1515

KOCAELİ’DE İZ BIRAKAN BİR KUVA-YI MİLLİYECİ: İPSİZ RECEP

Resül NARİN*

Giriş

Genellikle halk içinden çıkan önderler tarafından kurulmuş ve hiçbir menfaat, makam ve dünyalık beklemeden sırf düşmanı ülkeden kovmak üzere ve gönüllü olarak bir araya gelen vatandaşların oluşturduğu Kuva-yı Milliye gruplarından biri de Recep Reis liderliğinde kurulmuş olan çete (müfreze)’dir. Bu çeteler din, vatan, bağımsızlık ve namus uğrunda savaşan gönüllülerin bir araya geldiği kahramanlardan oluşur.

Kara Mürsel Alp, Turgut Reis ve Oruç Reis gibi bir denizci beyi olan Recep Reis, müfrezesi ile birlikte Kocaeli yarımadasında Kefken, Karasu, Kandıra, Sarıyer, Şile, Beykoz, Ereğli ve Zonguldak havalisinde vatanı işgal eden İngiliz, Fransız ve Yunanlılara karşı savaşmış ve kahramanlık destanları yazmıştır. Kocaeli’nde Milli Mücadele dönemi açısından oldukça önem arz eden ve bölgede iz bırakan bu çete reisinin Kocaeli için önemi ve bölgedeki faaliyetleri bu bildiride açıklanmaya çalışılacaktır.

Milli Mücadeleye Kadar İpsiz Recep

Kocaeli ve çevresindeki Kuva-yı Milliye faaliyetleri içerisinde İpsiz Recep, (Recep Reis) ve hizmetlerinin ayrı bir önemi vardır. 1862 yılında Rize ilinin eski adı Haldoz olan Portakallık Mahallesi’nde doğan İpsiz Recep’in babası Emiralioğullarından Hüseyin’dir. Adapazarı Nüfus Müdürlüğü’nden zayiinden verilen cüzdanda isim ve şöhreti karşılığında “Abdullah Emirali Oğullarından Recep” yazar.1 Recep, gençlik yıllarından beri çevresinde mücadeleci ve kabadayı olarak bilinen bir şahsiyetti. Uzun boylu ve iri kemikliydi. Müfrezesindeki gönüllüler ona “Emice” derdi. Rıfat Yüce, kendisini “İpsiz Recep cesarette Barbaros ve Turgutlar gibi bir deniz korsanıdır” der.2

İpsiz Recep, Milli Mücadele’nin seçkin milis lideri olmak vasfını eşkıya prangasından kurtulmak için almamıştı. İnanarak, bütün varlığıyla milli mücadeleye katılmıştı. 20. yüzyılın başlarında Rize-Batum arasında yaptığı tuz kaçakçılığına dönemin şartları onu zorlamıştı. O yıllar Rizeliler için Batum, Tiflis, Sohum ve çevresi başta olmak üzere Rusya’nın muhtelif yerleri çalışmak ve para biriktirmek için gidilen gurbet kapısı durumundaydı. Recep de takasıyla buralara Rize’den mandalina, limon ve portakal götürür, oradan da Rize’ye gaz

* Kocaeli Büyükşehir Belediyesi, KÜGEM Koordinatörü, resulnarin@gmail.com1 Recep Reis, ikinci evliliğini Nadire Hanım ile yapmıştı. Süleyman Efendi babası, Zarife Hanım da annesiydi. Ayrıntılı

bilgi için Bkz. Ergun Hiçyılmaz, İpsiz Recep Kaldırın Silahları Şafak Boyu, İstanbul, 2005, s. 15-16.2 Rıfat Yüce, Kocaeli Tarihi ve Rehberi, İstanbul, 1945, s.93; Niyazi Yelkencioğlu, Kurtuluş Savaşı Anıları, İstanbul, 2010,

s. 125.

1516

yağı, tuz, mısır, şeker, un gibi gıda maddesi getirirdi. Bu arada yolcu da taşırdı. Recep Reis’in Rusya’dan Rize’ye getirdiği yolcular arasında Ermeni komitacılar da bulunurdu. Bunu bilmeden yapardı.

Recep Reis, yine bir gün Rusya’ya mal taşıdığı sırada, motoruna yolcu olarak aldığı Rus vatandaşı 17 Ermeni’yi komitacı olduğunu anlayınca öldürüp denize atmıştı. Durumdan haberdar olan Rusya’daki Ermeniler, Recep’in Batum’a döndüğünü öğrenince Ruslara ihbarda bulundu. Bunun üzerine Ruslar, Recep’i tutuklayıp Sibirya’da hapishaneye gönderdiler. 1917 yılına kadar burada hapis yatan ve taş ocaklarında çalıştırılan Recep, bir yolunu bulup firar etti ve önce Batum’a, sonra da Rize’ye geldi. Recep’in Rize’ye gelişi 1917 yılı sonbaharına rastlar.3

1916 Yılında Kocaeli’ndeki anayolları gösterir harita

İpsiz Recep Kefken’de

Recep Reis, işgal döneminde Rize sahillerinde karaya oturmuş olan 250 tonluk bir Rus yelkenlisini yüzdürerek kendisine mal etti. Bununla Zonguldak’tan İstanbul’a kömür nakliye işleri yapmaya başladı. Bu çalışmaları yelkenlisinin Kefken açıklarında batmasına kadar devam etti.4

Kefken, Kocaeli ilinde, Karadeniz’de, küçük bir adadır. Anadolu sahiline yakın yerdedir. Denizciler için, eskiden günümüze kadar sığınak olarak önemini korumuştur. İlkçağ kolonistleri Bithynia’nın bu yöresini kayalık anlamına gelen Kefken diye isimlendirmişlerdir. Kefken, 1918-1921 tarihleri arasında ününü İpsiz Recep Reis’e borçludur. Recep Reis, Karasu-Kandıra-Riva-Kavaklar, Beykoz, Ereğli ve Zonguldak taraflarında etkinliğini göstermiştir.5

3 İshak Güven Güvelioğlu, Kuvâ-yi Milliye’nin Rizeli Emicesi İpsiz Recep, İstanbul, 2010, s. 18.4 Sabahattin Özel, Milli Mücadele’de İzmit-Adapazarı ve Atatürk, İstanbul, 2009, s. 163; Güvelioğlu, a.g.e., s. 24.5 Enver Konukçu, “Kefken ve Civarı”, Doç. Dr. Mahmut Pehlivan Armağanı, Sakarya, 2010, s. 8, 11.

1517

Gemisi Kefken açıklarında batan İpsiz Recep ve tayfası yüzerek karaya çıktılar. Kefken’deki köylüler Kazazedelere ekmek, katık ve çamaşır verdiler. Bu sırada Recep Reisin dikkatini Kefken Adası’yla sahil arasında bocalayan gemiler çekmişti. İstanbul’da düşman olduğuna göre bu gemilerden birçoğu Yunan, İngiliz ve Fransız gemileri olmalıydılar. Sahil kesimi de ormanlarla kaplıydı. O halde sahile bocalayan gemiler birer ikişer vurularak soyulabilir, taşıdıkları yükler tekrar İstanbul’a götürülerek satılabilirdi.6 Recep Reis ve arkadaşları bir müddet burada kaldı.7 Motorunun batmasıyla sermayesiz kalan Recep Reis Kandıra ve havalisinde eşkıyalığa başlamıştı. Bölgede nüfuzu da günden güne artan İpsiz recep için Bolu mutasarrıfı Halil Türkmen şöyle diyordu: “İdarî teşkilat nokta-i nazarından bağlı bulunduğu Adapazar’la hiç bir günâ münasebeti kanmamış olan Karasu nahiyesi İpsiz Recep’in mutlak hakimiyeti altında kalmış ve merkum bu havalide faalül ma berid denecek derecede hudutsuz bir nüfuz ve iktidara sahip olmuş idi.”8

1919 tarihli İzmid Sancağı dâhilinde bulunan okulları gösterir harita. (BOA. HRT. H. 581)

Recep Reis güvendiği arkadaşlarından ikisini alarak İstanbul’a gitti. Burada hem çetesine katabileceği hem de destek alabileceği pek çok Laz vardı. Sarıyer’deki tanıdıkları vasıtasıyla bir taka, İstanbul’daki Laz uşaklarından beş on mavzer satın aldı. Takasıyla Kefken’e dönerek köyde kendisini bekleyen adamlarını aldı ve Kefken Adası’na götürdü. Issız olan Ada’da eskiden kalma sarnıç v.b. kalıntılar vardı. Ada’nın ağaçlarla örtülü olması da Allah’ın bir lütfuydu.

Ada’nın en yüksek noktasından açık denizi gözleyen bir nöbetçi Şile açıklarında büyük bir geminin sahile yakın seyrettiğini haber vermişti. Gemi, feneri geçmiş sahil boyunca Kefken’e doğru yalpalayarak seyrediyordu. Recep Reis ve adamları takayla açıldılar. Amaçları geminin yelkenliyi görüp, koya girmesini sağlamaktı. Açıktan geminin üzerine giderek topluca ateşe başlayınca, gemi yelkenleri indirerek durdu. Üç kişi Akçaşehir’e (Akçakoca) manifatura götüren gemiye çıkarak tayfaların ellerini arkalarından bağlayıp ambara kapattılar. Gemi, yükünün boşaltılmasından sonra derhal açıkta batırıldı. Recep Reis mallan bir an önce İstanbul’a götürüp satmak istiyordu. Ertesi gece iki adamıyla Boğazdan 6 Özel, Milli Mücadele, s. 163-164.7 Güvelioğlu, a.g.e., s. 24.8 Prof. Dr. Enver Konukçu Arşivi, Bolu Mutasarrıfı Halil Türkmen’in Hatıraları, s. 154, (bu hatırayı benimle paylaşan

kıymetli Hocam Prof. Dr. Enver Konukçu’ya teşekkürü bir borç bilirim).

Resül NARİN

1518

İstanbul’a girdi. Amacı malları sattıktan sonra beş on gün kalarak izini kaybettirmekti. Malı en azından 3.000 liraya satabilirdi. Sarıyer’de Hasan Reis adındaki eski bir arkadaşının aracılığıyla birkaç gün içinde satış işini gerçekleştirdi. Daha sonra Sarıyer’de deniz kenarında bir kahvehane açtı. Burası ileride iyi bir gizlenme yeri olabilirdi. Çetesini güçlendirinceye kadar İngilizlerin dikkatini çekmek istemiyordu. Birkaç günde 7-8 kişi elde etmişti. Recep Reis bu sırada Karasu ve Kandıra yöresindeki korsanlık ve eşkıyalık faaliyetlerinden dolayı ölüm cezasına çarptırılmış bulunuyordu. Bu sırada İngilizler Kefken korsanlığını öğrenmişler ve Recep Reisin izini bulmuşlardı. Yanında kendisine bağlı olan çete sayısını 18’e çıkarmıştı.9

3 Mart 1919’da şile civarında olduğunu öğrenen hükümet, Beyoğlu mutasarrıflığından gerekli tedbirin alınmasını istemişti. Konu ile ilgili vesikada şöyle deniliyordu:

“Beyoğlu Mutasarrıflığına 3 Mart (1)335 (1919)

Eşkıyây-ı meşhureden İpsiz Recebin beş nefer avanesiyle Kefken iskelesinden Şile sahiline doğru hareketleri mahallinden bildirildiğinden ve eşkıyây-ı merkumeyi nakl eden kayığın geçen Cuma günü Şilenin açıklarından mürur ederek Rumelifenerine gittiği ve bunların Rumelifenerinde Rizeli Mahmud veyahut Bayram Reislerin nezdinde iktiza edecekleri tahkik olunduğundan bahisle icrây-ı icabı Şile Kaymakamlığından izbar kılınmış olmakla tahkikat ve tedabir-i lâzime-i seri’anın ittihaz ve icra ve neticenin ibnası (haber verilmesi) beyan olunur”10

Yine 27 Ekim 1919 tarihinde İpsiz Recep ve 22 adamı beşer tonluk iki taka ile birlikte Karadeniz sahilinde Ayastefanos köyü yakınındaki Bakırdere iskelesine çıkmışlardı. Buradan ekmek ve erzak almışlardı. Buradaki işleri sona erince tekrar deniz vasıtasıyla buradan uzaklaşmışlardı. Onların böyle deniz yolunu takip etmeleri yakalanmalarını ve takip edilmelerini güçleştiriyordu. Durumu devlet yetkililerine bildiren Edirne Jandarma Alayı Komutanı Kaymakam Rafet Bey, 1 Kasım 1919 tarihli yazısında: “…mütareke şeraitinin bir maddesine göre ecnebi işgâl-i askeriyesine sebebiyet verdirilmek için bilerek bilmeyerek bazı kesânın iğfal edilmekde olduğu ve bi’n-netice telafisi mümkün olmayacak zararlara meydan verileceği cihetle, bunların men’-i habasetleri için evvelce de arz edildiği üzere sevâhilin bahren tarassud ve muhafazada bulundurulması esbabının istikmal buyurulması…” ifadelerini kullanarak üst makamlarını uyarıyordu.11

1913 yılında Kefken Adası ve çevresi (BOA. HRT.h. 1436)

9 Özel, Milli Mücadele, s. 164-166.10 BOA. ZB. 627/4; BOA. ZB. 627/711 BOA. BEO. 345088

1519

İpsiz Recep’in bölgedeki faaliyetleri işgalci İtilaf Devletleri yetkililerini ve İstanbul Hükümeti yanlısı devlet görevlilerini kızdırıyordu.

21 Mart sabahı Recep Reis ve efradı tümüyle silahlanmışlardı. Ayrıca Recep Reis Karakol teşkilatının yaptığı görev bölümü çerçevesinde Kefken’e komutan olarak atanmıştı.12

Recep Reis İstanbul’dan ayrılıp Anadolu’ya geçmeden önce Belgrat Ormanlarında iyice pervasızlaşan Rum eşkıyaya hadlerini bildirmek istiyordu. Şafak vakti altı buçukta Hamdi Bey’in evinden çıkacak, gece Domuzdere’de (Gümüşdere) saklanacaklardı. Ertesi sabah ormana gelecek eşkıyaya pusu kurup, ölülerini İngilizlere bırakıp gideceklerdi. Recep Reis bunun için on dört adamını yanına alacak, dört adamını Sarıyer taraflarında incelemede bırakacaktı. Kör Hasan 14 Mart 1920 sabahı gün doğmadan ormana gelmekte olan eşkıyayı görmüş, sürünerek Recep Reisin yanına giderek durumu bildirmişti. Gerçekten Domuzdere başında 8-10 kişilik bir eşkıya grubu görünmüştü. Bunlar daha iki gün önce jandarmaların ellerindeki silahlan almışlar, daha sonra bağlayarak dövmüşlerdi. Recep Reis adamlarını ikiye ayırıp yolun her iki tarafında pusuya yatırmıştı. Rum eşkıya derhal ellerindeki baltalarla, omuzlarındaki tüfekleri yere atmışlardı.13

Recep Reis ve adamları eşkıyaları öldürmüşler ve cesetlerini özellikle ibret için yol üstüne sürükleyerek bırakmışlardı. Oysa bu sırada Recep’in adamlarından Kör Hasan’ın son nefesini vermek üzereyken bıraktığı bir Rum ölmemiş, sürünerek az ilerideki Rum köyüne ulaşmayı başarmıştı. Durumun İngilizlere bildirilmesi üzerine asker ve jandarmalar seferber edilmişti. Bu baskın Recep Reis ve çetesinin adını duyurduğu ilk hadise olarak kayıtlara geçti. Recep Reis ve adamlarının bir an evvel bu riskli ortamdan kurtulup Kefken’e dönmeleri gerekiyordu.

Recep Reis adamlarını alarak Geceyi Kilyos ormanında geçirmeyi kararlaştırmıştı. Sabah erken Rumeli Feneri’ne gidip karşı yakaya geçmeye çalışacaktı. Fenerle Kilyos arasında sahilde küçük bir taka vardı. Recep Reis ve adamları Anadolu sahilinde Riva’ya çıktılar. Burada bir gece kalacak, oradan Kefken Adası’na geçeceklerdi. Şafaktan önce Riva’ya varmışlar oradan da Kefken Adası’na gitmişlerdi. 14

1916’da Kefken ve çevresi

12 Özel, Milli Mücadele, s. 166.13 BOA. DH. EUM. AYŞ. 35/1514 Özel, s. 167-168.

Resül NARİN

1520

Recep Reis Müfrezesi Genişliyor

Recep Reis’in Kefken Adası’na geçtiğini haber alan birçok genç, Rize ve İstanbul’dan gelerek müfrezeye katılır. Gelenler arasında Rize ve çevresinde suç işlemiş birçok kişi de bulunur. Böylece on sekiz kişilik kuvvet 3-4 günde 85 tüfeğe çıkmıştı.15

Milli Mücadele döneminde daha düzenli bir teşkilatlanma için çalışmalar da başlamıştı. İzmit, Adapazarı yöresinde teşkilât kurmak üzere de bazı kişiler görevlendirildi. Bunlar Adapazarı’nda teşkilât kurmak üzere görevlendirilen Kuşçubaşı Eşref Bey (eski Teşkilât-ı Mahsusa Başkanı) ile Adapazarı’na yerleşmiş olan Yüzbaşı Ramiz, Hopalı Yüzbaşı Rauf, Trabzonlu Doktor Yüzbaşı Raif ve Gebze bölgesine gönderilen Dr. Fahri Çan’dı. Bunlar görevlendirildikleri bölgede ilk iş olarak bölgenin ileri gelenleri ile irtibata geçtikten sonra, Ermeni ve Rum çetelerine karşı milis oluşturma faaliyetlerine giriştiler. Bunun için de ilk iş olarak Birinci Dünya Savaşı sırasında devlet otoritesi boşluğundan türemiş bazı Türk çetelerini elde etmeye ve Ermeni Rum çetelerine karşı kendiliğinden oluşan, Türk silahlı gruplarını teşkilâtlandırmaya giriştiler. Süvari albayı Atıf ile Dr. Raif Bey, Karasu - Kefken -Akçakoca taraflarında korsanlık yapmakta olan İpsiz Recep’i elde etmeyi başardılar. Böylece ilk milis teşkilâtları oluştu.16

İpsiz Recep’in Milli Mücadele dönemi veya öncesinde yaptığı korsanlık faaliyetleri özellikle 1921 senesi Kasım’ında başına bela olmuştu. 20 Kasım 1920 tarihinde gerçekleştirdiği Akşehir’deki korsanlık faaliyeti Bolu mutasarrıfı Halil Türkmen’i çok kızdırmıştı. Halil Türkmen, 19 Kasım 1921 tarihinde İncirli’de (Karasu) Deniz Müfrezesi Kumandanı olan İpsiz Recep’e yazdığı telgrafta şöyle diyordu:

“Akşehir’deki münasebetsiz hareketinizi haber aldım. Sizden böyle bir saygısızlığın sadır olabileceğine hala inanamıyorum. Hükümetin ve ordunun teveccühünü kaybetmeniz, size çok bahalıya mal olacaktır. Hatayı düzeltmeniz ve kasbedilen malları Akçaşehir’e götürüp gümrüğe teslim etmeniz lazımdır.”

Bu telgrafa 21 Kasım 1921 tarihinde cevap veren İpsiz Recep cevabında şöyle diyordu: “Mallar hazır ve kayıktadır havanın açıldığında Akçaşehir’e sevk ve müdüre teslim edilecektir efendim.”17

Birinci Dünya Savaşı sonlarındaki eşkıyalık ve korsanlık faaliyetlerinden dolayı ölüm cezasına çarptırılmış bir kaçak olan Recep Reis, milli mücadelenin ilk günlerinde Kuva-yı Milliye saflarına katılmış ve Karakol Cemiyeti tarafından Kefken’e komutan olarak atanmıştı. Karakter olarak mert yaradılışlı bir kişiliğe sahip olan Recep Reis’i milli harekete katılmaya, Kaymakam Atıf Bey ve Doktor Yüzbaşı Raif ikna etmiş ve Kuva-yı Milliye adına hareket etmesini sağlamışlardı. 18

Recep Reis, Kefken Adası’na geçip burayı müfrezenin ana üssü hâline getirmesinden sonra Ada açıklarından geçen düşman ülke gemilerini ve düşman ülkelere yük taşıyan yerli gemileri soymaya ve gemilere el koymaya başlamıştı.19

İpsiz Recep çetesi veya müfrezesi olarak anılan grubun mensupları savaşa gönüllü olarak katılırlardı. Hatta yaralı olanlar bile tedavileri tamamlanınca yeniden cepheye koşarlardı Nitekim müfrezenin İznik cephesine sevk edildiği sırada Bayram Ali Çekmiş yaralı bulunuyordu. Bu sırada İzmit’in Doğantepe köyünde Mehmet Amca dedikleri bir köylünün hanımı tarafından kendisine bakılmış ve bu kadının kendisine 19 gün analık

15 Güvelioğlu, a.g.e., s. 30.16 Adnan Sofuoğlu, Kuva-yı Milliye Döneminde Kuzeybatı Anadolu 1919-1921, Ankara, 1994, s. 70-71.17 Prof. Dr. Enver KONUKÇU Arşivi, Bolu Mutasarrıfı Halil Türkmen’in Hatıraları, s. 157.18 Rahmi Apak, İstiklal Savaşında Garp Cephesi Nasıl Kuruldu, Ankara, 1990, s. 174; Celal Dinçer - Ekrem Kaymaz Vd.,

Cumhuriyetimizin 75. Yılında Sakarya, Sakarya, 1998, s. 29.19 Güvelioğlu, a.g.e., s. 41.

1521

yapmasından sonra, iyileşince kalkarak cepheye gitmiş, buradaki arkadaşlarına katılmıştı.20

Recep Reis çetesiyle birlikte zenginleri soyuyor; koyun ağıllarına girerek istediği koyunu kestiriyordu. Kimse ona karşı koyamıyor; ses dahi çıkaramıyordu. Tutuklanmasına yönelik çalışmalar yapıldıysa da sonuçsuz kalıyordu.21 Recep Reis böyle belalı bir adam olduğu halde bazı kimselere de iyilikler yapıyordu. 14 Mayıs 1920 tarihli bir vesikaya göre Recep Reis’in, Şile’de Müslüman, Hıristiyan hatta Kuva-yı Milliye demeden halkın hayvanlarını aldığı ve eşyaları gasp ettiğinden şikâyet edilmiştir. Recep reis, verdiği cevapta, yalnız Rumların hayvanlarını aldığını ve Anadolu’ya geçen herkesi misafir ettiği için beş parasız kaldığından bu yolda hareket ettiğini söylemişti.22

1923 yılında Kefken ve çevresi (BOA. HRT.h.1009)

Kuva-yı Milliye güçleri arasında önemli bir yeri olan Recep Reis müfrezesi, İstanbul’dan Anadolu’ya gerek silah, gerekse insan nakli konusunda da mühim roller üstlenmiştir. Yeni kurulan Millî Ordu’ya katılmak isteyen subayların ve Ankara’ya ulaşmak isteyen aydınların güvenli olarak Anadolu’ya geçişi, düşman işgalleri ve iç isyanlar nedeniyle önemli bir mesele hâline gelmişti. Stratejik bir geçiş yeri olan Sakarya dolaylarında mühim bir güce sahip İpsiz Recep Reis müfrezesi bu konularda da roller üstlendi.

Kuva-yı Milliye’nin silah ihtiyacı için de İstanbul’daki silah depolarından çıkarılan cephanenin Anadolu’ya sevkiyatı gerekiyordu. Bunun için Recep Reis ve adamları Rumelifeneri’ne gelir, buradan da İstanbul’daki silah depolarından gizlice çıkarılmış cephaneyi yükleyerek Karadeniz sahilleri yoluyla Anadolu’ya ulaştırırlardı. Neticede Kuva-yı Milliye için Anadolu’ya silah ve adam kaçırmak Recep Reis sayesinde mümkün oluyordu. Recep Reis müfrezesinin bu hareketleri, işgalciler ve Damad Ferid Hükûmeti’ne bağlı görevliler tarafından takip edilip engel olunmaya çalışılırdı.23

1920 Mayısının son haftası Alman uyruklu Brendhard ismindeki bir şahıs, Yeni Mahalle açıklarında Lenkerendâz Hafız Mehmed’in tasarrufunda olup Bilal Kaptan’ın idaresinde bulunan “Hidayet” ismindeki motorda silah ve cephane bulunduğu işgalci İngiliz zabıtasına ihbar etmişti. Yapılan ihbar üzerine İngiliz yüzbaşılarından Mösyö Kaming,

20 Güvelioğlu, a.g.e., s. 30.21 BOA. ZB. 627/422 Yusuf Çam, Milli Mücadelede İzmit Sancağı, İzmit, 1993, s.82; Sabahattin Özel, Kocaeli ve Sakarya İllerinde Mili

Mücadele (1919-1922), İstanbul, 1987, s.108; Rıfat Yüce, Kocaeli Tarihi ve Rehberi, İstanbul, 1945, s. 92.23 Güvelioğlu, a.g.e., s. 51-53.

Resül NARİN

1522

Deniz merkezine gitmiş ve motorun derhal incelenmesini istemişti. 31 Mayıs günü motorda yapılan incelemede ambarda döşeme tahtaları altında gizli bir bölmede elli bin kadar Mavzer fişeği ile kırk bir adet muhtelif cins ve çapta harp tüfekleri ele geçirilmişti. Hafız Mehmed ve Bilal Kaptan ile tayfadan Mahmud, Hasan ve Süleyman tutuklanıp Galata’da Arapyan Hanı’nda İngiliz Kumandanlığına teslim edilmişti. Hafız Mehmed’in üzerinde bulunan yazılı belgelerden bu kişilerin Kefken Adası’nda Kuva-yı Milliyeci İpsiz Recep ile münasebette bulunduğu anlaşılmıştı. Ele geçen silahlar da İpsiz Recep’e verilmek üzere kaçırılmak isteniyordu. 24

5 Ağustos 1920 tarihli diğer bir belgede ise Şile’ye gelen İpsiz Recep ve adamlarının ahali ve hükümet memurlarına karşı gösterdiği işkence üzerine ahalinin bölgeden kaçtığı belirtiliyordu.25 Ağva Nahiyesi Müdüriyeti’nin 28 Temmuz 1920 tarihli raporunda durum şöyle ifade ediliyordu:

“Kuva-yı Milliye namı altındaki çetelerin gerek nahiye-i acizî ahalisine ve gerekse memurinine karşı yapdıkları fecayi’ bervech-i zîr arz olunur şöyle ki:

Kuva-yı Milliye deniz çetelerinden İpsiz Receb ve avanesi, Ağva’ya gelerek ahali ve memurî’ne türlü aza ve cefa ve hakaretden sonra çarşı içinde kendi avanesinden birisini her nedense iki el silah indaht ederek (boşaltarak) itlaf etmiş ve mezkûr mermilerden ahaliden on beş yaşında bir çocuk hafif suretde bacağından mecruh (yaralı) ve keza o civardan mürur eden (geçen) Telgraf Müdürü Rıfkı Efendi de mermilerin parçalarından gayet hafif bir suretde mecruh olmuşdur. Ve bu mesele, Şile Kaymakamlığına rapor yazılmakla beraber tanzim kılınan zabt varakası da doğrudan doğruya Şile Müddei umumîligi’ne tevdi’ kılınmışdır.

Receb ve avanesi, Şile’den Ağva’ya gelmekdeler iken ahaliye ait birtakım koyun ve sığır hayvanatını sürüp getirmekde iken, Şile’den takiplerine çıkan kuvvetle müsademe (çatışma) neticesinde mecruhan vefat eden yeğenini almak bahanesiyle, Ağva’dan Şile’ye bütün avanesiyle birlikde hareket etdikleri telgrafla Şile’ye bildirildiğinden dolayı, merkumun avanesinin birtakımları Telgraf Müdürü Rıfkı Efendi’ye suikasd tertib etmekde oldukları ve aynı zamanda mumaileyhe tazyik etdikleri müracaatından anlaşılmakla, mumaileyh Rıfkı Efendi kaçmak suretiyle kurtarılabilmişdir.

Bunu müteakib Ömerli ve Şile cihetinden gelip geçmekde olan birtakım Kuva-yı Milliye namı taşıyan çeteler yollar üzerinde rast geldikleri köylerden hayvan vesaire alıp ve ahaliye türlü eza ve cefa ve enva-i çapulculukla ika’ etdiklerinden, köylüler kamilen hicrete kıyam etmiş ve kimse kalmamışdır. Ve ez-cümle mezkûr çeteler Nahiye Telgrafhanesine gelerek kasa mevcudunun kendilerine teslimini taleb etmekdeler iken meselenin Jandarma Takım Kumandanı haberdar olarak müdahalesiyle terke mecbur olmuşlardır.

Bervechi maruz ahvalden müteessir olan köylüler ve Şile kazası ve merkez nahiye ahalisi ve memurin bil-mecbure hicret etmiş ve keyfiyet merbut zabt varakasında müsteban buyurulacağı vechle merkez nahiyede yalnız bendeleri ve Telgraf Müdürü ve Orman ve Cibayet memurundan başka kimse kalmadığından ve aynı zamanda vakayı lazim gelen makamâta bildirmek için posta münakalâtı ve telgraf muhaberâtı gibi bir vasıta olmadığından arz edilemeyip Dersaadete iltica ile bizzat meseleyi arz etmeye mecburiyet hasıl olduğu arzıyla işbu rapor-u acizî takdim-i huzur-u samîleri kılınır ol bâbda. 28 Temmuz (1)336 (1920).”

Recep Reis’in alanı, Kandıra, Karasu cihetleri bilhassa Karadeniz kıyıları ve Kefken Adası idi. Kuvay-i Milliye, Recep Reis’in milli harekete katılmasıyla Batı Karadeniz 24 BOA. DH. EUM. AYŞ. 41/5325 BOA. DH. EUM. AYŞ. 44/76

1523

kıyılarında ve bu kıyılara yakın iç kesimlerde önemli ölçüde söz sahibi olmuştu. İstanbul’dan Anadolu’ya geçebilmek Recep Reis ve adamları sayesinde mümkün olabilmişti. Takalarla silah ve cephane kaçırılması da onun bilgisi ve koruması altında yapılabilmişti.26 Recep Reis bazen de Rumların taşkınlıkları karşısında İstanbul’un banliyölerine baskınlar yapmaktan geri kalmıyordu.27

Ülkede ünü oldukça yayılmış olan Recep Reis’in adını kullanıp eşkıyalık yapanlarda olmuştur. Örneğin 25 Mayıs 1922’de Recep isimli bir kişi yanında beş arkadaşıyla beraber Çırçır suyuna giderek İpsiz Recep olduğunu söyleyerek su sahibini tahdit etmesi üzerine yakalanmış; yapılan tahkikat sonucu bu kişinin Recep Reis olmadığı tahkik edilmişti.28

İpsiz Recep olduğunu söyleyerek halkı tehdid eden Recep adındaki şahıs ve arkadaşlarının tutuklandığı hakkında.

(DH. KMS. 61-1 51)

Recep Reis’in tanınırlılığı gün geçtikçe artıyordu. Özellikle Karadeniz sahilinde onun çetesine katılan veya dışarıdan destekleyen pek çok kuva-yı milliye yanlısı bulunuyordu. Recep Reis’in etkin olduğu yerlerden biri de Sarıyer idi. Bölgede hâkim olan İngiliz işgal kuvvetleri bu durumun farkındaydılar ve zaman zaman yaptıkları baskınlarla Recep Reis çetesinin buradaki uzantılarına son vermek istiyorlardı. Böyle bir durum 2 Haziran 1921 tarihinde yaşanmıştı. Bu tarihte gece saat 4 civarında Büyükdere İngiliz işgal kuvveti komutanı ve refakatindeki 4 askeri ile birlikte Büyükdere polis karakoluna müracaat etmiş ve buradan aldığı kuvvetlerle beraber 18 kişilik bir polis gücüyle Sarıyer’de daha önce

26 Dinçer, a.g.e, s.29; Yüce, a.g.e, s.9227 Özel, Milli Mücadele, s.16928 Konu ile ilgili olan belgede durum şöyle anlatılıyordu: “Mayıs’ın yirmi beşinci günü akşamı, Receb namında bir şahsın

refakatinde beş kişi bulunduğu hâlde, Çırçır suyuna giderek İpsiz Receb olduğu beyanıyla su sahibine karşı bir tür tehdid takındığı ihbar edilmesi üzerine, derhâl polis ve inzibad memurları mahall-i mezküre giderek bir güna müsademe vuku bulmadan salifu’l-arz kesânın cümlesi derdest edilmiş ve tahkikat-ı vakıa neticesinde, merkumun bir çeteye mensubiyeti anlaşılamadığı ve İpsiz Receb dahi olmadığı tahakkuk eylemişdir. Ancak merkumun hîn-i derdestinde teşhir-i silaha dahi teşebbüs eylemesi nazar-i dikkate alınarak, tutulan evrak-ı tahkıkıyenin Beyoğlu Müddei umumîliği’ne tevdi kılındığı ve binaberin emr u iş’ar-i Nezaretpenâhîleri vecihle cereyan etmiş bir vakıa mevcud işe, jandarma mıntıkası olan Zekeriya nahiyesi havalisinde tehaddüs etmiş olması ihtimalinin mevcud idüğü, Büyükdere Merkezi Memurluğu’ndan bildirilmiş olmakla ol bâbda emr-ü ferman hazret-i men lehü’l-emrindir. 23 Haziran [13]37 [1921].” BOA. DH. KMS: 61-1/51.

Resül NARİN

1524

belirledikleri yerlere baskınlar düzenlediler. Bu baskınlar neticesinde aşağıdaki kişileri gözaltına aldılar.

Sarıyerli Sirkeci Yusuf Efendi bin Hacı Aşir

Biraderi Ömer Lütfi Efendi bin Hacı Aşir

Rizeli Hafız Mehmed Efendi bin İslâm

Bakkal Muhiddin Efendi bin Mahmud

Balıkçı İsmail Reis bin Mustafa

Balıkçı Mustafa bin Bekir

Balıkçı Kadir Ağa bin Mehmed

Balıkçı Ali bin Yunus

Balıkçı Hızır bin Mehmed

Balıkçı Osman bin Ali

Balıkçı Mahmud bin Memiş

Balıkçı İlyas bin Receb

Dava vekili Aziz bin Zeynel

Tutuklanarak İngilizlere teslim edilen bu kişilerin tutuklanma sebebi olarak “İpsiz Receb çetesini teşkil eylemelerinden ve daima Yenimahalle’de bazı Hıristiyanların aleyhinde bulunmalarından dolayı taht-ı tevkife alındıkları ve Osmanlı zabıtası yalnız İngiliz zabıtasının emrinde hareket etmiş olduğu” gösteriliyordu. Hatta bu kişilerden Balıkçı Mustafa oğlu İsmail Reis, Sarıyer olayı faillerini kendi kayığıyla Büyük Limandan Anadolu’ya geçirmekle suçlanıyordu.

Yapılan tahkikat neticesinde hariciye nezaretinden bir araştırma yapılması emrediliyordu. Yapılan inceleme sonucunda bölge Hıristiyan ahalisinin böyle bir şikâyette bulunmadığı ve tutuklanan kişilerin de serbest bırakılması isteniyordu.29

Günümüzde Kefken Adası

29 BOA. DH. KMS.61-2/24

1525

Günümüzde Kefken Adası

Alaplı Baskını

5 Nisan 1920 Cuma günü Amerika’dan Ermenistan’a gönderilen eşya ve erzak yüklü bir gemi soyulmuştu. Zonguldak Ereğli’sinde halk heyecan içindeydi. Zira Alaplı, İpsiz Recep’in gönderdiği çeteler tarafından sarılmış ve basılmıştı. Recep Reis, Ereğli’ye bir baskın yaparak İngilizlere hadlerini bildirmek istemişti. Kendisine limanda bir Amerikan binbaşısının komutasında büyük bir geminin de bulunduğu bildirilmişti. Gemide Ermenistan’a gönderilen erzak, manifatura vs. bulunuyordu. Recep Reis, Alaplı’yı basmayı planlamıştı. Çünkü kendisine para gerekiyordu. Zira sayıları 300’ü bulan Kuva-yı Milliye efradını kendi kendisine doyurmak zorundaydı. Recep Reis bu görevi güvendiği adamlarından kol başı Kara Mahmut’a verdi. Ereğli, İstanbul Hükümeti’nin idaresinde olup jandarmalar da oraya tabiydiler. Alaplı baskınının hedefi hem bir miktar para almak, hem de jandarma karakolundaki silahları elde edip çeteye yeni katılanları silahlandırmaktı. Recep Reis, Kefken Adası’nda sabah erkenden çetesini topladı. Kara Mahmut’u bu görevin başına geçirdi.30 Ada’dan iyi bir havada hareket eden ve içerisinde 50 çete üyesi yüklü iki taka kısa zamanda Ereğli limanına girmişlerdi.31

Bu baskın üç gün önce Ereğli’ye gelerek Türklerin silahlarını toplayıp giden İngiliz ve Fransız torpidolarına iyi bir ders olacaktı. Kara Mahmut takaları doğrudan Amerikan gemisinin üzerine sevk etmişti. Çoğu Rum olan tayfalar öteye beriye kaçışmışlardı. Kaptan gemide yoktu. Yirmi beş adamı tayfaları kısa sürede bağlamışlardı. İşlerine yarayan manifatura, kumaş, şeker, kahve, pirinç gibi şeyleri takalara aktarmışlardı.

Şimdi sıra Alaplı baskınına gelmişti. Kara Mahmut elli adamıyla Alaplı sahillerinin kuytu bir yerine çıktı. Burada her cuma günü pazar kuruluyordu. Şehirde bulunan Karakolda 8-10 jandarma bulunuyor, birkaçı da pazarda yağ, yoğurt ayarlamaya çalışıyordu. Doğru dürüst aylıklarını alabildikleri de yoktu. Kara Mahmut dört arkadaşıyla birden içeri girip havaya üç el ateş etmiş ve koğuşlara dalmıştı. Duvarda asılı mavzerler alınmış, jandarmaların kolları bağlanmıştı. Kara Mahmut’un karakolda üç el ateş etmesi aynı zamanda pazaryeri soygununu gerçekleştirecek olanlara verilmiş bir işaret anlamına geliyordu. Bu sırada onlar da zengin çorbacılarla, paralı adamları soymuşlardı. Daha sonra kasabadaki evler

30 Özel, Milli Mücadele, s.17031 Güvelioğlu, a.g.e., s.94

Resül NARİN

1526

de soyulmuşlardı. Kara Mahmut üç beş adamıyla özellikle zenginlerden Eyüp Efendi’nin evine gitmişti. Ondan birkaç bin lira koparmayı ummuştu. Fakat o sırada İstanbul’a gitmiş bulunan Eyüp Efendi’yi evinde bulamamıştı. Kara Mahmut fidye için alıkoydukları adamlarla birlikte Alaplı’dan ayrılmıştı.32

Rum Eşkıyası ile Mücadeleye Devam

İstanbul’un işgali üzerine burada yaşayan Rum ve Ermenilere adeta gün doğmuştu. Bu azınlıklar Müslüman Türklerin zayıf durumundan istifade ederek çeteler kurmaya ve işgalcilerin de destekleriyle şımarık hareketler yapmaya başlamışlardı. Bu dönemde güvenlik önemli bir mesele hâline gelmişti. Özellikle Rum çeteleri halka işkence yapmaya, zenginlerden haraç almaya, haraç vermeyenleri öldürmeye ve Türk köylerini basarak talan yapmaya başlamışlardı. İstanbul’un hem Avrupa hem de Anadolu yakasında meydana gelen bu hareketler, millî duygularla dolu insanları rencide ediyordu.33 Bu durumu İpsiz Recep ve müfrezesinin de kayıtsız kalması beklenemezdi.

Recep Reis’in ikinci hedefi Şile Yeniköy’ündeki Rum eşkıyayı yok etmekti. Yeniköy eşkıyası Kandıra köylerine kadar sarkarak Türk köylerini yağma ediyorlardı. Recep Reis ve 85 adamı Yeniköy baskınına hazırlanmaya başlamışlardı. Karadeniz’e çıkan gemilerin Şile ve Kefken önlerinden geçmeleri zorunluydu. İlk ağızdan zahire ve manifatura yüklü bir iki gemi vurmuşlardı. Recep Reis gemileri batırmış, tayfalarım karaya çıkararak “gidin İstanbul’daki İngilizlerle, Ferit Paşa biraderime selam söyleyin” diyerek göndermişti. Dolayısıyla İstanbul’da hükümete yapılan şikâyetlerin sayısı artmıştı. İlk vurgundan büyük çapta zahire ve manifatura eşyası ele geçmişti. Recep Reis bunları köylerdeki dul ve kimsesiz kadınlara dağıtmaktan ayrı bir zevk duyardı.34

Tüfekleri mükemmel, cephaneleri boldu. Recep Reis Şile önünde durmamış, Kandıra sol gerilerinde kalmıştı. Artık Yeniköy’e ışıkları seçilecek kadar yaklaşmışlardı. Yeniköy eşkıyası köyün dört tarafına nöbetçiler koyarlardı. Recep Reis 85 adamına görevlerini anlattı. Sabaha karşı köye baskın yapılmış, korkutmak amacıyla silahlar da ateşlenmiş, ancak hiçbir karşılık verilmemişti. Köyde erkek namına kimsenin olmadığı anlaşılmıştı. Recep Reis bu kadar saklı tuttuğu baskının Öğrenilmesine üzülmüştü. Burada fazla durmayarak köyden ayrıldılar.

Cebeci’den Kefken Adası

32 Özel, Milli Mücadele, s. 171-172.33 Güvelioğlu, a.g.e., s. 35.34 Özel, Milli Mücadele, s. 172.

1527

Kemal Reis Gambotu Kefken’de

Yeniköy eşkıyası Recep Reis Kefken’de olduğu sürece kendilerine rahat olmayacağını anlamışlardı. Köyün ileri gelenleri durumu İstanbul’daki Yunan ve İngiliz komutanlara şikâyet etmişlerdi. İngilizler bu şikâyetler üzerine Damat Ferit Hükümetine baskı yaparak bu duruma engel olmasını istemişler, aksi halde kendilerinin kuvvet sevk edeceklerini bildirmişlerdi.

Damat Ferit İngilizlere “Recep Reisin üzerine gambot gönderelim, fakat hepsinin toplarını söktünüz, jandarmaları neyle gönderelim” deyince, İngilizler Kemal Reis gambotunun toplarını muvakkaten vermişlerdi. Bahriye Nazırı topları iki üç günde taktırmış, gambotun içine derme çatma 30 kadar jandarma konmuştu.35 18 Mayıs 1920’de İstanbul’dan hareket eden Kemal Reis gambotunun süvarisi Ramis Bey, topçu kumandanı İbrahim Bey’di. Gambota bindirilen bir miktar jandarmanın komutanlığını da Yüzbaşı Eşref yapıyordu.36

Kemal Reis Boğazdan çıkmış, çok geçmeden Kefken önlerine gelmişti. Gözcüler gambotun toplarını karaya çevirip, yavaşça Kefken limanına girdiğini bildirmişlerdi. Recep Reis takriben 100 kişiden ibaret olan adamlarını sahilde pusuya yatırmış, filikayla karaya asker çıkarılıncaya kadar ateş etmemelerini tembihlemişti.37 Gambot, Kefken Adası’yla Pazarbaşı arasında demirlemeyi kararlaştırmıştı. Demirledikten sonra filikalarını denize mayna etmiş, jandarmalar filikaları doldurmuşlardı. Recep Reis adamlarına ateş açtırmamış, sahile epeyce yanaşmalarını beklemişti. Bir anda Recep Reis ve adamlarının baskınına uğrayan Jandarmalar kötü sıkıştırılmıştı. Jandarmalar süngüleri kayıkların içine attılar. Recep Reis, “Teker teker karaya çıkın, toprağa ayak basan tüfeğini yere atsın.” Diye bağırmıştı. Jandarmalar ölüm tehlikesiyle karşı karşıya, kalmış ne yapacaklarını şaşırmışlardı.38

Kemal Reis’in seyir subayı mülazım Hayrettin Kaptan da aralarında bulunuyordu. Kendisi, gambotun diğer mürettebatı gibi bu garip seferin aleyhindeydi. Kefken’e hareket etmemek için ısrar etmişti. Ancak onlar isyan etmiş sayılıp, kurşuna dizilmekle tehdit edilmişlerdi. Ayrıca subaylara milli hareketin bir parçası olan Recep Reisin adi bir korsan olduğu söylenmişti. Mürettebat kuşkusuz Kuva-yı Milliye’ye karşı hareket etmek amacında değildi. Hayrettin Kaptan da filikadan karaya çıkarak Recep Reisle görüşmek istediğini söyledi. Hayrettin Kaptan onu safdil bir adam sanıyordu: Recep Reis’in yanına gelerek, “Sizi İstanbul’a davet etmeye geldik. Sadrazam Ferit Paşa Hazretleri bu ıssız Ada’da daha fazla kalmadan biraz da İstanbul’da olmanızı istiyor.” Demişti. Daha fazla ayrıntı için gambota bir adamını göndermesini önermişti. Musan oğlu Rıdvan’ı çağırarak, jandarmalar ve subayın rehin olduklarını, filikaya atlayarak gambota gidip görüşmesini söyledi. Gambottakiler Recep Reisin teslim olacağını sandıklarından, Rıdvan’ı saygıyla karşılamışlardı. Gambotta mürettebattan başka kimse kalmamıştı. Bunu duyan Recep Reis rehin durumdaki jandarmaların hepsini serbest bıraktığını, silahlarını alarak geldikleri yere dönmelerini söylemişti. Recep Reisin kabadayılığı ve pervasızlığı karşısında şaşıran jandarmalar filikalara binmişlerdi. Recep Reis Hayrettin Kaptana da serbest olduğunu, eğer savaşmak istiyorsa doğru kurşun atmasını, kendisinin de doğru atacağını bildirmişti.39 Bu olaydan sonra Kemal Reis gambotu süvarisi Tahir, Bahriye Nezaretine yazdığı raporda: “Saat 3’te Kefken Adası’nda İpsiz Recep ve takriben 100 kişiden ibaret kuvvetleriyle temas edilerek 3 saat boyunca süren çatışma sonucu toplarımızdan ikisi bertaraf olmuş

35 Özel, Milli Mücadele, s. 173-174.36 BOA. DH. EUM. AYŞ. 41/3, lef:4.37 BOA. DH. EUM. AYŞ. 41/3, lef:8.38 Özel, Milli Mücadele, s.17439 Özel, Milli Mücadele, s.174-176

Resül NARİN

1528

gece olması sebebiyle mühimmat bulamamaktayız. Bu sebeple topları sağlam bir geminin gönderilmesi eşkıyanın hallini sağlayacaktır.”40 diyordu.

Kefken Adası’nda bulunan İpsiz Recep Çetesi’yle avanesinin yapılan taarruzlara rağmen yakalanamadıkları

hakkında (BOA. DH. EUM AYŞ 41-3)

Kemal Reis’in Boğaz’dan girişi Damat Ferit’e bildirilmiş, O da derhal İngilizleri haberdar etmişti. Herkes Kuva-yı Milliyenin en azılı çetelerinden Recep Reis ve çetesinin karaya çıkarılmasını bekliyordu. Gambotun eli boş döndüğü anlaşılınca İtilaf temsilcileri hemen Damat Ferit Paşayı sıkıştırdılar. Onlar gambotun kasten bir şey yapmadığına karar vermişler, subaylarının derhal tutuklanarak harp divanına verilmelerini istemişlerdi. İngilizler geminin toplarını ve diğer silahlarını tekrar söküp almışlardı. Divan-ı Harpte aylarca sürünen subaylar kötü bir sondan güçlükle kurtulmuşlardı. Aynı subaylar İstanbul’un kurtarılmasından sonra, bu kez milli hükümetin harp divanında yargılanmışlar, hepsinin rütbeleri kaldırılmıştı. Ancak subaylar içinde İstanbul Kuva-yı Milliyesi’ne hizmet edenler, görevlerini özveriyle yapanlar olduğundan Büyük Millet Meclisi rütbelerini iade etmişti.

40 BOA. DH. EUM. AYŞ. 41/3-1, Kemal Reis Gambotu’nun Kefken adasında İpsiz Recep ile teması Mülazımısani M. Eşref imzası ile İstanbul hükümetine rapor ediliyordu. Bu rapor makalemizin sonunda ek olarak verilmiştir.

1529

İngiliz temsilci ertesi gün Damat Ferit Paşayı ziyaret ederek, Kefken Adası’na bu kez kendilerinin kuvvet göndereceklerini bildirdi. Çünkü yörede meydan iyice Recep Reis’e kalmıştı. Burada barınacak gemilerden vergi alıyor, gemileri soymakla kalmayıp onlara el koyuyordu. Özellikle Yunan ticaret ve bahriye gemileri Zonguldak ve Ereğli’den kömür alıyorlardı. Recep Reis Anadolu’nun güneybatısını kavurduktan sonra Bursa’ya kadar dayanan Yunanlılara Karadeniz sahillerinde hayat hakkı tanıyamazdı.41

Rus Gemisi Kefken’de

Fırtınalı bir sabah büyük bir motorun Ada’ya doğru geldiği görülmüştü. Karşıdan gelmesine bakılırsa Rusya’dan geliyordu. Recep Reis adamlarına motoru karşılamalarını emretmişti. Motorda İtilaf Devletlerinin müttefiki olan Çarlık yanlısı General Vrangel’in bandırası vardı. Dolayısıyla Kuva-yı Milliye’nin düşmanı sayılırdı. Limana girip demir atan motor kurtulduğunu sanmıştı. Recep Reis en iyi sandallarından birini hazırlatarak dümene geçmiş, yanına on iki silahlı adamını almıştı.42 Ani bir baskınla motora çıkıp, tayfaların kollarını arkadan bağlamışlardı.

Motorda tam üç yüz bin okka arpa vardı. İşte Allah Kandıra sahillerindeki dul kadınlara yine yiyecek ihsan etmiş demekti. Arpalar sabah erkenden köylülere dağıtılmak üzere karşı sahile taşınmışlardı. Rus esirleri de Ada’nın yalçın kayaları arasına çıkartılmışlardı. Kefken’de yemyeşil ağaçlar, buz gibi sular vardı. Ceneviz ve Bizans’tan kalmış sarnıçlar da mevcuttu. Recep Reis Rusları bir iki gün baktıktan sonra bir gemiye bindirerek İstanbul’a gönderdi. Ruslar İstanbul’a varır varmaz durumu İngiliz ve Fransızlara şikâyet etmişlerdi.

Kandıra’da Kefken Adası

41 Özel, Milli Mücadele, 177-17842 Özel, Milli Mücadele, 178

Resül NARİN

1530

Fransızlar Recep’in Peşinde

Her geçen gün Kefken’de korsanlık olayları çoğalıyordu. Bir ayda Kefken limanı, İstanbul’un Haliç’ine dönmüştü. El konulan bu kadar gemiyi limanda tutmak tehlikeliydi.

Recep Reis bir gün adamlarını toplayarak, paraları hatır gönül gözetmeden aralarında paylaştırmıştı. Bütün bunlar doğal olarak İtilaf Devletlerine şikâyet ediliyordu.

Sonuçta İtilaf temsilcileri Kefken Adası’nı bombardıman edip, Recep Reis ve çetesini ele geçirmeye karar vermişlerdi. Bunun için İstanbul’dan gemi gönderilmesine de ihtiyaçları yoktu. Fransız işgali altındaki Zonguldak’ta güçlü savaş gemileri vardı. Bunlardan birini Kefken’e göndermek suretiyle bu dertten temelli kurtulacaklardı. Fransa’nın on beşlik topları olan birinci sınıf muhriplerinden Huva’nın gönderilmesi kararlaştırıldı. Bu karara Damat Ferit Paşa da sevindi. Böylece ikide birde baskı altında kalmaktan kurtulmuş olacaktı. Muhribe telsiz telgrafla gereken emir verildi. Talimatta Kefken’in bombardımanı, Recep Reisin ölü veya diri ele geçirilmesi bildirilmişti.43 Kemal Reis’ten on gün kadar sonra, bu sefer Kefken Adası’na Fransızların haşmetli Huva muhribi gönderilmişti.44

Recep Reis ve adamlarının bu plandan haberleri yoktu. Havanın çok güzel olduğu bir gün sahilde toplanmışlardı. O sabah limana birkaç Laz gemisi gelmişti. Bunlar istedikleri zaman limana serbestçe girebilen, kendilerine dokunulmayan gemilerdi. Bir aralık Ereğli yönünde bir duman belirdiği görüldü. Geminin sürati bunun tüccar gemisi olamayacağını gösteriyordu. Derhal adamlarına siperlere çağrısını yaptı. Tüfeklerini kapan korsanlar iç siperlere çekilerek gerekli hazırlıklara giriştiler. Ada’nın arazisi gayet sarptı. Ayrıca siperler de mükemmeldi.45 Fransızların karaya çıkabilme ihtimalleri yoktu. Ancak bir ablukayla Ada ve sahil bağlantısını kesebilir, böylece kendilerini aç bırakmayı düşünebilirlerdi. Fransız muhribi Ada ile Pazarbaşı arasında demirlemişti. Fransızlar, on beşlik gülleleriyle Kefken Adası’nı bombardımana başlamıştı. Ada’dan atılan kurşunlar ise muhribe yetişmiyordu. Karanlık işe yaramıyor, muhribin projektörleri tüm Kefken Boğazını aydınlatıyordu. Ada’nın Karadeniz’e bakan kayalıklarının arasına her ihtimale karşı küçük bir sandal saklamıştı. Beş adamıyla sandala binerek açıklardan dolaşmak suretiyle hedefine varabilirdi.

Recep Reis, aralarında Mahmut, Hasan ve Hüseyin’in de olduğu beş adamıyla sandala binerek dümene geçti. Sandalla sahile geçmeyi başarmışlardı. Recep Reis adamlarına önce projektöre ateş edeceklerini söylemiş, kendisi de mevziiye yatmıştı. Muhrip sahile pek yakın ve demirli durumdaydı.46 Açılan ateş karşısında Fransız süvarisi demir almalarını emrettiği halde mürettebat kurşun yağmurundan yerlerinden kımıldayamıyorlardı. Recep Reis ve adamları kendilerinde de top var kanısı yaratıp Fransızları korkutmak için bazı sırtlarda dinamit atmaya başlamışlardı. Beş on dakika sonra projektör de isabet almış, deniz karanlığa bürünmüştü. Fransızlar, karanlıkta birkaç dakikada demir alarak limandan uzaklaşmışlardı. Recep Reis, Kemal Reis gambotundan sonra şimdi de Fransız muhribini haklamıştı.47

43 Özel, Milli Mücadele, 179-18044 Güvelioğlu, a.g.e., s.4345 Özel, Milli Mücadele, 180, s.18046 1918 yılında Kocaeli Gazetesi yazarı olan ve bölgede öğretmenlik yapan Mehmet Zahit Bey, İpsiz Recep’in Fransız

Torpidosu ile mücadelesini şöyle aktarıyordu: “Bir hafta sonra bir akşam vakti gelen bir Fransız torpido muhribi gemileri ararken etrafa çöken karanlıktan yararlanan İpsiz ile Mehmet Reis ve birkaç arkadaşı bir kayığa atlayarak Kandıra sahiline çıkmaya muvaffak olmuşlar. Gece yarısına yakın bir saatte adaya 10,5’luk mermi atmaya başlayan bu savaş gemisini çete cesur bir surette 50 kişi ile iki yönden ateşe tutmuş, sahile geçenler tarafından patlattırılan bir bomba sedasından ürken düşman iki yönlü ateşe dayanamayarak demirini bile almadan kaçmaya mecbur olmuştur.” Niyazi Yelkencioğlu, Kurtuluş Savaşı Anıları, İstanbul, 2010, s. 126.

47 Özel, Milli Mücadele, s. 181-182.

1531

İpsiz Recep ve müfrezesi

Milli Mücadele’deki Etkinlik Artıyor

Yunan harekâtı daha düzenli birliklere ihtiyaç duyulduğunu açıkça ortaya çıkartmıştı. Nitekim bu sebeple daha 24/25 Haziran 1920’de Batı Cephesi Kumandanlığı teşkil edilerek komutanlığına da Ali Fuat Paşa getirilmişti. Batı Cephesi Komutanlığı da ilk iş olarak bazı Kuva-yı Milliye birliklerini orduya bağlamıştı. Nitekim bölgemiz de Çolak İbrahim müfrezesi 3. Süvari Tümeni’ne, Gökbayrak müfrezesi 61. Piyade Alayı’na, Sarı Efe (Edip Bey) müfrezesi 33. ‘Süvari Alayı’na çevrilerek ordu içine alınmıştı. Kocaeli’ndeki Recep Reis ve Aziz kaptan milislerinden Kocaeli Taburu oluşturulmuştu.48

15 Ağustos’ta İzmit çuha fabrikasına intikal etmiş olan 16. Yunan Alayı da buradaki İngiliz Tugayı emrine girdi ve millî kuvvetlerle mücadeleye başladı. Bursa ve çevresinin işgaliyle İstanbul’la irtibatı kesilen Millî Kuvvetler için İstanbul’la irtibatı sürdürmek açısından Kandıra daha bir önem kazanmıştı. Buranın savunması ise 15 Temmuz’dan itibaren İpsiz Recep Millî Müfrezesi’ne bırakılmıştı. Bu millî müfrezenin taarruzları üzerine, Kandıra’da bulunan İngiliz ve Yunan birliklerinin, kendi asayişlerini sağlamak üzere Malaklar mevkiinde 200 kişilik bir kuvvet bırakarak Akmeşe üzerinden İzmit’e doğru çekilmişlerdi.49

Recep Reis Milli Mücadele’nin daha sonraki döneminde Rizeli arkadaşlarının Harbiye Nezareti’ndeki Binbaşı Eyüp Sabri Beyin yardımıyla sağladıkları yedi buçukluk bir topu kendisine getirmeleriyle Yunanlılara karşı top kullanma imkânını da buldu. Adamları arasında top kullanmasını bilen olmadığından Rize’deki komşusu tabur imamı Galip Hoca’ya bir mektup yazarak küçük oğlu topçu Yüzbaşı Süleyman Bey’i göndermesini istedi. Süleyman Bey’in katılmasıyla tek topunu kullanabilen Recep Reis, Kandıra’nın Pınar mevkii civarında Yunan kuvvetlerine saldırarak püskürtmüş, üç adet yedi buçukluk topla birçok ganimet almayı başarmıştı.50

Damat Ferit Paşa yeni oluşturmak istediği kuvvet için girişimini sürdürmekteydi. Bu girişimlerin etkisiyle olacak 3 Ekim 1920’de Adapazarı’nda emekli Binbaşı Evrenoszade Yusuf Ziya Bey’in etrafına topladığı 600 kadar kuvvetle Adapazarı’nda kontrolü sağladıktan

48 Sofuoğlu, Kuzeybatı Anadolu, s. 442.49 Adnan Sofuoğlu, Milli Mücadele Döneminde Kocaeli, Ankara, 2006, s. 127-128.50 Özel, Milli Mücadele, s. 183; Güvelioğlu, a.g.e., s. 49.

Resül NARİN

1532

sonra Karasu taraflarındaki İpsiz Recep millî müfrezesine saldırdı. Bu olay bölgedeki Millî Kuvvetleri epeyce meşgul etti. Nitekim 8 Ekim’de Sapanca, Adapazarı ve Geyve’den hareket eden bir millî müfreze tarafından tekrar geri alındı. Bu birlik Adapazarı halkı tarafından da sevinçle karşılandı. Bu harekât sırasında İpsiz Recep önderliğindeki millî müfrezeler Arifiye mevkiinde İzmit’ten Adapazarı’na gitmekte olan ve askeri malzeme ile yüklü bulunan 20 vagonluk yolcu ve yük trenini ele geçirerek Millî Kuvvetlerin karargâhının bulunduğu Karaçam’a götürmüşlerdi.51

Recep Reis bölgedeki isyancıların da korku unsuruydu. Ekim 1920’de İzmit ve civarıyla Karasu yerlilerinden 1500 Rum, 300 kadar yerli hainle birlikte İzmit’ten Karasu’ya gelerek yağma ve soyguna girişmişler, Belediye Başkanının evini yakarak 20 kadar masum sivili öldürmüşler, ayrıca halktan 5000 lira istemişlerdi. Recep Reis bu sırada Akçakoca’daydı. Halk arasındaki “İpsiz Recep geliyor” şayiası bile hainlerin henüz parayı alamadan kaçıp gitmeleri için yeterli olmuştu. Recep Reisin ünü işgalci Yunan askerlerini de ürkütmekten geri kalmamıştı. Çatalca’da halka her türlü zulmü yapan 200 kadar Yunan askeri, İpsiz Recep adında 30 kadar adamı olan Laz çetesinin yöreye geldiğini öğrenince daha basiretli davranmaya başlamışlardı.52

Recep Reis düzenli ordunun kuruluşundan sonraki dönemde bir ara Orhan Gazi Müfrezesi adıyla çalıştı. Daha sonra kuvvetini 800’e kadar çıkardı. Alay haline gelen kuvvetleriyle Mekece’ye giderek cephe emrinde görev yaptı. Bu sırada yaşı 60’ın üzerinde olduğundan Amca lakabıyla anılıyordu. Enver Paşanın Sakarya Meydan Savaşı öncesinde Milli Mücadeleye el koyabilmek için mektup yazdığı kişiler arasında İpsiz Recep de bulunuyordu”.53

Recep Reis düzenli ordunun kuruluşu üzerine Kocaeli grubuna iltihak edince çete adı kaldırıldı “Kocaeli 1. Taburu” ve “Orhan Gazi Müfrezesi” adını aldı. Ancak Recep Reis başlangıçta düzenli ordunun emrine girmek istemedi. Bunun üzerine Kastamonu ve Havalisi Komutanı Muhittin (Akyüz) Paşa, kendisine 2.11.1920 tarihinde bir mektup göndererek kendisini ikna etti. Muhittin Paşa, Recep Reis’in Yüzbaşı Edip Bey’in emrine girmeyi kabul etmemesi üzerine onu Bolu Mıntıka Kumandanı Osman Bey’in emrine verdi. Böylece, zaten karakter olarak Kuva-yı Milliye hizmetinde bulunan müfrezenin düzenli ordu emrine girmesini sağlamış oldu.54

Recep ve çetesi, çeşitli yerlerde hain eşkıyalarla mücadele ve elde edilen silahların Anadolu’ya sevkiyatı konusunda kendilerine verilen görevleri, başarıyla yerine getirdiler. İpsiz Recep, “Sakarya Savahili Komutanı” oldu ve resmen bir düzenli ordu komutanının emrine girdi. İpsiz, milli menfaatlerin bireysel menfaatlerin üstünde olmasının gerekliliğini anlamıştır. Bu nedenle, bu durum, diğer milis kuvvetlerinin başkanlarını isyancı yapmasına rağmen, onu gocundurmadı.55

Recep Reis müfrezesi Kuva-yı Milliye’deki en büyük hizmetlerinden birini de İkinci İnönü Savaşı sırasında yaptı. Savaş başlamak üzere iken Kandıra’da bulunan Yunan Tugayı’nın İnönü hattındaki ana kuvvetlere katılmasını önlemek gerekiyordu. Bu nedenle Kastamonu Havalisi Kumandanı Muhittin Paşa, bölgede bulunan Recep Reis, Molla Halit

51 Sofuoğlu, Kocaeli, s. 139.52 Konu ilgili arşiv vesikasında şöyle geçiyordu: “Dersaâdet Emniyet Müfettisliği Cânib-i Vâlâsı’na, Çatalca’da mevcûd

iki yüz kadar Yunan kuvâ-yı askeriyesinin sekâvet derecesinde halka zulüm ve ta’addiyâtda bulundukları ve akşamdan sonra geceleyin eshâs-ı mahalliye hayatlarından korkarak kurâ ve nevâhîye gidemedikleri ve fâ’illeri mechûl birkaç cinâyet îkâ’ edildiği ve simdi ise Karadeniz havâlîsinden mahall-i mezkûra geçen İpsiz Receb isminde otuz kadar kuvveti bulunan bir Laz çetesinden ihtirâzen Yunan kuvvetinin biraz basîretli hareket eylemekde bulunduğu ma’rûzdur. Fî 23/11/[13]35 Dersaâdet İstıtlâ’ât Me’mûru” BOA. DH. EUM. SSM, 39/38-2.

53 Özel, Milli Mücadele, s.184; Güvelioğlu, a.g.e., s. 51.54 Güvelioğlu, a.g.e., s. 46-47.55 Çiğdem Usta, “Rize’nin Kahraman Savaş Çocukları”, Karadeniz Araştırmaları, Sayı 3, Güz 2004, s. 112.

1533

ve Aziz Kaptan müfrezelerine bu yönde bir emir verdi.56

Madalya Taltifi ve Ölümü

7 ve 10 Mayıs 1924 tarihinde Bursa Heyet-i Mahsusası azasından Miralay Osman Bey, müfrezesiyle Milli Mücadele’ye katkılarından dolayı, İncili (Karasu) nahiyesinde ikamet eden Recep Reis’e madalya taltifi konusunda Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne bir önerge vermişti.57

İpsiz Recep’e herkes amca diye hitap ettiği gibi, Ankara’ya gelip Atatürk tarafından kabul edildiğinde, aynı hitapla ve iltifatla karşılaşmıştı. Atatürk, İpsiz Recep’e iki yüz elli lira maaş bağlatmıştı. Paradan başka her şeye değer veren İpsiz Recep, yeni kurulan Teyyare Cemiyeti’ne (Türk Hava Kurumu) bu maaşını bağışlayacaktı. İpsiz Recep’e Karasu’da bir arazi ve bir ev tahsis edilmiş, ancak o kendisine verilen arazisinin 6 dönümü dışında kalanı da halka dağıtmıştı.58

5 yıl Yenimahalle’deki evinde yaşadıktan sonra 11 Haziran 1928 tarihinde yaptırdığı evde otururken kasığındaki kanser sebebiyle vefat etti.59 Evinin 50 metre yakınında bulunan Yenimahalle Camisi’ne götürüldü ve burada cenaze namazı kılındıktan sonra Karasu Ulu Camisi yanında bulunan merkez mezarlığına defnedildi.60

Cephede bulunduğu süre içinde hangi emri almışsa, muvazzaf bir birlik gibi düzenli ve yerinde hareket etmişti. Milli mücadeledeki hizmetlerinden dolayı yüzbaşı rütbesi ve 23.09.1929 tarih ve 15675 sayılı istiklal madalyası ile taltif edilmişti. 1957 yılına kadar Sakarya Nehri kıyısında taşsız bir mezarda yatan Recep Reis’e daha sonra Kandıra’da hizmetlerine yaraşır bir mezar yapıldı.

Günümüzde Karasu Yenimahalle’de bir zamanlar, İpsiz Recep’in evinin de bulunduğu Sakarya Nehri boyunca uzanan caddenin adı İpsiz Recep Caddesi’dir. Yine Kandıra ilçesinde İpsiz Recep adlı bir cadde daha bulunmaktadır.

Sonuç

1862 yılında Rize’de başlayan hayatının 1928 yılında Karasu’da gözlerini yumduğu tarihe kadar denizden ayrı kalamayan bir denizcidir İpsiz Recep. Bu yönüyle de kendisi Barbaros Hayrettin, Turgut Reis ve Kara Mürsel Alp gibi kahraman denizci beylerinden biridir.

Dönemin şartları onu korsanlığa ve hatta eşkıyalığa itse de milli duyguları oldukça ağır basan İpsiz Recep, tamamen milli duygularla ve hiçbir menfaat gözetmeksizin kendisini Milli mücadelenin içerisinde bulmuştur. Onun Kuva-yı Milliye saflarına geçmesiyle Doğu Marmara’nın Karadeniz sahilleri İpsiz Recep’in kahramanlıklarıyla önemli bir konuma geçmiştir.

Kocaeli bölgesinin özellikle Kefken Adası ve Kandıra’nın tarihine altın harflerle adını yazdıran İpsiz Recep, kendisine teveccüh edilen istiklal madalyasını sonuna kadar hak etmiş bir kahramandır. Adı çete de olsa, ona bağlı olan müfreze, bağımsız hareket eden bir çapulcular grubu değildir. Osmanlı ordusundaki milli mücadele taraftarı olan askerler, yüksek rütbeliler, İpsiz’e destek olmuşlardır.

56 Güvelioğlu, a.g.e., s. 4857 Türkiye Büyük Millet Meclisi Zabıt Ceridesi, 94. İctima, 5 Nisan 1341, s. 24.58 Hiçyılmaz, a.g.e., s.112-11359 Özel, a.g.e, s. 110, Yüce, a.g.e., s. 93.60 Güvelioğlu, a.g.e., s. 66.

Resül NARİN

1534

İpsiz Recep’in Karasu’da bulunan kabri.

1535

EK

Umum Jandarma Kumandanlığı Numara: 181

Huzur-u ‘Âli-i Kumandan-ı Ekremî’ye

Şehr-i hâlin on altıncı Pazartesi gecesi zevali dört buçuk reddelerinde, Kemal Reis Gambotu ile Kefken Adası ve civarlarında şakı-i meşhureden İpsiz Receb ve avanesinin takibine hareket edildiğinde gündüz zevalden sonra saat 2 reddelerinde Kefken Adası yakınında Cebeci köyü kurbunda Gambot demirleyerek bütün Jandarma müfrezemizi alt kamaralarına yerleşdirerek ve der-akab Gambot’dan bir filika ile dört bahriye neferiyle Yüzbaşı Rıza Efendi, Cebeci köyüne gönderilerek Heyet-i ihtiyariye ile Jandarma Karakolu Kumandanı ve Liman Reisi var ise onu da birlikde alarak sefineye gelmesini süvari ile kararlaşlaşdırıldı ve hareket edildi. Yarım saat sonra Cebeci köyü ahalisinden, eşrafdan Hüseyin oğlu Nazif Ağa ile Hamdi bin Mehmed sefineye geldiler. Kendilerine bu civarlarda ne gibi bir vukuat olduğu, eşkıya İpsiz Receb’in ne tarafda bulundukları hakkında devr u devrâne tahkikat yapıldı. Netice-i tahkikatda, Kuvâ-yı Milliye efradı tarafından birkaç defalar ahâliden para, zahire aldıklarını söylediler. Şakı İpsiz Receb hakkında bir şeyden malumatdar olmamakla beraber, tahminen beş altı gün evvelîsi bir Fransız Römorkörü ile birkaç zabit, bir binbaşı, birçok neferin, Cebeci köy civarından Ereğli istikametine doğru gittiklerini ve başka malumatları olmadıklarım bildirdiler. Bilâhare köylerine gönderildi. Kefken Adası’nda, koy derununda dört taka ile bir sandal olduğu görüldü. Ve akabinde sefine süvarisi ile bi’1-ihkak gemi demir alarak Kefken Adası’na doğru hareket edildi. Mezkûr adanın her tarafını taharri etmek üzere kuvvet çıkarmamızı sefine süvarisine bildirdim. Adaya sekiz metreye kadar yanaşıldı ve gemi demirlendi. Bir filikaya iki küçük zabit ile sekiz nefer refakat-ı acizî alarak filikaların yanına takrib edildikde cebhemiz istikametinin her tarafında “dur, kımıldama, çıkmayınız” sedaları üzerine hemen vermiş olduğumuz emir üzerine kaçak zabitler ile üç nefer karaya atıldılar. Bunun üzerine şakiler tarafından “ne istiyorsunuz, din kardaşız, gelin görüşelim” demeleri üzerine diğer efrâdlarla beraber karaya çıkıp bir küçük zabitle iki nefer yanıma alarak, sonradan öğrendiğimiz şakı Receb Reis’in yanına gitdik. Kendilerine sûret-i münasibe ve nesâyih-i lâzimede bulunarak teslim olmalarını ve arzûy-i Padişahî’ye inkıyad etdikleri takdirde, irade-i Padişahî ve Fetevây-i şerife mucibince afv-ı şahaneye mazhar olacaklarını anlatdık. Neticede teslim olacaklarını ima etdiklerinden, bir de sefine süvarisi veyahud sefineden başka bir zabit efendinin de gelerek birlikde yine nasayihatda bulunmasını muvafık bularak sefineden bir zatın gelmesini seslendim. Der-akab sefineden Mülâzimievvel İzzet Efendi geldi. Mumaileyh de birçok nesihadde bulundu. Bunun üzerine meseleyi ‘arîz ve ‘amik sefine süvarisi ile görüşmek üzere birkaç neferle şakilerin yanından ayrıldım. Sefine süvarisi ile alacağımız Vaziyet hakkında görüşüldü. Bir defa da Yüzbaşı Rıza Efendi’niıı de herhalde teslim olmaları teklifinde bulunması için kat’i emir verilerek gönderilmesi tekarrur etdi. On beş dakika sonra Yüzbaşı ile şakilerden Abdülkerim isminde bir şahıs geldi. Süvari Bey tarafından herhalde kendilerinin teslim olmaları, olmadıkları takdirde adayı top ateşiyle yakacağı anlatıldı. Şakı kendilerinin bî-günah olduğunu ve Kuvâ-yı Milliye ile alakadar olmadıklarını, hatta Kandıra eşrafından Niyazi Bey ile iki şahsın Abazalar tarafından köylerini tahrib, eşyalarını yağma ederek işkencelerinden iltica etdiklerini söyledi. Ve bunları teslim edip kendilerinin serbest bırakılmalarım rica eyledi. Bunun üzerine idareten adaya gönderilerek oradaki bulunan jandarmalarla Bahriye Zabiti Mülâzimievvel İzzet Efendi ile Kandıra eşrafından olanlarını gönderecekdi. On dakika sonra İzzet Efendi ile Jandarmalar avdet etdi. Gerek eşraf ve gerekse kendilerinin hiçbir suretle teslim olmayacaklarını haber göndermişler. Bunun üzerine sefine süvarisi Bey ile ada kurbundaki takaların top ateşi ile tahrib edilmeleri kararlaşdırılarak gemi demir almak

Resül NARİN

1536

üzere iken adadan dört silahsız, adadaki fener müstahdemi olduklarını bağırarak sandal ile adadan ayrıldılar. Adadan biraz uzaklaşdıkdan sonra sefineye girmeleri hakkında top ateşi ile ihtarı müteakib adadaki şakiler tarafından sefine üzerine şiddetli yaylım ateşi açıldı. Ve silahsız dört fenerciler karaya çıkmaya muvaffak oldu. Ve sefinenin birçok yerlerine mermi isabet etmekle en mühim aksamından olan projektör tahrib edildi. Bunun üzerine gemi şakıler ateşinden uzaklaşmak üzere açıldı. Birkaç mermiyi müteakib baş-kıç topları her neden ise bozuldu. Ve gecenin hulûlu hasebiyle geminin vucudundan istifade edilemiyeceği anlaşılması üzerine, vakayı der-akab makâ-ı Kumandânî’ye arz etmek, başka müessir toplu bir sefine ile mikdarı kâfi kuvvet gelmedikçe şakilerin derdesti mümkün olamıyacağı düşünülerek sefine süvarisi Beye mesele anlatıldı. Ve oradan geçmekde olan motorlu bir mavnaya binerek Şile’ye gitmeye karar verdik ve derhâl hareket edildi. Muvasalat’da Şile’de Osmanlı Telgrafhanesi İngilizler tarafından işgâl-i askerî altına alındığından, Şile Jandarma Kumandanlığı’nın muavenetiyle İngiliz telsiz telgrafıyla arz-ı malûmat edildi. Derhâl motora râkiben Kefken Adası’na hareket edildikde, Şile civarında Kemal Reis Gambotu’nun gelmekde olduğu görüldü. Sefineye takribde işaretle sefine durdurularak ve sefineye binildi. Neticede sefine benim Şile’ye hareketimi müteakib ada etrafında sıkı tarassudatda bulunduğu ve takibu’1-yevm bir sis istilâ edip ve sefinenin de projektörü arz edildiği üzere mermilerden istifade edilemeyecek bir hâlde bulunduğundan bundan bilistifade adadaki filikalara binerek şakilerin firar etdikleri, ale’s-sabah filikalardan bir danesinin mevcud olduğu görülmesi üzerine ve bu hâl şüpheyi dâ’i etmesi cihetiyle tekrar yandaki topla ada bambardıman edildikde, adadaki fenerci tarafından ses ve mendil ile kimseler yokdur, gece firar etdiler denilmesi üzerine süvari kumandanı emriyle iki postaya tefrik edilen Jandarmalar, filikalarla adaya ihraç ve her tarafı kemâl-ı itina ile taharri etdiklerinde, hiçbir şakiye tesadüf etmedikleri görülmüş ve şakilerin oturdukları mahalde birtakım yırtılmış kâğıd parçaları bulunarak ‘ariz ve ‘amik tedkik edildikde, çetelerin Kuvâ-yı Milliye’ye mensub oldukları anlaşılmışdır. Oradaki fenerciler, sefineye alınarak şakilerin on beş günden beri adada tahassun etdikleri ve mevcudlarının ise kırk-elli kişiden mürekkeb oldukları anlaşılmışdır. Ada kurbunda sefineden atılan top ateşi ile bir filika rehnedâr olarak kalmış ve sefineye alınarak getirilmişdir. Bunun üzerine şakilerin Ereğli istikametine firar etmek ihtimaline mebni, gemi süvarisi sefineyi o cihete tahrik ederek sevahili kamilen taharri ve neticede bir şeyin elde edilemeyeceği anlaşılması üzerine Şile istikametine doğru gelmekdeler iken sefineye râkib olduğum motorla tesadüf ederek Gambot’a bindim. Bizzat bulunduğum zamanla ve gaybubetimde olan ahvâli Süvari Bey’den tahkikde şakilerin derdestine muvaffakiyet hâsıl olamadığı ve bu ahvalden ise Kuvâ-yı Milliye mensubiyetinin ve bu gibi çetelerin Kandıra ve civarında tahassun etdikleri anlaşılmışdır. Kuvvetimizin tezyid edildiği ve müessir toplan bulunan bir sefine ile hareket edildiği hâlde şakilerin derdestine muvaffakiyet hâsıl olacağı ümidvar olmakla iş bu netice-i ahvali mübeyyin rapor bi’t-tanzim takdim kılındı efendim. 18 Mayıs (13)36(1920).

Jandanna Efrâd-ı Cedide Mektebi Heyet-i Talimiyesinden

Mülâzimisâni M.Eşref61

61 BOA. DH. EUM. AYŞ. 41/3 LEF:5-6-7

1537

KAYNAKLARBOA. BEO. 345088

BOA. DH. EUM. AYŞ. 35/15

BOA. DH. EUM. AYŞ. 41/3

BOA. DH. EUM. AYŞ. 41/53

BOA. DH. EUM. AYŞ. 44/76

BOA. DH. EUM. SSM, 39/38-2

BOA. DH. KMS. 61-1/51

BOA. DH. KMS. 61-2/24

BOA. ZB. 627/4

BOA. ZB. 627/7

Apak, Rahmi, İstiklal Savaşında Garp Cephesi Nasıl Kuruldu, TTK yay. Ankara, 1990.

Bolu Mutasarrıfı Halil Türkmen’in Hatıraları, (Prof. Dr. Enver konukçu Arşivi).

Çam, Yusuf, Milli Mücadelede İzmit Sancağı, İzmit Rotary Kulübü Yay., İstanbul, 1993.

Dinçer, Celal, Ekrem Kaymaz ve Diğerleri, Cumhuriyetimizin 75. Yılında Sakarya, Sakarya, 1998.

Güvelioğlu, İshak Güven, Kuvâ-yi Milliye’nin Rizeli Emicesi İpsiz Recep, Kaknüs Yay., İstanbul, 2010.

Hiçyılmaz, Ergun, İpsiz Recep Kaldırın Silahları Şafak Boyu, Bilge Karınca Yay., İstanbul, 2005.

Konukçu, Enver, “Kefken ve Civarı”, Doç. Dr. Mahmut Pehlivan Armağanı, Sakarya Üniversitesi Rektörlüğü Yay., Sakarya, 2010, s. 8-12.

Özel, Sabahattin, Kocaeli ve Sakarya İllerinde Mili Mücadele (1919-1922), Adapazarı Bel. Yay., İstanbul, 1987.

Özel, Sabahattin, Milli Mücadele’de İzmit-Adapazarı ve Atatürk, Derin Yayınları, İstanbul, 2009.

Sakarya Valiliği, Tarihte ve Günümüzde Sakarya, Sakarya, 1995.

Sofuoğlu, Adnan, Kuva-yı Milliye Döneminde Kuzeybatı Anadolu 1919-1921, Genelkurmay Basımevi, Ankara, 1994.

Sofuoğlu, Adnan, Milli Mücadele Döneminde Kocaeli, Atatürk Araştırma Merkezi Yay., Ankara, 2006.

Türkiye Büyük Millet Meclisi Zabıt Ceridesi, 94. İctima, 5 Nisan 1341.

Usta, Çiğdem, “Rize’nin Kahraman Savaş Çocukları”, Karadeniz Araştırmaları, Sayı 3, Güz 2004, s. 107-112.

Yelkencioğlu, Niyazi, Kurtuluş Savaşı Anıları, Demkar yay., İstanbul, 2010.

Yüce, Rıfat, Kocaeli Tarihi ve Rehberi, Türkyolu Matbaası, İstanbul, 1945.

Resül NARİN