KOCAELİ YARIMADASINDA ERKEN OSMANLI CAMİLERİNDEN...

KOCAELİ YARIMADASINDA ERKEN OSMANLI CAMİLERİNDEN

ŞEYH MUSLİHİDDİN CAMİSİ

Tülin ÇORUHLU*

Cami

Ekrem Hakkı Ayverdi, Sultan Orhan dönemine tarihlediği yapının banisini İlmiye Salnamesi’ndeki1 künyesinden yola çıkarak Orhan Gazi’nin veziri Sinanüddin Yusuf Paşa’nın babası Şeyh Muslihuddin Efendi olarak göstermektedir.2 Yusuf Paşa’nın babası Muslihuddin Musa bin Mecdüddin İsa olup ahilerden olduğu anlaşılmaktadır.3 Köylüler de yapının Orhan Padişah zamanında yapıldığını ifade etmektedir. Ancak H. 902 ve H. 918 tarihlerini taşıyan II. Beyazıt dönemine ait bir vakfiye ve Başbakanlık arşivindeki bazı belgelere göre yapı Mevlana Hacı Muslihuddin Mustafa bin Cüneyt tarafından yaptırılmıştır.

Vakfiyede geçen yer isimleri4 ve yapı ile ilgili diğer tanımlamalar Büyük Kaynarca köyünde bugün Şeyh Muslihiddin Camisi adı ile bilinen yapıya işaret etmektedir.5 Yapı ile ilgili

* Yrd. Doç. Dr., Sakarya Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi Bölümü Sakarya e-mail: [email protected]

1 İlimye Salnamesi, Dar’ülHilafet’ül Aliye, Matbaa-ı Amire, İstanbul 1334, s.3162 E. H. Ayverdi, Osmanlı Mimarisinin İlk Devri,C.1, İstanbul 1966,s.1233 İsmail Hakkı Uzunçarşılı, Osmanlı Tarihi, C.1, Ankara 1947, s.38-3034 Vakfiye/VGM Arşivi Defter No: 1760 (..Oğurlu Tımarı/Uğurlu Köyü, Balluca/Balluca, Kayacık/Kayacık, Sarubey/

Sarıbeyli, Depeköy/Tepeköy, Hatip Tımarı/Hatipler, Saruoğlu Tımarı/Sarıoğlu Köyü, Sülük Gölü/Sülüklü Göl, Taş Köprü/Taşlı Geçit, Cebe Bükü/Cebeci, Bozburun/Bozburun, Şeyh Pınarı/Şeyh Tımarı, Köy Kışlası/Küçük Kışla, Kilisecik/Kiliseli tepe, Salari Suyu/Sakarya Nehri vb..)

5 Evkaf-ı Mülhakadan Yaros kazasına bağlıu Şeyhler nahiyesinin Kaynarca-ı Kebir nahiyesinde Şeyh Mus-lihiddin Camii Şerifi (Efkaf-ı Kuyud-i Kadimesi, İzmit Esas Defteri no.114, sıra 1965), El Hac Muslihiddin Yarıs kazasında Kandıra’da vaki camii şerif ve zaviyesi vakfı.. ve Üsküdar’a tabi Kandıra’da vaki Kıssahan Hacı Muslihuddin vakfı..(Cevdet Evrakı no:1409), Çavlı Hacı karyesinde vaki Kıssahan hacı Muslihuddin’in bina ve ihya eylediği Mescid-i Şerif ..., Üsküdar kazası, Kandıra nahiyesi Bağtaş Divanı Kıssahan Cami-i Şerifi .., Yağtaş divanında vaki Kıssahan Camii Şerifi ..(Cevdet Evrakı no:32503/H.1192-1195 tarihli), ...ced-dim Kıssahan Muslihuddin nam-ı sahib’ülhayrun Adapazarı’nda ve Kandıra’da vaki kuralarını tarafımdan...El Mütevelli Safiye...(Cevdet Evrakı no:20465/H.1230 tarihli), ..Kocaili sancağına vaki Adapazarı Kazası dahilinde kain müteveffa Kıssahan el-Hac Muslihuddin tevliyeti öteden beri....( Cevdet Evrakı no:22136), Üsküdar’a bağlı kandıra nahiyesinde vaki merhum Kıssahan el-Hac Muslihuddin mezrası vakfından ... vakfı mezburun bina eylediği tekyeninbi berat-ı alişantekyenişliğine mutasarrıf evladı vakıfdan Mustafa bin Mehmed hüsn-ü rızasıyla tekyenişliği yine evladı vakıfdan Hüsamettin bin Mustafaya feragat...(Cevdet Evrakı Orijinal kayıt no:24322/H.1170 tarihli), ...evkaftan merhum Kıssahan el-Hac Muslihuddin vakfının Medine-i Üsküdar’a tabi kandıra kasabasında...( Cevdet Evrakı Orijinal kayıt no:21665/H1139 tarihli), ...Üsküdar mazafatından Kandıra nahiyesinde vaki merhum Kıssahan el-Hac Muslihuddin Cami-i şerifi evkafı kuralarından Sabancı kazasında ada nahiyesinde vaki ..(Cevdet Evrakı, dosya no:9610), ÜSküdar’a tabi Kandıra kazasında Kıssa-han karyesinde vaki cami-i şerifte Kıssahan el-Hac Muslihuddin mezrası vakfından alınmak üzere ...(Cevdet Evrakı, orijinal kayıt, tasnif no:20370/5-1a/5-2b), ..Yaros kazasına tabi Şeyhli nahiyesinde Büyük Kaynarca nam mevkide vaki şeyh Muslihuddin Cami-i Şerifi vakfından sabık üzre yevmi bir akçe vazife ile hitabet cihe-

1609

belgelerde eser cami, cami mescidi, cami-i şerif (yani Cuma camisi) olarak adlandırılırken vakfiyenin 918 tarihli bölümünde ve bazı belgelerde zaviye/tekke olarak geçmektedir.6

Belgeye göre mescit-zaviyenin çevresinde iki değirmen, misafir evleri ve dükkânlar bulunmalıdır. Bugün ana yapı dışında diğer birimler yoktur. Ancak köyün yaşlılardan alınan bilgilere göre caminin vakfına ait ve yapının hemen güneyinden geçen dere üzerinde 1940’lı yıllara kadar iki değirmen, 1925’li yıllarda caminin batısında bir mektep, kuzey-doğusunda dükkânlar, kuzeyinde iki misafir evi, ahır ve buğday ambarları bulunduğu ve bunların zaman içinde yıkılarak yok olduğu şeklindedir.

Vakfiyeye göre yapının banisi Mevlana Hacı Kıssahan adı ile tanınan Mevlana Hacı Musliddin Mustafa bin Cüneyt’tir.7 Mevlana Hacı Muslihuddin Mustafa kaynaklara göre H. 883 (M. 1467) tarihinde Fatih Sultan Mehmet’in kıssahanı olarak kayıtlı Mustafa olmalıdır.8 Vakfiye üzerindeki ilk tarih H. 902 (M. 1486), tarihleri arasında kalacak bir dönemde inşa edilmiştir.

Baninin babasının adı Cüneyt, ana bir erkek kardeşinin adı Mevlana Abdülcelilibni Ali, eşi (zevcesi) Emirdağ’lı9 Mevlana Muhiddin’in kızı Zeynep Hatun, kızı (kerimesi) Mükerreme Hatun’dur. Kızı ve eşi Eyüp Sultan türbesi yakınında kendileri için yapılmış türbelerinde yatmaktadır. Ayrıca baninin Kandıra yakınlarında Çavlı10 Hacı karyesinde bir evi vardır. Aile kökleri o gün için Kocaeli vilayeti Kandıra nahiyesi çevresinden gelmekte olup annesi, oğlu, kız kardeşi ve cariyeleri aynı bölgede gömülüdür.11

Vakıf başlangıçta bir Kıssahan iken II. Beyazıt döneminde bir Mevlevi dervişi olması ihtimali de yüksektir. Gerek kendisinin gerekse aile fertlerinin isimlerine eklenen Mevlana lakabı ile H. 1170 (M. 1754) tarihli bir arşiv belgesi bu konuya işaret etmektedir.12

Vakfiyenin 1502 tarihinde eklenmiş kısmındaki bazı ifadelerden vâkıfın o tarihte veya kısa bir süre sonra vefat ettiği anlaşılmaktadır. Çünkü bu bölümün yazıldığı sırada annesi, kardeşi, eşi, iki evladı merhumdur. Fatih dönemindeki kıssahanlığı sırasında otuzlu yaşlarda olduğunu varsayarsak, 1502 tarihinde 70 yaş civarındadır. Vakfiyeye göre Mevlana Hacı Muslihuddin Mustafa bin Cüneyt vakfı, vâkıfın kendi soyundan öncelikle erkek, yoksa kız evlatları tarafından yönetilecektir.

Arşiv belgeleri ışığında vakfın yönetimi 1754 yılında Mustafa bin Mehmet’te iken, kendi rızası ile Hüsamettin bin Mustafa’ya geçmiştir. Daha sonra İbrahim bin El Hac Mustafa’ya geçen yönetim 1775 yılında kendisinin vefatı üzerine kardeşi Kaymaslı Mehmet Ağa’ya

tine mutasarrıf olan Hattat el-Hac bin Ahmet fevt olup yerine .... oğlu Mehmed Halife tecvih ihsan buyrulmak ricasıyla şeyhli kazası naibi Ebubekir Hulusi Efendi ve vakıftan aza-ı meclis-i mazbata Mustafa Reşid Efendi …. (A.DVN.101/34-H.1271 tarihli), ..Medine-i Üsküdar’a tabi Kandıra’da kain Kıssahan Muslihuddin vakfının …. Mütevellilerinden İbrahim bin el-Hac Mustafa vefat etmeğin mutasarruf olduğu vazifeyi ….. karındaşı Me-hmed Ağa bin el-Hac Mustafa müteveffayı mezburun….(Cevdet Evrakı Orijinal kayıt no:29781/ 21 S 1189/23 Nisan 1775).

6 Cevdet Evrakı Orijinal kayıt no:24322/ H.1170 tarihli belge (..evkaftan Üsküdar muzafatından kandıra na-hiyesinde vaki merhum Kıssahan el-Hac Muslihuddin mezrası vakfından …. Vakfı mezburun bina eylediği tekyeninbi berat-ı alişan tekyenişliğine mutasarrıf evladı vakıfdan Mustafa bin Mehmed hüsn-ü rızasıyla tekyenişliği yine evladı vakıfdan Hüsamettin bin Mustafaya feragat.)

7 VGMKültür Arşiv Bakanlığı Defter No:1767 Sayfa 47-57’de kayıtlı Vakfiye metni8 M. Z. Pakalın, Osmanlı Tarih Deyimleri ve terimleri Sözlüğü, C.II, İstanbul 1993, s.274-275, Kıssahan unvanı

hikaye masal söyleyen sanatkar hakkında kullanılan bir tabirdir.9 Emirdağ Adapazarı şehir merkezinin kuzey batısında merkeze yaklaşık 6 km. mesafede bu gün şehir mezarlığı

olarak kullanılan bölge olabilir. Ayrıca burada bir sahabe türbesi de bulunmaktadır.10 Çavlu/çavlı: henüz ava alıştırılmamış doğan yavrusu. Bknz. Türk Dil Kurumu Türkçe Sözlük, Ankara 1988,

s.284. Ayrıca Çavlu Hacı kariyesi olarak zikredilen yerin de bu günkü Büyük Kaynarca köyü olması muhte-meldir.

11 VGMKültür Arşiv Başkanlığı Defter No:1767 Sayfa 47-57’de kayıtlı vakfiye metni.12 Bu bilgi aynı zamanda yapının tekke-zaviye olduğuna da işaret etmekte ve tekkenişliğinin (tekkeyi idare eden

ve tekkede kalan derviş bknz.M.Z.Pakalın, a.g.e.,C.III, s.448) vakıf evlatlarından Mustafa bin Mehmed’in rızası ile yine vakıf evlatlarından Hüsameddin bin Mustafa’ya verildiğini bildirmektedir. Bknz. TCBBA, Cevdet Evrakı Kayıt No: 24322.

TülinÇORUHLU

1610

devredilmiştir. Lakabından anlaşıldığına göre Mehmet Ağa’nın aile kökleri bugün Büyük Kaynarca köyüne yaklaşık 15 km mesafede Kaymas ilçesinden geldiği anlaşılmaktadır. Mehmed Ağa ve oğullarının vakfı 19. yüzyıl sonuna kadar yönettiği haziredeki mezar taşlarından anlaşılmaktadır.13 Kaymaslı Mehmed Ağa H. 1245 (M. 1829)14 yılında, oğlu Mehmed Emin Ağa H. 1283/M. 1867 yılında vefat etmiştir.15 Caminin hafızlarından biri 1843 yılında vefat eden Mustafa Efendi’dir.16

Yapının 1820’li yıllarda tamir edildiği bugün Kaynarca kaymakamlık binası bahçesinde bulunan bir kitabeden anlaşılmaktadır. H. 1236 tarihli kitabenin Kaymaslı Mehmed Ağa’nın cami için yaptırdığı çeşmeye ait olduğu görülür.17 Ayrıca köyün yaşlıları da kendi atalarından aldıkları bilgilere göre yapının Mehmed ve Mehmed Emin Ağalar zamanında ihya edildiği doğrultusundadır. Rikab-ı Humayun-u Şahane Kapucucubaşılarından iken Şeyhler kazası yöneticiliğine atanan Kaymaslızade Mehmet Emin Ağa aynı zamanda iyi bir eğitim de almıştı.18 Ölümünde sonra vakfın idaresi muhtemelen Reşid Ağa’ya geçmiştir.19 Caminin haziresinde Mehmed Ağa soyundan mezar baş şahidesi ve kitabesi mevcut 12 kişi yatmaktadır. Yapının adı 1922 tarihinde Büyük Kaynarca Cami Şerifi olarak geçmekte olup aynı tarihlerde caminin hatibi de Nuri Efendi’dir.20

Hazirede Cumhuriyet dönemine ait yeni gömüler arasında da Kaymaslı ailesinden definler devam etmiştir. Vakfın idaresinin bu dönemde köy ihtiyar heyeti ve muhtarlık tarafından sürdürüldüğü anlaşılmaktadır. 1997 yılı ilkbaharında yapıyı ilk ziyaretimizde, cami içinde bulunan bazı ziraat makinalarının cami vakfına ait olduğu söylenen 17. yüzyıl sonu el yazması bir Kur’an-ı Kerim’de köy ihtiyar heyeti tarafından muhafaza edilmekteydi. Caminin kendisi ise doksanlı yılların başında hemen yan tarafına yeni cami yapılması ile kaderi ile baş başa bırakılarak terk edilmiş, 17 Ağustos 1999 depreminde minaresi çatı üzerine düşerek yapının yağmur ve kar sularına maruz kalmasına neden olmuştur.

Yapının topografik konumu; Adapazarı merkezine 34 km. mesafede Kaynarca ilçesinden kuzeye ayrılan 4 km.’lik köy yolu ile ulaşılan Büyük Kaynarca Köyü, tepeler arasında üç yol ağzında kurulmuş bir köydür. Köyün ortasından bir dere geçmekte olup Şeyh Muslihiddin Camisi bu kavşak noktasında ve dere kenarında bulunmaktadır. Güneye doğru meyilli bir araz üzerine inşa edilen yapı moloz taş bir duvar ile çevrelenmiştir. Yapının güney kısmından geçen dere bi köprü ile cami avlusuna bağlanmıştır. Derenin güneyinde yer alan yeni cami ile bağlantılı bu köprüden sağlanmaktadır. Avlunun batı duvarı dışında eski çeşme ve yalaklar, avlu içinde iki adedi çok yaşlı olmak üzere selvi ağaçları, güney, batı ve kuzeyden camiye ulaşan taş döşemeli yollar, avluda Osmanlı dönemine ait 21 adet şahideli mezar ve ortada güneydoğu-kuzeybatı doğrultusunda uzanan dikdörtgen planlı cami yer almaktadır. Temelsiz olarak büyük kesme taşlardan oluşan blokaj ve doğu-batı yönlerinde atılmış kirişler üzerine oturtulmuş yapının malzemesi tamamen ahşap olup çandı/çantı

13 Caminin haziresindeki mezar taşlarının kitabeleri ve TCBBA Cevdet Evkaf, kayıt no:32503 ekindeki Devlet-i Aliyye’ye yazılan H.1195/M.1779 tarihli maruzat, ayrıca bknz. Cevdet Evrakı Orijinal kayıt no:29781/ 21 S 1189/23 Nisan 1775, (..Medine-i Üsküdar’a tabi Kandıra’da kain Kıssahan Muslihuddin vakfının …. Mütev-ellilerinden İbrahim bin el-Hac Mustafa vefat etmeğin mutasarruf olduğu vazifeyi .….karındaşı Mehmed Ağa bin el-Hac Mustafa müteveffayı mezburun …).

14 Caminin haziresindeki mezar taşı kitabesine göre.(Vaziyet planında numara:10).15 Caminin haziresindeki mezar taşına göre. (Vaziyet planında numara:8).16 Caminin haziresindeki mezar taşına göre. (Vaziyet planında numara:15).17 Kitabe: (1) Safha-i dehr içre namım hak idecek rüzigar (2) Bu cihanı bi vefada kala Çeşmem yadigar (3) Sahibül hayrat vel hasenat ragıb’ül cennetü vedderecat (3) Kaymaslı Mehmed Ağa hayradıdır, sene 1236 gurre-i M18 Caminin haziresinde bulunan kendi ve iki eşi ile, hocasına ait mezar taşı kitabelerine göre. (Vaziyet planında

numara:6-7-8-9).19 Caminin haziresindeki mezar taşına göre. (Vaziyet planında numara:16).20 Cami haziresinde bulunan bir mezar taşı kitabesinde ‘Büyük kaynarca Camisinin hatibi Nuri Efendi’nin kızı

Şahider Hanım’ ifadesinden anlaşılacağı gibi (vaziyet planı numara:2).

TülinÇORUHLU

1611

denilen teknikte yapılmıştır. Kütükler üzerine içte ve dışta tahta kaplama olan yapının dış duvar ölçüleri 13,24x17,04 m’dir.

Camiye kuzey cephe ortasında yer alan çift kanatlı kapı ile girilir. Kapı önünde kuzeyden iki taşıyıcıya güneyden duvara bağlanan bir sundurma bulunur. Yapı içinde harimi U şeklinde saran yan mekânlar bulunur. Bunlardan doğu ve batıdakiler tek katlı, kuzeyde kalan bölüm çift katlı olup harim kapısı önünde adeta küçük bir kapalı avlu oluşturulmuştur. Üst mahfile çıkış cümle kapısının batısında ve batı duvardaki minarenin yanında yer alan merdivenlerle sağlanmaktadır. Batı duvar boyunca uzanan 2,34 m genişliğindeki mekân minare ile kesilerek harimin batısında kalan bölümün ana mekânla ilişkisi ortadan kaldırılmıştır. Bu bölüm girişi güney duvardan bir eyvanla sağlanan müstakil bir mekân haline getirilmiştir. Ancak bu odanın harime bakan bir kafa penceresi mevcuttur.

Batıdaki bu odanın misafirhane gibi kullanılması mümkündür. Çünkü giriş eyvanının iki yanında pabuçluk olabilecek raf ve dolap izleri bulunmuştur. 2,45 m genişliğinde ve doğu duvar boyunca uzanan bölümün ise güney ucu yaklaşık 2 m derinliğinde bir bölünme ile bel seviyesinde ana mekândan ayrılmıştır. Söz konusu köşe bu haliyle özel ayrılmış toplantı ya da derslik mekânı gibidir. Bu bölüm de harim kısmına bir pencere ile bağlanmıştır. Ancak bu pencerelerin demir lokma bağlantılı kafesli şebekeleri vardır. Harim girişi cümle kapısı ve mihrap ile aynı aks üzerindedir. Mihrabın batısında yedi merdivenle çıkılan ahşap minber, harimin güneydoğu köşesinde ahşap vaaz kürsüsü bulunur. Harim kapısının batısındaki merdiven ile mahfile çıkılır. Harimin üst seviyede doğu, batıda, kuzeyde birer, güneyde ise dört kafa penceresi vardır. Yapının alt seviyede ve tüm cephelerde yer alan diğer pencereleri ise giyotin pencere denilen ve aşağıdan yukarıya sürgülü penceredir. Yapının üst örtüsü ise yanlara meyilli kırma-dört omurgalı beşik çatı şeklindedir. Bugün Marsilya Kiremidi ile örtülü olan yapı 1960’lı yıllarda alaturka tabir edilen geleneksel oluklu kiremit ile örtülüdür.21

Yapının taşıyıcı sistemini, duvarlar, duvar içlerine yerleştirilmiş dikmeler ve serbest sütunlar oluşturmaktadır. Sütunlar birbirlerine aynalı bursa kemeri tarzı kemerlerle bağlanmıştır. Ahşap malzeme yapı içinde basit silmeler ve kabartma geometrik motiflerle az da olsa süslenmiştir. Süslemeler, tavanlarda, mahfil şebekelerinde ve sütunlarda karşımıza çıkar. Estetik kaygı, yivli sütunlarda, profilli zar sütun başlıklarında ve Basit Bursa Kemerlerinde de hissedilmektedir. Ayrıca doğu yan mekânın zemininde döşemeye sonradan çakılmış muhtemel ahşap kapı kanadı üzerindeki iri rozet şeklindeki rölyef süslemeli parçanın da yapının kapı kanatlarından biri olduğu sanılmaktadır. Yapının planı çok fonksiyonlu kullanıma işaret etmektedir. Müstakil girişli harim kısmı çevresinde teşkilatlanan diğer bölümler eğitim, toplantı ve konaklamaya yönelik fonksiyonları düşündürmektedir. Yapı çevresinde bugün ayakta olmayan diğer üniteleri de düşünerek bugünkü adı ile Topçu Köyü 19. yüzyıldaki adıyla Büyük Kaynarca Köyü ve 15. yüzyıl adıyla Çavlı Hacı Karyesi 15.-19. yüzyıllar arasında bölgesinde sosyokültürel bir merkez konumundadır. Ayrıca yapı ile ilişkisi aşikâr olan vakfiye de bu düşünceleri teyit eder durumdadır. Yapının haziresinde bulunan başkent üslubundaki mezar taşları da Büyük Kaynarca Köyü’nün hiç de küçümsenmeyecek kültürel alt yapı zenginliğine işaret etmektedir.

Haziredeki Mezar Taşları

Katalog numarası: 1

Eserin tarihi: 1840 (H.1256)

Mezarda yatan kişi: Kaymaslızade Mehmed Emin Ağa’nın kızı Sabire Hanım

21 E. H. Ayverdi, Osmanlı Mimarisinin İlk Devri, C.I, İstanbul 1966, s. 124.

TülinÇORUHLU

1612

Malzemesi ve süsleme tekniği: Taş, kabartma

Ölçüleri; Baş şahidesi:

Yükseklik: 72 cm.

Genişlik: 21 cm. - 19 cm. - 10 cm.

Kitabesi:

Hüve’l Baki

Azm edip gitti cihandan valideynin bir gülü

Bir nihali taze idi ola cennet bülbülü

Kaymaslızade Mehmet Emin Ağa’nın

Kerimesi Merhume Emine Sabire Hanım

Ruhiyçün el-Fatiha

Sene 1256

Eserin tanımı:

Baş şahidesi;

Taş yerinden çıkarılarak bir kenara bırakılmıştır ve her iki ucu da kırılmış, düşmüştür. Şahidenin bir yüzünde aşağıdan yukarıya çapraz yazılmış altı satırlık kitabe vardır. Taşın yan konturları dalgalı formdadır.



Mezarda yatan kişi: Büyük Kaynarca camisinin Hatibi Nuri Efendinin Kızı Şahider Hanım


Ölçüleri:

Baş şahidesi:

Yükseklik: 64 cm.(Tepe noktasından)

Genişlik: 28 cm.(Üst) - 24 cm.(Alt)

Ayak şahidesi:

Yükseklik: 53 cm.

Genişlik: 26 cm.(Üst) - 24 cm.(Alt)

Kitabesi:

Ah mine’l-mevt

Nev civanım uçtu cennet bağına firaki

Düştü valideynin canına ki dest-i

Dinden ihafesiyle genç yaşında

Ecel düştü canına Kaynarca-i kebir

Camii Şerifi hatibi Nuri

TülinÇORUHLU

1613

Efendi’nin kerimesi merhume Şahinder

Hanımın ruhiyçün Fatiha Rebi’u’l-evvel

Sene 1342 rumi Eylül sene 1341

Eserin tanımı:

Baş şahidesi:

Mermer taşın üst kısmı kemer şeklindedir ve taşın camiye bakan yüzünde dokuz satırlık kitabe bulunmaktadır.

Ayak şahidesi:

Taşın üzerinde saksıdan çıkan bahar dalı motifi bulunmaktadır.


Eserin tarihi: 1840(H.1256)

Mezarda yatan kişi: Kaymaslızade Mehmed Emin Ağa’nın oğlu Musa Muhterem

Malzemesi ve Süsleme tekniği: Taş, kabartma

Ölçüleri:

Baş şahidesi;

Yükseklik: 76 cm.(başlıklı) - 56 cm. (başlıksız)

Genişlik: 21,5 cm. (üst) - 23 cm. (alt) - 16 cm. (dip)

Ayak şahidesi;

Yükseklik: 69 cm.

Genişlik: 24 cm. (üst) - 22 cm. (alt) - 19 cm. (dip)

Kitabesi:

Hüve’l Baki

Gitdi hayf ki elimden güzelim

Ayrılık ateşine yandı dilim

Nar-ı hasret iki kat büktü belim

Ağlamaktır gece gündüz amelim


Mahdumu merhum Musa Muhterem

Bey’in ruhiyçün el-Fatiha

Sene 1256

Eserin tanımı:

Baş Şahidesi;

Mermerden yapılmış baş taşının tepeliği fes şeklindedir. Taşın kenarları dalgalıdır. Baş taşının camiye bakan yüzünde yer alan kitabesi çapraz şekilde dizilmiş sekiz satır halindedir.

TülinÇORUHLU

1614

Ayak Şahidesi;

Mermerden yapılmış taşın üzerinde yukarıdan aşağıya doğru yayılan üçlü dal ve üzerinde gruplar halinde meyveler (üzüm?) ve stilize yapraklar bulunur. Dalların başlangıç yeri ve şahidenin üst kısmında dallar bir fiyonk ile bağlanmıştır. Şahidenin çevresi dalgalı olup üst kısmı dilimli kemer şeklinde sonuçlanmaktadır. Taşın bezemeli yüzü camiye bakmaktadır.



Mezarda yatan kişi: Kaymaslızade Emin Bey


Ölçüleri:

Baş şahidesi

1. Parça (Fesli)

Yükseklik: 35,5 cm.

Genişlik: 18 cm.

2. Parça

Yükseklik: 25 cm.

Genişlik: 17,5 cm. - 14 cm. (alt)

Kitabesi: okunamadı

Eserin tanımı:

Baş şahidesi (kırık); mermerden yapılmış ve tepesi fes formunda olan mezar taşı asıl yerinden çıkarılmış olup cami avlusunda bulunmaktadır. Taş ortadan iki parça halinde kırıktır. Taşın bir yüzünde çapraz sıralar halinde yazılmış altı satırlık kitabe bulunmaktadır.


Eserin Tarihi: 1909 (H.1327)

Mezarda yatan kişi: Bilinmiyor (kadın)


Ölçüleri:

Yükseklik: 71 cm.

Genişlik : 25 cm. (üst), 20 cm. (alt)

Kitabesi: Okunamadı

Eserin Tanımı:

Baş Şahidesi taşın üst kısmı yuvarlak kemer şeklinde olup, camiye bakan yüzünde altı satırlık kitabesi bulunmaktadır



Mezarda yatan Kişi: Kaymaslızade Emin Ağa’nın karısı Hanife Hanım


TülinÇORUHLU

1615

Ölçüleri:

Baş şahidesi;

Yükseklik:183 cm.

Genişlik: 46 cm. (üst), 34 cm. (alt)

Ayak şahidesi;

Yükseklik: 143 cm.


Kitabesi:

Ah mine’l-mevt

HayfKaymaslızade bu RikabKapucubaşısı

Kaza-i Şeyhler a’lamüdir iken zaman içre

Emin Ağa’nın el-hak zevce-i pakize-i reftarı

Fenadan el çeküp buldu makamunhuruyan içre

Müdire salihagenc-i mürüvvet sahib-i ismetdi

Yüzünden kimseler incinmedi bu cihan içre

Girince elli beş yaşında ukbaya revan oldu

Mukaddem gömdü hep evladın o kaldı figan içinde

Haremce hem selamlık işlerinde ihtimam birle

Nazirin kimseler görmüş değildi handan içre

Vefatın Cuma gün Hak’dan niyaz eyler idi her dem

Hüda şad ede ruhun göçtü ol gün hoş mekan içre

Kerimi fevtinin tarihin ilham eyledi mevla

Hanife Hanım’ın şu meskeni oldu cinan içre

Ruhu içün Fatiha

Fi 15 cemaziye’l-evvel sene 1276

Eserin tanımı:

Mezarın üzeri 75x203 cm. boyutlarında ve kenarları pahlanmış mermer bir levha ile kapatılmış olup, bu taşın ortasında birbirine dikey aks üzerinden bağlanmış iki daire şeklinde suluk bulunmaktadır. Aynı taşın iki ucuna yerleştirilen şahidelerin birbirine uzaklığı 180 cm.’dir.

Baş şahidesi; kaliteli beyaz mermerden yapılmış olan taşın tepelik kısmı ortada gül rozet ve iki yanında çıkan ve birbirine dolanan dal ve üzerinde gül ve yapraklarla taçlandırılmıştır.

Gövdede çapraz yerleştirilmiş on altı satırdan oluşan kitabe yer almaktadır. Dış konturları dalgalı biçimde olan taşın bezemeli kısmı camiye doğru dönüktür.

Ayak Şahidesi; baş taşı ile aynı formda olan ayak taşının üst kısmında bir saksı içerisinden çıkan iri yapraklar ve iki yandan çıkarak aşağıya dönen birer lale motifi ile taçlandırılmıştır. Taşın gövde kısmında ise perspektifli olarak işlenmiş bir saksı ve bundan çıkan gül ağacı

TülinÇORUHLU

1616

ve üzerinde simetrik yerleştirilmiş iri güller ve yapraklardan oluşan kabartma tekniğinde bezeme vardır.



Mezarda yatan kişi: Kaymaslızade Mehmed Emin Ağa’nın eşi Münire Hanım


Ölçüleri:

Baş şahidesi;

Yükseklik: 171 cm.


Kaide: 107x80 cm.

Ayak Şahidesi;

Yükseklik: 163 cm.

Genişlik: 39 cm., 33 cm.

Kaide: 100x80 cm.

Kaidelerin birbirine uzaklığı: 100 cm.

Kitabesi:

Hüve’l-Hayyü’l Baki

Çün ecel geldi ona olmaz eman

Cürmümü afv eyle ya Rabbi’l-Mennan

Mağfirek kıl olmasun hali yaman

Mazhar-ı nur-ı şefa’at kıl her zaman

Rikab-ı hümayun-ı şahane kapucubaşılarından

Şeyhler kazası hanedanından rif’atlü

KaymaslızadeMehmed Emin Ağa’nın zevcesi Münire

Hanım’ın el-Fatiha

Fi Zi’l-ka’de sene 1283

Eserin tanımı:

Baş ve ayak taşından oluşan mezarın şahideleri müstakil kaideler üzerine dikilmiştir.

Baş şahidesi; şahidenin tepeliği adeta bir çiçek demeti gibi gövdeye birleşmiştir. Tepelik ortada iri üç gül ve güllerden çıkarak tepeye ve yanlara kıvrılan iri yapraklardan oluşmaktadır. Bu kısım alt gövdeye iki yanlardan rokoko kıvrımlar ve iri birer çiçek motifi ile birleşmiştir. Gövde üzerinde çapraz olarak istiflenmiş on satır halindeki kitabe bulunmaktadır. Kitabeyi beyzi bir şekilde çerçeveleyen yaprak ve çiçek bordürü dolanır.

Ayak şahidesi; baş taşı ile benzer formda olup, kitabenin bulunduğu yerde, vazodan çıkan bir asma dalı üzerinde üzüm salkımları ve asma dalı bulunur. Tepelik kısmı ise baş şahidesinin tepeliğine nazaran daha sadedir.

TülinÇORUHLU

1617



Mezarda yatan kişi: Kaymaslızade Mehmed Emin Ağa


Ölçüleri:

Baş şahidesi;

Yükseklik: 170 cm.

Genişlik: 34 cm., 30 cm.

Ayak şahidesi;

Yükseklik: 160 cm.

Genişlik: 33 cm., 30,5 cm.

İki şahidenin arasındaki uzaklık: 3,76 cm.

Kitabesi:

Küllü men aleyha fan

İlahi ruz-i mahşerde bana güna gün ecr eyle

Ki dest-i sarıkda helak oldum şahidlerle haşr eyle

Sana kurban idüp canımı eyledim meskeni türab

Rahman ........ Rahmetinle küll-i isyanım afv eyle

Rikab-ı hümayun-ı şahane kapucubaşılarından

Ve Şeyhler kazası hanedan-ı kadiminden

Merhum ve mağfur ila-rahmeti rabbihi’l-ğafur

Kaymaslızade Mehmed Emin Ağa’nın

Ruhu içün rıza’en lillahi te’ala Fatiha

Fi 7 C. sene 1283

Eserin tanımı:

Baş ve ayak taşından oluşan mezarın taşlarının bezemeli yüzeyleri cami yönüne bakmaktadır.

Baş şahidesi; Taşın tepelik kısmı dolama sarık şeklindedir. Gövde kısmında ise çapraz on bir satır şeklinde kitabe yer almaktadır. Her bir satır silmelerle çerçevelenmiştir.

Ayak şahidesi; Münire hanımın ayak taşı ile çok yakın benzerlik göstermektedir. Tepelik kısmı merkezden başlayıp yayılan iri akant yaprakları şeklindedir. Gövde kısmı ise aşağıda bir çanaktan çıkarak tüm gövdeye yayılan asma dalı üzerinde üzüm salkımları ve bağ yaprakları ile süslenmiştir.



Mezarda yatan kişi: Kaymaslıoğlu Emin Ağa’nın Hocası Bursalı Mehmed Efendi

TülinÇORUHLU

1618


Ölçüleri:

Baş şahidesi;

Yükseklik: 100 cm.

Genişlik: 29 cm.

Kitabesi:

Ah mine’l mevt

Beni kıl mağfiret ey Rabb-i Yezdan

Bi-hakk-ı arş-ı a’zam nur-ı Kur’an

Gelip kabrimi ziyaret eden ihvan

İdeler ruhuma bir Fatiha ihsan

Kaymaslıoğlu Emin Ağa’nın

Havacesi Bursalı Mehmed Efendi’nin

Ruhuna Fatiha

Fi 27 Rebi’u’l-ahır sene 1304

Eserin tanımı:

Baş taşından ibaret olan eserin, tepeliği dolama sarık şeklindedir. Taşın gövde kısmında on bir satır halinde kitabe yer alır. Kitabe düz bir silme ile çerçeve içine alınmış olup, silme alt ve üst kısımda yuvarlak bir kavis çizmektedir. Şahidenin kitabeli yüzü camiye dönüktür.


Eserin tarihi: Hicri 1245 (Miladi 1829)

Mezarda yatan kişi: Kaymaslı Mehmet Ağa

Malzemesi ve süsleme tekniği: Taş, Kabartma

Ölçüleri: Başşahidesi;

Yükseklik: 159 cm.

Genişlik: 36 cm.(Kitabe üst genişliği), 36 cm. (Kitabe alt genişliği)

Ayak şahidesi; yok

Şahidelerin birbirine uzaklığı:

Kitabesi:

Hüve’l-Hayyü’l-Baki

Bir nazar kıl bu mezarın taşına

Gafil olma ahiret yolunu tut

Kimse kalmaz bu dehr-i bi-vefa

Gel oku bir fatiha etme sükut

Bu cihanın yok devamı fanidir

TülinÇORUHLU

1619

Baki hakkunfallahühayyün la-yemut

Merhum ve mağfur

Kaymaslı Mehmet Ağa’nın

Ruhuna el- fatiha

Sene 1245

Eserin tanımı:

Baş şahidesi: Baş taşından ibaret olan eserin tepeliği dolama sarık şeklindedir. Taşın gövde kısmında düz biçimde sıralanmış on bir satırdan oluşan kitabe yer alır. Kitabe düz bir silme ile çerçeve içine alınmış olup silme alt ve üst kısımda yuvarlak kavis çizmektedir. Satır araları düz konturlarla ayrılmıştır. Şahidenin kitabeli yüzü camiye dönüktür.

Ayak şahidesi; eserin sadece baş şahidesi mevcut olup ayak şahidesi yoktur.



Mezarda yatan kişi: Kaymaslı Mehmet Emin Ağa’nın oğlu Mehmet Halim Bey

Malzemesi ve süsleme tekniği: Taş, Kabartama tekniği ile yapılmış

Ölçüleri:

Baş şahidesi;

Yüksekliği:68 cm.

Genişliği: 21 cm. (üst), 21 cm. (alt)

Ayak şahidesi; yok


Kitabesi:

Hüve’l-baki

Murg-ı dil uçtu kafesinden canımın can paresi

Kondu cennet bağına ciğerde kaldı yaresi


Mahdumu Merhum Mehmed Halim

Bey’in ruhuna el-Fatiha

Sene 1246

Eserin tanımı:

Baş şahidesi; kenarları dalgalı silme ile çevrilmiştir. Dikdörtgen şeklindeki gövde kısmında çapraz yerleştirilmiş yedi satırlık kitabe yer almaktadır. Satırlar birbirinden çapraz düz konturlarla ayrılmıştır. Kitabenin üst kısmında Fesli başlık yer alır. Yazılar kabartma olarak yazılmıştır.

Ayak şahidesi; süssüz, düz aşağıdan yukarıya doğru genişleyen daha sonra kavisli bir şekilde sonuçlanan taştır.

TülinÇORUHLU

1620



Mezarda yatan kişi: Kaymaslızade Mehmet Emin Ağa’nın Oğlu Muhammed Bey

Malzemesi ve süsleme tekniği: Taş, kabartma tekniği ile yapılmış

Ölçüleri:

Baş şahidesi;

Yüksekliği: 76 cm.


Kitabesi:

Ah mine-l mevt

Ta haşr bir gonca-i ser-fidan

Kuş misali eyledi azm-i cinan

Kaza-yı Şeyhler eşref-i hanedanından

Kaymaslızade Emin Ağa’nın

Mahdumu Muhammed Bey’in ruhuna

El-Fatiha

Sene 1285

Eserin tanımı:

Baş şahidesi; kenarları dalgalı dikdörtgen şeklindeki gövde kısmı; yine içi sitilize dal ve yaprakların yer aldığı kalın dalgalı bir kontur içinde yedi satırlık kitabeden oluşur. Satırlar çapraz olarak yerleştirilmiştir, birbirinden yine çapraz olarak yerleştirilen konturlarla ayrılmışlardır. Dikdörtgenin köşelerine simetrik olarak taç yapraklar yerleştirilmiştir. Gövdenin üstünde fesli başlık yer alır.



Mezarda yatan kişi: KaymaslızadeMehmed Emin Ağa Kızı Hanife Atiye Hanım

Malzemesi ve süsleme tekniği: Taş, Kabartma tekniği ile yapılmış

Ölçüleri:

Baş şahidesi; Yüksekliği: 98 cm.


Toprağa giren kısmın genişliği: 16 cm.

Ayak şahidesi; yok


Kitabesi:

Hüve’l-hayyü la-yemüt

Nev-civanım uçtu cennet bağına

TülinÇORUHLU

1621

Firakı düştü validenin canına

Kaymaslızade Mehmet Emin Ağa

Kerimesi merhume Hanife

Atiyye Hanım ruhiyçün Fatiha

Sene 1250

Eserin tanımı:

Baş şahidesi; dikdörtgen kenarları silme ile çevrili gövde kısmı içine yedi satırlık kitabe yerleştirilmiştir. Satırlar düz bir şekilde yerleştirilmiş araları ince konturlarla ayrılmıştır. Dikdörtgen gövde toprağa girecek olan yerde daraltılmıştır. Kitabe kısmının üstünde başlık kısmı yer alır.



Mezarda yatan kişi: Kaymaslızade Mehmed Emin Ağa’nın Kızı Fatma Saniye Hanım

Malzemesi ve süsleme tekniği: Taş, Kabartma tekniği ile yapılmış

Ölçüleri:

Baş şahidesi; Yüksekliği: 90 cm.


Ayak şahidesi; yok


Kitabesi:

Hüve’l-baki

Ta haşre bir gonca-i nur-ı ser-fidan

Kuş misali eyledi azm-i cinan

KaymaslızadeMehmed Emin

Ağa’nın kerimesi merhume

Cennet-mekan Fatma Saniye Hanım

Ruhiyçün Fatiha

Sene 1264

Eserin tanımı:

Baş şahidesi; dikdörtgen şeklindeki gövdeye yedi satırlık kitabe yerleştirilmiştir. Satırlar birbirlerinden ince düz konturlarla ayrılmıştır. Yazılar kabartma tekniği ile yazılmıştır. Dikdörtgen gövde üzerinde değişik bir başlık yer alır.



Mezarda yatan kişi: Kaynarca hafızı Mustafa Efendi

Malzemesi ve süsleme tekniği: Taş, Kabartma Tekniği ile yapılmış

TülinÇORUHLU

1622

Ölçüleri:

Baş şahidesi; Yükseklik: 130 cm.


Toprağa giren yerin genişliği: 26 cm.

Ayak şahidesi; yok


Kitabesi:

Hüve’l-baki

Çün ecel geldi

Ona olmaz eman

Cürmünü af eyle ya rabbi

El-Mennan mağfiret kıl

Olmasın hali yaman

Kaynarca hafızı

Mustafa efendi ruhuna

Fatiha sene 1255

Eserin tanımı:

Baş ve ayak taşından oluşmaktadır. Ayak taşı sade olup, tepelik kısmı üçgen şeklinde bitmektedir.

Baş şahidesi; taşın tepeliği dolama sarık formundadır. Gövde kısmının konturları dalgalı formda olup, tüm gövdeyi dokuz satırlık kitabe doldurmuştur. Kitabeli yüzey taşın cami tarafında yer almaktadır.



Mezarda yatan kişi: Reşit Ağa


Ölçüleri:

Baş şahidesi; Yükseklik: 115 cm.

Genişlik: 34 cm.

Ayak şahidesi; Yükseklik: 94 cm.


Kitabesi:

Hüve’l-baki

Beni kıl mağfiret ey Rabb-i

Yezdan bi-Hakk-ı arş-i

A’zamnurn-ı Kur’an

TülinÇORUHLU

1623

Gelüp idem ziyaret

......ideler

Ruhuma bir Fatiha ihsan

Reşit Ağa ruhuna Fatiha

1 Cemaziye’l-ahir sene 87

Eserin tanımı:

Baş ve ayak taşından oluşan mezar caminin kuzey-doğu köşesinde yer almakta olup bezemeli yüzeyleri cami yönüne bakmaktadır.

Baş şahidesi; sekizinci satırdan alt kısmı toprak altında kalmış olan baş taşının tepelik kısmı püsküllü fes şeklindedir. Ana gövde üzerinde dokuz satırlık kitabe bulunmakta olup kitabenin çevresi ve satırların arası düz silme ile çerçevelenmiştir. Taşın dokuzuncu satırına ‘sene 87’ olarak düşülmüş olan tarih, fes şeklindeki başlık kısmı göz önünde bulundurularak ‘1287’ olması gerektiği düşünülmektedir.

Ayak şahidesi; tepe kısmı yuvarlak kemer şeklinde nihayetlenen taşın üzerinde aşağıdan başlayıp tepe noktasına kadar uzanan sitilize edilmiş hurma ağacı tasviri vardır.



Mezarda yatan kişi: Kaymaslızade Muhammed Emin Ağa’nın Arap Cariyesi


Ölçüleri:

Baş şahidesi;

Yükseklik: 60 cm.


Kitabesi:

Kaymaslızade Muhammed

Emin Ağa’nın Arab

Cariyesi merhume mahbube ruhuna

El-Fatiha

Sene 1247

Eserin tanımı:

Baş şahidesi; Caminin güney-doğu köşesinde yer alan mezarın sadece baş taşı mevcuttur. Levha şeklindeki baş taşının tepelik kısmı üçgen formunda bitmektedir. Gövde kısmında beş satırlık kitabe yer almaktadır ve satır araları düz silmelerle ayrılmıştır. Yazılar zemin çökertilerek, harfler rölyef kalacak şekilde yazılmıştır.



Mezarda yatan kişi: Abdurrahman Ağanın eşi Fatma Hanım

TülinÇORUHLU

1624


Ölçüleri:

Baş şahidesi;

Yükseklik: 110 cm.


Ayak şahidesi;

Yükseklik: 103 cm.


Kitabesi:

Ah mine’l-mevt

Halimi vaz’etmeyup eyledi terk-i fena

Ol ceninin hürmetine mağfiret kıl ya Rabbena

Alupma’sumun bile azmetdi bağ-ı cinana

Rahmetine müstağrak ede ol Ganiyy-i Bari-i Hüda

Abdurahman Ağa’nın zevcesi

Fatma Hanım’ın ruhuna Fatiha

Sene 1286

Eserin tanımı:

Baş ve ayak taşından oluşan mezar caminin güney-doğu köşesinde yer almakta olup baş taşı kısmen toprak altında kalmıştır.

Baş şahidesi; aşağıda dar, yukarıya doğru genişleyen ve yuvarlak kemer şeklinde nihayetlenen taşın tepelik kısmı bir merkezden çıkarak iki yana yayılan iri bitkisel yapraklarla dekorlanmıştır. Gövde kısmında çapraz olarak yerleştirilmiş sekiz satırlık kitabe yer almaktadır. Satırların arası ve kitabenin çevresi basik silmelerle çerçevelenmiştir. Taşın üst kısmında iki yanda parça kopukları vardır.

Ayak şahidesi; yassı levha şeklinde ki ayak taşının tepelik kısmı sivri kemer şeklinde sonuçlanmaktadır. Gövde kısmında ise bir çanak içine yerleştirilmiş, sitilize edilmiş selvi motifi bulunmaktadır.


Eserin tarihi:

Mezarda yatan kişi: kadın (baş şahidesi yok)

Malzemesi ve süsleme tekniği:

Ölçüleri:

Ayak şahidesi;

Yüksekliği: 72 cm


TülinÇORUHLU

1625

Eserin Tanımı:

Kenar konturları dalgalı taşın tepelik kısmı c kıvrımları ile kademeli olarak daralmakta ve bir silme ile adeta bağlanmaktadır. Silmenin üstünde genişleyerek yayılan akantus yaprakları bir buket gibi tepelikte taç oluşturmaktadır. Taşın ön yüzü dilimli bir kartuş gibi dikey olarak çerçevelenmiş ve içerisine kabartma tekniğinde bir fiyonktan çıkan bahar dalı yerleştirilmiştir.


Eserin tarihi: tarihsiz.

Mezarda yatan kişi: belli değil

Malzemesi ve süsleme tekniği:

Ölçüleri:

Baş şahidesi; 35x30cm (alt kısmı)

25cm (üst kısmı), 54cm(yüksekliği)

Kitabesi: yok

Eserin tanımı:

Menhir şeklinde mezar baş taşıdır. Taş kütlesinden kabaca yontulmuştur. Üzerinde hiçbir yazı ve işaret yoktur.

Değerlendirme ve Sonuç

Adapazarı şehir merkezine 8 km mesafede ve Adapazarı-Ankara E5 karayolunun kuzeyinde bulunan bugünkü adıyla Büyük Esence Köyünde bulunan Ayverdi’nin Orhan Gazi22 dönemine tarihlediği cami ile benzer plan ve malzeme özellikleri gösteren cami ve yine şehir merkezinin kuzeydoğusunda kalan ve 1999 depreminden sonra tamamen yıkılarak ortadan kalkan Dernek Kırı’ndaki cami de Şeyh Musliddin camisi ile malzeme ve plan özellikleri açısından ortak özelliklere sahip bulunmaktaydı. Şehir merkezinde Orhan Camisi adı ile bilinen yapının 1893 tarihli tamir, plan ve cephe projesi incelendiğinde ise kuzey-güney doğrultusunda uzanan yapı, harimi U şeklinde saran mahfili, çift katlı son cemaat yeri, son cemaat yerinin batı duvarına harim duvarı köşen gelecek şekilde yerleştirilmiş minaresi, kırma beşik çatısı, cephelerdeki bol sayıda penceresi23 ile Şeyh Muslihiddin camisinin mimari özelliklerine işaret ettiği görülmektedir. Benzer bir yapı İzmit-Kandıra yolu üzerinde Emirler Köyü’nde bulunmakta ve Orhan Gazi dönemine tarihlenmektedir. Küçük Kaynarca Köyü’nde24, Kaymas’da, Erikli’de hatta tüm Karadeniz bölgesinde25 de karşılaşabildiğimiz bu tarz camilerin örnekleri çoğaltılabilir. Büyük bir kısmı 14.-15. yüzyıllara tarihlenen bu yapıların bölgesel malzeme ve plan özellikleri ile Ortaçağ ve hemen sonrasını yansıtan taşra üslubunda yapılar oldukları kabul edilir.

22 E. H. Ayverdi, Osmanlı Mimarisinin İlk Devri, C.I, İstanbul 1966, s. 124’te (Efkaf-ı Kuyud-i Kadimesi, İzmit Esas Defteri no.144, sıra 954) ‘Sapanca Kazasına tabi Tersiye-i Kebir Karyesi’nde baki merhum ve mağfu-runleh Sultan Orhan Cami-i Şerifi’ ifadesinden nakleder. Bu yapı Büyük tersiye, Küçük Tersiye ve Dağ Hasan Bey köylerinin ortak Cuma camisi iken 1990’lı yıllarda yanı başına yeni cami inşa edilince terk edilmiştir. Etrafında yer alan ve hala üç köyün ortak kullandığı mezarlıkta antik mimari parçalar ve yüzeysel bir tespit ile 18. yüzyıldan günümüze kadar mezar taşları vardır.

23 Abdülkadir Dündar, Arşivde’ki Plan ve Çizimler Işığı altında Osmanlı İmar Sistemi (XVIII. ve XIX. Yüzyıl) Ankara 2000, s. 208-209’da Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Proje Plan Kataloğu, sayı numarası:782-783’den naklederek. Çizim 49’da yayınladığı ölçekli arşiv planı ve krokisi.

24 Hoca Köy olarak da geçen yerleşmedeki yapının adı da Şeyh Muslihuddin Camisi olarak geçmekte ve banisi Ayverdi’ye göre Orhan Gazi’nin veziri Sinanüddin Paşa’nın babası olarak gösterilmektedir. A.g.e., s. 132.

25 E. H. Ayverdi, Osmanlı Mimarisinin İlk Devri, C.I, İstanbul 1966, s. 124-133.

TülinÇORUHLU

1626

Yapı 1996 yılında yanına yapılan yeni betonarme caminin kullanıma girmesi ile ibadete kapatılmıştır. Yapının tarafımızdan belgelenmesi 1997-98 yıllarında başlamıştır. Cami 1999 depreminde minaresinin yapı üzerine çökmesi ile yağış almaya ve çürümeye başlamıştı, yapının yeniden kazanımı için yapılan kamuoyu oluşturma çalışmaları sonucu, Köy tüzel kişiliğinde olan mülkiyeti 28.08.2006 tarihinde Vakıflar Genel Müdürlüğü’ne devredilmiştir. 06.08.2009 tarihinde başlayan restorasyon çalışması, 06.07.2010 tarihinde tamamlanmış ve yapı tekrar ziyarete açılmıştır. Böylelikle bu bildirinin konusunu oluşturan Kocaeli Yarımadası erken Osmanlı camilerinden biri olan Şeyh Muslihiddin Camisi yeniden kültürel mirasımıza kazandırılmıştır.

Bölgemizde çoğu ayakta kalmamış, ancak örneklerinin varlığından haberdar olduğumuz bu yapılar, çantılı yapım teknikleri açısından önem taşımakla birlikte, süslemeleri açısından oldukça sadedirler. Bu nedenle Sanat Tarihi açısından çok dikkat çekmezler. Ancak Anadolu’yu yurt edinmeye çalışan Türk topluluklarının Ortaçağ sonlarında Batı Anadolu’da gerçekleştirdikleri imar faaliyetleri olarak önemlidirler. En az 3 çevre köyün ortak kullanımı için temel fonksiyonu Cuma Camisi olmak üzere eğitim, konaklama ve ticaret de bu yapıların çevresinde gelişmiştir. Sayılarının çokluğu bölgenin Osmanlı Beyliği döneminden yani 14. yüzyıl başından itibaren Türkleşme sürecinin yoğunluğuna da işaret etmektedirler.

TülinÇORUHLU

1627

RESİM LİSTESİ

Resim 1 a/b- Şeyh Muslihiddin Camisi Kuzey Doğu cephesi (1998-2010)

TülinÇORUHLU

1628

Resim 2 a/b Şeyh Muslihiddin Camisi Güney cephesi (1998-2010)

TülinÇORUHLU

1629

TülinÇORUHLU

Resim 3 Kuzey Batı Köşeden giriş cephesi

Resim 4 Cami Haziresinden (batı)

1630

TülinÇORUHLU

Resim 5 Harimden Pencere ayrıntısı

Resim 6 Mezartaşı ayak şahidesi çizimi Resim 7 Mezartaşı ayak şahidesi çizimi

1631

TülinÇORUHLU

Resim 8 Şeyh Muslihiddin Camisi planı 1998

1632

TülinÇORUHLU

Resim 9 Şeyh Muslihiddin Camisi çeşmesine ait tamir kitabesi (kaymakamlık binası bahçesinde)

1633

KOCAELİ YARIMADASINDA ERKEN OSMANLI CAMİLERİNDEN...

Documents

Transcript of KOCAELİ YARIMADASINDA ERKEN OSMANLI CAMİLERİNDEN...