Nghiªn cøu thay ®æi sö dông ®Êt vµ c¬ cÊu c©y trång trong viÖc t¨ng s¶n l−îng l−¬ng thùc vµ b¶o vÖ rõng ë x· NËm Lµnh, huyÖn V¨n ChÊn, tØnh Yªn B¸i

Bé N«ng NghiÖp vµ Ph¸t triÓn N«ng th«n Ch−¬ng tr×nh Ph¸t triÓn N«ng th«n MiÒn nói ViÖt Nam - Thôy §iÓn 1996-2001

b¸o c¸o

Nghiªn cøu thay ®æi sö dông ®Êt vµ c¬ cÊu c©y trång trong viÖc t¨ng s¶n l−îng l−¬ng thùc vµ b¶o vÖ rõng ë x· NËm Lµnh, huyÖn V¨n ChÊn, tØnh Yªn B¸i

NguyÔn TÊt C¶nh NguyÔn V¨n Dung Chu Anh TiÖp vµ céng t¸c viªn

2001

Bé N«ng NghiÖp vµ Ph¸t triÓn N«ng th«n Ch−¬ng tr×nh Ph¸t triÓn N«ng th«n MiÒn nói ViÖt Nam - Thôy §iÓn 1996-2001

�

c¬ quan hîp t c ph t triÓn quèc tÕ thôy ®iÓn

��

Ch−¬ng tr×nh Ph¸t triÓn N«ng th«n MiÒn nói ViÖt Nam - Thôy §iÓn (MRDP)

Bé N«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn N«ng th«n Sè 2 Ngäc Hµ, Hµ Néi

2

3

Môc lôc

A. HiÖn tr¹ng kinh tÕ x· héi ...........................................................5

1. Giíi thiÖu........................................................................................5

2. C«ng t¸c chuÈn bÞ........................................................................5

2.1. C«ng t¸c chuÈn bÞ.......................................................................5 2.2. §i thùc ®Þa....................................................................................5

3. §iÒu kiÖn tù nhiªn........................................................................6

3.1. VÞ trÝ ®Þa lý ....................................................................................6 3.2. §Þa h×nh........................................................................................7 3.3. Tµi nguyªn thiªn nhiªn..............................................................7

4. §iÒu kiÖn kinh tÕ x· héi........................................................... 12

4.1. D©n sè....................................................................................... 12 4.2. T¨ng tr−ëng kinh tÕ vµ c¸c dù ¸n ®Çu t− ............................. 13 4.3 S¶n phÈm ngµnh trång trät vµ ch¨n nu«i.............................. 14

5. C¬ së h¹ tÇng............................................................................. 15

5.1. Giao th«ng................................................................................ 15 5.2. Nguån n−íc vµ m«i tr−êng..................................................... 15 5.3. §iÖn th¾p s¸ng......................................................................... 15

6. Thu nhËp vµ møc sèng............................................................ 16

7. V¨n ho¸ gi¸o dôc vµ søc khoÎ céng ®ång......................... 17

8. ThuËn lîi vµ khã kh¨n ............................................................. 17

B. Pháng vÊn hé ............................................................................ 19

1. Quy m« vµ cÊu tróc hé ............................................................ 19

2. Ho¹t ®éng kinh tÕ hé ............................................................... 19

2.1. Ngµnh trång trät....................................................................... 19 2.2. Ngµnh ch¨n nu«i...................................................................... 22 2.3. Tiªu chuÈn sèng...................................................................... 22 2.4. Tr×nh ®é v¨n ho¸...................................................................... 22 2.5. Trang thiÕt bÞ trong gia ®×nh................................................... 23 2.6. Nguån th«ng tin........................................................................ 23 2.7. Ng«n ng÷................................................................................... 24 2.8. TÝn dông vµ vay vèn................................................................ 24 2.9. M«i tr−êng................................................................................. 24

4

3. KÕt luËn ....................................................................................... 25

4. §Ò nghÞ......................................................................................... 25

Phô lôc ............................................................................................. 27

C¸c biÓu ®å ..................................................................................... 27

§Æc ®iÓm khÝ t−îng khu vùc V¨n ChÊn �Yªn B¸i ................. 37

Tµi liÖu tham kh¶o......................................................................... 39

5

A. HiÖn tr¹ng kinh tÕ x· héi

1. Giíi thiÖu NËm Lµnh lµ mét trong nh÷ng x· vïng cao miÒn nói phÝa T©y cña huyÖn V¨n ChÊn, lµ mét trong 11 x· khã kh¨n cña huyÖn (toµn huyÖn cã 34 x·). X· cã ®−êng Quèc lé 32 ch¹y qua (V¨n ChÊn ®i Mï C¨ng Ch¶i), c¸ch huyÖn lþ V¨n ChÊn 25 km. X· gåm 7 th«n víi tæng diÖn tÝch tù nhiªn lµ 7552 ha. Toµn x· cã 5 d©n téc anh em sinh sèng: Dao, H'm«ng, Th¸i, Kinh, Tµy, tæng sè d©n 2711 ng−êi, trong ®ã ng−êi Dao chiÕm chñ yÕu (90%). C¸c d©n téc sèng ®oµn kÕt vµ tËp trung thµnh tõng b¶n ven ®−êng giao th«ng, ven c¸c suèi lín vµ c¸c b·i b»ng trong thung lòng, c¸ch xa nhau theo tËp qu¸n canh t¸c cò. §Þa h×nh bÞ chia c¾t phøc t¹p, ®é dèc lín. Giao th«ng ®i l¹i khã kh¨n ®Æc biÖt trong mïa m−a, tr×nh ®é d©n trÝ cßn thÊp. Trªn ®Þa bµn x· bao gåm c¶ mét phÇn ®Þa phËn vµ ho¹t ®éng cña l©m tr−êng V¨n ChÊn. TÝnh ®Õn nay trªn ®Þa bµn x· ®· cã 14 dù ¸n ®Çu t− nh»m n©ng cao ®êi sèng kinh tÕ, v¨n hãa, x©y dùng c¬ së h¹ tÇng nh−: ®iÖn, ®−êng, tr−êng häc vµ ph¸t triÓn s¶n xuÊt n«ng l©m nghiÖp. Th«ng qua c¸c dù ¸n, tËp qu¸n canh t¸c vµ cuéc sèng cña c¸c céng ®ång d©n téc sinh sèng trªn ®Þa bµn ®· cã sù thay ®æi, ®Æc biÖt lµ céng ®ång ng−êi Dao. Do vËy, cÇn thiÕt ph¶i ®¸nh gi hiÖu qu¶ ®Çu t− ®Õn thay ®æi hÖ thèng canh t¸c, møc sèng, m«i tr−êng trªn ®Þa bµn x· vµ ®Ò xuÊt mét sè ph−¬ng ¸n ph¸t triÓn s¶n xuÊt n«ng l©m nghiÖp nh»m n©ng cao møc sèng cña ®ång bµo ®Þa ph−¬ng

2. C«ng t¸c chuÈn bÞ 2.1. C«ng t¸c chuÈn bÞ Tr−íc khi ®i thùc ®Þa, nhãm c«ng t¸c ®· tiÕn hµnh häp 3 ngµy t¹i tr−êng §¹i häc N«ng nghiÖp I Hµ Néi ®Ó th¶o luËn bé c©u hái vµ nh÷ng tµi liÖu cã liªn quan, thèng nhÊt ph−¬ng ph¸p ®iÒu tra vµ thu thËp tµi liÖu. Cuèi cïng ®· ®−a ra ®−îc 2 lo¹i phiÕu ®iÒu tra: Bé c©u hái chung: ¸p dông ®èi víi cÊp th«n, x·, huyÖn víi néi dung vÒ qu¶n lý sö dông ®Êt, c¬ cÊu mïa vô, tËp qu¸n canh t¸c, møc sèng d©n c− vµ ®iÒu kiÖn kinh tÕ x· héi. Bé c©u hái pháng vÊn hé: Bao gåm nh÷ng th«ng tin chung vÒ hé, ®Êt ®ai vµ t×nh h×nh sö dông ®Êt, tµi s¶n chñ yÕu, chi phÝ s¶n xuÊt dµnh cho trång trät, ch¨n nu«i, l©m nghiÖp, t×nh h×nh s¶n xuÊt vµ qu¶n lý s¶n phÈm, tÝn dông vµ m«i tr−êng. 2.2. §i thùc ®Þa §oµn ®iÒu tra cña tr−êng §¹i häc N«ng nghiÖp I gåm 7 gi o viªn vµ 2 sinh viªn, lµm viÖc t¹i ®Þa ph−¬ng tõ ngµy 29/7/2001 ®Õn 4/08/2001

6

§iÒu tra vµ thu thËp sè liÖu: ë tØnh vµ huyÖn: tham kh¶o, nghe ý kiÕn nhËn xÐt cña c¸c c¸n bé ho¹t ®éng trong c¸c dù ¸n vµ c¸c viªn chøc ngoµi dù ¸n cã liªn quan ë cÊp tØnh vµ huyÖn. ë x·: tham kh¶o ý kiÕn vµ nhËn xÐt cña c¸c ®ång chÝ l·nh ®¹o x·, c¸c ®ång chÝ trong c¸c ban ngµnh cña x·: chñ tÞch, bÝ th−, c¸n bé ®Þa chÝnh, thèng kª, tµi chÝnh vµ héi n«ng d©n... vÒ t×nh s¶n xuÊt n«ng l©m nghiÖp, kÕt qu¶ ho¹t ®éng cña c¸c dù ¸n ®Çu t− vµo ®Þa ph−¬ng tõ n¨m 1995 ®Õn nay, nh÷ng mÆt ®−îc vµ ch−a ®−îc cïng víi c¸c kiÕn nghÞ. Pháng vÊn hé. C¨n cø vµo mËt ®é d©n sè, sè hé sinh sèng trong 1 b¶n cïng víi c¸n bé tiÕn hµnh chän mÉu vµ pháng vÊn hé theo 3 møc: kh¸, trung b×nh vµ nghÌo, tiªu chuÈn nµy dùa trªn tiªu chuÈn b×nh xÐt cña toµn b¶n. §Ó kiÓm tra l¹i c¸c th«ng tin thu thËp, mçi b¶n cã tiÕn hµnh pháng vÊn nhãm hé tËp trung vµo mét sè néi dung quan träng. §oµn ®· tiÕn hµnh pháng vÊn ®iÒu tra thu thËp sè liÖu t¹i 3 b¶n (hai b¶n ng−êi Dao lµ NËm KÞp, Giµng Cµi vµ mét b¶n ng−êi H'm«ng lµ Ngän Lµnh) theo sù chØ ®¹o cña Ban ch−¬ng tr×nh dù ¸n ph¸t triÓn n«ng th«n miÒn nói ViÖt Nam - Thuþ §iÓn. Tæng sè hé ®iÒu tra lµ 41 hé, trong ®ã NËm KÞp chiÕm 15,56 %, Giµng Cµi chiÕm 18.95 % vµ Ngän Lµnh lµ 42.86 % (b¶ng 1). B¶ng 1. Tæng sè hé vµ sè hé pháng vÊn

DiÔn Gi¶i NËm KÞp Giµng Cµi Ngän lµnh Tæng sè hé 90 95 21 Sè hé pháng vÊn 14 18 9 (% sè hé pháng vÊn) 15,56 18,95 42,86

VÞ trÝ c¸c b¶n pháng vÊn B¶n Giµng Cµi c¸ch trung t©m x· 2 km, cã ®−êng liªn th«n ®i qua, « t« cã thÓ ®i ®−îc nh−ng rÊt khã kh¨n. B¶n Ngän Lµnh (H'm«ng) c¸ch trung t©m x· 7km, ®i l¹i rÊt khã kh¨n, ph−¬ng tiÖn ®i l¹i duy nhÊt lµ ®i ngùa vµ ®i bé. B¶n NËm KÞp c¸ch trung t©m x· 4 km, ®i l¹i t−¬ng ®èi thuËn lîi v× cã tuyÕn ®−êng quèc lé 32 ®i qua th«n vµ míi më ®−êng bé tõ trung t©m x· ®Õn b¶n. 3. §iÒu kiÖn tù nhiªn 3.1. VÞ trÝ ®Þa lý X· NËm Lµnh tr¶i dµi tõ 21o2,30� ®Õn 21o42,30� vÜ ®é b¾c, vµ tõ 104o22,00� ®Õn 104o29,30� kinh ®é ®«ng.

7

PhÝa B¾c gi p x· Gia Héi, phÝa Nam gi p x· NghÜa S¬n, phÝa §«ng gi p x· S¬n L−¬ng vµ x· NËm M−êi, phÝa T©y gi p x· NËm Bung. 3.2. §Þa h×nh §Þa h×nh cña x· rÊt phøc t¹p, ®i l¹i gi÷a c¸c b¶n rÊt khã kh¨n do ®åi nói chia c¾t m¹nh, ®Æc biÖt ®−êng ®Õn b¶n Ngän Lµnh. §é cao n¬i thÊp nhÊt lµ 300 m vµ n¬i cao nhÊt lµ ®Ønh nói thuéc b¶n Ngän Lµnh cã ®é cao 2513 m. §Þa h×nh t¹o nªn c¸c thung lòng hÑp, khe s©u, ®é dèc dao ®éng trong kho¶ng 20-35o cã n¬i 45-50o. §é dèc nghiªn dÇn tõ t©y b¾c xuèng ®«ng nam. 3.3. Tµi nguyªn thiªn nhiªn 3.3.1. Tµi nguyªn ®Êt C¨n cø vµo tµi liÖu vµ sè liÖu thæ nh−ìng cña tØnh Yªn B¸i, ®Êt cña x· NËm Lµnh cã nh÷ng lo¹i chñ yÕu sau: §Êt Feralits mµu ®á vµng trªn ®¸ sÐt vµ ®¸ biÕn chÊt (Fs), lo¹i ®Êt nµy n»m ë ®é cao tõ 300 �700 m, ph©n bè theo d¶i tõ th«n NËm Téc - NËm Cµi - TÆc TÌ vµ NËm KÞp. §Æc ®iÓm ®Þa h×nh lµ ®åi b¸t óp, s−ên dèc 20-25o, tÇng ®Êt dÇy >120 cm, thµnh phÇn c¬ giíi nhÑ ®Õn trung b×nh. §Êt ph¸t triÓn trªn nÒn ®¸ mÑ: phiÕn sÐt, sa th¹ch. Th¶m thùc vËt chñ yÕu lµ n−¬ng lóa, rõng trång, rõng tù nhiªn. HiÖn t¹i ®Êt ®· vµ ®ang bÞ röa tr«i tÇng mÆt rÊt m¹nh. §Êt mïn vµng ®á (Hs vµ Ha), ph©n bè ë ®é cao tõ 700-1700 m. §é dèc dao ®éng tõ 25-35o vµ c¸ biÖt cã n¬i tíi 40-45o. §Êt ph¸t triÓn trªn ®¸ mÑ philit, liparit vµ phï sa cæ, ®é dµy tÇng ®Êt >120 cm, ®Êt cã thµnh phÇn c¬ giíi trung b×nh. Th¶m thùc vËt lµ rõng tù nhiªn, n−¬ng lóa, c©y bôi rÊt cÇn ®−îc b¶o vÖ (Ngän Lµnh, Tµ Lµnh). §Êt mïn A lÝt trªn nói (A), ph©n bè ë ®é cao 1700-2800 m, ®é dèc lín cã n¬i ®Õn 50o, s−ên dùng ®øng. TÇng ®Êt dµy, ®é che phñ lín, tû lÖ mïn cao, vïng nµy kh¶ n¨ng s¶n xuÊt n«ng nghiÖp h¹n chÕ. 3.3.2. KhÝ hËu thuû v¨n KhÝ hËu X· NËm Lµnh - huyÖn V¨n ChÊn thuéc vïng khÝ hËu nhiÖt ®íi giã mïa. Theo tµi liÖu cña ®µi khÝ t−îng V¨n ChÊn c¸c yÕu tè khÝ hËu thay ®æi nh− sau (phô lôc1): NhiÖt ®é kh«ng khÝ: NhiÖt ®é kh«ng khÝ b×nh qu©n n¨m: 22.18 oC NhiÖt ®é tèi thÊp: 19.22 oC

8

NhiÖt ®é tèi cao: 27.08 oC L−îng m−a b×nh qu©n n¨m 1547,4 mm, sè ngµy m−a 129,40 ngµy/n¨m, mïa m−a tõ th¸ng 5 ®Õn th¸ng 10, th¸ng cã l−îng m−a lín nhÊt tËp trung vµo th¸ng 6, 7, 8 vµ th¸ng 9. L−îng bèc h¬i: tæng l−îng bèc h¬i c¶ n¨m lµ 778,2mm. §é Èm kh«ng khÝ trung b×nh n¨m 83,50 % H−íng giã thÞnh hµnh lµ h−íng t©y nam, tèc ®é giã trung b×nh lµ 1 m/gi©y. Nh×n chung khÝ hËu ë ®©y «n hoµ, trong lµnh rÊt thuËn lîi cho sinh tr−ëng vµ ph¸t triÓn c©y trång n«ng l©m nghiÖp vµ ch¨n nu«i Thuû v¨n NËm lµnh cã 5 con suèi chÝnh + Suèi NËm Téc b¾t nguån tõ huyÖn Tr¹m TÊu, ch¶y qua ®Þa phËn x· víi chiÒu dµi 3 km. + Suèi NËm Cµi b¾t nguån tõ ®Ønh 1128 ch¶y qua th«n NËm Cµi víi chiÒu dµi nh¸nh chÝnh vµ nh¸nh phô lµ 4 Km. + Suèi NËm Min ®−îc b¾t nguån tõ x· Gia Héi ch¶y quan ®Þa bµn x· víi chiÒu dµi 4 Km. + Suèi NËm Lµnh b¾t nguån tõ ®Ønh NËm Lµnh ch¶y qua trung t©m x· víi chiÒu dµi 10,6 km. + Suèi NËm M−êi vµ c¸c nh¸nh ®−îc b¾t nguån tõ ®Ønh 1219 thuéc th«n N¹m KÞp cã tæng chiÒu dµi lµ 8,5 km. Nh×n chung, l−u l−îng n−íc trung b×nh, lßng suèi n«ng, th−êng cã lò èng vµo mïa m−a. TÊt c¶ c¸c dßng suèi nµy kh«ng cã kh¶ n¨ng vËn chuyÓn ®−êng thuû còng nh− x©y dùng c¸c c«ng tr×nh thuû ®iÖn nhá. Mïa kh« th−êng c¹n n−íc, hiÖn t¹i nguån n−íc míi chØ ®¸p øng ®−îc n−íc sinh ho¹t vµ phôc vô s¶n xuÊt n«ng nghiÖp.

9

3.3.3. Qu¶n lý vµ sö dông ®Êt ®ai B¶ng 2. HiÖn tr¹ng sö dông ®Êt cña x·

Lo¹i ®Êt (ha) (%) Tæng diÖn tÝch tù nhiªn 7752,00 100,00 I. §Êt n«ng nghiÖp 358,24 4,62 II. §Êt l©m nghiÖp 2679,85 34,57 1. §Êt cã rõng tù nhiªn 2517,15 32,47 2. §Êt cã rõng trång 162,7 2,10 III. §Êt chuyªn dïng 17,88 0,23 1. §Êt x©y dùng 0,33 0,00 2. §Êt giao th«ng 16,05 0,21 3. §Êt thuû lîi vµ mÆt n−íc chuyªn dïng

1,50 0,02

IV. §Êt ë 11,31 0,15 V. §Êt ch−a sö dông 4684,35 60,43 1. §Êt ®åi nói ch−a sö dông 4615,05 59,53 2. S«ng suèi vµ nói ®¸ 42,2 0,54 3. §Êt kh¸c 27,1 0,35

X· NËm Lµnh cã tæng diÖn tÝch tù nhiªn lµ 7752 ha (sè liÖu n¨m 2000), c¸c lo¹i ®Êt chÝnh ®−îc ph©n theo c¸c môc ®Ých sö dông sau: §Êt n«ng nghiÖp 358,24 chiÕn 4,62 %. §Êt l©m nghiÖp 2679,85 chiÕm 34,57 %, trong ®ã diÖn tÝch rõng trång chØ chiÕm 2,10 % chñ yÕu lµ quÕ vµ chÌ. §Êt chuyªn dïng lµ 17,88 ha chiÕm 0,23 %. §Êt ë lµ 11,31 ha chiÕm 0,15 %. §Êt ch−a sö dông lµ 4684,35 ha chiÕm 60,43 %, trong ®ã diÖn tÝch chiÕm ®Êt cña khe suèi vµ nói ®¸ lµ 42,2ha chiÕm 0,54 %.

10

B¶ng 3. BiÕn ®éng ®Êt ®ai (1996 vµ 2000)

N¨m 1996 2000 Thay ®æi 1996, 2000 Lo¹i ®Êt (ha) (ha) T¨ng Gi¶m Tæng diÖn tÝch tù nhiªn 7752,00 7752,00 0,00 I. §Êt n«ng nghiÖp 301,10 358,24 57,14 1. §Êt trång c©y hµng n¨m 215,60 200,80 -14,80 §Êt lóa 36,20 36,20 0,00 N−¬ng rÉy 111,80 97,00 -14,80 §Êt mµu 67,60 67,60 0,00 2. §Êt v−ên t¹p 56,00 86,00 30,00 3. §Êt trång c©y l©u n¨m 16,40 54,56 38,16 4. §Êt trång cá 13,10 16,88 3,78 II. §Êt l©m nghiÖp 2995,40 2679,85 -315,55 1. §Êt cã rõng tù nhiªn 2866,20 2517,15 -349,05 2. §Êt cã rõng trång 129,20 162,70 33,50 III. §Êt chuyªn dïng 16,40 18,25 1,85 1. §Êt x©y dùng 0,70 0,70 0,00 2. §Êt giao th«ng 15,70 16,05 0,35 3. §Êt thuû lîi vµ mÆt n−íc chuyªn dïng 1,50 1,50 IV. §Êt ë 8,20 11,31 3,11 V. §Êt ch−a sö dông 4430,90 4684,35 253,45 1. §Êt ®åi nói ch−a sö dông 4325,90 4615,05 289,15 2. S«ng suèi vµ nói ®¸ 77,90 42,20 -35,70 3. §¸t kh¸c 27,10 27,10 0,00

3.3.3.1. Sö dông ®Êt n«ng nghiÖp §Êt n«ng nghiÖp t¨ng 57,14 ha so víi n¨m 1996, diÖn tÝch t¨ng chñ yÕu tËp trung vµo ®Êt trång c©y l©u n¨m. Sö dông ®Êt cã chiÒu h−íng tÝch cùc, ®Êt n−¬ng rÉy gi¶m 14,8 ha, vÊn ®Ò nµy x¶y ra ë nh÷ng hé kh¸, do hä ®· bá kh«ng lµm ë nh÷ng n−¬ng xa. §iÒu ®ã chøng tá canh t¸c lóa n−íc ®· ®ang lµm thay ®æi ®−îc nÕp suy nghÜ cña ng−êi d©n ®Þa ph−¬ng. B¶ng 4. Mét sè chØ tiªu sö dông ®Êt n«ng nghiÖp

ChØ tiªu §¬n vÞ 1996 2000 1. §Êt n«ng nghiÖp b×nh qu©n trªn hé m2 7902,89 8123,36 2. §Êt trång c©y hµng n¨m b×nh qu©n trªn hé m2 5658,79 4553,29 §Êt 1 vô/n¨m m2 708,66 317,46 §Êt 2 vô/n¨m m2 104,99 498,87 §Êt n−¬ng rÉy m2 2934,38 2199,55 DiÖn tÝch quÕ b×nh qu©n trªn hé m2 1574,80 5422,00 DiÖn tÝch chÌ b×nh qu©n trªn hé m2 314,96 4427,97 3. §Êt n«ng nghiÖp b×nh qu©n trªn khÈu m2 1205,85 1321,43 4. Sè ng−êi b×nh qu©n trªn hé ng−êi 6,55 6,15 5. L−¬ng thùc b×nh qu©n ®Çu ng−êi (kg) kg/ng−êi 168,20 221,32 Tæng sè hé hé 381 441 Tæng sè khÈu ng−êi 2497 2711

11

Do ®−îc h−íng dÉn, häc tËp c¸c biÖn ph¸p canh t¸c víi nguån vèn hç trî, ®Çu t− tõ c¸c dù ¸n nªn tËp qu¸n canh t¸c cña d©n ®Þa ph−¬ng ®· thay ®æi c¨n b¶n, thÓ hiÖn râ nhÊt lµ diÖn tÝch ®Êt 1 vô gi¶m, b×nh qu©n trªn hé gi¶m tõ 708 m2 xuèng cßn 317 m2, trong ®ã diÖn tÝch ®Êt 2 vô t¨ng tõ 104 m2/hé lªn tíi 498 m2/hé. §Æc biÖt diÖn tÝch quÕ vµ chÌ t¨ng ®¸ng kÓ, quÕ tõ 1574.8 m2 lªn 5422 m2vµ chÌ tõ 314 m2 lªn 4427 m2. L−¬ng thùc quy thãc t¨ng tõ 168.2 lªn 221.31 kg/ng−êi, nh−ng vÉn ch−a ®¸p øng ®−îc nhu cÇu l−¬ng thùc t¹i chç. Do vËy, ®Þa ph−¬ng cÇn tiÕp tôc ®Çu t− c¬ së h¹ tÇng, khai hoang ®Ó t¨ng diÖn tÝch ®Êt 2 vô. 3.3.3.2. §Êt l©m nghiÖp Tr−íc n¨m 1969 rõng ë ®©y cßn nguyªn sinh, tr÷ l−îng kh¸, rõng cã nhiÒu gç quý: P¬ mu, giæi, s©ng, giÎ, t¸u, sÕn... vµ cã nhiÒu thó rõng: hæ, sãi, h−¬u nai, lîn rõng, gÊu, v−în, khØ ... §Õn nay rõng ®· bÞ khai th¸c qu¸ nhiÒu, ®é che phñ gi¶m, gç quý hiÕn vµ ®éng vËt (khØ, lîn rõng) hÇu nh− cßn rÊt Ýt. Sau n¨m 1969 l©m tr−êng ®−îc thµnh lËp, ng−êi d©n ®Þa ph−¬ng tham gia vµo l©m tr−êng, ng−êi d©n ë n¬i kh¸c còng vµo c¸c l©m tr−êng tiÕn hµnh khai th¸c gç, khai th¸c m¹nh nhÊt vµo nh÷ng n¨m 1974 - 1983. Giai ®o¹n nµy ®êi sèng ng−êi d©n ®−îc c¶i thiÖn do ®−îc l©m tr−êng cung cÊp g¹o, thùc phÈm vµ nguån thùc phÈm tõ rõng cßn phong phó. Sau n¨m 1985, tr÷ l−îng rõng ®· gi¶m, s¶n l−îng khai th¸c thÊp, chØ cßn rõng ë xa ®−êng, c«ng khai th¸c cao, nÆng nhäc, nªn ®êi sèng ng−êi d©n gi¶m ®i do s¶n l−îng gç cña l©m tr−êng gi¶m, kh«ng thÓ cung cÊp g¹o vµ c¸c vËt dông kh¸c cho ng−êi d©n. Sau n¨m 1990 nhµ n−íc cã chñ tr−¬ng ®ãng cöa rõng. Giao ®Êt rõng cho ng−êi d©n ®Þa ph−¬ng qu¶n lý. §Æc biÖt tõ n¨m 1993 chÝnh phñ quyÕt ®Þnh thùc hiÖn chÝnh s¸ch giao ®Êt n«ng nghiÖp, l©m nghiÖp cho ng−êi d©n sö dông l©u dµi. Giao rõng th«ng qua c¸c nhãm hé, sù qu¶n lý rõng theo céng ®ång cã hç trî mét phÇn kinh phÝ tr«ng nom, trång míi cã ng©n s¸ch cña nhµ n−íc vµ hç trî cña mét sè dù ¸n, ng©n s¸ch tr¶ th«ng qua tiÒn mÆt hoÆc g¹o (ng−êi d©n cho biÕt nhµ n−íc tr¶ c«ng b¶o vÖ rõng lµ 30000®/ha/n¨m). ViÖc tr¶ tiÒn c«ng b¶o vÖ cho ng−êi d©n nh− quy ®Þnh cña nhµ n−íc lµ chÊp nhËn ®−îc, song kinh phÝ chuyÓn xuèng tíi tay ng−êi d©n cã nhiÒu vÊn ®Ò (tr¶ b»ng g¹o, g¹o kh«ng ®¶m b¶o chÊt l−îng, sè l−îng kh«ng ®ñ). ViÖc trång míi rõng còng lµm ch−a ®−îc tèt: c©y gièng ch−a ®¹t chÊt l−îng cao, phæ biÕn kü thuËt trång, thêi vô trång ch−a phæ biÕn kü cho ng−êi d©n dÉn ®Õn hiÖu qu¶ trång rõng cßn h¹n chÕ. Kh©u tr¶ tiÒn c«ng cho ng−êi d©n cßn nhiÒu thñ tôc khã kh¨n, thêi gian kÐo dµi... lµm cho nhiÒu hé gÆp ph¶i khã kh¨n trong cuéc sèng kinh tÕ gia ®×nh. Cho ®Õn nay ®Êt l©m nghiÖp do céng ®ång qu¶n lý, céng ®ång quyÕt ®Þnh vÞ trÝ trång míi... Sau 3 n¨m thùc hiÖn biÖn ph¸p qu¶n lý rõng céng ®ång cho thÊy rõng ®· ®ang phôc håi kh¸ nhanh, t¨ng diÖn tÝch che phñ vµ ®a d¹ng rõng. Mét sè loµi thó rõng, chim rõng còng b¾t ®Çu xuÊt hiÖn trë l¹i tuy sè l−îng cßn h¹n chÕ.

12

Ngoµi ra, vÒ qu¶n lý chung x· còng cÇn ph¶i xem xÐt l¹i, mÆc dï cho ®Õn hÕt n¨m 2000 x· ®· giao ®−îc 1430 ha ®Êt rõng cho n«ng d©n qu¶n lý, nh−ng diÖn tÝch rõng vÉn gi¶m 349.05 ha chñ yÕu lµ rõng tù nhiªn DiÖn tÝch rõng trång t¨ng ®−îc 33.5 ha n¨m 2000. DiÖn tÝch n«ng l©m kÕt hîp ph¸t triÓn m¹nh vµ cho thu nhËp kh¸. Do c©y quÕ vµ c©y chÌ thÝch hîp víi vïng ®Êt NËm Lµnh. V× vËy n«ng d©n tÝch cùc tham gia c¸c dù ¸n ph¸t triÓn 2 c©y trång trªn. NÕu céng diÖn tÝch ®Êt v−ên rõng diÖn tÝch quÕ lªn tíi 120 ha vµ diÖn tÝch chÌ 98 ha, trong ®ã cã 12 ha chÌ kinh doanh.

4. §iÒu kiÖn kinh tÕ x· héi 4.1. D©n sè B¶ng 5. D©n sè vµ quy m« hé b×nh qu©n

N¨m 1996 2000 Ng−êi Ng−êi/hé Ng−êi Ng−êi/hé

Toµn x· 2497 6,6 2711 6,1 NËm kÞp 482 6,7 520 5,8 Ngän lµnh 147 7,0 188 9,0 Giµng cµi 550 6,3 583 6,1

H×nh 1: Quy m« hé cña c c b¶n vµ cña x· NËm Lµnh

6.6 6.16.7 6.87

9

6.3 6.1

0

2

4

6

8

10

1996 2000

Ng−êi/hé

Toµn x·NËm kÞpNgän lµnhGiµng cµi

T¹i b¶ng 5 vµ h×nh 1 cho thÊy tèc ®é t¨ng d©n sè tù nhiªn t¹i ®Þa ph−¬ng rÊt lín, thÓ hiÖn b×nh qu©n sè ng−êi trªn hé cßn rÊt cao 6.1 ng−êi/hé, ®Æc biÖt th«n Ngän Lµnh sè ng−êi trªn hé lªn tíi 9 ng−êi. V× ng−êi d©n vÉn quan niÖm cµng ®«ng con th× kinh tÕ míi ph¸t triÓn.

13

4.2. T¨ng tr−ëng kinh tÕ vµ c¸c dù ¸n ®Çu t− B¶ng 6 cho thÊy, ®Õn n¨m 2000 t¹i x· ®· cã tíi 14 dù ¸n ®Çu t− tõ x©y dùng c¬ së h¹ tÇng cho ®Õn ph¸t triÓn s¶n xuÊt n«ng l©m nghiÖp. Th«ng qua c¸c dù ¸n ®ång bµo ®Þa ph−¬ng ®· thay ®æi ®−îc nhËn thøc lµ ph¶i th©m canh t¨ng vô, sö dông ph©n bãn vµ gièng míi th× míi ®ñ l−¬ng thùc ®Ó sinh sèng. Tèc ®é t¨ng tr−ëng kinh tÕ b×nh qu©n trong 5 n¨m, tõ 1996 - 2000 trong toµn x· ®· ®¹t 6.81 %, ngµnh n«ng l©m nghiÖp t¨ng 9.23 %, ch¨n nu«i t¨ng 5,27 %. §Æc biÖt c¸c kho¶n thu kh¸c t¨ng kh¸ nhanh ®¹t 6,581 %, nguyªn nh©n t¨ng trªn chñ yÕu lµ do kinh phÝ cña c¸c dù ¸n gióp ®Þa ph−¬ng. C¬ cÊu kinh tÕ cã sù chuyÓn dÞch chËm, ®iÓm h×nh lµ ngµnh trång trät t¨ng tõ 32.20 % ®Õn 37.14 %. B¶ng 6. C¸c dù ¸n ®· ®Çu t− vµo NËm Lµnh TT Tªn dù ¸n N¨m 1 Dù ¸n 327 1994 2 Dù ¸n gióp ®ì x· ®Æc biÖt khã kh¨n 1995 3 Dù ¸n n−íc s¹ch cña UNICEF 1996-1997 4 Dù ¸n ®Þnh canh ®Þnh c− 1998 5 Dù ¸n nu«i ong Hµ Lan (Bee) 1999-2000 6 Dù ¸n phßng chèng sèt rÐt 1999-2000 7 Dù ¸n chèng mï ch÷ (VN-óc) 1999-2000 8 Dù ¸n Pam 1996 9 Dù ¸n chèng b−íu cæ 1999-2000 10 Dù ¸n phi chÝnh phñ (NGOs) trång chÌ 1999-2000 11 Dù ¸n ®iÖn l−íi quèc gia 2001 12 Dù ¸n 5 triÖu ha rõng 2000 13 Dù ¸n 135 2000 14 Dù ¸n ViÖt nam Thuþ §iÓn 1998

B¶ng 7. Tèc ®é t¨ng tr−ëng vµ c¬ cÊu kinh tÕ

ChØ tiªu §¬n vÞ 1996 2000 1. D©n sè ng−êi 2497 2711 2. Tû lÖ t¨ng d©n sè (96-00) (%/n¨m) 1,90 1,80 L−¬ng thùc b×nh qu©n ®Çu ng−êi kg/ng−êi 168,20 221,32 3. Tæng thu nhËp (gi 94) Tr. VND 2103,81 2924,77 4. Tèc ®é t¨ng tr−ëng (1996-2000) Ngµnh n«ng l©m nghiÖp Ngµnh ch¨n nu«i Thu kh¸c

(%) (%) (%) (%)

6,81 9,23 5,27 6,81

5 C¬ cÊu kinh tÕ Ngµnh n«ng l©m nghiÖp Ngµnh ch¨n nu«i Thu kh¸c

(%) (%) (%) (%)

32,20 65,79 1,01

37,14 61,16 1,70

14

4.3 S¶n phÈm ngµnh trång trät vµ ch¨n nu«i B¶ng 8. S¶n phÈm cña ngµnh trång trät (lóa n−íc)

Lóa n−íc (ha) N¨m 2 vô/n¨m 1 vô/n¨m

Lóa n−¬ng (ha)

S¶n l−îng (tÊn)

1995 4,00 22,40 83,71 1996 4,00 27,00 111,80 94,98 1997 20,00 16,00 130,00 141,80 1998 22,00 12,50 120,00 176,22 1999 25,00 7,50 100,00 186,02 2000 22,00 14,00 97,00 185,09

B¶ng 9. S¶n phÈm cña ngµnh ch¨n nu«i

§¬n vÞ: con 1996 2000

Sè l−îng B×nh qu©n/hé Sè l−îng B×nh qu©n/hé Tr©u 531 1,39 669 1,52 Bß 10 26 Lîn 482 1,27 640 1,45

H×nh 2: Thay ®æi c¬ cÊu mïa vô vµ t¨ng s¶n l−îng lóa n−íc

0

5

10

15

20

25

30

1995 1996 1997 1998 1999 2000

DiÖn tÝch (ha)

020406080100120140160180200

S¶n l−îng (tÊn) vµ diÖn tÝch

(ha)

2 vô 1 vô S¶n l−îng V−ên rõng

Qua b¶ng 8 vµ h×nh 2 cho thÊy, nhê cã c¸c dù ¸n ®Çu t− tõ n¨m 1995 ®Õn n¨m 2000 nªn c¬ cÊu s¶n xuÊt ®· thay ®æi, diÖn tÝch ®Êt 1 vô, lóa n−¬ng gi¶m ®¸ng kÓ, diÖn tÝch ®Êt 2 vô t¨ng tõ 4 ha lªn 22 ha, cïng víi viÖc ¸p dông gièng míi, ph©n ho¸ häc, thuèc trõ s©u, n¨ng suÊt c©y trång vËt nu«i t¨ng ®¸ng kÓ, tæng l−¬ng thùc tõ ®Êt lóa n−íc t¨ng nhanh vµ æn ®Þnh trong kho¶ng 186 tÊn/n¨m. Ch¨n nu«i ®¹i gia xóc ph¸t triÓn chËm, chñ yÕu phôc vô lµm søc kÐo (lµm ®Êt vµ kÐo gç), ch−a ph¸t triÓn thµnh hµng ho¸ bëi v× hµng n¨m

15

còng chØ b¸n ra thÞ tr−êng tõ 10-15 con tr©u. Ch¨n nu«i lîn vµ gia cÇm chñ yÕu lµm thùc phÈm tù cung tù cÊp 5. C¬ së h¹ tÇng 5.1. Giao th«ng §−êng quèc lé 32 ch¹y qua ®Þa bµn x· víi chiÒu dµi 6 km, chÊt l−îng ®−êng xÊu nh−ng ®· ®¸p øng ®−îc nhu cÇu ph¸t triÓn kinh tÕ. Tõ trung t©m x· ra ®−êng quèc lé ®i l¹i khã kh¨n, ®Æc biÖt trong mïa m−a. Ngoµi ra trªn ®Þa bµn x· cßn cã hÖ thèng ®−êng cña l©m tr−êng, nh−ng còng chØ ®i l¹i b×nh th−êng trong mïa kh«. HÖ thèng ®−êng giao th«ng n«ng th«n víi tæng chiÒu dµi 124,1 km, chñ yÕu lµ ®−êng mßn liªn th«n theo ®Þa h×nh, ®é dèc thay ®æi rÊt cao. Th«n Giµng Cµi c¸ch trung t©m x· 2 km, cã ®−êng liªn th«n ®i qua, ®−êng dèc ®i l¹i khã kh¨n, bÒ réng mÆt ®−êng kh«ng ®ång ®Òu cã chç réng 3 m, cã chç chØ réng 1.5 m, tuyÕn d−êng nµy cã thÓ më réng vµ n©ng cÊp ®−îc. Th«n Ngän Lµnh (H'm«ng) c¸ch trung t©m x· 7 km, ®−êng ®i l¹i rÊt khã kh¨n, chØ cã thÓ më réng vµ n©ng cÊp kho¶ng 3,5 km. Th«n NËm KÞp c¸ch trung t©m x· 4 km, ®i l¹i t−¬ng ®èi thuËn lîi v× cã tuyÕn ®−êng quèc lé 32 vµ ®−êng liªn th«n míi më tõ uû ban nh©n d©n x· ®Õn b¶n. 5.2. Nguån n−íc vµ m«i tr−êng N−íc cho s¶n xuÊt: cho ®Õn tr−íc n¨m 1998 hÖ thèng thuû lîi ch−a cã, s¶n xuÊt n«ng nghiÖp chñ yÕu dùa vµo thiªn nhiªn, do vËy diÖn tÝch lóa 1 vô vÉn lµ chñ yÕu. Sau n¨m 1998 do cã ®−îc ®Çu t− x©y ®Ëp vµ hÖ thèng kªnh nªn diÖn tÝch lóa 2 vô t¨ng nhanh tõ 4 ha n¨m 1996 ®Õn n¨m 2000 ®· t¨ng lªn 22 ha. N−íc cho sinh ho¹t: nguån n−íc cung cÊp cho sinh ho¹t chñ yÕu lÊy tõ n−íc ch¶y tõ c¸c khe ë trong nói vµ mét sè hé lÊy tõ nh÷ng khe suèi nhá ®¶m b¶o vÖ sinh. C¸c c«ng tr×nh phô: chuång tr¹i ch¨n nu«i c¸ch xa nhµ, tr©u bß kh«ng th¶ r«ng. 5.3. §iÖn th¾p s¸ng HiÖn t¹i x· ®· cã hai tr¹m h¹ thÕ 40 KW: 1 tr¹m ®Æt t¹i khu trung t©m vµ 1 tr¹m ®Æt t¹i NËm kÞp. Nh−ng hiÖn nay vÉn ch−a ®−a vµo sö dông ®−îc, nguån ®iÖn sö dông cho th¾p s¸ng chñ yÕu vÉn sö dông ®iÖn n−íc, chiÕn tíi 80 % sè hé. Song nhê cã ®iÖn v¨n ho¸ tinh thÇn còng nh− tuyªn truyÒn chÝnh s¸ch vµ phæ biÕn kü thuËt míi ®Õn ng−êi d©n ®−îc thuËn lîi h¬n. C¶ x· chØ duy nhÊt ë th«n Giµng Cµi ®· cã hÖ thèng loa truyÒn thanh.

16

6. Thu nhËp vµ møc sèng

H×nh 3: Ph©n lo¹i kinh tÕ hé cña x·

0

100

200

300

400

1996 1997 1998 1999 2000

Sè hé

Hé kh Hé trung b×nh Hé nghÌo

H×nh 4: Kinh tÕ hé c¸c b¶n ®iÒu tra

0%

20%

40%

60%

80%

100%

Toµn x· NËm kip Ngän lµnh Giµng cµi

% sè hé

Hé kh¸ Hé TB Hé nghÌo

B¶ng 10. Ph©n lo¹i kinh tÕ hé (2000)

Hé kh¸* Hé trung b×nh* Hé nghÌo* Tæng

sè hé (hé) (%) (hé) (%) (hé) (%) Toµn x· 441 31 7,03 203 46,03 207 46,94 NËm kÞp 90 8 8,89 44 48,89 38 42,22 Ngän lµnh 21 21 100,00 Giµng cµi 95 8 8,42 40 42,11 47 49,47

*Hé kh¸ : Thu nhËp 100.000 - 150.000 VND/ng−êi/th¸ng *Hé trung b×nh: Thu nhËp 80.000 � 100.000 VND/ ng−êi/th¸ng * Hé nghÌo: Thu nhËp d−íi 80000 VND/ ng−êi/th¸ng

17

C¸c h×nh 3, 4 vµ b¶ng 8 cho thÊy. MÆc dï ®· cã tíi 14 dù ¸n ®Çu t− vµo x·, nh−ng kinh tÕ cßn chËm ph¸t triÓn, c¬ së h¹ tÇng thÊp kÐm. §Õn nay x· vÉn ch−a cã hé giÇu, míi chØ dõng l¹i ë hé kh¸, trung b×nh, nghÌo. NÕu tÝnh trung b×nh trong toµn x· víi 441 hé, th× sè hé nghÌo vµ trung b×nh chiÕm tíi 93 %, hé kh¸ chØ cã 7,03 %. B¶ng 11. TiÖn nghi sinh ho¹t TiÖn nghi 1991 1995 2000 Tivi (c¸i) 1 25 40 Xe m¸y(c¸i) 1 25 80 Dµi (%) 15 35 60

Ngoµi ra, do cã ®iÖn vµ nhu cÇu trao ®æi hµng ho¸ ngµy cµng t¨ng dÉn ®Õn kinh tÕ hé t¨ng, ®Õn nay x· ®· cã 40 tivi. Xe m¸y 80 chiÕc, Radio chiÕm tíi 80 % sè hé vµ ®iÖn th¾p s¸ng vµ ch¹y ®µi sö dông b»ng søc n−íc ®¹t tíi 80 % sè hé

7. V¨n ho¸ gi¸o dôc vµ søc khoÎ céng ®ång Do lµ mét x· khã kh¨n cña huyÖn, hiÖn nay x· míi chØ cã 1 tr−êng tiÓu häc t¹i trung t©m x· vµ c¸c líp häc t¹i c¸c b¶n, song t×nh tr¹ng häc ghÐp vÉn cßn céng víi c¬ së vËt chÊt thiÕu thèn nªn chÊt l−îng häc tËp cña c¸c ch¸u ch−a cao. Sè ng−êi trong ®é tuæi mï ch÷ cßn cao (300 ng−êi) ®Æc biÖt ë b¶n Ngän Lµnh, sè ng−êi nãi ®−îc tiÕng kinh rÊt Ýt. Mét trong nh÷ng nguyªn nh©n trªn lµ do sè thÇy c« gi o lµ ng−êi cña x· rÊt Ýt (3 thÇy c« trªn tæng sè 37 thÇy c«), mét sè b¶n kh«ng cã líp 1. Tr×nh ®é d©n trÝ thÊp, c¸c phong tôc tËp qu¸n l¹c hËu vÉn cßn, nhÊt lµ c¸c thñ tôc ma chay, c−íi xin cßn nÆng nÒ ch−a thÓ xo¸ bá ®−îc. §Æc biÖt lÊy vî lÊy chång rÊt sím, theo thèng kª cã tíi 70 % sè cÆp kÕt h«n ë ®é tuæi 15-16 tuæi vµ sè cÆp vî chång ®Õn ®¨ng ký kÕt h«n t¹i x· chØ cã 50 %. HiÖn t¹i x· ch−a cã tr¹m y tÕ riªng, c«ng t¸c kÕ ho¹ch ho¸ gia ®×nh vµ n©ng cao søc khoÎ céng ®ång cßn khã kh¨n. Sè bµ mÑ sinh con t¹i nhµ chiÕm tíi 70 %. §©y lµ nguyªn nh©n chÝnh dÉn ®Õn tû lÖ t¨ng d©n sè tù nhiªn cao, søc khoÎ sinh s¶n gi¶m.

8. ThuËn lîi vµ khã kh¨n Quü ®Êt 1 vô cßn nhiÒu, nÕu ®−îc ®Çu t− cã thÓ ®−a thªm ®−îc 70 ha ®Êt thµnh 2 vô. C¬ së h¹ tÇng thÊp kÐm ®Æc biÖt hÖ thèng ®−êng giao th«ng vµ thuû lîi. Tr×nh ®é d©n trÝ qu¸ thÊp, x· kh«ng cã tr−êng cÊp II.

18

DiÖn tÝch ®Êt canh t¸c qu¸ thÊp, ®Æc biÖt lµ ®Êt trång lóa n−íc, trong 3 b¶n ®iÒu tra th× b¶n Ngän Lµnh lµ khã kh¨n h¬n c¶, cÇn cã chÝnh s¸ch phï hîp víi b¶n Ngän Lµnh.

19

B. Pháng vÊn hé

1. Quy m« vµ cÊu tróc hé Quy m« hé KÝch th−íc hé ë NËm Lµnh ®−îc thÓ hiÖn ë (h×nh 5). B×nh qu©n sè ng−êi trªn hé biÕn ®éng tõ 5 ®Õn 12 ng−êi. Trong 3 b¶n ®iÒu tra, sè ng−êi trªn hé cña b¶n Ngän Lµnh lín sau ®ã ®Õn b¶n Giµng Cµi vµ NËm KÞp. Theo nhãm hé, nhãm cã kinh tÕ kh¸ cã sè ng−êi trªn hé lín nhÊt sau ®ã ®Õn nhãm hé trung b×nh vµ nghÌo, kÕt qu¶ vÒ sè thÕ hÖ cïng sèng trong mét hé còng ®óng nh− trªn. XÐt vÒ d©n téc, hé ng−êi Dao cã sè ng−êi b×nh qu©n trªn hé Ýt h¬n d©n téc H�m«ng ë c¶ 3 nhãm hé. Nh− vËy nh÷ng b¶n cã vÞ trÝ ®Þa lý gÇn ®−êng giao th«ng, gÇn trung t©m x· cã phong trµo kÕ ho¹ch ho¸ gia ®×nh kh¸ h¬n c¸c b¶n kh¸c. §iÒu ®ã còng chøng tá ho¹t ®éng tuyªn truyÒn nÕp sèng v¨n minh vµ kÕ ho¹ch ho¸ gia ®×nh ë b¶n ng−êi Dao cã thuËn lîi h¬n b¶n ng−êi Hm«ng. Ph©n bè lao ®éng trong hé Tuæi lao ®éng ®−îc tÝnh tuæi tõ 18 - 56 tuæi ®èi víi n÷ vµ 18-60 tuæi ®èi víi nam, kÕt qu¶ cho thÊy, hé kh¸ vµ hé trung b×nh cã sè lao ®éng nhiÒu h¬n hé nghÌo biÕn ®éng tõ 4 ®Õn 5 lao ®éng vµ tû lÖ lao ®éng trªn tæng sè nh©n khÈu cña hé chiÕm tû lÖ cao h¬n, ®iÒu ®ã cã nghÜa mét lao ®éng chÝnh chØ ph¶i nu«i ch−a ®Õn 1 ng−êi ¨n theo, ®©y lµ c¬ héi chÝnh ®Ó hä ph¸t triÓn kinh tÕ vµ t¨ng thu nhËp. Cßn l¹i nh÷ng hé nghÌo, lao ®éng chÝnh th−êng Ýt h¬n, chØ cã tõ 2 ®Õn 2,7 lao ®éng, ®Æc biÖt b¶n Ngän Lµnh tû lÖ lao ®éng chÝnh 0.3, do vËy mét lao ®éng chÝnh ph¶i nu«i h¬n mét ng−êi ¨n theo. C¸c hé nµy th−êng míi ra ë riªng, sè con l¹i ®«ng, ®©y lµ ®iÒu bÊt lîi cho sù ph¸t triÓn kinh tÕ cña hä (h×nh 5).

2. Ho¹t ®éng kinh tÕ hé C¸c ho¹t ®éng kinh tÕ cña ng−êi d©n NËm Lµnh ®¬n gi¶m, chñ yÕu lµ trång trät, ch¨n nu«i. 2.1. Ngµnh trång trät Do ®iÒu kiÖn ®Þa h×nh ph©n c¾t rÊt m¹nh, sè thöa ruéng trung b×nh trªn hé cña tÊt c¶ c¸c nhãm hé biÕn ®éng rÊt Ýt tõ 1,3 ®Õn 3,8 thöa (h×nh 6). Nhãm hé ng−êi H�m«ng nghÌo ë b¶n Ngän Lµnh cã sè thöa trªn hé thÊp nhÊt (1,3 thöa/hé). Nguyªn nh©n lµ do ®iÒu kiÖn ®Þa h×nh phøc t¹p nªn më réng thªm diÖn tÝch trång lóa n−íc ®èi víi b¶n Ngän Lµnh lµ rÊt khã, mÆt kh¸c nhãm hé nghÌo th−êng thiÕu lao ®éng, kh«ng cã kinh tÕ ®Ó ®Çu t− më réng diÖn tÝch trång lóa. Nhµ n−íc nªn cã biÖn ph¸p cô thÓ h¬n trong ®Çu t− cho c¸c hé nghÌo ph¸t triÓn s¶n xuÊt ®Æc biÖt lµ më réng diÖn tÝch ®Êt lóa n−íc.

20

BiÕn ®éng diÖn tÝch trång c©y l−¬ng thùc b×nh qu©n trªn hé kh¸c nhau tuú theo nhãm hé. Nhãm hé kh¸ cã diÖn tÝch lóa n−íc trung b×nh lín h¬n c¸c nhãm hé cßn l¹i vµ diÖn tÝch thay ®æi tõ 1371,67 ®Õn 2556,67 m2, víi nhãm hé nghÌo diÖn tÝch biÕn ®éng tõ 566,67 ®Õn 1181 m2 (h×nh 7). Nãi chung víi nhãm hé ng−êi Dao diÖn tÝch ®Êt lóa n−íc t−¬ng ®èi æn ®Þnh. Nhãm hé ng−êi H�m«ng míi cã ruéng lóa n−íc tõ 1995 vµ nÕu tiÕp tôc ®−îc ®Çu t− thuû lîi th× cã thÓ më réng thªm ®−îc diÖn tÝch ®Êt 2 vô lóa. DiÖn tÝch b×nh qu©n trªn thöa ruéng lóa víi nhãm hé kh¸ vµ trung b×nh ë b¶n Giµng Cµi cã diÖn tÝch ®Êt b×nh qu©n lín nhÊt (1511,11-1336,36 m2/thöa). B¶n Ngän Lµnh cã diÖn tÝch nhá nhÊt, ®Æc biÖt ë nhãm hé trung b×nh vµ hé nghÌo (458 -550m2), nguyªn nh©n chÝnh lµ do nhãm hé nµy míi khai hoang ë nh÷ng n¬i cã ®Þa h×nh kh«ng thuËn lîi vµ phøc t¹p, kh«ng ®ñ nh©n lùc, tiÒn vèn nªn diÖn tÝch mét thöa nhá. DiÖn tÝch ng« b×nh qu©n trªn hé, biÕn ®éng rÊt lín tõ 33,33 m2 ®Õn 1333,33 m2. Nhãm hé kh¸ ë b¶n Giµng Cµi cã diÖn tÝch nhá nhÊt so víi hai b¶n cßn l¹i ë c¶ 3 nhãm hé, b¶n Ngän Lµnh cã diÖn tÝch ng« lín nhÊt tËp trung chñ yÕu lµ ®Êt n−¬ng ë nhãm hé trung b×nh vµ hé nghÌo diÖn tÝch thay ®æi tõ 1333,33 ®Õn 1375 m2/hé. DiÖn tÝch s¾n cã ë tÊt c¶ c¸c hé, ®Æc biÖt ë b¶n Ngän Lµnh, diÖn tÝch nµy biÕn ®éng tõ 1000 m2 ®Õn 1050 m2 vµ Ýt nhÊt vÉn lµ b¶n Giµng Cµi vµ b¶n NËm KÞp, diÖn tÝch nµy chñ yÕu lµ diÖn tÝch gÇn nhµ vµ ®Êt cßn tèt. S¶n phÈm thu ho¹ch chñ yÕu phôc vô cho ch¨n nu«i. Nguyªn nh©n chÝnh gi¶m diÖn tÝch ®Êt trång ng« vµ trång s¾n chñ yÕu do ®Êt bÞ xãi mßn, ®é ph× ®Êt cµng ngµy cµng thÊp, n−¬ng ë xa vµ mét nguyªn nh©n t¸c ®éng m¹nh lµ do n«ng d©n ®· th©m canh lóa n−íc ®¸p øng ®−îc ®ñ nhu cÇu l−¬ng thùc (hé kh¸). Khi xÐt diÖn tÝch lóa n−íc b×nh qu©n ®Çu ng−êi n¨m 1995 cho thÊy (h×nh 8), trong 3 b¶n, b¶n Ngän Lµnh chØ cã diÖn tÝch ®Êt 1 vô vµ kh«ng cã diÖn ®Êt 2 vô ë c¶ 3 nhãm hé. DiÖn tÝch ®Êt 2 vô lín nhÊt ë b¶n NËm KÞp thay ®æi tõ 83,3 ®Õn 199,2 m2. Trong 3 b¶n quü ®Êt 1 vô ë NËm KÞp cßn Ýt nhÊt biÕn ®éng tõ 46,7 ®Õn 68,1 m2/ng−êi vµ ®©y còng lµ ®iÒu kiÖn khã kh¨n trong viÖc t¨ng diÖn tÝch ®Êt 2 vô ë b¶n nµy. DiÖn tÝch ®Êt lóa n−¬ng b×nh qu©n trªn ng−êi lín nhÊt vÉn thuéc b¶n Ngän Lµnh 779,9 ®Õn 826,7 m2, 2 b¶n cßn l¹i diÖn tÝch trªn nhá h¬n, ®©y lµ xu thÕ míi trong thay ®æi tËp qu¸n canh t¸c cña d©n ®Þa ph−¬ng vµ hä nhËn thøc ®−îc th©m canh lóa n−íc t¨ng ®−îc l−¬ng thùc vµ gi¶m ®−îc chi phÝ lao ®éng. T¹i hai thêi ®iÓm 1995 vµ 2000 diÖn tÝch ®Êt lóa b×nh qu©n ®Çu ng−êi ®· thay ®æi. KÕt qu¶ lµ diÖn tÝch ®Êt 2 vô ®· t¨ng, b¶n Giµng Cµi víi hé kh¸ t¨ng tõ 33,8 m2 n¨m 1995 lªn 142,7 m2/ ng−êi (h×nh 9). §ång thêi ®Õn n¨m 2000 víi b¶n Ngän Lµnh mÆc dï diÖn tÝch ®Êt 1 vô t¨ng nh−ng vÉn ch−a cã diÖn tÝch ®Êt 2 vô. V× vËy, ®Ó n©ng cao mÆt b»ng cuéc sèng cÇn thiÕt ph¶i ®Çu t− cho b¶n Ngän Lµnh víi mét tû lÖ phï

21

hîp. Ngoµi ra quü ®Êt 1 vô ë nhãm hé trung b×nh vµ hé nghÌo ë b¶n NËm kÞp kh«ng cßn, ®Ó n©ng cao møc sèng cña hä cÇn thiÕt gióp hä c¸c m« h×nh s¶n xuÊt n«ng l©m kÕt hîp míi. Do tËp qu¸n s¶n xuÊt thay ®æi ng−êi d©n ®· tÝch cùc ¸p dông c¸c biÖn ph¸p kü thuËt míi vµo th©m canh, sö dông gièng míi (gièng ®−îc sö dông chñ yÕu lµ gièng Trung Quèc), ph©n bãn vµo s¶n xuÊt. NÕu nãi n¨m 1995 tËp qu¸n sö dông ph©n ho¸ häc cho lóa n−íc rÊt Ýt c¶ vÒ chñng lo¹i vµ sè l−îng. §Õn n¨m 2000, l−îng ph©n bãn sö dông t¨ng c¶ vÒ lo¹i ph©n vµ sè l−îng. HiÖn nay ®· cã tíi 6 lo¹i ph©n bãn ®−îc ¸p dông vµo s¶n suÊt, trong ®ã ph©n chuång (a), ph©n ®¹m (b), ph©n kali (c), Ph©n l©n (d), ph©n NPK (e), ph©n xanh (f) vµ kh«ng sö dông ph©n (o). Trong 6 lo¹i ph©n cã 3 lo¹i ph©n phæ biÕn ®−îc c¸c nhãm hé sö dông nhiÒu nhÊt lµ ph©n chuång, ph©n ®¹m vµ ph©n NPK (H×nh 10). Møc ®é sö dông ph©n bãn tuú thuéc vµo kinh tÕ cña tõng nhãm hé, (H×nh 11 vµ 12) cho thÊy cã 19/41 hé ®· sö dông ph©n chuång, 33/41 hé ®· sö dông ph©n ®¹m. Sè hé sö dông c¶ 5 lo¹i ph©n chØ cã 3 hé tËp trung chñ yÕu lµ nhãm hé kh¸ vµ hé trung b×nh, sè hé sö dông 4 lo¹i ph©n cã 12 hé, sè hé sö dông 3 lo¹i cã 6 hé vµ 2 lo¹i cã 6 hé, lo¹i ph©n sö dông chñ yÕu lµ ph©n chuång vµ ph©n NPK vµ vÉn cßn 3 hé ch−a sö dông bÊt cø 1 lo¹i ph©n bãn nµo trong ®ã ë b¶n Ngän Lµnh cã 2 hé. Do vËy, ®Ó n©ng cao tÝnh ®ång ®Òu trong s¶n xuÊt cÇn thiÕt ph¶i chó ý tíi nhãm hé trung b×nh vµ hé nghÌo. Nh÷ng vÉn ph¶i nãi r»ng do ®Çu t− tõ c¸c dù ¸n (®Æc biÖt thuû lîi) vµ tuyªn truyÒn phæ biÕn khoa häc kü thuËt mµ ho¹t ®éng s¶n xuÊt thay ®æi, kÕt qu¶ ®· t¨ng ®−îc diÖn tÝch ®Êt 2 vô lóa, ®· t¹o ®iÒu kiÖn t¨ng l−îng thãc b×nh qu©n ®Çu ng−êi tõ (112-215 kg/ng−êi) n¨m 1995 lªn (147-249 kg /ng−êi) n¨m 2000. XÐt theo d©n téc cho thÊy tæng l−îng thãc b×nh qu©n trªn ng−êi ë b¶n Ngän Lµnh lµ Ýt nhÊt vµ biÕn ®éng tõ 152 ®Õn 170 kg/ ng−êi (h×nh 13). §iÒu ®ã chøng tá vÞ trÝ ®Þa lý cã vai trß quan träng trong viÖc thóc ®Èy s¶n xuÊt n«ng nghiÖp nãi chung vµ c©y l−¬ng thùc nãi riªng. §iÓn h×nh vµ còng lµ ®Æc thï chung cho x· NËm Lµnh còng nh− huyÖn V¨n ChÊn, c©y quÕ lµ mét c©y l©m nghiÖp nh−ng l¹i mang l¹i lîi Ých kinh tÕ kh¸ cao cho ng−êi d©n. Ph©n cÊp møc sèng kinh tÕ cña c¸c hé, ng−êi d©n ®Þa ph−¬ng cßn dùa vµo sè l−îng gèc quÕ, sè l−îng tr©u ®Ó ph©n thµnh hé kh¸, trung b×nh vµ nghÌo. Qua ®iÒu tra cho thÊy, nhãm hé kh¸ vµ trung b×nh ®Òu cã diÖn tÝch trång quÕ tõ 1200 m2 ®Õn 9166 m2. DiÖn tÝch quÕ kh¸c nhau rÊt lín gi÷a c¸c nhãm, hé kh¸ (1200 � 9167 m2), hé trung b×nh (1250 � 4017) vµ hé nghÌo (83 � 2583), qua diÖn tÝch trªn còng ph¶n ¸nh ®−îc møc ®é kinh tÕ cña c¸c nhãm hé, vµ gi trÞ cña c©y quÕ ®èi víi kinh tÕ hé ë ®©y lµ rÊt lín. Ngoµi ra c©y chÌ còng ®ang ®−îc ®Þa ph−¬ng quan t©m, diÖn tÝch trång nhiÒu chñ yÕu ë NËm KÞp vµ Giµng Cµi (h×nh 14), víi hé nghÌo cña b¶n Ngän lµnh kh«ng cã hé nµo cã diÖn tÝch trång chÌ.

22

2.2. Ngµnh ch¨n nu«i ë NËm Lµnh ®µn tr©u trªn hé thay ®æi lín tõ 0,3 ®Õn 4,5 con (h×nh 15), tr©u nu«i chñ yÕu phôc vô cho lµm ®Êt vµ c¸c ho¹t ®éng vËn t¶i kh¸c. §èi víi b¶n Ngän Lµnh do vÞ trÝ ®Þa lý vµ ®Þa h×nh nªn ®µn tr©u b×nh qu©n trªn hé nhiÒu nhÊt biÕn ®éng tõ 1,3 ®Õn 8,3 con/hé. Nhãm hé kh¸ vµ hé trung b×nh cã sè tr©u b×nh qu©n trªn hé nhiÒu h¬n víi hé nghÌo (hé kh¸ vµ trung b×nh sè tr©u biÕn ®éng tõ 1,2 ®Õn 8,3 con, trong ®ã hé nghÌo chØ cã 0,3 ®Õn 1,3 con). §Ó ®Èy nhanh ®µn tr©u ë hé ng−êi nghÌo cÇn ph¶i cã chÝnh s¸ch tÝn dông hîp lý vµ gióp ®ì vÒ kü thuËt. 2.3. Tiªu chuÈn sèng §èi víi n«ng d©n dinh d−ìng chñ yÕu lµ tù cung tù cÊp, dinh d−ìng thø nhÊt lµ tinh bét trong s¶n phÈm n«ng nghiÖp, thø hai lµ c¸c lo¹i thøc ¨n hä tù s¶n xuÊt ®−îc (thÞt, rau..). Xem xÐt l−¬ng thùc tù s¶n xuÊt cho thÊy, n¨m 1995 do ch−a ¸p dông ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt míi ®a sè c¸c nhãm hé ®Òu thiÕu ¨n, sè th¸ng thiÕu ¨n trung b×nh thay ®æi tõ 0,7 ®Õn 4,2 th¸ng trong n¨m vµ ph©n biÖt kinh tÕ gi÷a c¸c nhãm hé vÉn ch−a râ nÐt. §Õn n¨m 2000 do tËp qu¸n s¶n xuÊt thay ®æi dÉn ®Õn n¨ng suÊt vµ s¶n l−îng c©y trång ®Òu t¨ng, l−¬ng thùc ®· cung cÊp ®ñ cho c¸c hé, sè th¸ng thiÕu ¨n trung b×nh tËp trung chñ yÕu vµo nhãm hé trung b×nh vµ nghÌo (thay ®æi tõ 0,5 ®Õn 3,5 th¸ng/n¨m) (h×nh 16). Ngoµi ra do tËp qu¸n canh t¸c cò ®· lµm cho phÇn ®Êt dèc suy gi¶m dinh d−ìng nhanh chãng vµ ch−a cã ®ñ ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt ®Ó khai hoang t¨ng nhanh diÖn tÝch ®Êt lóa n−íc 2 vô, do vËy sè th¸ng thiÕu ¨n cña b¶n Ngän Lµnh lín h¬n c¸c b¶n kh¸c, víi hé nghÌo vµ trung b×nh sè th¸ng thiÕu ¨n vÉn cßn tõ 3,3 ®Õn 3,5 th¸ng trªn n¨m. 2.4. Tr×nh ®é v¨n ho¸ §èi víi chñ hé, tr×nh ®é v¨n ho¸ cña chñ hé ng−êi Dao cao h¬n ng−êi Hm«ng, ng−êi Dao tr×nh ®é häc vÊn trung b×nh thÊp nhÊt lµ 1,5 vµ cao nhÊt lµ líp 3,8, trong ®ã víi ng−êi Hm«ng cao nhÊt lµ líp 1. Khi xÐt tr×nh ®é v¨n ho¸ trung b×nh cña lao ®éng chÝnh, ng−êi Dao cã tr×nh ®é v¨n ho¸ cao h¬n ng−êi H�m«ng. Ng−êi Dao tr×nh ®é cao nhÊt trung b×nh lµ líp 3,5, cßn ng−êi Hm«ng cao nhÊt lµ 1,1 (h×nh 17). Khi xÐt tû lÖ nam vµ n÷ ®i häc trong ®é tuæi (tõ 6 ®Õn 18 tuæi) b¶n Giµng Cµi víi nhãm hé kh¸ tû lÖ nµy t−¬ng ®−¬ng nhau, nhãm hé cßn l¹i tû lÖ n÷ ®i häc ®Òu thÊp h¬n nam giíi. Nhãm tuæi trªn 18 hÇu nh− mäi ng−êi ®Òu tham gia ®i häc, duy nhÊt ë b¶n Ngän Lµnh tû lÖ nµy chØ ®¹t 0,1-0,7. §Æc biÖt víi nhãm ng−êi kh¸ tû lÖ nam giíi ®i häc míi ®¹t 80 �90 %, vµ 100 % n÷ giíi kh«ng ®i häc (h×nh 18). Nh− vËy, ph©n biÖt vµ träng nam khinh n÷ vÉn cßn nÆng nÒ t¹i ®Þa ph−¬ng. Qua ®©y cho thÊy vÊn ®Ò nhËn thøc ®Ó n©ng cao mÆt b»ng v¨n ho¸ t¹i ®Þa ph−¬ng cÇn ph¶i ®Æt ra, ®Æc biÖt lµ vÊn ®Ò giíi. Nhanh chãng

23

c¶i thiÖn ®iÒu häc ghÐp, t¨ng c−êng gi o viªn lµ ng−êi ®Þa ph−¬ng ®Ó thµy, c« cã nhiÒu thêi gian h¬n trong gi¶ng d¹y. 2.5. Trang thiÕt bÞ trong gia ®×nh KÕt qu¶ ®iÒu tra c¸c lo¹i tiÖn nghi cña c¸c nhãm hé thÓ hiÖn ë h×nh 19, c¸c ph−¬ng tiÖn thiÕt yÕu cho cuéc sèng cña ng−êi d©n cã gi trÞ nh− xe m¸y, xe ®¹p vµ ti vi kh¸c nhau theo d©n téc. Ng−êi Dao kh¸ b×nh qu©n 1 hé cã 0,7 xe m¸y, riªng b¶n Ngän Lµnh kh«ng cã xe m¸y, nguyªn nh©n chÝnh do giao th«ng ®i l¹i khã kh¨n vµ kinh tÕ t¹i b¶n thÊp h¬n so víi 2 b¶n cßn l¹i. Xe ®¹p b¶n Giµng Cµi b×nh qu©n 1 hé cã tõ 0,5 xe, NËm KÞp cã 0,3 vµ Ngän Lµnh cã 0,5 xe ®¹p. Tivi còng cã kÕt qu¶ t−¬ng tù nh− xe ®¹p. Ngoµi ra ®èi víi nhãm hé nghÌo ë c¶ ba b¶n 100 % sè hé kh«ng cã xe m¸y, tivi vµ xe ®¹p Qua ®©y cho thÊy sù thuËn tiÖn vÒ vÞ trÝ ®Þa lý (gÇn khu trung t©m) ®ãng vai trß quan träng trong ph¸t triÓn kinh tÕ vµ giao l−u gi÷a c¸c d©n téc. 2.6. Nguån th«ng tin Nguån th«ng tin nhiÒu hay Ýt, cã ®ñ hay kh«ng chñ yÕu phô thuéc vµo ph−¬ng tiÖn cung cÊp, vÊn ®Ò nµy ®−îc thÓ hiÖn ë (H×nh 20, 21 vµ 22). Trong tæng sè 14 dù ¸n ®Çu t−, c¸c hé ®−îc pháng vÊn chØ biÕt tèi ®a 5 dù ¸n. c¸c dù ¸n biÕt nhiÒu nhÊt lµ dù ¸n 327 (a), dù ¸n 661 (b), dù ¸n 135 (c), dù ¸n xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo (d) vµ dù ¸n ph¸t triÓn n«ng th«n miÒn nói ViÖt nam - Thuþ §iÓn (e). Sè hé biÕt nhiÒu dù ¸n tËp trung chñ yÕu lµ b¶n Giµng Cµi vµ b¶n NËm KÞp vµ nhãm hé nghÌo ë c¶ 3 b¶n cã sè ng−êi biÕt lµ Ýt nhÊt. Do ®ã vÞ trÝ ®Þa lý vµ kho¶ng c¸ch so víi trung t©m x·, ®−êng giao th«ng sÏ ¶nh h−ëng ®Õn nhËn thøc c¸c vÊn ®Ò kinh tÕ x· héi cña x·. Trong tæng sè 39 hé ®iÒu tra, sè hé biÕt dù ¸n 327 cã tíi 32 hé, dù ¸n 135 lµ 18 hé, dù ¸n xãa ®ãi gi¶m nghÌo lµ 17 hé vµ dù ¸n ViÖt Nam Thuþ ®iÓn lµ 28 hé. Qua ®©y cho thÊy dù ¸n 327, dù ¸n 135 vµ dù ¸n ViÖt Nam �Thuþ §iÓn cã t¸c dông lµm thay ®æi mét sè tËp qu¸n canh t¸c vµ nhËn thøc cña ng−êi d©n ®Þa ph−¬ng. Trong 5 dù ¸n, chØ cã 5 hé biÕt ®−îc c¶ 5 dù ¸n chiÕm 10 %, cã 3 hé biÕt ®−îc 4 dù ¸n, 13 hé biÕt 3 dù ¸n, cßn l¹i chØ biÕt 2 dù ¸n, ®Æc biÖt cã 9 hé chØ biÕt 1 dù ¸n, sè hé nµy tËp trung chñ yÕu ë th«n Ngän Lµnh vµ lµ hé nghÌo. Ngoµi ra, th«ng tin vÒ kü thuËt míi ®Õn víi n«ng d©n gåm 6 lo¹i lµ khuyÕn n«ng (a), b¹n bÌ (b), l·nh ®¹o ®Þa ph−¬ng (c), s¸ch b¸o (d), tivi ®µi (e) vµ th«ng tin kh¸c lµ (f). Còng nh− nh÷ng dù ¸n ®Çu t−, b¶n

24

Giµng Cµi vÉn lµ b¶n tiÕp nhËn ®−îc nhiÒu th«ng tin nhÊt sau ®Õn b¶n NËm KÞp, cßn l¹i b¶n Ngän Lµnh biÕt ®−îc th«ng tin Ýt nhÊt H×nh 23, 24 vµ 25 cho thÊy, trong tæng sè nguån th«ng tin d©n nhËn ®−îc, nguån th«ng tin tõ khuyÕn n«ng lµ th«ng tin ®−îc nhiÒu ng−êi biÕt nhÊt (34/39 hé chiÕm 88%). Cã 26 hé nhËn ®−îc th«ng tin tõ b¹n bÌ. Cã 24 hé nhËn ®−îc tõ l·nh ®¹o ®Þa ph−¬ng. Cã 8 hé nhËn ®−îc th«ng tin tõ ®µi vµ tivi. Cã 1 hé nhËn ®−îc th«ng tin tõ s¸ch b¸o. §Æc biÖt vÉn cßn 30 hé chØ nhËn ®−îc 1 ®Õn 2 lo¹i th«ng tin, trong sè nµy cã 8 hé chØ nhËn ®−îc 1 lo¹i th«ng tin, sè hé nµy chñ yÕu lµ hé nghÌo thuéc c¶ ba b¶n. Nh− vËy, ®Ó t¨ng c−êng giao l−u, viÖc x©y dung nhµ v¨n ho¸ b¶n cã ý nghÜa rÊt quan träng trong ®êi sèng cña ng−êi d©n ®Þa ph−¬ng. §ång thêi gióp ®ì ng−êi d©n ®Þa ph−¬ng kÐo ®iÖn l−íi vÒ nhµ, ®©y lµ c¬ së ®Ó hä mua s¾m thªm mét sè tiÖn sinh ho¹t. 2.7. Ng«n ng÷ Ng−êi Dao ë NËm Lµnh ®Òu biÕt tiÕng phæ th«ng ë bÊt kú n¬i nµo tõ gia ®×nh cho ®Õn céng ®ång, ®©y lµ ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho hä nhËn ®−îc th«ng tin míi vµ tiÕp cËn nhanh chãng khoa häc kü thuËt. Ng−êi Hm«ng hÇu hÕt ®Òu nãi tiÕng phæ th«ng kÐm. Do vËy khi triÓn khai c¸c dù ¸n cho céng ®ång ng−êi Hm«ng cÇn gióp ®ì vÒ sæ s¸ch vµ h−íng dÉn kü thuËt. 2.8. TÝn dông vµ vay vèn Vay vèn vµ tÝn dông ®ãng vai trß quan träng trong ph¸t triÓn kinh tÕ hé. KÕt qu¶ nghiªn cøu vÊn ®Ò nµy ®−îc thÓ hiÖn h×nh 26, hiÖn t¹i sè hé ®−îc vay tiÒn tõ ng©n hµng tËp trung chñ yÕu ë hai b¶n Giµng Cµi vµ b¶n NËm kÞp, sè tiÒn b×nh qu©n vay thÊp nhÊt lµ 0,8 triÖu vµ nhiÒu nhÊt lµ 3,0 triÖu. Trong ®ã b¶n Ngän Lµnh d©n ch−a vay ®−îc tiÒn chiÕm 100 % sè hé ®−îc pháng vÊn. L−îng tiÒn muèn vay ®Ó ®Çu t− vµo s¶n xuÊt thÊp, biÕn ®éng tõ 0,8 ®Õn 3,0 triÖu. Nguyªn nh©n chñ yÕu tiÒn ®· vay vµ tiÒn muèn vay ®Çu t− vµo mua s¾m dông cô trong gia ®×nh (xe m¸y). Ngoµi ra mét sè hé kh«ng cã ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt, thiÕu lao ®éng, hiÓu biÕt Ýt, kh«ng biÕt sö dông tiÒn vµo môc ®Ých g×, hoÆc kh«ng cã tµi s¶n thÕ chÊp, mét phÇn còng do thñ tôc vay vèn cßn qua nhiÒu b−íc, tr×nh ®é ng−êi d©n cßn thÊp nªn hä kh«ng muèn vay tiÒn, ®Æc biÖt ë b¶n Ngän Lµnh. 2.9. M«i tr−êng Tiªu chuÈn m«i tr−êng xung quanh nhµ khi pháng vÊn ng−êi d©n ®Þa ph−¬ng b»ng s¬ ®å thang (cho ®iÓm tõ 1 ®Õn 10). ë tÊt c¶ c¸c b¶n vµ c¸c nhãm hé ®Òu thèng nhÊt nhËn ®Þnh m«i tr−êng n¨m 2000 ®Òu tèt h¬n nhiÒu n¨m 1995. M«i tr−êng xung quanh nhµ n¨m 1995 ®iÓm m«i tr−êng b×nh qu©n cao nhÊt lµ 3,8 ®iÓm vµ thÊp nhÊt lµ 2,3 ®iÓm. §Õn n¨m 2000 m«i tr−êng xung quanh nhµ ®· thay ®æi, ®iÓm b×nh qu©n biÕn ®æi tõ 4,3 ®Õn 6,6. §iÒu ®ã chøng tá r»ng tËp qu¸n cò ®· ®−îc

25

thay ®æi, c«ng tr×nh phô kh«ng cßn ë xung quanh nhµ vµ ng−êi d©n ®· cã ý thøc nÕu m«i tr−êng s¹ch th× søc khoÎ cña chÝnh hä tèt lªn (h×nh 27).

3. KÕt luËn NÒn kinh tÕ nãi chung vµ kinh tÕ hé nãi riªng ë NËm Lµnh n¨m 2000 ph¸t triÓn m¹nh h¬n n¨m 1995. Cã thÓ nãi tËp qu¸n s¶n xuÊt cña céng ®ång ®· thay ®æi theo h−íng tiÕn bé. N©ng sè hé ®ñ ¨n quanh n¨m chiÕm chñ yÕu (b¶n Giµng Cµi vµ b¶n NËm kÞp), cßn l¹i hé nghÌo vÉn thiÕu 0,5 ®Õn 2,5 th¸ng lµ chñ yÕu. HÇu hÕt c¸c hé ®· cã giÊy chøng nhËn quyÒn sö dông ®Êt n«ng nghiÖp l©u dµi (diÖn tÝch ®Êt lóa n−íc) nªn ng−êi d©n yªn t©m ®Çu t− th©m canh ruéng lóa n−íc. Tr×nh ®é d©n trÝ ë x· cßn thÊp, ®Æc biÖt víi céng ®ång ng−êi Hm«ng. M«i tr−êng sèng vµ ë xung quanh nhµ ngµy cµng tèt h¬n.

4. §Ò nghÞ CÇn quan t©m an toµn l−¬ng thùc cho hé ng−êi nghÌo, do vËy cÇn ph¶i ®Çu t− thuû lîi ®Ó ®Õn n¨m 2010 gi¶m diÖn tÝch ®Êt 1 vô vµ t¨ng diÖn tÝch ®Êt 2 vô. §µo t¹o c¸n bé, t¨ng nguån lùc qu¶n lý, t¨ng tiÕp cËn khoa häc kü thuËt, ®Æc biÖt lµ b¶n ng−êi Hm«ng. C¸c chÝnh s¸ch, c¸c dù ¸n ®Çu t− vµo ®Þa ph−¬ng nªn quan t©m ®Õn vÊn ®Ò giíi nhiÒu h¬n n÷a. C¶i t¹o ®−êng giao th«ng ®Ó ®i l¹i thuËn tiÖn trong mïa m−a. X©y míi tr−êng cÊp hai, c¶i thiÖn ®iÒu kiÖn häc gÐp t¹i c¸c b¶n ®Æc biÖt lµ b¶n ng−êi Hm«ng.

26

27

Phô lôc

C¸c biÓu ®å

H×nh 5: CÊu tróc vµ quy m« hé n¨m 2000

0

2

4

6

8

10

12

ThÕ hÖ/hé 3 .0 2 .8 2 .5 2 .8 2 .4 2 .8 2 .5 2 .0 2 .3

N g−ê i/hé 8 .2 7 .5 12.0 7 .2 5 .6 9 .3 5 .5 5 .0 8 .0

L ao ®éng /hé 4 .7 4 .5 5 .0 4 .0 3 .0 4 .3 2 .7 2 .0 2 .7

Tû lÖ lao ®éng 0 .5 0 .6 0 .4 0 .5 0 .6 0 .5 0 .5 0 .4 0 .3

GCr N Kr N Lr GCm N Km N Lm GCp N Kp N Lp

H×nh 6: Tæng sè thöa ruéng lóa n−íc trªn hé

0,0

0,5

1,0

1,5

2,0

2,5

3,0

3,5

4,0Thöa

Sè thöa/hé 2,2 2,5 2,5 3,3 3,8 3,0 3,0 2,7 1,3

GCr NKr NLr GCm NKm NLm GCp NKp NLp

28

H×nh 7: B×nh qu©n diÖn tÝch thöa ruéng vµ b×nh qu©n diÖn tÝch lóa, ng« vµ s¾n trªn hé

0

500

1000

1500

2000

2500

3000m2

Lóa 2557 1372 2000 2447 1072 1080 1181 567 715

Thöa 1511 783 917 1336 341 458 452 228 550

Ng« 33 633 0 117 1600 1375 100 833 1333

S¾n 417 333 1000 17 860 1000 233 1283 1050

GCr NKr NLr GCm NKm NLm GCp NKp NLp

H×nh 8: B×nh qu©n diÖn tÝch lóa hai vô, mét vô vµ lóa n−¬n g trª n ng−êi n¨m 1995

0

300

600

900

m 2

L óa 2 v ô 33 ,8 199 ,2 0 ,0 101 ,6 148 ,1 0 ,0 99 ,3 83 ,3 0 ,0

L óa 1 v ô 227 ,1 48 ,4 150 ,0 130 ,1 68 ,1 90 ,0 70 ,8 46 ,7 125 ,0

L óa n−¬ng 130 ,0 542 ,5 826 ,7 166 ,9 705 ,6 825 ,0 224 ,6 516 ,7 779 ,9

G Cr N K r N L r G Cm N K m N L m G Cp N K p N L p

29

H×nh 9: B×nh qu©n diÖn tÝch ®Êt trång lóa hai vô, mét vô vµ lóa n−¬ng trªn ng−êi n¨m 2000

0

100

200

300

400m2

Lóa 2 vô 142,7 170,5 0,0 224,8 207,7 0,0 120,3 130,0 0,0

Lóa 1 vô 176,3 29,8 157,1 132,4 0,0 147,2 89,7 0,0 255,6

Lóa n−¬ng 149,6 247,6 327,9 174,7 304,4 324,1 144,9 215,6 345,1

GCr NKr NLr GCm NKm NLm GCp NKp NLp

H×nh 10: T×nh h×nh sö dông ph©n bãn cña c¸c hé

0%

20%

40%

60%

80%

100%

120%

Ph©nchuång (a)

Ph©n ®¹m(b)

Ph©n Kali(c)

Ph©n L©n(d)

Ph©nNPK (e)

Ph©n xanh(f)

Kh«ngph©n (o)

% sè hé

GCrNKrNLrGCmNKmNLm

GCpNKpNLp

30

H×nh 11: Møc ®é sö dông ph©n bãn cña c¸c hé

0

1

2

3

Sè hé

GCr 1 0 2 0 0 0 1 0 1 1 0 0 0 0 0 0

NKr 0 1 0 3 0 1 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0

NLr 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 1 0 0

GCm 0 0 3 1 0 0 0 0 0 1 1 0 0 0 0 0

NKm 1 0 0 1 0 0 1 0 0 0 1 0 1 0 0 0

NLm 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 2 0 1

GCp 0 0 0 0 1 0 0 0 0 0 2 1 0 0 1 1

NKp 0 0 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0 2 0 0 0

NLp 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 2 0 0 1

abcde abcef abce abcd abde abef abe abd bce bc be a b e f o

H×nh 12: Tû lÖ hé sö dông c¸c nhãm ph©n bãn

0

1

2

3

4

5

6

7

8

abcde abcef abce abcd abde abef abe abd bce bc be a b e f o

Sè hé

0%

2%

4%

6%

8%

10%

12%

14%

16%

18%% sè hé

31

H×nh 13 : B× nh qu©n s¶ n l−î ng thãc trªn ®Çu ng−ê i

0

50

100

150

200

250Kg/ng−ê i

1995 215 213 168 115 214 152 112 141 148

2000 221 220 170 212 249 157 147 182 152

GCr H Kr N Lr GCm N Km N Lm GCp N Kp N Lp

H ×nh 14 : B ×n h qu ©n diÖ n tÝc h q uÕ vµ c hÌ

0

20 00

40 00

60 00

80 00

10 00 0

m 2

Q u Õ 91 67 37 00 12 00 40 17 28 20 12 50 25 83 21 25 83

C hÌ 20 00 12 67 25 0 70 00 30 80 12 50 91 7 20 00 0

G C r N K r N Lr G C m N K m N Lm G C p N K p N Lp

H×nh 15: Sè l−îng ®µn tr©u trªn hé

0

3

6

9Sè con/hé

Co n/hé 2 ,7 3 ,2 4 ,5 2 ,8 1 ,2 8 ,3 1 ,0 0 ,3 1 ,3

GCr N Kr N Lr GCm N Km N Lm GCp N Kp N Lp

32

H ×n h 1 6 : Sè l−î n g th ¸ ng th iÕ u ¨ n c ñ a c ¸c n hã m h é

0 ,0

1 ,0

2 ,0

3 ,0

4 ,0

5 ,0T h ¸ n g/ n ¨ m

1 99 5 1 ,0 0 ,7 2 ,5 2 ,2 1 ,4 1 ,5 4 ,2 3 ,0 4 ,0

2 00 0 0 ,0 0 ,0 2 ,0 0 ,5 0 ,0 3 ,5 2 ,7 1 ,0 3 ,3

G C r N K r N Lr G C m N K m N Lm G C p N K p N Lp

H×nh 1 7: Tr×nh ®é v¨ n ho¸ cña chñ hé v µ lao ®é ng

0

1

2

3

4

5

6L í p

C h ñ hé 3 ,7 5 ,2 0 ,5 2 ,8 3 ,8 0 ,0 1 ,5 3 ,3 1 ,0

La o ®é ng 2 ,8 3 ,5 0 ,4 2 ,3 2 ,6 1 ,1 1 ,5 2 ,0 1 ,0

G C r N K r N Lr G C m N K m N Lm G C p N K p N Lp

H×nh 18: Tû lÖ nam vµ n÷ ®i häc trong c¸c ®é tuæi

0,0

0,2

0,4

0,6

0,8

1,0Tû lÖ

Nam 6-18 1,0 1,0 0,5 1,0 0,8 0,8 0,8 1,0 0,7

Nam trªn 18 0,8 0,9 0,6 0,7 1,0 0,1 0,7 0,8 0,7

N÷ tõ 6-18 0,4 1,0 0,5 0,8 0,7 0,3 0,5 0,2 0,5

N÷ trªn 18 0,5 0,4 0,0 0,2 0,4 0,2 0,5 0,0 0,0

GCr NKr NLr GCm NKm NLm GCp NKp NLp

33

H×nh 19: Trang thiÕt bÞ dïng cho sinh ho¹t

0,0

0,1

0,2

0,3

0,4

0,5

0,6

0,7Tû lÖ

Xe m¸y 0,7 0,5 0,0 0,5 0,2 0,0 0,0 0,0 0,0

Xe ®¹p 0,5 0,3 0,5 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0

Ti vi 0,2 0,5 0,5 0,3 0,0 0,3 0,0 0,0 0,0

GCr NKr NLr GCm NKm NLm GCp NKp NLp

H×nh 20: HiÓu biÕt cña ng−êi d©n vÒ ho¹t ®éng cña c¸c dù ¸n t¹i ®Þa ph−¬ng

0%

20%

40%

60%

80%

100%

Dù ¸n 327 (a) Dù ¸n 661 (b) Dù ¸n 135 (c) Dù ¸n xo¸ ®ãigi¶m nghÌo (d)

ViÖt nam - Thuþ®iÓn (e)

GCr NKr NLr GCm NKm NLm GCp NKp NLp

34

H×nh 21: Møc ®é biÕt c c dù ¸n ho¹t ®éng t¹i ®Þa ph−¬ng

0

1

2

3Sè hé

GCr 0 0 0 1 1 1 0 0 1 1 1 0 0 0 0 0

NKr 3 1 0 0 1 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

NLr 0 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0 0 1 0 0 0

GCm 0 0 0 1 2 0 0 1 2 0 0 0 0 0 0 0

NKm 1 0 1 0 0 0 1 0 0 0 0 1 0 1 0 0

NLm 0 0 0 0 0 0 0 0 2 0 0 0 1 0 0 1

GCp 0 0 1 1 1 0 0 0 0 0 0 0 1 0 0 2

NKp 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0 0 1 0 0 1 0

NLp 0 0 0 0 0 0 0 0 2 0 0 0 1 0 0 0

abcde abcd acde ace acd ade abe ac ae be ce de a b c e

H×nh 2 2: Tû lÖ hé h iÓu biÕt v Ò c¸c dù ¸n ho¹t ®éng t¹ i ®Þa ph−¬ng

0

1

2

3

4

5

6

7

8

abcde abcd acde ace acd ade abe ac ae be ce de a b c e

Sè hé

0%

2%

4%

6%

8%

10%

12%

14%

16%

18%% sè hé

35

H ×n h 2 3 : H iÓ u b iÕ t v Ò t h « n g t in k h o a h o ¹ c k ü t h u Ë t s¶ n x u Ê t n « n g n g h iÖ p

0 %

5 0 %

1 0 0 %S è h é

G C r 6 7 % 5 0 % 3 3 % 0 % 5 0 % 0 %

N K r 8 3 % 5 0 % 6 7 % 0 % 3 3 % 0 %

N L r 1 0 0 % 0 % 0 % 0 % 0 % 5 0 %

G C m 1 0 0 % 1 7 % 1 0 0 % 1 7 % 1 7 % 0 %

N K m 1 0 0 % 4 0 % 8 0 % 0 % 0 % 0 %

N L m 1 0 0 % 0 % 2 5 % 0 % 2 5 % 5 0 %

G C p 6 7 % 3 3 % 6 7 % 0 % 0 % 0 %

N K p 6 7 % 1 0 0 % 6 7 % 0 % 3 3 % 0 %

N L p 6 7 % 1 0 0 % 0 % 0 % 0 % 0 %

K h u y Õ n n « n g ( a )

B ¹ n b Ì ( b )

L · n h ® ¹ o ( c )S ¸ c h , b ¸ o

( d )§ µ i , t i v i

( e )N g u å n k h ¸ c

( f)

H×nh 24 : M øc ®é thu nhËn th« ng tin cña ng−êi d© n

0

1

2

3

4Sè hé

GCr 0 0 1 0 0 0 2 0 1 1 0 0 1

N Kr 0 0 0 2 1 0 2 0 0 1 0 0 0

N Lr 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 1 0

GCm 0 1 0 1 0 0 4 0 0 0 0 0 0

N Km 0 0 0 2 0 0 2 0 0 0 0 1 0

N Lm 0 0 0 0 0 1 1 0 0 0 1 1 0

GCp 0 0 0 0 0 0 4 0 0 0 0 0 2

N Kp 1 0 0 1 0 0 0 0 0 0 0 0 1

N Lp 0 0 0 0 0 0 0 2 0 0 0 0 1

a bc e a cde a be a bc a ce a ef a c a b a e be a f a b

36

H×nh 25: Tû lÖ hé thu nhËn nguån th«ng tin vÒ kü thuËt canh t c

0

2

4

6

8

10

12

14

16

abce acde abe abc ace aef ac ab ae be af a b

Sè hé

0%

5%

10%

15%

20%

25%

30%

35%

40%% sè hé

H×nh 26: Sè l−îng tiÒn ng−êi d©n ®· vay vµ muèn vay thªm

0,0

1,0

2,0

3,0TriÖu VND

§· vay 2,2 1,2 0,0 1,7 3,0 0,0 1,0 0,8 0,0

Muèn vay 1,0 0,8 0,0 2,0 3,0 0,0 2,2 0,8 0,0

GCr NKr NLr GCm NKm NLm GCp NKp NLp

37

H×nh 27: KÕt qu¶ ®¸nh gi¸ m«i tr−êng xung quanh nhµ

0

1

2

3

4

5

6

7§iÓm

1995 3,3 3,5 3,0 3,2 3,2 3,3 2,3 3,8 3,0

2000 6,0 6,3 5,0 5,3 6,6 5,0 4,3 6,0 5,3

GCr NKr NLr GCm NKm NLm GCp NKp NLp

§Æc ®iÓm khÝ t−îng khu vùc V¨n ChÊn �Yªn B¸i

Th¸ng 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Total Sè giê n¾ng 84.70 82.90 105.80 138.80 177.7

0 142.2

0 174.0

0 156.6

0 150.0

0 137.2

0 117.9

0 113.9

0 1581.7

0 Tèc ®é giã (m/s)

1.10 1.20 1.30 1.30 1.10 0.90 1.00 0.80 0.70 0.80 0.90 0.90 1.00

ToC (trung b×nh)

15.00 16.50 19.90 23.40 26.20 27.00 27.40 26.60 25.30 23.00 19.50 16.30 22.18

ToC (tèi cao)

19.50 20.70 24.40 28.30 31.50 32.10 32.40 31.60 30.40 28.10 24.60 21.40 27.08

ToC (tèi thÊp)

12.40 14.00 17.20 20.50 22.80 23.80 24.20 23.60 22.40 19.90 16.30 13.50 19.22

ToC (biªn ®é)

7.10 6.70 7.20 7.80 8.70 8.30 8.20 8.00 8.00 8.20 8.30 7.90 7.87

M−a (mm) 14.70 19.10 36.90 98.60 144.80

217.10

232.40

342.30

267.10

127.80

32.70 13.90 1547.40

Sè ngµy m−a/th¸ng

4.70 6.30 8.10 12.00 13.40 15.30 16.70 18.90 15.00 9.80 6.20 3.00 129.40

§é ¶m (mb) 14.30 15.70 19.30 24.00 27.70 29.50 30.10 29.60 27.60 23.60 19.00 15.50 22.99 §é ¶m (%) 83.00 83.00 83.00 83.00 82.00 83.00 83.00 85.00 86.00 85.00 84.00 82.00 83.50 Bèc h¬i (mm)

53.30 53.90 70.00 72.80 83.40 75.10 78.50 63.90 57.20 58.50 56.50 55.10 778.20

38

39

Tµi liÖu tham kh¶o 1. B¸o c¸o chÝnh trÞ t¹i ®¹i héi §¶ng bé x· NËm Lµnh nhiÖm kú 2001-2005 2. B¸o c¸o tæng kÕt s¶n xuÊt vô mïa vµ vô ®«ng xu©n n¨m 2000, s¬ kÕt s¶n xuÊt vô ®«ng xu©n 2000 - 2001 vµ ph−¬ng h−íng s¶n xuÊt vô mïa 2001. 3. KÕt qu¶ ho¹t ®éng dù ¸n n¨m 1999. 4. Ph−¬ng ¸n quy ho¹ch sö dông ®Êt x· NËm Lµnh huyÖn V¨n ChÊn - tØnh Yªn B¸i 1996. 5. B¸o c¸o tæng kÕt dù ¸n n¨m 1996, 1997, 1998 vµ n¨m 2000 huyÖn V¨n ChÊn. 6. B¶n tin kinh tÕ - x· héi an ninh quèc phßng huyÖn V¨n ChÊn - tØnh Yªn B¸i n¨m 2001. 7. Tµi liÖu liªn quan n¨m 2000 vµ 2001 cña c¸c phßng ban trong huyÖn V¨n ChÊn (phßng §Þa chÝnh, phßng N«ng nghiÖp vµ PTNT, phßng Thèng kª, tr¹m KhuyÕn n«ng vµ ban dù ¸n tØnh huyÖn). 8. Tµi liÖu cña UBND x· NËm Lµnh. 9. C«ng t¸c lËp kÕ ho¹ch vµ qu¶n lý rõng ë Hµ Giang vµ yªn B¸i 10. Ph¸t triÓn hÖ thèng canh t¸c. Nhµ xuÊt b¶n n«ng nghiÖp n¨m 1995 11. N«ng nghiÖp trªn ®Êt dèc, th¸ch thøc vµ tiÒm n¨ng. Nhµ xuÊt b¶n n«ng nghiÖp 1996 12. §Êt ®åi nói ViÖt Nam tho¸i ho¸ vµ phôc håi. Nhµ xuÊt b¶n n«ng nghiÖp n¨m 1999.