹da u kole¿anek i kolegów z klasy. Czy uwa¿asz, ¿e twoje gospodarstwo

domowe jest du¿e, œrednie czy ma³e? Czy bez porównania z innymi móg³byœ to

okreœliæ?

– Porównaj wielkoœæ swojego gospodarstwa domowego z danymi dotycz¹cymi ca³e-

go kraju. Obecnie jest w Polsce ponad 12,5 mln gospodarstw domowych, w tym

sk³adaj¹ce siê z jednej rodziny stanowi¹ 87%, dwurodzinne – 12,2%, zaœ trzyro-

dzinne i wiêksze – 0,8%. W której grupie znajduje siê Twoje?

– Liczba osób stanowi¹cych gospodarstwo domowe:

a. jednoosobowe – 19,7%

b. dwuosobowe – 23,1%

c. trzyosobowe – 19,8%

d. czteroosobowe – 20,0%

e. piêcioosobowe i wiêksze – 17,4%

W której grupie jest twoje gospodarstwo domowe?

Osoba Imię Zarobek (+ lub -)

Mama

Tato

Babcia

Dziadek

Brat/siostra

Brat/siostra

Inna osoba

Inna osoba

Razem osób

pp_pr.p65 2002-11-17, 17:3435

36

– Zastanów siê i napisz, gdzie i dlaczego jest wiêcej gospodarstw domowych du¿ych

(piêcioosobowych i wiêkszych) – w mieœcie, czy na wsi?

– Je¿eli wybra³eœ wieœ, to mia³eœ racjê. Na wsi takie gospodarstwa stanowi¹ 30%

wszystkich (czyli prawie co trzecie), a w mieœcie tylko 11,2% (czyli co dziewi¹te).

Jakiej wielkoœci s¹ gospodarstwa domowe twoich kole¿anek i kolegów?

Skoro ju¿ ustali³eœ, jak du¿e jest twoje gospodarstwo domowe i kto zarabia pieni¹dze

na jego utrzymanie, zajmiemy siê teraz bud¿etem domowym, czyli dochodami i wydat-

kami. Poniewa¿ wynagrodzenie za pracê otrzymuje siê najczêœciej raz w miesi¹cu, najle-

piej w³aœnie taki okres przyj¹æ do rozwa¿añ (od pierwszego do ostatniego dnia miesi¹ca,

ale nie jest to konieczne).

– Zbierz i zapisz informacje o dochodach w ci¹gu ca³ego miesi¹ca. Aby ustaliæ struk-

turê dochodów zapisuj je wed³ug Ÿróde³.

Dochody w miesi¹cu:

1. Wynagrodzenie za pracê:

1 osoba z³ ........................

2 osoba z³ ........................

3 osoba z³ ........................

4 osoba z³ ........................

Razem ...........................

2. Z posiadania:

dochody z dzier¿awy gruntu z³ ........................

dochody z wynajmowania pomieszczeñ z³ ........................

odsetki od kapita³u np. w akcjach, funduszach powierniczych itp. z³ .......................

odsetki od oszczêdnoœci w banku z³ ........................

Razem ...........................

3. Z w³asnego przedsiêbiorstwa z³ ........................

4. Ze œwiadczeñ socjalnych:

emerytura z³ ........................

emerytura z³ ........................

renta z³ ........................

renta z³ ........................

zasi³ki socjalne z ró¿nych Ÿróde³ z³ ........................

Razem ...........................

5. Wygrane, nagrody, stypendia itp. z³ ........................

Ogó³em dochody: z³ ........................ (suma dochodów z punktów 1 – 5)

pp_pr.p65 2002-11-17, 17:3436

37

Teraz ustalamy strukturê dochodów (w procentach) wg wzoru:

wyniki wpisz do tabeli.

Procentowa struktura dochodów

Mo¿emy teraz porównaæ strukturê dochodów naszego gospodarstwa domowego z da-

nymi z Rocznika Statystycznego. Wybierz z poni¿szej tabeli w³aœciwy rodzaj gospo-

darstwa domowego. Porównaj dane procentowe.

Struktura dochodów gospodarstw domowych wg rodzajów1

Je¿eli po porównaniu okaza³o siê, ¿e masz inn¹ strukturê ni¿ ta z tabeli, to pamiêtaj, ¿e

dane w Roczniku Statystycznym s¹ œrednie dla ca³ej Polski, a twoje gospodarstwo

domowe jest tylko jednym z wielu.

Wa¿niejsz¹ spraw¹ w bud¿ecie domowym s¹ wydatki i ich struktura. Abyœ móg³ po-

znaæ strukturê wydatków w swoim gospodarstwie domowym, powinieneœ przez mie-

si¹c zbieraæ informacje o wydatkach od wszystkich jego cz³onków. Zapisywanie wy-

datków u³atwi ci tabela.

wynagrodzenie za pracê

ogó³ dochodów–––––––––––––––––– � 100% =

Lp. Rodzaj dochodu Procent udziału w całości dochodów

1. Wynagrodzenie za pracę %

2. Z posiadania %

3. Z własnego przedsiębiorstwa %

4. Ze świadczeń socjalnych (w tym emerytury i renty) %

5. Wygrane, nagrody, stypendia %

1Na podstawie Ma³ego Rocznika Statystycznego 1999, str. 130, tab.13 (105)

Gospodarstwa domowe

Lp. Wyszczególnienie dochodu Ogółem

Pra

co

wnik

ów

Pra

co

wnik

ów

go

spo

da

rstw

roln

ych

Ro

lnik

ów

Pra

cu

jących n

aw

łasny ra

ch

un

ek

Em

ery

tów

Re

ncis

tów

1. Wynagrodzenie za pracę 48,1 82,3 59,2 0,2 12,7 8,0 10,6

2. Z własnego gospodarstwa rolnegolub z najmu budynków i lokali

7,3 0,6 18,1 75,0 1,2 1,8 3,4

3. Z własnego przedsiębiorstwa 8,1 1,3 0,8 1,1 75,5 0,5 0,9

4. Ze świadczeń socjalnych 31,7 10,7 18,4 20,9 7,2 86,3 79,7

5. Pozostałe dochody (wygrane,dary, stypendia itp.)

4,8 5,1 3,5 2,8 3,4 3,4 5,4

pp_pr.p65 2002-11-17, 17:3437

38

Ogólna suma wydatków wynosi ........................... z³otych.Teraz obliczymy procentowy udzia³ poszczególnych wydatków w ca³oœci miesiêcz-nych wydatków wg wzoru:

np.

Wyniki obliczeñ wpisz do tabeli. Suma procentów powinna oczywiœcie daæ 100.Mo¿emy ju¿ przyst¹piæ do porównania struktury wydatków naszego gospodarstwadomowego ze œrednimi statystycznymi. Wybierz odpowiedni rodzaj gospodarstwa do-mowego.

wydatki na zdrowie (kol. 7)

ogólna suma wydatków––––––––––––––––––––– � 100% =

Rodzaj wydatków (w zł)

Dzień

Żyw

ność i n

apo

je beza

lkoho

low

e

Na

po

je a

lkoh

olow

e i w

yroby

tytonio

we

Od

zież i ob

uw

ie

Op

łaty za

na

jem

mieszka

nia

No

śniki e

ne

rgii (elektryczn

a, g

az,

op

ał o

grze

wa

nie

)

Wyp

osażen

ie m

ieszkan

ia i g

osp

.d

om

ow

ego

Zd

row

ie

Tra

nsp

ort

Łą

czność (w

tym te

lefo

n)

Re

kreacja

i kultu

ra

Ed

ukacja

Re

stau

racje

i ho

tele

Inn

e to

wa

ry i usługi (np

. prze

d-

szkole, h

igien

a)

Kie

szonko

we

Po

zostałe

wyda

tki

Og

ółe

m

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16

1

2

3

. . .

30

31

Razem

procen-towyudziałw całościwydatków

100%

pp_pr.p65 2002-11-17, 17:3438

39

Przeciêtne miesiêczne wydatki w gospodarstwach domowych

a Dotyczy op³at za: energiê elektryczn¹, gaz, opa³, ciep³¹ wodê oraz centralne ogrzewanie.b £¹cznie z wychowaniem przedszkolnym.

Sporz¹dŸ bilans bud¿etu swojego gospodarstwa domowego.Bilans dochodów i wydatków:

Je¿eli wydatki przekroczy³y dochody, to bilans wykazuje deficyt. Je¿eli dochody by³ywiêksze ni¿ wydatki, to oznacza, ¿e bilans jest dodatni, czyli s¹ oszczêdnoœci. Takistan nazywamy bud¿etem zrównowa¿onym.

Dochody zł …………………

Wydatki zł …………………

Różnica zł …………………

Gospodarstwa domowe

Wyszczególnienie

Og

ółe

m

Pra

co

wnik

ów

Pra

co

wnik

ów

go

spo

da

rstw

roln

ych

Ro

lnik

ów

Pra

cu

jących n

a w

łasn

yra

ch

un

ek

Em

ery

tów

Re

ncis

tów

Utrz

ym

ują

cych

się

zn

ieza

robko

wych

źró

de

ł

1. Żywność i napoje bezalkoholowe

33,7 30,7 40,5 45,5 27,3 34,6 38,4 38,6

2. Napoje alkoholowe i wyroby tytoniowe

3,2 3,3 3,2 3,5 2,7 2,6 3,2 4,2

3. Odzież i obuwie 6,7 7,2 8,0 6,9 7,9 5,1 5,0 5,6

4. Użytkowanie mieszkania i nośniki energii

17,6 17,2 12,2 11,9 15,6 22,2 21,3 18,7

5. Nośniki energii a 10,5 9,5 7,8 8,2 8,6 14,2 13,6 10,6

6. Wyposażenie mieszkania i prowadzenie gospodarstwa domowego

5,3 5,4 5,7 5,1 5,6 5,2 4,6 5,0

7. Zdrowie 4,2 3,3 3,5 3,7 3,2 6,8 6,1 3,0

8. Transport 8,3 9,6 9,1 8,3 11,1 5,3 4,5 5,8

9. Łączność 2,2 2,3 1,4 1,4 3,3 2,1 2,0 2,2

10. Rekreacja i kultura 6,2 7,4 4,8 4,0 8,7 4,3 4,5 6,1

11. Edukacja 1,0 1,3 1,0 0,7 1,6 0,2 0,5 1,3

12. Restauracje i hotele 1,2 1,5 0,6 0,2 2,0 0,6 0,8 2,0

13. Inne towary i usługi b 6,2 7,0 5,9 4,6 6,6 5,3 5,1 5,1

14. Kieszonkowe 0,4 0,5 0,5 0,3 0,5 0,2 0,3 0,2

15. Pozostałe wydatki 3,8 3,3 3,6 3,9 3,9 5,5 3,7 2,2

pp_pr.p65 2002-11-17, 17:3439

40

Czy bud¿et twojego gospodarstwa domowego jest zrównowa¿ony? Mo¿e siê zdarzyæ,¿e akurat w tym miesi¹cu nie jest. Jak go zrównowa¿yæ, czyli sk¹d wzi¹æ pieni¹dze napokrycie deficytu? Zapytaj rodziców, czy skorzystali z oszczêdnoœci, czy te¿ z kredy-tu? Zapisz wnioski.– Przeanalizuj wydatki i zastanów siê, czy nie mo¿na ich ograniczyæ tak, aby powsta³y

oszczêdnoœci. A jeœli s¹ oszczêdnoœci - to na co je najkorzystniej przeznaczyæ.– Porównaj funkcje trzech grup podmiotów uczestnicz¹cych aktywnie w ¿yciu go-

spodarczym:

– Narysuj schemat obrazuj¹cy wzajemne powi¹zania ró¿nych podmiotów uczestni-cz¹cych w ¿yciu gospodarczym.

– Scharakteryzuj wzajemne powi¹zania gospodarstw domowych, przedsiêbiorstwi rz¹du we wspó³czesnej gospodarce.

– Wyjaœnij has³a, skorzystaj ze s³owniczka pojêæ ekonomicznych:a) wynagrodzenie:b) kredyt:c) oszczêdnoœæ:d) podatek:e) subwencja:f) konsumpcja:

III. Przyk³adowe zadania testowe

Wska¿ w³aœciwe odpowiedzi.1. Prawo popytu mówi, ¿e:

a. spadek ceny powoduje wzrost wielkoœci popytu;b. wzrost ceny powoduje wzrost wielkoœci popytu;c. spadek ceny powoduje spadek wielkoœci popytu.

2. Wzrost popytu powoduje:a. obni¿kê ceny;b. brak ceny;c. wzrost ceny.

3. Pozytywna zale¿noœæ miêdzy cen¹ a wielkoœci¹ poda¿y okreœlana jest jako prawo:a. poda¿y;b. popytu;c. popytu i poda¿y.

4. Na prze³omie maja i czerwca najwiêksz¹ poda¿¹ na rynku charakteryzuj¹ siê:a. truskawki;b. jab³ka;c. gruszki.

Gospodarstwo domowe Przedsiębiorstwa Rząd

Podobieństwa

Różnice

pp_pr.p65 2002-11-17, 17:3440

41

5. W systemie rynkowym cena równowagi i iloœæ dobra s¹ przede wszystkim okreœla-ne przez:a. wzajemne oddzia³ywanie poda¿y i popytu;b. przepisy prawne wydane przez rz¹d;c. plan gospodarczy uchwalany przez sejm.

IV. Wype³nianie druków urzêdowych – æwiczenia

KWESTIONARIUSZ OSOBOWY

1. Imiê (imiona) i nazwisko

.....................................................................................................................................

a) nazwisko rodowe

.....................................................................................................................................

b) imiona rodziców

.....................................................................................................................................

c) nazwisko rodowe matki

.....................................................................................................................................

2. Data i miejsce urodzenia

.....................................................................................................................................

3. Obywatelstwo

.....................................................................................................................................

4. Numer ewidencyjny (PESEL)

.....................................................................................................................................

5. Numer identyfikacji podatkowej (NIP)

.....................................................................................................................................

6. Miejsce zameldowania

.....................................................................................................................................

7. Adres do korespondencji

.....................................................................................................................................

8. Wykszta³cenie

.....................................................................................................................................

Nazwa szko³y i rok ukoñczenia

.....................................................................................................................................

Zawód

.....................................................................................................................................

pp_pr.p65 2002-11-17, 17:3441

42

SpecjalnoϾ

.....................................................................................................................................

Stopieñ

.....................................................................................................................................

Tytu³ zawodowy – naukowy

.....................................................................................................................................

9. Wykszta³cenie uzupe³niaj¹ce:

a) podaæ datê ukoñczenia lub rozpoczêcia nauki w przypadku jej trwania

.....................................................................................................................................

b) kursy

.....................................................................................................................................

c) studia podyplomowe

.....................................................................................................................................

10. Przebieg dotychczasowego zatrudnienia

11. Dodatkowe uprawnienia, umiejêtnoœci, zainteresowania, np.: prawo jazdy, obs³ugakomputera, inne umiejêtnoœci:

................................................................................................................................

12. Znajomoœæ jêzyków obcych:

a) s³aba

................................................................................................................................

b) bieg³a

................................................................................................................................

13. Stan rodzinny (imiona, nazwiska i daty urodzenia dzieci)

................................................................................................................................

................................................................................................................................

................................................................................................................................

OkresNazwa

i adres pracodawcyStanowisko pracy od do

pp_pr.p65 2002-11-17, 17:3442

43

14. Powszechny obowi¹zek obrony:a) stosunek do powszechnego obowi¹zku obrony

................................................................................................................................b) stopieñ wojskowy i numer specjalnoœci wojskowej

................................................................................................................................c) przynale¿noœæ ewidencyjna do WKU

................................................................................................................................d) numer ksi¹¿eczki wojskowej

................................................................................................................................e) przydzia³ mobilizacyjny do si³ zbrojnych RP

................................................................................................................................

15. Osoba, któr¹ nale¿y zawiadomiæ w razie wypadku

................................................................................................................................16. Oœwiadczam, ¿e dane zawarte w pkt 1, 2, 4 i 6 s¹ zgodne z dowodem osobistym:

seria .......... nr .........................................

wydanym przez ................................................................ w ....................................albo z innym dowodem to¿samoœci.

................................. ..................................................................(miejscowoœæ i data) (podpis osoby sk³adaj¹cej kwestionariusz)

WZÓR UMOWY O PRACÊ

...................................., dnia ........................ pieczêæ pod³u¿na

U M O W A O P R A C Ê

Zawarta w dniu ................................................ pomiêdzy:

Dyrektorem ............................................................................ w ....................................

a

......................................................., zam. w ...........................................................................

na czas ....................................................

I. Strony ustali³y nastêpuj¹ce warunki zatrudnienia:

1) rodzaj umówionej pracy ........................................................

2) miejsce wykonywania pracy ...............................................................

(nazwa zak³adu pracy)

(imiê i nazwisko pracownika) (miejsce zamieszkania)

(okreœlony, nieokreœlony)

(stanowisko)

pp_pr.p65 2002-11-17, 17:3443

44

3) wymiar czasu pracy ............................................................................

4) wynagrodzenie, w tym:

– wynagrodzenie zasadnicze .............................................................

– dodatek za sta¿ pracy .....................................................................

– inne dodatki do wynagrodzenia .....................................................

5) dzieñ rozpoczêcia pracy ......................................................................

6) inne warunki zatrudnienia ...................................................................

II. Umowa o pracê wygasa, je¿eli pracownik nie przyst¹pi do pracy w dniu ........................i nie usprawiedliwi w ci¹gu 7 dni swojego nieprzyst¹pienia do pracy.

III. Pracownik oœwiadcza, ¿e przyjmuje powy¿sze warunki pracy i wynagrodzenia orazzobowi¹zuje siê do przestrzegania obowi¹zuj¹cego w Zak³adzie regulaminu pracy.

................................. ...............................................(podpis pracownika) (podpis i piecz¹tka dyrektora)

UDZIELENIE URLOPU WYPOCZYNKOWEGO

PRACOWNIKOWI M£ODOCIANEMU

...................................., dnia ........................

........................................................................

Pan (Pani) .............................................................

Udzielam Panu (Pani) urlopu wypoczynkowego za rok ................................................ w

wymiarze .................................... dni roboczych w okresie od dnia ....................................

200... r. do dnia .................................... 200 ........ r., który zgodnie z wnioskiem Pana

(Pani) przypada w okresie ferii szkolnych (podstawa prawna art. 205 § 1-3 i § 5 kp).

........................................................................(podpis pracodawcy lub osoby upowa¿nionej

w imieniu pracodawcy)

(imiê i nazwisko)

(oznaczenie pracodawcy)

pp_pr.p65 2002-11-17, 17:3444

45

WYPOWIEDZENIE WARUNKÓW UMOWY O PRACÊ

...................................., dnia ........................................................................................

Pan (Pani) ................................................

Wypowiadam Panu (Pani) umowê o pracê zawart¹ w dniu ........................ w czêœci doty-

cz¹cej .................................................................................................................................

z zachowaniem ............................................................................. okresu wypowiedze-

nia, który up³ynie w dniu ........................

Przyczyn¹ wypowiedzenia dotychczasowych warunków umowy o pracê jest ..................

.............................. Po up³ywie okresu wypowiedzenia, tj. od dnia .......................................

proponujê nastêpuj¹ce, nowe warunki umowy o pracê: ........................................................

.................................. Pozosta³e warunki umowy o pracê nie ulegaj¹ zmianie.

Je¿eli Pan (Pani) przed up³ywem po³owy okresu wypowiedzenia, tj. do dnia ........................nie z³o¿y oœwiadczenia o odmowie przyjêcia nowych warunków umowy o pracê, bêdzieto równoznaczne z wyra¿eniem zgody na proponowan¹ zmianê warunków umowy.W razie odmowy przyjêcia przez Pana (Pani¹) zaproponowanych warunków umowy o

pracê, umowa rozwi¹¿e siê z up³ywem okresu wypowiedzenia, tj. z dniem ........................

Jednoczeœnie informujê, ¿e w terminie 7 dni od daty dorêczenia niniejszego pisma przy-s³uguje Panu (Pani) prawo wniesienia odwo³ania do S¹du Rejonowego – S¹du Pracy w

...................................................................................

Przed up³ywem tego terminu mo¿e Pan (Pani) z³o¿yæ wniosek o wszczêcie postêpowaniapojednawczego przed Komisj¹ Pojednawcz¹*

......................................................................

............................................... ..............................................(podpis i piecz¹tka dyrektora) (potwierdzenie odbioru przez

pracownika – data i podpis)

*dotyczy umowy o pracê zawartej na czas nieokreœlony

(pieczêæ zak³adu pracy)

(siedziba komisji)

(siedziba s¹du)

(wskazaæ postanowienia umowy o pracê podlegaj¹ce wypowiedzeniu)

(wskazaæ d³ugoœæ okresu wypowiedzenia)

pp_pr.p65 2002-11-17, 17:3445

46

ROZWI¥ZANIE UMOWY O PRACÊ W TRYBIE POROZUMIENIA STRON

...................................., dnia ........................

..................................................................

................................................

Pan(i) ...........................................................

Z dniem ........................ 200 ............ r. nastêpuje rozwi¹zanie z Panem(i¹) umowy opracê na mocy porozumienia stron.

................................. ...............................................(podpis pracownika) (podpis i piecz¹tka dyrektora)

V. Obliczanie zobowi¹zañ podatkowych – æwiczenia

Formularze PIT

VI. Sporz¹dzanie pism w zakresie poszukiwania pracy – æwiczenia

CURRICULUM VITAE• nazwa i adres pracodawcy;• nazwisko i adres osoby ubiegaj¹cej siê o pracê;• informacje dotycz¹ce wykszta³cenia (nazwa szko³y, data ukoñczenia, rodzaje kur-

sów itp. - uszeregowane od najnowszych po najstarsze);• informacje o doœwiadczeniach zawodowych (stanowisko, rodzaj wykonywanej pra-

cy, nazwa firmy, daty, osi¹gniêcia zawodowe);• nagrody;• znajomoœæ jêzyków obcych;• inne informacje (np. umiejêtnoœci obs³ugi komputera, faxu itp., prawo jazdy);• hobby.

LIST MOTYWACYJNY• nazwisko i adres osoby ubiegaj¹cej siê o pracê;• nazwê i adres pracodawcy.W formie opisowej nale¿y przedstawiæ, dlaczego ubiegam siê o pracê w tej konkretnej

firmie, z zaznaczeniem w szczególnoœci ni¿ej wymienionych informacji:• stanowisko, o które siê ubiegam;• wykszta³cenie, które pozwoli mi wykonywaæ tê pracê;• doœwiadczenie zawodowe, które ju¿ zdoby³em;• umiejêtnoœci i cechy osobowoœci, które pomog¹ mi sprostaæ stawianym wyma-

ganiom;• inne okolicznoœci sprzyjaj¹ce ubieganiu siê o tê pracê.

(pieczêæ zak³adu pracy)

(nr sprawy)

pp_pr.p65 2002-11-17, 17:3446

47

PRZYK£AD LISTU MOTYWACYJNEGO

Jolanta Jakubowska

ul. Lipcowa 123

00-110 Warszawa

tel. 816-00-98

„Moda PL” sp. z o.o.

ul. Milenijna 5

02-486 Warszawa

W nawi¹zaniu do og³oszenia, które ukaza³o siê w „Gazecie” z dnia 4. 05. 2002 r.

uprzejmie proszê o przyjêcie mnie do pracy w Waszej firmie na stanowisko kierownika

sklepu.

Doœwiadczenie zawodowe potrzebne do prowadzenia sklepu z odzie¿¹ naby³am w

trakcie pracy zawodowej w du¿ej hurtowni odzie¿y, w supermarkecie „Roman” oraz jako

z-ca kierownika sklepu z odzie¿¹ damsk¹ „Viola”. Ukoñczy³am policealne studium, je-

stem technikiem handlowcem. Potrafiê obs³ugiwaæ komputer, prowadziæ dokumentacjê

handlow¹ i rozliczaæ faktury VAT. Ukoñczy³am Studium Psychologii Kierowania, uzy-

skuj¹c przygotowanie do kierowania grup¹ ludzi. Posiadam ³atwoœæ w nawi¹zywaniu

kontaktu z innymi osobami. Znam dobrze jêzyk angielski i niemiecki.

Chcia³abym doskonaliæ swoje umiejêtnoœci i pog³êbiæ doœwiadczenie na samodziel-

nym stanowisku, jakim jest kierownik sklepu, poznawaæ i wprowadzaæ nowe techniki

sprzeda¿y i obs³ugi klienta. Jestem sumienna, dok³adna, punktualna i zdyscyplinowana.

Mam nadziejê, ¿e jestem odpowiednio przygotowana do podjêcia pracy w Waszej

firmie. Proszê o umo¿liwienie mi wziêcia udzia³u w rozmowie kwalifikacyjnej.

Imiê i nazwisko

....................................................(odrêczny podpis)

Warszawa, dnia 5 maja 2002 r.

pp_pr.p65 2002-11-17, 17:3447

48

VII. Korzystanie z ofert prasowych – æwiczenia

OG£OSZENIE FIRMY POSZUKUJ¥CEJ PRACOWNIKÓW

Firma odzie¿owaistniej¹ca na rynku ju¿ 5 lat, projektuj¹ca wyroby

dla ludzi aktywnych, w zwi¹zku z dynamicznym rozwojemsieci sprzeda¿y poszukuje odpowiedniej osoby

na stanowisko:

KIEROWNIKA SKLEPU

Nasze wymagania:• wiek 25-35 lat• mile widziane doœwiadczenie w handlu odzie¿¹• umiejêtnoœæ motywowania i kierowania prac¹ grupy osób• umiejêtnoœæ komponowania odzie¿y• ³atwoœæ w nawi¹zywaniu kontaktów• obs³uga komputera w zakresie podstawowym• podstawowa znajomoœæ jêzyka angielskiego• wykszta³cenie minimum œrednie

W zamian oferujemy:• ciekaw¹ i ambitn¹ pracê• du¿¹ samodzielnoœæ dzia³ania• mi³¹ atmosferê• bardzo dobre warunki

Chêtnych prosimy o przes³anie CV i listu motywacyjnego ze zdjêciem na adres siedzibyfirmy „MODA PL” sp. z o.o., ul. Milenijna 5 02-486 Warszawa.

NASZA OFERTA – Przyk³ad curriculum vitae (CV)

Jolanta Jakubowskaul. Lipcowa 12300-110 Warszawatel. 816-00-98

Wykszta³cenie:1998 Zak³ad Doskonalenia Zawodowego – kurs podstaw ksiêgowoœci;1997 Zak³ad Doskonalenia Zawodowego – kurs obs³ugi komputera (Windows);1992 – 1994 Policealne Studium Zawodowe w Warszawie – specjalnoœæ: technik han-

dlowiec;1998 – 1992 XV LO w Warszawie. Matura 1992.

pp_pr.p65 2002-11-17, 17:3448

49

Doœwiadczenie zawodowe:1998 – 2002 z-ca kierownika sklepu z damsk¹ odzie¿¹ „Viola” w Warszawie;1996 – 1998 specjalista ds. zaopatrzenia w odzie¿ w supermarkecie „Roman” w War-

szawie;1994 – 1996 technik handlowiec w hurtowni odzie¿y „CIUCH” w Warszawie.

Znajomoœæ jêzyków obcych:– angielski, niemiecki.

Inne informacje:– prawo jazdy, obs³uga komputera, doœwiadczenie w prowadzeniu dokumentacji han-

dlowej (w tym VAT).

Hobby:– ksi¹¿ki, teatr, projektowanie ubiorów.

Imiê i nazwisko........................................................

(odrêczny podpis)

Warszawa, dnia 5 maja 2002 r.

VIII. Poprawne przeprowadzenie procedury podejmowania w³asnej dzia³alnoœci

gospodarczej – æwiczenia

Zadanie pierwszeSporz¹dŸ podanie o rejestracjê dzia³alnoœci gospodarczej, zgodnie ze wzorem wywie-szonym w urzêdzie gminy. Podaj dziedzinê, w której zamierzasz podj¹æ dzia³alnoœægospodarcz¹;• gdzie znajduje siê urz¹d gminy?• w jakich godzinach s¹ za³atwiane sprawy urzêdowe?

Zadanie drugieSporz¹dŸ zg³oszenie podjêcia dzia³alnoœci. Po otrzymaniu z urzêdu gminy zaœwiad-czenia o wpisie do ewidencji dzia³alnoœci gospodarczej, idziemy do WojewódzkiegoUrzêdu Statystycznego, aby uzyskaæ REGON, czyli wpis do rejestru statystycznegoi wielocyfrowy numer, którym bêdziemy pos³ugiwali siê przy sporz¹dzaniu sprawoz-dañ z dzia³alnoœci;• gdzie mieœci siê WUS?• co to jest i w jakim celu nadaje siê przedsiêbiorcom numer REGON?• opisz procedurê nadawania numeru REGON.

Zadanie trzecieWype³nij druki wymagane do otwarcia rachunku bankowego w wybranym banku;• opisz procedurê zak³adania rachunku bankowego;• z jakich przepisów wynika obowi¹zek za³o¿enia przez przedsiêbiorcê rachunku

bankowego?• jakich operacji dokonuje przedsiêbiorca z wykorzystaniem rachunku bankowego?

pp_pr.p65 2002-11-17, 17:3449

50

Zadanie czwarteSporz¹dŸ wniosek do urzêdu skarbowego w celu uzyskania Numeru Identyfikacji Po-datkowej (NIP);Sporz¹dŸ deklaracjê o wyborze formy opodatkowania, jak równie¿ sposobu ewidencjiprzychodów i rozchodów;• gdzie mieœci siê Twój urz¹d skarbowy?• co to jest i w jakim celu nadaje siê przedsiêbiorcom numer NIP?• opisz procedurê nadawania numeru NIP;• scharakteryzuj opodatkowanie w formie karty podatkowej, rycza³tu ewidencjono-

wanego i podatku dochodowego na ogólnych zasadach.

Zadanie pi¹teWype³nij druk zg³oszenia do ubezpieczenia spo³ecznego i zdrowotnego siebie i, nainnym druku, firmy, w Zak³adzie Ubezpieczeñ Spo³ecznych (ZUS);• gdzie mieœci siê w³aœciwy terytorialnie oddzia³ Zak³adu Ubezpieczeñ Spo³ecznych?• opisz procedurê realizacji obowi¹zku ubezpieczeniowego.

pp_pr.p65 2002-11-17, 17:3450