Universiteti i PrishtinësFakulteti i Bujqësisë dhe Veterinarisë

Departamenti :TEKNOLOGJI USHQIMORE ME BIOTEKNOLOGJI

PUNIM SEMINARIK

TEMA: “Koncepti dhe modeli i zhvillimit teorik në metodat shkencore”

Prof.Hysen Bytyqi Punuar nga : Endrit Hasani Senad Muqaku

Endrit Haziri

Metoda shkencore Zbulimi I metodes shkencore Parimet e metodës shkencore Hapat themelorë të metodës shkencore “Nga hipoteza në konkluzione” Të menduarit kritik Idetë e gabuara , llojet e provave Teoria shkencore Si ndryshon Teoria nga hipoteza? Teoria ne kuptimin e modelit

Zbulimi i metodes shkencore është paraqitur për herë të parë nga Sir Francis Bacon (1561-

1626) “Njerezit dyshonin ne gjithqka para se te gjejne te

verteten e saj” Një metodë për filozofët qe t’a përdornin në peshën dhe

vërtetësinë e dijes Testimi i idesë se sëmundja ka ardhur nga shkaqe të jashtme

Dy konceptet bazë të metodës shkencore :

Teoria që perdoret për të bërë parashikime rreth vëzhgimeve te ardhshme

Hipoteza -parashikim i testueshëm që është arritur në mënyrë logjike nga një teori.

Metoda shkencore

Disa lloje të studimeve ekzistojnë brenda metodës shkencore – eksperimentet , studimet deskriptive , rastet e studimit , anketat(surveys) dhe studimet jo deskriptive.

◦ Në një eksperiment një studiues manipulon variabla të caktuara dhe mat efektin e tyre në variablat e tjera në një mjedis të kontrolluar.

◦ Studime deskriptive përshkruajnë natyrën e marrëdhënies ndërmjet variablave të qellimshme, pa shikuar shkak apo efekt.

◦ Një rast studimi përfshin një shembull specifik në të cilin ka ndodhur diçka e pazakontë. Kjo behet shpesh në raste ekstreme apo të rralla, zakonisht me një subjekt të vetëm.

◦ Anketat(surveys) janë përdorur me grupe të mëdha të njerëzve që japin përgjigje pyetjeve në lidhje me lëndë të veçanta.

◦ Studimet jo përshkruese përdorin metodat e korelacionit për të parashikuar marrëdhëniet në mes të dy (ose më shumë) për variablave te qëllimshme.

Nëpër të gjitha disiplinat shkencore, parimet kryesore të metodës shkencore janë:

1) verifikueshmëria, 2) parashikueshmëria 3) falsifikimi dhe 4) paanesia.

Verifikueshmëria do të thotë se një eksperiment duhet të jenë i përsëritshem nga një tjetër studiues

Parashikueshmëria nënkupton se teoria duhet të na mundësojë për të bërë parashikime në lidhje me ngjarjet e ardhshme.

Falsifikimi referohet nëse një hipotezë mund të përgënjeshtrohet.

Paanësia nënkupton që të gjitha të dhënat duhet të merren parasysh kur të vlerësohet një hipotezë

Parimet e metodës shkencore

Metoda shkencore është një proces i grumbullimit të të dhënave dhe përpunimit të informacionit.

Hapat themelorë në metodën shkencore janë:

Vëzhgimi dhe përshkrimi i një fenomeni.

Formulimi i një hipoteze per të shpjeguar fenomenin në formën e një mekanizmi shkaktues ose një lidhje matematike.

Testimi i hipotezës duke analizuar rezultatet e vëzhgimeve ose duke parashikuar dhe vëzhguar ekzistencën e fenomeneve të reja që pasojnë nga hipoteza. Nëse eksperimentet nuk konfirmojnë hipotezën, hipoteza duhet të refuzohet ose modifikohet (Kthehu në Hapi 2).

Krijimi i një teorie te bazuar në verifikimin e përsëritur të rezultateve.

Hapat themelorë të metodës shkencore

Vëzhgoni një fenomen natyror dhe të përcaktoni një pyetje në lidhje me të

Bëni një hipotezë, ose zgjidhje të mundshme të çështjes(pyetjes)

Testoni hipotezën

Nëse hipoteza është e vërtetë, gjeni më shumë dëshmi(prova) ose kundër-dëshmi

Nëse hipoteza është false, krijoni një hipotezë të re ose provoni përsëri

Nxjerrni konkluzione dhe përsërit - metoda shkencore është e pafund, dhe asnjë rezultat nuk konsiderohet kurrë i përsosur

Shembull i metodës shkencore Për të kuptuar më mirë procesin e metodës shkencore, kemi

shembullin e mëposhtëm: Vëzhgimi: Tosteri im nuk punon. Pyetje: A ka te beje diqka me prizën elektrike ? Hipoteza: Nëse diçka është duke shkuar keq me prizë,

gjithashtu mbushesi i telefonit tim nuk do të funksionojë kur të kyqet në të.

Eksperiment: Une e kyq mbushësin e telefonit në prizë. Rezultati: Mbushësi i telefonit tim punon! Përfundim: Priza ime elektrike punon, por tosteri im nuk do ta

ngrohë ushqimin tim. Përsosja e hipotezës: Tosteri im është prishur.

Nga kjo pikë, procesi do të përsëritet me një hipotezë të rafinuar..

Për të kërkuar një pyetje të rëndësishme një studiues duhet së pari të vëzhgojë fenomene natyrore.

Duke bërë vëzhgime, një studiues mund të përcaktojë një pyetje të dobishme

Pas gjetjes së një pyetje për t’u përgjigjur, atëherë studiuesi(kërkuesi) mund të bëjë një parashikim (një hipotezë) në lidhje me atë që ai ose ajo mendon se do të jetë përgjigja.

Pasi bën një hipotezë, atëherë studiuesi do të hartojë një eksperiment për të testuar hipotezën e tij ose të saj dhe të vlerësojë të dhënat e mbledhura. Këto të dhëna ose do të mbështesin ose do të hedhin poshtë hipotezën.

Bazuar në konkluzionet e nxjerra nga të dhënat, atëherë studiuesi: do të gjejë më shumë prova për të mbështetur hipotezën, do të shikojë për kundër-dëshmi për të forcuar më tej hipotezën, do të rishikojë hipotezën dhe të krijojë një eksperiment të ri, ose do të vazhdojë për të inkorporuar të dhënat e mbledhura për t'iu

përgjigjur pyetjes kërkimore.

“Nga hipoteza në konkluzione”

Metoda shkencore mbështetët në të menduarit kritik , që është procesi i marrjes në pyetje : besimet dhe shpjegime të përbashkëta për të dalluar ato besime që janë të arsyeshme dhe logjike nga ato që nuk kanë prova të mjaftueshme apo bazë racionale.

Argumentet - përbëhen nga një ose më shumë objekte dhe një konkluzion.

Objektet dhe pretendimet mund të jenë të vërteta apo të rreme.

Argumentet - që kanë një ose më shumë objekte të rreme janë të pavërteta.

Të menduarit kritik

Argumentet ndahën në :

Argumentet Deduktive - objektet ofrojnë mbështetje të plotë për përfundimin. Nëse objektet sigurojnë shkallën e kërkuar të mbështetjës për konkluzion atëherë argumenti është i vlefshëm.

Argumentet Induktive -Në argumentet induktive objektet ofrojnë një shkallë të mbështetjës për konkluzion.Kur ambientet e argumenteve induktive janë të vërteta, Konkluzionet e tyre janë të vërteta.

Të menduarit kritik

Idea e gabuar - është një gabim në arsyetim në të cilën objektet e dhëna për përfundimin nuk japin shkallën e duhur të mbështetjes. Argumentet janë subjekt i një shumëllojshmërie të ideve të gabuara

Idea e gabuar deduktive - Një ide e gabuar deduktive është një argument deduktiv, ku objektet janë të gjitha të vërteta, por që arrijnë në një përfundim të rremë .

Idea e gabuar inductive - Një ide e gabuar induktive e cila përbëhet nga argumentet ku objektet nuk ofrojnë mbështetje të mjaftueshme për përfundimin , në raste të tilla edhe në qoftë se ambientet janë të vërteta, përfundimi nuk ka të ngjarë të jetë e vërtetë.

Idetë e gabuara

Idetë e gabuara të zakonshme janë kategorizuar sipas llojit të tyre, të tilla si : reklamat ,të apelit për autoritetin, besimin, frikën, talljet, traditat etj.

Një Idetë e gabuara te reklamave do të ishin për të thënë "Ju nuk e kuptoni këtë, sepse ju jeni amerikan (apo kineze, etj).

Ankesat në tallje janë të formës: "Ti do të ishe budalla për të besuar se toka shkon rreth diellit“,etj.

Idetë e gabuara

Dëshmia është diçka që siguron prova në lidhje me një çështje në fjalë.

Prova të drejtpërdrejta - Metodat shkencore mbështeten në prova të drejtpërdrejta, prova që mund të vërehen drejtpërdrejt dhe janë testuar.

Provat eksperimentale - Eksperimentet shkencore janë të dizajnuara për tu përsëritur nga shkencëtarët e tjerë dhe për të demonstruar pa dyshim pikat që ata janë duke u përpjekur për të provuar duke kontrolluar të gjithë faktorët e një eksperimenti më të ndryshëm të një faktori të vetëm dhe për të respektuar rezultatet

LLojet e provave

"Ku ka tym, ka zjarr" është një thënie popullore. Kur dy gjëra ndodhin së bashku shpesh, është e mundur të supozojmë se ka një marrëdhënie të drejtpërdrejtë apo shkaktar mes tyre, ose ndonje faktor tjetër.

Dëshmia Korrelacionale është e mirë për zhvillimin e hipotezës të cilat pastaj mund të testohen me eksperimentet e duhura.

Anektodike, Korrelacionale, apo Provat rrethanore.

Dëshmi argumentimi - Përbëhet nga vlerësimi i fakteve që janë të njohura dhe për të formuluar një hipotezë për atë që faktet të thonë. Dëshmia argumentuese është tejet e pasigurt për shkak se dikush mund të postulatë një hipotezë për ndonjë gjë.

Dëshmi Rekomandimi – është diçka që në fakt është përjetuar nga një dëshmitar (informacionit okularë) dhe ka peshë më të madhe se atë qe e ka thënë një dëshmitar.

Llojet e Dëshmive

Cfarë ështe teoria shkencore?

Në shkencë, një teori shkencore (njihet me emrin teori empirike) që përbën një koleksion konceptesh, duke përfshirë dhe abstraktimin e dukurive të vëzhgueshme duke i shprehur ato me parametra të matshëm, së bashku me rregullat (që quhen ligje shkencore) të cilët shprehin marëdhëniet midis vëzhgimeve të këtyre koncepteve.

Një teori shkencore është :

edhe një lloj teorie deduktive, në faktin që përmbajtja e saj (p.sh. të dhënat empirike) mund të shprehen me anën e një sistemi formal logjik, rregullat elementare të të cilit pranohen si aksioma(p.sh. ligjet shkencore).

Teoria shkencore

Si ta kuptojme termin “Teori shkencore”

Në jetën e përditshme, kur flasim për një teori, nënkuptojmë një ide apo një mendim.

Në shkencë, fjala teori perfshin një teresi shpjegimesh per një dukuri apo shumë dukuri të cilat janë të testueshme, dhe të falsifikueshme.

Teoritë e sukseshme ndërthurin dhe lidhin informacione të mbledhura nga ekperienca të meparshme që në dukje kane qene të izoluara." Keto janë fjalet e Adolf Gruenbaum, profesor filozofie në Universitetin e Pitsburgut. Psh: gjetjet fosile, evidenca nga ADN si dhe nga biogjeografia janë të lidhura me njera tjetrën nga teoria e evolucionit.

Ajo ndryshon në shtrirjen dhe hapësiren e saj të studimit. Une mund të kem një hipotezë që nëse hedh një monedhë nga

një ndërtesë e lartë, ajo do të bjere në tokë. Por ndërkohë, teoria e gravitetit është shumë me tepër sesa studimi i objekteve që lëshohen dhe bien.

Një hipotezë mund të konsiderohet si një teori në miniaturë, është e testueshme dhe e falsifikueshme po ashtu si teoria, por në një shkallë me të vogël.

Si ndryshon Teoria nga hipoteza?

janë pjesë të metodës shkencore të studimit - procesi i ngritjes se pyetjeve dhe pergjigjes se tyre me anë të eksperimentit.

Kjo metodë ekziston per të qene të sigurtë që shkenca te jetë sa me e sakte të jetë e mundur ,në shpjegimet e saj per botën dhe që argumentet e saj të bazohen në evidenca që mund te vëzhgohen.

Teoritë formohen pasi të jenë vërtetuar me metodiken shkencore shumë hipoteza. Hipotezat provohen, mblidhen të dhena dhe rezultatet dokumentohen, shperndahen, dhe mbi kete baze ri-provohen.

Cfarë janë hipotezat dhe teoritë

Një element i teorive që përhere ka shkaktuar polemika  si tek shkencëtaret ashtu edhe tek jo-shkencëtarët është elementi që :

Teoria nuk është dicka e provuar, është dicka që mund të rishikohet.

Eksperimentet që kryen per një teori të caktuar, ose mund ta konfirmojne ose mund ta hedhin poshtë (falsifikojnë).

Pse ndërtohen teoritë? Ndërtohen për të shpjeguar, parashikuar dhe kuptuar

në detaje fenomene të ndryshme (p.sh. objekte, ngjarje, sjelljen e kafshëve).

Një teori është teori e mirë nëse përmbush dy kushte:

1.)Duhet të shpjegojë saktë një klasë të gjerë vëzhgimesh mbi bazën e një modeli me shumë pak elemente arbitrare,

2.) duhet të japë parashikime të përcaktuara për rezultatet e vëzhgimeve në të ardhmen.

Teoria ne kuptimin e modelit

Kjo pikëpamje është ajo që e mbështet Isak Azimov. Në veprën e tij :Duke kuptuar fizikën, Azimovi flet për

teoritë si "argumenta" prej të cilëve nxirret një "skemë" apo një model. Argumentat, ose teoritë, përherë fillojnë me disa premisa - "elemente arbitrare“.

Sipas Azimovit, një hamendje është...

...dicka që pranohet pa prova apo vërtetim, nuk është e drejtë të flitet për një hamendje nëse është apo jo e vërtetë, sepse nuk ka mënyrë të provohet vërtetësia apo falsiteti i saj (po të ishte e mundur kjo gjë, atëhere s'do të ishte një hamendje).

Hamendjet në formulimin e teorive

Si një shembull të përdorimit të hamendjeve në formimin e një teorie, mund t'i referohemi mënyrës se si Ajnshtajni veproi me Teorinë speciale të Relativitetit.

Ai mori në shqyrtim dy fenomene qe ishin vëzhguar - "shtimi i shpejtësive" është i vërtetë (Transformimet e Galileit), dhe drita nuk dukej se i bindej "shtimit të shpejtësive" (eksperimenti Michelson-Morley).

Ai hamendësoi që të dy keto pohime janë të vërtetë dhe

formuloi teorinë e tij, me bazë këto hamendje, duke modifikuar transformimet e Galileit për t'i lënë vend faktit që drita nuk i bindej shtimit të shpejtësisë.

Shembull: Teoria speciale e relativitetit

Ju faleminderit për vëmendje!