م اهللا ا ن ا م

یده ای از

)٤ج ر و و ی( آ اهللا وادی آم ی:ا

ت طا 9 ................................................................................................................................. یزندگ در معاد ادی نقش: اول بخش

10.......................................................................................................................................................................... مقدمه

10.................................................................................................................................................................. معاد ادی اثرات

10 ........................................................................................................................................................................... عدالت ییبرپا. 1

10 ............................................................................................................................................................................ شدن وارسته. 2

10 ....................................................................................................................................................................... یاخالق یسازندگ. 3

11.................................................................................................................................................................. معاد یاد موانع

11........................................................................................................................................معاد یاد در) ص( اکرم پیامبر ي سیره

11............................................................................................................................................... )ص( اکرم رسول شناسی معاد

12......................................................................................................................................... خرد صاحبان توحیدي سیره و معاد

13.............................................................................................................................................................. معاد به کفر علت

14.............................................................................................................................. ایدن يها یژگیو با ییآشنا :دوم بخش

15..............................................................................................................................................تر کینزد ای تر پست ،یعنی ایدن

15.............................................................................................................................................. ندهد بتانیفر ایدن یزندگ: قرآن

15............................................................................................................................................ ستین قرارگاه و است گذرگاه ایدن

16 ......................................................................................................................................است نشده دهیآفر هودهیب یهست جهان

16 ..................................................................................................................................................شدن کامل يبرا یمحل ا،یدن

17......................................................................................................................... گانه سه مراحل از کردن عبور سالم: انسان سعادت

17....................................................................................................................................................... است یواقع نتیز مانیا

18................................................................................................................................................... تجارت نیسودمندتر مان،یا

18.............................................................................................................................................................. آزمون محل ا،یدن

18........................................................................................................................... بندند ینم دل عکس به و است عکس مانند ایدن

19............................................................................................................................................................ قراردادها یعنی ایدن

20....................................................................................................................................... امتیق روز منکران :سوم بخش

21.......................................................................................................................................................................... مقدمه

21....................................................................................................................................................... معاد منکران هاي شبهه

21 ............................................................................................................................................... ندارد وجود ایدن نیا از ریغ يگرید یزندگ

21 .............................................................................................................................................. میندار نیقی آن به و میفهم ینم را امتیق

22 .............................................................................................................................................. شوند ینم زنده دهیپوس يها استخوان نیا

22................................................................................................................................. !کن يریجلوگ ضرر و خطر احتمال از: عقل

22............................................................................................................................... خطر و ضرر نیتر بزرگ بروز احتمال: امتیق

23............................................................................................................................. امتیق روز ییبرپا امکان :چهارم بخش

24.......................................................................................................................................................................... مقدمه

24.................................................................................................................................................. قرآن و برهان در معاد امکان

24 ........................................................................................................................................................... است شده دهیآفر چیه از انسان

24 ..................................................................................................................................................... است انتها یب جهان نشیآفر عظمت

25 ............................................................................................................................................................. شود یم زنده ساله هر ن،یزم

25 .................................................................................................................................................. شود یم لیتبد کامل یانسان به ن،یجن

26 .........................................................................................................................................................مردگان شدن زنده از ییها نمونه

27...................................................................................................................................... معاد وقوع ضرورت: پنجم بخش

28.......................................................................................................................................... ها شناخت تمام شهیر خدا شناخت

28............................................................................................................................................. امبرانیپ فرستادن با بشر پرورش

28......................................................................................................................................... شناسد ینم را خدا که یکس جاهل،

28.................................................................................................................................................. معاد وقوع به مربوط نیبراه

28............................................................................................................................................................. خداوند ینگگای. 1

29 .............................................................................................................................................................. ندارد وجود خدا از راستگوتر

29 ................................................................................................................................................... کند یم ادی سوگند معاد يبرا خداوند

30................................................................................................................................................................ انسان فطرت. 2

30............................................................................................................................................. جهان حرکت نبودن هدف یب. 3

31............................................................................................................................................................. خداوند حکمت. 4

32.............................................................................................................................................................. خداوند رحمت. 5

32.............................................................................................................................................................. قتیحق برهان. 6

33 ......................................................................................................................................... آن نبودن ای بودن یقیحق عمل، سنجش زانیم

33................................................................................................................................................................ عدالت برهان. 7

34................................................................................................................................................................... روح تجرد. 8

37........................................................................................................................................ برزخ و قبر مرگ،: ششم بخش

38............................................................................................................................................................. قبر و مرگ ي واژه

38......................................................................................................................................................... قرآن فرهنگ در مرگ

38.......................................................................................................................................................... روایات منظر از مرگ

40........................................................................................................................................... است زنده زین مرگ از پس انسان،

40............................................................................................................................................ است گرید یجهان به انتقال گ،مر

40...................................................................................................................................... چشد یم را مرگ شربت، مانند انسان،

41.......................................................................................................................... پندارد یم یقیحق را ياعتبار امور اشتباها انسان،

41....................................................................................................................................................... میباش آماده مرگ، يبرا

41.............................................................................................................................................. دشوار و پرماجرا يرخداد مرگ،

42..................................................................................................................................................... رندیم یم چگونه مؤمنان،

42......................................................................................................................................................رندیم یم چگونه کافران،

43................................................................................................................................. شود یم رفتهیپذ توبه دادن، جان از قبل تا

43......................................................................................................................................................!کندن جان ای دادن جان

43............................................................................................................................................... قبر عذاب و ایدن يها یسرگرم

44.............................................................................................................................................................. ...یبرزخ دوستان

44................................................................................................................................................................... ...برزخی بدن

44........................................................................................................................................................ ...برزخی گوش و چشم

44................................................................................................................................................ مرگ از پس درباره نکته چند

46 .................................................................................................................................... هست؟ زین یسیع حضرت يبرا مرگ ایآ

47...................................................................................................................................... )ع( مسیح دست به مردگان شدن زنده

47............................................................................................................................................. مرگ مکان و زمان بودن نامعلوم

47...................................................................................................................................... کنند یم مالقات را خدا ها انسان همه

48............................................................................................................................................................ میکن اصالح را خود

49.......................................................................................................................................... شهادت و دشهی: هفتم بخش

50................................................................................................................................................................... شهید معناي

50.............................................................................................................................................................. یاصطالح يمعنا

50................................................................................................................................................................... دیشه پاداش

51............................................................................................................................................................ دیشه درباره ینکات

52.............................................................................................................................................. کند یم معامله خداوند با دیشه

52....................................................................................................................................... است بازماندگان يبرا شهادت حسرت

53................................................................................................................................................................. رجعت و دیشه

53..................................................................................................................................... شود یم وارد بهشت به بالفاصله، دیشه

53................................................................................................................................................... است یگرام خدا نزد دیشه

55...................................................................................................................................... قیامت هاي نشانه: هشتم بخش

56 ............................................................................................................................................................ ...امتیق يها نشانه

56 ......................................................................................................................................................................................... دود

56 .......................................................................................................................................................................... 6اکرم امبریپ

56 .........................................................................................................................................................................ها انسان يکار تبه

61 ............................................................................................................................................................ 7یسیع حضرت آمدن فرود

61 ............................................................................................................................................................. مأجوج و یأجوج سد شکستن

61 .................................................................................................................................................................................... صور نفخ

62 .............................................................................................................................................................................. ست؟یچ صور

62 ............................................................................................................................................................................... دوم صور نفخ

63 ................................................................................................................................................................ محبوب با حشر

64 .................................................................................................................................. قیامت حوادث و ها نام :نهم بخش

65 .......................................................................................................................................................................... مقدمه

65 .................................................................................................................................................................. شدنی واقع. 1

65 ................................................................................................................................................................ یابنده تحقق. 2

65 ................................................................................................................................................................ ناپذیر تردید. 3

65 ....................................................................................................................................................................... نزدیک. 4

66 .......................................................................................................................................................................... فردا. 5

66 ....................................................................................................................................................................... امتیق. 6

66 ................................................................................................................................................................ است برپا اکنون هم امتیق

67 .......................................................................................................................................................................... آخر. 7

67 .......................................................................................................................................................................... حق. 8

67 ...................................................................................................................................................................... مشهود. 9

67 ..................................................................................................................................................................... میقات. 10

68 ..................................................................................................................................................................... ساعت. 11

68 ...................................................................................................................................................................... میعاد. 12

68 ...................................................................................................................................................................... تهدید. 13

68 ................................................................................................................................................................ معلوم وقت. 14

69 ................................................................................................................................................................. بزرگ خبر. 15

69 ...................................................................................................................................................................... عظیم. 16

69 ....................................................................................................................................................................... کبیر. 17

69 ..................................................................................................................................................................... یمنته. 18

69 ....................................................................................................................................................................... یقین. 19

70................................................................................................................................................................. دین ظهور. 20

70............................................................................................................................................................... بازگشت بی. 21

70..................................................................................................................................................................... صاعقه. 22

71....................................................................................................................................................................... زلزله. 23

71...................................................................................................................................................................... رجفه. 24

71........................................................................................................................................................................ رجه. 25

71....................................................................................................................................................................... رادفه. 26

71..................................................................................................................................................................... انشقاق. 27

72............................................................................................................................................................. کوبنده هم در. 28

72................................................................................................................................................................... صور نفخ. 29

72.............................................................................................................................................................. بزرگ يصدا. 30

72...................................................................................................................................................................... خروج. 31

72................................................................................................................................................................... زیرستاخ. 32

73.............................................................................................................................................. شوایپ یهمراه به یفراخوان. 33

73.....................................................................................................................................................................يداریب. 34

73...................................................................................................................................................................... مساق. 35

74.................................................................................................................................................................زانیر عرق. 36

74................................................................................................................................................................... اضطراب. 37

74................................................................................................................................................................. شکن کمر. 38

74....................................................................................................................................................................... ادیفر. 39

74.................................................................................................................................................................. پوشاننده. 40

75........................................................................................................................................................................ فرار. 41

75.................................................................................................................................................................. ساز رهیخ. 42

75..................................................................................................................................................... دهید و دل یدگرگون. 43

75.................................................................................................................................................................... دردناك. 44

75............................................................................................................................................................ سخت و دیشد. 45

75.................................................................................................................................................... سخت و بزرگ رخداد. 46

76 ................................................................................................................................................................. کننده ریپ. 47

76 ............................................................................................................................................................... یشادمان یب. 48

76 .................................................................................................................................................................... نیسنگ. 49

76 ...................................................................................................................................................................... هیداه. 50

76 ........................................................................................................................................................................ دژم. 51

76 ....................................................................................................................................................................... جزع. 52

77..................................................................................................................................................................... یمست. 53

77....................................................................................................................................................................... هیگر. 54

77........................................................................................................................................................................ فزع. 55

77........................................................................................................................................................... سال هزار پنجاه. 56

78...................................................................................................................................................................... وقوف. 57

78....................................................................................................................................................................... جمع. 58

78...................................................................................................................................................................... عرض. 59

78.......................................................................................................................................................................... بال. 60

78......................................................................................................................................................... ها پرده رفتن کنار. 61

79....................................................................................................................................................... يکر و يکور ظهور. 62

79........................................................................................................................................................... ها نامه گشودن. 63

79............................................................................................................................................................... عمل حضور. 64

79..................................................................................................................................................................... پرسش. 65

80.............................................................................................................................................................. شهادت يادا. 66

80..................................................................................................................................................................... حساب. 67

80........................................................................................................................................................................ وزن. 68

80....................................................................................................................................................................... حکم. 69

80.............................................................................................................................................................. پیوندها قطع. 70

81..................................................................................................................................................................... ییجدا. 71

81........................................................................................................................................................................ فتح. 72

81............................................................................................................................................. فرزند و مال نبودن سودمند. 73

81...................................................................................................................................................معذرت نبودن سودمند. 74

81................................................................................................................................................................ خواهش رد. 75

82.......................................................................................................................................................... سخن تیممنوع. 76

82........................................................................................................................................................................غبن. 77

82.................................................................................................................................................................... حسرت. 78

82......................................................................................................................................................... دست گرفتن گاز. 79

82.................................................................................................................................................. یاهیس رو و يدیسف رو. 80

83.................................................................................................................................................................. یجاودانگ. 81

83.......................................................................................................................................................................... بقا. 82

83.............................................................................................................................................................. )گاهیجا( مأوا. 83

83........................................................................................................................................................... )بازگشت( مآب. 84

83...................................................................................................................................................................... فرجام. 85

83..................................................................................................................................................................... مسابقه. 86

84.................................................................................................................................................. )گرفتن یشیپ( منافسه. 87

84.......................................................................................................................................... انیگو راست يبرا یبخش سود. 88

84.......................................................................................................................................................... مانیا نور تجسم. 89

84........................................................................................................................................................................ دینو. 90

85.................................................................................................................................................... )کننده احاطه( طیمح. 91

85....................................................................................................................................................... )گاه نیکم( مرصاد. 92

85..................................................................................................................................................................... قصاص. 93

85.......................................................................................................................................................... آتش به شیآزما. 94

85................................................................................................................................................ آتش به درافکندن سخت. 95

86 ............................................................................................................................................................. شدن تهگداخ. 96

86 .........................................................................................................................................آتش در صورت به شدن دهیکش. 97

86 .................................................................................................................................................. )يداریپا و آرامش( قرار. 98

86 .....................................................................................................................................................................مالقات. 99

87......................................................................................................................................... قیامت در سؤال: دهم بخش

88............................................................................................................................................................ عمومی پرسش روز

88..................................................................................................................................................................... سؤال موارد

88 .............................................................................................................................................................................7یعل تیوال

88 ................................................................................................................................................ :تیب اهل محبت و مال ،یجوان عمر،

88 ........................................................................................................................................................... ... و انیچهارپا شهرها، بندگان،

89 ....................................................................................................................................................................... پروردگار هاي نعمت

89 ............................................................................................................................................................................ پیامبران دعوت

89 ................................................................................................................................................................. شده گور به زنده دختران

90..................................................................................................................................... رستاخیز گواهان: یازدهم بخش

91.................................................................................................................................................... 6اسالم پیامبر یگواه

91.................................................................................................................................................................. یگواه يمعنا

91................................................................................................................................................... یامتق در کاران تبه آرزوي

92...................................................................................................................................................... :بیت اهل بودن گواه

92................................................................................................................................................................ تکوینی گواهان

92................................................................................................................................................................. ها اندام گواهی

93...................................................................................................................................................... گویان دروغ علیه شهادت

94............................................................................................................................................ اعمال نامه: مدوازده بخش

95......................................................................................................................................................... اعمال کتابت چگونگی

95....................................................................................................................................................... امتیق در کتاب نوع سه

95........................................................................................................................... کنند یم يبردار نسخه محفوظ وحل از فرشتگان

96 ...................................................................................................................... است حاضر :معصوم امامان و امبریپ نزد ما اعمال

96 .......................................................................................................................................... ...ندیآ یم فرود ما بر که یفرشتگان

97......................................................................................................................................... ...دهد یم مهلت ما به که يا فرشته

:بخش اول

نقش یاد معاد

در زندگی

10 نقش یاد معاد در زندگی/بخش اول

مقدمه هدف 1.است قیامت یاد آن و فرموده عطا ویژه نعمتی خود، خاص و برجسته بندگان و پیامبران به سبحان خداوند

.است حساب روز و معاد یاد می شود واال هدف این تحقق سبب که عاملیو است قسط به مردم قیام ،نانآ

اثرات یاد معاد فراموشی سبب خدا کردن فراموش مقابل، در 2.رود می او بجان به انسان لحظه هر و است معاد یاد) مبدأ( خدا یاد

.گردد می انسان خود فراموشی موجب بلکه معاد،

برپایی عدالت. 1: فرمود 7نانامیرمؤم رو این از. است اجتماعی و فردي قسط برپاداري و عدل اجراي معاد، یاد اثر ترین مهم زیرا باش؛ گورت یاد به: فرمود نیز و کرد خواهد روز آن محاسبه آماده را خود باشد آخرت سفر یاد به که کسی

.کنی می مرور معاد طرف به جا آن از

ه شدنوارست. 2 تالش و دهد می قرار ویژه مراقبت تحت را رفتارش ي همه زیرا بود؛ خواهد پارسا نکند فراموش را معاد که کسیرا به خود راه شیطانی هاي هوس و باطل آرزوهاي کند و استوار خداوند خشنودي بر را ها آن تا دارد بهجان همه .ندهد

زندگی اخالقیسا. 3

. زند می دست جنایتی هر به باشد؟ قانون و ضابطه به مقید که ندارد دلیلی کند، فراموش را قیامت یاد انسان اگر پایه ویژگی این براساس را خود رفتار و کردار و اخالق و عقاید همه که شود می »اجرایی تمانض« باوري چنین . کند ریزي

را انسان ،قیامت عذاب و مرگ یاد زیرا رسد؛ می الزم کمال به معاد یاد کنار در یاخالق برجسته صفاتهم چنین، 3.سازد می خاشع را او قلب و شکسته دل

.46/ص: »ما آنان را با موهبت هاي ویژه اي ـ که یادآوري آن سراي بود ـ خالص گردانیدیم«. 1 .156/بقره: »انا هللا و انا الیه راجعون« . 2 .45/بقره: »گران است مگر بر فروتنان] کار[ از شکیبایی و نماز یاري جویید، و به راستی این«. 3

11 نقش یاد معاد در زندگی/بخش اول

معاد یاد موانع

،فکري باطل پندارهاي و اعتقادي شبهات از گذشته ،ورزد غفلت آخرت از انسان شوند می سبب که اموري :از ندا عبارت

اسراف و طلبی رفاه .1 .ها رانی هوس و سرگرمی زودگذر، هاي گذرانی خوش به بستن دل .2 .مرز و حد بی هاي اندوزي ثروت .3 ...و انسان خستگی و راه شواريد .4

معاد یاد در )ص(م اکر پیامبر ي سیره

سیره ندمان روشی و سیره هیچ ،نداشت معاد و مبدأ به راسخ اعتقاد 6اکرم نبی ندمان یانسان هیچ که جا آن از .داشت نخواهد آموزندگی حضرت آن ي

ي آیه 6پیامبر بود، نابودي هشانن و پیوست می وقوع به کوچکی یا بزرگ رخداد هر 6پیامبر سیره در * حضرت آن منزل چراغ وقتی زمخشري ي گفته به و کرد می جاري لب بر را 4»راجعون إلیه وإنا لله إنا« مبارکه .فرمود می تالوت را مبارکه آیه این ،آن از تر کوچک رخدادهاي در نیز و شد می خاموش

خود شکیبایی حوادث در کامل انسان. شد می تلقی الهی آزمون یک حادثه هر ،6حضرت آن ي سیره در* هرگز و داند می خدا ي اراده ناشی را سنگین و سبک و شیرین و تلخ رخدادهاي زیرا داد؛ نخواهد دست از را

.گردد نمی متزلزل

رب تدبیر تحت مربوبی هر که آموخت می او به داشت پروردگار ربوبیت به 6پیامبر که نگرشی و بینش* اعتنا 6اکرم نبی سیره درو 5نزدیک شود خود پروردگار به مربوب که است آن ،تدبیر کمال و است خویش

.است گرفته قرار هم کنار در معاد به اهتمام و مبدأ به

)ص(م اکر رسول شناسی معاد

رو این از.است یساننف و متوسط شناختی باشد، بهشت به رغبت پایه بر یا قیامت از ترس براساس که شناختی . دارد پی در هبانراغ یا زاهدانه هاي درخواست

.156/بقره. 4 .14/انعام: »...بگو آیا غیر از خدا ـ پدید آورنده ي آسمان ها و زمین ـ سرپرستی برگزینم؟ و او است که خوراك می دهد و خوراك داده نمی شود«. 5

12 نقش یاد معاد در زندگی/بخش اول

از فرشتگان که سان آن ،است عقلی معاد، و مبدأ از نانآ شناخت اند شناخته عظمت به را خدا که یسانک اما .اویند گوي تسبیح خدا خوف

یاد به و هراسناك معاد از دیگران از بیش است، پروردگار معرفت اوج در چون 6رسول حضرت رو این از 6.است خارج عادي بشر تصور از آن سنگینی درجه و است سنگین واقعا معاد صحنه زیرا است؛ قیامت سپاه یهانناگ تهاجم از که کسی ندمان داد، می خبر قیامت از 6پیامبر وقتی: است کردهنقل ;دمفی شیخ

مبارکش هاي گونه و داد می خبر خطر احساس و جدي حالتی با دهد، گزارش دشمن بداندیش و مسلح نیرومند، تا ده قرار ما دل در ترسی خداوندا: داشت می مسألت خداوند از 6گرامی رسول رو این از؛ گشت می سرخ 7.شود تو یمانفرنا و معصیت از عمان

بلکه، دارد دیگران به آموزش ي جنبه ها بودن قیامت یاد به و ها تضرع ها، مناجات این ي همه: گفت توان نمی او روز دو که کسی و است آور زیان نانآ منطق در توقف که ،شمرند می ترقی باننرد درجات را ها البه این نانآ

.است ضرر کرده باشد مساوي که نبود آن خوف اگر: فرمود می که بود عیانی و شهودي قدري به قیامت و قبر از 6پیامبر معرفت و شناخت به شنوم می من که را قبر عذاب صداي تا خواستم می خدا از) قبر عذاب ترس از( ،نکنید دفن را تانهای مرده .دسانبر نیز شما گوش

خرد بانصاح توحیدي سیره و معاد

داد مانفر او به عقل آفرینش از پس ؛نیافرید عقل عظمت و شرافت به چیزي خداوند«:فرماید می 7صادق امام رسول به را آن جزء نه و نود و کرد بخش صد را عقل گاه آن. کرد اطاعتنیز عقل و جلو بیاید و عقب برود

رسول«: فرمود دیگر روایت در 7صادق امام رو این از. »بخشید دیگران به را آن بخش یک و 6اکرم حضرت آن عقل کنه فهم و ادراك توان کس هیچ زیرا، »نگفت سخن خود عقل کنه به کس هیچ با 6خدا .است معمولی بشر تصور فوق معاد و مبدأ ي درباره او معرفت اساس، براین. نداشت را

می ادراك را هایی واقعیت مواقف، سایر و حساب صراط، قیامت، قبر، فشار قبر، سؤال برزخ، قبر، از 6پیامبر ي سوره دیگري نقل به و »نبأ« و »هود« ي سوره: فرمود می گاهی. توانایی فهم آن را نداشتند دیگران که کرد »واقعه« و »هود« ي سوره بین جامع که دادند احتمال چنین ;طباطبایی عالمه استاد. کرد پیر مرا »واقعه« و »هود« . است معاد ذکر مانه

.27/انسان: »پشت سر می افکنند] به غفلت[اینان دنیاي زودگذر را دوست دارند، و روزي گرانبار را «. 6

.82، ص 1ارشاد القلوب، ج : »معصیتک وبین بیننا یحول ما خشیتک من لنا اقسم اللهم«. 7

13 نقش یاد معاد در زندگی/بخش اول

غفلت نانآ رهبري و خدا خلق به خدمت جامعه، از لحظه یک حتی معاد به اعتناي همه این با 6اکرم رسول دست در نهالی اگر: فرمود می رو این از ،است نکوهیده اسالم در مردم از بریدن و جامعه از انزواي زیرا نورزید؛ که بکارید حتما بمیرید، و بکارید را آن وانیدت می و است رسیدن فرا هتانآس در شما اجل و قرار دارد شما از یکی .برد خواهید پاداش

معاد به کفر علت

.عملی شهوت دیگري و است علمی شبهه یکی: است چیز دو معاد به اعتقاد عدم علت ،قرآن نظر از. بخشد می حیات آن ها به و کند می جمع دوباره را پراکنده اجزاي خداوند چگونه که یعنی این علمی شبهه

را بدن مهم قسمت که ها استخوان تنها نه ،توانمندیم کار این به ما: فرماید می اي شبهه چنین پاسخ در خداوند که خدایی. گردانیم می باز اول حالت به نیز را تانانگش سر ظریف خطوط بلکه گردانیم، برمی دهد می تشکیل 8.است سهل او براي ها آن دوباره خلقت آفرید را نانآ بار اولین

عملی هاي شهوت به را انسان تدریج به و کند می اخالل و وسوسه ،عمل درپس از شبهه ي علمی، شیطان 9.دشانک می

.79/یس: »آفرینشی دانا می باشد] گونه[همان کسی که نخستین بار او را پدید آورد و او است که به هر : بگو«. 8

.118/نساء: »برخواهم گرفت] براي خود[گمان از میان بندگانت نصیبی معین بی : گفت] وقتی که[خدا لعنتش کند، «. 9

:دوم بخش

آشنایی با

ویژگی هاي دنیا

15 آشنایی با ویژگی هاي دنیا/بخش دوم

دنیا یعنی، پست تر یا نزدیک تر

اگر و تر خسیس و تر پست معناي به بگیریم »دناءت« و» نید« ي ماده از را آن اگر :است ادنی مؤنث دنیا، ي واژه . است تر نزدیک معناي به آوریم حساب به »نود« ي ریشه از را آن دنیا، سعادت دنیا، عذاب دنیا، حیات ندمان دارد؛ متعلق یا موصوف به نیاز دنیا ي واژه همواره اساس، این بر

.دنیا ریاست دنیا، جاه دنیا، غرور دنیا، حب دنیا، متاع دنیا، ثروت دنیا، گرفتاري

ر واژه دنیا« جهت این از یا را دنیا زندگی. است پسین و واپس معناي به و اول مقابل آخرت و) فاعل وزن بر( آخ« زندگی از کنونی زندگی که جهت این از یا است، ناچیزتر و تر پست آخرت زندگی به نسبت که گوییم می

.می باشد تر نزدیک ما به آخرت

ندهد تانزندگی دنیا فریب: قرآن

رنکم«: کند می معرفی دهنده فریب متاع را دنیا زندگانی کریم قرآن را شما دنیا زندگی ؛10»الدنیا الحیوة فالتغ .است فریب کاالي دنیا زندگانی اساسا ؛11»الغرور متاع إلا الدنیا الحیوة ما و« ندهد؛ فریب

دنیاي هرگز و است خداوند دار آینه و حق هشانن الهی، آیات سراسر ... و آفتاب ه،ام باد، ابر، ،آسمان زمین، ،انسان و شود می ریزي برنامه مادي زندگی جهت که است اي ویژه قراردادهاي مانه دنیا بلکه ،می باشدن مصطلح و مقام و پست القاب، اعتباري، پیوندهاي ها، دلباختگی ها، زدگی خیال فخرها،: ندمان .خورد می را ها آن فریب .هجا

دنیا گذرگاه است و قرارگاه نیست

یکی که دهد می ارائه انسان به مختلف گیري جهت دو »قرارگاه« یا »گذرگاه« عنوان به آن مواهب و دنیا به توجه .می باشد گذشت و فداکاري آگاهی، داد، ي وسیله دیگري و غفلت و تجاوز فساد، مایهرر سنگ گران کتاب در که ینانسخ در 7نانمؤم امیر رر و غ هاي بیان با بار سیصد از بیش شده، نقل د

یاد آن از ناخوشایند تعبیرهاي با البالغه نهج سراسر در و کرده تحقیر را آن و ترسیم را دنیا ي چهره گوناگون :است کرده

.5/فاطر. 10 .20/حدید. 11

16 آشنایی با ویژگی هاي دنیا/بخش دوم

پاي از را انسان آن سم حال عین در که کند می تشبیه زیبا و خال و خط خوش نرم، ماري به را دنیا 7شانای .آورد درمی

قابل محسوس کالبدي در که بودي شخصی تو اگر سوگند خدا به«: فرماید می چنین دنیا به خطاب هم چنین در که یمانمرد و دادي فریب آرزوها با که بندگانی سزاي به کردم، می اجرا برتو را الهی حدود ،دیدن بود آوردي، فرود سختی و بال هاي آبگاه در را نانآ و سپردي نابودي به که یهانپادشا و افکندي بدبختی هاي پرتگاه .»نبود بازگشت و آمدن فرود که جایی

شبیهت کند می خارج هاند از را آن مسواك ي وسیله به انسان که هاند در غذا ي دهمان پس به را دنیا در ادامه، الي که ستیی اغذا هاي دهمان پس ،باغ و زمین و زندگی و هخان از ستا شما دست در چه آن: ندفرمود کرده، .است دهمان جاي بر گذشته نسل هاي دندان

هستی بیهوده آفریده نشده است هانج

گونه هیچ و شده آفریده حق بر و استوار محکم اساسی بر همه زمین و ها آسمان هستی، هانج حکیم قرآن نظر از 12.است نبوده آن کار در اي بازیچه چه را بازیچه این پس نیست، بازیگر خدا اگر و است بازیچه دنیا زندگانی اگر که است پرسش این جاي بنابراین، است؟ آفریده کسی

دنیا، محلی براي کامل شدن دنیا به را دنیا اهل و بازیگر نه است حکیم هم خداوند و است بازیچه دنیا: فرماید می ;طباطبایی علامه استاد

براي حکیم و خردمند پدري است؛ همانحکی کار گرفتن بازي به را ها بچه مثال .است حکمت کردن سرگرم بازي اسباب هم وسایل آن و کند می سرگرم بازي به را نانآ و کند می هیته بازي اسباب خردسالش فرزندان یعنی. است حکمت کودك کردن کامل و گیرد می بازي به را نانبچه ها، آ شدن کامل براي ،پدر اما است،

که این نه دهد، می ترقی دنیا اسباب و وسائل با دسانبر کمال به را خود عادي بندگان بخواهد اگر خداوند ساعات همه و عمر ي همه بخواهد کسی اگر حال. بداند آن ها آفرینش نهایی هدف را بازي اسباب به سرگرمی .بود خواهد عقوبت و سرزنش مستوجب باشد سرگرم بازي به را تحصیل

.38/، دخان16/انبیاء. 12

17 آشنایی با ویژگی هاي دنیا/بخش دوم

و است بازیچه دنیا که ن آ غرض. اند نبوده سرگرم دنیا با بازي به نیز لحظه یک الهی اولیاي و پیامبران پس، .آفرید تکامل وسیله عنوان به را آن حکیم خداوند

سالم عبور کردن از مراحل سه گانه : انسانسعادت

:داند می وحشتناك مرحله سه را بشر زندگ مراحل مهمترین 7رضا امام است؛ مرحله ترین سنگین وي گذشته مراحل به نسبت طبیعت هانج به رحم از گزاردن قدم جنین براي .1

تفاوتی و نیست میالد مرحله از تر وحشتناك آن ها از یک هیچ ولی گذرانده رحم در را مراحلی گرچه یعنی . دارد وجود طبیعت مرحله و رحم مرحله بین چشمگیر

قیاس قابل طبیعت هانج به نسبت که کند می مشاهده قبر و برزخ در را حقایقی برزخ به ورود هنگام انسان .2 . ندارد تصور طبیعت در که کند می مشاهده آنجا در را احوالی و اوضاع و ها صحنه او. نیست

آخرین و اولین از بشر همه که روزي رسد؛ می قیامت به برزخ از که است یمانز ،تر وسیع مرحله این از .3 گذشته ادوار در که بیند می را دیگري امور و بهشت جهنم، صراط، حساب، میزان، نیز جا آن در. آیند می گرد .است ندیده مرحله سه این در او بر خداوند که 7یحیی حضرت یکی: برد می نام الهی پیامبر دو از ،نمونه براي7رضا امام رو این از 14.فرستد می درود مرحله سه این در خود خدا اذن با که 7عیسی حضرت دیگري و 13فرستد می درود به را مرحله سه هر نامبرده پیامبران و شود قیامت مرحله وارد سالمت به که است وقتی انسان سعادت بهترین او نام که 3مریم جناب 7عیسی مادر از ویژه به. است کرده یاد نانآ از نیکی بهنیز قرآن و گذراندند سالمت

15.فرستاد درود نانآ بر و گذاشت نانآ اسامی کنار در و بزرگ پیامبران ردیف در را

زینت واقعی است مانای

16.است دادهقرار بهشت را آن پاداش خداوندو است مانای امانه بشر برتر زیور و زینت قرآن نظر از

.15/مریم. 13 .33/مریم. 14 .34/مریم. 15

.61/قصص. 16

18 آشنایی با ویژگی هاي دنیا/بخش دوم

هاي شهوت حب ،نظر کوتهو ظاهربین مردم براي .ستا دنیا ناپسند زینت آخرت، پسندیده ي زینت مقابل دربهشت، یعنی نیکو بازگشت وکه از بین می رود است ادنی زندگی متاع ها این لیکن ،است شده آراسته یساننف

17.ستا خدا نزد ابدي باقی نعمت و دیدار پروردگار

، سودمندترین تجارتمانای مطلوب نتیجه به و ببرد معنوي سود ،ستد و داد هر در دارد میل بشر فطرت. است بردن سود دار دوست بشر طبع

او فطرت نیز و طبع کریم قرآن. دهد نمی تشخیص خوب را صحیح سوداگري جهت و مسیر گاهی اما. یازد دست. ستا شما کاالي و سرمایه شما جان و مال: فرماید می می شود و رهنمون را صحیح جهت و کند می راهنمایی را از را شما که سودمند تجارتی به را شما آیا مانای اهل اي .نفروشید آخرت و مانای ارزشمند بهاي به جز را آن

اب و ریدوآ مانای او رسول و خدا به که است این تجارت آن کنم؟ داللت بخشد نجات آخرت دردناك عذاب 18.باشید دانا اگر ،است بهتر شما براي تجارت هر از ،کار این. کنید جهاد خدا راه در خود جان و مال چنین خداوند. بفروشد را هدایت و راست راه و بخردرا گمراهی انسان که دانسته آن را معامله زیانبارترین قرآن 19.شود چیره نانآ بر سرگشتگی حالت که اي گونه به سازد، می رها گمراهی در را یانسان

دنیا، محل آزمون

نه و خداست اکرام مورد مرفهی انسان هر نه است؛ الهی آزمون دو هر دنیا رنجنیز و رفاه و نعمت ،قرآن دیدگاه از .او تحقیر مورد مبتالیی انسان هر

ند عکس است و به عکس دل نمی بندندماندنیا

اهل یمانز و دنیا اهل گاهی دوم گروه 20.هستند هواپرست و طلب دنیا گروه یک: اند دسته سه مردم قرآن نظر از 22. می خرند را آخرت فقط خدا رضاي راه در و شندفرومی را خود دنیاي و خود سوم گروه 21.ندا آخرت بهره آن مواهب و طبیعی مزایاي از ،اند برگزیده خود که راهی این در را سوم گروه هم و اول گروه هم خداوند

.گردند می امتحان خود حد در دارند غیر صالح و صالحکارهاي از تلفیقی که دوم گروه و گردانید، خواهد مند

.14/آل عمران. 17 .10/صف. 18 .15- 16/بقره. 19 .86/بقره. 20 .102/توبه. 21 .74/نساء. 22

19 آشنایی با ویژگی هاي دنیا/بخش دوم

و دارد اصلی که است عکسی چون هم دنیا دمانبفه تا گرفته کار به را عرض اصطالح دنیا ي درباره کریم قرآن هاي غنیمت خدا نزد و است رفتنی دنیا متاع. بنددب دل عکس صاحب به باید بلکه ببندد، دل عکس به نباید انسان

23.وجود دارد فراوانی

دنیا یعنی قراردادها دنیا زندگی. گردد منتهی حقیقی نظام به باید سرانجام که دانسته اعتباري را دنیا نظام ،دیگر نگرشی با قرآن

می حقیقی فردي نظام وارد انسان و پذیرد می پایان بشر عمر پذیرفتن پایان با که ستا قراردادها از اي مجموعه 24.است بیگانه دیگران از فردي هر ،جدید نظام در. گردد

.96/نحل. 23خودتان ] کار[تنها به سوي ما آمده اید، و آن چه را به شما عطا کرده بودیم، پشت سر خود نهاده اید و شفیعانی را که در ] اکنون نیز[و همان گونه که شما را نخستین بار آفریدیم، «. 24

.94/انعام: »ت و آن چه را که می پنداشتید از دست شما رفته استبه یقین پیوند میان شما بریده شده اس. می پنداشتید با شما نمی بینیم] خدا[شریکان

:سوم بخش

منکران روز قیامت

21 منکران روز قیامت/بخش سوم

مقدمه خوبی به ها آن رسوم و حدود چه نانچ و می شود نداشتن ناشی شناخت از معموال بینی هانج مسایل در انکار سوي به بازگشت و معاد معناي از درستی تصور معاد منکران. مورد پذیرش قرار می گیرد خوبی به شود، تصور .رندندا خدا

.که در این جا به برخی از آن ها می پردازیم است کرده بازگو را نانآ گفتار ،حکیم قرآن از مواردي در خداوند

معاد منکران هاي شبهه

زندگی دیگري غیر از این دنیا وجود ندارد. میراند نمی روزگار جز را ما کسی. نیست طبیعی حیات و مرگ و دنیا زندگی همین جز ما زندگی: گفتندو ...«

25.»بود نخواهد کار در قیامتی و نشر و حشر پس .است خیال و وهم و جهل روي از بلکه دلیل، و علم روي از نه ،سخن این

قیامت را نمی فهمیم و به آن یقین نداریم که را ما پدران است حق معاد اگر :گفتند می ،استدالل مقام در که بود این ،معاد از نانآ صحیح ادراك عدم هشانن

26.بیاورید اند مرده

کالمی در ،هانج مبدأ اصل به راجع نانآ رایانهگ حس حجت و استدالل پایگی بی به اشاره با 7المؤمنین امیر :فرماید می ژرف

ها، کوه این فراوانی دریاها، این بودن روان روز، و شب گردش سنگ، و آب درخت، ماه، و خورشید به پس نظم کرده، انکار را ایجادکننده که کسی بر واي پس. کن نگاه ها بانز و ها لغت گوناگونی و ها قله این درازي آن در. نیست اي آفریننده را شانگوناگون هاي صورت که دان گیاه ندمان شانای دارند مانگ. ندارد باور را آورنده

پس. ندارند یقینی و تحقیق دارند باور و کرده حفظ چه آن در و نیستند وابسته دلیلی و حجت به کردند ادعا چه 27نباشد؟ اي کننده جنایت را آن که هست گناهی و جنایت یا نباشد؟ اي بناکننده را آن که هست یمانساخت آیا

.29/انعام. 25 .25/جاثیه. 26 .185نهج البالغه، خ . 27

22 منکران روز قیامت/بخش سوم

این استخوان هاي پوسیده زنده نمی شوند !؟شد خواهیم برانگیخته و زنده نو از روزي باز شویم پوسیده استخوان چون ما آیا: گفتند«

یا آهن، یا باشید سنگ اگر«: فرماید می اي کوبنده و قاطع لحن با و پیچد می هم در را نانآ استبعاد قرآن 28.»کند زنده را ها آن می تواند خداوند آهن، و سنگ از تر سخت اي آفریده

!از احتمال خطر و ضرر جلوگیري کن: عقل خطر ایجاد از نباید رود می مهم ضرر احتمال که مواردي در و است یانم در یبزرگ خطر که مواقعی در انسان آیا کند؟ جلوگیري ضرر و

گفته به حتی و کوشد می آن رفع براي وجود ي همه با بدهد دنیوي و مادي خسارت و ضرر احتمال جا هر انسانهرنیز کودکان ي عقل، ست،ا تو جامه در عقربی بگوید کسی به کودکی یا دروغگو انسان اگر نهد؛ می صحت م .آید وارد آسیبی تو به مبادا کن، کاوش را ات جامهکه کند می حکمو دوراندیشی بینی پیش با

براي است و گیاه و آب بی یبانبیا شود گفته دارد تفتیده و دراز یبانبیا از گذر قصد که یانسان به اگر همچنین گونه این در انسان قطعا کند؟ نمی حکم و دوراندیشی بینی پیش به عقل آیا نی؛ک آماده غذا و آب باید روز چند است؟ داده احتیاط به مانفر عقل که است این جز آیا. کند می بینی پیش ،دارد احتمال چه آن از بیش ،موارد

احتمال بروز بزرگ ترین ضرر و خطر: قیامت افراد راستگوترین و برجستگان نخبگان، این سخن نباید آیا .دهنده است تکان اي واقعه و بزرگ يخبرقیامت،

29.و پاداش و جزایی وجود ندارد است شده رها خود حال به که پندارد می آدمی آیا! پذیرفت؟ را بشر

.35/، دخان35- 37/، مؤمنون2-3/، ق67- 68/، نمل78-80/، یس10- 11/، سجده7/، سبأ50/اسراء. 28 .36/قیامت. 29

23 امکان برپایی روز قیامت/بخش چهارم

:چهارم بخش

امکان برپایی روز قیامت

24 امکان برپایی روز قیامت/بخش چهارم

مقدمه و فطرت نداي ند ونکرد تمسک دلیلی به آن نفی براي هرگز و باور نداشتند را معاد گذشت، که نانچ کافران، .کردند فراموش را وجدان

تأیید را نگرش این نیز 7صادق امام که نانچ داد؛ می دوراندیشی به مانفر سالم عقل دیگر ي ناحیه از 30.ندفرمود

.که به آن ها اشاره می شود است معاد امکان گویاي فراوانی آیات ،سوم سوي از

قرآن و هانبر در معاد امکان

برمی است حکمت صراط مانه که فطرت مسیر به را جدال کننده اي انسان هر و است دسته چند آیات این :گرداند

از هیچ آفریده شده است انسان خلقت از قبل انسان و گرفته صورت خدا مانفر به بشر آغازین آفرینش دارد داللت که است آیاتی ،اول ي دسته نخستین آفرینش از تر مشکل نانآ برگشت و معاد پس. است بوده آن ندمان و لجن، خاك، یا گندیده، آبی یا هیچ 31.نیست ها آن

بی انتها است هانعظمت آفرینش ج براي را ها آسمان ویژه به هستی هانج عظمت با آفرینش جریان ها آن در خداوند که است آیاتی ،دوم ي دسته

32.است فرموده بازگو را خود قدرت و ترسیم مردم سایر و خردورزان فرهیختگان،

.2اصول کافی، کتاب توحید، حدیث . 30 .79/یس: »آفرینشی دانا می باشد] گونه[همان کسی که نخستین بار او را پدید آورد و او است که به هر : بگو«. 31 .27/روم» ...بر او آسان تر است] کار[و او است که آفرینش را آغاز می کندو باز آن را تجدید می نماید و این « .15/ق: »خلق جدید در شبهه اند، بلکه آنان از ]نه[مگر از آفرینش نخستین خود به تنگ آمدیم؟ « .19/عنکبوت: »بر خدا آسان است] کار[آیا ندیده اند که خدا چگونه آفرینش را آغاز می کند، سپس آن را باز می گرداند؟ در حقیقت این « .29/اعراف: »باز می گردید] به سوي او[همان گونه که شما را پدید آورد ...«

] لی[و. و همان خدا است که برایشان زمانی مقرر فرموده که در آن، هیچ شکی نیست. ها و زمین را آفریده، توانا است که مانند آنان را بیافریندآیا ندانستند خدایی که آسمان «. 32 .99/اسراء. »نپذیرفتند] چیزي را[ستمگران جز انکار

.57/غافر: »ی بیشتر مردم نمی داننداز آفرینش مردم است، ول] و شکوه مندتر[قطعا آفرینش آسمان ها و زمین بزرگ تر «: »زنده کند؟ آري او است که بر همه چیز توانا می باشد] نیز[مگر ندانستند آن خدایی که آسمان ها و زمین را آفریده و در آفریدن آن ها درمانده نگردیده می تواند مردگان را «

.33/احقاف .81/یس: »مانند آن ها را بیافریند؟ آري، او است آفریننده ي دانا] باز[که آیا کسی که آسمان ها و زمین را آفریده، توانا نیست «

25 امکان برپایی روز قیامت/بخش چهارم

. است ساخته مبهوت را خردمندان همه و کرده کشف علم دریایی ،طبیعت هانجي ذره هر از روز دانش

آغازین هاي گام در دارند عترافا است، اما نشسته حاصل به ي دانشمندان ساله هزاران هاي پژوهش که این با .است نرسیده یانهانج کام به اي قطره جز ،کران بی دریاي این از و ندا دانش

زمین، هر ساله زنده می شود شدن زنده امکان بر بارز و حسی اي نمونه تواند می خود که ،است زمین شدن زنده مربوط به آیات ،سوم ي دسته

با زیبا، نو، اي چهره ،تاندرخ شدن سبز و هانگیا روییدن با و شود می تکرار سال هر پدیده این. باشد مردگان دیدگاه از که آورد می ارمغان به خود همراه را فراوانی هاي شادي و شود می ظاهر همگان بر شاداب و طراوت 33.است خداشناسی از کتابی و دفتر ها آن از برگی هر ،هانپژو معرفت

ی کامل تبدیل می شودانسانجنین، به تطورات و تحوالت سپس و گیري شکل اولیه مراحل ،انسان آفرینش آغاز که است آیاتی ،چهارم ي دسته

34.داند می معاد امکان بر روشن اي نمونه را کامل انسان صورت به جنین تکامل سرانجام و آور شگفت

:»خدا است که بر هر چیزي توانا می باشد. خدا است که نشئه ي آخرت را پدید می آورد] باز[در زمین بگردید و بنگرید چگونه آفرینش را آغاز کرده است، سپس : بگو«

.20/عنکبوتدر حقیقت هم اوست که قطعا زنده کننده ي مردگان است و هم اوست که بر هر چیزي . نگر که چگونه زمین را پس از مرگش زنده می گرداندپس به آثار رحمت خدا ب«. 33

.50/روم: »تواناست .19/روم: »گورها بیرون آورده می شویداز ] بدین گونه[زنده را از مرده بیرون می آورد و مرده را از زنده بیرون می آورد، و زمین را بعد از مرگش زنده می سازد و «مد] دیگر[و از « آري، همان کسی که آن را زندگی بخشید، قطعا زنده . نشانه هاي او این است که تو زمین را فسرده می بینی و چون باران بر آن فرو ریزیم به جنبش درآید و برد

.39/فصلت: »در حقیقت او بر هر چیزي تواناست. کننده ي مردگان است، پس از مرگش زندگی ]وسیله[آن را به سوي سرزمینی مرده راندیم و آن زمین را بدان ] ما[ابري را برمی انگیزند، و ] بادها[و خدا همان کسی است که بادها را روانه می کند، پس «

.9/فاطر: »رستاخیز نیز چنین است. بخشیدیمخلقت ] احیانا[ایم، سپس از نطفه، سپس از علقه، آن گاه از مضغه، داراى خلقت کامل و که ما شما را از خاك آفریده] بدانید[اى مردم، اگر در باره برانگیخته شدن در شکید، پس «

حیات [آوریم، سپس ىکودك برون م] به صورت[دهیم، آن گاه شما را کنیم تا مدتى معین در رحمها قرار مى و آنچه را اراده مى. بر شما روشن گردانیم] قدرت خود را[ناقص، تا و . داند چیزى نمى] بسى چیزها[اى که پس از دانستن رسد به گونه میرد، و برخى از شما به غایت پیرى مى مى] زودرس[تا به حد رشدتان برسید، و برخى از شما ] دهیم شما را ادامه مى

.5/حج :»رویاند نیکو مى] رستنیهاى[کند و از هر نوع ید و نمو مىآ چون آب بر آن فرود آوریم به جنبش درمى] لى[بینى و زمین را خشکیده مىبراي ] این ها همه. [روي هم چیده دارند] هاي[باغ ها و دانه هاي دروکردنی رویانیدیم، و درختان تناور خرما، که خوشه ] وسیله[و از آسمان آبی پربرکت فروآوردیم، پس بدان «

.9- 11/ق: »رستاخیز نیز چنین است. رزمین مرده اي را زنده گردانیدیمس] آب[روزي بندگان من است و با آن فرستد، تا آن گاه که ابرهاى گرانبار را بردارند، آن را به سوى سرزمینى مرده برانیم، و از آن، باران فرود آوریم و از هر رسان مى رحمتش مژده] باران[و اوست که بادها را پیشاپیش «

.57/اعراف: »سازیم، باشد که شما متذکر شوید خارج مى] نیز از قبرها[بدینسان مردگان را . برآوریم] از خاك[اى گونه میوهلقه پس آن ع. آن گاه نطفه را به صورت علقه درآوردیم، اى در جایگاهى استوار قرار دادیم نطفه] به صورت[سپس او را م، اى از گل آفریدی را از عصاره انسانو به یقین، «، 5/حج. 34

آفرین باد بر خدا . آفرینشى دیگر پدید آوردیم] جنین را در[مضغه گردانیدیم، و آن گاه مضغه را استخوانهایى ساختیم، بعد استخوانها را با گوشتى پوشانیدیم، آن گاه ] به صورت[را .12- 16/مؤمنون :»اخیز برانگیخته خواهید شدآن گاه شما در روز رست، قطعا خواهید مرد] مراحل[بعد از این ، که بهترین آفرینندگان است

ا[مگر او « قه ، !شود؟ ریخته مى] در رحم[اى نبود که نطفه] قبل ل خدایى[آیا چنین ، !و از آن دو جنس نر و ماده را قرار داد، !شکل داد و درست کرد؟] خدایش[شد و ] آویزك[سپس ع [ .37- 40/قیامت :»!نتواند که مردگان را زنده گرداند؟

26 امکان برپایی روز قیامت/بخش چهارم

36.شد گل و آمیخته خاك با آب: فرماید می آنگاه 35.می داند خاك از را انسان آفرینش آغاز قرآن

شدن مردگاننمونه هایی از زنده به انسان مانچش برابر در را مردگان شدن زنده عینی هاي نمونه از هایی سرگذشت که است آیاتی ،پنجم ي دسته

37.باشد سودمند تواند می باور دیر هاي انسان براي آیات دسته این. کشد می تصویر

.45- 47/نجم: »اوست] عهده[دیگر بر ] عالم[و هم پدیدآوردن ، اى چون فرو ریخته شود از نطفه نر و ماده،: آفریند و هم اوست که دو نوع مى«آن گاه به مرگش رسانید و در ، راه را بر او آسان گردانیدسپس ، اى خلقش کرد و اندازه مقررش بخشید از نطفه، او را از چه چیز آفریده است؟، !، چه ناسپاس استانسانکشته باد «

.17- 22/عبس: »سپس چون بخواهد او را برانگیزد، قبرش نهاد .20/روم: »بشرى هر سو پراکنده شدید] به صورت[هاى او این است که شما را از خاك آفرید پس بناگاه شما و از نشانه«. 35 .12/مؤمنون. 36سپس شما را پس از مرگتان ، صاعقه شما را فرو گرفت -نگریستید در حالى که مى - پس» .موسى، تا خدا را آشکارا نبینیم، هرگز به تو ایمان نخواهیم آورداى «: و چون گفتید«. 37

.55- 56/بقره: »برانگیختیم باشد که شکرگزارى کنیدبه ] گاو سر بریده را[اى از آن پاره«: پس فرمودیم، کردید، آشکار گردانید نکه خدا، آنچه را کتمان مىو چون شخصى را کشتید، و در باره او با یکدیگر به ستیزه برخاستید، و حال آ«

.72-73/بقره: »نمایاند، باشد که بیندیشید کند، و آیات خود را به شما مى این گونه خدا مردگان را زنده مى]. تا زنده شود[» بزنید] مقتول[آن . آن گاه آنان را زنده ساخت» تن به مرگ بسپارید«: هاى خود خارج شدند، و هزاران تن بودند، خبر نیافتى؟ پس خداوند به آنان گفت بیم مرگ از خانه کسانى که از] حال[آیا از «

.243/بقره: »کنند آرى، خداوند نسبت به مردم، صاحب بخشش است، ولى بیشتر مردم سپاسگزارى نمىپس . »کند؟ را پس از مرگشان زنده مى] ویرانکده[این ] اهل[چگونه خداوند، «: گفت] و با خود مى[یش یکسر فرو ریخته بود، عبور کرد یا چون آن کس که به شهرى که بامها«

بلکه صد ] نه[« : گفت» .نگ کردماى از روز را در یک روز یا پاره«: گفت» چقدر درنگ کردى؟«: گفت] و به او[آن گاه او را برانگیخت، . صد سال میراند] به مدت[خداوند، او را این ماجرا براى آن است . که چگونه متالشى شده است[تغییر نکرده است، و به درازگوش خود نگاه کن ] که طعم و رنگ آن[سال درنگ کردى، به خوراك و نوشیدنى خود بنگر

دهیم سپس گوشت بر آن استخوانها بنگر، چگونه آنها را برداشته به هم پیوند مى] این[و به . رار دهیماى براى مردم ق نشانه] در مورد معاد[و هم تو را ] که هم به تو پاسخ گوییم: آن گاه که ابراهیم گفت] یاد کن[و ، دانم که خداوند بر هر چیزى تواناست مى] اکنون[« : براى او آشکار شد، گفت] چگونگى زنده ساختن مرده[پس هنگامى که » .پوشانیم مىپس، چهار پرنده برگیر، و آنها را پیش «: فرمود» .چرا، ولى تا دلم آرامش یابد«: گفت» اى؟ مگر ایمان نیاورده«: فرمود» کنى؟ پروردگارا، به من نشان ده چگونه مردگان را زنده مى«

.260و 259/بقره: »آیند، و بدان که خداوند توانا و حکیم است ن به سوى تو مىاى از آنها را قرار ده آن گاه آنها را فرا خوان، شتابا خود، ریز ریز گردان سپس بر هر کوهى پارهقیامت هیچ شکى نیست، هنگامى که میان خود در کارشان با یکدیگر ] در فرا رسیدن[بر حالشان آگاه ساختیم تا بدانند که وعده خدا راست است و ] مردم آن دیار را[و بدین گونه «

حتما بر ایشان «: کسانى که بر کارشان غلبه یافتند گفتند] سرانجام[» .آنان داناتر است] حال[بر روى آنها ساختمانى بنا کنید، پروردگارشان به «: گفتند] اى عده[کردند، پس نزاع مى .21/کهف: ».معبدى بنا خواهیم کرد

:پنجم بخش

ضرورت وقوع معاد

28 ضرورت وقوع معاد/پنجم بخش

شناخت خدا ریشه تمام شناخت ها زیرا داشت؛ نخواهد شکی معاد و نبوت تحقق در بشناسد درست را الهی توحید و خداوند انسان اگر که شد اشاره توحید و معاد به را جامعه که پیامبرانی و است فرستاده را پیامبران که خدایی. خداست به انسان بازگشت معاد

رو این از. دمانب باقی شکی معاد و نبوت در و باشد شده شناخته درست خداوند نیست ممکن اند، کرده راهنمایی .است معارف ي همه ي ریشه خدا معرفت

را خدا مقام مشرکان این 38.نشناختند را خدا که کند می رد و طرد جهت این از را مشرکان سبحان خداي هیچ بر خدا گفتند و نیز نمی خواندند نمی خدا را بت وگرنه همتا بی و توانا نهایت بی است ذاتی خدا که نشناختند39.شناسیم نمی پیامبري ما و نفرستاده هدایت کتاب بشري

پرورش بشر با فرستادن پیامبران آفرینش راز با همراه بشر پرورش. بپروراند را بشر فکر باید او و است خداوند دست به هانج و انسان آفرینش فرستادن راه از جز کار این و سازد شکوفا را آن و دهد پرورش را او وجود زوایاي باید آفرینش رازدان. اوست .ندسانر می الیق کمال به سعادت شاهراه در را بشر الهی پیامبران 40.بود نخواهد میسر پیامبران

جاهل، کسی که خدا را نمی شناسد کرده خطاب نادان و جاهل سفیه، آوردند شرك و کفر به رو و نشناختند را خدا که را یسانک قاطع لحنی با قرآن غیر که نانای باش، شکرگزاران از و کن پرستش را خدا همیشه: فرماید می 6مکرا پیامبر به خطاب و 41است 42.نشناختند باید که نانچ را وندخدا برگزیدند را خدا

براهین مربوط به وقوع معاد یگانگی خداوند. 1

و بازگشت روز بشر براي یکتا خداوند یعنی کند؛ می تکیه الهی توحید به معاد اثبات براي آیات برخی در قرآن خدایی هیچ که یگانه خداي «: فرماید می چنین باره این در و. کند نمی رها را انسان او. است کرده معین حساب

.74/حج. 38 .91/انعام. 39 .151/بقره: »الحکمۀ و الکتاب یعلمهم و«. 40 .64/زمر: »الجاهلون أیها أعبد تأمرونی الله أفغیر قل « . 41 .66- 67/زمر: »قدره حق الله قدروا ما و ،الشاکرین من کن و فاعبد الله بل «. 42

29 ضرورت وقوع معاد/پنجم بخش

و خداست ي وعده این. آورد می گرد نیست آن در شکی هیچ که قیامت روز در را همه محققا نیست او جز 43.»باشد؟ خدا از گوتر راست خبر و گزارش در که کیست

اصل پس. می باشد او وحدانیت بر دلیل خدا وجود که گونه آن است، معاد بر دلیل خدا وحدانیت ،آیه این در 44.معاد اوست ضرورت بر دلیل هم و وحدانیت بر دلیل هم ،خدا وجود

راستگوتر از خدا وجود ندارد گویان راست گوترین راست آخرت هانج و معاد امر در تعالی حق که کنیم استدالل چنین وانیمت می پایه این بر

و دوزخ و معاد نتیجه در). کبرا( شود می واقع یقینا داد خبر گویان راست گوترین راست را چه هر و) صغرا( استر صدق از ،پس. شود می واقع یقینا بهشت ) معاد یعنی آن مفاد و گزارش( خبر صدق به پی) دهنده گزارش( مخب .برد خواهیم

6اسالم پیامبر معاد، منکران مقابل در 45.کند نمی زنده را مردگان خدا که کردند می یاد سوگند کافران 46.دید خواهید را آن شما و رسد می فرا قطعا قیامت که کند یاد سوگند پروردگارش به که شود می مأمور

.کن یاد سوگند نانآ براي که فرماید می 6پیامبر به هم و کرد یاد سوگند خود هم ،خداوند بنابراین،

خداوند براي معاد سوگند یاد می کند کهاست آمده المیزان سنگ گران تفسیر در ;طباطبایی علامه جناب ما استاد از بلندي مطلب است، ذکر شایان در که است دیگران سوگند از غیر باشد 6پیامبر از یا خدا از اگر قرآنی هاي سوگند: است این آن خالصه و بینه برابر در نانآ سوگند یعنی کنند؛ می یاد سوگند ندارند بینه و شاهد و دلیل وقتی دیگران. کنند می یاد دادگاه که تو به قسم: گوید می مثال .است شاهد و بینه دلیل، ،خود ،پیامبر و خدا هاي سوگند ولی است، دلیل و شاهد این به: شود گفته که است آن ندمان ،سوگند این .ندا گمراه نانای ،است شده صرف مردم هدایت راه در تجان

.می باشد معاد اهمیت هشانن همه ،ها این و ؛است روز اکنون سوگند آفتاب

.87/نساء. 43 که او جز خدایی نیست. است درستی و عدل نگهبان او. گواهند او یکتایی به نیز دانشمندان و فرشتگان و نیست خدایی او اقدس ذات جز که دهد می گواهی خود یکتایی به خدا «. 44 .18/آل عمران: »داناست چیز هر به و توانا عالم کار بر .38/نحل: »یموت من الله الیبعث أیمانهم جهد بالله أقسموا و «. 45نکم ربی و بلی قل الساعۀ تأتینا ال کفروا الذین قال و «. 46 3/سبأ: »لتأتی.

30 ضرورت وقوع معاد/پنجم بخش

انسانفطرت . 2 گونه هر از و ورزد می عشق »جاوید زندگی« به که یابد میدر روشن طور به خویش فطرت ژرفاي در یانسان هر

از که است این براي ،زند می خودکشی به دست که کسی. گریزد می آن از و برد،می رنج نابودي و زوال که بداند تفصیل طور به خواه ؛نشود متأثر و نکند رنج احساس که شود وارد یهانج به و برهد زندگی تلخ حوادث

می تبدیل جامد ئشی یک به ،مرد وقتی که بیندیشد گونه این او بسا چه. نداند یا است زنده او روح مرگ از بعد ناگواري از بلکه نیست، ناراحت هستی اصل از او، پس. است رنج و دردبدون و احساس بی ،جامد یئش و دگرد

خواسته جاودانه هستی به اشتیاق اصل بنابراین،. است ناخرسند کند عالج را ها آن تواند نمی که زندگی هاي ،انسان از غیر بلکه هستند، و بوده دارا را عشقی چنین این نیز آینده و گذشته هاي انسان. ستا او نهادي و یهانن

.کوشند می خود پایداري براي غریزي طور به و دارند هستی به عشق نیز موجودات سایر

هیچ چون و است، موجود) حیوانات همه در بلکه( ها انسان همه در جاوید زندگی به اشتیاق چون دیگر، سوي از وجود است جاودانه هستی که آن متعلق و اشتیاق مورد باید نتیجه درد، مان نمی همیشه براي هانج این در فردي جا آن. باشد موجود است قیامت مانه که ،مرگ ي پدیده از محفوظ و زوال از مصون یهانج یعنی باشد؛ داشته 47.است زندگی و حیات سرتاسر و نیست مرگی

چنین وجود گفت توان می و است وجودي امري جاوید زندگی و دائم هستی به عشق و محبت که، این ،حاصل .است موجود حتما هدف آن و بود خواهد جاوید غایتی و هدف براي حتما انسان نهاد در محبتی

هانبی هدف نبودن حرکت ج. 3 و تحول از و فعل به قوه از حرکت با که است نهایی هدف داراي دوردست هاي شانکهک تا ذره از هانج کل

بودن هدف بی آن الزم نیاید نایل نهایی هدف به چه نانچ و رسید خواهد نهایی هدف و آرامش به دگرگونی فاعل مبدأ، آن از پیش و باشد مبدئی فاعلی هر از قبل اگر ،فاعلی هاي علت نظام در که نانچ است؛ حرکت امکان هانج نداشتن فاعل و بودن مبدأ بی واقع، در آن، الزم نرسد ذاتی مبدأ و نخست فاعل به و باشد دیگري .پذیرد پایان نهایی و اصیل هدف به ها هدف ي سلسله است الزم پایه، این بر. است

به برخورد اثر بر خاص فعل یک دارد امکان که است این در) غایی مبدأ( نهایی هدف و فاعلی مبدأ میان فرق تنها کل به نسبت فرق این لیکن شود، یافت فاعلی مبدأ و فاعل بدون فعلی هیچ نیست ممکن ولی نرسد، هدف به عمان نظام کل بودن حقیقی واحد ي هشانن که کامل هماهنگی و انسجام به توجه با زیرا ندارد؛ فرض طبیعت هانج

یوان لهی االخرة الدار وإن«. 47 64/عنکبوت: »الح.

31 ضرورت وقوع معاد/پنجم بخش

لیکن بود، خواهند مزاحم یکدیگر به نسبت درونی عناصر زیرا کرد؛ مزاحم و عمان تصور وانت می ن است طبیعت آرام و رسد می هدف به پارچه یک هانج پس. شود مفروض مجموع مزاحم تا نیست چیزي آن مجموع از بیرون .گیرد می

معاد از است عبارت ،کرده معرفی آن هدف و دنیا قرارگاه و هانج آرامش محل عنوان به که را جایی مجید قرآن به رسیدن که است جهت بدان ،کند می معرفی آرامش و قرار جاي را قیامت قرآن، که این 48.آخرت هانج و

.بود خواهد متحرك آرامش موجب هدف، به رسیدن و است حرکت و سیر پایان مقصد،

حکمت خداوند. 4 :است شده مطرح آیاتی در و خداست حکمت آن وسط حد که یهانبر یعنی حکمت، هانبر ما سوي به و ایم آفریده بیهوده را شما ما پندارید می آیا ؛49»الترجعون إلینا أنکم و عبثا خلقناکم أنما أفحسبتم« .1

بینی هانج در زیرا زد؛ سرنخواهد عبث و بیهوده کار خداوند از و نیست چنین هرگز کرد؟ نخواهید بازگشت .است نیاز بی و حکیم ،متعال خداوند که است ثابت توحیدي

غنا خود هستی به راه این از تا نیست هدف به رسیدن براي او آفرینش و است محض غنی تعالی حق سو یک از فرض پس. نیست روا ناداري و نقص تصور کمال، صرف و محض غنی در است بدیهی. برسد کمال به و بخشدرف نیاز بی خداي که ندارد سازد برطرف را نیازش و دهد انجام کاري کمال یا سود به رسیدن براي ،ص.

سرنمی بیهوده کار حکیم از و است حکیم او نیست؛ هدف بی هم خداوند فعل و آفرینش کار دیگر، سوي از .نیست بازیگري و گزاف او آفرینش. زند

هدفی قطعا آمده پدیده حکیم مبدئی از و است آن همراه »بودن خدا مخلوق« عنوان که آفرینش هانج بنابراین، فراوان هاي ویژگی که است قیامت صحنه امانه ،هدف آن و بود خواهد ناقص آن، به رسیدن بدون که دارد

هاي پدیده را دنیا سرتاسر که کنند می مشاهده همگان زیرا نیست؛ چنین دنیا صحنه و دارد را... و ثبات کمال، ناکامی ستمگري، و محرومیت جدال، و درگیري کاستی، و کمبود زندگی، و مرگ قبیل از همگون نا و همگون

.باشد مخلوق واقعی هدف و حقیقی مطلوب تواند نمی و است داده تشکیل تباهی و ها آن بین چه آن و زمین و آسمان ما ؛50»کفروا الذین ظن ذلک باطال بینهما ما و األرض و السماء خلقنا ما و«. 2 .است کافران مانگ ،این. نیافریدیم باطل و بازیچهرا ستا

.39/غافر: »دارالقرار هی االخرة إن و«. 48 .115/مؤمنون. 49

32 ضرورت وقوع معاد/پنجم بخش

چنین دانست او بودن حکیم و خدا بودن محض غنی بین جمع نتیجه را آن توان می که اي آیه درکریم، قرآن. 3 موجودات و زمین و آسمان ما ؛51»التیۀ الساعۀ وإن بالحق إلا بینهما ما و األرض و السموات خلقنا ما و«: فرماید می از اعم هستی نظام آفرینش یعنی رسید؛ خواهد فرا قطعا قیامت موعود ساعت و نیافریدیم حق به جز را دو آن میان

و باطل و بود خواهد... و بهشت و قیامت یعنی هدف، براي و حق همراه همه... و حیوان ،انسان جن، فرشته، .نیست کار در اي بیهوده

رحمت خداوند. 5 کمال به استعدادي صاحب هر دنسانر از است عبارتو خداست رحمت آن وسط حد که یهانبر یعنی رحمت،

.باشد داشته را آن ذاتی آمادگی چه آن هر به موجودي هر رسیدن و خود، الیق انسان به را آن که است خداوند رحمت ي الزمه ،دارد جاودانه و سعادتمندانه زندگی استعداد ،انسان که جا آن از

و است ناپذیر خلل رحمت این انجام در اوي اراده و است مطلق مالک و قادر طرفی از خداوند زیرا فرماید؛ عطا و ابدي زندگی ،انسان براي دیگر سوي از و بود نخواهد او رحمت ي اراده نفوذ عمان یا اراده اصل عمان چیزي

خواهی و شود نمی خالصه دنیا تنگ چهارچوب و زودگذر زندگی محدوده در که است پیش در همیشگی 52.بشتابد ابد سراي به باید نخواهی

حقیقت هانبر. 6 برخورد و آراء بین اختالف بوده، همراه او با هماره و نشده بشرجدا از اندیشیدن و اندیشه اصل که گونه مانه

باطل و حق درگیري خالصه و زدن هساناف ره و حقیقت ندیدن ملت، دو و هفتاد جنگ ها، مکتب نبرد ها، اندیشه . هست و بوده نانچ هم هیچ که این با است؛ یکدیگر رویاروي چون دانست؛ حق را ها اندیشه و افکار این ي همه توان نمی دیگر سوي از

را یکدیگر مناقض نظرهاي ي همه که نانچ خیزد؛ برنمی پیکار به دیگر حق ي اندیشه با هرگز حقی ي اندیشه و سفسطه نوعی خود این که بود خواهد نقیض دو رفع معناي به نیز دو هر بطالن و دانست باطل توان نمی هم

حق واقعی ي چهره تا لیکن است، باطل دیگري و حق ها راه و اندیشه از یکی بنابراین، .است واقعیت هر انکار .شد نخواهد ناپدید باطل ي چهره نشود روشن

.27/ص. 50 .85/حجر. 51 .12/انعام: »یؤمنون ال فهم أنفسهم خسروا الذین فیه الریب القیمۀ یوم إلی لیجمعنکم الرحمۀ نفسه علی کتب لله قل األرض و السموات فی ما لمن قل «. 52

33 ضرورت وقوع معاد/پنجم بخش

نکند؛ پیدا راه آن در باطلی دیگر و باشد کامل حق ظهور ظرف فقط که ندارد را ظرفیت آن دنیا سوم سوي از بنابراین،. شد نخواهد پدیدار اختالفی و دمان نخواهد آزمون و تکلیف براي جایی دیگر صورت این در زیرا

ي دامنه و شود داده پایان باطل هرگونه عمر به حق کامل ظهور پرتو در ،جا آن در که است الزم موقعیتی کلی طور به ها پرده و شود شناخته ها چهره چند و ریاکاران ي چهره باید همچنین. گردد کوتاه خالف و اختالف

حضور با ها فریب و ها نیرنگ همه و بازشناخته کنند می مانکت یاو تحریف را حقایق که نانآ تا رود کنار هر باطن ،روز آن در زیرا نیست؛ ممکن) قیامت( حقیقت روز رسیدن فرا به جز چیزي چنین و شود، برمال همگان . شد خواهد آشکار او راز و ظاهر کس

میزان سنجش عمل، حقیقی بودن یا نبودن آن از است عبارت گیرد می قرار مالك و میزان عرصه آن در چه آن است، حق کامل ظهور ي صحنه قیامت چون

خداوند رو این از. بود خواهد »حق« سنجش واحد با همه ،...و صراط اعمال، سنجش و میزان فرآیند یعنی ؛»حق« بی یعنی وزن، بی عملی هر و است رستگاري موجب باشد، حقیقت با یعنی سنگین، کرداري هر: فرماید می

.شد خواهد کاري زیان سبب باشد، حقیقت

عدالت هانبر. 7 53.است شده نهاده حکمت و ساناح ،عدالت ،حق پایه بر هانج آفرینش

در که هایی مجاهدت و دادند انجام بشر هدایت راه در که کوششی و تالش ي همه با پیامبران دیگر، سوي از را ستم بنیان و ظلم ریشه نتوانستند و نیافتند دست کامل موفقیت به داشتند جامعه اصالح و نفوس تهذیب راستاي

می کاري تبه به دل و زدند می ریزي خون به دست ورشر گروهی ،پیامبران برابر در همواره بلکه براندازند، مناسب و تلخ کیفر به متأسفانه و دادند می فنا باد بر را پیامبران آوردهاي دست و زحمات از بسیاري و سپردند .نرسیدند خود

مقام به جز که صالحان از برخی پاداش نه :ندارد را ها انسان کامل پاداش ظرفیت ،طبیعت هانج سوم، سوي از کشتار و ها نسل ساختن گمراه با که کاران بزه از اي پاره کیفر نه و است ممکن اندیشند نمی الهی لقاي و قرب

هانج در دارند شیطان سانهم اي دسیسه و گرگ از تر درنده خویی و سنگ از تر سخت دلی ،گناه بی هزاران از را زیادي شمار و داشته روا ستم نفر هزاران به که را کسی هانج این در وانت می چگونه. است میسر طبیعت

بین از را او حیات و کشته را نفر یک فقط دنیا این در که کسی داد؟ کیفراست بازداشته شایسته کمال به رسیدن

.103، ص 4عوالی اللئالی، ج . 53

34 ضرورت وقوع معاد/پنجم بخش

می اي معامله چه او بااست، کرده عام قتل را نفر صدها که کسی اما شود؛ می کشته نیز خود او جزاي به برده شود؟ می گرفته نانآ داد او شدن کشته صرف به آیا داد؟ انجام توان

تا باشد داشته وجود عادالنه نظامی و دیگر عالمی ،طبیعت هانج پی در که کند می ایجاب خداوند عدل بنابراین، و شانگردنک از ،کشیدگان رنج و ستمدیدگان داد. گردد تسویه همگان حساب و پا بر داد و عدل ،آن در

.برسند شانتباه کردار پاداش به فاسدان وشود گرفته ستمکاران پاکان و برسند ناشایست کردار کیفر به دانب تا نباشد هستی هانج در مردم بین داوري و رسیدگی براي روزي اگر این و است عادل و ظالم و عدل و ظلم برابري اش الزمه ،یابند دست شایسته هاي مقام به جاوید هاي نعمت در

.نیست سازگار او احسن نظام و خداوند عدل با هرگز ،ناموزون برابري

تجرد روح. 8 زوال قابل غیر حقیقتی ،انسان که کند می اثبات و است دار عهده را معاد اثبات از قسمت یک روح تجرد هانبر

.دهد می ادامه خود حیات به و رود نمی بین از مرگ، و بدن کردن رها با پس. دارد :از ندا عبارت دندار روح تجرد و بقا بر داللت تفصیل به که آیاتی

ل لمن تقولوا ال و«* کشته خدا راه در که یسانک ي درباره ؛54»تشعرون ال لکن و أحیاء بل أموات الله سبیل فی یقت .نیستید آگاه شما لیکن اند، زنده نانآ بلکه اند، مرده نگویید اند شده

لوا الذین التحسبن و«* هم عند أحیاء بل أمواتا الله سبیل فی قتقون رب رز کشته خدا راه در که یسانک نپندارید ؛55»ی زنده شهیدان ارواح بنابراین،. برخوردارند روزي از و زنده شانپروردگار پیشگاه در نانآ بلکه ند،ا مردگان شدند میسر »الیموت« خداي به آن بازگشت و روح بقاي به اعتقاد با جز ،معنا این و رود نمی بین از هرگز و است

.بود نخواهد ملکوتی روح باز دمانن باقی آن از چیزي و شود کشیده نابودي کام به شهید پیکر ذرات ي همه اگر اساس، این بر .است برخودار ویژه روزي از و زنده او دنیا بین یعنی برزخ که میعال گرفتند قرار مرگ ي هتانآس در که افرادي ؛56»یبعثون یوم إلی برزخ ورائهم من و«* .دارند خود روي پیش در است آخرت و

.154/بقره. 54 .169/آل عمران. 55 .100/مؤمنون. 56

35 ضرورت وقوع معاد/پنجم بخش

پیکرش ذرات از چیزي خواه ،بمیرد حالتی هر در فردي هر زیرا نیست؛ توجیه قابل روح تجرد با جز ،انتقال این آخرت و دنیا بین زندگی شود می تعبیر »قبر« به آن از که ،برزخ و رفت خواهد برزخ هانج به ،دمانن یا دمانب

دوباره قیامت و معاد در سپس و معدوم مردن با انسان که ،نیست آخرت و دنیا بین عدمی مرز ،مرگ یعنی است؛ .شود می منتقل دیگر نشئه به اي نشئه از و است زنده همواره بلکه گردد، زنده

الذي الموت ملک یتوفیکم قل ،کافرون ربهم بلقاء هم بل جدید خلق لفی ءإنا األرض فی ضللنا ءإذا قالوا و«* رجعون ربکم إلی ثم بکم وکل نابود و گم زمین در مردن با وقتی ،ما: گفتند می قیامت منکران و سانسپا نا ؛57»ت فرشته: بگو نانآ پاسخ در !پیامبر. کافرند شانپروردگار مالقات به نانآ بلکه شد؟ خواهیم زنده دوباره آیا شویم از شما از چیزي و گرفت خواهد تانوجود ي همه با و کامال را شمااست، یافته وکالت هدف همین به که مرگ .رود نمی بین شده غرق آن توفنده امواج و دریا آب در گرچه شوند، می آتش هاي شعله وارد ،مردن مجرد به کاران تبه*

به ،خود طوالنی هاي طغیان و پیوسته هاي کاري تبه اثر بر نوح قوم ؛58»نارا فأدخلوا أغرقوا خطیئآتهم مما«: باشند ور شعله نیز شانخرو دریاي درون در که است برزخ آتش مانه ،این. شدند آتش وارد و غرق دریا طوفان کام وجود عذاب براي اي عرصه باشد نداشته دیگري حیات ،بدن رهایی از بعد و نباشد مجرد ،انسان روح اگر و است

افراد بدن اگر پایه، این بر. کشد می هبانز نیز شانخرو دریاي درون در که برزخ آتش ویژه به داشت؛ نخواهد بهشت هاي تانبوس از یتانبوس وارد ،مردن مجرد به ،شود سوختهنیز آتش شانخرو هاي هبانز درون ،پارسا 59.شد دنخواه

اضطراب و روحی ساننو پذیري، آسیب وسوسه، هرگونه گزند از و رسیده ناناطمی شامخ هلق به که هایی انسان* به خداوند و گیرند می قرار تعالی حق ي ویژه خطاب مورد آن از پس و مرگ هنگام ،اند گشته ماندر ا درونی

خشنود او از که حالی در گردید، باز تانپروردگار سوي به! مطمئن و آرمیده هاي جان اي«: فرماید می نانآ آن به بازگشت است، مادي قوانین از پیراسته ،خداوند چون 60.»اید گرفته قرار نیز خداوند پسند مورد و هستید نیز) انسان جان( کننده رجوع پس. بود نخواهد مادي رجوعی سو، و سمت بی و مثال بی ذات آن و واال مقام .نیست مادي

.10-11/سجده. 57 .25/نوح. 58 .4- 7/بروج. 59 .27- 30/فجر. 60

36 ضرورت وقوع معاد/پنجم بخش

سخن همین و نیست مادي رجوعینیز پروردگار نزد به رجوع که برد پی خداوند بودن مجرد از وانت می بنابراین، قانون مشمول همگان زیرا کرد؛ جاري توان می ها جان و ارواحي همه ي درباره ،فراگیر و گسترده طور به را

61.هستند خداوند طرف به بازگشت آن روحانی ي جنبه تابع ،مرگ از بعد ،انسان یمانجس ي جنبه و است روح از اي سایه ،یمانجس قواي و بدن

و کرد خواهد ظهور شکل مانه به آخرت در یرد،گب شکل هرگونه انسان روح که است پایه این بر. بود خواهد .شد خواهد محشور

.156/بقره: »انا هللا و انا الیه راجعون«. 61

:ششم بخش

برزخ و قبر مرگ،

38 مرگ، قبر و برزخ/بخش ششم

قبر و مرگ ي واژه

غریزي، حرارت و حیوانی نیروي دادن دست از شدن، جان بی سپردن، جان مردن، معناي به فارسی در مرگ واژه فوت، ممات، موت، به عربی در واژه این از. است درگذشت و رفتن، گیتی از زندگانی، شدن نیست حیات، فناي .برند می نام... و اجل

آن، دیگر هاي نام. گذارند می آن در را آدمی ي مرده که است جایی آن، معرب و ،گور معناي به قبر ي واژه .است... و ضریح روضه، مدفن، مضجع، مرمس، مرقد، ریم، رمس، حفیر، جدث، نهفت، خاك، تربت،

قرآن فرهنگ در مرگ

به وفات ولی است، نابودي و زوال معناي به فوت زیرا ؛»فوت« نه است، »وفات« معناي به مرگ قرآن فرهنگ در توسط ،کار این. است دیگر سراي به آن انتقال و حقیقت یک کمال و تمام گرفتن اختیار در و تام اخذ معناي

62.گیرد می صورت وفات مأمور فرشتگان، و شد نخواهید نابود شما و نیست نابودي و فنا معناي به مرگ ،اوال یعنی نزد مردن با شما حقیقت تمام چون ثانیا .بود خواهد تانپروردگار سوي به خدا مأمور ارجاع با شما رجوع است محفوظ الهی مأمور فرشته

روایات منظر از مرگ

همیشگی هاي نعمت به نوید گروهی براي: فرمود کند، وصف را مرگ شد درخواست 7امیرالمؤمنین از * 63.است ترس و هول اي طایفه براي و ابد عذاب به وعید اي دسته براي و است

که است سروري بزرگترین: فرمود چیست؟ ندارند آگاهی آن به مردم که مرگی: شد سؤال 7مجتبی امام از* و درد ترین بزرگ و یابند می انتقال همیشگی هاي نعمت به ها سختی سراي از که چرا ؛شود می وارد نانمؤم بر

و نابودي هیچ که شد خواهند منتقل آتشی به داشتند می محسوب بهشتش که دنیا از زیرا کافران، بر است مصیبت 64.ندارد زوال

نزدیک مرگ به آن به آن که حالی در کرد، ترسیم مرگ از زیبایی ي چهره عاشورا روز در 7حسین امام* : فرمود وفا با یاران به خطاب حال آن در گشت؛ می تر گون گل و تر برافروخته او ملکوتی چهره و شد می

ي همه شده گمارده کارتان این بر که مرگ فرشته: بگو آنان جواب در پیامبرا. شویم می زنده دوباره آیا شدیم گم و پراکنده زمین روي در و مردیم وقتی آیا: گفتند می کافران«. 62

.11/سجده: »شد نخواهد گم و پراکنده زمین روي شما حقیقت از چیزي و گیرد می را شما وجود .153، ص 6بحار االنوار، ج. 63 .154همان، ص . 64

39 مرگ، قبر و برزخ/بخش ششم

هاي باغ به ها رنج و ها ناراحتی از را شما که است پلی تنها مرگ بزرگوار، مردان فرزندان اي کنید شکیبایی« اما ناراحتید؟ قصر به زندان از یافتن انتقال از شما از یک کدام. کند می منتقل جاودان هاي نعمت و بهشت وسیع رسول از پدرم. کنند منتقل عذاب و زندان به قصري از را شخصی که است این ندمان شما ناندشم به نسبت مردن به نانای پل و بهشت هاي باغ به نانآ پل مرگ، و است کافر بهشت و مؤمن زندان دنیا که: فرمود نقل 6خدا 65.»گویم می دروغ من نه و اند گفته دروغ برایم نه. بود خواهد جهنم

پرحشره و چرکین لباس کندن ندمان مؤمن براي مرگ«: فرمود. شدند جویا را مرگ حقیقت 7سجاد امام از* راهوارترین و عطرها خوشبوترین و ها لباس فاخرترین به آن تبدیل و سنگین زنجیرهاي و غل گشودن و است

تبدیل و عالقه مورد هاي منزل از انتقال و فاخر لباس کندن ندمان کافر براي و ها منزل ترین مناسب و ها مرکب 66.»ستا ها عذاب ترین بزرگ و ها منزل ترین وحشتناك و ها لباس ترین خشن و رین چرکت به آن که است خوشی بوي بهترین ندمان مؤمن براي: فرمود. کن وصف ما براي را مرگ شد عرض 7صادق امام به* و گرفتن گاز ندمان کافر براي و بربندد رخت او از رنج و درد ي همه شود سبب پاکیزه بوي آن و ببوید را آن

67.شدیدتر یا ستا ها کژدم و ها افعی گزیدن. داد نمی پاسخ کسی به و بود مرگ هوشی بی حال در که گردید وارد بیماري بر 7جعفر بن موسی حضرت*

: فرمود. دهید شرح را ما بیمار وضع و مرگ حقیقت داریم دوست 6الله رسول یابن: گفتند بیمار اطرافیان ناراحتی آخرین و کند می پاك گناه از را نانمؤم که بگذرند، آن از باید همه که است تصفیه ابزار و وسیله مرگ«

کند می جدا شانهای نعمت از را کافران که حالی در. رود می شمار به نانآ هانگنا آخرین کفاره و است عالم این بیمار این اما. اند داده انجام احیانا که است خوبی کار پاداش آخرین و رسد می نانآ به که است لذتی آخرین و

با چرکین لباس که سان آن شد؛ خالص و آمد بیرون معاصی از و شد پاك شهانگنا از کلی طور به شما محتضر 68.»باشد بیت اهل ما با جاوید سراي در که کرد پیدا را شایستگی این اکنون هم او. شود می پاك شستشو

سراغ به شب هر که است خوابی مانه مرگ«: فرمود. شدند جویا را مرگ حقیقت 7جواداالئمه حضرت از* آن خوابش در کسی هر. شود می ن بیدار قیامت روز تا آن از انسان و است طوالنی مدتش که این جز آید، می شما

.همان. 65 .155همان، ص . 66 .152، ص 6بحار االنوار، ج . 67 .155همان، ص . 68

40 مرگ، قبر و برزخ/بخش ششم

ترس و خوشحالی حال پس. آورد حساب به تواند نمی که بیند می ها وحشت اقسام و ها خوشحالی انواع از اندازه 69.»شوید آماده آن براي بنابراین،. است مرگ مانه این است؟ چگونه خواب در

، پس از مرگ نیز زنده استانسان گل بوییدن دیگر، لباسی پوشیدن و لباسی کندن عبور، پل: از است عبارت مرگ که شد استفاده احادیث از

خواب کافر، بهشت و مؤمن زندان دایم، عذاب به وعید و عقرب و مار گزیدن یا همیشگی نعمت به نوید خوشبو، نسبت که است وجودي مفاهیم نوع از مفاهیم این ي همه. دیگر سراي به سرایی از انتقال تصفیه، وسیله شب، هر حرکت حال در بشریت ي قافله. است اشتباه شود می نابود مردن با انسان که تصور این پس. است متفاوت افراد به

نزد یعنی یابد؛ بار خود اصلی قرارگاه و برتر هدف به تا رود می او. شد نخواهد نابود راه وسط در هرگز و است .نهد زمین بر بار پروردگار،

ی دیگر استهانمرگ، انتقال به ج به ;طباطبایی عالمه استاد میان این در .است آمده میان به بسیار کردن زنده دو و میراندن دو تفسیر از سخن است اول مرگ برزخ به دنیا از انتقال دارد؛ اصیل حیات دو و اصیل مردن دو انسان که آنند بر آیات سایر کمک

و مرگ زیرا بود؛ خواهد او دوم زندگی قیامت و اول حیات برزخ بنابراین،. دوم مرگ قیامت به برزخ از انتقال و مطلق شر که نانچ ندارد؛ وجود اصال مطلق نابودي و تباهی معناي به مطلق مرگ. است قیاسی و نسبی امري حیات نفسی حیات اما. است نسبی شر که نانچ است؛ نسبی مرگ پس. است خیر هانج سراسر و ندارد وجود اصال . است زنده عالم سراسر یعنی است؛

یافت انتقال کبرا قیامت به وقتی و است زنده برزخ به نسبت و مرده دنیا به نسبت شد برزخ وارد که هنگامی آدمی نابودي عدم، تخلل معناي به مرگ حرکت، و سیر این ي همه در. است زنده کبرا قیامت به نسبت و مرده برزخ از .است محال مقصد و متحرك بین محض فناي و

ند شربت، مرگ را می چشدمان، انسان می تصریح رازي فخر جمله از مفسران، از بسیاري 70»الموت ذائقۀ نفس کل«درباره ي تفسیر آیه ي مبارکه ي

از روان عالقه قطع از است عبارت ،مرگ و ؛روح نه است، بدن میرد می چه آن ،شود می استفاده آیه از که، کنند ،انسان که سان آن کند؛ می هضم خود در و چشد می را مرگ ،روح بلکه میراند، نمی را روح ،مرگ پس. تن

.همان. 69 .185/، آل عمران35/، انبیاء57/عنکبوت. 70

41 مرگ، قبر و برزخ/بخش ششم

. چشنده نه رود، می بین از) مرگ( شود می چشیده چه آن پس. کند می هضم خود در و چشد می را شربت چشیدن با انسان روح. برود بین از خودش که این نه میرانده، را مـرگ حقیقت در ،میرد می که یانسان بنابراین، إلا الموت فیها الیذوقون«: فرماید می بهشت نانساک ي درباره قرآن رو این از. رهد می انتقال و تحول از مرگ یعنی چشید؛ نخواهند مرگی دیگر اول مرگ چشیدن و حیات ي عصاره سرکشیدن از پس ؛71»األولی الموتۀ .داشت نخواهند انتقالی و تحول

، اشتباها امور اعتباري را حقیقی می پنداردانسان معنا بدین» فانی و هالک« .داند می باقی را خود وجه خداوند و شده استثنا الله وجه 72»فان علیها من کل« ي آیه از

آیات حقیقی معناي ، بلکهبود خواهند فانی زمین روي افراد ي همه یا چیز هر قیامت روز در و آینده در که نیست هالک و فانی آینده در که این نه است، هالک و فانی اکنون هم است زمین روي چه هر که است این مزبور می حقیقی را اعتباري امر و زند می حقیقت رنگ اشتباها دنیوي اعتباري امور به انسان گاهی ولی ،شد خواهد

.پندارد می آب جاي به را سراب که نانچ پندارد

براي مرگ، آماده باشیم آن از و باشد مرگ حضور آماده همواره انسان است شایسته :عصمت بیت اهل احادیث و قرآن دیدگاه از

.کند وصیت مرگ از بعد به نسبت و سازد آماده آن مالقات براي را خود و کند استقبال است شایسته: فرماید می 6اسالم پیامبر .دارند وصیت به اکید سفارش :دین پیشوایان و اسالم پیامبر .نگذراند آن بدون را شبی و باشد سرش زیر شب هر او ي نامه وصیت و کند وصیت مانمسل

مرگ، رخدادي پرماجرا و دشوار پرمصیبت و پرماجرا دشوار، بسیار پاسخ، و پرسش برزخ، و قبر مرگ، مأمور فرشتگان با شدن روبرو و مرگۀ« به آن از قرآن رو این از. است بر نیز میت تلقین .است کرده یاد سنگین و پرماجرا رخداد یعنی ،73»الکبري الطام که گذارد می آدمی جان بر تأثیري نانچ اشخاص برخی بر سپردن جان سنگینی یعنی است؛ استوار پایه این

می فراموش را کتاب و قبله ،6عبداهللا بن محمد حضرت رسالت خدا، ربوبیت ندمان آیین، مسائل ترین ابتدایی در چیست، تو کتاب مثال پرسند می او از وقتی رو این از. باشد ننشسته او جان بر دینی معارف اگر ویژه به کند؛

.56/دخان: »، مرگ را نمی چشند]که در دنیا مزه ي آن را چشیده اند[در آن جا جز مرگ نخستین «. 71 .26- 27/الرحمن: »و ارجمند پروردگارت باقی و همیشگی است هر چه بر روي زمین است فانی و نابود شونده است، و ذات باشکوه«. 72 .34/نازعات. 73

42 مرگ، قبر و برزخ/بخش ششم

اثر بر آدمی وقتی. باشد داده دست از را خود حافظه و کرده مغزي سکته که یانسان ندمان درست. دمان درمی پاسخ مرگ، یعنی بزرگ، حادثه آن در حتما کند، می فراموش را خود دانش همه حصبه و مغزي سکته چون اي حادثه .آورند می وي یاد به را مسائل آن میت تلقین در رو این از. کرد خواهد فراموش را دینی مسائل ترین ابتدایی

لوحی او دست در که دیدم را اي فرشته بردند آسمان به مرا وقتی: فرمود 7صادق امام نقل به 6اکرم پیامبر اي: گفتم. بود اندوهناك که حالی در نگریست، می آن به و نداشت توجه چپ و راست بجان به و بود نور از

ي مرده بر اي هخان اهل هرگاه.... ستا ها جان گرفتن او کار و مرگ ي فرشته کرد عرض کیست؟ این جبرئیل هنگام این در. دمانن یک هیچ تا گردم می باز شما ي همه سوي به من که نکنید، گریه: گوید ،کنند گریه خویش .است سنگینی رخداد بس مرگ جبرئیل اي: فرمود پیامبر

، چگونه می میرندنانمؤم

:معصوم پیشوایان و پیامبر و نازل الهی فرشتگان نانآ مرگ هنگام که است وضع این به نانمؤم مردن جریان ترسی و خوف هیچ و بود خواهیم آخرت و دنیا در شما تاندوس ما: گویند می نانآ به و شوند می متمثل نانای براي 74.است آن در خواستید آن چه هر که بهشت به را شما باد نوید باشید، نداشته قدري به دارد زکات و نماز والیت،، :طاهرین ائمه پیامبر، حضور و تمثل بر داللت که اخباري است، گفتنی .کرد اجمالی تواتر ادعاي آن ها ي درباره وانت می که است فراوان

کافران، چگونه می میرند

فرشتگان استقبال و تلخ، ناگوار، سخت نانآ براي مرگ شربت که است وضع این به کافران مردن جریان اما .است آتشین گرزهاي با آن ها از عذاب

ا الملـئکۀ علیهم تتنزل استقاموا ثم الله ربنا قالوا الذین إن«. 74 روا و تحزنوا ال و تخافوا أل شنیا الحیوة فی أولیاؤکم نحن ،توعدون کنتم التی بالجنۀ أبتشتهی ما فیها لکم و االخرة فی و الد

.30/فصلت: »تدعون ما فیها لکم و أنفسکم او. موال نزد ذلیل اي برده که ایستد می گونه آن وي نزد مؤمن مردن هنگام مرگ ي فرشته: فرمود گیرد؟ می را آدمی جان چگونه مرگ فرشته: شد سؤال 6اسالم اکرم پیامبر از«

.167، ص 6بحار االنوار، ج : »دهد بهشت به بشارت او به و کند سالم مرگ ي فرشته نخست که این تا شوند نمی نزدیک و ایستند می مؤمن نزد ویارانش و شخص راست سمت 6خدا رسول. آیند می او کنار خواهد خدا که کسانی و 6خدا پیامبر بگوید سخن نتواند یعنی شود، حائل گفتن بر قدرت بین و مؤمن بین که هنگامی«

رسیديت می آن از را آنچه اما و) ائمه و پیامبر دیدار( توست بروي رو اکنون بودي امیدوارش را آنچه فرماید می کرده سخن به شروع خدا رسول. نشینند می او چپ جانب به دیگران طال جا آن در که گردانیم بازمی دنیا به را تو خواستی اگر. است بهشت در تو منزل این: فرماید می خدا رسول و شود می گشوده برایش بهشت از دري سپس. هستی ایمن آن از) کیفر( گشوده او بر نمود او به 6خدا رسول که بهشتی در همان گذاشتند قبر در را او وقتی: فرماید می که این تا نیست؛ دنیا به نیازي مرا: گوید می هنگام این در محتضر. است نقره و

یر .گردد می داخل او بر آن خوش بوي و خنکی نور، و شود می دچنین هرگز: فرمود شود؟ می چه قبر فشار پس 6الله رسول یابن: گفتم: گوید می ادامه در) خبر راوي( صیرفی س .129، ص 3اصول کافی، ج : »نیست مؤمنان براي چیزي

43 مرگ، قبر و برزخ/بخش ششم

دادن، توبه پذیرفته می شود جانتا قبل از

، بود نخواهد پذیرفته مرگ آثار مشاهده حال در یا مرگ ي لحظه در توبه که، است باور این بر ;یطوس شیخ یاد هاي حالت در توبه و است قیامت و برزخ احتضار، حال یعنی اخروي هاي عذاب باره يدر سخناین لیکن به است استثناپذیر دنیوي هاي عذاب دیدن هنگام توبه، و مانایاما ؛پذیرد نمی استثنا و نیست بخش نتیجه شده

عذاب تعالی حق و داد رخ 7یونس حضرت قوم ي درباره چه آن نظیر افتد؛ می سودمند گاهی که طوري75.برداشت نانآ از را دنیوي

!کندن جاندادن یا جان خوشبویی گل انسان که است آن ندمان روایات برخی براساس و است راحت و سهل بسیار مؤمن براي دادن جان که نانچ است؛ سنگین و سخت بسیار کافر و منافق براي اما. ببیند بهشت هاي باغ در را خود هانناگ و کند بو را

و کافر کندن جان. ... یا و کنند طعق را او انگشت یا بکشند بی هوشی موضعی بدون را کسی دندان بخواهند فرشتگان عذاب و درد شکنجه تسلیم سرعت، به رو این از .می باشد ها این از تر کاهجان و شدیدتر مراتب به منافق 76.نکردیم بدي کار ما گویند می و گردند می روح قبض مأمور

سرگرمی هاي دنیا و عذاب قبر و موذي انواع از پر بالقوه را آن بنگرد بصیرت نور به را خویش باطن دنیا در کس هر دانشمندان برخی ي گفته به

آن ها از اي لحظه اگر که دید، خواهد خودخواهی و ریا کبر، حقد، حسد، مکر، غضب، شهوت، ندمان درنده، امور به زیرا ببینند؛ را آن ها توانند نمی مردم بیشتر که این جز زنند، می نیش و درند می را او آن هر ورزد غفلت و رود می کنار غفلت هاي پرده گذارند قبر در را او وقتی اما. هستند سرگرم ظاهري حواس آوردهاي دست و دنیا خود مناسب صورتی مزبور صفات از یک هر زیرا دید؛ خواهد اصلی هاي شکل به را مذموم صفات آن ي همه که کند می مشاهده را مارهایی و ها عقرب رو این از. شود می نمودار پلنگ شکل به تکبر و کبر که نانچ دارد؛ قبر عذاب شکل به آخرت در که هستند او یساننف ملکات و صفات مانه واقع در ها این. اند نشسته او کمین در

بهشت هاي باغ از باغی پرهیزکار انسان براي حمیده صفات و پسندیده ملکات چنین هم. شوند می ظاهر او براي 77.دارد داللت قسم دو این بر فراوانی اخبار و آیات که نانچ آورند؛ می پدید

.98/یونس. 75 .28/نحل. 76 .10/نساء: »انار بطونهم فی یأکلون إنما ظلما الیتامی أموال یأکلون الذین إن «. 77

44 مرگ، قبر و برزخ/بخش ششم

...برزخی تاندوس چشد می زقوم از یا خورد می آتش آدمی اگر اوست؛ اعمال و اوصاف عقیده، قبر در انسان بانمیز که شد گفتهشته خود را آن هاي نهال نشیند می بهشت هاي باغ از باغی در اگر و است برده همراه به خود است پرورده و ک .

.است نشسته خویش سفره سر بر و است مانمه خود، هم و بانمیز خود، هم بنابراین،

را او اندکی و شتابند می او دیدار به برزخیان شد، برزخ و قبر وارد آدمی که هنگامی: فرماید می 7صادق امام... و فشار سئوال، قبر، ي کننده خسته ي گردنه و گذشته بزرگی هول از زیرا آید؛ خود به وي تا گذارند می آرام پاسخ در اگر. کنند می جو و پرس یاران و تاندوس حال از شده نزدیک او به سپس. است سرگذاشته پشت را

این در گذشته، در قبال: گفت اگر و بپیوندد نانآ به مرگ از بعد که شوند می امیدوار ست،ا دنیا در هنوز بگوید 78.آوردند می ما نزد را او وگرنه شد الهی عذاب گرفتار یعنی کرد؛ سقوط کرد، سقوط: گویند برزخیان هنگام

...برزخی بدن

و شوند می حاضر محتضر نزد :حسین و حسن فاطمه، علی، پیامبر، مرگ، هنگام: فرماید می 7صادق امام * برزخیان بر شخصی که گاه آن، گیرد می تعلق او دنیوي قالب به شبیه قالبی به او روح شد، روح قبض که هنگامی 79.شناخت خواهند داشته دنیا در که هیأتی و شکل مانه با را او شود، وارد

در«: فرمود امام. یابند می استقرار کجا در مرگ از پس نانمؤم ارواح: پرسید 7صادق امام از حناط ولاد ابو* 80.»دنیوي هاي بدن ندمان هایی بدن

...برزخی گوش و چشم

را :پیشوایان و پیامبران فرشتگان، صورت احتضار هنگام انسان که شود می استفاده شده یاد روایات و آیات از و چشم که نانچ کنند؛ تهدید یا نوازش را او چه پردازد؛ می گفتگو به نانآ با و شنود می را نانآ صداي بیند، می

.شود می باز نانآ دنیوي حیات مانز در افراد برخی برزخی گوش

چند نکته درباره پس از مرگ را نانآ رو این از. باشد افتاده کار از نانآ مادي مغز و گوش گرچه دارند، را فهمیدن و شنیدن توان مردگان *

گرفت قرار بود شده ریخته آن در کشته مشرکان که چاهی برسر 6اکرم پیامبر بدر، جنگ در. کنند می تلقین

.250، ص 6بحار االنوار، ج . 78 .245، ص 3اصول کافی، ج . 79 .244همان، ص . 80

45 مرگ، قبر و برزخ/بخش ششم

را الهی وعیدهاي شما آیا یافتم، را آن من و کرد وفا بود داده وعده من به آن چه به خداوند: فرمود چنین و نانآ از تو که شو ساکت خطاب پسر اي «:فرمود! گویی؟ می سخن مردگان با الله رسول یا: گفت عمر یافتید؟ 81.»نیستی شنواتر

است برزخی جهنم در کافر و برزخی بهشت در مؤمن مستضعف؛ یا کافر یا است مؤمن یا انسان ،برزخ عالم رد* انجام شرع خالف و بد عمل طرفی از که یسانک براي یعنی است؛ کرده باز حلی راه خداوند مستضعف براي و

برزخی بهشت مستوجب تا ندارند هم صالحی عمل دیگر طرف از و شوند برزخی دوزخ مستحق تا اند نداده 82.باشند گیرشدگان زمین و کودکان و زن و مرد از سالمندان زیرا گیرند؛ قرار الهی رحمت مشمول که است متحمل البته 83.ندا خارج بهشت و دوزخ استحقاق قانون از اند برده می جایی به راهی نه و داشتند چاره اي نه که دیگر هانج به انتقال از و دارند همراه به خاطرات سلسله یک خواب، حال ندمانه مرگ، از پس دنیاگرایان *

ندمان نانآ. اند شده منتقل برزخ به که یابند درمی ویژه امور مشاهده و میت تلقین شنیدن از پس ولی نیستند، آگاه شاناختیار در اعتیادآور مواد اما است باقی شاناعتیاد اصل که برند می سر به بازداشتگاه در که هستند معتادانی عالقه ولی کنند، می وداع دنیا با تعلق، از آکنده قلبی با دنیا شیفتگان. گرفتارند دردناك عذابی به رو این از. نیست

.ندارد وجود جا آن در یماندر زیرا شود؛ بریده نانآ پیوند تدریج به تا سوزاند، می را نانآ مدتی تا آن به

آخرت شروع پس. صالح عمل و شایسته کردار براساس برزخ نور و است آلود گناه رفتار اثر بر برزخ تاریکی* .می باشد آخرت راهرو و مدخل ي منزله به برزخ و است برزخ عالم از

و یکل از قیامت و معاد هاي سؤال اما است، قبله و دین نبوت، توحید، ندمان کلی امور از برزخی هاي سؤال* .شد خواهد پرسش تنی و اندیشه و اعمال ظرایف از حتی چیز همه از جا درآن و است جزئی

ولی را تعالی حق ،شاکر و حامد انسان زیرا سازد؛ می هموار را قیامت به برزخ پیمودن راه ،پروردگار ستایش* 84.دارد برمی گام او والیت و هدایت تحت امور ي همه در و داند می موجودات سایر و خود

.254، ص 6بحار االنوار، ج . 81 .102/توبه. 82 .98/نساء. 83 .1صحیفه سجادیه، دعاي : »البرزخ ظلمات لنابه ئیضی حمدا... لله الحمد «. 84

46 مرگ، قبر و برزخ/بخش ششم

حضرت عیسی نیز هست؟آیا مرگ براي مخالف مرگ بودن عمومی اصل با 7مسیح حضرت جریان بنابراین، 85.داند می کلی را مرگ قانون مجید قرآن او رحلت سرانجام و کرد خواهد رحلت بعدا و کرده هجرت یا غیبت، یا کرده رحلت یا حضرت آن زیرا نیست؛86.است یقینی

مرگ با هم و سازد می قتل با هم ،88رفع که گیرد می نتیجه 87»إلیه الله رفعه بل« آیه از ;طباطبایی عالمههم چنین فرق حال. است کرده خالص را 7عیسی وسیله بدین وند،خدا و بوده بخشی نجات نوعی ،رفع این پس. طبیعی که اي گونه به خدا و باشد باقی و زنده یا باشد رفته دنیا از طبیعی مرگ به دشمن، از خالصی از پس که کند نمی نحوي به را مسیح خدا که نیست محال زیرا است؛ محتمل اینها ي همه. باشد داشته نگه باقی را او فهمیم، نمی ما .باشد کرده حفظ و برده باال خود سمت به نباشد ما جاري عادت بر که

کرده خسته مرا که خداست کتاب در اي آیه: گفت حوشب بن شهر به حجاج :گوید می ;طباطبایی عالمه اهل از یک هیـچ«؛ »موته قبل به لیؤمنن إلا الکتـب أهل من إن و« آیه: گفت آیه؟ کدام امیر اي گفت شهر. است من ،خدا به. »بود خواهد شاهدي شانبرای وي قیامت روز و نیاورد، مانای عیسی به مرگش از پیش که نیست کتاب. دهد نمی حرکت ش رالب لیو ،میسته انگر دقـت به را او و زننـدب را نصرانی و یهودي گردن که داده ام دستور گفت شهر است؟ چطور پس: گفت. کردي تأویل که نیست چنین آیه دارد، سالمت به را امیر خدا: گفت شهر

از پیش که آن مگر دمان می ن غیره و یهودي از اعم ملتی اهل هیچ و آید می فرود دنیا به قیامت از پیش 7عیسی از مطلب، این! شگفتا: گفت وا. خواند می نماز 7مهدي امام حضرت سر پشت و آورد می مانای وي به مرگ. گفت من براي 7)باقر حضرت( طالب ابی بن على بن الحسن بن على بن محمد گفتم ؟است رسیده تو به کجا

.اي گرفته زاللی ي سرچشمه از خدا به: گفت حجاج

.185/آل عمران. 85 .117/مائده. 86 .158/نساء. 87 .به آسمان 7باال بردن حضرت عیسی. 88

47 مرگ، قبر و برزخ/بخش ششم

)ع(ح مسی دست به مردگان شدن زنده

را هایی مرده توانست وي. است مردگان کردن زنده از سخن شده مطرح 7مسیح ي درباره که معارفی خالل در هم را افرادي بلکه بودند، سپرده جان تازگی به که نبودند افرادي خصوص کرد می زنده او که مردگانی. کند زنده 89.کند زنده توانست می بود شده سپري نانآ مرگ از طوالنی مدت که

مرگ مکان و مانز بودن نامعلوم

که است آن بر اکید سفارش رو این از. یردم می اعتقاد و زمینه کدام با و سرزمینی چه در داند نمی کس هیچ .بمیرید دین سالمت با تا باشید مانای و اسالم حال در همیشه

اي: کردند سفارش خداوند يها مانفر برابر در بودن تسلیم ي درباره خود فرزندان به 8یعقوب و براهیما خدا رضاي تسلیم جز سپردن جان گاه تا و کنید پیروي آن از پیوسته. برگزید پاك آیین به را شما خدا ما فرزندان 90.نباشید

به زیرا یابد؛ اطالع خویش درگذشت مکان و مانز و سرنوشت از بشر کند نمی ایجاب سبحان خداي حکمت و خداست نزد قیامت دانش «: است فرموده قبیل این از چند مسائلی ي درباره خداوند. نیست او آخرت و دنیا سود

داند نمی کس هیچ و است آگاه مادرانند رحم در که فرزندانی از که اوست و کند می نازل را باران که اوست 91.»است آگاه آن ها از خداوند تنها. یردم می سرزمینی چه در داند نمی کس هیچ و کند می چه فردا

ها خدا را مالقات می کنند انسانهمه گام مستقیم راه در که افرادي چه روند؛ می خدا مالقات به ها انسان همه کریم قرآن بینی هانج ي پایه بر

92.روند می بیراهه که نانآ چه و دارند برمی مالقات الراحمین ارحم خداي با و نگرند می را حق جمالباوران دین که است این در بدان و بانخو میان تفاوت

او جمال تماشاي از و کورند رو این از ،شتابند می الهی منتقم اسم مالقات به ،ستیزان دین و کاران تبه، اما کنند می 93.ندا حجاب در

.110/مائده. 89 .132/بقره. 90 .34/لقمان. 91 .4/یونس. 92 .15/، مطففین22/سجده. 93

48 مرگ، قبر و برزخ/بخش ششم

خود پاي پیش باید است شعور و سالم روان صاحب که کسی هر که کند می موعظه و سفارش قرآن پایه، این بر 94.ببیند تدارك خویش دیگر سراي براي اي توشه و بنگرد را

خود را اصالح کنیم باید بنابراین، .او آغاز می شود درونی اوصاف و افکار از و انسان خود از الله لقاء به رسیدن راه قرآن دیدگاه از

.بگیریم سرمشق بدي در ها آن از نه و باشیم دیگران هاي بدي دنبال نه ؛کنیم اصالح را خود جان بکوشیم

.18/حشر. 94

:هفتم بخش

شهادت و شهید

50 شهید و شهادت/بخش هفتم

شهید معناي

که گویند شهید را او جهت بدان و. شود کشته خدا راه در مأذون و مشروع جنگ میدان در که است کسی شهید در که است یسانک از او یا شاهدند، بهشت براي را او فرشتگان و خدا که آن یا شوند، حاضر او بر فرشتگان خود که آن یا است حاضر و زنده پروردگار نزد که آن یا خواهند شاهدي گذشته هاي امت بر نانآ از قیامت . ...یا کند، می مشاهده را خداوند ملک و ملکوت

معناي اصطالحی به که است بالغی و عاقل مانمسل آن و ،»حقیقی شهید« یکی: شود می اطالق شهید کس دو بر فقهی اصطالح در از برخی اثر بر که است یمانمسل آن و »حکمی شهید« دیگري و باشد رسیده قتل به مشروع جنگ میدان در ظلم

و غسل نیازمند حکمی شهید. باشد یافته وفات شدن مادر و مانزای حال در که زنی نیز و مخصوص هاي بیماري .ندارد کفن و غسل به نیازي حقیقی شهید ولی است، کفن

است تمثیل قبیل از شده اشاره احادیث در آن مصادیق از برخی به اگر و است فراوان حکمی شهید موارد: تذکر .تعیین نه

پاداش شهید :گوید می ;یطبرسمرحوم اسالم، بزرگ مفسر

که است حدیثی آن ها بهترین از یکی و است بیرون شماره از شده وارد شهیدان پاداش درباره که احادیثی نقل 7نانامیرمؤم خود بزرگوار پدر از حضرت آن و 7سیدالشهداء از 7الرضا موسی بن علی حضرت

و برخاست جوانی فرمود می ترغیب و تشویق جهاد به را مردم ،خطبه حال در 7امیرالمؤمنین که یمانز. کند می رسول سر پشت من: فرمود امام چیست؟ خدا راه مجاهدان و جنگجویان فضیلت !7نانامیرمؤم اي: گفت .کردم 6پیامبر از را پرسش همین و گشتیم برمی »السالسل ذات« غزوه از و بودم سوار ناقه بر 6خدا را آتش از آزادي خداوند گیرند می نبرد میدان در شرکت بر تصمیم جنگویان که هنگامی: فرمود 6پیامبر افتخار فرشتگان بر نانآ وجود به خداوند شوند می تجهیز و گیرند برمی سالح هنگامی و. نویسد می نانآ براي خارج گناه از و گریند می شانبرای ها هخان و دیوارها کنند می وداع نانآ با شانعیال و اهل که هنگامی. کند می انجام عملی هیچ جنگجو. کنند شانحفظ سو هر از که گمارد می فرشته چهل خداوند نانآ از هریک بر و شوند می هزار عبادت ثواب جنگجویان روز هر برابر در و شود می منظور وي براي پاداش برابر، چند که این جز دهد نمی

51 شهید و شهادت/بخش هفتم

باشد دنیا عمر برابر آن روز هر و روز شصت و سیصد سالی هر و کنند پرستش را خداوند سال هزار که مردي .نویسند می

گیرند قرار هم برابر در مردان و شود بدل و رد تیرها و ها نیزه و گیرند قرار دشمن برابر در مجاهدان که هنگامی این در. فرماید عطا نصرت و قدم ثبات خواهند می خدا از و گیرند می را نانآ اطراف خود پر و بال با فرشتگان پیکر بر دشمن ضربات و ها سرنیزه اثر هنگام این در. »ستا شمشیرها سایه در بهشت«: دهد می ندا منادي هنگام .است تانتابس روز در خنک آب نوشیدن از تر ساده شهید

او نزد را حورالعین تعالی حق نرسیده زمین به هنوز غلطد می فرو مرکب از ضربه و سرنیزه اثر بر شهید که هنگامی .دهد نوید و بشارت پروردگار هاي کرامت به را او تا فرستد می

. آمده بیرون پاکیزه بدن از که اي پاکیزه روح به آفرین گوید می زمین گیرد می قرار زمین روي شهید که هنگامی یانسان هیچ قلب بر و نشنیده گوشی هیچ و ندیده چشمی هیچ که هایی نعمت ستا تو ايبر امانه. تو بر نوید

کند خشنود را شهیدان که کسی. هستم اش وادهخان میان در او شینجان من: گوید می خداوند. است نکرده خطور 95.است آورده خشم به مرا آورد شانخشم به که کسی و کرده خشنود مرا

نکاتی درباره شهید زندگی( جاوید و روشن پرفروغ، زیبا، زندگی ادامه شهادت. نیست متعارف و اصطالحی مردن ،شهید براي *

.است) برزخی

خود به را معنوي قرب مراتب باالترین »اللهی عند« مرتبه و مادي نه است، معنوي قرب شهید براي الهی قرب* .است داده اختصاص

. نیست شهید براي رنجی و درد*

و آگاهی علم، شعور، سرتاسر یافته، بار عنداللهی مقام به او زیرا ست؛ا دنیا در دیگران اعمال بر ناظر شهید،* . است خبر با نیز افتد می اتفاق برزخ هانج در چه آن از این بر افزون. بود خواهد اعمال بر شهادت

طلب و سنگران هم و هانهمرا حال از پرسش برزخ در وي سخن نخستین رو این از. است دیگران فکر به شهید* .اند نپیوسته شهدا به هنوز که است راهیانی درباره خداوند از بشارت

.نیست نانآ بر ترسی و اندوه هیچ ،که دهد می بزرگ نویدي شهیدان پاسخ در تعالی حق*

.885، ص 2مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج . 95

52 شهید و شهادت/بخش هفتم

برادرش ي درباره 7طالب ابی بن علی حضرت از آن چه و بود خواهند محشور خداوند فرشتگان با شهدا* ها آن با که شد برخوردار ملکوتی بال دو از و شد الهی خاص لطف مشمول وي که است رسیده 7طیار جعفر .می باشد سنخ همین از، ستا ها فرشته پرواز هم بهشت در

شهید با خداوند معامله می کند در تجارت عنوان تحت را رسد می نانآ به شهادت و جهاد راه از که اي بهره و شهیدان واالي مقام قرآن

را نانمؤم اموال و ها جان خداوند«: است فرموده و کشیده تصویر به بازرگانی و تجارت یک چهارچوب کشته و بکشند کنند، پیکار خدا راه در که گونه این به. باشد نانآ براي بهشت برابرش در که کرد خریداري

وفادارتر شمانپی به خدا از کسی چه و کرده ذکر قرآن و انجیل تورات، در که او بر است حقی نوید این شوند، 96.»شماست براي بزرگی پیروزي این و اید کرده خدا با که ستدي و داد به شما بر بشارت اکنون است؟

اسالم راستین پیکارجویان سایرو اند گردیده قلمداد :شیعه پیشوایان فوق آیه بارز مصداق شیعه احادیث در باز سالم نبرد هاي جبهه از که نانآ حتی، برد خواهند سود بازرگانی و بازار این از خود معرفت میزان طبق نیز

.داشت خواهند شهید پاداش گردند، تسلیم را خود مال و جان و برآمد عقد به وفاي صدد در ،فروشنده که است این کامل پاداش دریافت استحقاق سر

اسالمی کیان از دفاع در و برد باطل علیه حق نبرد جبهه به را آن، خریدار دستور طبق گاه آن. کرد خریدار .بود خواهد کامل ثمن دریافت شایسته بنابراین،. نشد شهید لیکن نکرد، کوتاهی

دگان استمانحسرت شهادت براي باز مقدم خدا راه در جهاد بر را نقد طلبی رفاه آنند برق و زرق شیفته و بسته دل دنیا روزه چند زندگی به که گروهیمی ن بودند ما نزد هم) شهداء( نانآ اگر: گویند می و گشایند می دلسوزي ظاهر به و اعتراض به لب احیانا داشته

97.شدند نمی کشته و ردندم

شوید کشته خدا راه در اگر نانمؤم اي«: است فرموده نانآ پاسخ در و گذاشته هانگمرا دل بر حسرتی تعالی حق جمع دنیا متاع از خود عمر طول در نانآ چه هر از خداوند رحمت و آمرزش زیرا اید؛ نکرده زیان بمیرید، یا

.111/توبه. 96: ، گفتند]و کشته شدند[و یا جهادگر شدند ] و در سفر مردند[هنگامى که به سفر رفته - ورزیدند و به برادرانشان اید، همچون کسانى نباشید که کفر اى کسانى که ایمان آورده«. 97میراند، و خدا ىکند و م زنده مى] ست که[و خدا . تا خدا آن را در دلهایشان حسرتى قرار دهد] شما چنین سخنانى مگویید[» .شدند مردند و کشته نمى بودند، نمى] مانده[اگر نزد ما « .156/آل عمران: »کنید بیناست به آنچه مى] ست که[

53 شهید و شهادت/بخش هفتم

نخواهید بین از هرگز و گردید می باز خدا سوي به شوید کشته یا بمیرید اگر آینه هر است بهتر کنند می آوري 98.»رفت

شهید و رجعت 99.داشت خواهند رجعت دنیا به دیگر بار شهیدان که آید می بر چنین) فوق آیات ذیل( روایات برخی از

شهید بالفاصله، به بهشت وارد می شود

به شهادت محض به و نیست... و قبر سؤال فشار، قبر، نزع، مراحل شهید براي که آید برمی چنین مجید قرآن از . آید می در بهشت ي نقطه از مانای با مردي«: فرماید می او ي درباره خداوند که است نجار حبیب شهادت آن، هاي نمونه از یکی

گفته او به ...کنید پیروي خدا رسوالن و فرستادگان از من ي قبیله اي: گفت و رسید فرا شتاب با شهر دوردست قرارم داشتگان گرامی از و آمرزیده مرا پروردگارم که دانستند می من قوم کاش اي: گفت. شو بهشت وارد: شد 100.»است داده

وحی به لحظه یک حتی نفر سه: فرمود 6حضرت آن که کند می نقل 6اسالم پیامبر از ;عبدالله بن جابر 101.فرعون همسر آسیه و 7طالب ابی بن علی و) نجار حبیب( یاسین آل مؤمن: نورزیدند کفر الهی

شهید نزد خدا گرامی است :گذرد می نظر از که برگرفته اي برجسته نکات توحیدي تانداس این آیات از ;طباطبایی علامه

. نداشت قراردادي و ارتباط گونه هیچ عصر آن پیامبر فرستادگان با ،پیش از و 102بود معمولی مردي نجار حبیب * .ساخت نمونه و آهنین راستین، مردي او از و کرد روشن را دلش کامال مانای نور

رسوالن و گشت پدیدار آن اقصاي از کوشایی مرد چنین که بود رسیده شهر آن نقاط اقصی به رسوالن دعوت* .کرد ترغیب آوردن مانای به را مردم و تصدیق را

.158/آل عمران. 98 .202، ص 1تفسیر عیاشی، ج . 99

.20- 27/یس. 100 .58، ص 13بحار االنوار، ج . 101 »...رجل». 102

54 شهید و شهادت/بخش هفتم

گفته پاسخ صحیح منطق با را کافران هاي استدالل زیرا بوده؛ هانبر و منطق اهل که آید برمی او نانسخ از* .است

.است برزخی بهشت مانه مزبور آیه در بهشت از مراد* رم« را وي که است آن او به خداوند هاي بخشش بزرگترین از* بدون و کامل اکرام. است آورده شمار به »مک رابطه در دیگري و 103،خدا مقرب فرشتگان درباره یکی: است آمده گروه دو درباره شریف قرآن در شرط و قید 105.باشند شدگان خالص و مخلصین از خواه و 104،باشند ورزان اخالص و مخلصین از خواه کامل، بندگان با

.26/انبیاء. 103 .1-11/مؤمنون. 104 .83، ص 160و 128و 74و 40/، صافات40/حجر. 105

:هشتم بخش

قیامت هاي هشانن

56 نشانه هاي قیامت/بخش هشتم

...ه هاي قیامتشاننآن از برخی به و است موسوم قیامت هاي هشانن یعنی ،»الساعۀ أشراط« به که دهد می رخ حوادثی قیامت هتانآس در :106شود می اشاره ها

دود 107.آورد پدید آشکاري دود آسمان که باش روزي منتظر *

ي هتانآس در که است غلیظی دود آشکار دود از مراد که برآنند مزبور ي آیه تفسیري وجوه از یکی در مفسران .آمد خواهد پدید آسمان در قیامت

سفیانی،: آید می پدید ناچار به قیامت از قبل که است هشانن ده: فرماید می پیامبر از نقل به نیز 7نانامیرمؤم کام در اي زلزله ،7عیسی نزول مغرب، از آفتاب طلوع ،7مهدي حضرت قیام األرض، دابۀ ،دود دجال، سوي به را مردم و خیزد برمی عدن اعماق از که آتشی و العرب جزیرة در آن ندمان اي زلزله مشرق، در کشنده 108.راند می محشر

6مپیامبر اکر داد قرار وسط انگشت کنار را سبابه انگشت که است، 6اکرم پیامبر مبارك وجود قیامت هاي هشانن از یکی * »مانآخرالز« پیامبر 6اسالم پیامبر. »ایم شده مبعوث هم کنار انگشت دو این ندمان قیامت و من«: فرمود و

.است

ها انسانتبه کاري علم، شدن برچیده قیامت هاي هشانن از«: فرمود 6پیامبر. ستا ها انسان کاري تبه قیامت هاي هشانن دیگر از

109.»است فراوان زناکاري و خواري شراب جهل، شدن آشکار رسول از است حدیثی کرده، بیان گسترده اي گونه به را قیامت هاي هشانن که روایاتی ترین مشروح از *

همراه 6پیامبر حج آخرین در 6اسالم پیامبر با ما: گوید می عباس ابن. عباس ابن نقل به 6اکرم

: »تداش نخواهد سودي آنان ایمان و تذکر بیاید که هنگامی اما. است آمده آن هاي نشانه اکنون هم که حالی در شود، برپا ناگهان قیامت که دارند انتظاري این جز نانآ آیا«. 106

.10/دخان .10/دخان. 107 .209، ص 52بحار االنوار، ج . 108 .485، ص 2روضۀ الواعظین، ج . 109

57 نشانه هاي قیامت/بخش هشتم

در که مانسل سازم؟ آگاه قیامت هاي هشانن از را شما آیا: فرمود ما به و گرفت را کعبه در ي حلقه حضرت. بودیم .خدا پیامبر اي آري: کرد عرض بود تر نزدیک 6پیامبر به همه از هنگام آن

به میل. 3 ی،ساننف هاي خواسته از پیروي. 2 نماز، سازي ضایع. 1 قیامت هاي هشانن از: فرمود 6پیامبر در مؤمن قلب که است هنگام این در. می باشد دنیا به دین فروختن. 5 ثروتمندان، داشتن گرامی. 4 هواپرستی، مانسل .ندارد توانایی آن تغییر بر و بیند می که ها زشتی همه این از آب، در نمک که نانچ ،شود می آب درونش دست به مجان که کس آن به سوگند آري: فرمود! خدا؟ پیامبر اي شود می واقع امري چنین آیا: کرد عرض حکومت مردم بر خائن مناییا و ستمگر یسانکارشنا فاسق، ستمگر زمامدارانی ،مانز آن در. 6. مانسل اي اوست .کنند می

اوست دست در مجان که کس آن به سوگند آري: فرمود! خدا؟ رسول اي شود می واقع امر این آیا: پرسید مانسل و شود می سپرده کار خیانت به تمانا. 8 ؛شود می زشت ها زیبایی و زیبا، ها زشتی هنگام آن در. 7. مانسل اي .کنند می تکذیب را گو راست و تصدیق را گو دروغ. 9 ؛کند می خیانت دار تمانا

دست در مجان که کسی به سوگند آري: فرمود! خدا؟ رسول اي شد خواهد واقع چیزي چنین آیا: پرسید مانسل منبرها بر کودکان. 12. بود خواهد بردگان با مشورت. 11 و نانز دست به حکومت روز آن. 10 ؛مانسل اي اوست مادر و پدر به مردم. 14. شود می شمرده غنیمت المال، بیت و ؛غرامت زکات، ؛ظرافت دروغ،. 13 و نشینند می .شود می ظاهر آسمان در دار دنباله ستاره و نیکی تاندوس به و کنند می بدي

اي اوست دست در مجان که کسی به سوگند آري: فرمود! خدا؟ رسول اي شود می واقع امر این آیا: گفت مانسل خسیس کرم بانصاح. 17 ؛بارد می کم باران. 16 ؛شود می تجارت شریک شوهرش با زن مانز آن در. 15. مانسل چیزي: گوید می یکی ؛گردد می نزدیک هم به بازارها هنگام آن در. 18 ؛شوند می شمرده حقیر تاندس تهی و

.گشایند می پروردگار مذمت و شکایت به بانز همه و نبردم سودي: گوید می دیگري نفروختم،

اوست دست در مجان که کسی به سوگند آري: فرمود! خدا؟ رسول اي شد خواهد واقع امر این آیا: گفت مانسل اگر و کشند می را نانآ بگویند سخن مردم اگر که رسند می حکومت به اقوامی مانز آن در. 19. مانسل اي

خون. سازند می پایمال را شاناحترام. کنند می غارت را نانآ اموال. شمرند می مباح را شانچیز همه کنند سکوت .بینی می مرعوب و سانتر را مردم همه و کنند می وحشت و عداوت از پر را ها دل. ریزند می را شانهای

اي اوست دست در مجان که کسی آن به قسم آري: فرمود! خدا؟ پیامبر اي شود می واقع امر این آیا: گفت مانسل می) متلون( رنگ به رنگ من امت و آورند می مغرب از چیزي و مشرق از چیزي هنگام آن در. 20. مانسل

58 نشانه هاي قیامت/بخش هشتم

و کنند می ترحم خردسال بر نه . 21.الهی عذاب از نانآ بر واي و نانآ از امت ضعیفان بر واي روز آن در. گردند دل ولی است، آدمیان همچون شانهای بدن. بخشند می را کاري گنه نه و گذارند می احترام بزرگ سال به نه .شیاطین هاي دل شانهای

دست در مجان که کس آن به سوگند آري،: فرمود! خدا؟ رسول اي شد خواهد چنین این آیا: گفت مانسل برمی رقابت به پسران سر بر و نانز به نانز و کنند می قناعت مردان به مردان مانز آن در. 22. مانسل اي اوست

می مردان شبیه را خود ،نانز و نانز شبیه را خود ،مردان ؛شانهای وادهخان در دختران براي که سان آن خیزند، .باد نانآ بر خدا لعنت ،شوند می سوار زین بر ،نانز ؛کنند

اوست دست در مجان که کسی به قسم آري: فرمود! خدا؟ رسول اي شود می واقع امر این آیا: کرد عرض مانسلآن قر. 24 ؛کنند می تزیین را معابد نصارا و یهود که نانچ پردازند؛ می مساجد تزیین به مانز آن در. 23. مانسل اي ها بانز و یکدیگر دشمن ها دل اما فراوان، نمازگزاران صفوف و طوالنی مساجد هاي مناره. 25 ؛آرایند می را ها

.است مختلف

اي اوست، دست در مجان که کسی به سوگند آري: فرمود! خدا؟ پیامبر اي شود می واقع امر این آیا: گفت مانسل پوشند می دیباج و ابریشمین هاي لباس و کنند می زینت طال با نانآ مردان و امت پسران هنگام آن در. 26. مانسل .کنند می تهیه لباس خود براي پلنگ هاي پوست از و

در مجان که کس آن به سوگند آري: فرمود! خدا؟ رسول اي است شدنی واقع امر این آیا: کرد عرض مانسل می انجام رشوه و غیبت با معامالت. 28 ؛گردد می آشکار زنا هنگام آن در. 27. مانسل اي اوست قدرت ي قبضه

.برند می باال را دنیا و نهند می فرو را دین. 29 و پذیرد

اي. اوست دست به مجان که کسی به سوگند آري: فرمود! الله؟ رسول یا است شدنی امر این آیا: گفت مانسل نمی زیان خدا به حال این با اما شود، نمی اجرا خدا براي حدي و گیرد می فزونی طالق هنگام آن در. 30. مانسل .ندسانر

.اوست دست در مجان که کسی آن به سوگند آري: فرمود! خدا؟ پیامبر اي شد خواهد چنین این آیا: گفت مانسل .روند می آن دنبال به امتم اشرار و شود می آشکار نوازندگی و لهو آالت و خواننده ،نانز هنگام آن در. 31

اي اوست دست در مجان که کسی آن به سوگند آري: فرمود! خدا؟ پیامبر اي شود می چنین این آیا: گفت مانسل نانآ فقراي و تجارت براي متوسط طبقه و روند می حج به تفریح براي امتم ثروتمندان هنگام آن در. 32 ؛مانسل

آن با و گیرند می فرا خدا غیر براي را قرآن که شوند می پیدا هایی گروه مانز آن در. 33 ؛تظاهر و ریا براي

59 نشانه هاي قیامت/بخش هشتم

؛گیرند می فرا را دین علم غیرخدا براي که آیند می کار سر بر اقوامی. 34 و کنند می رفتار لهو آالت همچون می سبقت یکدیگر بر دنیا براي و خوانند می غنا صورت به را قرآن. 36 ؛شود می فراوان نامشروع فرزندان. 35

.گیرند

دست به مجان که کسی به سوگند آري: فرمود! خدا؟ پیامبر اي شود می واقع امر این آیا: کرد عرض مانسل ،دروغ مسلط، نیکان بر بدان. 38 ؛شود می دریده حرمت هاي پرده که است یمانز در ،این. 37. مانسل اي اوست باران. 40 ؛فروشند می فخر یکدیگر بر ها لباس انواع با مردم. 39 و می یابد فزونی ،فقر ؛آشکار ،لجاجت ؛زیاد

می زشت را منکر از نهی و معروف به امر و شمرند می جالب را موسیقی آالت و قمار. 41 ؛بارد می موقع بی هاي یکدیگر به پیوسته کنندگان عبادت و قرآن قاریان. 43 ؛است خوارتر امت همه از مانز آن در مؤمن. 42 ؛دانند

.خوانند می آلوده و پلید افرادي ها آسمان ملکوت در را نانآ پس ؛کنند می بدگویی

دست به مجان که کس آن به سوگند آري: فرمود !؟ خدا رسول اي شود می واقع امر این آیا: کرد عرض مانسل برمی جمعیت میان در نیازمندي که جا آن تا کند، نمی فقیر به رحمی ثروتمند مانز آن در. 44. مانسل اي اوست .نهد نمی او دست در چیزي کس هیچ و کند می نیاز اظهار و خیزد

دست به مجان که کسی به سوگند آري: فرمود! ؟ 6خدا رسول اي است شدنی امر این آیا: گفت مانسل رسول اي فدایت مادرم و پدر: کرد عرض مانسل. گوید می سخن »روبیضه« هنگام آن در. 45. مانسل اي اوست .گفت نمی سخن هرگز که گوید می سخن محروم ي درباره کسی: فرمود چیست؟ »روبیضه« خدا

در فریاد این پندارد می گروهی هر که نانچ آن خیزد، برمی زمین از فریادي که کشد نمی طولی ،هنگام این در و شکافند می را زمین مدت این در سپس. ندمان می حال مانه به خواهد می خدا که مدتی باز می باشد؛ او منطقه هاي ستون به مبارکش دست با سپس. است نقره و طال منظورم و افکند می بیرون را خود دل هاي پاره زمین سخن معناي است این. خورد نمی درد به اي نقره و طال دیگر روز آن در. ها این ندمان فرمود و کرد اشاره مسجد

110.پروردگار :است شرح بدین قیامت ي هتانآس در کاینات تحول

: »تداش نخواهد سودي آنان ایمان و تذکر بیاید که هنگامی اما. است آمده آن هاي نشانه اکنون هم که حالی در شود، برپا ناگهان قیامت که دارند انتظاري این جز آنان آیا«. 110

.10/دخان

60 نشانه هاي قیامت/بخش هشتم

و یابد کاهش شدت به آن حجم و رسد پایان به آن نور گردد، جمع و پیچیده درهم خورشید که هنگامی * 111.گردد خاموش

سقوط کلی طور به و شود می پراکنده دهد، می دست از را خود روشنایی و فروغ ،آسمان ستارگان که روزي* 112.شود می خارج کنونی نظام تحت از و کرده

سخت و کنده جا از ها کوه روز آن هتانآس در. گردد سراب همچون و آید حرکت به ها کوه آن، در که روزي* شده زده پشم صورت به گاه آن، آید درمی متراکم هاي شن از تلی صورت به بعد و شد خواهد کوفته درهم غبار و گرد مانه از سرانجام و، گشت خواهد پراکنده درفضا درآمده غبار و گرد شکل به آن پی در، شد خواهد

زمین و شده برچیده کلی طور به زمین صفحه از بلکه گشت، خواهد »سراب« شکل به و دمان نخواهد اثري نیز 113 .شد خواهد هموار

همه هراس و وحشت شدت از انسان هر و شود می سپرده فراموشی دست به اموال ترین ارزش با هنگام آن در* .کند می فراموش را خود چیز

هم از عادي حال در که وحشی حیوانات آید می پدید خاك کره در که هایی دگرگونی و روز آن هتانآس در* فراموش را چیز همه و شوند می جمع هم با دارند وحشت یکدیگر از و شده شمرده همدیگر دشمن احیانا و دورند .دارند ترس کاهش قصد خود، گردهمایی این از گویا. کنند می

خواهد دریاها افروختن سبب عاملی چه نیست معلوم ما بر امروز گرچه. شود برافروخته دریاها هنگام آن در* بیش برهوتی زمین از و 114سوزاند خواهد را دریاها آب که است شدید قدري به باشد چه هر عامل آن ولی شد،

116 .شد خواهد صاف و کوبیده درهم زمین؛ 115دمان نخواهد برجاي

.گردد قرین خود سانهم با کس هر روز آن در* که شود می غباري و گرد ندمان و افتد می نظمی بی و اضطراب به سو هر از یآسمان کرات قیامت هتانآس در* این که روزي 117.شود می پیچیده درهم ها آسمان اساس و طومار کلی طور به بلکه برد، می سو هر به را ها آن ،باد

.باشد آن احتمالی شاهد تواند می رود می کاهش به رو تدریج به خورشید نور که شده ثابت امروز چه آن. 1-7/تکویر. 111 .8/، مرسالت2/انفطار. 112 .105/، طه5-6/، واقعۀ5/، قارعۀ14/، مزمل14/، حاقۀ20/نبأ. 113 .6/تکویر. 114 .3/انفطار. 115 .21/فجر. 116 .9- 10/طور. 117

61 نشانه هاي قیامت/بخش هشتم

آفتاب سفره و شود می نور بی ماه دیگر روز آن در. شود تبدیل دیگر یآسمان به ها آسمان و دیگر زمینی به زمین 118.نیست فراري راه ولی کجاست، فرار راه: گوید می انسان روز آن در. گشت خواهد برچیده ماهتاب و

. گردد گلگون مذاب روغن همچون و شکافته آسمان هنگام آن در* زمین و آسمان سرتاسر در که است اي دهنده تکان و هولناك عظیم، دگرگونی دهنده شانن مزبور آیات ي همه .آید می پدید

7یفرود آمدن حضرت عیس

119.اند دانسته قیامت هاي هشانن از را 7عیسی حضرت نزول مفسران

مأجوج و یأجوج سد شکستن

که آنگاه و است من خداي رحمت و لطف از این: گفت گشت فارغ سد ساختن از ذوالقرنین که آن از پس * بود خواهد راست خداوند وعده البته. گرداند متالشی و پاره پاره را سد آن) قیامت نزدیک( رسد فرا خدا ي وعده

دمیده صور نفخه و باشند سرگردان و مضطرب موج چون محشر خالیق رسد فرا که) قیامت( وعده آن روز و 120.آیند جمع قیامت ي صحنه در خلق همه و شود

و آدمیان به نانآ هجوم و مأجوج و یأجوج سد شکستن یکی: شده یاد قیامت هاي هشانن از هشانن دو آیات این در ).صور نفخ( مرگ شیپور در دمیدن دیگري

صور نفخ

شیپور در دمیدن یا »صور نفخ«ز ا سخن کند می ترسیم را آن اشراط و قیامت صحنه که فراوانی روایات و آیات در دیگري و 122است عمومی رستاخیز قیام از پیش که مرگ شیپور در دمیدن یکی: است نفخ دو آن و 121آمده میان به

آسمان در که یسانک همه پس 123.پیوندد می وقوع به محشر ي صحنه براي شدن آماده هتانآس در که حیات شیپور

.7-12/، قیامت48/ابراهیم. 118 .301، ص 6، ج 85، ص 1بحار االنوار، ج . 119 .98-99/کهف. 120 .68/زمر. 121 .1-5/، قارعۀ15/، ص49/، یس13-16/حاقۀ: نفخ اول. 122 ، 19/، صافات33- 37/، عبس42/، ق8- 9/، مدثر53/، یس20/، ق73/، انعام18/، نبأ102/، طه99/، کهف101/، مؤمنون51/، یس87/نمل: نفخ دوم. 123

62 نشانه هاي قیامت/بخش هشتم

و شود می دمیده شیپور در دیگر بار سپس ؛بخواهد خدا که یسانک مگر بازند، می جان ،ترس از هستند زمین و ها .بود خواهند خود کردار پاداش انتظار در و خیزند می پا به همگی 124هانناگ

ۀ« ،»الناقور فی نقر« ،»صیحه« هاي واژه صور نفخ جاي به گاهی مجید قرآن است، ذکر شایان و »قارعۀ« ،»صاف .کند می استعمال را »زجرة«

صور چیست؟ :است زیر معناي شده تأیید نیز روایات در که تفسیري ترین مناسبو است شده گفته وجه چند صور معناي در

چنین هم. دمد می آن در 7اسرافیل که نور از است شاخی: فرمود. پرسیدند صور معناي از 6اسالم پیامبر از و است منفذهایی ها انسان ي همه تعداد به آن در که است سوراخی داراي شیپور این: است آمده حدیث در

.گیرد می جاي آن در شانارواح

گیرند می بهره آن از موجودات میراندن جهت گاهی که »ویژه نداي« یا دعوت از است عبارت صور نفخ بنابراین، گسترده و بزرگ قدري به) صور نفخ( ندا و مانفر این. دهند می نشور و بعث مانفر موجودات به آن با گاهی و

.نوردد درمی را زمین و ها آسمان همه که است

دوم صور نفخ

به و بود عبادت اهل کسی اگر. شود می محشور خویش درونی ملکات و اخالق صورت به انسان هر قیامت در افراد از اگر و شد خواهد محشور چهره زیباترین با قیامت در کرد عمل آن احکام به و یافت دست آن اسرار هاي گام جلوي تنها او نور که شود می محشور یانسان شکل به کرد می عمل ظاهري احکام به فقط و بود عادي

را آن که گیرد می شکل اي ملکه مانه صورت به نبود خدا پرستش اهل کسی اگر و کند می روشن را خودش .است شده پرورده آن با و کرده تحصیل

: اند گفته مفسران 125.»آمد خواهید گروه گروه شما شود دمیده صور در بار دومین که هنگامی«: فرماید می قرآن همه آن وسیله به که اول نفخ برخالف گردند، می حشر وارد و زنده دسته دسته مردگان که است دوم نفخ این

126.مرد خواهند

اند نپیچیده درهم هنوز و کنند فروش و خرید تا اند گشوده پارچه نفر دو که حالی در شود، می برپا قیامت«: است آمده قیامت بودن دفعی و ناگهانی ي درباره احادیث برخی در«. 124 هنوز و دهد آب خویش حیوان تا گشاید می حوض آب مردي و شود می قیامت دهان به رسیدن از پیش و برد می باال دهان در گذاشتن براي اي لقمه آدمی و شود می پا بر رستاخیز که .229، ص 6بحار االنوار، ج : »کند می قیام قیامت نداده آب

.18/نبأ. 125

63 نشانه هاي قیامت/بخش هشتم

محبوب با حشر

او به و است دوست خدا صورتی در انسان. ستا خدا حب محور 6اسالم پیامبر از پیروي مجید قرآن در 127.کند اطاعت 6پیامبر دستورهاي از که ورزد می عشق واقعی، حب اساس بر خداوند بندگی در خواهید می اگر که ستا معنا بدین آیه :فرماید می ;طباطبایی علامه آن نماد که عشقی و حب کنید؛ پیروي است، شده گذاري پایه حب براساس که اسالم شریعت از باشید خالص. دسانر می متعال خداوند به را آن ي پوینده که صراطی ست؛ا خدا مستقیم صراط مانه یعنی اسالم، و اخالص

عشق شما به و دارد می دوست را شما تعالی حق ،کنید پیروي) شده یاد( ویژگی این با] پیامبر[ من راه از اگر پس 128.ورزد می

است ساخته متمایز و کرده جدا مردم سایر از را آنان خداوند. شد خواهند محشور پراکنده من امت از صنف ده: فرمود که شده نقل 6اکرم پیامبر از حدیثی آیه، این ذیل. 126

و سو این به و کورند برخی. شوند می کشیده چهره به قیامت ي صحنه در و باال پاهایشان و واژگونند برخی و خوك صورت به برخی بوزینه، شکل به برخی] مردمند نماي انگشت[ اي دسته. جویند می دوري آنان از محشر اهل که است سرازیر دهانشان از چرکی و جوند می دندان به را هایشان زبان گروهی. عقلند بی و گنگ و کر برخی. کنند می تردد سو آن

بیشتر را عذاب درد تا[ است چسبیده هایشان بدن به که پوشیده آتشین هاي لباس بعضی. مردارند از بدتر جمعیتی. آویزانند آتش هاي شاخه بر اي طایفه. است بریده پاهایشان و ها دست ].کنند لمس سرهایشان که آنان. خوارانند حرام خوکند، شکل به که آنان. چینانند سخن اند بوزینه شکل به که آنان اما: برشمرد چنین هاست صورت این پدیدآورنده که صفاتی 6پیامبر سپس

و دانشمندان جوند می دندان به ها زبان که آنان. عملند در ریاکاران گنگان، و کران. ستمگرند حکمرانان همانا کوران اما. خوارانند ربا شوند، می کشیده چهره بر و است زیر به سخن که هستند کسانی آویزانند آتش هاي شاخه بر که آنان. هستند آزاران همسایه است شده قطع پایشان و دست که آنان. است کردارشان مخالف گفتارشان که هستند داورانی که آنان و دهند نمی است اموالشان در که خدا حق لیکن گیرند، می دل کام ها لذت و ها شهوت از که هستند کسانی مردارند، از بدبوتر که آنان. برند می ستمگر سلطان به را مردم .گرایند خیال و فخرفروش که ندا آنان دارند، دربر آتشین لباس

.31/آل عمران. 127 و نماز: گفت اي؟ کرده ذخیره چه روز آن براي: فرمود 6پیامبر است؟ روزي چه رستاخیز و شود می برپا کی قیامت: پرسید 6اسالم پیامبر از صحرانشین مردي: گوید انس«. الف. 128

به نیل و جاهلیت از رهایی از پس ندیدم را مسلمانان: گوید می انس. شود می محشور محبوبش با انسان: فرمود 6پیامبر. دارم می دوست را پیامبرش و خدا ولی ندارم، فراوانی ي روزه بخش مسرت کامال مطلبی چنین یافت بار وي حضور به بتوان خدا محبت با اگر. ستا آرزو وبهترین آرمان ترین مهم الهی لقاي باشند؛زیرا شده خرسند اندازه این به چیزي به اسالم .214، ص 1طرائف، ج : »بود خواهد

که باشد نداشته شک هیچ کس. است آمده نایل آخرت و دنیا خیر به همانا گرداند، او نصیب مرا بیت اهل از پیشوایان دوستی متعال خداوند که کسی«: فرمود 6رسول خدا. ب :باشد می آخرت در آن تاي ده و دنیا در آن تاي ده که است ویژگی بیست من بیت اهل دوستی در همانا .است بهشت در شخصی چنین

دست در که مالی از بودن امید نا شب، نماز به پرداختن در نشاط و شور مرگ، از پیش توبه عبادت، در رغبت و شوق دین، در پارسایی شایسته، کردار بر حرص زهد،: دنیا در اما .است سخاوت و دنیا بغض عزوجل، خداي نهی و امر از پاسداري است، مردم

از برائت او براي شود، می داده وي راست دست به او اعمال نامه گردانند، نمی برپا او کردار براي میزانی گشایند، نمی قرائت براي را او اعمال ي نامه: است آخرت در چه آن اما افکند، می او به لطف و رحمت نگاه عزوجل خداي گردد، می نفر صد شفیع خود خاندان در پوشانند، می او به بهشتی پوشاك از است، نورانی اش چهره شود، می نوشته جهنم آتش .78، ص 27بحار االنوار، ج : »من بیت اهل داران دوست حال به خوشا. گردد می بهشت وارد حساب بدون و شود، می نهاده سرش بر بهشتی هاي تاج از تاجی

:نهم بخش

و ها نام قیامت حوادث

65 نام ها و حوادث قیامت/بخش نهم

مقدمه ها، پرده رفتن کنار حق، شدن آشکار ندمان کمرشکن، و تلخ و سرورآفرین و شیرین گون، اگون حوادث قیامت در

... و فریاد سؤال، کتاب، حساب، یکدیگر، از فرار و جدایی اندوهبار، هاي چهره و مسرور هاي چهره شدن روشن نام صد یک از بیش با و نامیده متنوع هاي پدیده با مناسب هایی نام با را قیامت مجید قرآن رو این از. دهد می رخ

از بعضی به تنها نوشته این در. است نهفته اسراري یا سر یک هر زیر در که کشیده، تصویر به را قیامت ي چهره .پرداخت خواهیم آن در واقع رخدادهاي و ها نام

به یمانز ،است آن ظهور عالمت و طلیعه لحاظ به گاهی براي روز رستاخیز، هاي مختلف نامنام گذاري : تذکر و هایل حوادث جهت به گاهی و است آن متعدد هاي موقف لحاظ به گاهی ،است آن آغازین رخدادهاي جهت . ...و است آن پایانی مهیب

شدنی واقع .1 در گردد، واقع قیامت بزرگ ي پدیده که هنگامی«: فرماید می کرده، تعبیر بزرگ ي واقعه به قیامت از قرآن

بهشت، به را اي طایفه و کند ذلیل و خوار دوزخ، به را گروهی روز آن. نیست تردید و شک کذب، هیچ وقوعش 129.»گرداند رفیع و مفتخر سربلند،

یابنده تحقق. 2 130.یابد می تحقق مسلما که است روزي قیامت

ناپذیر تردید. 3 131.نیست آن در شکی و است قطعی و حتمی قیامت وقوع کریم، قرآن دیدگاه از

نزدیک. 4 132.است دهمان زیادي مدت قیامت به نگوید کسی تا است، خوانده نزدیک روز را قیامت قرآن

خواهم می من. آمد خواهد یقین طور به رستاخیز«: کند می بیان چنین را قیامت مانز بودن مخفی سر کریم، قرآن 133.»شود داده جزا خود کوشش برابر در کس هر تا دارم هانپن را آن

.1-3/واقعه. 129 .1-4/حاقۀ. 130 .7/حج. 131 ، 40/، نبأ31/، ق1/، قمر1/، انبیاء6-7/، معارج18/غافر. 132

66 نام ها و حوادث قیامت/بخش نهم

.است آن تربیتی نکته قیامت داشتن هانپن علل از یکی بنابراین،

می یاد سوگند قیامت برپایی روز که فرموده بازگو چنین را کاران تبه حال سرگذشت دیگري آیه در کریم قرآن اهل که نانآ اما. اند دهمان محروم واقعیت ادراك از چنین این آري. ایم نکرده درنگ ساعتی جز ما که کنند ولی است، قیامت روز اکنون و اید کرده درنگ قیامت روز تا خدا مانفر به شما: گویندمی هستند مانای و دانش 134.دانید نمی شما

فردا. 5 135.است نام هاي قیامت از یکی نیز) غد( فردا

قیامت. 6 نام این به اي سورهکریم، قرآن در ومی باشد ها نام مشهورترین از که قیامت به موعود روز آن گذاري نام راز

هم . ایستاد خواهند یانهانج پروردگار نزد و کرد خواهند قیام دفعتا روز این در مردم که است این یافته، اختصاص برپا خالیق حساب و ایستندمی برپا فرشتگان و روح و شودمی برپا رستاخیز ساعت و لحظه که است روزي چنین

136 .گرددمی

قیامت هم اکنون برپا است که یافت درخواهیم کریم قرآن در بیشتر دقت با بلکه است، نزدیک تنها نه قیامت وقوع که است این مهم ي نکته

و جهنم در اکنون هم اي دسته بهشت، در اکنون هم گروهی که طوري به. برپاست اکنون هم معنا یک به قیامت 137.دارند قرار میزان و حساب نزد اي طایفه

.15/طه. 133 .55-57/روم. 134 .18/حشر. 135 .41/ابراهیم، 38/، نبأ14و 12/، روم6/مطففین. 136 :شواهد این مطلب عبارت اند از. 137فنا هذا من غفلۀ فی کنت لقد... « * .22/ق: »حدید الیوم فبصرك غطاءك عنک فکش

را یعلمون «* نیا الحیوة من ظاه7/روم: »غافلون هم االخرة عن هم و الد. نها ثم ،الجحیم لترون ،الیقین علم لوتعلمون کلا «* 5- 7/تکاثر: »الیقین عین لترو. بیانگر همه معراج، در کاران تبه و پرهیزکاران مقامات و اخروي هاي نوشیدنی و ها خوردنی دوزخیان، و دوزخ شهود بهشتیان، و بهشت مشاهدهو 6ماکر پیامبر معراج حدیث* .دارد وجود ها آن ي همه اکنون هم که است حقیقت این ...و آن به نسبت 6اکرم رسول تصدیق و دوزخیان و جهنم و بهشت از او گزارش و مالک بن حارثۀ جریان*

67 نام ها و حوادث قیامت/بخش نهم

آخر. 7 آخرت: گفت توان می تر عمیق دیدي با و است دنیا مقابل در زیرا گویند؛ »االخر یوم« و آخرت را دیگر هانج

.می باشد دنیا این تتمه

حق. 8می داده پایان اختالفی هر به و نیست باطل براي جایی و کند می ظهور مطلق حق آن در که است روزي، حق روز

حق به کس هر و دگرد می راست ها کژي و نابود ستم و عدالتی بی بازد، می رنگ ریا و نیرنگ روز آن در. شود 138.رسید خواهد خود

نیست بیش یکی محض و بالذات حق. ندارد وجود مطلق حق دو هستی هانج در: که است این توحید هانبر پیام آن. نیست الله تام ظهور جز قیامت و نیست خدا غیر به انسان غیر و انسان بازگشت. نیست مبدأ از غیر نیز معاد و

پایان اختالفی هرگونه و شود می رسوا باطلی هرگونه کند ظهور مطلق حق وقتی. دارد خاص ظهور خداوند روز .است شده آفریده حق به کیانی نظام ي همه که نانچ پذیرد؛ می

و ها کاري تبه ها، رنگی دو ها، دوگانگی تا کردند تالش همه گرامی اوصیاي و یآسمان هاي کتاب الهی، پیامبران: فرمود قرآن که نانچ نیامدند؛ نایل کامل و نهایی مقصود به لیکن کنند، اصالح را جامعه و برچینند را ها اختالف

139.شد نخواهند مؤمن نانآ از بسیاري بیاورند مانای همگان که ورزي حرص اندازه هر پیامبر اي خود جاي ها اختالف و شود می دگرگون چیز همه شد، اخروي برتر نظام به تبدیل دنیوي موجود نظام وقتی اما 140.شوند می مشخص گرایان باطل و باطل و سپارد می حقایق شدن روشن به را

مشهود. 9 .است قیامت روز مشهود و عرفه روز شاهد: فرمود 7صادق امام 141.»مشهود و شاهد به سوگند«: فرماید می قرآن

میقات. 10

قرار محاسبه مورد وقت یک در و شوند می جمع جا یک در همه جدایی روز و خصومت فصل روز قطعا « 142.»گیرند می

.39/نبأ. 138 .103/یوسف. 139 .38-39/نحل. 140 .3/بروج. 141

68 نام ها و حوادث قیامت/بخش نهم

ساعت. 11 با گاهی و قیامت ي درباره ها آن بیشتر و شده تکرار قرآن در بار 48 واژه این. است قیامت هاي نام از »ساعت«

143.است همراه »یوم« ي کلمه هم آن در واقع حساب چون، شود می تعبیر ساعت به قیامت از و است مانز از اي پاره ساعت، ،راغب ي گفته به

روز از اي پاره جز ما گویند کنند مشاهده را قیامت چون که است آن اثر بر یا، است زودگذر دنیا ساعت چون .نکردیم درنگ

میعاد. 12 این هست قیامتی که گویی می راست اگر: پرسیدند می تمام جدیت با 6اکرم پیامبر از بارها معاد منکران که بود خواهد روزي شما ي وعده: بگو: فرمود 6پیامبر به سبحان خداي. بود خواهد کی رستاخیز ي وعده 144.دهید قرار جلو یا دنبال را آن اي لحظه که ندارید را آن توان

تهدید. 13 به وعید تحقق روز روز، آن. شود می دمیده صور در: فرماید می قرآن. است »الوعید یوم« قیامت هاي نام دیگر از 145.شد خواهد عملی ها عذاب به وعده که است روزي ،آن و است عذاب و بیم

معلوم وقت. 14

ملحوظ مفسران از دیگر بعضی نظر اگر ولی. است قیامت روز مفسران از برخی دیدگاه از» معلوم و مشخص روز« از غیر 147»المعلوم الوقت یوم« که داد احتمال وانت می »معلوم وقت یوم« و 146»بعث یوم« بین تقابل ي قرینه به شود

.باشد آن ي هتانآس در چند هر است؛ قیامت

. 17/نبأ. 142 .55و 14و 12/روم. 143 .29-30/سبأ. 144 .20/ق. 145 .56/روم. 146 .81/، ص38/حجر. 147

69 نام ها و حوادث قیامت/بخش نهم

بزرگ خبر. 15

گزارش آن: بگو پیامبر اي«: فرماید می چنیناست و کرده یاد) عظیم نبأ( بزرگ گزارش عنوان به قیامت از قرآنبزرگ خبر آن شنیدن از شما که دریغا و رفته شمار به عالم بزرگ خبر که است بهشت و دوزخ قیامت، خبر مهم

148.»کنید می اعراض

عظیم. 16

است عظیمی رخدادهاي اثر بر آن عظمت 149.است گفته سخن عظیم روز عنوان به قیامت از فراوانی آیات در قرآن .شود می واقع آن در که است

کبیر. 17

150.است آمده قرآن در بار یک نیز» بزرگ روز«

م ندمان اوال که چیزي :است فرق کبیر و عظیم بین: تذکر چیز محوري ثانیا عنصر و باشد، محکم استخوان، و عظ ولی است خود ویژگی داراي گرچه کبیر عنوان. شود می یاد »عظیم« عنوان به آن از ، دهد تشکیل را دیگري

.لحاظ نمی شود آن مفهوم در شده یاد هاي خصوصیت

منتهی. 18

151.سیاه روي با یا سفید روي با یا برسد؛ خداوند مالقات به باید انسان که است تالش و کار پایان روز قیامت

یقین. 19 جایگاه و هانگمرا و گویان دروغ گروه چنین هم و نانآ جایگاه و بانمقر گروه واقعه، ي سوره در سبحان خداي

که است قیامت روز بنابراین، 152.»یقین و راستین حقیقت مانه است این«: یدفرما می و کند می مشخص را نانآ .رسد می ظهور به یقین روي از حقیقت این

.67-68/ص. 148 ...و 15/یونس، 59/، اعراف15/انعام. 149 .3/هود. 150 .44/، نازعات42/نجم. 151 .95/واقعه. 152

70 نام ها و حوادث قیامت/بخش نهم

دین ظهور. 20 و دارد ظاهريرا دین قلمداد می کنیم، که کردار و اخالق عقیده، ي زمینه در وحی آورد رهي مجموعه ،ما

که نانچ ؛هانپن حقیقت یک و دارد ظاهري نماد یک عبادات، سایر و معاد والیت، نبوت، توحید،یعنی باطنی؛ می قرآن 153.است شده معرفی مؤمن برادر ي مرده گوشت خوردن ،آن باطن و است حرام شریعت ظاهر در غیبت 154.شد خواهد واقع و آشکار قیامت روز در دین حقیقت: فرماید

سرپرست او. است روز آن مالک سبحان خداي و شود می داده پاداش و جزا آن در که است روزي »الدین یوم« در ولی است، ثابت اکنون هم حقیقت این و است آخرت و دنیا مشارك بی مالک و منازع بی روايمانفر مطلق،

دنیا افراد بین که دنیوي اعتباري نوع از نه است، حقیقی مالکیت نوع از مالکیت این .شود می روشن آخرت هانج .است شایع نزدیک حتی و ندارد مالکیتی هیچ بشر که آموزد می چنین ما به حکمت مواج دریاي این ،حکیم قرآن در دقت خود مانچش حتی نیستند قادر دادن جان هنگام گروهی بینیم می که نانچ، نیست او آن از انسان بدن اعضاي ترین 155.ببندند را

بازگشت بی. 21 از نه و نیست بازگشتی آن در خدا سوي از که بیاید روزي که آن از پیش کنید، اجابت را خود خداي دعوت«

کسی شدید آن مستحق خود کردار بر که عذابی بر نه و دارید روز آن در گاهی پناه نه و یابید نجاتی راه خدا قهر 156.»کرد تواند انکاري و دفاع شما از

صاعقه. 22

خدا که کسی مگر افتد، می هوش بی است زمین و ها آسمان در که هر پس ،شود می دمیده صور در و« 157.»بخواهد البته .کند می مدهوش را برخی و 158هوش بی را بعضی که است طوري معاد سهمگین و سنگین ي حهسان: تذکر

.شوند می مدهوش ویژه تجلیات از برخی شهود با او لقاي واله و خدا شیداي هاي انساناز اوحدي

.12/حجرات. 153 .6/ذاریات. 154 .31/یونس. 155 .47/شوري. 156 .68/زمر. 157

71 نام ها و حوادث قیامت/بخش نهم

زلزله. 23

159.»است هولناك امري رستاخیز ي زلزله زیرا کنید؛ پروا خود پروردگار از مردم اي«

رجفه. 24 آن در) لرزه پس و لرزه( درآید آن پی در دیگر صور ي نفخه و بلرزاند را هانج الهی صور ي نفخه که روزي«

160.»شود سانهرا سخت ها دل ،روز

رجه. 25 لرزانده سختی تکان با زمین چون«: فرماید می قیامت ي درباره کریم قرآن. است سخت تکان معناي به جهر

.161»شود عمیقی تفاوت و شود منطبق یکدیگر بر آن ندمان و رافعه خافضه، رجه، زلزله، قبیل از عناوینی است ممکن: تذکر .است خارجی رخداد یک متعدد شؤون به راجع ستا ها آن بین اختالفی اگر و نباشد ها آن بین

رادفه. 26

162.»افتد) لرزه پس(ر دگ اي لرزه آن پی از و بلرزد لرزنده که روزي« ازآن، تر ضعیف وخواه آن همتاي خواه آید پدید اول لرزه دنبال به کهاست اي لرزه پس هرگونه رادفه از مقصود .باشد

انشقاق. 27 164.و زمین نیز شکافته می شود 163ستا ها آسمان شدن شکافته روز قیامت

.2/حج: »شدید اهللا عذاب لکن و بسکاري هم ما و سکاري الناس تري و«. 158 .1/حج. 159 .6-8/نازعات. 160 .4/واقعه. 161 .6-8/نازعات. 162 .37/الرحمن. 163 .44/ق. 164

72 نام ها و حوادث قیامت/بخش نهم

کوبنده هم در. 28 هربه ملخ و مور چون مردم و گردند می متالشی ها کوه ،می شود کوبیده هم در طبیعت هانج ،روز این رسیدن با

زندگی و آسایش در بهشت در باشد وزین حق، داشتن اثر بر عملش میزان که کسی اما. شوند می پراکنده سو 165.است جهنم در جایگاهش باشد، وزن وسبک بوده حق فاقد او عمل میزان که کسی و بود خواهد خوش

صور نفخ. 29 از مقداري که نانچ آمد؛ خواهید گروه گروه شما شود می دمیده دوم صور در که نگامیه« :فرماید می قرآن 166.»آمد خواهد نیز آن از بخشی و گذشت آن شرح

صداي بزرگ. 30 به پا شده، بیدار همگان رسد دهنده تکان و مهیب خراش، گوش بزرگ، صداي آن که هنگامی: فرماید می قرآن ،برادر از هر فرد، که است دهشتناك و آور رعب نانچ مهیب صداي و صیحه این. گذارند می قیامت ي صحنه 167.شود می گریزانخود فرزندان و زن پدر، مادر،

خروج. 31 168.»شوندمی خارج قبرها از مردگان که روزي«

169.»است چنین نیز قبر از خروج و ساختیم زنده را مرده زمین باران ي وسیله به ما«: فرماید می قرآن

رستاخیز. 32 درست و بدکاران میان قیامت در که پاسخی و پرسش در و کرده یاد) البعث یوم( رستاخیز روز به قیامت از قرآن

بیش ساعتی که کنند یاد سوگند بدکاران شود پا بر قیامت که روزي«: فرماید می شود، می بدل و رد کرداران ده اندرسی مانای و علم مقام به که نانآ و پردازند دروغ و ناراستی به حقیقت و راستی از گونه همین نکردند درنگ

آگاه آن بر جهل، از ولی یافتید، مهلت است امروز هم که رستاخیز روز تا شما: گویند بدکار گروه آن به 170.»نبودید

.سوره مبارکه قارعه. 165 .18/نبأ. 166 .33-36/عبس. 167 .42/ق. 168 .11/ق. 169 .55-56/روم. 170

73 نام ها و حوادث قیامت/بخش نهم

فراخوانی به همراهی پیشوا. 33 نانآ شود، داده راستش دست به عملش ي نامه کس هر پس. خوانیم می شانپیشوای نام به را مردم همه که روزي«

171.»رفت نخواهد نانآ بر ستمی ترین کم و کنند قرائت را خود عمل ي نامه

مردم ي همه پیشواي و امام شما آیا! خدا پیامبر اي: گفتند انمانمسل شد نازل آیه این چون: فرمود 7باقر امام« از و خدا بجان از پیشوایانی من از پس زودي به لیکن هستم، مردم ي همه براي خدا رسول من: فرمود نیستید؟

نانآ پیروان و گمراهی کفر، پیشوایان ستم و تکذیب مورد که کرد خواهند قیام مردم میان در :من بیت اهل من از کند تصدیق و پیروي نانآ از بدارد، دوست را راستین پیشوایان آن که کسی پس. گرفت خواهند قرار

من از کند تکذیب و ستم نانآ به که کسی بدانید،. کرد خواهد مالقات مرا زودي به و است من با بود، خواهد 172.»بود خواهم دور و بیزار او از من و بود نخواهد من با نیست،

بیداري. 34. گیرد نمی خواب صحنه آن در را کسی که است جهت بدان ،این و؛ گویند )الساهرة( بیداري روز را قیامت روز

در. باشد... و حرارت شدت از یا درندگان و گزندگان از ترس و خوف شدت اثر بر یا واندت می نگرفتن خواب 173.است هشیار و بیدار همیشه و ندارد استراحت کسی جایی چنین در. شود گداخته مس چون زمین قیامت

مساق. 35 174.»باشد دادن سوق پروردگارت سوي به که روز آن«

حریم و کردن بدرقه مانه تکریمی سوق تحقیري؛ دیگري و است تکریمی یکی: است قسم دو سوق: تذکر و بهشتیان ي درباره که اي جمله دو است، کردن دنبال عقب از و راندن مانه تحقیري سوق و است گرفتن

175.باشد قسم دو همین به ناظر واندت می است شده یاد سوق با دوزخیان

.71/اسراء. 171 .215، ص 1کافی، ج . 172 .13-14/نازعات. 173 .30/قیامت. 174 .71-73/زمر. 175

74 نام ها و حوادث قیامت/بخش نهم

عرق ریزان. 36 مردم که اي گونه به گیرد، می فرا را انسان وجود ي همه ،عرق 7صادق امام تعبیر به که است روزي قیامت 7آدم سوي به شفاعت براي سپس. باشد آتش به گرچه کرد، می صادر حکم ما بر خدا کاش اي: گویند می .دشون می ناامید او از اما روند می

و روحی ها آن از برخی که دارد همراه به را شدایدي ،معاد سنگین ي حهسان شد، بازگو قبال که طور مانه: تذکر ي ویژه حرارت دیگر، سوي از دارد که وسعتی همه با مکان تنگی سو، یک از جمعیت ازدحام است؛ بدنی بعضی و واضطراب التهاب چهارم، سوي از است ریزي عرق ي مایه خود که شرمندگی و انفعال سوم، سوي از روز آن

ندمان اي عده که حالی در شود می روز آن در کاران تبه ریزي عرق عامل همگی پنجم، جهت از درونی هراس .برند می سر به خنکی و سرور کمال در بانمقر

176اضطراب. 37 کمر شکن. 38

ستون که حوادثی. دهد می رخ کمرشکن حوادث روز این در زیرا گویند؛) الفاقرة یوم( کمرشکن روز را قیامت 177.گیرد می او از را قیام قدرت و شکند می را انسان فقرات

فریاد. 39 می صدا را بهشتیان دوزخیان که است جهت بدان یا نام این. گویند) التناد یوم( فریاد روز را محشر ي صحنه

نانآ از کرده ندا را فرشتگان که آن یا برند، می پناه همه ب و زده صدا را یکدیگر مردم که است آن اثر بر یا 178،زنند وقتی نانمؤم که این یاو 179»ستمگران بر خدا لعنت «: شود می بلند آوازها محشر در که این یا جویند، می کمک 180.بخوانید را آن و بیایید! مردم اي. است من اعمال ي نامه این گویند ببینند خویش کردار ي نامه

ندهشانپو. 40 و سخت رخدادهاي که غاشیه تانداس آیا 6پیامبر اي: فرماید می قرآن. است »غاشیه« قیامت هاي نام از

ي همه و است ذلیل و ترسناك گروهی رخسار ،روز آن در! است؟ رسیده تو به دشانپو می را همه ،آن وحشتناك

.21/رعد. 176 .25/قیامت. 177 .50/اعراف. 178 .44/همان. 179 .19/حاقه. 180

75 نام ها و حوادث قیامت/بخش نهم

در 181.نوشندمی جهنم گرم آب چشمه از و ندا معذب دوزخ آتش در پیوسته و می باشد مشقت و رنج شانکار 182.اند گرفته قرار جاودان هاي نعمت پوشش تحت نیز گروهی اول، گروه مقابل

فرار. 41 که است کاري را کسی هر روز، آن در ؛گریزد می پسرانش و همسر از و پدر ،مادر از برادر، از آدمی که روزي

183.دارد می مشغول خود به را او

خیره ساز. 42 184.سازد می خیره را ها چشم که است روزي قیامت

دگرگونی دل و دیده. 43 زکات فقیران به و داشته پا به نماز گرداند، نمی غافل خدا یاد از را نانآ تجارت و کسب هیچ که مردانی پاك«

185.»ندساناهر و سانتر است مضطرب و دگرگون وحشت از ها دیده و دل که روزي از و دهند،می

دردناك. 44 186.دارم بیم شما بر قیامت روز دردناك عذاب از من: فرماید می قرآن

شدید و سخت. 45 187.خواهد بود مشکل بسیار بدکاران براي که است روزي )عسیر ،بعصی( دشوار و بسته روز

رخداد بزرگ و سخت. 46 بزرگ واقعه«: فرماید می و کرده یاد نماید می رخ آن در بزرگ بسیار اي پدیده که روزي به واپسین روز از قرآن 188.»گردد آشکار بیننده هر براي دوزخ و آرد یاد به کرده چه هر آدمی که است روزي آید، پدید

.1-5/غاشیه. 181 .8-16/همان. 182 .34-37/عبس. 183 .42/ابراهیم. 184 .37/نور. 185 .26/هود. 186 .8-9/مدثر. 187 .34-36/نازعات. 188

76 نام ها و حوادث قیامت/بخش نهم

پیر کننده. 47 سخت یا است قیامت موقف بودن طوالنی یا آن سر. کند می پیر را ناننوجوا و کودکان که است روزي قیامت و پیر را نانجوا که است کاه جان نانچ دنیا در مشکالت برخی شود می دیده گاهی که نانچ آن، حوادث بودن 189.گرداند می سپید را شانموهای

یمانبی شاد. 48

که) بدفرجام( روزي عذاب یا رسد، فرا قیامت یا مرگ ساعت وقتی تا دارند، شک قرآن نزول در همواره کافران« 190.»برسد نانآ به نیست آن در یمانشاد

سنگین. 49 191.»برند می یاد از کلی رابه قیامت سنگین سخت روز آن و دارند می دوست را عاجل نقد دنیاي) غافل مردم( نانای«

هیچ و اندازد می سر پشت و کند می فراموش کلی طور به را آن گویا واپسین روز به اعتنایی بی شدت از کار تبه .افتد نمی آن رخدادهاي کمرشکنی و سنگینی ي اندیشه به

داهیه. 50 192.»است تر تلخ و تر سخت بسی قیامت و است قیامت شانموعد بلکه«

توان یهانکی نظام که است قدري به معاد رخداد سنگینی شد، بازگو معاد بحث مطاوي در که طور مانه: تذکر 193.شود نمی متالشی وگرنه ندارد را آن تحمل

دژم. 51 194.»رسیمت می است اندوهگین و دژم درهم، خلق رخسار سختی و رنج از که روزي به خود پروردگار قهر از ما«

جزع. 52 195.برند می سر به تابی بی در همه قیامت روز

.17/مزمل. 189 .55/حج. 190 .27/انسان. 191 .46/قمر. 192 .187/اعراف: »...ثقلت فی السموات و االرض...«. 193 .10/انسان. 194 .21/ابراهیم. 195

77 نام ها و حوادث قیامت/بخش نهم

از نانآ از اوحدي وگرنه است مردم اکثري به مختص است مشهود معاد آور رعب آیات غالب در آن چه: تذکر .اند ماندر ا گزند هر

مستی. 53 که روزي «: اند شده مست گویا که شده خارج عادي حال از عذاب و هراس و هول شدت از قیامت روز ها انسان می فرو را خود بار آبستنی هر و گذارد، می فرو ترس از دهد می شیر که را آن اي دهنده شیر هر ببینید، را آن

196.»است شدید خدا عذاب ولی نیستند، مست که آن حال و بینی می مست را مردم و نهد،

گریه. 54 197.»بگریند بسیار آوردند، می دست به آن چه جزاي به و بخندند کم پس این از«

198.بود خواهد پرهیزکاران ي خنده و نشاط محل است، کاران تبه اندوه و گریه روز که طور مانه معاد: تذکر

فزع. 55 199.افتد می هراس به است زمین و ها آسمان در کس هر که روزي

پنجاه هزار سال. 56 200.است سال هزار پنجاه یا سال هزار مقدارش که رانده سخن روزي از آیات برخی در مجید قرآن ي آیه و بود خواهد شما هاي سال از سال هزار ایستگاهی هر و دارد ایستگاه پنجاه قیامت«: فرمود 7صادق امام 201.»فرمود تالوت را فوق

بکشد طول دنیا هاي سال از سال هزار پنجاه قیامت روز و محشر ي صحنه اگر که آید پیش سؤال این است ممکن طوالنی ي درباره 6خدا رسول که یمانز که نانچ شود؛ می گرفته کلی طور به نانمؤم طاقت و توان بنابراین، به قسم«: پاسخ دادند شانشد و ای 6شانای اصحاب نگرانی موجب مطلب این راند می سخن روز این بودن

.2/حج. 196 .82/توبه. 197 .34/مطففین. 198 .87/نمل. 199 .5/سجده. 200 .95، ص 16وسایل الشیعه، ج . 201

78 نام ها و حوادث قیامت/بخش نهم

یک از تر سبک و گذراتر است؛ سانآ و سبک مؤمن براي روز آن اوست دست در 6محمد جان که کسی 202.»آورد جا به دنیا در مؤمن که واجب نماز

وقوف. 57 203.پرسند می چیز هر و جا هر از و دارند می نگه را انسان قیامت ي صحنه جاي جاي در که روزي

جمع. 58 204.شوند می حاضر تعالی حق نزد و، آیند می گرد آن در پسینیان و پیشینیان که است روزي) الجمع یوم(

عرض. 59 و 205شوند می عرضه پروردگارت بر صف به شانای و شوند می نمایان شانهای صف در ها انسان ي همهروزي که

206.گردد می آشکار چیز همه

بال. 60 208.آزماید می است فرستاده پیش از را آن چه کسی هر که جاست آن 207؛شود فاش همه رازها که روز آن قبیل از شما اعمال شما سرائر: فرمودند 6پیامبر چیست؟ سرائر این پرسید 6اکرم پیامبر از جبل بن معاذ پس. است مخفی رازهاي همه شما اعمال زیرا است؛ دیگري واجب هر و جنابت غسل و وضو زکات روزه، نماز، و گرفتم وضو: گوید می خواست اگر و نخوانده، نماز که آن حال و خواندم نماز گوید می بخواهد کسی اگر .»السرائر تبلی یوم«: فرمود که خداست قول معناي این پس. نگرفته وضوء که آن حال

ها پرده رفتن کنار .61

بر شهادت کار رو این از. دارد قرار او کردار و ملکات اختیار در قیامت در انسان جوارح و اعضا که شد گفته .دمان نخواهد باقی کاري هانپن براي چیزي و ستا ها آن ي عهده

.123، ص 7بحار االنوار، ج . 202 .24/، صافات30و 27/انعام. 203 .25/، آل عمران50/واقعه. 204 .48/کهف. 205 .18/حاقه. 206 .9/طارق. 207 .30/یونس. 208

79 نام ها و حوادث قیامت/بخش نهم

ظهور کوري و کري. 62 گشوده اعتراض به لب شوند می محشور نابینا معاد در و بودند بینا ظاهرا دنیا در که کارانی تبه قیامت روز در

209».بودم بینا دنیا در که آن حال کردي، محشور کور مرا چرا«: گویند

گشودن نامه ها. 63 در انسان اعمال ي نامه 210.شود می گشوده و باز روز آن در انسان رفتار هاي نامه زیرا گویند؛ »شرن«روز را قیامت اعمال حتی و ندارد خبر آن از کسی دنیا در. شود می گشوده آخرت هانج در و است پیچیده و ملفوف هانج این

اي؟ نامه چه: گفت خواهد شگفتی با معاد در آن دیدن با رو این از. است هاننیز پن خودش براي انسان ي گذشتهرد هر کوچک هانگنا و آمده نگارش به جدي و شوخی حتی ده اندآور حساب به و شمرده آن در را کالنی و خ 211.است شده ثبت آن در بزرگ و

نیز دیگران به و خوانند می را خود هاي نامه شود داده شان راست دست به شانهای نامه که نانآ«: فرماید می قرآن واگذار نانآ به سر پشت از و چپ دست به شاناعمال ي نامه که یسانک اما. بخوانید مرا هاي نامه بیایید: گویند می

212.»شد نمی داده من دست به کتاب این کاش اي گویند گردد،

حضور عمل. 64 اي: کند آرزو کرده بد آن چه و ببیند حاضر خود روي پیش در را همه کرده نیکو کار هر ،شخص هر که روزي«

بندگان حق در او که دسانتر می خود کیفر از را شما خداوند. بود جدایی دور مسافتی به بدش کار و او میان کاش 213.»است بانمهر بسی

پرسش. 65 214.شود می سؤال خالیق ي همه از که است روزي قیامت

.125/طه. 209 .10/تکویر. 210 .49/کهف. 211 .25و 19/حاقه. 212 .30/آل عمران. 213 .6/اعراف. 214

80 نام ها و حوادث قیامت/بخش نهم

اداي شهادت. 66 اداي به... و بدن پوست گوش، چشم، قبیل از جوارح و اعضا ،ماناما پیامبران، آن در که است روزي قیامت .کرد خواهند رسوا یانهانج محضر در را انسان و پرداخت خواهند شهادت

حساب. 67 مقدس هاي نام از »حسیب« و است حسابرس همیشه خداوند گرچه. است شده اطالق نیز »الحساب یوم« قیامت به 215.رسد می کامل ظهور به مقدس نام این است حساب روز که قیامت در ولی ،می باشد او

وزن. 68 نتیجه در ...«217.»نهیم می رستاخیز روز در را داد ترازوهاي و« 216.»است حق] اعمال[ سنجش میزان روز، آن در و«

218.»نهاد نخواهیم قدر و ارزشی کافران براي قیامت روز و گردید، تباه شاناعمال

حکم. 69 220.»کند می حکم عدل و قسط و حق به قیامت روز در«219 .»نیست؟ داوران نیکوترین خدا آیا«

پیوندها قطع. 70 طرف هیچ از و ند ك نمی دوستش به کمکی کمترین کس هیچ که روزي. ستا ها ارتباط قطع روز قیامت، روز آن در ها گري حیله و ها نقشه همه222.است قطع ها وسیله و اسباب ي همه روز این در 221.شود نمی حمایت و یاري دوست همچنین 225.گریزد می برادر از برادر حتی و224است گسسته خویشاوندي هاي رابطه223.است آب بر نقش روز 226.پرسد نمی دیگر گرم دوست حال از گرم

....و 62/، انعام53/ص. 215 ..8/اعراف. 216 .47/انبیاء. 217 .105/کهف. 218 .8/تین. 219 .113/بقره. 220 .41/دخان. 221 .166/بقره. 222 .46/طور. 223 .101/مؤمنون. 224 .34/عبس. 225 .10/معارج. 226

81 نام ها و حوادث قیامت/بخش نهم

کسی، کردار اگر اوست؛ کردار خورد می او درد به و اوست بخش نجات و انسان همراه که چیزي تنها بنابراین،کردار تنها نه، وگرنه دارد می نگه سالم قیامت آسیب از را او بود سالم و خالص اعمال، و اخالق عقاید، از اعم

227.کند می گرفتار خود بند در را انسان بلکه نیست، سودمند انسان حال به ناسالم

جدایی. 71. یابند می تمایز ها آن از و شده جدا کاران تبه از پرهیزکاران روز این در. است) الفصل یوم( جدایی روز قیامت جا یک همه که روزي قیامت در اما کنند، می زندگی قیافه و شکل یک در ظاهر به و هم با همه دنیا در ها انسان 228.شوند می جدا نیکان از بدان آیند می گرد

فتح. 72 229.»ننگرند رحمت و لطف نظر با نانآ به و نبخشد سود بودند کافر که نانآ مانای فتح، روز بگو«

نبودن مال و فرزندسودمند . 73 دوست، فرزند، چون هم یانسان نیروي و پول با را دنیوي ي پیچیده و اساسی مشکالت و مهم کارهاي نوعا انسانرهی و نیست سودبخش ها این از یک هیچ آخرت در لیکن کند، می فصل و حل... و اقوام 230.گشاید نمی را گ

سودمند نبودن معذرت. 74 سراي آن عاقبتی بد شانبرای و است، لعنت نانآ براي و دهد، نمی سود شان طلبی پوزش را ستمگران که روزي«

231.»است

رد خواهش. 75 فروش و خرید نه و گري خواهش و خواهش نه و است سودمند آن در سفارش و دوستی نه که است روزي قیامت

232.است کار در

.38/مدثر. 227 .40/دخان. 228 .29/سجده. 229 .88-89/شعراء. 230 .52/غافر. 231 .48/بقره. 232

82 نام ها و حوادث قیامت/بخش نهم

233ممنوعیت سخن. 76 تعالی حق: فرمود می »فیعتذرون لهم الیؤذن و« ي آیه ي درباره شنیدم 7صادق امام از: گوید می مانعث بن حمادد ولی کند، عذرخواهی او نگذارد و باشد عذري وي ي بنده براي که است آن از تر بزرگ و تر عادل باالتر، بع

.نیست او براي عذري که است مفلوج و گیر زمین نانچ

و گیر زمین هانبر و دلیل نظر از کامال او). موضوع انتفاي به سالبه( بود نخواهد باقی عذري جاي دیگر تعبیر به و 234.کند بازگو را آن تا ندارد عذري پس. است عاجز

غبن. 77 و زیان غبن، دچار خود تجارت در یسانک چه شد خواهد روشن روز آن در زیرا نامند؛می »التغابن یوم« را قیامت 235.اند گشته خسران

حسرت. 78 سخت خویش کردار از و خورد می افسوس خود ي گذشته بر انسان که است روزي »الحسرة یوم« حسرت روز 236.گردد می مانپشی

گاز گرفتن دست. 79 237.گیرد می گاز را خود دست عمر تباهی حسرت از کار تبه که دهد می خبر روزي از قرآن

رو سفیدي و رو سیاهی. 80 238.باشند سیاه رو بدکرداران گروه و سفید رو نانمؤم گروه که بیاید روزي در که نانچ است؛ او اخروي رویی سیاه یا رویی سفید موجب دنیا زندگی در انسان کردار که است گفتنی

است سفیدي رو موجب: گویند می دهد انجام برجسته و شایسته را کار که کسی است مرسوم نیز عرفی محاورات .است گشته سیاهی رو و سرافکندگی ي مایه او کار: گویند می دهد انجام زشت و ناشایست کار اگر و

.36/مرسالت. 233 .178، ص 8کافی، ج . 234 .9/تغابن. 235 .50/حاقه. 236 .27/فرقان. 237 .106/آل عمران. 238

83 نام ها و حوادث قیامت/بخش نهم

جاودانگی. 81 رو این از. دهد می جاودان بهشت نوید ،پارسایان به سبحان خداي که است روزي »الخلود یوم« جاودان روز

239.است جاودانی روز امروز،. شوید بهشت وارد سالمت به: گویند می فرشتگان

بقا. 82 240.است همیشگی و دایمی اخروي امور ولی ،شود می نابود و فانی است آن در آن چه و دنیا

)جایگاه( مأوا. 83 پس، گزیند می مأوا بهشت در نیکوکار انسان کنند؛ می معین را او سرنوشت و انسان مسکن و جایگاه که روزي 241.شوند می ساکن دوزخ در کاران تبه و است بهشت مانه او جایگاه

)بازگشت( مآب. 84 242.»بجوید خود پروردگار سوي به بازگشتنی راه خواهد، که هر پس. است حق روز روز آن«

.گردد می باز او سوي به اوست از که یانسان. است اصلی مبدأ به مسافر بازگشت رجوع، ندمانه أوب

فرجام. 85

243.شوند می جهنمی یا بهشتی ها انسان که روزي

مسابقه. 86 244.اند بان، مقرنانآ ند،ا مقدم گیرندگان سبقت و

ست،ا دنیا در آن ندمان و 246»الخیرات فاستبقوا«، 245»مغفرة إلی سابقوا« زیرا دنیاست؛ در استباق و مسابقه اصل: تذکر .است قیامت مسابقه برندگان ي جایزه دریافت روز ولی

.34/ق. 239 .27/رحمن. 240 .41و 39/نازعات. 241 .39/نبأ. 242 .285/بقره. 243 .10- 11/واقعه. 244 .21/حدید. 245 .48/مائده. 246

84 نام ها و حوادث قیامت/بخش نهم

)پیشی گرفتن(منافسه . 87شک آن، مهر که اي باده ي درباره که طور مانه. گیرند پیشی یکدیگر بر باید مشتاقان ها نعمت این در و است، م

در رتبه در تقدم براي افتادن نفس به یا نفیس، یئش گرفتن براي افتادن جلو یعنی منافسه اصل شد، گفته مسابقه 247.است قیامت منافسه، در برندگان ي جایزه دریافت روز لیکن ست،ا دنیا

یانسود بخشی براي راست گو. 88 زیر از که است هایی بهشت نانآ براي. بود خواهد سودمند گویان راست حال به راستی که است روزي قیامت«

خداوند از نانآ و خشنود نانآ از خداوند. برخوردارند همیشگی نعمت از آن در که است جاري نهرها شتاندرخ 248.»بزرگ سعادت و پیروزي است این. خشنودند

مانتجسم نور ای. 89 نکات و تشریح آموز پند گوییو گفت قالب در را کار تبه تاریکی و قیامت در مؤمن نورانیت فلسفه ،حکیم قرآن

: فرماید می ساخته، شانخاطرن را اي برجسته

کند می حرکت بانشتا شان راست سمت در و رو پیش شاننور که نگري می را مانای با نانز و مردان که روزي« در جاودانه است، جاري شتاندرخ زیر نهرها که بهشت از هایی باغ به امروز شما بر بشارت: ویند گ می نانآ به و 249».است بزرگی پیروزي این و دمان خواهید آن

پرتوي شما نور از تا دهید فرصت یا بیفکنید، ما به نظري: گویند می نانمؤم به منافق نانز و مردان که روزي« زده نانآ میان دیواري هنگام این در. کنید نور کسب و بازگردید خود سر پشت به شود می گفته نانآ به. برگیریم

250.»بعذا برونش و است رحمت درونش. دارد دري که شود می

نوید. 90 251.است خرسندي و مژده نوید، روز نانمؤم براي قیامت روز

.26/مطففین. 247 .119/مائده. 248 .12/حدید. 249 .13/همان. 250 .2/بروج. 251

85 نام ها و حوادث قیامت/بخش نهم

)احاطه کننده(محیط . 91 ازکریم قرآن رو این از. می باشد سو هر از و بهجان همه بلکه نیست، جهت یک و سو یک از آخرت هاي عذاب روزي عذاب از شما بر«: فرماید یاست و م کرده یاد »محیط« عنون به آید می پدید فراگیر عذاب نانچ که روزي 253.است هانگنا احاطه اثر بر ،عذاب ي احاطه البته 252.»کند می احاطه را شما طرف هر از که ترسم می

)کمین گاه(مرصاد . 92 گرفته قرار بدکاران کمین در جهنم سپس و، 254است گاه کمین در خداوند نخسـت که است روزي قیـامـت 255.است آن از کرده دیگري به که ظلمی سبب به کس هیچ که است صراط روي بر پلی ،مرصاد«: فرمودند 7صادق امام 256.»کند نمی عبور

قصاص. 93 257.است آن کامل اجراي ظرف قیامت روز لیکن نشود، اجرا است ممکن دنیا زندگی ظرف در گرچه قصاص

آزمایش به آتش. 94 و بیازمایند دوزخ آتش به را شانای که بود خواهد روزي: بگو نانآ به بود؟ خواهد کی جزا روز: پرسند می«

و مانگ مایگی، بی روي از که یسانک. داشتید شتاب آن ي درباره که است عذابی مانه ،این. بچشید گویند و فتنه ي بوته در دوزخ در و کنند می فراموش را نزدیک روز این و گیرند می استهزا به را معاد و قیامت دروغ، 258.»را خود کذب منطق و کردار نتیجه بچشید: گویند شانای به گاه آن. گدازند می و گیرند می قرار آزمون

سخت درافکندن به آتش. 95 را آن شما که است آتشی مانه ،این: گویند نانآ به و درافکنند دوزخ آتش به سخت را کاران گنه روز آن در«

259.»کنید؟ نمی باز بصیرت چشم هنوز که آن یا است سحر تاننظر به هم آتش این آیا. کردید می تکذیب

.84/هود. 252 .81/بقره. 253 .14/فجر. 254 .21/نبأ. 255 .64، ص 8بحار االنوار، ج . 256رحا هو لیس شدید، هناك القصاص «. 257 دي جیاط، ضربا ال و بالمغر ما لکنه و بالسستص176نهج البالغه، خطبه :»معه ذلک ی. .12-14/ذاریات. 258 .13- 15/طور. 259

86 نام ها و حوادث قیامت/بخش نهم

گداخته شدن. 96 نام »کردن داغ روز« عنوان به قیامت از مست، و مغرور تانپرس پول و خبر بی خدا از زراندوزان ي درباره قرآن به کنند نمی انفاق خدا راه در و کنند می) گنجینه( هانپن و ذخیره را نقره و طال که نانآ«: فرماید می است و برده

ها آن با و کرده داغ و تافته جهنم آتش در را نقره و طال هاي سکه که ،روز آن در. ده بشارت دردناك مجازات گنجینه خود براي که است چیزي مانه ،این: گویند می نانآ به. کنند داغ را شانهای پشت و پهلوها ها، صورت 260.»اندوختید خود براي که را چیزي بچشید پس. ساختید

کشیده شدن به صورت در آتش. 97 261.کشند می آتش در صورت به را کاران تبه که است آن قیامت رخدادهاي از یکی

)آرامش و پایداري(قرار . 98 262.است پایدار سراي که است آخرت آن حقیقت در و

ینۀماندارالط مانه که »دارالقرار« است، متحرکان و قراران بی هدف نه و شود می آرام نه طبیعت ي منطقه: تذکر .بود نخواهد قرار محل هرگز ،حرکت شئهن زیرا است؛ طبیعت فرا حتما است

مالقات. 99 .دارد برخورد زمین و آسمان که روزي یا) التالق یوم( همگان برخورد و مالقات روز

و خالق قیامت، در بگوییم که است آن معنا ترین لطیف شده یاد معانی میان در ;طباطبایی ي عالمه استاد نظر به 263.رسند می الله لقاء به همه و دارند تالقی مخلوق

.35/توبه. 260 .48/قمر. 261 .39/غافر. 262 .110/کهف. 263

:دهم بخش

سؤال

قیامت در

88 سؤال در قیامت/بخش دهم

عمومی پرسش روز

به را پیامبران که مردمی از ما قطعا«: شود می مردم عموم و پیامبران شامل که است کلی قانونی قیامت روز سؤال براي خود علم روي از را همه کردار مسلما و پرسیم می نیز پیامبران از و کرد خواهیم پرسش فرستادیم نانآ سوي

264.»داشتیم نظر زیر را نانآ اعمال ي همه بلکه نبودیم، غایب آن ها ارتکاب هنگام ما. داد خواهیم شرح نانآ .مسؤولند مردم و پارسایان پیشوایان، پیامبران، همه بنابراین،

سؤال موارد

7یوالیت عل این مگر ندارد، عبور حق کس هیچ گردد استوار صراط جهنم، بر وقتی قیامت روز در«: فرمود 6اسالم پیامبر از یعنی ؛»مسئولون إنهم قفوهم و« ي آیه معناي است این و باشد 7طالب ابی بن علی والیت جواز او با که

265.»شود می سؤال طالب ابی بن علی والیت

:تعمر، جوانی، مال و محبت اهل بی از: دهد پاسخ پرسش چهار به تا دارد برنمی قدم از قدم کس هیچ قیامت روز در«: فرماید می 6اکرم پیامبر آورده دست به کجا از را مالش کرده، صرف چیز چه در را جوانی کرده؛ فانی چیز چه در شود می سؤال او عمر 266.سؤال می شود :بیت اهل دوستی از و کرده خرج کجا در و

...و یانبندگان، شهرها، چهارپا

سؤال مورد شما زیرا باشید؛ داشته پروا او شهرهاي و بندگان ي درباره حتی خدا از«: فرماید می7امیرالمؤمنین رفاه یا آزار و اذیت کردید؟، چه ها آن با[ چهارپایان از و] خرابکار؟ یا بودید آبادگر[ شهرها از حتی بود خواهید

267.»]آسایش؟ و

.6/اعراف. 264 .67، ص 8بحار االنوار، ج . 265 .258، ص 7همان، ج . 266 .167نهج البالغه، خ . 267

89 سؤال در قیامت/بخش دهم

پروردگار هاي نعمت راه در آیا که 268.»شد خواهید سؤال داشت ارزانی شما به پروردگار که هایی نعمت از شما ي همه روز آن در«

وسرد، زالل آب و غذا از زور؟ و ستم راه از یا آوردید دست به حق مجراي از باطل؟ راه در یا کردید هزینه حق .سؤال می شود بیت اهل حب و والیت نبوت، توحید، نعمت از تر مهم همه از و گوناگون هاي طعام از

پیامبران دعوت و پذیرفتید را شاندعوت دادید؟ پاسخ چگونه را حق رسوالن که دهد می ندا مردم به خداوند قیامت روز در«

شود می مسدود کاران تبه بر سخن و عذر گونه هر راه روز آن پس ورزیدید؟ عصیان و مخالفت یا کردید اطاعت 269.»ندارند پاسخی و پرسش هیچ عذاب هول از و

شده گور به زنده دختران از صورتش شد می داده دختر تود مژده نانآ از یکی به هرگاه که بود چنین جاهلی عرب طوایف برخی فرهنگ ذلت و خواري با را دختر که اندیشید می خود با و شد می متواري خودي قبیله از و گشت می سیاه خشم شدت

پیامبر و برخاست مبارزه به شدیدا غلط فرهنگ این با اسالم اما 270.سازد گور به زنده را او یا کند نگهداري بی 3فاطمه حضرت مقدس وجود به که نانچ فرمود؛ ایفا عمده و اساسی نقش آن با مبارزه براي 6اسالم . شتافت می دیدارش به بازگشت هنگام و سفر به رفتن هنگام و بوسید می را دستش گذاشت، می احترام اندازه و حسنه ؛ندا نعمت پسران و روند می شمار به حسنه و صالح عمل قبیل ازدختران، : فرماید می 7صادق امام تولد بشارت که هنگامی: فرمود سپس 271.گیرد می قرار سؤال مورد نعمت، اما است، ثواب داراي صالح عمل نانآ دررا جاهلی غلط فرهنگ آثار چون و نگریست اصحابش هاي چهره به ،دادند 6پیامبر به را 3فاطمه

و بویم می را او که است گلی دسته 3فاطمه! نگرم؟ می شما در که است حالتی چه این :فرمود کرد، مشاهده 272.ستا خدا بر نیز او روزي

.8/تکاثر. 268 .65- 66/قصص. 269 .58-59/نحل. 270 .367، ص 21ج وسایل الشیعه، . 271 .365همان، ص . 272

:یازدهم بخش

هانگوا

رستاخیز

91 گواهان رستاخیز/بخش یازدهم

6ماسال پیامبر گواهی

را هانپن راز این روزي بنابراین،. است آگاه بشر هانپن و آشکار کردار و اندیشه ي همه به خداوند اقدس ذات273.سازد می آشکار

را آن یانسان قتل جریان در اسرائیل بنی آن چه نظیر است؛ آزمون ي وسیله به و دنیا در گاهی راز، آشکارسازي می آشکار واپسین روز در را مکتوم اسرار نیز گاهی 274.ساخت آشکار را آن آزمونی در خداوند و کردند مانکت

اعضاي و چهره نیز و روشن انسان اعمال که این بر افزون روز این در. رود می کنار ها پرده ي همه که روزي کند؛ 275.است همه بر شاهد و گواه نیز 6اسالم پیامبر و شاهدند :پیامبران دهند، می گواهی همه او

توان می بلکه. است گذشته هاي امت بر و خود امت بر شاهد 6اسالم پیامبر و دارد شاهدي امتی هر بنابراین، شانکردار و او، مشهود بشر افراد ي همه شؤون تمام زیرا است؛ علیم مشهود و شاهدان شهید حضرت آن گفت .دارد علمی احاطه الهی عنایت به ها مخلوق ي همه بر او و است حاضر او نزد

معناي گواهی مقصود بلکه کند، تکذیب را گروهی و تصدیق را اي عده 6پیامبر که نیست این شهادت از منظور بنابراین،

.سنجند می امت آن پیامبر عمل با را امت هر اعمال و اخالق عقاید، که است آن

قیامت در کاران تبه آرزوي

276.شدند می هموار و سانیک اطراف زمین با کاش اي که کنند می آرزو قیامت در ،گران عصیان و کافران * می فدیه را همه و بودیم طال و گنج داراي است زمین روي در چه آن برابر دو یا زمین اندازه به ما کاش اي*

277.کردیم می پیدا نجات عذاب از و دادیم 278.بودیم خاك ما کاش اي ،کنند می آرزو* 279.بخشید می نوري ما به کسی کاش اي :گویند می*

.29/نور. 273 .72/بقره. 274 .89/نحل. 275 .42/نساء. 276 .36/مائده. 277 .40/نبأ. 278 .13/حدید. 279

92 گواهان رستاخیز/بخش یازدهم

:بیت اهل بودن گواه

و مشقت شما بر تکلیف درمقام و کرده سرافراز خود دین به را شما او. آورید جاي به را او جهاد حق خدا براي« درصحف را امت شما پیش، از خدا که است، 7خلیل ابراهیم شما پدر آیین ندمان اسالم آیین. است ننهاده رنج به و دارید پا به نماز پس. باشید گواه خلق سایر براي وشما شما براي رسول نامیده،تا مانمسل قرآن این در و او

و ناصر نیکو و شماست ناصر و حافظ ،باننگه موال، پادشاه، او که شوید متوسل خدا به و بدهید زکات مستحقان .280»است موالیی

:ندمان دارد؛ وجود :ائمه و پیامبر بودن گواه ي درباره فراوانی روایات آیه این ذیل در

هانگوا ما و دهسانر ما به خدا بجان از چه آن در ستا ما بر گواه 6خدا رسول: فرماید می 7باقر امام«* را آن که کسی و کرد خواهیم تصدیق را او کند تصدیق را قیامت روز که کسی پس قیامتیم، روز در مردم

281.»کرد خواهیم تکذیبش کند تکذیب

تکوینی هانگوا

دیگر باشد داشته جرم اثر و شانن انسان چهره وقتی؛ است انسان کردار بر گواه تکوینی آثار و عالیم ،قیامت در در گرفته، را پاهایش با او سر و یشانپی موي رسد می دستور بالفاصله و وقفه بی و نیست خواهی گواه به نیازي 282.بیندازید آتش

همراه گواه

اي فرشته را کسی هر نویسند، می مفسران، از برخی 283.»شهید و سائق معها نفس کل جاءت و«: فرماید می قرآن نیز روایات برخی از که نانچ دهد؛ می گواهی بدش و نیک بر اي فرشته و دشانک می محشر به حساب براي

.شود می استفاده

ها اندام گواهی

.پردازند می شهادت اداي به قیامت ي صحنه در و آیند می حساب به شاهد عنوان به انسان جوارح و اعضا

.78/حج. 280 .190، ص 1کافی، ج . 281 .41/رحمن. 282 .21/ق. 283

93 گواهان رستاخیز/بخش یازدهم

می شهادت او علیه کسی جوارح امانه. داد نخواهند شهادت او علیه مؤمن انسان جوارح: فرماید می 7باقر امام 284.شود می داده راستش دست به کردارش نامه مؤمن زیرا باشد؛ حتمی او درباره الهی عذاب که دهند

گویان دروغ علیه شهادت

و اعضا به نانآ. دهند گواهی شانی ها کرده بر ها پوست و ها چشم گوش، ،شوند نزدیک دوزخ به چون کاران تبه« ي همه که خدایی: گویند پاسخ در بدن اعضاي و پوست دادید؟ شهادت ما کردار بر چگونه: گویند بدن پوست

که شما. گردید می باز او سوي به باز و بیافرید بار نخستین را شما او. کرد گویا نیز را ما آورد نطق به را موجودات شهادت امروز تانهای بدن پوست و ها چشم و گوش که نبود این براي داشتید می هانپن را خود زشت اعمال هانپن هم خدا از کنید می هانپن که زشتی کارهاي بیشتر که مانگ بدین کردید، می هانپن را گناه بلکه ندهند، 285.»نیست آگاه آن بر و است

در. ایم نداده انجام را ها این از یک هیچ ما: گویند انکار با شود می عرضه ها بدان گروهی اعمال وقتی قیامت در پس: فرماید می 7صادق امام. دهند می گواهی نانآ علیه بودند شاناعمال نوشتن مأمور که فرشتگانی حال این کنند می یاد سوگند خدا به گاه آن. دهند می گواهی تو سود به و هستند تو فرشتگان اینها: گویند خداوند به نانآ .اند نداده انجام کرداري چنین که بانز بر خداوند هنگام این در. کردند غصب را) والیت( 7امیرالمؤمنین حق که هستند یسانک ،گروه اینهر شانیها سازد می گویا را شانهای بانز و گذارد می سکوت م.

.31، ص 2کافی، ج . 284 .21-23/فصلت. 285

:دوازدهم بخش

اعمال نامه

95 نامه اعمال/بخش دوازدهم

اعمال کتابت چگونگی

از سخن قیامت آیات در. نیست یابد نگارش آن در انسان کردار که دنیایی کتاب و دفتر معناي به اعمال نامه شامل رو این از. است کردن ثبت مصادیق از یکی نوشتن. است کردن ثبت معناي به کتابت و است اعمال کتابت

نیز دیگر آیات از معنا این و گردد می ثبت نیز اخالص درجات حتی و گردد می نیز انسان هاي اندیشه و خاطرات .شود می استفاده

می مشاهده را عمل عین خود کارنامه در آدمی ،آخرت در و است عمل عین ثبت معناي به اعمال کتابتپس 286.کند

سه نوع کتاب در قیامت .دارد وجود کتاب سه قیامت در که آید می دست به چنین کریم قرآن آیات ظاهر از ;طباطبایی عالمه نظر به

287.می باشد ها انسان همه به مربوط که کتابی .1ۀ کل«: شود می ثبت آن در امت هر کردار که کتابی .2 م اعمالش ي نامه به امتی هر ؛288»بهااکت إلی تدعی أ

.شود می خوانده یلقیه کتبا القیمۀ یوم له نخرج و عنقه فی طائره ألزمنه إنسن کل و«: است انسان هر ویژه که کتابی .3

289.»منشورا

فرشتگان از لوح محفوظ نسخه برداري می کنند :گوید می 290»تعملون کنتم ما نستنسخ کنا إنا« ي جمله ذیل ;طباطبایی عالمههم چنین،

می نقل و برداري نسخه ،کتاب و اصل آن روي از فرشتگان که است ثبت کتابی و اصل یک در ،انسان کردار محفوظ لوح در چه آن با را انسان اعمال ،فرشتگان و است محفوظ لوح از بخشی اعمال ي نامه بنابراین،. کنند

پنداشته مفسران برخی که نانچ نیست؛ نوشتن و کتابت معناي به استنساخ ،نتیجه در ؛کنند می تطبیق و مقابله است 291.است شده روایت عباس ابن از و 7صادق امام از معنا این که نانچ ؛اند

و کوچک عمل هیچ که است کتابی چه این! ما بر واي اي: گویند می و ترسانند است آن در آنچه از که دید خواهی را کاران گنه اما. شود می گذارده جا آن در اعمال نامه«. 286

.49/کهف :»شود می ثبت او خود نام به تنها کس هر عمل. کند نمی ستم احدي به پروردگارت و بینند می حاضر را خود کردار همه و برشمرده را آن که این مگر نیست بزرگی .همان. 287 .28/جاثیه. 288 .13/اسرائ. 289 .28-29/جاثیه: »تعملون کنتم ما نستنسخ کنا إنا بالحق علیکم ینطق کتبنا هذا ،تعملون کنتم ما تجزون الیوم کتبها إلی تدعی أمۀ کل «. 290 .372، ص 54بحار االنوار، ج . 291

96 نامه اعمال/بخش دوازدهم

حاضر است :معصوم ماناعمال ما نزد پیامبر و اما امام: گشاید می الهی معارف بر اي تازه هاي افق است، رسیده :بیت اهل و 6پیامبر ناحیه از که احادیثی یا: گفتند. بیاورید هیزم: فرمود یارانش به و آمد فرود گیاهی بی سرزمین به 6پیامبر: فرماید می 7صادق هر. بیاورد هیزم خویش توان اندازه به انسان هر: فرمود. ایم گرفته قرار گیاهی بی سرزمین در ما 6الله رسول هانگنا ،گونه این: فرمود پیامبر. تانباش هم روي بر پیامبر برابر در و کرد فراهم هیزم توان قدر به نانآ از یک از را چه آن ها، آن طالب و دارد طالبی چیزي هر که کوچک هانگنا از بپرهیزید. گردد می متراکم هم روي .ایم کرده ثبت 292»مبین امام« در را ها آن همه ،ما و نویسد، می را همه گذاشتند باقی را چه آن و فرستاده پیش

و ابوبکر شد، نازل 6پیامبر بر »مبین إمام فى أحصیناه شیئ کل و« ي آیه چون: است آمده دیگر حدیث در است؟ انجیل آیا: گفتند. نه: فرمود است؟ تورات ،مبین امام آیا الله رسول یا: گفتند برخاسته خود جاي از عمر

»مبین امام«: فرمود 6پیامبر ؛شد وارد 7امیرالمؤمنین هنگام این در. نه: فرمود است؟ قرآن: گفتند. نه: فرمود .است برشمرده او بر را چیزي هر علم تعالی حق که است شخص این

این و سازم می جدا باطل از را حق که هستم من مبین امام سوگند خدا به«: فرمود 7نانمؤم امیر: گوید عباس ابن 293.»ام برده وراثت به خدا رسول از که است دانشی

. آموختم 7علی به من و آموخت من به را آن خداوند که این جز نیست دانشی مردم، اي: فرمود 6رپیامب پرهیزکاران امام وجود در یازیدم دست که دانشی هر به من و برشمرد من وجود در خداوند را ها دانش ي همه .آموختم او به و گذاشته 7علی

نسخه با ها انسان مکتوب کردار و هستند خدا علم آینه ،کامل انسان عنوان به :معصوم ماناما و پیامبر بنابراین، . شود می مقابله است پیامبر و امام قلب که اصل

...فرشتگانی که بر ما فرود می آیندوکل ي فرشته دو 294»حافظین«: است آمده روایتی در آمد خواهند مؤمن حضور صبح نماز هنگام که ندانسان بر م . دو بار دیگر کرد غروب خورشید وقتی. کرد خواهند صعود شب، اعمال ثبت موکل فرشته دو ،هنگام این در

ي نامه در را همه آنان ي آینده وجودي آثار و گذشته کردار کرده، زنده باز را مردگان ما ؛»مبین إمام فی أحصینه شیء کل و اثارهم و قدموا ما نکتب و الموتی نحی نحن إنا«. 292

.12/یس: ایم آورده شمار به را همه آشکارا خدا محفوظ لوح در و گردانیده ثبت اعمالشان .427، ص 35بحار االنوار، ج . 293 هر شما. هستند خدا مقرب فرشتگان و شما کردار نویسندگان آنان. مأمورند شما اعمال و احوال مراقبت بر نگهبانان البته ؛»تفعلون ما یعلمون کاتبین کراما ،فظینالح علیکم إن و«. 294 .10- 12/انفطار: دانند می را همه کردید چه

97 نامه اعمال/بخش دوازدهم

وکل فرشتگان و شد خواهند نازل شب، اعمال ثبت بر وکلم ي فرشته پروردگار نزد انسان اعمال نامه با روز بر م .کرد خواهند عروج

ناحیه از خداوند: گویند رسد فرا صالح انسان اجل چون و مرگ، حضور وقت تا است چنین این نانآ کار هماره چقدر و دادي شانن ما به که نیکی کردار فراوان چه. فرماید عنایت خیر جزاي نیک، رفیق و دوست تو به ما ي

هنگام[وز ر این در هم ما پس. گرداندي حاضر را ما خوبی هاي نشست در اندازه چه و شنواندي ما به زیبا سخن موکل فرشتگان باشد کار گنه ،انسان اگر اما. بود خواهیم پروردگارت نزد تو شفیعان و داشته دوست را تو] مرگ

بدي کردار فراوان چه. کردي اذیت را ما تو. بدهد کیفر بد رفیق و دوست عنوان به تو به خداوند: گفت خواهند این در هم ما. ساختی حاضر را ما بد مجالس چقدر و شنواندي ما به زشت گفتار چقدر و دادي شانن ما به که را

] تو زشت کارهاي بر[ پروردگارت نزد و داري می ناخوش که بود خواهیم اي گونه به تو براي] مرگ هنگام[ روز .داد خواهیم گواهی

...فرشته اي که به ما مهلت می دهد را بد اعمال که اي فرشته و انسان راست طرف در کند می ثبت را نیک کارهاي که اي فرشته: فرمود 6پیامبرت راست طرف فرشته. است گرفته قرار چپ بجان در نویسد می مپس. دارد چپ بجان فرشته بر دهیمانفر س

فرشته کرد ناشایستی کار گاه هر و کند می ثبت برابر ده راست بجان فرشته داد انجام اي شایسته عمل انسان وقتی .گوید تسبیح و کند استغفار شاید واگذار، را او ساعت هفت: گوید می چپ بجان فرشته به راست طرف