สะทอนยอนคดพนจการสาธารณสขไทย

ศ. นพ.ธระ รามสต• ประธานมลนธราชประชาสมาสย ในพระบรมราชปถมภ• ประธาน รพ.นวมนทร และ รพ.ในเครอนวมนทร• ประธานฝกอบรมและสอบความรแพทยแขนงสาธารณสข

สาขาเวชศาสตรปองกน สมาคมเวชศาสตรปองกนแหงประเทศไทย และแพทยสภา

• ทปรกษากรมควบคมโรค, สถาบนเวชศาสตรปองกน กรมอนามย และมลนธการแพทยฉกเฉนแหงชาต

• ทปรกษาและอาจารยพเศษ สถาบนพฒนาสขภาพอาเซยน มหาวทยาลยมหดล

• อดตอาจารยพเศษ สอนวชาประวตศาสตรสาธารณสข คณะแพทยศาสตรจฬาลงกรณมหาวทยาลย และวทยาลยแพทยศาสตรพระมงกฎเกลา

1

กรอบการอภปราย “สะทอนยอนคดพนจการสาธารณสขไทย”

1. ยอนคดเชงประวตศาสตรการสาธารณสขไทยจากแหลงหลกฐานขอมลปฐมภมชนตน (Primary source) และหลกฐานขอมลทตยภมชนรอง (Secondary source) รวมทงขอสงเกตจากประสบการณรวมงานในกระทรวงสาธารณสข

2. พนจการสาธารณสขไทยตามความส าคญแงตาง ๆ ทางประวตศาสตร• Critical event (เหตการณส าคญ ๆ)• Critical chronology (ชวงส าคญของยคตาง ๆ)• Critical persons (บคคลเกยวของทส าคญ)• Critical turning points (จดเปลยนแปลง พลกผนทส าคญ)• Critical lessons (สรปการสงเคราะหบทเรยนทส าคญส าหรบคนรนหลง)

2

การแบงยคของการสาธารณสขไทย ตามการเปลยนแปลงทส าคญยคท 1 : ยคแรกสมยกรงศรอยธยาแผนดนพระรามาธบดทสอง ถงรชกาลท 2

กรงรตนโกสนทร (ป 2054-2367) รวม 313 ปยคท 2 : ยคกรงรตนโกสนทร รชกาลท 3-4 (ป 2367-2411) รวม 44 ปยคท 3 : ยครตนโกสนทร รชกาลท 5-7 (ป 2411-2475) รวม 64 ปยคท 4 : ยคการเปลยนแปลงการปกครองและกระทรวงสาธารณสขยคแรก

(ป 2475-2514) รวม 39 ปยคท 5 : ยคการปฏรปกระทรวงสาธารณสขครงส าคญของต านานความขดแยง

ครงส าคญ เรมระบบอปถมภ และการเมองในกระทรวงสาธารณสข (ป 2515-2544) รวม 29 ป

ยคท 6 : ยคการสาธารณสขสองนครา (ป 2545-2558) รวม 13 ป

3

1. ยคแรกสมยกรงศรอยธยาแผนดนพระรามาธบดทสอง ถงรชกาลท 2 กรงรตนโกสนทร (ป 2054-2367) รวม 313 ปสมยกรงศรอยธยา การแพทยแผนโบราณกระจดกระจาย ตามบรรพบรษ

ไขทรพษระบาด ผคนลมตายมากอหวาตกโรคระบาด พระบรมราชาท 5 สนพระชนมจากอหวาตกโรคแมนาสกปรกสเขยวเปนสญญาณบอกการเกดโรคระบาดการสงครามกบพมา เกดความอดอยาก และโรคตดตอการแพทยแผนโบราณ ผสมผสานการแพทยแผนจน การแพทยแผนอนเดย (อายรเวช) ไสยศาสตร และ โหราศาสตรการสาธารณสขยงไมเจรญ มชชนนาร ยงไมเขามา

4

สมยรชกาลท 1 กรงรตนโกสนทร : พระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลก (ป 2325-2352 : 27 ป)

• การสาธารณสขยงไมเกด• ใชการแพทยแผนโบราณ• เรมจดตง “กรมหมอโรคพระโอสถ”

จดท ายาแผนโบราณใชในวงและทางราชการ• หมอม 2 ประเภท

1) หมอหลวง จดท ายารกษาราชวงศ และราชการ2) หมอราษฎร (หมอเชลยศกด) รกษาราษฎร

• เรมจดรวบรวมต ารายาแผนโบราณจารกไวท “ศาลาราย” วดโพธ

5

สมยรชกาลท 2 กรงรตนโกสนทร : พระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลย (ป 2352-2367 : 15 ป)

• เรมรวบรวม คมภร ต าราแพทยแผนโบราณทกระจดกระจายไวท “โรงพระโอสถ”• เชญผช านาญโรคและสรรพคณยาแผนโบราณชนดตาง ๆ มารวมไวดวยกน• เลอกยาด ๆ ทบรรพบรษหวงแหนเกบรกษาไวใหน ามาทลเกลาถวาย• กรมหมอโรคพระโอสถ หรอ กรมหมอหลวง คดเลอกยาด จดทะเบยนเปนยาต าราหลวง

ใชประจ าโรงพระโอสถ รกษาราชวงศ ขาราชการ ประชาชน• ป 2357 ออกกฎหมายใหมพนกงานพระโอสถถวาย มอ านาจคนหาพระโอสถ

และสมนไพรด ๆ ทวทงแผนดน ทใครจะขดขนไมได

6

ยคทสอง : ยคกรงรตนโกสนทร รชกาลท 3-4 (ป 2367-2411) รวม 44 ป พระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหว (ป 2367-2384) รวม 17 ป พระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว (ป 2394-2411) รวม 17 ป

7

รชสมย ร.3 เรมบรณะวดราชโอรสาราช เพอจารกต าราแพทยและยาแผนโบราณไวในแผนศลา บรเวณเสาระเบยงพระวรวหาร

ปฏสงขรณวดพระเชตพน (วดโพธ) เพอจารกต ารายาแผนโบราณไวในหนออน และทาฤาษดดตน ประดบไวตามโบสถ และศาลาราย

จดใหมต ารายาไวในหนออนประดบตามโบสถ และศาลาราย จดใหมต าราแพทยแผนโบราณ บอกสมฏฐานของโรค และวธรกษา จดใหน าสมนไพรทใชปรงยามาปลกไวเพอเผยแพรใหความรสขศกษา

การน าสมนไพรรกษาโรคคนปวย มกฎหมายหามบรรพบรษเจาของต ารบยาและการแพทยแผนโบราณ

ปกปดเกบต ารบยาไวในตระกลตองเปดเผยสาธารณชนเรยนร “นบเปนมหาวทยาลยเปดแหงแรกของประเทศไทย”

ในปท 5 ของรชกาลท 3 : ป 2371

• มชชนนารอเมรกนเรมท าการแพทยตะวนตกเขามารกษาผเจบปวย• เรมใชระบบการแพทยตะวนตกผสมผสานกบการแพทยแผนโบราณเปนครงแรก• เรมการปองกนการควบคมโรคตดตอควบคกนไปดวยเปนครงแรก

(การแพทยเรมบรณาการกบการสาธารณสข)• แพทยมชชนนารอเมรกน นพ.แคนบช บรดเลย (หมอบรดเลย) เขามาป 2373

* รเรมการปองกนโรคตดตอครงแรกในประเทศไทยดวยการปลกฝปองกนไขทรพษ ไดผลด

• ป 2380 โปรดเกลาฯ ใหหมอหลวง เรยนวธปลกฝจากหมอบรดเลย เพอขยายการปลกฝใหขาราชการและราษฎร

8

- กรมหลวงวรศกดราชสนท : ตนตระกลสนทวงศ เปนแพทยไทยคนแรก ทรบเอาขาฝรง (การแพทยตะวนตก) มาใชรกษาโรค โดยใชยาไทยหมยาฝรงไวทาเปนยา Quinin แกไขจบสน ไดผลดมชอเสยงมาก

- ป 2392 มชชนนารอเมรกน นพ.ซามลเอล เรโนลดเฮาล (หมอเฮาล) นายา สลบอเธอรมาใชผาตดเปนครงแรก

9

รชสมย ร.4 : พระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว (ป 2394-2411 รวม 17 ป)- ขยายการตดตอกบประเทศตะวนตกมากขน กษตรยไทยไปเยอนตางประเทศ

น าความรวทยาการกาวหนากลบมาประยกตใชมากขน- การแพทย และการสาธารณสขไทยเรมพฒนามากขน- แยกการแพทยแผนโบราณเดม ออกจากการแพทยแผนปจจบน- มแพทยมชชนนารอเมรกน 3 คน มาชวยสรางคณปการนาน 5 ป กอนกลบไป

คอ นพ.บรดเลย (หมอบรดเลย), หมอเฮาล และหมอเลน เรมการรกษาแผนปจจบน และการสตกรรมสมยใหม

(แตยงไมเปนทคนเคยและนยมนก)

ยคท 3 : ยครตนโกสนทร รชกาลท 5-7 (ป 2411-2475) รวม 64 ป

ป 2423 : ประกาศใชกฎหมายเกยวกบการสขาภบาลเปนครงแรก ชอ “พระราชบญญตธรรมเนยมคลอง” เพอรกษาความสะอาดของสองฝงคลองใหไดมาตรฐานจากความเชอวา การใชน าสกปรกท าใหเกดโรคภยไขเจบ

10

ก าเนด รพ.ศรราช : (ระหวางกอสราง สมเดจเจาฟาศรราชกฤษภณฑพระราชโอรสสนพระชนม จงใหสรางเมรททองสนามหลวงดวยไมสกทอง และโปรดเกลาใหน าไมสกมาสราง รพ.ศรราช โดยพระราชทานพระราชทรพยใหอก 56,000 บาท)

เปดใหการรกษาทงแบบการแพทยตะวนตกและการแพทยแผนไทย โดยม กรมพระยาชยนาทนเรนทร ท าหนาทผอ านวยการ1) ควบคมกจการศรราชพยาบาล2) จดใหการศกษาวชาการแพทย3) ควบคม รพ. อน ๆ4) จดการปลกฝแกประชาชน

11

ป 2528 : ร.5 เสดจสงคโปรจงด ารน าการจดตง รพ. ขนบางทกรงเทพฯ ทวงหลงธนบร

ป 2531 : นบเปนการเรมตนศกราชใหมของการแพทย และการสาธารณสขไทย และเปนตนก าเนดของกระทรวงสาธารณสข จากกรมพยาบาล และมกองแพทย เพอไปปองกนโรคระบาดจดตงกรมพยาบาล เมอ 27 ธนวาคม 2531 ขนตรงตอรมเกลา ร.5 มกรมเจานองยาเธอ พระองคเจาศรเสาวภางเปนอธบดคนแรก ตอมาป 2532 ซงยายไปสงกดกระทรวงธรรมการ และเรมมแพทยประจ าเมองในบางแหง และมการน ายาต าราหลวงออกจ าหนายในราคาถก และการจดตงกองแพทยเพอไปปองกนโรคระบาด การตงกรมพยาบาลขนกเพอ ใหควบคมดแลกจการศรราชพยาบาลสบแทนคณะกรรมการสรางโรงพยาบาลวงหนาซงพนหนาทวไปเมอการจดตงเสรจแลว กรมพยาบาล ยงมหนาทจดการศกษาวชาการแพทย ควบคม รพ. อนๆ

และจดการปลกฝเปนทานแกประชาชน

12

13

ป 2532 : จดตงโรงเรยนแพทยากร ขนท รพ.ศรราช เปดหลกสตร 3 ป ส าหรบการเรยนวชาแพทยแผนตะวนตกรวมกบวชาแพทยแผนไทย

ป 2538 : จดพมพ “ต าราแพทยเลมแรก” ชอ “แพทยศาสตรสงเคราะห” มเนอหาทงการแพทยตะวนตกและการแพทยแผนไทย

ป 2539 : จดตง “โรงเรยนผดงครรภ” แหงแรก โดย สมเดจพระศรพชรนทราบรมราชนนาถ พระราชทานพระราชทรพยสวนพระองค

ป 2547 : จดพมพ “ต าราแพทยชดทสอง” แบงเนอหาการแพทยแผนตะวนตก พมพออกมาเปน 4 เลม

ป 2548 : จดตง “หนวยหนองฝ” ผลตหนองฝใชเอง และยายไปกบสถานเสาวภา ในป 2465

ป 2548 : 1. จดการสขาภบาล ทดลองทอาเภอทาฉลอม สมทรสาคร

2. จดใหมการผลตยาตาราหลวง

3. จดตง “โอสถศาลา” สาหรบเปนทเกบสะสมยา และเวชภณฑ เพอใชในสถานพยาบาลและองคการตาง ๆ ของรฐบาล

4. จดตง “กองแพทย” มหนาทออกไปดาเนนการปองกนโรคตดตอแกประชาชนในชนบท

5. จดใหม “แพทยประจ าเมอง” ซงตอมาภายหลงพฒนาเปน “นายแพทยอนามยจงหวด” และ “นายแพทยสาธารณสขจงหวด”ในปจจบน

14

ป 2548 : 6. ยบเลก กรมพยาบาล (ป 2431-2448) ให รพ. ในกรงเทพฯ ไปสงกดกระทรวงนครบาล โดยมพระเจาบรมวงศเธอกรมหมนวรยวรรณปรชาเปนอธบดคนสดทาย

7. ให ศรราชพยาบาล คงไวเปนสาขาของราชแพทยาลย ยายไปสงกด กรมศกษาธการ

8. จดตงแผนกพยาบาล ขน ในกรมศกษาธการ9. ยาย 4 กองเดม ไปสงกดกระทรวงธรรมการดงเดม

15

(1) กองท าพนธหนองฝ(2) กองโอสถศาลา(3) กองแพทยปองกนโรค(4) แพทยประจ าเมอง

ป 2451 : 1. โอนไปสงกดกระทรวงมหาดไทย ขนอยกบ กรมพล าภง

ป 2451 : 2. จดพมพต าราการแพทยชดทสาม อก 2 เลมคอ (1) ต าราแพทยศาสตรวรรณา (2) ต าราแพทยศาสตรสงเคราะห 2 เลม

16

ซงถอเปน ต ารายาแหงชาตทสมบรณเลมแรก

ซงเปนรากฐานใหกระทรวงสาธารณสข ไดใชพฒนาตอมาตลอดมาจนทกวนน

ตอมาป 2448 : พระยาพษณประสาท (หมอคง) เหนวา ตาราแพทยตางๆ ทจดพมพขน ยากแกผศกษา จงพมพตาราเลมใหมชดท 4 ไดแก

(1) ตาราแพทยศาสตรสงเคราะหฉบบหลวง 2 เลม(2) ตาราแพทยศาสตรสงเขป 3 เลม

17

ป 2451 : 2. มการตราพระราชบญญตการจดการสขาภบาล (หลงจากทดรองจดตงสขาภบาลตนแบบตาบลทาฉลอม สมทรสาคร ในป 2548) เพมขนอก 5 จงหวด คอ นครราชสมา, จนทบร, นครศรธรรมราช, ชลบร, นครปฐม

ป 2455 : กระทรวงมหาดไทยมโครงการขยายงานการสาธารณสขอยางกวางขวางมากขนขอพระบรมราชานญาตจดตงกรมพยาบาล ขนมาใหม โดยรวมงานปองกนโรคและการสาธารณสขทเคยสงกด กรมพล าภง เขาดวยกน และแบงการบรหารงานกรมพยาบาลใหม

เรมขยายงานการสาธารณสขกวางขวางมากขนเปนครงแรก

กรมพยาบาล/กระทรวงมหาดไทย

แผนกประชากร แผนกปองกนโรคระบาด แผนกสขาภบาล

แผนกการแพทยแผนกปสตระสภา

(Pasteur Institute)

แผนกโอสถศาลารฐบาล

18

รชกาลท 6 : พระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว (ป 2468-2477)ป 2455 : 1) สราง รพ.จฬาลงกรณ โดยทนพระราชทานสวนพระองค

รวมกบทนจากสมาคมอณาโลมแดง สรางแลวเสรจในป 24572) สถาปนาปาสตรสภา (Pasteur Institute) ขนเพอบาบดโรคกลวน า

(โรคพษสนขบา)3) สราง รพ.วชรพยาบาล

ป 2556 : มพระบรมราชโองการสงใหเลกสอนวชาแพทยแผนไทย

ป 2557 : กระทรวงมหาดไทยสงการใหจงหวดตาง ๆ จดใหมสถานทสาหรบรกษาผปวยไข และจาหนายยาดวย ชอ “โอสถศาลา”

ป 2557 : 6) ตอมางานสาธารณสขเจรญกาวหนามากขน จงเปลยนชอ “สขศาลา” เปน “ศนยกลางการสาธารณสข”

ป 2458 : เปลยนชอ “กรมพยาบาล” เปน “กรมประชาภบาล”สงกดกระทรวงมหาดไทย โดยยกฐานะแผนกตาง ๆ เดมขน

กรมประชาภบาล/กระทรวงมหาดไทย

กองบญชาการเบดเสรจ กองพยาบาล

กองเวชวตถ

โดยไดรบพระบรมราชานญาต เมอ 19 ธนวาคม 2459

ตอมาจงถกยกเลกในป 2460

กองสขาภบาล

ป 2461 : 1) ตงโรงเรยนการแพทยทหารบก (นายรอยเสนารกษ)2) ใหยกเลกกรมประชาภบาล กระทรวงมหาดไทย 19

20

27 พฤศจกายน 2461 ในรชสมย ร.6 ไดมประกาศในราชกจจานเบกษา ใหจดตง กรมสาธารณสข ในกระทรวงมหาดไทย

1) แตงตงพระเจานองยาเธอกรมหมนชยนาทนเรนทร เปน อธบดกรม สาธารณสข คนแรก

2) ตอมาจงใชวนท 27 พฤศจกายนของทกป เปน “วนคลายสถาปนาการสาธารณสข” ประเทศไทย

3) เพอรวมงานสาธารณสขเขาเปนหนวยงานเดยว ของกระทรวงมหาดไทย4) แตมปญหาในระยะแรก กจการสาธารณสขในชนบท และในกรงเทพฯ

ซงขนกบกระทรวงนครบาลยงรวมกนไมไดเตมท

1 ส.ค. 2465 : โปรดเกลาฯ ใหยบกระทรวงนครบาล โอนกจการมาไวกระทรวงมหาดไทย โดยรวมการปกครองทงในหวเมอง และกรงเทพฯ ใหอยในการดแลของกระทรวงมหาดไทย

21

กรมสาธารณสข กระทรวงมหาดไทย1) การสาธารณสข และการแพทย ของกรงเทพฯ และหวเมองใกลเคยง

ใหมาสงกดกรมสาธารณสข กระทรวงมหาดไทย จนถงเมอพระราชทานรฐธรรมนญเปลยนแปลงการปกครองในป 2475

2) การดาเนนการสวนใหญของกรมสาธารณสข เพอการปองกนโรค และสงเสรมสขภาพอนามยของประชาชน

3) สวนการบาบดโรคโดยตรงอนไดแกการสรางโรงพยาบาล และสถานอนามย ซงสมยนนเรยกวา “โอสถศาลา” มนโยบายในการสนบสนนใหพนทจดตงขนเองเทานน

4) ไดปรบปรงสวนราชการใหมในป 2469 แบงกจการในกรมสาธารณสขออกเปน 13 กอง

22

28 มถนายน 2467 : กรมสาธารณสข จดการอบรมแพทยสาธารณสข 12 คน เปนครงแรก ทสถานเสาวภาสมเดจพระบรมราชชนก ทรงบรรยาย เรอง “วธปฏบตการสขาภบาล” (Practical Sanitation)

กจการสาธารณสข 3 ชนด1) สขวทยา (Hygiene) : ความรทจะชวยใหเรารจกบารงรางกายไดเปนปกตอย ใหมความเจรญ

แขงแรงตามธรรมชาต เชน นอนเปนเวลา กนเปนเวลา2) เวชกรรมกนโรคและการปราบโรค (Preventive Medicine) เปนวชาแกไขรกษาโรคทเกดขนในตว

มนษย โดยทางรกษาเวชกรรมกนโรคน มงจะกนไมใหเขาสรางกายได เชน ไขทรพษ3) สขาภบาล (Sanitation) : คอบารงสถานท และควบคมหนทางออกทางเขา และสงทออกจากและเขาไป

ในรางกาย และสถานทมนษยอย อยาใหเปนบอเกด และนามาแหงโรคทง 3 ประการน รวมเรยกวา “สาธารณสข”

ธาตปจจยในการสาธารณสข สมเดจพระราชบดาทรงบรรยายมความสาคญวา งานสาธารณสขนนจะท าใหบรรลผลส าเรจตองประกอบดวยปจจย 4 ประการคอ ศรทธา ความร เงน ความรวมมอ

23

รวมกจการแพทย และสาธารณสข ซงกระจดกระจายอยในหลายหนวยงาน เชน กรมสาธารณสข กรมประชาสงเคราะห กองสขาภบาล โรงเรยนของกรมพลศกษา แผนกอนามย สขาภบาล ของกรมราชทณฑ กองเภสชกรรม และโรงงานเภสชกรรมไทยของกรมวทยาศาสตร กระทรวงเศรษฐกจ และกจการของจฬาลงกรณมหาวทยาลยทเกยวกบการแพทย

มารวมอยภายใตการควบคมของหนวยงานเดยวกน โดยสถาปนาขนเปน “กระทรวงสาธารณสข”

ยคท 4 : ยคการเปลยนแปลงการปกครองและกระทรวงสาธารณสขยคแรก (ป 2475 – 2514) รวม 37 ป

1) ประกาศพระราชกฤษฎกา สถาปนากรมสาธารณสข เปนกระทรวงการสาธารณสข ทวงสโขทย เมอวนท 10 มนาคม 2485 ในสมยจอมพล ป.พบลสงคราม เปนนายกรฐมนตร

24

14 สงหาคม 2495 เปลยนชอจากกระทรวงสาธารณสขเปนกระทรวงสาธารณสข แบงสวนราชการในสงกด รวม 7 กรม

1. สานกเลขานการรฐมนตร2. สานกงานปลดกระทรวงสาธารณสข3. กรมการแพทย4. กรมประชาสงเคราะห5. กรมมหาวทยาลยแพทยศาสตร6. กรมวทยาศาสตรการแพทย7. เปลยนชอกรมสาธารณสข เปน กรมอนามย

25

ยคท 5 : ยคของการปฏรปกระทรวงสาธารณสขครงส าคญของต านานความขดแยง และเรมระบบอปถมภและการเมองในกระทรวงสาธารณสข (ป 2515-2544) รวม 20 ป

ยคท 6 : ยคของการสาธารณสขสองนครา(ป 2545-2558) รวม 13 ป

1. โครงสรางกระทรวงสาธารณสขในยคน ม 4 กรม คอ กรมมหาวทยาลยแพทยศาสตร กรมอนามย กรมการแพทย และกรมวทยาศาสตรการแพทย

2. ศ.นพ.สวสด แดงสวาง อธบดกรมอนามย ยายมาจาก อธบด กรมมหาวทยาลยแพทยศาสตร (ป 2498-2501)ศ.นพ.ก าธร สวรรณกจ อธบดกรมอนามย ยายมาจากคณบด คณะสาธารณสขศาสตร กรมมหาวทยาลยแพทยศาสตร (ป 2501 – 2510)

26

ขอสงเกตเชงประวตศาสตรสาธารณสข และสรปแนวความคดทางสาธารณสขทวไปของอดตอธบดกรมอนามยในยคตนของกระทรวงสาธารณสข ป 2498-2510

27

ขอคดเหนของ ศ.นพ.สวสด แดงสวาง (1)

1. ทานเลาประวตของทาน• จบการศกษาประกาศนยบตรแพทยศาสตร ราชแพทยวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย• แพทยประจ าบาน รพ.ศรราช• ไดรบทนสวนพระองค สมเดจพระบรมราชชนก และสมเดจพระบรมราชชนน รวม 3 ป เพอไปศกษา

จบ Dr. PH. จากมหาวทยาลย Johns Hopkins, U.S.A. • ศกษาไดประกาศนยบตรเวชศาสตรเขตรอน กลกตตา อนเดย• ศกษาดงานสาธารสขในสหรฐอเมรกา และแคนาดา• ท างานวชาการโรคเมองรอน คนพบสาเหตเชอพยาธตวจดคนแรก• รเรมการใชทมเคลอนทแบบโครงการช านญพเศษ (Vertical/Specialized Public Health Program)

โดย UNICEF ชวยยานพาหนะรถยนต รถจกรยานยนต, ยา และอปกรณ WHO ชวยผเชยวชาญทปรกษา และทนศกษาดงานเชน 1) โครงการสงเคราะหแมและเดก

2) โครงการควบคมพยาธล าไส3) โครงการควบคมคดทะราด4) โครงการควบคมโรคเรอน 5) โครงการควบคมวณโรค

6) โครงการอนามยโรคเรอน 7) โครงการกระจายงานสาธารณสข/อนามยสภาคตาง ๆ8) โครงการสขาภบาลและน าบาดาลชนบท9) โครงการพฒนาอนามยชนบท ฯลฯ

(1) ธระ รามสต. โรคเรอนระยะบกเบก. สมภาษณ ศ.นพ.สวสด แดงสวาง อดตอธบด กรมอนามย. ราชประชาสมาสยสารฉบบพเศษ พ.ศ. 2528, หนา 45 -53.

สรปแนวความคดทางดานสาธารณสขทวไป1. ขณะนนโครงสราง infrastructure ของระบบบรการสขภาพจงหวด สวนใหญยงไมเขมแขงเพยงพอ

โดยม - รพ.จงหวดเฉพาะจงหวดใหญ และมแพทยเพยงเฉลย 3-5 คน ขนกบกรมการแพทย- รพ.อ าเภอ (ชมชน) ยงไมมใชจดตงสถานอนามยชนหนง มเตยง 10 เตยง แพทย 1 คน

ในอ าเภอขนาดใหญ - จดตงสถานอนามยชนสอง ประจ าต าบลขนาดใหญ มพนกงานอนามย, นางผดงครรภประจ า- จดตงส านกงานผดงครรภประจ าต าบลขนาดเลก มผดงครรภประจ า - มส านกงานอนามยอ าเภอ และทท าการอนามยจงหวด ก ากบดแลและสนบสนน ขนกบกรมอนามย

2. กรมอนามย นอกจากมกองดานอนามย เชน กองสขภาพ, กองโภชนาการ, กองอนามยแมและเดก, กองอนามยโรงเรยน, กองสขาภบาล, กองสขศกษา, กอง อาชวอนามย ฯลฯ แลวงานควบคมโรคตดตอ ยงรวมในกรมอนามย คอ (กองเมาตลอดวนหรอชวโมง?) (1) กามโรค (2) มาลาเรย, โรคตดตอทวไป,

วณโรค, โรคเรอน, โรคเทาชาง และ รพ.โรคทรวงอก, รพ.โรคตดตอ (บ าราศนราดร), รพ.โรคเรอนพระประแดง

28

สรปบทสมภาษณ ศ. นพ.สวสด แดงสวาง อดตอธบดกรมอนามย ป 2498-2501 โดย นพ.ธระ รามสต เพอลงพมพในวรสาร ราชประชาสมาสยป 2528

3. แนวความคดการสาธารณสข ใชเชงรกเสรมการขาด health infrastructures โดยทมเคลอนทโครงการช านญพเศษ (Vertical/Public Health Program ตาง ๆ) ออกไปด าเนนการใหบรการในพนทหมบานกนดาร ไกล และมปญหาดานสขภาพเฉพาะ เชน

• ทมเคลอนทโครงการสงเคราะหแมและเดก• ทมเคลอนทโครงการควบคมพยาธล าไส• ทมเคลอนทโครงการควบคมคดทะราด• ทมเคลอนทโครงการควบคมวณโรค• ทมเคลอนทโครงการควบคมโรคเรอน• ทมเคลอนทโครงการสขาภบาล และน าบาดาลชนบท

รวมทงโครงการกระจายงานสาธารณสข/อนามยสภาคตาง ๆ

29

4. ในขณะนนมแนวความคดทางสาธารณสข เกยวกบการบรการสาธารณสขแบบเบดเสรจ หรอผสมผสานงานสงเสรมสขภาพ ปองกนควบคมโรค และรกษาพยาบาลเขาไวดวยกน ตามสถานอนามยชนหนง และชนสอง และส านกงานผดงครรภ

5. พยายามเรงรดงานพฒนาอนามยชนบท รวมกบทางเกษตรและมหาดไทยในพนท โดยมเกษตรอ าเภอรวมเพมผลผลตทางอาชพทเหมาะสมไปดวยกบการดแลสขภาพ เพอใหประชาชนหลดพนวงจรอบาท (Vicious cycle) การศกษาต า – ยากจน –เจบปวย – ตายกอนก าหนดอนควร โดยมอาชพและรายไดสงขน มการอยดกนดมากขน รางกายจะไดมสขภาพดขน

6. ทานอธบด ศ.นพ.สวสด แดงสวาง ไดใหค าขวญ หรอค ากลาวของนกสาธารณสขในยคของทานไววา “ความจนท าใหเกดโรค และการเกดโรคท าใหเกดความจน” (Poverty cause disease and disease cause poverty) หรอดงพทธภาษตทวา

“อโรคยา ปรมา ลาภา” (ความไมมโรคเปนลาภอนประเสรฐ)

30

7. งานสาธารณสขหรองานอนามยขณะนน ไดรบการชวยเหลอจากตางประเทศมาก เชน องคการ UNICEF และองคการ USOM (United State Operation Mission) ของสหรฐอเมรกา ชวยบรจาครถยนต รถเคลอนทสงเคราะหแมและเดก, รถจกรยนต รวมทงเครองอะไหล การซอมแซม และผช านาญการซอมรถยนต (Mechanic) เปนเวลา 3 ป

8. กรมอนามยจงไดรเรมจดตงหนวยซอมบ ารงรถยนตขนพรอมสถานทซอมรถยนตทางราชการ ซงพฒนาตอมาเปนกองชางบ ารงของกระทรวงสาธารณสข

9. ทานอธบด ศ. นพ.สวสด แดงสวาง ไดพยายามเนนถงความส าคญของงานเวชศาสตรปองกนใหมากขน ทงระหวางเปนอธบดกรมมหาวทยาลยแพทยศาสตร และอธบดกรมอนามย และพยายามกระตนฝกอบรมใหแพทยและบคลากรสาธารณสขมความรความสามารถทางเวชศาสตรปองกน และการรจกเสยสละการ

ท างานยากล าบากในพนท

31

10. ไดเรงรดจดตง- โรงเรยนผดงครรภชนสองใหมากขนในภาคตาง ๆ- จดตงส านกงานผดงครรภชนสองประจ าต าบล

- จดอบรมแพทยประจ าต าบล และหมอต าแย- จดตงคณะเวชศาสตรเขตรอน และบณฑตวทยาลยใน มหาวทยาลยแพทยศาสตร- ขอทน USOM ใหแพทยอนามย, เจาหนาทอนามย, อาจารยมหาวทยาลยดานเวชศาสตรปองกนไปศกษา หลกสตร MPH ตอตางประเทศ

11. ไดพยายามจดรปแบบงานสาธารณสขใหเปนบรการสาธารณสขแบบเบดเสรจผสมผสานทงสงเสรม/ปองกน, รกษา, ฟนฟสภาพ เทาทจะท าได

32

12. เรงรณรงคโครงการช านญพเศษแกปญหาสาธารณสขทส าคญ ๆ เปนเรอง ๆ ไป เชน• โครงการดานโภชนาการผลตน ามนตบปลาฉลาม เพอไดวตามนเอ

แจกจายแกเดกและประชาชน โดยไมคดมลคา ตามสถานอนามยทวประเทศ โดยความชวยเหลอของ UNICEF

• โครงการกระจายงานสาธารณสข/อนามยสภาคตาง ๆ• โครงการสขาภบาล และน าบาดาลชนบท• โครงการพฒนาอนามยชนบท• โครงการช านญพเศษควบคมโรคตดตอทเปนปญหารบดวน เชน คดทะราด,

พยาธล าไส, วณโรค, โรคเรอน งานอนามยโรงเรยน และงานสงเคราะหแมและเดก ฯลฯ เปนตน

33

34

ขอสงเกตเชงประวตศาสตรสาธารณสข และสรปการบรหารงานกรมอนามย ป 2501-2510

ในยคทม ศ.นพ.ก าธร สวรรณกจ เปนอธบด• ศ. นพ.กาธร สวรรณกจ ศกษาจบปรญญา Dr. PH. จากมหาวทยาลยฮาวารด

และเปนนกวชาการ เชยวชาญดานโภชนาการระดบโลก• ยายจากคณบดคณะสาธารณสขศาสตร มหาวทยาลยแพทยศาสตร

มาดารงตาแหนงอธบดกรมอนามยตอจาก ศ. นพ.สวสด แดงสวาง • เจาของฉายาอธบด “ยดความถกตองอยางมนคงแนวแนแบบยอมหกไมยอมงอ”

ตามคาสอนของทาน “ถาท าถกตองดทสดแลวไมตองกลวใครหนาไหนทงสน”

ขอขอบคณ และชนชมทกทานครบ

35