Нанотехнологи-хүнс хоол

доктор (Sc.D), профессор Л.Дамдинсүрэн

dluvsansuren@yahoo.com

Мэдээлэл• Хүнсний нанобүтээгдэхүүний зах зээл 2003 онд 2,6

тэрбум ам.долл., үүнээс 2005 онд 2 дахин нэмэгдэж, 5,3 тэрбум ам.долл. болж, харин 2010 оны түвшинд 20 тэрбум ам. долл.-т хүрэх төлөвтэй

• Энэ чиглэлээр 400 гаруй компани судалгааны томоохон хөтөлбөр хэрэгжүүлж байгаа бөгөөд нанотехнологийн хамгийн том зах зээл нь 2010 оны үед Ази, гол хэрэглэгч нь Хятад болно

• Сүүлийн 10 жилд нанотехнологийн чиглэлээр дэлхийд улс дундын болон үндэсний олон хөтөлбөр хэрэгжүүлж байгаагаас АНУ, Япон, БНХАУ тэргүүлж байна.

• 2005-2008 онд энэ чиглэлийн судалгаа, шинжилгээнд 3,7 тэрбум ам.долл., зарцуулж, Европын холбооны комисс 2005 онд “Nanosciences & Nanotechnologies: An action plan for Europe 2005-2009” төлөвлөгөө батлан хэрэгжүүлж байна.

НанобүтэцНанобүтэц үүсгэх үндсэн 2 арга:

• 100 nm –ээс бага хэмжээтэй коллоид хольц, бичил эмульс үүсгэх замаар (Top-down)

• атом, молекулуудыг нанобүтэцтэй болтол нэгтгэх, байршуулах (Botton-up), үүний жишээ нь ДНХ-ийн нанобүтэц юм

• Top-down аргаар нанохэсэг, наномяндас, нанонунтаг, наноэмульс гаргаж авдаг

• Botton-up технологиор атом, молекулыг тодорхой эмх цэгцтэй байршуулах замаар наногуурс, нанохөндий, наносом, наномашин гаргаж болно.

• Байгалийн нанобүтэц сүүний уургийн коллоид тархалт, цардуулын цавуулаг бүтэц, ургамлын эсийн бүтэц, махны булчингийн болон холбоос эд эс

ДНХ-ээс нанобүтэц

Нано ДНХ бүтэц

Наноробот

Нанотехнологи - Хөдөө аж ахуй

• Энзим илрүүлэгч энгийн молекулт нанобүтэц• Пестицид, бордоо болон ХАА-д ашигладаг бусад бодисыг орлох НАНО капсул•Өсөлтийн гормонт өсөлтийн тэжээл, түүний хяналтын хэрэгсэл• Ургац хураалт болон хөрсний нөхцлийг хянах НАНО мэдрэгч•Жим гаргах болон урьдчилан бэлтгэх үйлчилгээг хангах НАНО нунтаг•Амьтан, ургамалд өвчин үүсгэгчийг илрүүлэх НАНО мэдрэгч•Вакцины үйлчлэлийн НАНО капсул•Ургамлын ДНХ-ийг хувиргагч (генийн инженер зүйн төлөвлөлт) НАНО бүтэц

Хүнсний үйлдвэрийн технологиХүнсний үйлдвэрийн технологи Ургамлын тосны нитрацетикалын

био чанарыг сайжруулах НАНО капсул

Амт чанар сайжруулах НАНО капсулууд

Өтгөрөлт, наалдамхай, зууралдамхай чанарыг зохицуулах НАНО гуурс ба НАНО хэсэг

Махны холестеролыг өөрчлөх үйлчлэл бүхий ургамлын стероидод сууриласан НАНО капсул

Өвчин үүсгэгч бактери, химийн бодисыг зайлуулах, бүтцийг бэхжүүлэх НАНО хэсэг

• Бүтээгдэхүний шимт чанар, шингэцийг сайжруулах НАНО эмульс ба хэсэг

Хүнсний бүтээгдэхүүний сав, баглаа боодол

Химийн бохирдол, өвчин үүсгэгчийг илрүүлэх, цацраг идэвхит бодисыг зайлуулахад НАНО бүтцийг эсрэг биетээр ашиглах

Температур, чийг, хугацааг био өөрчлөлтийн НАНО мэдрэгчээр хянах

Хүчилтөрөгчийн нэвчилт, шингэлт болон бүтээгдэхүүн муудах процессыг саатуулагч НАНО бүрхүүл, НАНО шавар

Этиленийг илрүүлэх цахилгаан химийн НАНО мэдрэгч

Гадрага дээрх бактери, мөөгөнцрийн эсрэг НАНО хэсэг (мөнгөн, цайр, магнитай)

Цахиурын хүчлийн орцтой, халуун тэсвэрлэх өндөр чадвартай НАНО бүрхүүл

Тугалган цаасны өөрчлөлт, төлөв байдлын хяналт

Биологийн идэвхит хүнсний нэмэлт

Шимт бодисын шингэлтийг сайжруулах НАНО нунтаг

Цусаар шимт бодис зөөвөрлөлтийг зохицуулагч целлюлозын НАНО талст

Хоол тэжээлийн шингэц, шимт бодисын тогтворжилтыг сайжруулах НАНО капсул

Хүнс хоолны амт болон өнгөнд нөлөөлж, шим тэжээлийг нэмэгдүүлэх НАНО цагираг

Витамин шингээлтийг сайжруулах, идэвхитэй молекулыг түгээх НАНО дусал

Хүнсний нанобүтээгдэхүүн

• хөдөө аж ахуй, хүнсний үйлдвэрлэл, хүнсний сав, баглаа боодлын технологит 100 nm –ээс бага хэмжээтэй бүтэц ашигласнаар хүнсний нанобүтээгдэхүүн буй болдог

• “nanofood” ангилалд бүртгэгдсэн 30 бүтээгдэхүүн: - 15 нь нанобүтцэд оруулсан, эсвэл эмульс хэлбэрт шилжүүлсэн аминдэм, эрдэс бодисууд агуулсан биологийн идэвхит хүнсний нэмэлт бэлдмэлүүд - 10 бүтээгдэхүүний сав, баглаа, боодол, хадгалах зоорь, савны дотор талыг нанобүтэц бүхий бүрхүүл, цавуу ашигласан- 7 нь коллоид төлөв байдалтай мөнгө ашигласан бүтээгдэхүүн- 5 нь жинхэнэ “нанотехнологийн хувьсгалын үр дүн”

нанотехнологийн хувьсгалын үр дүн

– Aquanova-Novasol: 30 nm диаметр бүхий дуслуудтай бичил эмульс

– Canola Active Oil:эсийн липсомд суулгасан фитостеринүүд нь хүнс хоол хэрэглэсний дараа шаардлагатай эрхтэнд шууд очиж, холестриныг хоол боловсруулах болон цусны эргэлтийн тогтоолцоонд оруулна

– Nanoceuticals Slim Snake Chocolate: какао материалыг эд эсүүдэд маш хурдан хүргэх боломж олгоно

– Nano-Tea: шинжилгээний тодорхой үзүүлэлт байхгүй байгаа боловч цайны химийн бүрэдэхүүн бодисуудын шингэлтийг сайжруулдаг нь тогтоогдсон

– Oil Fresh: керамик нанохэсгүүдээр бүрхэгдсэн бөмбөлөгүүд нь бүтээгдэхүүн шарах үед ургамлын тосны нийлэгжих процессыг сааруулах үйлчлэлтэй

хүнсний үйлдвэр - нанотехнологи

Боловсруулах технологийн хөгжил, жишээ нь наношүүлт, бионанотехнологи

Хүнсний зүйлийн үндсэн найрлага, бүтцийг өөрчлөх, наноэмульс г.м.

Хүнсний барааны задлан шинжилгээ, аюулгүй байдлын үнэлгээ, жишээ нь наномэдрэгчүүд

Бүтээгдэхүүнийг савлаж, боох, хамгаалах түрхэц

Зохицуулах үйлчлэлтэй хүнсний бүтээгдэхүүн, эрүүл хооллолт

Үзэл бодол

бүхнийг чадагч ид шид

• хүнс, хоолны шим зүйг төгөлдөршүүлэх чиглэлээр ашиглах ирээдүй байна

• нанохэсэг, бүтцийг ашигласнаас хүний эрүүл мэндэд эрсдэл, хор нөлөө үзүүлэх үйлдвэрлэл ч байж болно

• хүнсний нанобүтээгдэхүүн хүнд хор нөлөөгүй, эрүүл мэндэд эрсдэл учруулахгүй гэж нотолж байгаа эрдэмтэн одоогоор алга

• бас нанотехнологийн ирээдүйг хэн ч үгүйсгэхгүй байгаа

• нанотехнологи, хүнсний нанобүтээгдэхүүний талаар удмын өөрчлөлттэй бүтээгдэхүүний нэгэн адил “хэт үнэлсэн”, эсвэл “айж, болгоомжилсон” байдал тэнцвэртэй хэлбэрт байна гэж дүгнэж болох юм.

зөвхөн чамирхал \мода\, мөнгө салгах арга• Энд үнэний хувь байгаа боловч

эхний тохиолдол шиг хэтрүүлэх үндэслэл байхгүй.

• Алс хэтээ харж чаддаг зарим компаниудад нанотехнологи йн алба эртнээс ажиллаж, байгууллагадаа богино хугацаанд ашиг оруулж, стратеги, бодлогоо тодорхойлох болжээ.

• Нанотехнологийн бүтээгдэхүүн нь арав, мянган тонноор гарахгүй, энд атом, молекулаас хавьгүй нарийн зүйлийг судлах шаардлагатай нь илтгэлээс ойлгомжтой.

• наносудалгааны үр дүнд цоо шинэ зүй тогтол, хандлага гарч, шинжлэх ухааны цар хүрээг тэлсээр байна. Ийнхүү нанотехногийн судалгаа, туршилт, үйлдвэрлэл нэгэн зэрэг хөгжиж байна.

Хувийн санал, бодол1. Нанотехнологи, биотехнологийн ололтыг хөдөө аж ахуй, хүнсний аж үйлдвэрт

сонгон бойжуулах, эзэмших, дамжуулах талаар төрийн бодлогын шинжлэх ухааны үндэслэлтэй үзэл баримтлал хэрэгтэй байна. Энэ бол батлаад хэрэгжүүлэхгүй орхидог хөтөлбөр, төслөөр шийдвэрлэгдэхгүй, ер нь Монгол улсад шинжлэх ухаан, үйлдвэрлэлийг хөгжүүлэх цогц асуудлыг хөндөж байгаа санаа юм.

2. Технологийн дэвшил, ололтыг магтан шагшрах, эсвэл түүнээс айж эмээхийг оюуны хөгжлөөр туулах ёстой. Нанотехнологи, биотехнологийн чиглэлээр мэдлэг түгээх хөтөлбөрийг орон даяар хэрэгжүүлэх нь чухал байна. Гэхдээ хөтөлбөр нь хүн амын тодорхой хэсгийн мэдлэгийн түвшинд зохицсон, танин мэдэхүйн түвшингээс онолын гүнзгий мэдлэг рүү чиглэх ёстой бөгөөд энэ талаар манай ШУТИС үлгэрлэх боломжтой. Ийм хөтөлбөр хэрэгжүүлснээр манайд нанотехнологи, биотехнологийн чиглэлээр мэдлэг, хүний нөөц хуримтлагдаж эхэлнэ.

3. Шинжлэх ухаан, технологийн ололтыг эзэмшихэд чиглэсэн эрдэм шинжилгээний суурь судалгааны лабораторийн түвшин манайд маш дорой байна. Гэтэл хүнсний “нано- болон удмын өөрчлөлттэй бүтээгдэхүүн” гэдэг олон улсын ангилалд хамаарах түүхий эд, бараа манайд импортоор ирж, монголчууд зарим талаар “туршлагын объект” болж байгаа тохиолдол ч бий. Ийм учраас их, дээд сургуулиудын эрдэм шинжилгээний лабораториудыг хөгжүүлэхэд онцгой анхаарах шаардлагатай байна.