Nghiên Cứu Về Sự Phát Triển Con Người...

1443
NGHIÊN CỨU VỀ SỰ PHÁT TRIỂN CON NGƯỜI NGHIÊN CỨU VỀ SỰ PHÁT TRIỂN CON NGƯỜI Tác giả: Robert V. Kail - John C. Cavanaugh Người dịch: TS. Nguyễn Kiên Trường (Trung tâm dịch thuật TP.HCM) Hiệu đính: TS. Lê Sơn LỜI NHÀ XUẤT BẢN NGHIÊN CỨU VỀ SỰ PHÁT TRIỂN CON NGƯỜI là bộ sách dành cho sinh viên theo học các khóa trình khoa học về sự phát triển Tâm - sinh lý con người (cá nhân) trong xã hội hiện đại, qua đó cũng khẳng định chính con người tạo ra vận mệnh của chính mình. Với sự hiểu biết sâu rộng về các ngành khoa học xã hội và tự nhiên bao gồm Sinh học, Di truyền học, Tâm lý học, Dân tộc học, Xã hội học v.v... hai tác giả Robert V. Kail và John C. Cavanaugh (người Mỹ) đã khảo chứng những luận điểm của mình bằng những trắc nghiệm khoa học và sự so sánh đúng đắn. Trong sách, các tác giả trình bày sự hình thành, phát triển tâm - sinh lý con người (cá nhân) từ khi là thai nhi cho đến khi mất đi mà con người phải thử nghiệm, cùng với những thực tế gì sẽ tạo ra và thúc đẩy sự định hình tâm sinh lý đó (hoàn cảnh gia đình, môi trường xã hội -

Transcript of Nghiên Cứu Về Sự Phát Triển Con Người...

NGHIN CU V S PHT TRIN CON NGI

NGHIN CU VS PHT TRIN CON NGI

Tc gi: Robert V. Kail - John C. CavanaughNgi dch: TS. Nguyn Kin Trng(Trung tm dch thut TP.HCM)Hiu nh: TS. L Sn

LI NH XUT BN

NGHIN CU V S PHT TRIN CON NGI l b sch dnh cho sinh vin theo hc cc kha trnh khoa hc v s pht trin Tm - sinh l con ngi (c nhn) trong x hi hin i, qua cng khng nh chnh con ngi to ra vn mnh ca chnh mnh.

Vi s hiu bit su rng v cc ngnh khoa hc x hi v t nhin bao gm Sinh hc, Di truyn hc, Tm l hc, Dn tc hc, X hi hc v.v... hai tc gi Robert V. Kail v John C. Cavanaugh (ngi M) kho chng nhng lun im ca mnh bng nhng trc nghim khoa hc v s so snh ng n.

Trong sch, cc tc gi trnh by s hnh thnh, pht trin tm - sinh l con ngi (c nhn) t khi l thai nhi cho n khi mt i m con ngi phi th nghim, cng vi nhng thc t g s to ra v thc y s nh hnh tm sinh l (hon cnh gia nh, mi trng x hi - trng hc, hi m, ni lm vic - bnh tt, mi trng t nhin v.v...), ng thi nu ra nhng phc li x hi nn v cn c m bo cho tm sinh l con ngi pht trin thnh nhng nhn cch c li cho x hi, cho nhn loi.

Gio trnh ny vit ra ch yu dng ging dy cc trng i hc M, ng thi s kho st ca cc tc gi khng bao gi ton din (mt thc t ca khoa hc ni chung) nn bn c cn i chiu lin h vi hon cnh con ngi Vit Nam, x hi Vit Nam. cng l iu cui cng chng ti mun gi ti bn c khi c cun sch ny.

Xin trn trng cm n.

Nh xut bn Vn ha Thng Tin

LI TA(ca ln ti bn)

"Dng cm i n ni trc y cha h c ngi n" l cu ni quen thuc i vi hng triu ngi hm m Star Trek trn khp th gii. Khao kht tm hiu iu cha bit m rng thm kin thc v hiu bit ca chng ta l mt c im c bn ca con ngi. Dng cm i n ni cha ai bit cng l iu m mi ngi trong chng ta ang lm trong tin trnh pht trin ca mnh. Tht ra khng ai trong chng ta tng ni m chng ta ang nhm n, m thc s l chng ta ang to ra vn mnh ca chnh mnh.

Cng ging nh tt c thuyn trng ti gii iu khin con tu v tr u da vo ngn hng d liu my tnh v s tay hng dn k nng gip h vt qua di ngn h. Tc phm "Nghin cu s pht trin con ngi" dng trong vic m t cc kha cnh trong qu kh ca bn v hng bn v tng lai. Nghin cu s pht trin con ngi va l ngnh khoa hc phc tp nht v cng quyn r nht. Sch ca chng ti gii thiu cho bn cc vn , cc tc ng v cc kt qu lm cho chng ta c hnh hi nh hin nay.

Nghin cu ng i v l thuyt v s pht trin con ngi lun nhn mnh n tip cn gm nhiu mn hc cn thit m t v gii thch con ngi thay i ra sao qua thi gian. Ngoi ra s a dng rt ln ca con ngi i hi phi nh gi ng s khc bit c nhn trong tin trnh pht trin. Tc phm "Nghin cu s pht trin con ngi" kt hp c hai, mc ch nhm gii quyt ba mc tiu c th:

- Cung cp li gii thch ton din v rt d c v s pht trin sut qung i ca con ngi.

- Cung cp c s l thuyt v thc nghim gip sinh vin tr thnh nhng ngi gii thch thng tin pht trin c trnh v ph phn.

- Cung cp s phi hp gia nghin cu c bn v ng dng cng nh cc ch gy nhiu tranh ci v xu hng hin nay, chng minh nhng lin kt gia phng th nghim v i sng vi ngnh khoa hc nng ng nghin cu con ngi.

CCH SP XP

A. Tip cn theo bin i nin i.

Cuc tranh lun ln gia cc tc gi v tr gio trong lnh vc pht trin con ngi l liu tip cn nghin cu t mt tip cn theo nin i (tp trung vo chc nng hot ng cc giai on c th trong qung i chng hn nh tui m nga, thi thanh nin v gia tui trng thnh), hoc t mt tip cn theo ch (bm st kha cnh pht trin c th chng hn nh nhn cch trong sut qung i). C hai tip cn u c gi tr. Chng ti chn tip cn bin i theo nin i m chng ti ngh kt hp c cc kha cnh tt nht ca c hai. Cch sp xp chung ca sch gio khoa l theo nin i: chng ti ln theo s pht trin t lc th thai cho n khi v gi trong mt trt t theo chui, dnh ra nhiu chng cho cc vn theo ch gn lin vi cc vn c th trong sut i ngi (chng hn nh tui m nga v u thi th u, tui thanh nin, u tui trng thnh, gia tui trng thnh v v gi).

Nhng v tnh lin tc pht trin ca cc ch chng hn nh s pht trin x hi v nhn thc nh mt nhng s phn chia giai on theo tui nhn to mt cch t m, chng ti dnh mt s chng ln theo s pht trin ca chng qua cc phn on ln hn ca i ngi. Nhng chng ny cung cp mt m t sc tch hn nhiu v nhng thay i pht trin quan trng, nhn mnh rng s pht trin khng d chia thnh "cc lp", v cung cp cho sinh vin li gii thch d hiu hn v l thuyt pht trin.

Phm vi cp cn xng ca ton b i ngi. S khc bit chnh gia tc phm "Nghin cu s pht trin con ngi" (ti bn) v cc sch gio khoa tng t ch quyn sch ny cung cp mt m t phong ph hn v y hn v s pht trin ngi ln v tui gi. Tip theo sau chng gii thiu, 14 chng cn li c chia u gia cc chng ni v thi th u v tui thanh nin vi cc chng cp tui trng thnh v tui gi. Cch x l ng u ny phn nh s ni bt nhanh chng trong s pht trin ngi ln v tui gi nh th l iu ch yu trong ngnh khoa hc nghin cu s pht trin con ngi, v nhn thc rng hu ht khong 3/4 trong i sng ca con ngi din ra qu tui thanh nin.

Nh mt phn nh ca tip cn bin i theo nin i ca chng ti, tc phm "Nghin cu s pht trin con ngi" (ti bn) c chia thnh bn phn chnh. Sau phn gii thiu v ngnh khoa hc nghin cu s pht trin con ngi (Chng 1), Phn Mt cp c s Sinh hc ca i sng (Chng 2) v s pht trin trong tui m nga v u thi th u (Chng 3 - 5). Phn Hai tp trung cp n s pht trin gia thi th u v tui thanh nin (Chng 6 - 8). Phn Ba (Chng 9 - 12) tp trung cp n on u v gia ca tui trng thnh. Phn Bn kho st cui tui trng thnh (Chng 13 v 14), v kt thc bng s kho st lc hp hi v mt i ngi thn (Chng 15).

NI DUNG V TIP CN

Nhn mnh Tm sinh hc x hi.

Cun sch gio khoa ny ca chng ti cung cp mt cch bao qut, c cp nht v nghin cu v l thuyt t lc th thai cho n tui gi v ci cht. Chng ti dt khot chp nhn khun kh Tm sinh hc x hi lm ch qun xuyn, m t tht chi tit trong Chng 1, ri sau kt hp trong sut cun sch - thng kt hp vi cc thuyt v pht trin khc.

Phong cch thu ht c nhn. Trong mt s trng hp, chng ti truyn t s quan tm ca chng ti v cc vn c cp nh nhng minh ha s pht trin con ngi m bn thn n ng vai tr nh th no trong i sng con ngi. Chng hn, Rob Kail cung cp mt s kinh nghim pht trin ca con ng, v John Cavanaugh chia s kinh nghim sai lm trong hn nhn ca ng v v. Ngoi ra, mi tit chnh trong chng u m u bng mt minh ha ngn, gip nhn cch ha mt khi nim sp cp. Cc minh ha phong ph khc c kt hp trong sut phn tng thut trong sch ny, c trnh by trong c im ngi tht c trong tng chng. Sau cng, chng ti khuyn khch sinh vin tm cc minh chng v vn pht trin ngoi i thc trong phn T tm hiu.

Nhn mnh n tnh cht ton b. Trong phn ni dung, trong cc minh chng nhn cch ha c s dng, v trong chng trnh chp nh, chng ti nhn mnh n tnh a dng - M v khp th gii - v tnh tc ngi, gii tnh, chng tc, tui, kh nng v nh hng tnh dc.

Thay i trong ln ti bn. Ngoi vic cp nht vi trm li trch dn, tham kho mi cho n cc cng vic t bn nm trc, chng ti c nhiu thay i ng k trong tng chng. ng ch l nhng b sung c th nh sau:

- B sung thm trn mt phn mi vo cui Chng 3 Nhn thc v ci ti, vi ni dung cp ngun gc khi nim v ci ti v "l thuyt tr tu" ca tr em.

- B sung thm mt phn mi quan trng vo Chng 5 Xut hin cm xc, cp cm xc c bn v phc tp tr tui m nga v tr nh, bao gm mt phn ph v nhn thc v s dng cm xc ca ngi khc.

- Trong Chng 7, ton b mt phn mi c b sung vo phn Tm hiu ngi khc, bao gm phn m t tr em v tm hiu ngi khc, v nghin cu thnh kin tr.

- Phn vit v Tnh bn trong Chng 10 c m rng, vi mt phn ph mi v ngha tnh bn, v d liu mi v cc ch trong tnh bn ngi ln.

- Trong Chng 13, nghin cu mi c ngha v khi nim tr nh hot ng ngi gi c thm vo thnh mt phn ph mi.

- B sung thm mt phn mi vn chnh sch cng v ngi gi trong Chng 14, vi cc phn ph mi trong mc Cnh quan chnh tr, Hot ng chnh tr, An sinh x hi v Chm sc y t.

Nhm cung cp mt hng dn ci tin m rng trong ln ti bn, chng ti tip tc lit k nhng thay i chnh bng chng sch.

Chng 1: Nghin cu s pht trin con ngi

- Phn Cch s dng quyn sch ny c a t cui chng ln u chng.

- Xem li ton b v m rng phn Nghin cu pht trin, nhn mnh cc bc thc t do cc nh nghin cu tin hnh cng l c s nh dng c im nghin cu ni bt trong ln ti bn, cung cp mt ci nhn thc t hn trong mt lot cc quyt nh ca cc nh nghin cu.

- Xem li ton b phn Erikson, thuyt Tp quen v Piaget d hiu hn.

- Tit Tin hnh nghin cu v mt o c c xem li v m rng, nhn mnh vo hng dn quan trng c cc t chc nghin cu chuyn nghip s dng.

- Tt c cc phn tiu dn mi c b sung vo m u tng tit trong chng ny, cung cp cho bn c mt kch bn c th tip cn gip bn c tm hiu t liu tip theo sau.

Chng 2: C s Sinh hc

- Phn m u vit v Di truyn hc c sp xp li v cp nht.

- B sung hai hnh nh mi vo phn T th thai n lc sinh - m t u tin bng hnh nh cc giai on th tinh ban u, s pht trin hp t v cy vo thnh t cung, hnh nh th hai cung cp mt ci nhn chi tit v mi trng pht trin ca phi.

- Ni dung hi chng cht cn trong thai, dn chng nghin cu gn y v hu qu sinh qui thai khi ung ru.

- Tit Tip cn s sinh c xem li cung cp chi tit hn v cc loi sinh v thng tin v vic sinh con ti nh.

- B sung phn ph mi v T l t vong tr em, nu r do khng i khm thai nh k l nguyn nhn chnh gii thch ti sao t l t vong tr s sinh M tng i cao hn cc nc cng nghip ha khc.

- Tit v s nhau kt thc chng, ni dung phn Tr s sinh i thnh phn m u trong Chng 3.

Chng 3: Cng c tm hiu th gii

- Chng m u bng ni dung Tr s sinh, t Chng 2 chuyn sang.

- B sung ton b mt phn mi quan trng v nhn thc ci "Ti", bao gm ni dung ni v s pht trin nhn bit ci "Ti", thuyt Tr tu v khi nim v ci "Ti".

- Mc mi c im ngi tht "Thy l tin... " i vi tr ba tui, tp trung cp tr trc tui n trng nhn thc hnh vi ca ngi khc bng cch no i lc b suy ngh nhm ln nh hng.

- B sung phn ph mi v Hi chng t t tr em (SIDS), vi li khuyn ph huynh v ngi chm sc gim bt cc yu t ri ro t mi trng.

Chng 4: S xut hin t duy v ngn ng

- Gii thiu tit v thuyt ca Piaget (Nguyn tc pht trin nhn thc c bn) c sa li, v phn ph ni v nh gi thuyt Piaget bao gm mt s kin xem xt li tch cc v l thuyt ca ng thay v ch trch.

- Tit "Nghin cu ni bt" ni v cc b m lm g trong cc nn vn ha khc nhau bc gin cho vic tp quen ca con tr?

- Tit T tm hiu mi v "Suy ngh tin hot ng trong hnh ng", khuyn khch bn c tin hnh th nghim bo ton Piaget tr 3 - 4 tui.

- Thm bng tm tt mi vo th hin cc ct mc th c ngn ng.

Chng 5: Gia nhp th gii x hi

- Thm vo trn mt tit mi v "Xut hin cm xc", bao gm cm xc c bn v phc tp.

- Tit "Nghin cu ni bt" mi v lng v tha, ta "Tr thu cm c nhiu kh nng gip hay khng?"

- Vit li phn nh hng ca chm sc ban ngy, nhn mnh chng c trong "Nghin cu chm sc tr ban u NICHD".

- Sp xp li "Nim vui khi chi a", thm vo phn ph mi v nh hng ca b m i vi s chi a ca tr.

- Ni dung mi m t s khc bit tui v vn ha.

- Thng tin cp nht v d liu thng k nhn dng vic chm sc ban ngy.

- Tit ph "Phn loi gii tnh" (trc y l Phn loi phi) bao gm ni dung mi v nh hng ca bn cng tui, b sung ni dung mi vo Nhn dng gii tnh.

Chng 6: Tui n trng

- Sp xp li ni dung v trng hc, vi hai tit chnh ly t ln xut bn u tin (Trng hc hiu qu v gio vin dy tt, v phn loi trng hc M) kt hp thnh mt phn ta "Hc tp trong nh trng", v c sp xp li, tp trung vo nhng c im xc nh trng hc hiu qu v c im xc nh gio vin dy tt.

- Tit "Tranh lun hin nay v My vi tnh trong lp hc", da vo tit ph trong ln xut bn u tin, m t c hi c my tnh h tr cng nh cp nhng quan ngi v nh hng tiu cc i vi sinh vin.

- Ni dung cp nht, c xem li trong cc tit vit v gim st, thuyt a tr nng ca Gardner, nh hng di truyn v mi trng i vi tr nng, v gim thiu tr nng.

Chng 7: M rng chn tri x hi

- B sung tit mi quan trng v "Tm hiu ngi khc", bao gm cng trnh m t ca tr em v tm hiu ngi khc, v nghin cu thnh kin tr.

- B sung ni dung l thuyt ban u ca Harry Stack Sullivan v vic tnh bn gia c nhn vi nhau tip theo sau mt chui ging nh giai on ra sao.

- Tit "Nghin cu ni bt" v cc hu qu lu di ca c a thch v b ht hi.

- Tit "Ngi tht vic tht" K ti nghe v c gi bn thch nht c thm vo tit mi Tm hiu ngi khc. Tit ny so snh suy ngh ca cng mt b gi 3 tui (7, 10 v 16) theo ngha c nhn thy mnh l c b d mn nht v l do ti sao.

- Sp xp li ni dung ngc i tr.

Chng 8: Nghi thc chuyn sang tui mi ln

- Chng cung thc c cp cng vi chng bing n trong tit ph Ri lon n ung.

- Tit mi "Nghin cu ni bt" tp trung vo Nhn dng tr em lm con nui gia cc chng tc.

- Tit ph "nh hng tnh dc" bao gm thng tin mi v mt s th thch c bit m nam ng tnh v n ng tnh thng gp.

- Tit "T tm hiu mi" ni v nhn bit nhiu hn v tn cng tnh dc trong khu trng s.

- Ni dung "Nguyn nhn phm php" c sp xp li hon ton, nhn mnh s phn bit gia hnh vi phn x hi trong qu trnh sng v hn ch tui thanh nin.

- Tit "Tranh lun hin nay" nu bt vn khi tr phm trng ti c b xt x nh ngi ln hay khng?

Chng 9: Tr thnh ngi ln

- Tit "Tranh lun hin nay" v tnh trng ch chn say sa trong trng i hc, bao gm mt s chin lc c bn nhm c gii quyt hin tng nguy him, ph bin ny.

- Trong tit "iu g din ra i vi tr nng tui trng thnh?" Vi tho lun r rng hn bao gm tnh cht gi thuyt ca kh nng tr tu s cp v th cp.

Chng 10: Mi quan h trong tui trng thnh

- Tit "Tnh bn c m rng ng k", vi tit mi vit v ngha tnh bn v ni dung mi v ch tnh bn ngi ln.

- Tit ph v "Sng c thn v Chung sng nh v chng" c xem li rt nhiu, ni dung Chung sng nh v chng c cp nht bao gm s lin kt d v hn gia n v tnh bt n trong hn nhn.

- Tit "Hn nhn" bao gm tho lun d liu phc tp lin quan n nh hng tha mn hn nhn khi sinh con, bnh tt, giao tip v nhu cu vic lm - gia nh.

- Nghin cu b sung v kt qu thnh cng ca hu ht con ci c b m l nam ng tnh v n ng tnh.

- Tit ph "Chn bn" bao gm ni dung v kt bn ph hp, thuyt kch thch - gi tr - vai tr v s gn b trong tui trng thnh.

- Tit "Tranh lun hin nay" Hn nhn giao ko, mt ty chn mi Louisiana nhm mc ch rng buc cc i v chng chung sng vi nhau.

- Tho lun chuyn khng sinh con bao gm s khc bit gia nguyn nhn t nguyn v khng t nguyn.

Chng 11: Lm vic v gii tr

- Tit "Ngi tht vic tht" v vic i ngh tm cng vic va .

- Chng c nghin cu mi c th c b sung vo tit "Bn c th ngc nhin" v cc i v chng c hai u i lm gii quyt s phn chia lao ng v mu thun gia cng vic v gia nh ra sao?

- Tit "nh kin v i x phn bit" c xem li v cp nht, nhiu d liu v biu mi v s chnh lch mc lng gia hai phi v cc vn pht trin lin quan.

- Tho lun nghin cu mi v quy ri tnh dc v hu qu, tho lun quy ri tnh dc trong khu trng s.

- Tit "Lm vic v gia nh" c xem li nhiu, vi tit ph "Tnh hung kh x" v chm sc tr cn l thuc tp trung vo vic chm sc tr cn phi sng l thuc v b m gi, phn ph mi v phn ng ca nh tuyn dng i vi vic chm sc con cn sng l thuc, tp trung vo tc ng i vi nhn vin chm sc con cn sng l thuc, sp xp li tit "a vai tr v mu thun vai tr", nghin cu nhiu hn v tc ng mu thun cng vic - gia nh.

- Tnh cht gin on ca ph n khi tham gia lc lng lao ng c kho st.

Chng 12: Tri qua tui trung nin

- Bin son li phn vit v bnh long xng.

- Chng c mi lin quan liu php thay th ni tit t v kch t ng dc kt hp thnh tit "Tc dc v thi k mn kinh".

- Cch gii quyt b sung trong tit "Tr nng thc t".

- Tit "Nhn cch" c xem li, sp xp li, b sung phn ph mi v "nh ngha ngi tui sinh sn?"

- Tit ph "Thuyt chuyn tip i sng v khng hong tui trung nin" c tp trung thnh qu trnh chuyn tip, v kt hp nghin cu mi, thm vo tit "Tnh phc hi bn ng" v c b sung thnh t kha trong phn ni dung sa cha.

- cp n ph n trong t cch ngi chm sc tr, lu s khc bit dn tc v trch dn, m t mt s chng c nghin cu gn y.

- Ni dung "Cch lm ng" c vit li.

Chng 13: Bi cnh ring ca tui gi

- Trong tit "Nhn khu hc tui gi", c biu mi ca Cc thng k M gn y a ra d on s tng dn s ngi M cao tui cho n gia th k 21, phn tch theo tng nhm dn tc.

- Tit "Tranh lun hin nay", x l thng tin trong i sng thng nht: li xe ln tui, bao gm ngha quan trng trong nh gi Tm nhn hu dng ca li xe ln tui.

- Tit ph mi b sung vo Tr nh hot ng, vin dn nghin cu gn y.

- Tit Tr nh c xem li v cp nht, c nhiu minh ha mi v b sung bng h tr tr nh n bn trong v n bn ngoi.

- B sung tit ph mi Tnh sng to, vi mt biu mi th hin nhng nm sng to nh cao trong mt s mn hc, v da vo cng trnh nghin cu gn y.

- B sung ni dung mi v bnh Alzheimer, bao gm s lin kt vi mc kch t ng dc, nghin cu di truyn hc gn y, trn dch no p lc bnh thng nh mt iu kin c chn on khc vi bnh Alzheimer v s khc bit trong qu trnh v chn on s mt tr do mch v bnh Alzheimer.

Chng 14: Kha cnh x hi ca tui gi

- Khi nim h tr tinh thn c b sung vo phn tn gio.

- Khi nim b sung "gin" v "vt nh" trong khi v hu, vi d liu mi c bao gm trong vic iu chnh trong thi gian ngh hu.

- Tit S khc bit trong lc ngh hu gia hai phi c bin son li.

- Khi nim tnh chn lc cm xc x hi c b sung vo phn ph Tnh bn.

- B sung phn vn chnh sch cng v ngi cao tui, vi 4 tit ph v Cnh quan chnh tr, Hot ng chnh tr, An sinh x hi v Chm sc y t.

- B sung tho lun li ni ra v k c v hin tng u nhi ha c b sung vo ni dung nh dng lo v thng tin mi c cung cp chn nh dng lo.

Chng 15: Hp hi v s mt i ngi thn

- Tit ph "Ci cht khng au", c xem li bao gm phn quyt ca Ta n ti cao M v lut Ci cht vi chn gi tr Oregon, v m t lnh "Khng hi sc".

- Tit "Tranh lun hin nay", c xem li tp trung vo t t c s h tr ca thy thuc.

- B sung nhiu ni dung v kinh nghim vi ci cht tui thanh nin.

- Thuyt Quyn luyn nh mt khun kh tm hiu s au bun.

- Tit ph mi v S cht c bao gm trong tit "Qu trnh hp hi".

- Tip cn hp hi c b sung nh mt bin php thay th cho Kbler-Ross.

- Tit "T tm hiu mi v m tang", khuyn khch sinh vin tham quan nh tang l tm hiu v ty chn v chi ph khc nhau.

- Tit ni v s au bun c xem li nhn mnh qu trnh hn l Thuyt au bun theo giai on, chi tit b sung c bao gm trong au bun d on.

IM C BIT

Su im c bit l l do rt quan trng gii thch ti sao cun sch gio khoa ny c o. Nhng c im ny c an quyn thnh th vn tng thut trong mi tit u c biu tng d hiu. 6 im ny bao gm:

1. Nghin cu ni bt

2. Bn c th ngc nhin

3. Tranh lun hin nay

4. T tm hiu

5. Ngi tht vic tht

6. Tc ng hin hnh

Nhng im ny c m t trong tit Cch s dng quyn sch ny trong Chng 1, vo mi im xut hin gn nh trong tng chng sau .

Trong ln ti bn, mi im Nghin cu ni bt c nh dng li nhn mnh phng php lun c s dng trong tt c nghin cu pht trin. Mi Nghin cu ni bt c cng nh dng gip bn c thy r vn chnh cn xem xt nh gi tng cng trnh nghin cu pht trin.

- Ai l nh iu tra v mc ch nghin cu l g?

- Nh iu tra nh gi ch quan tm ra sao?

- Ai tham gia nghin cu?

- Thit k nghin cu l g?

- C s quan tm o c trong nghin cu khng?

- Kt qu ra sao?

- Nh iu tra c kt lun g?

Trong ln ti bn mi ny, c s ni bt khc nm phn l sch k bn mi phn Tranh lun hin nay, bn s nhn thy biu tng InfoTrac College Edition v li gi ngn gn, vi mc t kha ngh. Chng hn, trong Chng 2, Tranh lun hin nay l Th thai trong th k 21, t kha l "th tinh trong ng nghim". i vi sinh vin c gio s ngh chn sch gio khoa ny cng vi InfoTrac, th sinh vin s nhn c phiu ng k trong 4 thng truy cp th vin trc tuyn ny vi hng trm tp ch chuyn ngnh, v c th tip cn cc bi bo hin hnh (ch khng phi tham kho bi bo hu ch) lin quan n ch (chng hn th tinh trong ng nghim) trong Tranh lun hin nay. iu ny to ra mt c hi c bit tm c s d liu cn thit qua tp ch chuyn ngnh ca InfoTrac tm bi vit mi nht.

Nhiu im c bit c cp nht v c xem li trong ln ti bn th 2, thay th hoc b sung rt nhiu. im mi trong ln ti bn ny:

- Trong Chng 3, tit Ngi tht vic tht "Thy l tin... " i vi tr ba tui.

- Trong Chng 4, tit Nghin cu ni bt mi. Cc b m lm g trong cc nn vn ha khc nhau bc gin cho vic tp quen ca con tr? V phn T tm hiu mi Suy ngh tin hot ng trong hnh ng.

- Trong Chng 5, tit Nghin cu ni bt mi Tr thu cm c nhiu kh nng gip hay khng?

- Trong Chng 6, tit Tranh lun hin nay mi My vi tnh trong lp hc.

- Trong Chng 7, tit Nghin cu ni bt mi Hu qu lu di ca c a thch v b ht hi v phn Ngi tht vic tht mi ta K ti nghe v c gi bn thch nht.

- Trong Chng 8, tit Nghin cu ni bt mi Nhn dng tr em lm con nui gia cc chng tc, phn T tm hiu mi Nhn bit nhiu hn v tn cng tnh dc trong khu trng s v phn Tranh lun hin nay mi Khi tr phm trng ti c b xt x nh ngi ln hay khng?

- Trong Chng 9, tit Tranh lun hin nay mi Tnh trng ch chn say sa trong trng i hc

- Trong Chng 10, tit Tranh lun hin nay mi "Hn nhn giao ko", cch rng buc v chng chung sng?

- Trong Chng 11, tit Ngi tht vic tht mi i ngh tm cng vic va .

- Trong Chng 13, tit Tranh lun hin nay mi X l thng tin trong i sng thng nht: li xe ln tui

- Trong Chng 15, tit T tm hiu mi v m tang.

IM MI TRONG LN TI BN TH HAI

Trong ln ti bn ny, chng ti b sung 2 im mi, c hai dng minh ha cc ch quan trng. Th nht, Cn cnh, m u mi phn trong s bn tit chnh ca gio trnh bng mt tiu lun nh chp ngn v s pht trin ca mt c nhn c th rng di tui c cp trong phn y. Chng hn, phi hnh gia tr thnh thng ngh s tr thnh phi hnh gia John Glenn c cp trong phn Cn cnh m u tit Bn. Trong khi c nhn rt ni ting v phi thng c nu ra th s thnh cng ca h trong cc giai on i sng khc nhau l minh ha cho s pht trin con ngi sut mt i.

im mi th 2 trong ln ti bn ny l kt thc mi tit trong s bn tit chnh trong sch gio khoa: im qua s pht trin: Tm tt bng hnh nh. Nhng m rng bng hnh nh ny tm tt cc tc ng Sinh hc, Tm l hc v vn ha x hi gp phn pht trin qua nin i c cp trong phn y. Bng vic m t tht sc tch kt qu ca nhng tc ng ny, ri sau s dng hnh nh tiu biu trong cc chng va cp, im qua s pht trin cng c cc ch pht trin Tm sinh hc x hi chnh trong mi phn thng qua gi bng hnh nh.

C IM S PHM

Trong s cc kha cnh quan trng nht ca sch "Nghin cu v s pht trin con ngi": Sut c qung i, (ti bn) l s kt hp c bit cc c im s phm, c thit k gip sinh vin ti a ha hiu bit ca mnh.

* Kt hp hnh nh, ngh thut, c im, v t kha. Mt trong iu u tin bn nhn thy trong khi dn trang l hnh nh, bng biu v con s khng c thuyt minh, nhng c m t trc tip trong gio trnh. Tng t, su c im va m t, thng c t ring trong khung trong sch gio khoa khc (khung sinh vin thng b st khng c!) v c kt hp trc tip vo trong th vn tng thut. Tip tc ch tch hp ny, nh ngha t kha c cung cp trong bi cnh tng thut trong chng. T kha c in bng mc (im mi trong ln ti bn ny) v cc cu nh ngha c in nghing. S tch hp ny c ngha l gip sinh vin lun tp trung, cung cp s trnh by pht trin con ngi trong sut cuc i.

* Tnh s phm trong tng tit. Mi tit quan trng (mi Chng c 4 hoc 5) c bin son k lng: m u bng mt tp hp mc tiu nghin cu, minh ha, v tm tt ni dung trong tit y, thng thng bao gm mt hay nhiu vn cn suy ngh ngoi l sch (im mi trong ln ti bn ny), v kt thc bng mt lot cu hi gi l T kim tra cng c cc yu t quan trng ca tit.

* Tnh s phm trong tng chng. Mi chng bt du bng bng ni dung v phn Gii thiu vn tt. Tit Kt hp tt c li vi nhau tip theo sau tit sau cng ca chng ni kt cc ch chnh trong chng li vi nhau (thng m ch c nhn c m t trong phn minh ha), v bao gm Tm tt chi tit (chia theo tit), tip theo sau l lit k T kha, v Nu bn mun tm hiu chi tit. i vi ln ti bn th hai, chng ti m rng Nu bn mun tm hiu chi tit bao gm InfoTrac College Edition (th vin i hc trc tuyn), mt lot Trang Web lin quan vi ni dung ca chng, c xem l ti nguyn b sung cho Trang web trung tm nghin cu tm l hc Wadsworth.

Tm li chng ti ngh rng h thng s phm tch hp ca mnh s cung cp cho sinh vin c c tt c cng c cn thit hiu c ti liu v thnh cng trong cc k thi.

TI LIU B SUNG

Mt di rng ti liu b sung hin c sn dng km vi sch gio khoa ny:

i vi Tr ging:

- S tay dnh cho tr ging, s tay dnh cho tr ging trong ln ti bn do Jessica Miller, i hc bang Mesa bin son, rt nhiu t liu bao gm Mc tiu hng dn v chin lc ging dy, Phc ha chng, Mc tiu nghin cu, Cng c m rng bi ging, Hot ng trong lp, Cu hi khuyn khch suy ngh c ph phn, Hot ng trang web, Kt hp vi InfoTrac College Edition v Phng tin Video. S tay dnh cho tr ging cng bao gm hng dn chuyn tip nhm gip tr ging d chuyn t mt gio trnh quan trng sang dng sch gio khoa ti bn ln th hai ca chng ti.

- S tay in t dnh cho tr ging. S tay dnh cho tr ging ang c sn (phin bn Windows v Macintosh) bng m ASCII.

- Transparency Acetates. Khong 100 minh ha khi nim y mu sc c trnh by trong sch gio khoa thuyt phc nhiu tr ging chp nhn gio khoa ti bn ln th hai.

- Electronic Transparencies. Mt a CD- ROM cung cp trn b knh nh phim n chiu bng mu cng nh c sn bn knh dng Acrobat.

- Hng mc trc nghim. Bradley Caskey v Richard Seefeldt, c hnh nh u dy i hc Wisconsin-River Falls, son tho ngn hng d liu cho ln ti bn. 120 cu hi c nhiu li p c trong mi Chng, v mi cu c nhn bit bng mc tiu nghin cu, tham kho s trang, phn loi (khi nim, thc t v ng dng), v mc kh. 10 hng mc nhiu cu tr li b sung c cung cp v c nhn bit nh nhng hng mc c trong trang Web sch gio khoa, trong sinh vin tham d cu tng tc vi thng tin phn hi ngay lp tc.

- Cng c trc nghim hc tp ng cp th gii Thomson. Hin c sn cho c hai Windows v Macintosh, Cng c trc nghim hc tp ng cp th gii Thomson cung cp mt tp hp hon chnh s sng to trc nghim, phn phi cng nh cng c qun l lp hc bao gm Trc nghim ng cp th gii, Trc nghim trc tuyn v phn mm Qun l ng cp th gii. Cng c trc nghim hc tp ng cp th gii cho php gio s son tho trc nghim di dng in, a mm, a cng, LAN, hoc Internet.

- InfoTrac College Edition. Tr ging chp nhn sch gio khoa ti bn ln th hai ny (cng nh sinh vin) s tip cn c s d liu trc tuyn ny vi y cc bi kha trch t 900 n phm ni ting.

i vi sinh vin:

- Hng dn nghin cu. Dea DeWolff thuc i hc Purdue v Terri Combs thuc i hc Indiana - i hc Purdue, Indianapolis, xem li Hng dn nghin cu dng km vi sch gio khoa ti bn ln th hai ny. Hng dn nghin cu cung cp phc ha chi tit trong chng, mc tiu nghin cu, t kha, cu hi ng/sai, cu hi c nhiu li p, cu hi tiu lun, v cu tr li tra kho cho s trang tng ng trong gio trnh.

- Hng dn nghin cu in t. Cu hi v tr li trong hnh thc tng tc c cung cp trong Hng dn nghin cu in t c sn dng Windows v Macintosh.

- InfoTrac College Edition. Sinh vin c tr ging yu cu s dng S pht trin con ngi: Sut c qung i, (ti bn) km theo InfoTrac College Edition c th tip cn c s d liu trc tuyn 24/24. Cung cp y cc bi kha trch t hn 900 tp ch chuyn ngnh, InfoTrac College Edition - cung cp ngun c uy tn, c cp nht hng ngy.

Nhng ngi xem li trong ln xut bn u tin

Polly Applefield: i hc North Carolina Wilmington

Daniel R. Bellack: Cao ng k thut Trident

David Bishop: Cao ng Luther

Lanthan Camblin, Jr.: i hc Cincinnati

Kenneth Elliott: i hc Maine Augusta

Martha Ellis: Cao ng cng ng ht Collin

Linda Flickinger: Cao ng cng ng ht St. Clair

Steve Fulks: i hc Tennessee

Rebecca Glover: i hc North Texas

J. A. Greaves: Cao ng cng ng bang Jefferson

Patricia Guth: Cao ng cng ng ht Westmoreland

Phyllis Heath: i hc trung tm Michigan

Myra Heinrich: Cao ng bang Mesa

Sandra Hellyer: i hc Indiana - i hc Purdue Indianapolis

Shirley-Anne Hensch: i hc trung tm Wisconsin

Thomas Hess: i hc bang North Carolina

Kathleen Hurlburt: i hc Massachusetts-Lowell

Heidi Inderbitzen: i hc Nebraska Lincoln

Sanford Lopater: i hc Christopher Newport

Bill Meredith: i hc Nebraska Omaha

Maribeth Palmer-King: Cao ng cng ng Broome

Harve Rawson: Cao ng Franklin

Virginia Wyly: i hc bang New York Cao ng Buffalo

Nhng ngi xem li trong ln ti bn th hai:

Gary L. Alien: i hc South Carolina

Ann MB Austin: i hc bang Utah

David Bishop: Cao ng Luther

Elizabeth M. Blunk: i hc Ty Nam bang Texas

Josette Bonewitz: i hc Vincennes

Lanthan D. Camblin, Jr.: i hc Cincinnati

Shelley M. Drazen: SUNY, Binghampton

Kenneth Elliott: i hc Maine, Augusta

Nolen Embry: Cao ng cng ng Lexington

James J. Garbarino: i hc Cornell

Catherine Hackett Renner: i hc Ty Chester

Sandra Hellyer: i hc Indiana - i hc Purdue Indianapolis

John Klein: Cao ng bang Castleton

Wendy Kliewer: i hc khi thnh vng chung Virginia

Nancy Macdonald: i hc South Carolina, Sumter

Lisa McGuire: Cao ng Allegheny

Martin D. Murphy: i hc Akron

John Pfister: Cao ng Dartmouth

Bradford Pillow: i hc Bc Illinois

Gary Popoli: Cao ng cng ng Hartford

Robert Poresky: i hc bang Kansas

Joseph M. Price: i hc bang San Diego

Rosemary Rosser: i hc Arizona

Timothy O. Shearon: Cao ng Albertson Idaho

Marcia Somer: i hc Hawaii - Cao ng cng ng Kapiolani

Nanci Stewart Woods: i hc bang Austin Peay

Anne Watson: i hc Ty Virginia

Fred A. Wilson: i hc bang Appalache

Karen Yanowitz: i hc bang Arkansas

Christine Ziegler: i hc bang Kennesaw

GII THIU V TC GI

ROBERT V. KAIL

Robert V. Kail l gio s Tm l hc i hc Maryland, College Park. ng hc cao hc i hc Ohio Wesleyan v ly bng Tin s trit hc i hc Michigan. Kail hin nay l ph bin tp "T bo tm l hc tr em thc nghim" v ng ch bin tp tp ch "Tin b trong pht trin v hnh vi tr em". ng nhn c Gii thng dnh cho nh khoa hc tr McCandless ca Hip hi tm l M quc, c i hc Wesleyan Ohio tng danh hiu Sesquicentennial Alum-nus v l thnh vin Hip hi Tm l hc M quc. Kail cng vit sch "S pht trin tr nh tr em" v "Tr em v s pht trin ca tr em". Quan tm nghin cu ca ng l lnh vc pht trin nhn thc trong thi th u v tui thanh nin. Ngoi gi lm vic ra, ng thch du lch bng my bay, gii ton, lm hun luyn vin i bng chy cho con gi v theo di con trai trng thnh trong ngnh kch ngh.

JOHN C. CAVANAUGH

John C. Cavanaugh l hiu trng kim hiu ph ph trch vn hc thut, cng nh l gio s tm l hc i hc North Carolina Wilmington. ng nhn c bng cao hc i hc Delaware, v bng tin s trit hc i hc Notre Dame. Cavanaugh l thnh vin Hip hi Tm l hc M, T chc tm l hc M v Hi lo khoa M. ng l thnh vin trong Hi ng gio dc M, tng lm Ch tch Phn ban pht trin ngi ln v ngi cao tui (Phn ban 20) ca APA. Cavanaugh cng vit sch "S pht trin ngi ln v ngi cao tui". Quan tm nghin cu ca ng trong ngnh nghin cu lo khoa v chm sc gia nh cng nh vai tr suy ngh trong thc hin nhn thc ca ngi cao tui. ng thng du lch, lm th, trong khi n s-c-la ngm ngh kh nng qun l ca James T. Kirk, Jean-Luc Picard, Kathryn Janeway, v Benjamin Sisko.

Phn m u.Chng 1. NGHIN CU V S PHT TRIN CON NGI

I/ Cch s dng quyn sch ny

- Cng c h tr hc tp v nghin cu

- Thut ng chuyn ngnh

- Cch sp xp

II/ Suy ngh v s pht trin

- Cc vn thng gp trong s pht trin con ngi

- Cc tc ng c bn trong s pht trin con ngi: Khun kh Tm sinh hc x hi

III/ Thuyt pht trin

- Thuyt tm l ng hc

- Thuyt tp quen

- Thuyt pht trin nhn thc

- Tip cn Sinh thi hc v cc h thng

- Thuyt cuc i v chu k i sng

- Bc tranh ton cnh

IV/ Tin hnh nghin cu pht trin

- nh gi nghin cu pht trin con ngi

- Cc thit k chung cho nghin cu

- Cc thit k cho nghin cu s pht trin

- Hng dn nghin cu hp o c

- Thng bo cc kt qu nghin cu

Tm tt

T kha

Nu bn mun tm hiu chi tit

Bn sp bt u cuc hnh trnh y th v. Trong qu trnh ny, bn s c dp hi mt s cu c bn nht: i sng bt u nh th no? Bn xut pht t n bo ra sao, cho n khi thnh ngi ln pht trin y nh hm nay bng cch no? Bn s i ht cuc i c ging hay khc vi by gi? Bn tc ng n i sng ca ngi khc ra sao? H c nh hng g i vi bn? Cc vai tr khc nhau trong sut cuc i bn tr em, v thnh nin, kt bn, bn i, b m, lao ng, ng b - nh hnh s pht trin ca bn ra sao? Chng ta i ph vi ci cht ca chnh mnh v ca ngi khc ra sao?

y l minh ha vn hnh thnh c s khoa hc v s pht trin con ngi, nghin cu nhiu mn hc v s thay i ca con ngi v cch con ngi gi nguyn khng i qua thi gian. Tr li nhng cu hi ny i hi chng ta phi da vo l thuyt v nghin cu cc ngnh khoa hc x hi v t nhin, bao gm Sinh hc, Di truyn hc, Ha hc, Y hc, Tm l hc, X hi hc, Nhn khu hc, Dn tc hc, Kinh t hc v Nhn chng hc. Khoa hc nghin cu s pht trin con ngi phn nh tnh c o v phc tp ca mi ngi v kinh nghim ca mi ngi, cng nh s ph bin v cc mu thng gp con ngi. Trong t cch mt ngnh khoa hc, s pht trin con ngi c hnh thnh vng chc trong l thuyt v nghin cu cng nh tm hiu hnh vi con ngi.

Trc khi bt u cuc hnh trnh, c mt s vn bn cn phi lm to cho chuyn i c gi tr hn. Trong chng ny, chng ti chn ra l trnh cn thit a chng ta i ng hng: cch s dng quyn sch ny, khun kh sp xp cc l thuyt v s nghin cu cc vn thng thng v nhng nh hng n s pht trin, v nhng phng php cc nh pht trin thng s dng khm ph. Chun b hnh trang ln ng.

I. CCH S DNG CUN SCH NY

S pht trin con ngi c son tho dnh cho cc bn sinh vin. Trong mt vi trang tip theo sau, chng ta m t mt s c im quyn sch gip bn d hc hn. ng b qua ti liu ny, v lu di s gip bn tit kim c nhiu thi gian.

CNG C H TR HC TP V NGHIN CU

Mi chng bao gm mt s c im d phn bit nhm gip bn hiu c ti liu v sp xp cho vic hc.

- Mi chng bt u bng cch nhn khi qut ch chnh v phc ha chi tit.

- Mi phn chnh trong chng bt u bng mt phc ha vn tt lit k cc tiu ph quan trng ca tit v mt tp hp mc tiu nghin cu. Cng c mt minh ha ngn gn gii thiu mt trong cc ch c cp trong tit y v cung cp minh ha cc vn pht trin m con ngi ang i mt.

- Khi cc t kha c gii thiu trong bi kha, thng c in mu . nh ngha t kha c in nghing, gip bn d tm v d hc.

- Cc bng d liu, cc nh chp v cc truyn tranh c tch hp trong bi vit th khi phi tm kim chng cc trang khc. S tch hp ny s gip bn lin kt ti liu hnh nh vi bi.

- L thuyt pht trin quan trng c gii thiu trong Chng 1, v c cp trong sut bi.

- Cc vn ph phn c lit k ngoi l. Nhng vn ny c thit k gip bn ni kt gia cc phn trong mt chng hoc trong cc chng khc.

- Cui mi phn u c mc T kim tra, gip bn kim tra kin thc ca mnh v cc khi nim quan trng m bn va c. Cu hi t kim tra c hai mc ch. Th nht, chng gip bn c c hi kim tra ti ch hiu bit ca mnh i vi ti liu. Th hai, vo nhng lc cu hi lin kt ti liu bn va c vi vn , l thuyt hoc khun kh tm sinh hc x hi khc m bn c lc u.

- c im trong bi vit m rng hoc nu bt ch c th c kt hp vi phn cn li ca ti liu. Quyn sch ny bao gm 6 loi c im khc nhau, mi c im c nhn bit bng mt biu tng d phn bit. Lit k di y m t cc loi c im v th hin biu tng tng ng.

NGHIN CU NI BT hon thin cng trnh nghin cu c th c cp trong bi v cung cp nhiu chi tit v thit k v phng php c s dng.

TRANH LUN HIN NAY cp n cc vn gi nhiu suy ngh cn phi tho lun chi tit.

NGI THT VIC THT trong trng hp nghin cu mu minh ha mt vn trong s pht trin con ngi trong i sng ca mt con ngi tht.

BN C TH NGC NHIN cung cp cu tr li cc cu hi thng thng v s pht trin, thng da trn kinh nghim thng nht.

T TM HIU cung cp cch gip bn t mnh tm hiu cc vn v s pht trin con ngi ni bn.

TC NG HIN HNH m t cch s dng khun kh Tm sinh hc x hi hiu mt vn c th trong s pht trin nh th no.

- Cui mi chng bao gm mt s cng c nghin cu c bit. Kt hp tt c li vi nhau tr v mi ha tit lp li ch chnh ca chng. Tm tt c sp xp theo tiu ca phn chnh cung cp phn n li khi nim quan trng trong chng. K n l lit k t kha c trong chng. Ngoi ra cn c phn Nu bn mun tm hiu thm, bao gm ti liu nn c v trang Web bn c th tm thy thng tin v s pht trin con ngi nhiu hn.

Chng ti khuyn khch bn nn tn dng nhng cng c hc tp v nghin cu ny khi c. Chng ti cng cha ch ngoi l bn ghi ch, sao cho bn d kt hp bi vi gio trnh v ti liu hc tp trn lp.

THUT NG CHUYN NGNH

Chng ti ni v thut ng chuyn ngnh i cht. Mt s thut ng chuyn ngnh s c dng m ch cc giai on khc nhau trong qung i. Mc d bn quen thuc vi thut ng chuyn ngnh, nhng chng ti mun gii thch r cch s dng nhng thut ng chuyn ngnh ny trong bi vit. Thut ng chuyn ngnh sau s m ch mt di tui c th:

Tr s sinh: Mi sinh n 1 thng tui

Tui m nga: 1 thng n 1 nm tui

Mi bit i: 1 n 2 tui

Trc khi n trng: 2 n 6 tui

tui i hc: 6 n 12 tui

Tui thanh nin: 12 n 20 tui

u tui trng thnh: 20 n 40 tui

Gia tui trng thnh: 40 n 60 tui

Tui trng thnh: kh gi 60 n 80 tui

Tui trng thnh qu gi: T 80 tui tr ln

i lc v l do a dng, chng ti s dng cc thut ng chuyn ngnh khc t c lin quan n tui c th, chng hn nh b mi sinh, b con v ngi gi. Tuy nhin, bn c th xc nh tui c th cho tng bi cnh.

CCH SP XP

Tc gi cc sch gio khoa v s pht trin con ngi lun i mt vi vn quyt nh nh th no sp xp ti liu thnh cc phn mnh c ngha trong sut qung i. Quyn sch ny c sp xp thnh 4 phn: S pht trin trc khi sinh, tui m nga, v u thi th u, tui i hc v tui thanh nin, u v gia tui trng thnh, cui tui trng thnh. Chng ti ngh rng cch sp xp ny t c 2 mc tiu chnh. Trc tin, chia cuc i theo cch lin quan vi cc phn chia thng gp trong i sng hng ngy. Th hai, n cho php quyn sch ny a ra li gii thch hon chnh v tui trng thnh hn cc sch khc.

V mt s vn pht trin ch lin quan n mt vn c th trong qung i, nn mt s chng c sp xp bao quanh tui c th. Ni chung, bi vit bt u bng s th thai v tip tc qua thi th u, tui thanh nin, tui trng thnh, tui gi ri cht. Nhng v mt s qu trnh pht trin dn tri qua cc giai on rt di, nn mt s chng c sp xp quanh cc ch c th.

Phn I bao gm s pht trin trc khi sinh, tui m nga v u thi th u. y chng ta nhn thy s tha k gien hot ng ra sao v mi trng trc khi sinh nh hng n s pht trin sau ny ca con ngi ra sao. Trong 2 nm u i, mc thay i trong c hai lnh vc vn ng v nhn thc rt ng kinh ngc. Tr nh th c ngn ng bng cch no v bt u suy ngh v th gii ca mnh ra sao nhanh n mc ng ngc nhin. u thi th u cng nh du s xut hin cc mi quan h x hi cng nh tm hiu vai tr v nhn dng gii tnh. Vo cui giai on ny, tr rt thnh tho ging nh mt nh t tng, s dng ngn ng theo cch tinh vi, v sn sng chuyn tip sang gio dc chnh thc.

Phn II cp n cc nm t tiu hc n trung hc. Vo gia thi th u v tui thanh nin, k nng nhn thc c hnh thnh ban u trong i sng bao gm mc ging nh ngi ln trong nhiu lnh vc. Gia nh v mi quan h bn ng tui pht trin. Trong tui thanh nin, ngy cng ch nhiu n cng vic, v hot ng tnh dc pht sinh. Thanh nin bt u hc cch i mt vi cc vn kh khn trong i sng. Vo cui giai on ny, ngi ta ang bn b tui trng thnh chnh thc. C nhn thng thng s dng logic v c gii thiu cho bit hu ht cc vn m ngi ln thng gp.

Phn III cp t u tui trng thnh n tui trung nin. Trong giai on ny, hu ht mi ngi t c cch suy ngh cao cp nht, t n s hot ng nh cao, hnh thnh mi quan h mt thit, lp gia nh ca chnh mnh, bt u v tin b trong ngh nghip, kim sot cn bng nhiu vai tr mu thun, v bt u ng u vi tui gi. Qua nhng nm ny, nhiu ngi thot ly gia nh, v con h cng ra ring. Mi quan h vi b m c nh ngha li, v cm thy p lc gia th h ln tui vi th h nh tui. Vo cui giai on ny, hu ht mi ngi chuyn tiu im t thi im sinh ra i cho n lc cht.

Phn IV cp cc thp nin sau cng ca cuc i. Thay i Sinh hc, c th, nhn thc v x hi cng vi tui gi hin r. Mc d nhiu thay i phn nh s gim st, nhiu kha cnh khc ca tui gi tng trng cc yu t tch cc: hiu bit, ngh hu, tnh bn v mi quan h gia nh. Chng ta kt thc phn ny, v bi vit bng tho lun phn cui cuc i. Thng qua s suy ngh v ci cht, thm ln na chng ta c thm hiu bit b sung v ngha i sng v s pht trin con ngi.

Chng ti mong rng cch sp xp v c im nghin cu ca bi vit c ch cho bn gip bn d hiu v s pht trin con ngi hn. Ni chung, quyn sch ny ni v cu chuyn i sng ca con ngi, v mc tiu chnh l hiu c cu chuyn y.

II. SUY NGH V S PHT TRIN

Mc tiu nghin cu

- Cc vn pht trin c bn m cc hc gi cp trong sut lch s l g?

- Cc tc ng c bn trong khun kh Tm sinh hc x hi l g? Vic nh thi im ca nhng tc ng ny to s khc bit trong tc ng ra sao?

- Suy ngh v s pht trin

- Cc vn thng gp trong s pht trin con ngi

- Cc tc ng c bn trong s pht trin con ngi: Khun kh Tm sinh hc x hi

SAVIER SUAREZ ci toe tot khi ln u tin m a chu trai mi sinh. Trong u c anh c rt nhiu suy ngh - Ricardo ln ln nh th no? Hng xm ngho ni h sng ngn cn khng cho anh pht huy tim nng ca mnh? Trong gia nh anh c gien sc khe km c di truyn cho i sau hay khng? Cuc i ca Ricardo ln ln nh mt Chicano M khc vi chnh Javier Mexico ra sao?

Ging nh nhiu ngi ng khc, Javier t hi chu trai ca mnh s c tng lai ra sao. Vn anh t ra rt l th nhng chng cn quan trng v l do khc: chng l vn chung trong s pht trin con ngi lm au u gii trit gia v cc nh khoa hc trong hng th k. Trong mt vi trang tip theo sau, chng ti gii thiu mt s vn ny, cho d kha cnh pht trin c th c ang c kho st phng din no i na.

CC VN THNG GP TRONG S PHT TRIN CON NGI

C phi gien hoc kinh nghim thc s quyt nh mt con ngi thng minh hay khng? Nu mt a tr nm tui thn mt v thoi mi th khi ln ln a tr y c thn mt v thoi mi khng? S pht trin con ngi c ging nhau mi ni trn khp th gii hay khng? Nhng cu hi ny v nhng cu tng t lm au u mt s trit gia ni ting nht trong lch s: Plato, Aristotle, Rene Descartes, John Locke, John Stuart Mill, v Ludwig Wittgenstein, cng nhiu ngi khc. Ba vn chnh trong s pht trin con ngi thu ht s ch nhiu nht: t nhin so vi nui dng, lin tc so vi gin on, pht trin ph bin so vi pht trin c th theo bi cnh. Nhng vn ny hu nh c mt trong tt c ch chng ta cp trong sch ny, v th chng ta hy kho st tng vn tht vn tt.

T nhin so vi nui dng

Hy dnh t pht suy ngh v c im c th m bn v mt s ngi trong gia nh ca mnh ang c, chng hn tr nng, din mo p, hoc nhn cch thn thin, thn mt v thoi mi. Ti sao bn ngh c im ny li ni bt nh th? Bn c ngh l do mnh c b m di truyn hay khng? Hay l do ni v cch bn cng b m c nui dng nh th?

Nhiu li p khc nhau cho nhng cu hi ny minh ha cc quan im khc nhau i vi vn t nhin - nui dng bao gm mc nh hng ca gien hoc di truyn (t nhin) v nh hng thc nghim hoc mi trng (nui dng) quyt nh bn thuc loi ngi g. C thi cc nh khoa hc hy vng tr li nhng cu hi ny bng cch nhn bit tnh di truyn hoc mi trng l nguyn nhn ca kha cnh pht trin c th. Mc tiu l c kh nng cho rng tr nng l do di truyn hoc nhn cch l do kinh nghim. Tuy nhin, ngy nay chng ta bit rng hu nh khng c c im pht trin sut qung i ch hon ton do di truyn hay mi trng. Thay vo , s pht trin lun c c hai nh hnh, t nhin v nui dng u c nh hng tng tc ln nhau. Chng hn, trong Chng 2 bn s thy rng mt s c nhn b bnh di truyn dn n gim thiu tr nng nu h dng sn phm t sa. Tuy nhin, nu thc n ca h khng cha sn phm t sa th tr nng ca h pht trin bnh thng. Tng t, trong Chng 9 bn s hiu rng mt yu t ri ro mc bnh tim mch l do di truyn, nhng yu t cch sng chng hn nh ch n king v ht thuc ng vai tr quan trng trong xc nh ai s b bnh nhi mu c tim. V th s pht trin ca Ricardo chc chn do gien nh hnh m ng c b m di truyn v nhng kinh nghim m ng ang c.

Nh nhng v d ny minh ha, mc ch chnh ca ngnh khoa hc pht trin hin i l tm hiu di truyn v mi trng cng quyt nh s pht trin t duy, nhn cch v hnh vi x hi ra sao. Trong sut bi vit, chng ti s a ra nhiu v d v s tng tc gia t nhin v nui dng nh hnh i sng ca chng ta ra sao.

VN CN SUY NGH

Hy ngh v mt s hnh vi thng thng, hng ngy chng hn nh gp bn b. T nhin v nui dng nh hng nhng hnh vi ny ra sao?

Lin tc so vi gin on

Hy ngh v mt s cch trong bn vn gi nguyn khng i so vi lc bn nm tui. C th bn thn mt, thoi mi, thn thin tui y v hin nay vn thn mt, thoi mi, thn thin nh th. C l lc y bn rt thng minh v hin nay cng th. Minh ha nh th ny cho thy c nhiu s lin tc trong pht trin. Mt khi mt ngi bt u i theo mt con ng pht trin c th - chng hn, hng n s thn mt hoc thng minh - th anh ta vn tip tc theo con ng y trong sut i. Theo quan im ny, nu Ricardo l mt a b 5 tui thn mt, sng d th anh ta cng thn mt, sng d khi 25 v 75 tui.

Quan im khc - cho rng s pht trin khng phi mang tnh lin tc - c minh ha trong truyn tranh. Mt Trixie du dng v d hp tc tr thnh mt Trixie kht khe v quyt on. Trong quan im ny, con ngi c th thay i t li pht trin ny sang li pht trin khc, c l vi ln trong i. Do , Ricardo c th thn mt, sng d khi 5 tui, thng minh nhng kh chu khi 25 tui, hiu bit nhiu nhng ng ght tui 75!

Vn lin tc - gin on lin quan n vic liu mt hin tng pht trin c th c tng trng cho s pht trin m trong sut cuc i (lin tc) hay mt lot thay i t ngt (gin on). Tip cn lin tc thng tp trung vo mt lng c im m mt ngi ang c, trong khi tip cn gin on thng tp trung vo cc loi c im m mt ngi ang c. Trong sut cun sch ny, bn s tm thy minh ha v c lin tc ln gin on trong s pht trin. Chng hn, trong Chng 5 bn s thy c chng c lin tc: tr con tui m nga c mi quan h cm xc tha mn vi b m thng tr thnh tr c mi quan h tha mn vi bn ng tui. Nhng trong Chng 14 bn s thy mt trng hp gin on: sau khi tri qua hu ht tui trng thnh c m bo s thnh cng ca th h k tip v li di sn, ngi gi chuyn sang nh gi i sng ca chnh mnh, tm kim s kt thc v thc rng nhng g mnh lm u ng gi.

Pht trin ph bin so vi pht trin c th theo bi cnh

Vn pht trin ph bin so vi pht trin c th theo bi cnh cp liu ch c mt li pht trin duy nht hay nhiu li. Trong mt s thnh ph Brazil, tr em t 10 n 12 tui nh cu b trong nh bn tri cy v ko cho khch b hnh v hnh khch trn xe but. Chng mua bn hng ha, i tin cho khch hng, v gim st vic bun bn ca mnh. Cho d hc hnh rt t v thng khng th nhn bit con s trn giy bc, nhng chng rt tho xi tin (Saxe, 1988).

i sng i vi cu b bn hng trn ng ph Brazil (nh bn di) tng phn r nt vi thi th u M, ni tr em t 10 n 12 tui c n hc ng hong nh hoc trng nhn bit ch s v thc hin cc loi php tnh s hc khi xi tin. i vi mt l thuyt c th gii thch s pht trin c hai nhm tr? C th. Mt s l thuyt gia lp lun rng mc d trng c v khc nhau v s pht trin nhng thc s mi ngi ch c mt qu trnh pht trin c bn duy nht. Theo quan im ny, khc bit trong pht trin n thun l bin th da trn qu trnh pht trin c bn, cng ging nh s khc bit gia t hiu Chevrolet, Honda v Porsche, tt c u l sn phm v c bn c cng qu trnh sn xut nh nhau.

D nhin, quan im i lp l nhng khc bit con ngi khng th chnh l nhng bin th da trn mt ch . Nhng ngi tn thnh quan im ny lp lun rng s pht trin con ngi an quyn cht ch vi bi cnh din ra s pht trin y. S pht trin ca mt ngi l sn phm tng tc phc tp vi mi trng, v s tng tc y v c bn khng phi nh nhau trong tt c mi trng. Mi mi trng u c tp hp cc qui trnh c o ca ring mnh nh hnh s pht trin, ging nh "cch lm" t, sa lc, v v p rui t c im chung.

Kt hp tt c ba vn ny li vi nhau, v s dng nhn cch lm minh ha, chng ta c th hi di truyn v mi trng tng tc ra sao tc ng n s pht trin nhn cch, cho d s pht trin nhn cch c mang tnh lin tc hay gin on i na, v liu nhn cch c pht trin ging nh nhau trn khp th gii hay khng. D nhin, li p cho nhng cu hi ny l nhng g thc s lm chng ta thch th, chng ta hy bt u cuc tm kim li p bng cch nghin cu tc ng kt hp nh hnh s pht trin.

CC TC NG C BN TRONG S PHT TRIN CON NGI: KHUN KH TM SINH HC X HI

Chng ta thy nhng ngi theo thuyt pht trin gii quyt 3 vn c bn trong mt n lc nh khun kh cho tho lun chung v s pht trin con ngi. Nhng vn ny l c bn v chng n nh giai on hi cc cu quan trng hn: Cc tc ng c th no khin chng ta nh ngy nay? Ti sao mt s ngi tr thnh ha s sng to trong khi ngi khc lm vic trong dy chuyn sn xut? Ti sao mt s ngi bo th trong khi ngi khc li c t tng phng khong? Anh ch em rut ln ln trong cng mt gia nh li rt khc vi nhau? iu g to ra di a dng tuyt vi vn l c im ca con ngi? a ra li gii thch mch lc v c im v hnh vi ca con ngi trong sut cuc i, nhng ngi theo thuyt pht trin thng xt n s kt hp ca bn tc ng tng tc:

- Cc tc ng sinh hc bao gm tt c yu t lin quan n sc khe v di truyn nh hng n s pht trin.

- Cc tc ng tm l bao gm tt c yu t nhn thc ni tm, cm xc v nhn cch nh hng n s pht trin.

- Cc tc ng vn ha x hi bao gm cc yu t gia c nhn vi nhau, x hi, vn ha v dn tc nh hng n s pht trin.

- Cc tc ng chu k i sng phn nh nhng khc bit v cch cng mt s kin tc ng n con ngi cc tui khc nhau nh th no.

Mi ngi l mt sn phm kt hp c o nhng tc ng ny. Khng c hai c nhn, thm ch trong cng mt gia nh, tri qua nhng tc ng ny theo cng cch nh nhau, thm ch hai tr sinh i t mt hp t ny v sau cng c mi quan h bn b, bn i v ngh nghip khc nhau.

tm hiu ti sao mi tc ng trong s nhng tc ng ny li quan trng, chng ta hy hnh dung rng bn mun bit bng cch no mt ngi m li quyt nh c nui con bng sa m hay khng. Bn cn xt n nhiu bin s trn c s sinh hc, chng hn nh sc khe tng qut ca ngi m, cht lng v s lng sa c to ra t ngi m. Bn cng mun bit v suy ngh v thi ca ngi m v u im ca vic nui con bng sa m. Bn mun bit cc nh hng ca ngi khc chng hn ngi b v nn vn ha ca ngi m chim hu iu g v cch nui con thch hp. Ngoi ra bn cng mun bit ngi m bao nhiu tui v l ra ngi m y chu nh hng ca suy ngh trong mt s thi k. Nu ch tp trung vo mt trong nhng tc ng ny s cho bn mt ci nhn lch lc, khng y v quyt nh ca ngi m.

Mt cch hu ch sp xp cc tc ng sinh hc, tm l hc v vn ha x hi i vi s pht trin con ngi l s sp xp trong khun kh Tm sinh hc x hi. Nh bn thy hnh bn trn, khun kh Tm sinh hc x hi nhn mnh rng s pht trin con ngi khng g khc hn l xem xt mt tc ng c bn bt k. ng ra, mi tc ng tng tc vi tc ng khc to ra s pht trin. Chng ta hy xt n cc yu t khc nhau trong m hnh Tm sinh hc x hi chi tit hn.

Tc ng sinh hc

Bn c tng t hi ti sao thnh vin trong cng mt gia nh li c mu mt khc nhau khng? Hoc ti sao dng nh bn khng lm bi tt trong k thi khi cm thy kh ? Hay ch n king ph hp nh th no mi gip bn sng lu? Nhng cu hi nh th ny lm ni bt vai tr quan trng m cc tc ng Sinh hc ang nh hnh qu trnh pht trin con ngi?

Tc ng Sinh hc bao gm nhng s kin khc nhau nh chui pht trin trc khi sinh, s trng thnh ca no, tui dy th, thi k mn kinh, da mt nhn, v thay i trong h thng tim mch v c quan khc. Phn ln nhng tc ng Sinh hc ny do m di truyn ca chng ta quyt nh, c cp trong cc Chng 2, 3, 8, v 13. Chng hn, hy nhn bn tr trong nh bn di, bn nhn thy chng ging vi b m, cho thy nh hng sinh hc i vi s pht trin. Nhng tc ng sinh hc cng bao gm nhng tc ng ca cc yu t cch sng, chng hn ch n king v tp th dc, nhng v d ny v nhng v d khc c tm hiu trong cc Chng 2, 8, v 9.

Tt c tc ng u nh th, mt s tc ng Sinh hc c cm nhn khp ni - hoc bi tt c mi ngi hoc trong trng hp thay i ti sinh sn bi tt c nam gii hay n gii. Cc tc ng nh lm nh hng n con ngi vo mt thi im tng t nhau trong cuc i v c thc hin qua nhiu th h, c gi l nhng nh hng c phn cp theo tui tiu chun. Mt v d v nh hng phn cp theo tui tiu chun l tui dy th, din ra tui t u n gia la tui thanh nin hu ht mi ngi. V d khc l thi k mn kinh xy ra tui t 40 n 55 mi ph n. Nhng nh hng phn cp theo tui tiu chun ny to mc nh du chia qung i thnh nhiu phn mnh khc nhau.

i khi, tc ng ch nh hng n mt th h duy nht. Tc ng ch nh hng n con ngi trong mt s th h vo mt thi im c th trong thi gian lch s c gi l cc nh hng phn cp theo lch s tiu chun. V d ca nh hng sinh hc phn cp theo lch s tiu chun l trn dch cm trn phm vi ton cu trong nhng nm ngay sau Th chin I. Nhng ngi cn sng sau trn dch ny u nh sut i hnh nh nhn thy ngi ta cht bi iu thng gi l cn bnh t nghim trng.

Cc nh hng khc rt him, ch nh hng mt nhm ngi. Khi ch c mt vi ngi tri qua tc ng, th gi l nh hng khng tiu chun. Chng hn, bnh no tun tin gy t vong gi l kuru ch xy ra trn mt s o Nam Thi Bnh Dng.

Ni chung, cc tc ng sinh hc c th xem l cung cp t liu th cn thit (trong trng hp Di truyn hc) v c xem n nh iu kin gii hn (trong trng hp sc khe tng qut) i vi s pht trin.

Tc ng tm l

C l bn c hiu bit trc gic v cc tc ng tm l, v chng l nhng tc ng thng c s dng nht m t c im ca mt con ngi. Chng hn, hy ngh v cch bn s phn ng ra sao khi c yu cu m t mnh khi bn quen vi bn mi. Hu ht chng ta cho rng chng ta c mt nhn cch d mn, thng minh, thnh tht, t tin, hay i loi nh th. Nhng khi nim nh th ny phn nh tc ng tm l.

Ni chung, tc ng tm l l tt c yu t nhn thc bn trong, cm xc, nhn cch, nhn thc v lin quan nh hng n hnh vi. Tc ng tm l nhn c nhiu s ch nht trong s ba tc ng pht trin chnh, phn ln nhng g chng ta cp trong sut bi vit u phn nh tc ng tm l. Chng hn, chng ta s hiu c s pht trin tr nng c th gip c nhn kinh qua v suy ngh v th gii ca mnh trong nhiu cch khc nhau ra sao. Chng ta cng lun hiu c s xut hin lng t trng lin quan vi suy ngh ca con ngi v kh nng ca mnh, ri n lt suy ngh ny nh hng n nhng g mnh lm.

Nh cc tc ng Sinh hc, cc tc ng tm l khc nhau u c cc loi nh hng khc nhau. Mt s, chng hn ngn ng u c nh hng phn cp theo tui tiu chun, tr em trn khp th gii bt u th c ngn ng trong nm th hai, c cp trong Chng 4. Cc tc ng tm l khc, chng hn thnh tho mt s chng trnh my tnh c th c th i vi mt th h c th. Vn cn tc ng khc chng hn trm cm hoc ri lon tm thn khc, c th ch tc ng n mt s lng ngi tng i nh.

Ni chung, cc yu t tm l a ra vn m chng ta lu nhiu nht v nhng g lm cho con ngi phi thc hin nh th cng nh bin th th v to cho chng ta thnh nhng c th.

Tc ng vn ha x hi

Con ngi pht trin trn th gii ch khng phi trong khong khng. Nu mun tm hiu s pht trin con ngi chng ta cn bit con ngi tng tc vi mi trng ra sao v lin quan vi nhau ra sao. Ni cch khc, chng ta cn xt n s pht trin ca c nhn nh mt phn ca mt h thng rng ln hn nhiu, trong khng c phn no trong h thng c th hot ng m khng nh hng n tt c kha cnh khc ca h thng. H thng rng ln hn ny bao gm b m, con ci, v anh ch em rut cng nh nhng c nhn bn ngoi gia nh chng hn nh bn b, thy c v ng nghip. H thng cng bao gm t chc nh hng n s pht trin chng hn nh trng hc, truyn hnh v ni lm vic.

Tt c nhng con ngi ny v cc th ch kt hp vi nhau hnh thnh vn ha ca mt ngi - kin thc, thi , v hnh vi i km vi mt nhm ngi. Vn ha c th c lin kt vi mt nc hoc con ngi c th (chng hn vn ha Php), vi mt thi im c th (chng hn vn ha qun chng ca thp nin 1990), hoc vi cc nhm gm nhiu c nhn duy tr truyn thng vn ha c th nhn dng, c th (chng hn ngi M gc Phi). Bit c vn ha ca mt ngi l c cung cp mt s thng tin tng qut v cc nh hng quan trng c th xut hin trong cuc i. Chng hn, nc M bao gm nhiu nhm tc ngi khc nhau, to ra mt dn s a dng c nhiu kinh nghim trong sut qung i. Bng cch nghin cu s pht trin con ngi trong nhng nhm khc nhau ny v trong cc nhm khc khp th gii, chng ta c th hiu tc ng vn ha x hi nh hng n s pht trin con ngi nh th no.

Cng ging nh trng hp tc ng Sinh hc v tm l, nhiu tc ng vn ha x hi nh hng n mi ngi mt tui c bit. Mt v d in hnh ca mt nh hng phn cp theo tui tiu chun l khp nc M, tr em bt u hc mu gio khi 5 tui. Nhng tc ng vn ha x hi khc u c th i vi mt th h c th: ln ln M trong thi k i suy thoi l mt v d ca nh hng phn cp theo lch s tiu chun. Sau cng, mt s nh hng vn ha x hi u mang tnh khng tiu chun: chng hn mt t l phn trm nh tr em M c gio dc nh hn l trng hc.

Trong c gng m t nhng nh hng vn ha x hi i vi s pht trin, chng ta i mt vi mt vn thc t. Hu ht cc nh iu tra thng nghin cu cc nhm ngi tng i d tip xc, phn ln nghin cu chng ti m t trong bi vit ny c tin hnh ngi M gc u thuc giai cp trung lu. Do , chng ta phi cn thn khng nn cho rng chng c thu thp c t nhm ny nht thit p dng cho nhng ngi trong nhm khc. C lc bn cm thy tht vng, t hi liu c mt tp hp kt qu c th thu c trong nhm ny c th p dng cho nhm khc hay khng. Thc ra, c nhu cu nghin cu cc nhm vn ha khc nhau rt ln. C l, khi chn kha hc ny, bn s p ng nhu cu ny bng cch tr thnh mt nh nghin cu pht trin.

Mt vn thc t khc m chng ta i mt l quyt nh thut ng thch hp nht m t tng nhm. Thut ng chuyn ngnh thay i qua thi gian. Chng hn, thut ng ngi da mu, ngi da en, ngi M en, v ngi M gc Phi, tt c u c dng m t ngi M c t tin chu Phi. Trong sch ny, chng ta s dng thut ng ngi M gc Phi v n nhn mnh n di sn tha k vn ha c o ca nhm ngi y. Cng cng lp lun, chng ti s dng thut ng ngi M gc u (thay v ngi da trng hoc ngi Caucasian), ngi M bn x (thay v ngi Da hoc ngi Da gc M), ngi M gc , v ngi M gc M La Tinh.

Nhng tn gi ny khng hon ho. Trong mt s trng hp, chng khng phn bit c cc nhm dn tc tht r rng. Chng hn, ngi trong nh (bn di pha trn) l ngi Guatemala v ngi Mexico (nh di cng), v th chng ta m t di sn tha k ca h l ngi M gc M La Linh. Tuy nhin, nn tng vn ha ca h thay i trong mt s kha cnh quan trng, v th chng ta khng nn xem h trong cng mt nhm ng nht. Tng t, thut ng ngi M gc u pht l s khc bit gia s c th c t tin Bc hoc Nam u, thut ng ngi M gc khng phn bit c di sn tha k ngi Nht, Hoa hoc Hn Quc. Bt k khi no cc nh nghin cu nhn dng cc nhm ph trong mu nghin cu ca mnh th chng ta s dng thut ng c th hn m t kt qu. Khi chng ta dng thut ng chung th bn nn nh rng kt lun khng p dng cho tt c nhm ph trong thut ng chung.

Cc tc ng vn ha x hi trong pht trin cung cp cho ta hu ht tn gi m ta dng nhn dng con ngi, cho d c m ch n loi ngh nghip ngi y ang lm hay khng ("c y l k s, bn hiu h nh th no") hoc dn tc ca mt ngi hoc nhm nhn khu hc khc. Tm li, cc tc ng vn ha x hi cung cp mt bi cnh rng hn hoc mt c s cho s pht trin. ng ra, chng to ra mt sn din cho s pht trin.

Tc ng tng tc

Chng ti m t tc ng Sinh hc, tm l v vn ha x hi trong khun kh Tm sinh hc x hi nh th chng c lp vi nhau. Nhng nh chng ti nu r lc u khi gii thiu khi nim khun kh Tm sinh hc x hi, th mi khun kh nh hnh cc khun kh khc. Hy xt thi quen n ung. Khi tc gi sch ny trng thnh, ba n "tht nc, khoai ty" l ba n thng ngy. Trn c s chng c n ung trong ngy, ch n ung nh th c xem l c li cho sc khe. Do d, n tr thnh ch n ung nhiu cht bo d dn n bnh tim mch v mt s bnh ung th. (Chng ta nghin cu vn ny chi tit hn trong Chng 9). Do , cc p lc x hi buc phi thay i ch n ung ca con ngi, bt u bng nhiu chin dch qung co, v nh hng cho bit nhiu thc n t cht bo. V th, cc tc ng Sinh hc ca cht bo trong ch n ung chu nh hng c tc ng ca thi i ln x hi cho d ng h (hoc phn i) tht b trong mi bui ti. Sau cng, khi cc tc gi hiu bit nhiu hn v ton b vn trong ch n king v nh hng ca chng i vi sc khe, cc tc ng tm l trong suy ngh v lp lun cng nh hng n s la chn ch n king ca h. (Tuy nhin chng ta phi tha nhn rng s-c-la vn l mn chng ta a thch!).

V d ny minh ha rng khng c kha cnh no trong s pht trin con ngi c th hon ton hiu c bng cch ch kho st mt hoc hai tc dng. Tt c ba tc ng phi c xem xt trong s tng tc. tm hiu cc tc ng ca bin th gien, chng ta cn kho st mt s kha cnh c th ca hnh vi trong mt bi cnh x hi c th. Hoc tm hiu cc hiu ng ca mt tc ng vn ha x hi chng hn nh i ngho, chng ta cn phi xt n vic ngho i nh hng n sc khe con ngi nh th no. Tht ra, cui chng, chng ta s hiu rng s tch hp trong khp ba tc ng quan trng trong khun kh Tm sinh hc x hi l mt tiu chun dng nh gi tnh thch hp ca mt l thuyt pht trin. Tuy nhin, trc khi chng ta lm c iu ny, chng ta cn phi xem xt n mt kha cnh khc trong khun kh ny: quan im trong i sng trong s kt hp c th gia cc tc ng Sinh hc, Tm l hc v vn ha x hi s rt ngha.

nh thi im l tt c: Tc ng chu k i sng

Hy xt hai tnh hung sau. Jacqui, mt ph n 32 tui trong nh bn di, va kt hn 6 nm. B cng chng u c thu nhp n nh. Sau khi bn tnh, h quyt nh sinh con, mt thng sau, Jacqui bit mnh c mang. B gi Jenny 14 tui trong nh trn bn phi sng cnh nh Jacqui. C ch ng quan h gii tnh trong khong 6 thng nhng khng phi l mi quan h chc chn. Sau khi tr kinh, Jenny i khm v bit rng mnh c thai.

Cho d c Jacqui ln Jenny u c thai nhng c l bn khng kt lun rng s mang thai i vi h c cng tc ng nh nhau. ng ra bn kt lun rng kt qu c th do cc yu t khc tc ng trong mi tnh hung ca h chng hn nh tui, iu kin ti chnh v m rng h thng h tr x hi. Bn c l khi kt lun nh th.

V d minh ha mt thc t quan trng khc trong qu trnh pht trin con ngi: cng mt s kin c th c tc ng khc nhau, ty vo thi im xy ra s kin. Tc ng chu k i sng m ch ngha ca mt s kin bt k ty thuc vo con ngi v thi im xy ra s kin. Trong kch bn ca Jacqui v Jenny, cng mt s kin - mang thai - i vi ph n ny mang li hnh phc v s mong ch khao kht nhng li gy lo u ph n khc.

Kinh nghim khc nhau ca Jacqui v Jenny cho thy cc tc ng chu k i sng gip nh hnh tc ng ca 3 tc ng cn li. Mt cch m t nh hng ny l phi th hin cc tc ng Sinh hc Tm l hc v vn ha x hi nh mt hnh xon c hp nht. Hnh xon c minh ha mt vn hoc s kin c th c th thng gp nh th no, nh c biu th bng X trn hnh xon c, v kinh nghim c tch ly ca mt ngi nh th no, c biu hin bng "s pht trin" gi l mi tn dc, hot ng nh th no. Chng hn, tin cy l mt vn c cp trong sut cuc i (Erikson, 1982). Ngay t u tr tui m nga t tin cy vo b m, tng trng bng ch "X" pha di hnh xon, v pht trin dn thnh cc hnh thc tin cy phc tp hn trong sut cuc i i vi bn b v ngi yu nh trng hp ca Jacqui, sau cng Jenny cng hiu c. Mi ln mt ngi tr li cc vn tin cy, n xy dng da theo kinh nghim trc y i vi s pht trin ang din ra. Kinh nghim tch ly ny c ngha l con ngi gii quyt s tin cy theo cch mi v s tin cy y c th hin bng nhiu cch khc nhau trong sut qung i.

VN CN SUY NGH

Ci cht ca ngi bn i l mt s kin c tc ng khc nhau trn c s s kin din ra khi no trong i sng ca mt ngi. Bn c th suy ngh v cc s kin khc nh s kin ny khng?

Bng kt hp 4 tc ng pht trin, chng ta c c ci nhn v s pht trin con ngi tp trung quanh qung i, hiu c kha cnh c th trong tng giai on ca cuc sng. Tht vy, phn cn li ca sch da trn c s s kt hp ny.

T KIM TRA

1. Vn t nhin - nui dng bao gm mc mi trng nh hng n s pht trin con ngi.

2. Azar nhn thy rng a con trai 14 tui ca c rt nht nht t lc cn b. iu ny minh ha s pht trin.

3. Cc tc ng bao gm cc yu t gien v sc khe.

4. Khun kh tm sinh hc x hi cung cp hiu bit v vn pht trin thng gp (t nhin - nui dng, lin tc gin on, ph bin bi cnh c th)?

Tr li: (1) Di truyn hc, (2) lin tc, (3) sinh hc

III. THUYT PHT TRIN

Mc tiu nghin cu

- Thuyt Tm l ng hc gii thch s pht trin nh th no?

- Tiu im ca thuyt Pht trin tp quen l g?

- Thuyt Tp quen - nhn thc gii thch s thay i trong suy ngh ra sao?

- im chnh trong Tip cn Sinh thi hc v h thng l g?

- Trong thuyt qung i v thuyt Chu k i sng c nhng im chnh g?

Cc thuyt pht trin:

- Thuyt Tm l ng hc

- Thuyt Tp quen

- Thuyt Pht trin nhn thc

- Tip cn Sinh thi hc v cc h thng

- Thuyt cuc i v chu k i sng

- Bc tranh ton cnh

MARCUS va thi xong ph thng, ng nht lp. i vi ngi m hnh din Betty, y l thi im b hi tng qu kh ca con trai mnh v ngm ngh v tng lai sau ny ca con. Marcus lun l a b vui tnh, d chu. Cu lun quan tm n vic hc. Betty t hi ti sao cu li lun d thng, tt bng v ham hiu bit nh th. Nu nh b bit c iu huyn b th b s vit ngay sch k v con mnh v tr thnh khch mi trong chng trnh Oprah!

tr li cu hi ca Betty v s pht trin ca con mnh, cc nh nghin cu pht trin a ra mt l thuyt v s pht trin ca cu. Tht khng may, i vi nhiu ngi, t l thuyt thng c ngha "t nht". Nhng khng phi th. Nu bn mun tm hiu s pht trin con ngi, l thuyt l yu t cn thit v chng a ra "l do gii thch" s pht trin. L thuyt l g? Trong s pht trin con ngi, mt l thuyt l mt tp hp cc kin nhm mc ch gii thch s pht trin. Chng hn, gi s con ca ngi bn ca bn thng hay khc nh, bn c th hnh dung mt s li gii thch s khc nh y. C th b khc v i, c th b khc i m, c th b khc v m yu. Mi li gii thch trong s ny l mt l thuyt tht n gin: c gii thch ti sao b khc nhiu nh th. D nhin, l thuyt phc tp trong thc t v s pht trin con ngi phc tp hn nhiu, nhng cng mt mc ch - gii thch hnh vi v s pht trin.

Cc l thuyt dn n cc d on rng chng ta c th kim tra trong nghin cu, trong tin trnh, l thuyt c c ng h hay khng. Hy ngh n nhng li gii thch khc nhau v a b khc nh. Mi li gii thch dn n mt d on ring. Chng hn, nu b khc v i, chng ta on rng cho b b, b s nn. Khi kt qu nghin cu ph hp vi d on, iu ny ng h l thuyt. Khi kt qu khc vi d on, iu ny cho thy l thuyt khng ng, cn c xem li.

C l lc ny bn hiu ti sao l thuyt l yu t cn thit trong nghin cu pht trin con ngi: chng l ngun d on nghin cu, thng dn n nhiu thay i trong l thuyt. Nhng l thuyt c xem li ny cung cp c s cho d on mi, dn n nghin cu mi, chu k tip tc.

Nhiu l thuyt hng dn nghin cu v suy ngh v s pht trin con ngi. Cng ging nh g, gch, ng nc, dy din c th s dng xy dng nhiu ngi nh, th yu t c bn ca khun kh Tm sinh hc x hi c kt hp to ra v s l thuyt. Mt s l thuyt c gii thch mt di hnh vi, trong khi s l thuyt khc tp trung vo kha cnh c th. Ngoi ra, mt s l thuyt ch nghin cu s pht trin vo nhng thi im c th trong qung i trong khi s khc chn quan im chnh th lun. Khng c l thuyt nghin cu s pht trin con ngi hin nay thc s bao qut ton din trong n lc cp tt c kha cnh trong hnh vi con ngi trong sut qung i (Cavanaugh, 1981), v th chng ta s da vo nhiu l thuyt khc nhau trong sch.

QUAN IM L THUYT V S PHT TRIN CON NGI

Quan im

V d

tng chnh

Nhn mnh khun kh Tm sinh hc x hi

Quan im v vn pht trin

Tm l ng hc

Thuyt Tm l x hi ca Erikson

Nhn cch pht trin qua chui giai on

Tc ng tm l, x hi v chu k i sng mang tnh quyt nh, t ch trng sinh hc

Tng tc t nhin - nui dng, gin on, chui ph bin nhng khc nhau v mc

Tp quen

Thuyt hnh vi (Watson, Skinner)

Thuyt tp quen x hi (Bandura)

Mi trng kim sot hnh vi

Con ngi tp quen qua ngi lm mu v quan st

Trong tt c l thuyt, mt s ch trng Sinh hc v tm l, nht l x hi, t tha nhn chu k i sng

Trong tt c l thuyt, ch trng nui dng, lin tc v nguyn tc tp quen ph bin

Nhn thc

- Thuyt ca Piaget (V m rng) Thuyt lp lun o c ca Kohlberg

- Thuyt x l thng tin

- i vi Piaget v Kohlberg, suy ngh pht trin trong mt chui giai on

- T duy pht trin bng tng dn tnh hiu qu trong x l thng tin

- i vi Piaget v Kohlberg, ch trng tc ng Sinh hc v x hi, t ch trng tc ng tm l, t tha nhn chu k i sng

- Nhn mnh tc ng Sinh hc v tm l, t ch trng chu k x hi v i sng

- i vi Piaget v Kohlberg, ch trng t nhin, gin on v chui giai on ph bin

- Tng tc t nhin - nui dng, lin tc, s khc nhau c nhn trong cu trc ph bin

Sinh thi hc v h thng

- Thuyt ca Bronfenbrenner

- p lc cnh tranh - mi trng (Lawton v Nahemow)

- Pht trin con ngi trong mt lot h thng tng tc

- Thch nghi l ti u khi kh nng v nhu cu cn bng

- t ch trng tc ng Sinh hc, ch trng va phi n tc ng tm l v chu k i sng, rt ch trng tc ng x hi

- Ch trng tc ng Sinh hc, Tm l v x hi, ch trng va phi n tc ng chu k i sng

Tng tc t nhin - nui dng, lin tc, c th trong tng bi cnh

- Tng tc t nhin - nui dng, lin tc, c th trong tng bi cnh

Qung i v chu k i sng

- Quan im qung i ca Riley

- Thuyt chu k i sng gia nh (Duvall)

- Pht trin l bi s c xc nh

- Gia nh tri qua mt lot giai on

- Rt ch trng s tng tc ca tt c 4 tc ng, khng xem xt tch ri tng tc ng bt k

- Rt ch trng mi tc ng ngoi tr tc ng sinh hc

- Tng tc t nhin - nui dng, lin tc v gin on, c th trong tng bi cnh

- Tng tc t nhin - nui dng, lin tc v gin on, chui giai on ph bin

Mt s l thuyt ny chia s nhng tng v gi nh v s pht trin con ngi nhng khc nhau v chi tit. Nhng l thuyt ny thng hp thnh nhm hnh thnh mt quan im l thuyt. Bng trang 38 lit k 5 quan im nh hng suy ngh ng i v nghin cu v s pht trin cng nh m t cc kha cnh chnh ca tng quan im. Bn gia cng a ra minh ha l thuyt, im chnh, nhn mnh kha cnh no trong khun kh Tm sinh hc x hi, v quan im v cc vn pht trin thng gp t nhin - nui dng, lin tc - gin on, v s pht trin ph bin so vi tng bi cnh c th.

Trong cc trang sau, chng ti gii thiu vn tt 5 quan im. Khi chng ti m t tng quan im, nn nh rng chng c to ra cung cp khun kh rng cho vic tm hiu s pht trin v kch thch cu hi nghin cu su sc.

THUYT TM L NG HC

Thuyt Tm l ng hc cho rng hnh vi con ngi phn ln do ng c chi phi, ng c ny bn trong v thng v thc. Nhng tc ng n ny nh hng mi kha cnh trong hnh vi, suy ngh v nhn cch ca chng ta, nht l nh hnh tng phn trong i sng ca chng ta. Thuyt Tm l ng hc tha nhn s pht trin din ra trong mt lot giai on ph bin. Quan im ny lm nn tng cho cc thuyt nghin cu pht trin con ngi hin i lu i nht, pht xut t cng trnh nghin cu ca Freud cui th k 19, u th k 20, cng nh dn n s pht trin quan im qung i ton din u tin, thuyt Tm l x hi ca Erik Erikson.

Thuyt ca Freud

Thuyt Tm l ng hc lp lun rng chng ta c nh hng bng ng c v cm xc tim thc, c nh hnh bng kinh nghim t u i. Sigmund Freud (1856 - 1939) (nh di) l ngi u tin trong lch s a ra quan im ny. ng cho rng con ngi trng thnh v mt tm l theo cc nguyn tc p dng ph bin nhng cng cho rng mi nhn cch ca c nhn c nh hnh bng kinh nghim trong mt bi cnh x hi. Freud nht mc cho rng kinh nghim u i hnh thnh cc mu ko di trong sut c cuc i.

Thuyt Phn tm hc ca Freud v nhn cch tp trung vo 3 thnh phn: xung ng bn nng, bn ng v siu ng. Xung ng bn nng, l ngun cung cp cc xu th nguyn thy, c t lc mi sinh, y l tc ng p buc ban thng trc tip nhu cu ca c th. Bn ng l thnh phn nhn cch thc t, duy l. Bn ng bt u xut hin trong nm u cuc i, p li thc t tr tui m nga khng th c c nhng g mnh mun. Mt v d v bn ng xut hin l vic tr bit cch thng bo cho ngi khc bit nhu cu ca mnh khi ting khc ca tr khng cn tc dng na. T nm 3 n 4 tui, siu ng hay "tc nhn o c" trong nhn cch pht trin khi tr bt u kt hp tiu chun ng sai ca ngi ln.

CC GIAI ON PHT TRIN TM L TNH DC CA FREUD

Giai on

tui

M t

Ming

0 1 tui

Nhu cu tm l tnh dc bng ng ming (b), hnh thnh s quyn luyn vi m.

Hu mn

1 3 tui

Tr con c thc hi phi kim sot bng quang v rut, to ra s xung t gia thi thc sinh hc v yu cu kim sot x hi.

Tng dng vt

3 6 tui

Nng lng tm l tnh dc c hng v c quan sinh dc, thc gic s ham mun b m khc gii. S b m cng gii vi mnh tr th l nguyn nhn lm cho tr ng nht vi b m y v tha mn s hp dn i vi b m khc gii.

Tim n

6 12 tui

"Thi gian yn tnh" trong nng lng tm l tnh dc c nh hng thnh hot ng c th c x hi chp nhn chng hn nh hc trng lm vic v n a cng vi bn ng tui cng gii.

C quan sinh dc

T 12 tui tr ln

Giai on trng thnh gii tnh trong nhu cu tm l tnh dc c nh hng sang mi quan h tnh dc khc gii.

Freud cng cho rng s pht trin din ra trong cc giai on ph bin khng thay i v chui. Nhng giai on ny phn ln do khuynh hng bm sinh quyt nh gim bt cng thng v tng thm s thch th. Mi giai on u mang tnh cch c o bng s pht trin kh nng nhn cm trong b phn c th c th hoc vng nhy cm tnh dc - ngha l, vng c bit nhy cm khi gp kch thch gi tnh - vo mt thi im c th trong chui pht trin. Freud gi nhng giai on ny l tnh dc tm l. Trong l thuyt ca mnh, s pht trin l do tp trung lin tc vo, v gim bt cng thng vng nhy cm tnh dc vt tri trong cc thi im khc nhau trong i sng.

Freud cho rng s pht trin tip din tt nht khi nhu cu tm l tnh dc ca tr trong tng giai on c tm tt trong bng bn trn, c p ng nhng khng thi qu. Tr c nhu cu khng c p ng s tht vng v do d khi n vi ngi khc, vn l hnh thc kch thch chn mui hn. Nu tr tm thy mt ngun kch thch tht va , th tr nhn thy khng cn phi c gng chuyn sang cc giai on cao hn. Theo quan im ca Freud, b m rt kh tha mn nhu cu ca tr m khng nung chiu.

Thuyt ca Erikson

Theo quan im ca Freud, s pht trin ni chung hon chnh tui thanh nin. Tri li, mt trong s cc hc tr ca Freud, Erik Erikson (1902 - 1994) (nh trang 41) cho rng s pht trin tip tc trong sut i. Erikson chn nn tng ca Freud ri m rng n trong sut tui trng thnh v n tui gi.

Trong thuyt Tm l x hi, Erikson cho rng s pht trin nhn cch c quyt nh bng s tng tc gia k hochtrng thnh bn trong v nhu cu x hi bn ngoi. ng cho rng chu k i sng bao gm 8 giai on m th t ca cc giai on c c nh v mt sinh hc. Ton b l thuyt bao gm 8 giai on c th hin trong bng bn di. Bn c th nhn thy tn ca tng giai on phn nh th thch m con ngi phi i mt mt tui c th. Chng hn, th thch i vi thanh nin l quan tm n mi quan h yu ng. Th thch c p ng thng qua s kt hp cc tc ng tm l x hi bn trong vi cc tc ng x hi bn ngoi. Khi p ng thnh cng, con ngi chun b tt p ng th thch trong giai on tip theo sau.

Chui giai on trong l thuyt ca Erikson da trn nguyn tc biu sinh ngha l mi sc mnh tm l x hi u c thi gian uy lc ca chnh mnh hoc giai on c ngha c bit quan trng. Tm giai on tng trng th t uy lc ny. V cc giai on ko di trong sut qung i, nn cn c i mi c c tt c sc mnh tm l x hi. Ngoi ra, Erikson nhn thy rng hnh vi hin ti v sau ny u c ngun gc t qu kh, v cc giai on sau c hnh thnh trn nn tng trc .

Chng ta kho st mi mt giai on ca Erikson mt cch chi tit cui sch. Ni chung, chng ta c th xem chng nh mt chu k lp i lp li (Logan, 1986): Chu k u tin i t tin cy so vi hoi nghi, qua ng nht so vi nhm ln ng nht, chu k th hai i t mt thit so vi c lp qua nguyn vn so vi tuyt vng. Trong quan im ny, din tin pht trin s cp l tin cy t c trn vn. Trong sut cuc i, trc tin chng ta xc lp rng c th tin cy ngi khc v chnh mnh, tng trng bng tin cy c bn so vi hoi nghi trong chu k u. Trong chu k th hai, chng ta tm kim mt ngi m mnh c th tin cy hnh thnh mi quan h mt thit, c tng trng bng tnh mt thit so vi c lp. Trong khi t c, chng ta c nhu cu to ra mt iu g ca chnh mnh, c thy trong chu k u tin trong sng kin so vi ti li v giai on chuyn cn so vi t ti, v trong chu k th hai trong giai on kh nng sinh sn so vi s ngng tr. Sau cng, chng ta tm cch tr li cu hi mnh l ai, iu g trong chu k u tin l giai on ng nht so vi nhm ln ng nht, v trong chu k th hai giai on nguyn vn so vi tuyt vng. T quan im ca Erikson, ch c mt vi vn m chng ta i mt trong i sng, v theo chu k chng ta tr li vi chng t n cch gii quyt cao hn. S tr v mt s vn quan trng ny l mt v d in hnh ca tc ng chu k i sng m chng ta cp trc y.

Cho d chng ta c gi chng l thch thc, khng hong hoc xung t chng na, th quan im Tm l ng hc nhn mnh rng s chuyn qua tui trng thnh l rt kh v con ng y dy vt cn. Kt qu pht trin phn nh thi v s d chu m tr em dng vt qua ro cn trong i sng. Khi tr vt qua ro cn ban u d dng, th tr c kh nng gii quyt cc ro cn sau ny tt hn. Mt l thuyt gia tm l ng hc bo vi Betty rng t cht vui v ca con trai c v kt qu hc tp tt ca con cho thy cu ta gii quyt ro cn ban u trong i sng rt tt, l du hiu tt lnh cho s pht trin sau ny.

VN CN SUY NGH

Tm giai on pht trin tm l x hi ca Erikson ging vi bn giai on pht trin tm l tnh dc ca Freud ra sao? Chng khc nhau ra sao?

TM GIAI ON PHT TRIN TM L X HI TRONG THUYT ERIKSON

Giai on tm l x hi

tui

Th thch

Tin cy c bn so vi hoi nghi

Mi sinh n 1 tui

Pht trin thc cho rng th gii l "ni an ton", tt

T qun so vi h thn v hoi nghi

1 n 3 tui

Tha nhn rng con ngi l mt ngi c lp c th ra quyt nh

Sng kin so vi ti li

3 n 6 tui

Pht trin kh nng th lm vic mi v gii quyt tht bi

Chuyn cn so vi t ti

6 n tui thanh nin

Hc hi k nng c bn v lm vic vi ngi khc

Nhn dng so vi nhm ln nhn dng

tui thanh nin

Pht trin thc lu bn, kt hp v ci ti

Thn mt so vi c lp

u tui trng thnh

Rng buc vi ngi khc trong mi quan h yu ng

Kh nng sinh sn so vi s ngng tr

Gia tui trng thnh

Gp phn vi ngi nh tui hn, thng qua vic nui con, chm sc con ci hoc cng vic sn xut khc

Kt hp so vi tht vng

V gi

Xem cuc sng ng gi v hi lng

THUYT TP QUEN

Tri vi thuyt Tm l ng hc, thuyt Tp quen nhn mnh vic tp quen nh hng n hnh vi con ngi ra sao. Quan im ny nhn mnh vai tr ca kinh nghim, nhn mnh liu hnh vi ca mt ngi c c tng thng hoc trng pht hay khng. Quan im ny cng nhn mnh rng con ngi tp quen t vic quan st ngi khc quanh mnh. Hai l thuyt thuyt phc trong quan im ny l thuyt Hnh vi v thuyt Tp quen x hi.

Thuyt Hnh vi

Vo khong u th k 20 thuyt Tm l ng hc ngy cng c nhiu ngi quan tm, John Watson (1878 1958) trong s cc nh Tm l hc u tin bnh vc quan im ca trit gia ngi Anh John Locke cho rng u c ca tr l trang giy trng vit kinh nghim vo. Watson lp lun rng tp quen s quyt nh a tr sau ny s ra sao. ng cho rng nu p dng ng k thut, c th hc c mi th, ai cng th. Ni cch khc, trong quan im ca Watson, kinh nghim rt quan trng trong vic quyt nh qu trnh pht trin.

Watson tin hnh nghin cu nho nh h tr cho khng nh ca mnh, B. F. Skinner (1904 - 1990) (nh trang 43) lp vo khong trng ny. Skinner nghin cu bin i iu kin ngoi cnh thc nghim, trong kt qu ca mt hnh vi quyt nh liu mt hnh vi c lp i lp li trong tng lai hay khng. Skinner chng minh rng hai loi kt qu u c nh hng c bit. S cng c l kt qu lm tng kh nng hnh vi c th xy ra trong tng lai. Cng c tch cc bao gm vic trao phn thng nh s-c-la, sao vng, hoc tr ngn phiu gia tng kh nng c th lp li hnh vi trc y. Mt ng b mun khuyn khch con gi ca mnh gip lm chuyn nh c th cng c c b bng li khen, bnh ko, hoc tin khi c b dn dp phng ng ca mnh ngn np. Cng c tiu cc bao gm vic thng cho ngi khc khi loi b nhng iu kh chu. Cng mt ng b c th s dng cng c tiu cc bng cch cho rng bt k khi no con gi ca mnh dn dp phng ng ngn np th c khng phi ra chn hoc git .

Hnh pht l kt qu lm gim kh nng hnh vi c th xy ra sau ny. Hnh pht kim ch hnh vi bng cch tng thm mt iu g khng thch hoc bng cch ngn chn mt s kin th v. Nu con gi khng dn dp phng th ng b c th pht c bng roi vt (tng thm mt s iu khng thch) hoc bng cch khng cho con gi xem truyn hnh (ngn chn mt s kin th v).

Nghin cu ca Skinner ch yu c tin hnh ng vt nhng t lu sau cc nh nghin cu pht trin con ngi chng minh rng nguyn tc bin i iu kin ngoi cnh thc nghim c th m rng sang con ngi (Baer & Wolf, 1968). Nu c p dng ng cch, cng c v hnh pht thc s l nhng tc ng rt mnh i vi tr em, thanh nin v ngi ln.

Thuyt Tp quen x hi

Cc nh nghin cu pht hin rng con ngi i lc tp quen theo cch khng th gii thch bng bin i iu kin ngoi cnh thc nghim. Quan trng nht trong s ny l con ngi i lc tp quen khng cn cng c hay hnh pht. Con ngi tp quen bng cch n thun quan st ngi khc quanh mnh c gi l s bt chc hoc tp quen quan st. Bt chc din ra khi mt k tp i vt chi sau khi nhn thy k tp i khc lm nh th hoc khi mt k tui n trng ngh gip ngi gi mang h gia v v k nhn thy b m mnh lm nh th.

C l s bt chc khin bn ngh n "bt chc nh kh", trong con ngi hon ton bt chc lm theo nhng g mnh thy. Cc nh iu tra ban u cng c quan im ny nhng nhanh chng nghin cu cho thy iu ny sai lm. Con ngi khng phi lc no cng bt chc nhng g mnh thy xung quanh. Con ngi c nhiu kh nng bt chc nu h nhn thy ngi y ni ting thng minh hay c ti. Con ngi cng c nhiu kh nng bt chc khi hnh vi h thy c thng nhiu hn l pht. Chng c nh th ny ng rng s bt chc phc tp hn s m phng tuyt i nhiu. Con ngi khng phi my mc m phng nhng g mnh nhn v nghe thy, thay vo h nhn ngi khc tm thng tin v hnh vi thch hp. Khi bn ng tui ni ting, thng minh c cng c cch hnh x trong mt cch c th th h s bt chc theo.

Albert Bandura (1918 - ) (nh trn) t thuyt Nhn thc x hi ca mnh trn quan im phn thng, hnh pht v bt chc phc tp hn ny. Thuyt ca Bandura mang tnh "nhn thc" v ng ngh rng con ngi tch cc c gng tm hiu nhng g ang din ra trn th gii, l thuyt mang tnh "x hi" v, cng vi vic cng c v hnh pht, nhng g ngi khc ang lm l mt ngun thng tin quan trng v th gii.

Bandura cng lp lun rng kinh nghim gip cho con ngi thc ci ti hiu qu, m ch nim tin ca con ngi v kh nng v ti nng ca chnh mnh. Nim tin ci ti hiu qu gip xc nh khi no ngi ta s bt chc ngi khc. Mt a tr nhn thy mnh khng c khiu th thao s khng bt chc Michael Jordan chi bng r, cho d anh ta c ti v ni ting tht s. V th, liu ngi ta c bt chc ngi khc hay khng ty thuc vo vic ngi y l ai, cho d hnh vi ca ngi y c c tng thng hay khng, v suy ngh ca con ngi v ti nng ca chnh mnh.

Thuyt Nhn thc x hi ca Bandura khc hn bin i iu kin ngoi cnh thc nghim ca Skinner. Ngi bin i iu kin ngoi cnh thc nghim phn ng mt cch my mc i vi vic cng c v hnh pht c thay th bng ngi nhn thc x hi ch ng gii thch nhng s kin ny v s kin khc. Tuy nhin, Skinner, Bandura, v tt c cc l thuyt gia tp quen u c cng quan im cho rng kinh nghim thc y con ngi trong cuc hnh trnh pht trin. H bo vi Betty rng b c th cm n kinh nghim lm cho Marcus va hnh phc ln thnh cng trong hc vn.

THUYT PHT TRIN NHN THC

Vn cn cch khc tip cn s pht trin l phi tp trung vo qu trnh suy ngh v xy dng kin thc. Trong thuyt Pht trin nhn thc, iu quan trng l con ngi suy ngh ra sao v suy ngh thay i nh th no qua thi gian. Ngi ta pht trin hai tip cn d phn bit. Mt tip cn cho rng suy ngh pht trin trong mt chui cc giai on ph bin, thuyt Pht trin nhn thc ca Piaget (v nhng m rng gn y ca thuyt) v thuyt Lp lun o c ca Kohlberg l hai v d. Tip cn khc cho rng con ngi x l thng tin ging nh my vi tnh, v ngy cng hiu qu hn khi tui i cng cao, thuyt X l thng tin l mt v d cho quan im ny.

Thuyt ca Piaget

Quan im pht trin nhn thc tp trung vo vic tr em hnh thnh kin thc ca mnh ra sao v s hnh thnh ca tr thay i qua thi gian nh th no. Jean Piaget (1896 - 1980) (nh trang 45), vn l mt nh Tm l hc pht trin c nhiu nh hng nht ca th k 20, l ngi ni ting nht trong s nhng ngi theo thuyt ny. Piaget cho rng tr con c tm hiu th gii ca mnh mt cch t nhin. Trong sut tui m nga, thi th u, v tui thanh nin, tr con mun tm hiu hot ng ca c th gii t nhin ln x hi. Chng hn, tr con tui m nga mun bit vn : "Chuyn g xy ra khi mnh y chi ny rt khi bn?" V tr con mun tm hiu v con ngi "Ngi ny c phi l ngi nui dng, chm sc cho mnh khng?"

Piaget lp lun rng trong n lc tm hiu th gii ca mnh, tr hnh ng ging nh cc nh khoa hc trong vic to ra l thuyt v th gii t nhin v x hi. Tr con c lin kt tt c nhng g mnh bit v s vt v con ngi thnh mt l thuyt hon chnh. L thuyt ca tr con c kinh nghim trc nghim hng ngy v l thuyt ca tr con khin tr con mong i mt iu g s xy ra. Cng nh l thuyt khoa hc thc s, khi cc s kin d on thc s din ra, th nim tin ca tr con vo l thuyt ca mnh s mnh hn. Khi s kin d on khng xy ra, tr con phi xem li l thuyt ca mnh. Chng hn, l thuyt s vt ca tr con c th bao gm quan im chin lc " chi y khi bn s ri xung t". Nu tr con y mt s vt - a hoc qun o - th s nhn thy chng cng ri xung sn v c th lm cho l thuyt mang tnh chung hn: " vt y ra khi bn s ri xung sn".

VN CN SUY NGH

C s dng khi nim c bn v bin i iu kin ngoi cnh thc nghim (trang 42-43) gii thch tr hnh thnh l thuyt th gii t nhin v x hi ra sao.

Piaget cng cho rng vo mt vi thi im ti hn trong s pht trin, tr bt u hnh thnh kin thc theo cch mi. Khi iu ny xy ra, tr con xem li l thuyt ca mnh mt cch c bn. Nhng thay i ny mang tnh c bn n mc l thuyt c xem li trong nhiu phng din l mt l thuyt mi v tn gi. Piaget qu quyt rng nhng thay i ny xy ra ba ln trong s pht trin: mt ln khi hai tui, ln th hai khi by tui, v ln th ba ngay trong tui thanh nin. Nhng thay i ny c ngha l tr tri qua bn giai on d phn bit trong pht trin nhn thc. Mi giai on tng trng cho mt thay i c bn trong cch tr tm hiu v sp xp mi trng ca mnh, v mi giai on mang quan im nhiu loi lp lun tinh vi hn. Chng hn, giai on vn ng nhn cm bt u lc mi sinh v ko di cho n khong hai tui. Nh c ng qua tn gi, suy ngh vn ng nhn cm m ch vic hnh thnh kin thc ca tr thng qua kinh nghim vn ng v nhn cm. Giai on ny v ba giai on sau c th hin trong bng trang 46.

BN GIAI ON PHT TRIN NHN THC CA PIAGET

Giai on

tui khong

c im

Vn ng nhn cm

Mi sinh n 2 tui

Hiu bit th gii ca tr da trn gic quan v k nng vn ng. Cui giai on, s dng miu t suy ngh.

Suy ngh tin hot ng

2 n 6 tui

Tr hc cch s dng biu tng chng hn t ng v con s m t cc kha cnh th gii nhng lin kt vi th gii ch bng quan im ca mnh

Suy ngh hot ng c th

7 tui n u tui thanh nin

Tr hiu v p dng hot ng logic vo kinh nghim min l chng c tp trung y v lc ny.

Suy ngh hot ng hnh thc

t tui thanh nin tr ln

Thanh nin hoc ngi ln suy ngh tru tng gii quyt tnh hung gi thuyt, v suy on v nhng g c th.

Thuyt ca Piaget c rt nhiu nh hng i vi cch suy ngh v pht trin nhn thc ca cc nh pht trin v trong ngnh. L thuyt c p dng bng nhiu cch - t vic hnh thnh khm ph tm hiu chi tr con cho n cch gio vin son bi. Tuy nhin, l thuyt ca ng thng b ph phn. Mt s ngi cho rng Piaget nh gi thp kh nng ca tr con tui m nga v tr con nh. Tnh ph bin v chui giai on ca ng khng nhn c chng c ng h trong cc nn vn ha khc nhau. Gn y, thuyt ca Piaget c m rng bao gm nhiu thay i nhn thc quan trng tui trng thnh. Chng ta nghin cu nhng vn ny chi tit hn trong cc Chng 4, 6, v 9.

Thuyt ca Kohlberg

V thuyt ca Piaget mt mt c kt hp s trng thnh v kinh nghim v mt khc l s pht trin nhn thc v x hi, truyn cm hng cho cc nh theo thuyt Pht trin vi nhiu loi quan tm a dng. Mt trong nhng ngi c nh hng nht trong s ny l Lawrence Kohlberg, ngi xy dng thuyt Lp lun o c ca mnh trn nn tng thuyt Pht trin nhn thc chung ca Piaget.

Chng ta s hiu chi tit trong Chng 9, Kohlberg m t mt chui cc giai on c nh phn nh nhiu cch suy ngh khc ca con ngi v tnh hung kh x o c. Thuyt ca Kohlberg l mt minh ha tuyt vi v vic mt thuyt pht trin chung, thuyt ca Piaget, c th c tp trung ra sao gii quyt vn lp lun o c nhiu hn ch hn. Cc giai on ca Kohlberg kh ging vi cc giai on ca Piaget, nhng chng bao gm cp suy ngh vt khi giai on sau cng ca Piaget. Trong kha cnh ny, thuyt ca Kohlberg l s m rng cng trnh ca Piaget.

Thuyt X l thng tin

Khng phi tt c l thuyt gia pht trin nhn thc no cng xem s pht trin l mt chui cc giai on. Chng hn cc nh l thuyt X l thng tin u ph thuc vo cch hot ng ca my tnh gii thch t duy v t duy pht trin ra sao t thi th u cho n tui thanh nin. Cng nh my tnh bao gm c phn cng ( a, b nh truy cp ngu nhin v thit b x l trung tm) ln phn mm (chng trnh chng ta s dng), thuyt x l thng tin cho rng nhn thc con ngi bao gm phn cng tr tu v phn mm tr tu. Phn cng tr tu m ch cu trc nhn thc bao gm cc b nh khc nhau ni lu tr thng tin. Phn mm tr tu bao gm cc tp hp qu trnh nhn thc gip tr con thc hin nhim v c th chng hn nhng vic nh c mt cu, chi game hoc nh trng bng chy. Chng hn, mt nh Tm l hc x l thng tin s cho rng, i vi c gi trong nh (bn phi) s lm tt bi thi, c phi m ha thng tin nh lc c hc, lu tr thng tin trong b nh, sau truy cp thng tin cn thit trong khi thi.

Cc nh Tm l hc x l thng tin gii thch thay i pht trin trong t duy ra sao? tr li cu hi ny, hy n vi nhng ci tin trong my tnh c nhn. My tnh c nhn ngy nay c th thc hin nhiu vic hn my tnh ch to cch y mt vi nm. Ti sao? V my tnh ngy nay c phn cng tt hn (chng hn nhiu b nh v thit b x l trung tm nhanh hn) v bi l chng c phn mm tinh vi hn tn dng phn cng tt hn. Nh my tnh hin i, tr em v thanh nin ang c phn cng v phn mm tt hn tr nh, ging nh model li thi ca nm ri. Chng hn, tr ln tui hn thng gii cu ch tt hn tr nh v chng c dung lng b nh nhiu hn khi lu tr s kin v v phng php thc hin cc php tnh s hc hiu qu hn.

Mt s nh nghin cu cng ch r s gim gi tr ca phn cng tr tu cng vi s st gim ca phn mm tr tu nh gii thch lo ha nhn thc. Chng ta s thy trong Chng 13, chng hn lo ha thng thng mang n thay i ng k trong kh nng x l thng tin ca con ngi.

i vi Piaget, Kohlberg, v cc l thuyt gia x l thng tin, suy ngh ca tr con tinh vi hn khi chng ln. Piaget v Kohlberg gii thch s thay i ny l do kin thc tinh vi hn trn hnh thnh ni con tr s suy ngh phc tp hn, cc nh Tm l hc x l thng tin qui n vo phn cng tr tu v phn mm tr tu tinh vi hn. Khng c l thuyt gia no trong s ny bo vi Betty v tnh tt ca Marcus. i vi thnh cng trong hc tp ca cu, Piaget v Kohlberg gii thch rng tt c tr em u mun tm hiu th gii ca mnh mt cch t nhin, Marcus hon ton khng phi l trng hp c bit trong kha cnh ny. Mt nh Tm l hc x l thng tin s nu r phn cng v phn mm vt tri l iu mu cht dn n thnh cng trong hc tp.

TIP CN SINH THI HC V CC H THNG

Hu ht cc nh pht trin cho rng mi trng l mt tc ng quan trng trong nhiu kha cnh pht trin. Tuy nhin, ch c cc l thuyt Sinh thi hc mi tp trung nghin cu tnh phc tp ca mi trng v s lin kt ca chng vi pht trin. Trong thuyt Sinh thi hc, l mt ngnh ca Sinh hc chuyn nghin cu mi quan h ca sinh vt vi mi trng ca chng v gia cc sinh vt vi nhau, s pht trin con ngi khng th tch ri cc bi cnh mi trng m trong con ngi pht trin. Tip cn Sinh thi hc rt rng, cho rng tt c kha cnh pht trin u kt ni vi nhau, ging nh si t trong mng nhn an quyn vi nhau. S kt ni vi nhau c ngha l khng c kha cnh pht trin no c th bit lp vi nhau v c hiu mt cch c lp. Mt l thuyt gia sinh thi s nhn mnh rng nu chng ta mun tm hiu ti sao thanh nin trong nh (bn trn) hnh x nh th, chng ta cn tm hiu nhiu h thng khc nhau nh hng n h, bao gm b m, bn ng tui, thy c, truyn hnh, hng xm v chnh sch x hi.

Chng ta xt n hai v d trong tip cn Sinh thi hc v h thng: thuyt ca Bronfenbrenner v khun kh cnh tranh - p lc mi trng.

Thuyt ca Bronfenbrenner

Ngi xut tip cn Sinh thi hc ni ting nht l Urie Bronfenbrenner (1979, 1989, 1995), cho rng tr con pht trin c gn kt vi mt lot h thng phc tp v tng tc. Bronfenbrenner chia mi trng thnh bn cp nh trong biu (bn phi): h thng vi m, h thng gia, h thng ngoi v h thng v m. Vo mt thi im bt k trong i sng, h thng vi m bao gm con ngi v vt th trong mi trng st cnh c nhn. y l nhng ngi gn gi vi tr nht chng hn nh b m hoc anh ch em rut. Mt s tr c nhiu h thng vi m chng hn tr nh c h thng vi m l gia nh v chm sc ban ngy. Nh bn c th hnh dung, h thng vi m nh hng n s pht trin rt nhiu.

Bn thn h thng vi m c kt ni hnh thnh h thng gia. H thng gia to ra s kt ni trong khp h thng vi m v nhng g xy ra trong mt h thng vi m ny chc chn nh hng n h thng vi m khc. C l bn nhn thy rng nu mnh c mt ngy lm vic hoc hc tp cng thng th v nh rt cu. iu ny cho thy h thng gia ca bn ang hot ng v rt tt, h thng vi m nh v ni lm vic c kt ni vi nhau v mt cm xc.

H thng ngoi m ch bi cnh x hi m mt ngi khng th tri qua trc tip nhng vn cn nh hng n s pht trin. Chng hn mt b m ch n con mnh nhiu hn khi tnh hnh cng vic tri chy v t ch hn khi b cng vic lm cho cng thng. Mc d nh hng ca h thng ngoi t ra ch hng th nhng tc ng ca n i vi tr ang pht trin rt mnh.

Bi cnh mi trng rng nht l h thng v m, cc nn ph vn ha v vn ha m trong h thng vi m, h thng gia v h thng ngoi c gn vo. Mt b m, ni lm vic ca b ta,con ci, trng hc ca con b ta l mt phn trong bi cnh vn ha rng ln hn chng hn nh ngi M gc sng Nam California hay ngi M gc sng cc thnh ph ln trn B bin pha ng nc M. Thnh vin ca nhng nhm vn ha ny c cng chung nhn dng, chung di sn tha k v gi tr. H thng v m pht trin theo thi gian, iu g ng v mt nn vn ha c th ngy nay c th hoc khng th ng trong qu kh v c th hoc khng th ng trong tng lai. V th, mi th h tr tip ni nhau c th pht trin trong mt h thng v m ring.

Thuyt cnh tranh - p lc mi trng

Mt tip cn th hai, t phc tp hn cng nhn mnh n s tng tc ca c nhn vi mi trng ca mnh l thuyt Cnh tranh - p lc mi trng ca Lawton v Nahemow (1973). Chng ta s c chi tit hn trong Chng 14, thuyt ny ban u c a ra gii thch cch hot ng chc nng ca ngi cao tui trong mi trng ca mnh, v c bn, thuyt ny cho rng con ngi thch nghi tt nh th no ty vo s kt hp gia s cnh tranh hoc kh nng v p lc mi trng hoc mi trng p t yu cu i vi h.

Khi nim "ph hp nht" hoc "thch hp nht" dn n s thch nghi c th m rng trong sut cuc i. Chng hn, k nng x hi ca tr con ph hp vi yu cu ca nhm bn ng tui tt ra sao c th gii thch cho vic nhm bn ng tui c chp nhn a tr y hay khng. Cng vi thuyt ca Bronfenbrenner, thuyt Cnh tranh - p lc mi trng nhn mnh rng tm hiu chc nng hot ng ca con ngi iu cn thit l phi tm hiu h thng con ngi ang sng.

Cc l thuyt gia Sinh thi hc nht tr vi cc l thuyt gia tp quen trong vic ni vi Betty rng mi trng l iu mu cht trong t cht tt bng ca a con v thnh tch cao trong hc tp. Tuy nhin, l thuyt gia Sinh thi hc nht mc cho rng mi trng c ngha l s cng c, s trng pht v s quan st vn l trng tm trong thuyt tp quen. L thuyt gia Sinh thi hc s nhn mnh mc khc nhau trong nh hng ca mi trng i vi Marcus. C l kh nng cn i cng vic v gia nh ca Betty kh tt (c ngha l c lun trong tm trng tt) tch cc gp phn vo s pht trin ca Marcus cng nh t cch thnh vin ca Betty trong mt nhm vn ha nhn mnh gi tr hc tt trong trng hc.

THUYT CUC I V CHU K I SNG

Hu ht cc thuyt nghin cu s pht trin con ngi m chng ta va xem xt ch khng nhiu hoc khng ch c th i vi ngi ln. V mt lch s, tui trng thnh t c xt n v cho rng y l lc kh nng t n thi k t tng trng (ch khng phi tip tc pht trin) v tip theo sau tui trng thnh l s st gim dn i cho n tui gi l iu chc chn khng th trnh khi. Tuy nhin, lnh vc pht trin ngi ln v tui gi pht trin nhiu t cui thp nin 1940. Do , nhiu quan im l thuyt mi nhn mnh ngha quan trng ca vic s pht trin con ngi nh mt qu trnh sut i. Thuyt cuc i v chu k i sng xem s pht trin theo ngha mt ngi ang u v ang hng v u.

Quan im qung i

Theo quan im qung i, s pht trin con ngi c quyt nh v khng th c hiu trong phm vi khun kh


VIỆN NGHIÊN CỨU VÀ PHÁT TRIỂN VIETTEL€¦ · Phát triển mạng cáp quang lớn nhất Việt Nam. 22/11/2016 VIỆN NGHIÊN CỨU VÀ PHÁT TRIỂN VIETTEL GIỚI THIỆU

VIỆN NGHIÊN CỨU VÀ PHÁT TRIỂN VIETTEL€¦ · Phát triển mạng cáp quang lớn nhất Việt Nam. 22/11/2016 VIỆN NGHIÊN CỨU VÀ PHÁT TRIỂN VIETTEL GIỚI THIỆU

Giải phẫu & sự phát triển của mô nha chu

Giải phẫu & sự phát triển của mô nha chu

NGHIÊN CỨU PHÁT TRIỂN HỆ THỐNG PHẦN CỨNG, PHẦN MỀM …lib.uet.vnu.edu.vn/bitstream/123456789/1092/1... · thực sự của tôi, được thực hiện dựa trên

NGHIÊN CỨU PHÁT TRIỂN HỆ THỐNG PHẦN CỨNG, PHẦN MỀM …lib.uet.vnu.edu.vn/bitstream/123456789/1092/1... · thực sự của tôi, được thực hiện dựa trên

ĐÀO TẠO VÀ NGHIÊN CỨU VỚI PHÁT TRIỂN …lib.hcmussh.edu.vn/Resources/Docs/SubDomain/lib/DHKHXHN… · Web viewTuy nhiên, sự phát triển của kinh tế tri thức

ĐÀO TẠO VÀ NGHIÊN CỨU VỚI PHÁT TRIỂN …lib.hcmussh.edu.vn/Resources/Docs/SubDomain/lib/DHKHXHN… · Web viewTuy nhiên, sự phát triển của kinh tế tri thức

QCN-Bùi Thị Hòe-Sự phát triển của các quyền dân sự, chính trị qua ...

QCN-Bùi Thị Hòe-Sự phát triển của các quyền dân sự, chính trị qua ...

Sự phát triển của các cơ quan sinh

Sự phát triển của các cơ quan sinh

“ĐƯỜNG VÀO KHOA HỌC” · 2014-08-19 · ... vai trò của những người đi ... sự phát triển của nghiên cứu khoa học ... khoa học cần thiết phải

“ĐƯỜNG VÀO KHOA HỌC” · 2014-08-19 · ... vai trò của những người đi ... sự phát triển của nghiên cứu khoa học ... khoa học cần thiết phải

BẢN TIN IR - fitgroup.com.vn€¦ · Nước xả vải đã được nhóm nghiên cứu và phát triển của FIT Consumer phát triển dựa trên sự thấu hiểu về

BẢN TIN IR - fitgroup.com.vn€¦ · Nước xả vải đã được nhóm nghiên cứu và phát triển của FIT Consumer phát triển dựa trên sự thấu hiểu về

sự phát triển của tiền tệ_bt nhóm 5 (2)

sự phát triển của tiền tệ_bt nhóm 5 (2)

1. Sự cần thiết của đề tài nghiên cứu

1. Sự cần thiết của đề tài nghiên cứu

Nghiên cứu trao đổi Lý thuyết thể chếvaa.net.vn/wp-content/uploads/2019/12/Ly-thuyet... · nghiên cứu về xu hướng thay đổi và sự phát triển của KTQT

Nghiên cứu trao đổi Lý thuyết thể chếvaa.net.vn/wp-content/uploads/2019/12/Ly-thuyet... · nghiên cứu về xu hướng thay đổi và sự phát triển của KTQT

NGHIÊN CỨU SỰ PHÂN BỐ CỦA VÀNG NANO/CARBOXYMETHYL …

NGHIÊN CỨU SỰ PHÂN BỐ CỦA VÀNG NANO/CARBOXYMETHYL …

1. Sự phát triển giới tính

1. Sự phát triển giới tính

Tài liệu phát triển nhân sự

Tài liệu phát triển nhân sự

Cùng với sự phát triển của kỷ nguyên phẫu thuật ít xâm lấn ... · Web viewTác giả Park và cộng sự trong phân tích tổng hợp hồi cứu trên 3.144

Cùng với sự phát triển của kỷ nguyên phẫu thuật ít xâm lấn ... · Web viewTác giả Park và cộng sự trong phân tích tổng hợp hồi cứu trên 3.144

NGHIÊN CỨU PHÁT TRIỂN ỨNG DỤNG TRÊN GRID

NGHIÊN CỨU PHÁT TRIỂN ỨNG DỤNG TRÊN GRID

TỔNG QUAN VỀ IPTV VÀ SỰ PHÁT TRIỂN IPTV

TỔNG QUAN VỀ IPTV VÀ SỰ PHÁT TRIỂN IPTV

3. Sự phát triển tâm lý tuổi dậy thì

3. Sự phát triển tâm lý tuổi dậy thì

Nghiên Cứu Về Sự Phát Triển Con Người - John C.cavanaugh - Robert v.kail

Nghiên Cứu Về Sự Phát Triển Con Người - John C.cavanaugh - Robert v.kail

PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC LÃNH ĐẠO CỦA NHÂN SỰ QUẢN LÝ …ueb.edu.vn/Uploads/Article/luumaianh/2016_12/File/Tom tat luan an... · Nghiên cứu về phát triển năng

PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC LÃNH ĐẠO CỦA NHÂN SỰ QUẢN LÝ …ueb.edu.vn/Uploads/Article/luumaianh/2016_12/File/Tom tat luan an... · Nghiên cứu về phát triển năng