Meeqqat Pisinnaatitaaffiinik sullissiviuP MiO-P...
Transcript of Meeqqat Pisinnaatitaaffiinik sullissiviuP MiO-P...
Meeqqat Pisinnaatitaaffiinik sullissiviuP MiO-P suliai2015-2018
Meeqqat Pisinnaatitaaffiinik sullissiviuP MiO-P suliai2015-2018
iMai
1. siulequt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5
2. iMaqarniliaq . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6
3. Meeqqat Pisinnaatitaaffiinik sullissivik MiO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7
4. MiO-P angalanerMini nalunaarusiai Periusaalu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8
5. kalaallit nunaata Pisinnaatittaaffii nP Meeqqat Pisinnaatitaaffii Pillugit isuMaqatigiissutaanut tunngatillugu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9
6. Meeqqat inersiMasullu Oqaluttuaat Meeqqat atugaannut tunngasut . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10
6.1 ”Ataasiarluni anaanap ataata savimmik kapigaa unitsippakka. Tassaniissimanngitsuuguma taava ataataga ullumikkut toqusimassagunaraluarpoq”. NP artikeli 19: Meeqqap timikkut tarnikkullu persuttagaanissamut atornerlugaanissamullu illersorneqarnissaminut pisinnaatitaaffia . 11
6.2 ”Sungiukkumaarpat”: Kinguaassiutitigut atornerluinerit nalinginnaasutut isiginiarneqartarput meeqqallu ilisimatinneqartarput ”sungiutissagaat” NP artikeli 34: Meeqqap kinguaassiutitigut kanngutsaatsuliorfigineqarnissamut illersorneqarnissaminut pisinnaatitaaffia . . . . 12
6.3 ”Soorlu tarniga timinnit anillalersoq. Angajoqqaatit imeraangata”. NP artikeli 33: Meeqqap imigassamut hashimullu illersorneqarnissaminut pisinnaatitaaffia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13
6.4 ”Meeqqat sumiginnarneqareersut pisortanit qiviarneqarneq ajorput aammaarlutik sumiginnarneqarlutik – marloriaammik sumiginnagaalerlutik” NP artikelit 3, 26 aamma 39: Meeqqat inuuniarnikkut atugarisamikkut qulakkeerneqarnissaat ikiorneqarnissaat/inuiaqatigiinnullu atalersinneqaqqinnissaat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14
6.5 Meeqqat allamut inissinneqartut immikkut eqqugaasarput NP-artikeli 12, 20, 25 aamma 30: Meeqqat angerlarsimaffiup avataannut inissinneqarsimasut immikkut ikiorneqarnissaminnut pisinnaatitaaffiat, tusaaneqarnissaminnut paarineqarnerannilu pisortat nakkutilliinissaminnut pisinnaatitaaffiat . Meeqqap nammineq kulturini oqaatsinilu atorlugit inuuneqarnissaminut pisinnaatitaaffia . . . . . . . . . . . . . . 16
6.6 ”Kisimiikkusuinnavippunga eqqarsaatinillu nuanninngitsunik eqqarsarlunga. Assersuutigalugu toqorusulertarpunga imaluunniit ajortunik iliuuseqarlunga” NP artikeli 39: Meeqqap timikkut tarnikkullu ikiorneqarnissaminut peqqissinissaminullu pisinnaatitaaffia . . . . . . . . . . . . . . . . 17
6.7 Meeqqat innarluutillit meeqqallu immikkut iliuuseqarluni ilinniartinneqartartussaasut arajutsineqartarput (isiginiarneqarneq ajorput) NP artikeli 23: Meeqqat innarluutillit ataqqinassuseqartumik inuuneqarnissaminnut pisinnaatitaaffeqarput . . . . . . . . . . . . . . 18
6.8 ”Tamatta assigiinnginnatta taamaattumik tamatta assigiinngitsunik pisariaqartitsisarpugut” NP artikelitut 17, 28 aamma 29: Meeqqap ineriartornissaminut ilinniagaqarnissaminullu pisinnaatitaaffia . . . . . . . . . . . . . . . 19
6.9 Sumiiffissanik sunngiffimmilu aallutassanik amigaateqarneq NP artikeli 31: Meeqqap sunngiffeqarnissaminut, eqqissisimaarnissaminut pinnguarnissaminullu pisinnaatitaaffeqarnera . . . . 20
6.10 ”Inersimasut meeqqanut torersumik oqaluttassapput, nerisassiorlutik, nuannaarlutik, killilersuillutik assersuutigalugu aneertarfiit angerlarsimareertarnissallu eqqarsaatigalugit”. NP artikelit 5-18: Angajoqqaat akisussaasuunerat meeqqanillu perorsaasuunissaat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21
6.11 Meeqqap inuunissamut pisinnaatitaaffia, peqqinnissamut naammaginartumillu inooriaaseqarnissaminut pisinnaatitaaffii NP artikelit 6, 24 aamma 27: Meeqqap inuunissaminut pisinnaatitaaffia, peqqinnissamut naammaginartumillu inooriaaseqarnissaminut pisinnaatitaaffii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22
5
1. siulequt
Kalaalit Nunaanni Meeqqat Illersuisuat meeqqallu pisinnaatitaaffii-nik sullissiviup MIO-p ukiuni 2015-2018 Kalaallit Nunaanni illoqar-fiit nunaqarfiillu 35-it angalaffigisimavaat meeqqat inuusuttullu atu garisaat pillugit oqaloqatigiartortarlugit .
Angalanerit siunertarisarpaat meeqqat, inersimasut pisortallu tu-sarniassallugit sutigut unamminartoqartarnera aamma meeqqat pitsaasumik inuuneqarnissaat anguniarlugu pitsaasunik najoq-qutassaqartitaanissaallu periarfissarsiorniarlugit .
MIO-p angalanerisa nalunaarusiorneqarnerisa aamma MIO-mut saaffiginnissutaasartut takutippaat, meeqqat inuusuttullu ernuma-nartumik amerlassusillit isumassorneqarnatillu illersorneqan ngit-sut, uffa pisinnaatitaaffeqaraluarlutik .
MIO-p meerarpassuit oqaloqatigisarpai, eqqartuisut maqaasisaqar-nerminnik erloqissuteqarnerminnillu angerlarsimaffeqartullu ator-nerluiffiusumi angajoqqaaminnilluunniit aallunneqarnatik eqqumaf-figineqarnatillu inuullutik . Meeqqat, timikkut tarnikkullu annersar-neqartartut . Meeqqat oqaluttuartut angerlarsimaffik toqqissisi-masoq suunersoq nalullugu .
Meeqqat Illersuisuata suliassaraa meeqqat taamatut atugaqartut oqaasiinik misilittagaannillu pisortatigoortumik saqqummiussissal-luni, taamaalilluni atugarisaat oqallisigineqarniassammata .
Kalaallit Nunaata NP Meeqqat Pisinnaatitaaffii pillugit isumaqati-giissutaanik atuutsitsilerneraniit ukioq manna ukiut 25-ngorput . Tamanna malunnartinniarlugu meeqqat ullumikkut atugarisaat qanoq innersut pillugit tamakkiisumik saqqummiisoqarnissaa pi-ukkunnarpoq . Taamaattumik nalunaarusiami ilanngunneqarput meeqqat inersimasullu misilittagaat oqaluttuaallu, ukiuni 2015-2018 MIO-mut oqaluttuarineqarsimasut .
Nalunaarusiaq immikkut ittunik marlunnik nalunaarusianik malitse-qartussaavoq, meeqqat inuiaqatigiillu pitsannguutissatut inner-suutaannik imaqartussanik .
Una nalunaarusiaq tunngavigalugu Meeqqat Illersuisuata kissaati-gaa ullumikkut Kalaallit Nunaanni meeqqat atugarisaat paasissutis-siissutigissallugit, meeqqallu inuunerminni inissisimanerminni misi-gisaat eqqartugassanngortillugit meeqqallu sinnerlugit pisortati-goortumik oqallinnermi peqataanissani pisussaaffigisamisut inger-lakkusullugu .
Meeqqat Illersuisuata neriuutigaa Kalaallit Nunaanni tamani meeqqat tamarmik pitsaasumik inuuneqalernissaannut ineriar-tortitsilernissamut nalunaarusiaq una aqqutissiueqataajumaar-toq .
Atuarluarina .
Inussiarnersumik Inuulluaqqusillunga
Aviâja Egede LyngeMeeqqat Illersuisuat
6
2. iMaqarniliaq
1993-imi Kalaallit Nunaat Meeqqat Pisinnaatitaaffii pillugit Isu-maqatigiissummik atuutsitsilermalli, Kalaallit Nunaanni meeqqat nammineerlutik pisinnaatitaaffeqarnerat annertusiartortumik akue-rineqariartorsimavoq . Meeqqat pisinnaatitaaffeqarnerannik atuga-risaannillu ilisimasaqarnerujartornerup kingunerisaanik ilaatigut inatsisit allanngortinneqarsimapput, kingullermik Meeqqat Ikorfar-torneqartarnerannut/Illersorteqartarnerannut Inatsit (2017) kiisalu politikkikkut attuumassuteqanngitsoq MIO (Meeqqat Pisinnaatitaaf-fiinik Sullisivik) pilersinneqarluni .
Naak ilisimasaqartoqarneruleraluartoq pisortaniillu iliuuseqartoqar-taleraluartoq, taamaattoq ukiut 2015-2018 ingerlanerini meeqqat inuusuttullu atugaat MIO-mit paasineqartut NP Meeqqat Pisin-naatitaaffii pillugit Isumaqatigiissutinit aamma nunami inatsisinut atuuttunut sanilliullugu meeqqat inuusuttullu atugaat piviusuusut imminnut ungasittorujussuusimapput .
Angalanerit, misissuinerit, innuttaasullu MIO-mut saaffiginnissu-taasa takutippaat meeqqat inuusuttullu amerlasoorujussuit pisin-naatitaaffigigaluakkaminnik isummersorneqarnatillu illersorneqan-ngitsut .
Ajornartorsiutit pingaarnerit meeqqat inuusuttullu ullumikkut oqaluttuarisartagaat tassaapput:
• Meeqqat kinguaassiutitigut kanngut-saatsuliOrfigineqartut ikiOrneqanngillat naaMManngitsuMilluunniit ikiOrneqartarlutik
• Meeqqat tiMikkut tarnikkullu annersagaasarPut
• Meeqqat angerlarsiMaffinni annertuuMik atOrnerluiffiusuni PerOriartOrtinneqarPut
• Meeqqanut ikiOrtarialinnut PisOrtat ikiuunnerat kingusinaanngikkuni Pineq ajOrPOq
• Meeqqat ”killeqanngitsuMik” aMigartuMillu PerOrsarneqarPut
• Meeqqat ineriartOrnissaMinnut ilinniaga-qarnissaMinnullu Pisinnaatitaaffeqarnerat annertuuMik unaMMinartOrsiOrtitaavOq
Tamakku isumaqarput meeqqap tunngaviusumik illersorneqarnissaminut, ikiorneqarnissaminut ineriartornissaminut ilinniagaqarnissaminullu pisinnaatitaaffii Kalaallit Nunaata piviusunngortinngikkai.
7
3. Meeqqat Pisinnaatitaaffiinik sullissivik MiO
Meeqqat Illersuisuat Kalaallit Nunaanni pisinnaatitaaffeqarpoq meeqqat atugaat alaatsinaallugit nakkutigissallugit meeqqallu pi-sinnaatitaaffiisa malinneqarnissaat qulakkeertussaallugu . Meeqqat Illersuisuata alaatsinaallugit nakkutigisassarai inatsit malillugu inger latsisoqarnersoq, soorlu Kalaallit Nunaat NP Meeqqat Pisin-naatitaaffii pillugit Isumaqatigiissummik atsiorsimanermigut pisus-saaffeqartoq .
2011-imi Meeqqat Illersuisuannut Meeqqallu pillugit Siunnersu-isoqatigiit inatsisaat atuutilerpoq . Meeqqat Pisinnaatitaaffiinik Sul-lissivik pisortatigoortumik politikkikkullu attuumassuteqanngitsu-mik ingerlavoq, NP Meeqqat Pisinnaatitaaffii pillugit Isumaqatigiis-sutip Kalaallit Nunaanni ilisimaneqarnerulernissaa anguniarlugu aamma Isumaqatigiissutip siunertalimmik iliuusinngortinneqartar-nissaata anguniarneratigut Kalaallit Nunaanni meeqqat inuusuttullu ulluinnarni atugaat pitsanngorsaaffigisussaallugit .
Meeqqat Illersuisuat meeqqat pisinnaatitaaffii, sutigut naammagit-taalliortoqarsinnaanersoq, aamma paasissutissanik katersillunilu meeqqat atugaat pillugit siunnersuillunilu ilitsersuisartussaavoq paasissutissiisartussaallunilu .
Meeqqat Pisinnaatitaaffiinik Sullissiviup suliassaraattaaq meeqqat inuusuttullu sinnerlugit oqaaseqartartuussalluni, meeqqallu atu-gaannut pisinnaatitaaffiinullu tunngasutigut uparuartuisartussaa-voq iliuusissanillu siunnersuuteqartartussaalluni, meeqqat pisin-naatitaaffiinut pitsanngorsaataasussanik .
Meeqqat Illersuisuata oqaaseqartarnera MIO-p angalasarnerinik tunngaveqarpoq, meeqqat isumaannik peqataatitsilluni, innuttaa-sullu MIO-mut nalunaaruteqarneri aallaavigisarlugittaaq .
MIO Pisortat allallu ingerlataannut pulaarsinnaatitaallunilu paa si-saqarsinnaatitaavoq .
Meeqqat Illersuisuat siulleq tassaavoq Aaja Chemnitz Larsen . 2015-imi tunuarmat Aviâja Egede Lynge Meeqqat Illersuisuattut ivertinneqarpoq . 2018-imi januaarimi Naalakkersuisut aalajangiip-put Aviâja Egede Lynge 2021-ip tungaanut Meeqqat Illersuisuattut atorfeqassasoq .
Meeqqat Illersuisuat Meeqqat Pillugit Siunnersuisoqatigiinnit sule-qateqartitaavoq .
8
4. MiO’P angalanerMit nalunaarusiai Periusaalu
Meeqqat Illersuiat pillugu inatsimmi aalajangersarneqarsimasut aamma NP Meeqqat Pisinnaatitaaffii pillugit Isumaqatigiissutaat aallaavigalugit Meeqqat Illersuisuata Kalaallit Nunaani meeqqat inuunerat qanoq innersoq nalilersortarpaa .
Meeqqat Illersuisuata Aviâja Egede Lyngep ukiuni 2015-2018 meeqqat namminneq oqariartuutaat inuunerminnilu avatangiisi-minnut tunngasutigut oqaluttuaat aallaavigalugit oqaaseqartarnini ingerlappaa . MIO-p angalasarnermini nunamilu sumiiffinni arlalinni oqaloqatiginnittarnini aallaavigalugit nalunaarusiortarsimavoq nammineq maluginiakkaminik aamma meeqqat inersimasullu in-nersuussutaannik ilaqartartunik meeqqat atugaannut pitsanngor-saatissanik imalimmik nalunaarusiortarsimalluni .
MIO 2015-imi Avannaata Kommunianiippoq, 2016-imi Tasiilamiil-luni Kommune Kujallermiillunilu . 2017-imi MIO Qeqqata Kommuni-aniippoq 2018-imilu Qaanaamiilluni .
Meeqqat inuusuttullu namminneq inuunerminnut tunngasutigut ili-simasaqarnerpaajunerat MIO-p sulinermini aallaavigaa . Meeqqat namminneq oqaluttuarisaat inuunerminnilu misilittagaat eqqumaf-figiniarneqartarput, taamaalilluni nalunaarusiortoqartarpoq meeq-qat qanorluunniit ukioqaraluarunik inuiaqatigiinnilu suminngaa-neeraluarunik inuunerisa qanoq inissisimanerat allaavigalugu .
Erseqqissassallugu pingaaruteqarpoq illoqarfiit nunaqarfiilluunniit marluk assigiinngisaannarmata . Taamaattumik MIO-p periusaa sammisaqartitsinerilu illoqarfimmut nunaqarfimmulluunniit tiki-tamut, meeqqanut eqimattanut ataasiakkaanulluunniit tulluarsar-neqartuaannarput . Ilanngullugu MIO-p pingaartitaraa kinaassuseq ilisimatitsissutiginngikkaluarlugu oqaloqatigiittoqarsinnaanera, inu-iaqatigiit ataasiakkaat ikittuaraasinnaasarmata ajornartorsiutillu tassaniittut paqumigineqarsinnaasarmata, inoqataasullu qisuariar-nissaat inooqataanermiillu ajattorneqalernissaq pinngitsoortinniar-lugit .
MIO-p angalalluni nalunaarusiorneri nakkutilliinerunngillat aala ja-ngiiffigineqarnerlu ajorlutik, maluginiakkalli, oqaatigineqartut oqa-luttuarineqartut imaluunniit ingammik meeqqanit oqaluttuarineqar-tut, aammali angajoqqaanit, inersimasuniilluunnit allanit, atorfilitta-nillu oqaluttuat meeqqat qanoq innerannut tunngasut ilanngunne-qartarput .
Paasissutissani itisiliiniaraanni periuserineqartartulluunnit paasi-saqarfiginiaraanni, taava MIO-p angalanerani nalunaarusiat inner-suussutigineqarsinnaapput, uunga saaffiginninnikkut piniarneqar-sinnaallutik: [email protected] aamma www.mio.gl
9
5. nP Meeqqat Pisinnaatitaaffii Pillugit isuMaqatigiissutaannut tunngatillugu kalaallit nunaata Pisussaaffii
NP Meeqqat Pisinnaatitaaffii pillugit Isumaqatigiissutaat 1989-imi NP ataatsimeersuarneranni atuutsinneqalerput . Meeqqat Pisinnaati-taaffii artikelit 54-inut allanneqarsimasut nunani tamani meeqqanut annaaneqarsinnaanngitsumik pisinnaatitaaffiliisuupput, aalajanger-sagaqarporlu nunat meeqqat pillugit isumaqatigiissummik atuutsit-silersut meeqqat namminiussuseqarnerannik, politikkikkut, aningaa-sarsiornikkut, inuuniarnikkut kulturikkullu pisinnaatitaaffiliisunik .
Nunanut peqataasunut isumaqatigiissut pituttuisuuvoq meeqqanullu nunarsuup najoruminarnerulersinneqarnissaanut aqqutissiuussilluni .
NP Meeqqat Pisinnaatitaaffii pillugit isumaqatigiissutaat Kalaallit Nunaata atuutsilerpaa maajip 11-ani 1993-imi .
Meeqqat Pisinnaatitaaffiinut artikelit 54-it sisamanut agguataarneqarsinnaapput: • Meeqqat tunngaviusumik pisinnaatitaaffii
(Soorlu nerisassanut, ineqarnissamut, peqqinnissamullu) • Meeqqat ineriartornissaminnut pisinnaatitaaffii
(Soorlu atuartitaanissamut, pinnguarnissamut, sunngiffe-qarnissamut aamma paasissutissanik tunineqarnissamut)
• Meeqqat illersorneqarnissaminnut pisinnaatitaaffii (Soorlu timikkut tarnikkullu annersagaanissamut, kinguaassiutitigullu kanngutsaatsuliorfigineqarnissaminut)
• Meeqqat aalajangeeqataanissaminnut pisinnaatitaaffeqarnerat (soorlu oqaaseqarsinnaatitaanermut, sunniuteqarnissamut, aalajangeeqataanissamut, namminerlu aalajangiinissaminut) .
Meeqqat Pisinnaatitaaffiini artikeli 3.1. aamma 3.2. ersersinneqarpoq: ”Aaqqiinerni meeqqanut tunngasuni tamani, pisortanit namminerluunniit ingerlatani angerlarsimaffinniikkaluarpat inuuniarnikkut inger lalluarnissamut, eqqartuussivinni, ingerlatsivinni tamani imaluunniit inatsisiliortuni tamani meeqqamut pitsaanerusussaq salliunneqartuaannassaaq” NP Meeqqanut isumaqatigiissutaani artikeli 3 .1
naalagaaffiit Peqataatitaqartut Meeraq illersussal-lugu isuMassussallugulu akisussaaffiMMik tigusiP-Put, inuuneqarluarnissaanut Pisariaqartitaasut sOO-runaMi angajOqqaajusut, isuMaginnittuusut inersiMa-sulluunniit allat inatsisitigut MeeqqaMut akisus-saasuusut Pisinnaatitaaffiinut Pisussaaffiinullu tul-luuttuMik aaqqiissuussillutik, inatsisitigut allaffis-sOrnikkullu qanOq iliOrnissaMut naaPertuuttuMik
NP Meeqqat Pisinnaatitaaffii artikeli 3 .2
Tamanna ima isumaqarpoq Kalaallit Nunaata meeqqat 18it inorlugit ukiullit eqqarsaatigalugit qulakkiigassaraa meeqqamut pitsaanerusussaq salliutissallugu, meeqqallu pitsaasumik inuuneqarnissaat anguniarlugu illersorneqarlunilu isumassorneqarnissaa qulakkiissallugu sunniuteqartumik kingunilimmillu iliuuseqartarnermigut.
Meeqqat pisariaqartitaasa salliunnissaannut tunngasoq (meeqqamut pitsaanerpaaq) ima Meeqqat Pisinnaatitaaffii pillugit Isumaqatigiis-summi allassimavoq meeqqap pisariaqartitai salliunneqartussaasut .
Angajoqqaat siulliullutik salliullutillu isumagisassaraat meeqqap ajunnginnissaa. Nunanili naalakkersuisuusut akisussaaffigaat Meeqqat Pisinnaatitaaffii pillugit Isumaqatigiissut eqqortissallugu. Meeqqallu pisinnaatitaaffii angajoqqaanit eqquutitinneqarsinnaanngikkaangata taava pisortat akuliunnissartik qulakkiigassaraat.
Isumaqatigiissut inatsisaanngilaq, taamaattumik isumaqatigiissum-mik atuutsitsilersut eqqartuunneqarsinnaanatillu pillarneqarsin-naanngillat . Naalagaaffinnit Peqatigiinnit nakkutigineqartarpoq nunat isumaqatigiissummik atuutsitsilersimasut eqquutitinnerai . Tamannalu pisarpoq NP Meeqqanut Komitéat aqqutigalugu, taak-kualu nunat peqataatitaqartut ukiut tallimakkaarlugit nalilersor-tarpaat . Nalilersuiffigineqannginnermi nunat peqataatitaqartut naalakkersuisuisa nalunaarusiortarpaat iliuuserisimasatik aaqqiisi-manertillu suunersut Meeqqat Pisinnaatitaaffiinik eqquutsitsiniar-lutik suliniutigisimasaminnut tunngatillugu . Naliliiffigineqarnerup kingunerisaanik Meeqqanut Komitép oqaaseqaatini innersuussutini nunamullu siunnersuutigisani suunersut saqqummiuttarpai . NP in-nersuussutaanni allassimapput Kalaallit Nunaata Meeqqat Pisin-naatitaaffiinik eqqortitsissaguni qanoq iliornissaanut siunnersuutit . Kalaallit Nunaat isumaqatigiissummik atuutsitsileramili NP Meeqqa-nut Komitéanit pingasoriarluni nalilersuiffigineqarsimavoq; 2005-imi, 2011-mi aamma 2017-imi . Kalaallit Nunaanni eqqartuussiviit naammagittaalliorfiillu isumaqatigiissummik atuisinnaapput pine-qartunut tunngatillugu pisortaqarfiit malittarisassanik malitsitsine-rat Meeqqat Pisinnaatitaaffiinut tunnga tillugu Isumaqatigiissummut naapertuuttuunersoq naliliiniaraangamik .
Meeqqat Pisinnaatitaaffii pillugit Isumaqatigiissummut ileq-qulersuutissat malitassat nammineq qinigassat pingasuupput• Ileqqulersuutissaq malitassaq qinerneqarsinnaasoq februarip 12-ani
2002-meersoq: NP isumaqatigiissutaat Meeqqat Pisinnaatitaaffiinut tunngasoq sakkulersorluni aporaattoqartillugu isummersornissamut meeqqat peqataatinneqartarnissaat
Kalaallit Nunaata atuutsiligaa
• Ileqqulersuutissaq malitassaq qinerneqarsinnaasoq maajip 25-ani 2000-meersoq: NP isumaqatigiissutaat Meeqqat Pisinnaatitaaffii-nut tunngasoq meeqqanik tuniniaasoqartarneranut, meeqqat ator-tittartutut atorneqartarnerannut meeqqallu pornomut atorneqartar-nerat Kalaallit Nunaata atuutsiligaa
• Ileqqulersuutissaq malitassaq qinerneqarsinnaasoq februaarip 28-ani 2012-meersoq: NP Isumaqatigiissutaanni Meeqqat Pisin-naatitaaffii pillugit tun ngasoq inuit ataasiakkaarlutik naammagit-taalliorsinnaanerat
Kalaallit Nunaannit atuutsinneqanngilaq
10
6. Meeqqat inersiMasullu Oqaluttuaat Meeqqat atugaannut tunngasut
Naak inuiaqatigiinni sumiiffiit kulturikkullu atugarisat assigiinngik-kaluartut, taamaattoq MIO-p tikissimasaani ajornartorsiutit angala-nerni nalunaarusiani allassimasut nalinginnaallutillu sumiiffiit amer-lanerpaartaanni assigiittorujussuupput .
Ajornartorsiutit meeqqat inuusuttullu ullumikkut eqqartugaat makkuninnga aallaaveqarput: 1 . Sumiginnaaneq 2 . Atornerluinerit: imigassamik, hashimik aningaasanoornermillu 3 . Kanngutsaatsuliornerit 4 . Ikiorneqarnissamik illersorneqarnissamillu amigaateqarneq 5 . Angajoqqaat piginnaasaasa naammannginnerat 6 . Atuartut ilinniaqqinnissamut piareersarneqarnissaminnut
periarfissanik amigaateqarnerat
Tamakkua qaavatigut MIO naliliivoq pisortat tunngaatigut inatsisip makkunatigut eqquutitinnissaanut assut unammillernartorsiortoqartoq: 7 . Inatsit malillugu akimut suleqatigiinnissatigut 8 . Sumiginnaasoqaraluartoq nalunaarsuisoqannginnera
(kisitsisit pitsaanngitsut amerlaqaat) 9 . Kommunit sulisussaaleqillutillu akissaqannginnerat
iliuuseqarsinnaannginnerallu 10 . Sumi ikiorneqarlunilu siunnersorneqarsinnaaneq pillugu
inersimasunit meeqqaniillu ilisimaneqannginnera nalinginnaasorujussuuvoq
11 . Meeraq ikiorneqarnissaminik pisariaqartitsigaangat saaffissanik amigaateqarneq
12 . Angajoqqaanik ilitsersuineq/Angajoqqaanik pikkorissaanerit
NP Meeqqat Pisinnaatitaaffii pillugit Isumaqatigiissutaani artikelini 54-iusunit artikelit 19-it Kalaallit Nunaanni eqquutitinneqanngillat .
Uani kapitalimi allassimapput meeqqat, inuusuttut inersimasullu oqaasii, oqarneri aallaavigalugit allatat, taakkunanilu meeqqap illersorneqarnissamut, ikiorneqarnissamut, ineriartornissamut ilinniagaqarnissamullu pisinnaatitaaffiisa eqqortinneqarnissaat ajornar-torsiutigineqarput .
11
6.1 ”Ataasiarluni anaanap ataata savimmik kapigaa unitsippakka. Tassaniissimanngitsuuguma taava ataataga ullumikkut toqusimassagunaraluarpoq”
Meeqqat tiMikkut tarnikkullu annersagaanissaMut anniartitaanissaMullu illersOrneqarnissaMinnut Pisinnaatitaaffiat
Meeqqat Illersuisuata MIO-llu ernummatigaat meerarpassuit oqaluttuartarmata angerlarsimaffimminni persuttaaneq misigisar-lugu . Ilaasa persuttaaneq namminneq timimikkut misigisarpaat, allalli ilaqutaasunut persuttaasoqartoq isigisarlugu . Persuttaaneq amerlanertigut imigassartortoqarsimatillugu hashitortoqarsimatil-luguluunniit pisarpoq, ilaannili tamakkoqanngikkaluartorluunniit . Timikkut persuttaaneq kisimi meeqqani initoorujussuusarpoq – aammali tarnikkut annersaaneq soorlu pimmatiginninneq assut nalinginnaavoq . Meeqqat oqaluttuarisarpaat oqaatsitigut timikkul-luunniit pimmatiginnittoqartartoq, ingammik atuarfimmi .
NP Meeqqat Pisinnaatitaaffii pillugit Isumaqatigiissutaani artikeli 19-mi meeqqat illersugaanissaat pillugu aalajangersakkani allassi-masoqarpoq . Meeqqap illersorneqarnissaminut tunngaviusumik pisinnaatitaaffiata isumagigaa, meeraq timikkut tarnikkullu anner-sagaanissamut sutigulluunniit tamatigut kanngutsaatsuliorfigine-qarnissamut illersorneqarnissaq anguniarlugu sutigut tamatigut naapertuuttumik aaqqissuussisoqarnissaa anguniarlugu meeraq angajoqqaaminit allanilluunniit isumagineqartillugu Kalaallit Nunaat aalajangiisartussaasoq . Erseqqissaqqissagaanni tamanna isuma-qarpoq meeraq kinguaassiutitigut kanngutsaatsuliorfigineqarnis-samut, imigassanut aanngajaarniutinullu tamanut, timikkut tarnik-kullu annersarneqarnissamut illersorneqartussaasoq .
Ataani assersuutigineqartut tassaapput meeqqat inersimasullu MIO-mut saaffiginnissutigisarsimasaannut assersuutit, meeqqap timikkut tarnikkullu annersarneqarnissamut anniartinneqarnis-samulluunniit illersorneqarnissaanut tunngasut:
”Eqqaamasama ilagaat arfininngornerit ilaanni, uanga qatanngutikka anaanagalu
innaratta, taanna (ataataa) kamattorujus-suulluni oqaatsinik kusanaatsunik oqalummat.
Anaanaga toqunniarlugu kingornalu imminorniarluni. Tamaanga killippunga
naak suli allagassaqaraluaqalunga”
”Anaanaga annersarneqartoq. Uanga qiavunga. Saaffissaqanngilangalu”
”Mikisuuninni pimmatigineqartaqaanga. 2.-3. klassimi aallartippoq aatsaallu
8. klassimi taamaatilluni. Meeqqat allat pimmatiginnikkunnaarput aatsaat
akeqqittalerama. Ataaseq annersittoorpara 7. klassimi atuarlunga, naak ilunni annersitserusunngikkaluarlunga”.
Oqaluttuarineqarpoq: • Inersimasut ilaat nalunaaruteqarnissaminnut annilaangasartut.
Assersuutissaqarpormi inuit malersorneqarlutik pimmatigineqarlutik ajattorneqalerlutillu pisarnerat .
• Niviarsiaraq oqaluttuarpoq atuarfimmi pimmatigineqartarluni unatarneqarumasarlunilu qunusaarisullu tillinniassutin-ngikkunigit unatarneqartussaasoq qunusaarneqartarluni .
• Niviarsiaraq 5. klassimeersoq oqaluttuarpoq, toqqissiviittartorujussuulluni ataatani imeraangat . Nuannarineq ajorpaa imminut ilaquttaminnullu nilliasarmat . Aqqalussanilu ilaquttaminnut qimaasariaqartarsimavoq . Taamaattoqartarunnaarnissaanut ikiorneqarusukkaluarpoq .
nP-artikeli 19 MeeqqaP tiMikkut tarnikkullu
annersarneqarnissaMinut anniartinneqarnissaMinullu
illersOrneqarsinnaanissaMinut Pisinnaatitaaffeqarnera
Anniartinneqarnissamut illersorneqarnissami pineqar-poq, naalagaaffiup pisussaaffigimmagu sutigut tama-tigut meeqqap angajoqqaaminit allanilluunniit anni-artinneqarnissamut illersorneqarlunilu anniartin-
neqarnissaq pinaveersimatinneqartussaam-mat tamaattoqarsimatillugulu
ikiuisoqartassasoq .
12
6.2 ”Sungiukkumaarpat”: Kinguaassiutitigut kanngutsaat-suliornerit nalinginnaasutut isikkoqartinniarneqartarput meeqqat ilisimatinneqaraangata ”sungiukkumaarpat”
kinguaassiutitigut atOrnerlunneqarnissaMut MeeqqaP illersOrneqarnissaMinut Pisinnaatitaaffia
Meeqqat Illersuisuat MIO-lu kinguaassiutitigut kanngutsaatsulior-nerit pillugit assiginngitsorpassuarnik oqaluttuarfigineqartarsimap-put . Sumiiffiit ilaanni erseqqissunik assersuuteqartarpoq allanili oqaluttuarineqartarluni kinguaassiutitigut kanngutsaatsuliornerit pineq ajortut . Meeqqat Illersuisuata MIO-llu tamatumunnga tun-ngatillugu erseqqissaatigerusuppaat, kinguaassiutitigut kanngit-saatsuliornerit arlalitsigut paqumigineqartarmata isertuunneqartar-lutillu . Ilaannikkut ilaqutariinnut kingunerisassai inuuniarnermillu eqqugaanissaat annilaanngatigisaramikku . Kinguaassiutitigullu kanngutsaatsuliornerit eqqugaasumut kanngusutsitsillutillu pisuu-sutut misigititsilersarput . Taamaalilluni kanngutsaatsuliornerit malugineqanngitsoorsinnaasarput eqqartorneqarnatilluunniit .
Ataani allassimasut meeqqat inersimasullu MIO-mut saaffiginnis-sutaasa ilagaat, meeqqat kinguaassiutitigut kanngutsaatsuliorfigi-neqarnissaminnut illersorneqarnissaminnut pisinnaatitaaffeqarne-rannut tunngasoq:
”Meeraq ataaserluunniit kinguaassiutitigut atornerlunneqartussaanngilaq. Meeraq
ataaserluunniit persuttarneqarlunilu kanngutsaatsuliorfigineqartussaanngilaq.
Oqaluttuarineqarpoq: • Niviarsiaqqat anginerumaartut marluk kinguaassiutitigut
kanngutsaatsuliorfigineqarsimapput . Aappaa ataataminit aappaalu isumaginnitsiminit . Aappaa iminorniarsarivoq tarnillu pissusaanik ilisimasalimmiittarnera iluaqutaasimanngilaq . Nivi-arsiaqqat Dronning Ingridip Peqqissaaviani tarnip pissusaanik ilisimasalimmit naliliiffigineqarput ikiorserneqartariaqartutut . Atuarfik ikioqquvoq, suliaq ingerlanngimmat . Niviarsiaqqat misigisimapput inunnik isumaginnittoqarfik, napparsimmavik politiilluunniit ikiuiniarlutik iliuuseqanngitsut .
• Niviarsiaraq 14-inik ukiulik kinguaassiutitigut atornerlunne-qarnerup kingunerisaanik naartulerpoq naartuersillunilu . Kanngutsaatsuliortoq niviarsiararlu ilaqutariipput . Pisoq politii-nut inunnillu isumaginnittoqarfimmut nalunaarutigineqarpoq, susoqarnerli ajorpoq . Ilaqutai nunaqqataasullu isumaqarput niviarsiaraq sallusoq pimmatigalugulu ersittumik . Ilaqutariit avissaartuuteqqapput misigalutillu kanngutsaatsuliortoq iller sorneqartoq . Niviarsiaraq arnaalu ikioqqullutik MIO-mut saaffiginnipput .
• Innuttaasut atuarfimmiit, atuartut angerlarsimaffiiniit meeqqanillu kanngutsaatsuliornernit ilisimatinneqartarput . Assersuutigalugu innuttaasut ilaat ilisimatitsivoq kinguaassiutitigut kanngutsaatsuliorneq nalinginnaasutut isikkoqartinniarneqartartoq meeqqallu ilisimatinneqartartut ima – ”sungiukkumaarpat”.
nP artikeli 34 MeeqqaP kinguaassiutitigut atOr-
nerlunneqannginnissaa anguniarlugu illersOrneqarnissaq Pisinnaatitaaffigaa
Artikeli 34-mi Meeqqat Pisinnaatitaaffii pillugit Isumaqati-giissummi allassimavoq meeqqap kinguaassiutitigut sukkul-
luunniit atornerlunneqarnissaanut kanngutsaatsuliorfigineqar-nissaanulluunniit illersorneqartariaqartoq . Ima isumaqarpoq Kalaallit Nunaata sutigut tamatigut pinngitsoortittussaagaa
meeqqap kimigiiserfigineqarnissaa imaluunniit inerteqqutaa-sumik kinguaassiutinut tunngasumik iliuuseqarfigineqarnis-
saa . Tassanittaaq pineqarpoq atortittartoqarneq imaluunniit pornomut tunngasunik takutitsinerit
allatigulluunniit takusassaqartitsinermut tunngasut tamarmik .
13
6.3 ”Soorlu tarnit timinnit anillalersoq. Angajoqqaatit imeraangata”.
MeeqqaP iMigassaMut hashiMullu illersOrneqarnissaMinut Pisinnaatitaaffia
Imigassamik atuineq illoqarfimmiit illoqarfimmut nunaqarfimmiillu nunaqarfimmut assigiinngitsorujussuarmik oqaluttuarineqartarpoq: Sumiiffiit ilaanni imigassaq ajornartorsiutitut isigineqarneq ajorpoq atuinerlu appariarsimanerartarpaat; allanili sapaatit akunnerisa naa neranni imigassamik atuisoqartaqisoq malugineqartaqaaq . Ingammik akissarsiffinni . Sumiiffiit ilaanni pisiniarfiit ”kalaaliaqqal-lu” eqqaanni imertoqartarpoq, naak imertoqarnissaa inerteqqutaa-soq erseqqissumik allagartalerneqarsimagaluartoq .
Ajornartorsiutit annerit ilagaat, meeqqat inuusuttullu eqqartortagaat imigassamik atornerluinerup kingunerisaanik sumiginnaanermik kinguneqartartoq . Imigassamillu atornerluinerit meeqqanut kingu-nerisartagaat makkuupput: • Nakkutigineqannginneq, ajortumik
pisoqarnissaanik annertusisitsisartoq
• Perlilerneq, meeqqat pisariaqartitaat salliunnagit angajoqqaat imigassamik salliutitsigaangata
• Imigassamik atornerluinerup kingunerisaanik timikkut tarnikkul-lu annersaanerit, qanilaassutsimik amigaateqarnerit, kaammat-torneqannginneq inersimasumillu oqaloqatissaqannginneq .
Meeqqat toqqaannartumik oqaatigaat kissaatigalugu inersimasut imigassartussanngitsut, namminnerlu inersimasunik isummersor-neqarnissartik kissaatigaat .
Ataani allassimasut maluginiakkaneersuupput aamma meeqqanit inersimasuniillu saaffiginnissutaapput, meeqqat imigassamut hash-imullu illersorneqarnissaannut tunngasut:
”Uagutsinni misigisarpunga angajoqqaamma piffissaqarfiginngikkaannga. Assersuuti-
galugu anaanaga ulloq allortarlugu imertar-poq. Tamannalu uanga aliasuutigisarpara”.
”Anaanaga ataatagalu aalakooraangata ua-nga sumiiffissaaruttarpunga. Qatanngutikka
asaqaakka ilagalugillu NN-mukartarpunga. Ilaanni NN-mi sinittarpunga. Ilagigaangakkit
nuannaartarpunga. Anaanaga ilaalu aalakooraangata uanga kaattarpunga”.
”Meeqqat ataqqillugit pineqartussaapput inuuniarnerminni pitsaanerpaamik
atugaqartitaasussaapput. Maani nunaqar-fitsinni angajoqqaarpassuit immiortarput
aningaasanoortarlutillu. Meeqqat misigisarput ataqqineqarnatik, angajoqqaaminnik
soqutigineqanngikkaangamik. Nunaqarfitsinni immiortarneq aningaasanoortarnerlu
inerteqqutaasariaqaraluarput”.
”Massakkut ajunngilaq aanaakkunniikkama. Angajoqqaakka hashituumasuupput.
Anaanaga aallanngikkallarmat ajortorpassuarnik misigisaqarnikuuvunga.
Ullumikkut qimannikuupput ataatagalu hashitorunnaarnikuuvoq”.
”Imertut akornganniingaarama angerlarsi- maffik toqqissisimasoq sunaanersoq naluara.”
Oqaluttuarineqarpoq: • Meeraq oqaluttuarpoq ilaqutariit piffissap ilaani angerlarsimaffe-
qanngitsuusimasut . Angerlarsimaffeqannginnermi nalaani ilaquta-riit assigiinngitsuni najugaqartarsimapput . Piffissap ilaani imigas-sartortoqarsimaqaaq persuttaattoqartarlunilu . Ilaqutariilli massak-kut angerlarsimaffittaarsimapput . Meeraq oqaluttuarpoq anaa-naasoq hashitortartuunerarlugu . Meeraq kaattarpoq angerlarsi-maffimmi nerisassaaleqisaramik . Meeraq allanut oqaluttuartar-simanngilaq taamaallaat anaanaminut taannalu oqarsimavoq ajoraluartumik nerisassaqannginnerarlugu . Meeraq oqaluttuarpoq akissarfissiup nalaani nerisassaqartartoq, piffissalli sinnerani ajornartorsiutaasartoq nerisassaqan nginneq . Meeqqap kissaati-gaa nalunaarutiginnittoqassasoq inersimasumillu oqaloqatiginnik-kusulluni .
nP artikeli 33 MeeqqaP iMigassaMut
hashiMullu illersOrne qarnissaMinut Pisinnaatitaaffeqarnera
Artikeli 33-mi NP Meeqqat Pisinnaatitaaffii pillugit Isumaqatigiissutaani pineqarpoq ikiaroornartunut
tamanut tarnimullu sunniisartunut, soorlu hash imik naamaarnermullu illersorneqarnissaminut meeraq pisinnaatitaaffeqartoq . Tassanittaaq pineqarpoq
naalagaaffiit qulakkiigassarigaat inatsisitigut inuttut inuuniarnikkut pinaveersaartitsinikkullu meeqqat
ikiaroornartunik inerteq qutaasunut sunul-luunniit atuinernut illersorneqar-
tussaasut .
14
6.4 ”Meeqqat sumiginnarneqareersut pisortanit qiviarneqarneq ajorput aammaarlutik sumiginnarneqarlutik – marloriaammik sumiginnagaalerlutik”
Meeqqat inuuniarnerMikkut tOqqissinartuMik inissisiManissaq ikiOrneqarnissaq/inuiaqatigiin-nullu akuliuteqqinnissaq Pisinnaatitaaffigaat
Meeqqat Illersuisuat MIO-lu arlalinnik saaffigineqartarput, meeqqa-nut inuusuttunullu tunngatillugu pisinnaatitaaffimmittut ikiorne-qanngitsunik . Meeqqat annersarneqartarnerannut, kanngutsaatsu-liorfigineqartarnerannut atornerlunneqarnerannullu tunngaannar-nani aammali meeqqat tamakkuninnga isiginnaartuunerannut qa-nigisaannulluunniit tunngasuusarput . Arlalinni assersuutissaqarpoq suliassat arriinnerujussuat aamma pisortanik akisussaasunik sule-qateqarniarneq, meeqqap ikiugassanngorluni ajornartorsiulernera-ni pissusissamisut ingerlasoqanngitsunik . Arlalitsigut meeraq kata-taasarpoq taamaalillunilu meeqqap pisinnaatitaaffimmisut ikiorne-qarnanilu illersorneqartarnani .
Tunngaviusumik meeqqap ikiorneqarnissaminut pisinnaatitaaffiata kingunerisussaavaa Kalaallit Nunaanni meeqqap timikkut tarnikkul-lu ikiorneqarnissaminut pisinnaatitaaffeqarnera, katsorsarneqar-nissaminut pisinnaatitaaffeqarnera inuiaqatigiinnullu akuliunne-qaqqinnissaminut pisinnaatitaaffeqarnera/ikiorneqarnissaata qulak keerneqarnissaa, sukkulluunniit sumiginnarneqarsimatillugu, ator nerlunneqarsimatillugu, kanngutsaatsuliorfigineqarsimatillugu alla tulluunniit inuppalaanngitsumik nikanarsagaasumik pineqa raa-ngat pillarneqaraangalluunniit .
Meeqqat Illersuisuata toqqissiviilliuutigaa meerarpassuit inersi-masorpassuillu oqaluttuartarnerat, meeqqat eqqugaasut nanertor-neqarnerminni ikiorneqarneq ajornerat . MIO-ttaaq aamma nalu-naarfigineqarpoq inatsisit malillugit nammineerluni ujartuilluni iliuu-seqartoqartarnissaq pisariaqartutut ingerlanneqanngitsoq . Suliap ingerlanneqannginnerata kigaappallaamilluunniit ingerlanneqarne-rata kingunerisaanik meeraq inuuniarnermigut pitsaanngitsumik sunnerneqartarpoq .
Ataani allassimasut meeqqat inersimasullu nalunaarutaasa tigulaa-riffigineqarneraat meeqqat ikiorneqarnissaraluamisut ikiorneqar-tannginnerannut assersuutaapput:
”Suleqatikkalu nalunaarutiginninnivut amerlanertigut kaaviiaartinneqaannartarput. Soorluluunniit arlaannaataluunniit suliassat
suliarineq ajoraat. Meeqqat sumiginna-gaareersut pisortanit qiviarneqarneq ajorput
sumiginnarneqaqqillutillu – marloriaammik sumiginnagaallutik.”
Oqaluttuarineqarpoq: • Meeqqat tarnikkut inuuniarnikkullu ajornartorsiuteqartut misi-
gisarpaat, ajornartorsiutitik pillugit saaffissaqannginnertik . Inersimasut amerlasuut iliuuseqartoqannginnerat misigisarpaat nalunaaruteqartoqartillugulu suliat arriitsuararsuarmik ingerlan-neqartarput (kinguaassiutitigut kanngutsaatsuliornerit, kaattar-nerit, ingerlanerliornerit il .il .), aammattaaq nalunaaruteqarnissaq annilaanngatigineqartarpoq (inuiaqatigiinnit ajattorneqalernissaq pimmatigineqalernissarlu annilaanngatigineqartarami) . Tassunga tunngatillugu nalunaartussaatitaanermut tunngasut ilisimane-qanngippallaaqaat .
• Sullissisunik ilinniarsimasunik amigaateqarneq aamma suliassat amerlavallaarujussuartut sulisunit ikippallaartunit suliarineqartus-sat arriinnerujussuarmut patsisaatinneqartarput imaluunniit sulia-rineqannginnerannut patsisaatinneqartarlutik, meeqqanut tun-ngasut sipaarfigineqarnerisa kingunerisaanik meeqqanik sullis-sisut soriarsinnaajunnaartinneqartarnerannut aamma meeqqanik angajoqqaanillu ikorfartuisoqannginneranut patsisaatinneqartarput .
• Ilaatigut annersaasarnerit kanngutsaatsuliorfigineqarnerillu nalunaarutigineqarsimagaluartut kinguneqartinneqarneq ajorput .
• Periusissatut pilersaarutit arlalitsigut amigartarput imaluunniit naammaginartumik suliarineqarsimaneq ajorlutik . Assersuutitut qatanngutigiit sisamat ataatsimik periusissatut pilersaarusiorneqar-simasinnaapput uffa inuit assigiinngitsut sisamat pineqaraluartut .
• Nakkutillisoqarfimmiit nalunaarusiami takuneqarsinnaavoq Tasiilami meeqqat affaasa missaat pillugit suliassaqartoq, taakkunanili amerlasuut suiarineqanngivillutik taamaattumillu meeqqat ikiorserneqanngivillutik . (…) Aammattaaq naatsorsuu-tigineqarsinnaavoq kisitsisinik pitsaanngittoqarnissaa, ingerlaner-luttut tamarmik kommunimit ilisimaneqarnavianngimmata . Asser-suutigalugu Tasiilami atuarfiup aqutsisua ima oqarpoq: ”Ingerlaaseq ingerlalluaraluarpat taava nalunaarutigineqarsimasut amerlanerujussuussagaluarput. Nalunaarutiginnikkaanni misinnartarpoq soorlu illaruaatigineqaannartarluni”.
15
nP artikeli 3 NP Meeqqat Pisinnaatitaaffii
pillugit Isumaqatigiissutaani pineqar-poq meeqqat soqutigisaasa qulakkeerneqar-
nissaat . Inuiaqatigiit aalajangiisussaagaangata meeqqap pisariaqartitai salliunneqartussaapput .
Tamanna isumaqarpoq meeqqap soqutigisai qulak-keerneqartussaasut . Meeqqat illersorneqarnissa-
minnut isummersorneqarnissaminnullu pisin-naatitaaffeqarput, meeqqat isumaginnittui allallu meeqqanut akisussaasuusut pisin-
naatitaaffii pisussaaffiilu naaper-torlugit .
nP artikeli 26 NP Meeqqat Pisinnaatitaaffii
pillugit Isumaqatigiissutaani allassima-suni pineqarput meeqqat inuuniarnermikkut
isumannaatsumik atugaqarnissaminnut pisin-naatitaaffeqartut . Meeqqat killilersugaanngitsumik taamatut atugaqarnissaminnut pisinnaatitaaffeqar-put . Tamatuma isumagaa, meeqqat isumaginnittu-ilu Kalaallit Nunaata kommunillu ikorfartugassari-
gaat, qanoq akissaqartigisoqarnersoq malil-lugu meeqqanut akisussaasuinullu atu-
gassarititaasut qanoq innersut aallaavigalugit .
nP artikeli 39 meeqqat timikkut tarnikkullu katsorsar-
neqarnissaannut peqqissinissaannut aamma sumiginnarneqarsimatillutik, atornerlugaasimatil-lutik kanngutsaatsuliorfigineqarsimatillutilluunniit
imaluunniit inuppalaanngitsumik nikanarsagaasumillu pineqarsimatillugit pillagaasimatillugilluunniit inuiaqati-
giinnullu akuliuteqqinnissaminnut pisinnaatitaaffeqarne-rannut tunngasoq . Peqqissarneqarnerat avatangiisini
meeqqap peqqissusaanut, imminut tatigineranut ataqqinassusaanullu aqqutissiuussisumik ava-
tangiiseqarluni ingerlanneqartussaavoq .
16
6.5 Meeqqat angerlarsimaffiup avataannut inissinneqarsimasut immikkut ittumik eqqugaasarput
Meeqqat angerlarsiMaffiuP avataannut inissinne-qarsiMasut iMMikkut ittuMik ikiOrneqarnissaMinnut PisinnaatitaaffeqarPut Paaqqinnittullu PisOrtanit nakkutigineqartussaaPPut.
MIO-mut saaffiginnissutit arlallit meeqqanut angerlarsimaffiup avataannut inissinneqarsimasunut tunngasuupput . Meeqqat Illersu-isuata ingammik meeqqat inuusuttullu tamakkua ernumagai . NP Meeqqat Pisinnaatitaaffii pillugit Isumaqatigiissutaani artikeli 20 naapertorlugu meeqqat taakku Immikkut ittumik illersorneqartussaapput.
Innuttaasut atorfillillu ilisimasaqarput meeqqanik namminneq angerl arsimaffimmik avataanut inissinneqarusullutik kissaateqartu-nik . Arlalinni meeqqat inuuniarnerminni atugarisaat nalunaarutigine-qartarput, (takussutissartalimmilli) pisortanit iliuuseqarfigineqan-ngitsumik . MIO-p meeqqat angerlarsimaffiup avataanut inissinne-qarsimasut naapissimavai, allamut inissinneqarnissaminnut kis-saateqartut . Allatigulli arlalitsigut meeqqat ilaqutariinnut anga-joqqaarsiaasartunut nuutinneqaqattaartarsimapput . Meeraqarpoq namminneq illoqarfigisaminni inissinneqarsinnaanngitsunik, alla-mullu nuuttariaqartunik . Meeqqap ilaquttaminut qanittumiinnissa-minut pisinnaatitaaffeqarnera tassani unamminartorsiortinneqaan-narnani aammali nammineq oqaatsiminik kinaassutsiminillu atuiin-narnissaminut pisinnaatitaaffia unamminartorsiortinneqartarpoq .
Saaffiginnissutit nalinginnaasumik takutippaat ilaqutariinnut anga-joqqaarsiaasartunut ilitsersuutinik pisariaqartitsisoqartoq aamma inissiisarfiit nakkutigineqartarnissaat pisariaqartinneqartoq .
Innuttaasunit saaffiginnissutit arlalitsigut assut ernumanartu-nik paasissutissiisarput. Ilaatigut imaattunik imaqartaramik: • angajoqqaarsiat ilaat aningaasat piinnarlugit angajoqqaarsiaasarput
• meeqqat angajoqqaarsianit annersarneqartarput. Meeqqat ikioq-qullutik allanut saaffiginninnissartik ersigisarpaat .
• Angajoqqaarsiaanissamut akuerineqarnissamut ingerlaaseq suku-miisumik ingerlanneqartarsimanngilaq aammattaaq ilaannikkut meeqqat ilaqutariinnut inissinneqartarput, naak taakkua kinguaassi-utitigut kanngutsaatsuliortartutut nalunaarutigineqarsimagaluartut .
• angajoqqaarsiat ilaqartarput namminneq atornerluinermik ajornartor-siuteqartunik taamaattumillu isumaginninnissaminnut artorsartunik .
Ataani allassimasut meeqqat inersimasullu MIO-mut saaffiginnis-sutaannit assersuutaapput, meeqqat angajoqqaarsiaqartinneqarne-ranni immikkut ittumik ikiorneqarnissaminnut pisinnaatitaaffiannut angajoqqaarsiaasartullu pisortanit nakkutigineqarnissaannut tun-ngasunik assersuutaapput:
”Angajoqqaanni najugaqarusukkaluarpunga meerarsiaarusunngilangalu, anaanagali toqu-nikuummat allatut iliorsinnaanngilanga, immi-nut ikiortariaqarpunga ataataga aperinikuu-galuarpara najugaqarfigisinnaannginnerlugu,
oqarporli najugaqarfigisinnaanngikkinni imertarlunilu inissiisarfimmiikkami”
”Angajoqqaanni najugaqarusuppunga meerarsiaarusunngilanga!!! Ilaannikkulli
ajorneq ajorpoq umiatsiartaratta. Anaananni najugaqarusuttorujussuuvunga!!! Anaanaga
asasorujussuugakku”.
Oqaluttuarineqarpoq: • Avannaani nunaqarfinni ileqquusorujussuuvoq meerarsiaqartar-
neq/allat meeraannik tigummiaqartarneq taamaaliornerlu arlalit-sigut pisortatiguunngitsumik pisarpoq . Kina angajoqqaatut aki-sussaassuseqartuunersoq ilaatigut ersernerluttarpoq . Meerar-siaqarnermut tunngasut misissuiffigineqartariaqaraluarput, ingerlanerliorneq, immikkoortitaaneq aamma ilisimasaqanngin-neq tamakkiisumillu isiginninnginnerit nalunaarutigineqartarmata .
nP artikeli 12 meeqqap tusaaneqarnissami-
nut pisinnaatitaaffeqarneranut tun-ngasuuvoq . Nunat peqataatitaqartut
qulakkiigassaraat meeqqap nammineq isummaminik annissisinnaatilluni sunut
tamanut tunngasutigut isummersin-naatitaanera imminut tunngasut
pineqartillugit .
nP artikeli 20 meeqqat allamut inissinneqarner-
minni ikiorneqarsinnaanerannut tunnga-suuvoq, assersuutigalugu angajoqqaarsiaqa-lersilluni, ulloq unnuarlu angerlarsimaffimmut
pitinnani imaluunniit meeravissiartaarineqartinna-ni . Meeqqat assigiinngitsunik patsiseqartumik meeqqamut pitsaanerusussaq anguniarlugu ilaquttaminnik avatangiiseqaannarsinnaajun-
naartillutik, taava allamut inissinneqarnis-saminnut isummersornissaminnut
pisinnaatitaaffeqarput .
nP artikeli 25-Mi allassimavoq meeqqat ulloq
unnuarlu angerlarsimaffinni inissisi-masut meeqqat atugaat naliliiffiginiarlu-
git angajoqqaarsiani katsorsaavim-miluunniit inissisimasut ataavartunik nakkutigalugit misissuiffigineqartar-nissaat pisortaqarfinnit pisussaaf-
figineqarput .
nP artikeli 30-Mi pineqarput inuiaqatigiinni
ikinnerussuteqartut nammin-neq kulturiminnik oqaatsimin-nillu atuisinnaaginnarnissaq
pisinnaatitaaffigaat .
17
6.6 ”Kisimiikkusuinnavippunga eqqarsaatinillu nuanninngitsunik eqqarsarlunga. Assersuutigalugu toqorusulersarpunga imaluunniit ajortunik iliuseqarlunga”
MeeqqaP tarnikkut ikiOrneqarnissaMinut PeqqissinissaMinullu Pisinnaatitaaffia
MIO-p meeqqat inersimasullu oqaluutereerpai oqaluttuartut meeqqat imminornissaminnut piareersimasut aamma meeqqat kanngutsaatsuliorfigineqarsimasut ikiorneqarnatillu . Assut kissaa-tigineqarpoq meeqqanut amerlanernik katsorsartiffissanik ikorfar-tuiffissanillu peqarnissaa, imminorniartunut, annersagaasimasunut kinguaassiutitigullu kanngutsaatsuliorfigineqarsimasunut ikiuisin-naasunik . Meeqqanut atornerluisut akornanni peroriartortunut sak-kortuunillu tarnikkut sunniuteqartunik misigisaqartartunut katsor-saavissanik ujartuisoqarpoq .
Ataani allassimasut tassaapput maluginiakkat aamma meeqqanik inersimasuniillu saaffiginnissutit, meeqqap tarnikkut tunngasutigut ikiorneqarnissaminut katsorsarneqarnissaminullu pisinnaatitaaffe-qarneranut tunngasut .
”Arfinilinnillu ukioqarlunga anaananni najugaqarunnaarpunga maannakkut 14-inik
ukioqarpunga sulilu anaananni najugaqarnanga. Nuanninngilaq angajoqqaani najugaqarsimanani. Eqqaamavara anaanama
pigisakka poortormagit. Imminut toqunniarlunga eqqarsartuaannarpunga.
Imminullu toqungajannikuuvunga. Suli eqqarsaatigaara imminut toqunniarlunga.
Nuanninngivippoq. ITERNIARITSI IMERUNNAARLUSILU”.
”Ajortunik misigisaqaraangama timiga anne-rilertarpara, soorlu naqinneqarujussuartar-toq. Taavalu qiarusuunnavittarlunga, allalli akornganniikkaangama qianaveersaartar-
punga. Taamaakkaangama timiga anneriler-tarpara, sajullunga ernumallungalu”.
”Kisimiikkusuinnavippunga nuanninngitsunillu eqqarsaannavittarlunga.
Assersuutigalugu toqorusulertarpunga allanilluunniit ajortunik iliorusuttarlunga”.
Oqaluttuarineqarput: • Niviariaraq imminut toqoriarsimavoq . Ullunilu tallimani
napparsimmavimmi uninngasimalluni . Oqaluttuarpoq tarnikkut tunngasutigut ikiorserneqanngivilluni aamma qanoq innersoq pillugu oqaluunneqanngivilluni . Uffa ajorluni .
• Tarnikkut ikiorserneqarnissaq assut amigaatigineqarpoq, siunnersorneqarnissaq meeqqanillu ikorfartuisoqarnissaa, malugineqarneq ajoramik ikioqqullutilluunniit saaffiginninneq ajoramik . Kisitsisit pitsaanngillat .
nP artikeli 39: Meeqqat tiMikkut tarnikkullu ikiOrserne-
qarnissaMinnut katsOrsarneqarnissa-Minnullu PisinnaatitaaffeqarPut
Artikeli 39-mi pineqarput meeqqat timikkut tarnik-kullu tunngasutigut sumiginnarneqarsimatillutik, ator-nerlugaasimatillutik kanngutsaatsuliorfigineqarsimatil-lutilluunniit, tassa inuppalaanngitsumik nikanarsaa-
taasumillu pineqarsimatillutik pillagaasimatillutil-luunniit taava katsorsarneqarnissaminnut inu-
iaqatigiinnullu akuliutsitaanissaminnut pisinnaatitaaffeqarput
18
6.7 Meeqqat innarluutillit meeqqallu immikkut iliuuseqarluni ilinniartin-neqartartussaasut arajutsineqar-tarput (isiginiarneqarneq ajorput)
Meeqqat innarluutillit ataqqinassusiliMMik inuuneqarnissaMinnut PisinnaatitaaffeqarPut
MIO-p angajoqqaanit isumaginnittunillu oqaluttuunneqartarput meeqqat innarluutillit ilinniagaqarnissaminnillu ajornartorsiuteqar-tut assut annertuunik unamminartorsiortitaasartut . Atuarfeqarfinni ilinniarfinnilu aamma, immikkut ilinniarsimasunik ilinniartitsisunik annertuumik amigaateqarfiusuni . Taakkua qaavisigut aamma meeqqat ersinngitsunik innarluutillit amerligaluttuinnarput . Paaq-qinnittarfiit, ornittakkat meeqqanullu taakkununnga tulluar sakkanik neqeroorutaasinnaasunik amigaateqartoqartaqaaq, soorluttaaq sukumiisumik misissuiffigineqarnissaannut sivisuumik utaqqisoqar-tarluni . MIO-p ilisimavaa meeqqat nunaqarfinneersut sukumiineru-sumik misissuiffigineqarnissaminnut ukiut sisamat tikillugit utaqqisariaqartartut .
Meeqqat pisinnaatitaaffii aallaavigissagaanni taava meeqqat ta-marmik – aamma timikkut tarnimikkullu innarluuteqartut – pisin-naatitaaffeqarput atuartitaanissaminnut, ilinniagaqarnissaminut, peqqinnissaqarfimmit isumassorneqarnissaminnut suliffeqarlutik inuuneqalernissaminnut pisinnaatitaaffeqarput .
Ataani assersuutigineqarput meeqqanit inersimasunillu saaffigin-nissutigineqartut, meeqqat innarluutillit ataqqinaatilimmik inuune-qarnissaminnut pisinnaatitaaffeqarnerannut tunngasut:
Oqaluttuaraat: • Meeqqat autismeqartut allatulluunniit nappaatillit
soraarummeersinneqarneq ajorput, uffa sapinngikkaluaraat .
• Angajoqqaat oqaluttuaraat meeqqamik pisariaqartitaat qanoq isiginiarneqanngitsigisut, soorluttaaq ilinniartitsisut immikkut ilisimasallit amigaatigineqarnerat ajornartorsiutitut isigineqartoq .
• Ilinniartitsisut, immikkut ittunut atuartunut ilinniartitsisinnaan-ngitsut piffissamik atuisarput atuaqatigiinni eqqissititsiniar-saralutik innarluutilinnut paasinnissinnaannginnertik pissutigalugu .
• Meeqqat ataavartumik MISI-mut misissugassanngortitat (siornatigut PPR) sivisuumik misissorneqarnissaminnut utaqqisarput, ingammik meeqqat nunaqarfinneersut ukiut sisamat tikillugit utaqqisinneqartarput . Ajornartorsiutituttaaq oqaatigineqartarpoq atorfillit misissuisussat oqaatsitigut paasinnissinnaaneq ajornerat taamaattumillu meeqqat ataqatigiittumik inuunerannut paasinnissinnaannginnerat .
• Sumiiffiit ilaanni inatsisit malillugit ikiuinissaq/katsorsaanissaq anguniarlugu ataatsimiinnerit ingerlanneqarneq ajorput .
• Meeqqat immikkut atuartinneqartartut atuareeraangamik sumunnartarfissanik amigaateqarput .
• Kommunip ataatsip meeqqat innarluutillit sunngiffimminni aallutassaqartinnissaat soqutiginngitsutut ippaa/pingaartinngivippaa .
nP artikeli 23: Meeqqat innar-luuteqartut ataqqinaatiliMMik inuu-
neqarnissaMinnut PisinnaatitaaffeqarPut NP artikeli 23 Meeqqat Pisinnaatitaaffii pillugit Isu-maqatigiissummi pineqarpoq meeqqat innarluutillit
imartuumik inuttullu ataqqinassusilimmik inuuneqarnis-saat qulakkeerneqassasoq, taamaalilluni meeqqap inu-iaqatigiinni peqataatitaanissaanut aqqutissiueqataas-
salluni . Meeqqat innarluutillit meeqqatulli allatut pisinnaataaffeqarput innarluuteqarnertillu pissuti-
galugu immikkut isumagineqartussaallutik .
19
6.8 ”Tamatta assigiinngilagut taamaat-tumillu tamatta assigiinngitsunik pisariaqartitsivugut”
Meeqqat ineriartOrnissaMut ilinniagaqarnissaMullu Pisinnaatitaaffeqarnerat
Ineriartornissamut ilinniagaqarnissamullu pisinnaatitaaffik meeqqap ilin-niagaqarnissaminut pisinnaatitaaffianiiginnanngilaq . Meeqqap kinaassu-saa, piginnaaneri aamma tarnikkut timikkullu piginnaasai ineriartortinne-qarnissamut periarfissai tamakkerlugit meerarlu inersimasutut uummaa-rissumik inuuneqarnissaanut piareersarneqassaaq . Meeqqat tamarmik namminneq immikkut pissuseqartarput, soqutigisaqarlutik, piginnaane-qarlutik ilinniarnissamullu pisariaqartitsisarlutik .
Meeqqat inuusuttullu Kalaallit Nunaanni ineriartornissaminnut ilinni-agaqarnissaminnullu allamisulli periarfissaqanngillat . Meeqqat ta-marmik assigiimmik ilinniarfinnut ingerlaqqinnissaminnut pisinnaati-taaffiat, qanorluunniit inuuniarnikkut atugaqaraluarunik kulturikkul-luunniit tunuliaqutaqaraluarunik, piviusunngortinnissaa qulakkeerni-arlugu annertunerusumik aallunneqarlunilu anguniagaqarfiusumik ineriartortinneqartariaqarpoq .
Meeqqat Illersuisuata MIO-llu meeqqat atuartussaatitaagaluarlutik assigiinngitsunik peqquteqarlutik atuariartorneq ajortut ernummati-gaat . Meeqqat Illersuisuata MIO-llu aamma meeqqat assigiinngitsu-nik peqquteqarlutik meeqqat atuarfianni soraarummeernermut up-persarnaateqalerneq ajortut ernumatigaat .
Ataani allassimasut meeqqat inuusuttullu saaffiginnissutaanneersu-nik tigulaariffiginninnerupput, meeqqap ineriartornissamut ilinnia-gaqarnissamullu pisinnaatitaaffianut tunngasuusut:
”Meeqqat ajortunik misigisaqaraangamik ajortumik misigisimalersarput tarnikkullu nakkarlutik. Sorusussuseerutivittarput.
Nuannaaraangamik nuannaartarput atuarfimmilu ilikkagaqarnissaminnut
piumassuseqarnerusarlutik. Imminnullu tatiginerusarlutik”.
”Pimmatigineqartoq imminut ammut isigilertarpoq atuariartorusukkunnaarlunilu”.
Oqaluttuarineqarpoq: • Atuartut amerligaluttuinnartut ersinngitsumik innarluuteqarput
immikkullu pisariaqartitsisuullutik, taamaattumillu ilumut meeqqat taakkua naapertuuttumik atuartinneqarnersut taper-sersorneqarnersulluunniit ernumanarsigaluttuinnartarpoq, meeqqat atuarfiat qimassinnaanerpaat ingerlaqqinnissaminnut atorsinnaasaminnik angusaqarsimallutik .
• Ulluunerani paaqqinnittarfinniit nalunaarutigineqartarpoq sulisus-saaleqisoqartoq . MIO saaffiginnissutinik tigusaqartarpoq ulluunerani paaqqinnittarfinni vikarit pissarsiuminaannerujussuannut tunngasunik .
• Ilinniartitsisut isigisarpaat meeqqat ikorfartorneqarnissaminnut isumassorneqarnissaminnullu pisariaqartitsisut, namminnerli ikiussagunikkit qanoq iliorsinnaanissaminnut sakkussaqartaratik .
”Kommunip ataatsimiitsitaliaa nunaqarfimmukarneq ajorpoq. Allagaannarnik
tikittoqartarpoq. Atuarfik siulersuisoqanngilaq”.
artikeli 29 Meeqqat Pisinnaatitaaffii pillugit isu-
maqatigiissummi pineqarput, meeqqap ilinniarnerata siunertarissagaa meeqqap ki-
naassutsiminik ineriartortitsinissaanik, aamma tarnikkut timikkullu piginnaasaanik ineriartortitsi-
nissaq . Soorlu inuit pisinnaatitaaffii ataqqineqartus-saasut, naligiissitaaneq, kingoqqiffittut kinaassu-seq, nammineq angajoqqaat, kulturikkut kinaas-
suseq, avatangiisit nunamilu naleqartitat meeqqap ineriartorneranut ilaalluinnar-
tussaapput .
artikeli 28 NP Meeqqat Pisinnaatitaaffii pillugit isu-
maqatigiissutaani pineqarpoq meeqqat ilinnia-gaqarnissaminnut pisinnaatitaaffeqarnerat . Naligiissi-
taanissaq tunngavigalugu tunngaviusumik atuarsimanis-saq tamanit atorneqarsinnaassaaq meeqqanillu tamanit
anguneqarsinnaassalluni . Tamanna aamma isumaqarpoq pis-saaleqisoqartillugu aningaasatigut tapersiisoqartassasoq .
Meeqqat ilitsersorneqartussaapput kaammattorneqartussaal-lutillu meeqqat atuarfiannik naammassinnissinnaanngortillugit .
Tunngaviusumik suliassatigut aamma qaffasinnerusumik ilinniagaqarnissamut periarfissat angujuminassapput taa-
maatiinnartarnerillu ikilisarneqartassapput . Atuarneq ima aaqqissugaassaaq meeqqap inuttut ataqqi-
nassusaa salliunneqarluni meeqqallu pisin-naatitaaffiinut naapertuuttuutillugu .
20
6.9 Sumiiffissanik sunngiffimmilu aallutassanik amigaateqarneq
MeeqqaP sunngiffeqarnissaMinut, eqqissisiMaarnissaMinut PinnguarnissaMinullu Pisinnaatitaaffia
Meeqqat Illersuisuata MIO-llu meerarpassuit inuusuttorpassuillu oqaloqatiginikuuvai meeqqat pitsaasumik peqqinnartumillu mee-raanertik sunngiffimmilu inuuneqarnerminnik oqaluttuartut . Arlallit oqaatigisarpaat illoqarfimminni nunaqarfimminnilu meeraaneq nu-annersuusoq .
sKisianni Meeqqat Illersuisuata nalilerallagaa malillugu sammisas-sanik sumiiffissanillu assut amigaateqartoqarpoq ilinniarsimasunik ikorfartorneqarfiusunik . Tamanna aamma atuuppoq meeqqanut immikkut ittunik ilinniartariaqartunut, immikkut ittunik perorsaasu-nik pisariaqartitsisuni, siumoortumik nalorninaatsumillu ingerlaase-qartunik amigaateqartoqarpoq .
Ataani allassimasut maluginiagaapput aamma meeqqanit inersi-masunillu saaffiginnissutaallutik, meeqqat sunngiffeqarnissaannut, eqqissisimaarsinnaanissaannut pinnguarsinnaanissaannullu pisin-naatitaaffeqarnerannut tunngasoq .
Oqaluttuarineqarpoq: • Sunngiffimmi sammisassanik pinaveersaartitsinermik
sunniuteqartunik assut pisariaqartitsisoqartoq: Meeqqat imminnut paarisuupput inersimasut sulinerini .
• ”Arlalinni meeqqat nakkutigineqarneq ajorput ajutoortoqartarlunilumi il.il. Tamakkua qaavisigut kaperlannerata nalaani sunngiffimmi sammisassat pisariaqartinneqartaqaat”
• Sumiiffiit ilaanni sulisut nakkutigineq ajorpaat meeqqat qassinik ukiullit isersinnaanissaat, ilaannilu tamanna kinguneqartarpoq ingutsinernik meeqqallu akornganni nakkarsaanernik .
Meeqqat ilaat aamma oqaluttuarput, meeraanertik tamaanilu naju-gaqarnertik nuannarilluinnarlugu . Soorlu arsaattarfeqarmat . Oqa-luttuaraalli aamma kissaatigalugu inersimasut iluartumik meeqqa-nik paarsisarnissaat. Soorlu mobilitik sammivallaarnagit taarsiul-lugu ”meeqqat ilinniartinneqarsinnaasut arlaannik”, ”imigassartorunnaaqqullugit sakkortuumillu sianiitsuliornernik taa maatitsisariaqartut” aammattaaq ”iluamik perorsarneqarnissartik maqaasivaat”.
nP artikeli 31MeeqqaP sunngiffeqarnissaMinut, eqqissisiMaarnissaMinut Pinnguar-
nissaMinullu Pisinnaatitaaffeqarnera Artikeli 31-mi allassimapput Meeqqap Pisinnaatitaaf fii
eqqissisimaarnissaminut sunngiffeqarnissaminut, meeqqallu pinnguarnissaminnut sunngiffimminnilu aallu-taqarsinnaanissaminnut pisinnaatitaaffeqarnerat, kiisalu kulturikkut eqqumiitsuliornerullu tungaatigut peqataati-
taanissaminnut pisinnaatitaaffeqarnerat . Kalaallit Nunaata meeqqat tamakkuninnga atuisinnaanissa-
minnut pisinnaatitaaffii eqqortinniarlugit tamak-kua pilersitassarai piareersimatitaralugillu .
21
6.10 ”Inersimasut meeqqanut torersu-mik oqaluttassapput, nerisassior-lutik, nuannaarlutik, killilersuillutik assersuutigalugu aneertarfiit angerlarsimareertarnissallu eqqarsaatigalugit”
angajOqqaat akisussaaffii Meeqqallu PerOrsar-neqarnissaMinnut Pisinnaatitaaffeqarnerat
Meeqqat Illersuisuata nalillerpaa, meeqqat angajoqqaaqarnissa-minnut pisinnaatitaaffeqarnerat meeqqammi ineriartornissaanut akisussaassuseqartumik pisoq angujuminaatsinneqarmat . Pisortat ikiorsiinissaat angajoqqaanillu ikorfartuinissaat ajornartorsiutaa-voq, angajoqqaat meeqqaminnik perorsaanissaminnut nukissaqar-nissaannut aqqutissiuussisumik aaqqissuussisoqartussaammat . Meeqqat inersimasullu oqaluttuaraat meeqqat imminiiginnarlugit qimanneqartartut, namminneq imigassartorniaraangamik, hashi-torniaraangamilluunniit, aamma ilaannikkut angajoqqaat piniarnia-leraangamik .
Ataani allassimasut assersuutaapput maluginiakkanut aamma meeqqat inersimasullu saaffiginnissutaannut, angajoqqaat anga-joqqaatut akisussaaffeqarnerannut meeqqamillu perorsarnissaan-nut tunngasut .
”Angajoqqaat meeqqatik unnuakkut qimaannartarpaat inukkallutik
oorinooriartorlutik”
”Angajoqqaat rekvisitionimik piniartarput, meeqqat nerisassaqarniassammata.
Tassa ooriutitik oorinoornernut atorsinnaaniassagamikkit”
”Meeqqat ikiussagaanni angajoqqaat aamma ikiorneqartariaqarput”
Oqaluttuarineqarpoq: • Meeqqat imminnut sakkortuumik oqaluuttarput,
inersimasut akuliuffiginngisaannik .
• Meeqqat arlallit pimmatiginninneq misigisarpaat imaluunniit angajoqqaat inersimasullu akunnerminni nuanninngitsumik pissuseqarfigineqarneri sunnertiffigisarpaat . Inersimasut pissusilersuutaat ”naapertuutinngitsutut” ”nipiliortutullu” oqaatigineqartarput . Angajoqqaat inersimasullu maligassiuilluanngitsutut taagorneqartarput, allat tusaatillugit assortuullutillu aamma angajoqqaat meeqqaminnut nilliallutik pigaangata .
nP artikeli 5imaqarpoq angajoqqaat
meeqqaminnut ilitsersuisarnissa-minnut aamma meeqqap pisinnaati-
taaffia angajoqqaanit siunnersorneqar-nissaata ataqqineqarnissaa, meeqqap piginnaanerinut ineriartornissamullu
pisinnaatitaaffeqarneranut tun-ngasuulluni .
nP artikeli 18 meeqqat perorsarnissaannut ineri-artortinnissaannullu angajoqqaat
pingaarnertut pisussaaffeqarlutik akisus-saasuunerannut tunngasuuvoq . Kalaallit Nunaat
tunniussisartussaavoq naapertuuttumik taamaalil-luni angajoqqaat akisussaasutullu tigumminnittut pisussaaffitik malillugit perorsaasinnaanissaannut
periarfissaqartitsisussaavoq, soorluttaaq paaqqinnittarfiit angerlarsimaffiillu aaqqis-suussaasumik meeqqanillu tungiuinissaan-
nut najoqqutassaqartinneqarnissaan-nut pisussaaffeqarpoq .
22
6.11 Meeqqap inuunissamut pisinnati taaffia, peqqinnissamut naammaginartumillu inooriaase-qarnissaminut pisinnaatitaaffii
Artikeli 24-mi allassimapput NP Meeqqat Pisinnaatitaaffii pillugit isumaqatigiissutaani meeqqat peqqinnartumik inuuneqarnissartik peqqissuunissarlu pisinnaatitaaffigigaat: aammattaaq meeqqat peq-qinnissaqarfimmiit ikiorneqarnissartik sullinneqarnissartillu pisin-naatitaaffigaat, pisariaqartitsinertik naapertorlugu . Meeqqat Pisin-naatitaaffii aallaavigalugit meeqqat tamarmik aniguinissaminnut, peroriartornissaminnut ineriartortuarnissaminnullu pisinnaatitaaffe-qarput timikkut, misigissutsikkut, inuuniarnikkullu atugarisaasut najoqqutassat iluanni, meeqqamut tamakkiisumik iluaqutaasusssa-mik periarfissiissallutik . NP Meeqqanut Komitéata artikeli 24 peqa-taatitsisumik pisinnaatitaaffittut isigisarpaa, taa maallaat piffissaq eqqorlugu aamma naleqquttumik pinaveersaartitsisuinnaassanngit-soq, peqqinnissamut siuarsaataaginnartus saanngitsoq, peqqissitit-sisuinnaassanngitsoq, ataqqinarsititseq qiinnarnani iliuuseqarneruin-narnanilu, aammali alliartorlunilu ineriartorsinnaasussaavoq periarfis-sarisani tamaasa atorlugit, inuuniarnikkullu atugarisarissavai peqqissu-seq pitsaanerpaaq anguneqarsinnaasoq atorlugu, pilersaarusiortoqar-simassaarlu peqqinnartumik inuuneqarnissamut toqqammaviliisumik .
Ataani allassimasut maluginiagaapput aamma meeqqat inersima-sullu saaffiginnissutaanninngaaneerlutik, meeqqat inuuniarnerminni atugarisaannut peqqissusaannullu tunngasut .
”Piffissami aalisarfiunngitsumi meeqqat angajoqqaamik aningaasatigut atugarisaannik assersuutitullu
nerisassaaleqinermik assut eqqugaasarput”
”Inukkannasi meeqqassi perlilinnginnissaat eqqarsaatigisiuk meeqqasi
perlilertissanngilasi!”
Oqaluttuarineqarpoq: • Nunaqarfiit ilaanni atorfilittat angajoqqaallu ernummatigaat meeq-
qat peqqissusaat, illersorneqarnerat ineriartornerallu . Meeqqat peqqinnissatigut naliliiffigineqartariaqartut ikiorneqarneq ajorput .
• Meeqqat peqqissusaat pinaveersaartitsisumik suliaqarnissamut atugarliornermut ilaqutariinnilu atornerluisoqarneranut iliuuse-qartoqarnissaanut nukissaqartoqarnanilu iliuuseqartoqarnissaa amigaataavoq . Meeqqat peqqinnartunik nuannaartorisassa min-nik amigaateqarput peqqinnartunillu aallutaqarnissartik amigaa-tigalugu . Nerisaqarneq peqqinnartumik ineriartornis samut ilik-kagaqarsinnaanissamullu pingaaruteqartorujussuu voq . Arlallit oqaluttuaraat ilaqutariinni piitsuuneq nerisalunnerlu, meeqqat atuariartortarput nerinikuunatik, taquaqarnatillu, assersuuti-galugu iffianut akissaqartoqanngimmat atuarfimmilu meeqqat perlilertut takussaapput . Ilaannikkut meeqqat imminnut ikiortar-put, nerisassaqanngikkaangamik nerisassaateqanngikkaanga-mik piitsuunertillu timikkut oqaatsitigullu qisuariaatigisarpaat .
nP artikeli 6 Naalagaaffiit peqataa-
titaqartut akuersaarpaat, meeraq kinaluunniit nalinginnaasumik inuu-
neqarnissaminut pisinnaatitaaffeqar-toq . Naalagaaffiit peqataatitaqartut sapinngisamik annertunerpaamik qu lakkiigassaraat meeqqap uu-maannarsinnaanissaa ineriar-
torsinnaanissaalu .
nP artikeli 24 Meeqqat PeqqinnissaMinnut
PisinnaatitaaffiatArtikeli 24-mi Meeqqat Pisinnaatitaaffii pillugit
isumaqatigiissummi pineqarput meeqqap peqqinnar-tumik inuuneqarnissamut peqqissuunissaminullu pisin-naatitaaffeqarnera aamma meeqqap peqqinnissap tu-
ngaatigut ikiorneqarnissaminut pisariaqartitsinermini kat-sorsarneqarnissaminullu pisinnaatitaaffeqarnera . Meeqqat pisinnaatitaaffeqarput anguneqarsinnaasut qaffasinner-paavannik peqqissuseqarnissaminnik aamma peqqin-
nissatigut nakorsamillu ikiorneqarnissaminnut pi-sinnaatitaaffeqarnerat ingammik peqqinnissa-
tigut pinaveersaartitsisumik iliuuseqarfi-gineqarnissaminnut .
nP artikeli 27-Mi sammineqarpoq meeqqat inuuniarnermin-
ni, meeqqap timikkut, tarnikkut, ileqqorissaar-nikkut inuuniarnermilu ineriartorsinnaanissaa
ataqqineqartussaasoq . Meeqqap angajoqqaavisa tamanna angusinnaanngippassuk taava kommunit
pisussaapput angajoqqaanut ikiuissallutik pisussaaf-fimminnik piviusunngortitsinissaat anguniarlugu .
Tamanna ikiorsiineq tunniunneqarsinnaavoq aningaasatigut, ikorfartuutaasumik pilersaarusi-
ornikkut meeqqap tunngaviusumik pisari-aqartitaanut naapertuuttumik .
s aq q uMMe r s i t s is Oq MIO, 2018
a aq q is s u is Oq /a l l a a s e r inni t t Oq MIO-mi allattoqarfik
i l u s is i l e r s u is Oq Nuisi grafik
MiO – Meeqqat Pisinnaatitaaffiinut sullissivik
POstbOks 1290, issOrtarfiMMut 1b • 3900 nuuk, kalaallit nunaat • www.MiO.gl • [email protected]