SEMINAR NGA LENDA E ETIKES MJEKSORE ME TEMEN : KANCERI I MUSHKRIVE

Student : Profesor: Donjet Bislimi Prof.Dr. Naser Ramadani Asistent: Ass.Dr.Sci. Sefedin Muçaj

• Pershkrim I pergjithshem mbi semundjen • Kanceri i mushkërive është një sëmundje qe karakterizohet

nga rritja e pakontrolluar e qelizave në indet e mushkërive. Nëse nuk trajtohet, kjo rritje mund të përhapet përtej mushkërive në një proces të quajtur metastazë në indet afër dhe, përfundimisht, në pjesë të tjera të trupit. Shumica e kancereve që fillojnë në mushkëri, janë karcinoma që rrjedhin nga qelizat epiteliale.

• Llojet kryesore të kancerit të mushkërive janë: tumoret e vogla kanceroze ne qeliza të mushkërive (i quajtur kanceri i qelizave tërshërë), dhe tumoret jo te vogla kanceroze te qelizave të mushkërive. Shkaku më i zakonshëm i kancerit të mushkërive është ekspozimi afatgjatë ndaj tymit të duhanit, i cili shkakton 80-90% të kancerit të mushkërive.

Simptomat më të zakonshme janë: kollitja (përfshirë edhe peshtyarjen e gjakut), humbje peshe dhe gulçim. Kanceri i mushkërive mund të shihet në radiografi gjoksi dhe CT scan. Diagnoza konfirmohet me një biopsi. Trajtimi dhe Prognoza varen nga lloji histologjik i kancerit, fazës (shkalles se përhapjes) , dhe mirëqenies së përgjithshme te pacientit. Trajtimet e përbashkëta përfshijnë kirurgjine, kimioterapi, dhe radioterapi.

• Në përgjithësi, 15% e njerëzve në Shtetet e Bashkuara të diagnostikuar me kancer të mushkërive mbijetojnë pesë vjet pas diagnozës. Në të gjithë botën, kanceri i mushkërive është shkaku më i zakonshëm I vdekjeve te lidhura me kancerin si në burra ashtu dhe ne gra, dhe është përgjegjës për 1.38 milion vdekje çdo vit, që nga viti 2008.

• Shenjat dhe simptomat

• Simptomat dhe shenjat që mund të sugjerojnë kancerin e mushkërive përfshijnë:

• simptomat respiratore: kollitja e rende dhe peshtyerja e gjakut, gulqimi etj.

• Simptomat sistemike: humbje peshe, ethe, dhembje gjoksi, dhimbje të kockave, lodhje etj.

• Shumë nga simptomat e kancerit të mushkërive (oreks të dobët, humbje peshe, ethe, lodhje) nuk janë specifike. Në shumë pacientë, kanceri mund te jete përhapur tashmë përtej faqes origjinale gjate kohes që ata të kenë simptome dhe kërkojnë kujdes mjekësor. Rreth 10% e njerëzve me kancer të mushkërive nuk kanë simptoma në diagnozë. Këto kancere janë gjetur rastësisht gjate Radiografise rutinore te gjoksit.

• Nga qka shkaktohet kanceri I mushkrive ?

• Pirja e duhanit, veçanërisht të cigareve, është nder kontribuesit kryesore të kancerit të mushkërive. Tymi i cigareve përmban mbi 60 karcinogjen te njohur. Në të gjithë botën e zhvilluar, 90% e vdekjeve nga kanceri i mushkërive në meshkuj gjatë vitit 2000 u atribuohet pirjes së duhanit (70% për gratë). Pirja e duhanit llogaritë për 80-90% të rasteve të kancerit të mushkërive.

• Pirja e duhanit pasiv, inhalimi i tymit nga pirja e duhanit te tjetrit është gjithashtu një shkaktar i kancerit të mushkërive. Një duhanpirës pasiv mund të klasifikohet si dikush që jeton ose punon me një duhanxhi. Studimet ne SHBA, Evrope, Britani te Madhe, dhe Australi kanë treguar vazhdimisht një rrezik të rritur në mënyrë të konsiderueshme në mesin e atyre të ekspozuar ndaj tymit pasiv. Hetimet tregojnë se kjo është më e rrezikshme se tymi i drejtpërdrejtë. Pirja pasive e duhanit shkakton rreth 3,400 vdekje nga kanceri i mushkërive çdo vit në SHBA.

• Pastaj shkaktare te tjere shume te demshem jane edhe: gazi radon, asbesti, ndotja e ajrit, predispozicioni gjenetik, disa metale, radiacioni jonizues, disa gaze toksike etj…

• Diagnoza

• Kryerja e radiografis se gjoksit është një nga hapat e parë të hetimit, nëse te një pacient raportohet se ka simptoma që mund të sugjerojnë kancerin e mushkërive. Gjithashtu edhe CT imazhet te cilat përdoren zakonisht për të siguruar më shumë informacion në lidhje me llojin dhe shkallen e sëmundjes.

• Kanceri i mushkërive shpesh duket si një rruzull e vetmuar pulmonare në një radiografi gjoksore. Megjithatë, diagnoza diferenciale është e gjerë. Shumë sëmundje të tjera gjithashtu mund të japin këtë pamje, duke përfshirë tuberkulozin, infeksionet fungale, kanceri metastatic, apo pneumonia organizuese. Per kete shkak diagnoza definitive e kancerit të mushkërive është e bazuar në ekzaminimin histologjik te indit të dyshimtë në kontekstin e karakteristikave klinike dhe radiologjike.

• Parandalimi • Gjersa në shumicën e vendeve industriale

karcinogjene te ndryshem janë identifikuar dhe ndaluar, pirja e duhanit është ende i përhapur. Eliminimi i pirjes së duhanit është një synim parësor në parandalimin e kancerit të mushkërive, dhe ndërprerja e duhanit është një mjet i rëndësishëm parandalues në këtë proces.

• Ndërhyrjet e politikës për uljen pirjes pasive te duhanit në vende publike të tilla si restorante dhe vendet e punës janë bërë më të zakonshme në shumë vende perëndimore.

• Organizata Botërore e Shëndetësisë ka bërë thirrje qeverive për të institucionalizuar një ndalim të plotë të reklamimit të duhanit dhe për të parandaluar të rinjtë nga marrja dhe pirja e duhanit. Ata vlerësojnë se ndalesat e tilla kanë reduktuar konsumin e duhanit me 16%.

• Gjithashtu edhe te ushqyerit dhe aktiviteti kane rendesi te madhe ne parandalimin e kanceri te mushkrive. Disa studime sugjerojnë se njerëzit që hanë dietat me një proporcion të lartë të perimeve dhe frutave kanë tendencë të kenë një rrezik më të ulët te paraqitjes se kancerit.

• Menaxhimi I semundjes • Trajtimi për kancer të mushkërive varet nga

lloji specifik I kancerit, sa larg ajo është përhapur etj. Trajtimet e përbashkëta përfshijnë kujdesin paliativ, kirurgji, kimioterapi dhe rrezatim- terapia.

• Kirurgjia • Se pari duhet përcaktuar nëse sëmundja është

lokalizuar dhe e përshtatshme për kirurgji apo nëse ajo është përhapur në pikën ku ajo nuk mund të shërohet me operacion.

• Testet e gjakut dhe testimi i funksionit pulmonar janë gjithashtu të nevojshme për të vlerësuar nëse pacienti është mjaft mirë për kirurgji.

• Në shumicën e rasteve të hershme, largimi i një lobi të mushkërive (lobectomy) është trajtimi kirurgjik i zgjedhjes. Në pacientët të cilët janë të papërshtatshëm për një lobectomy të plotë, mund të kryhet një prerje e vogël sublobar (heqje pykë). Megjithatë, heqje pykë ka një rrezik më të lartë te sëmundjeve të përsëritura se lobectomy.

• Kirurgjisë mund tiu përmirësohen rezultatet, kur shtohet kimioterapia dhe rrezatimi në fazë të hershme.

• Radioterapia

• Radioterapia është dhënë shpesh së bashku me kimioterapi, dhe mund të përdoret per qëllime kurative në pacientët të cilët nuk kanë të drejtë për kirurgji. Kur nje doze e larte e radioterapise ipet per nje periudh te shkurte kohore kemi te bejme me radioterapin radikale. Radioterapia nuk duhet te perdoret pas nderhyrjes kirurgjike per arsye kurimi.

• Doza të vogla të rrezatimit në gjoks mund të përdoren për kontrollin e simptomave (radioterapi paliativ).

.

• Kimioterapia

• Regjimi me kimioterapi varet nga lloji tumorit. Nëse tumoret gjenden ne fazë relativisht të hershme,tumoret trajtohen kryesisht me kimioterapi dhe rrezatim. SCLC, cisplatin dhe etoposide janë më të zakonshëm që përdoret.

• Kimioterapia perdoret gjithashtu edhe pas operacioneve kirurgjikale per te permisuar rezultatin e operacionit.

• Epidemiologjia

• Në mbarë botën, kanceri i mushkërive është shkaktari me i zakonshem i vdekjeve nga kanceret e tjere. Në vitin 2008, ka pasur 1.610.000 raste të reja, dhe 1.38 milion vdekje për shkak të kancerit të mushkërive. Normat më të larta janë në Evropë dhe Amerikën e Veriut.Pjesa e popullsise me me se shumti gjasa për zhvillimin e kancerit të mushkërive është e njerëzve mbi 50 vjeç të cilët kanë një histori të pirjes së duhanit. Në kontrast me normën e vdekshmërisë në meshkuj, e cila filloi në rënie më shumë se 20 vjet më parë, normat e kancerit të mushkërive te grave kanë qenë në rritje gjatë dekadave të fundit, dhe vetëm kohët e fundit ka filluar të stabilizohet.

• Evropa Lindore e ka më të lartë shkallen e vdekshmërisë prej kancerit të mushkërive në mesin e burrave, ndërsa Europa veriore dhe SHBA kanë vdekshmërinë më të lartë në mesin e grave. Incidenca e kancerit të mushkërive është aktualisht më pak e zakonshme në vendet në zhvillim. Me rritjen e pirjes së duhanit në vendet në zhvillim, incidenca pritet të rritet në vitet e ardhshme, sidomos në Kinë dhe Indi.

• Nga 1960, incidenca e adenocarcinomes se mushkërive filloi të rritet në krahasim me llojet e tjera të kancerit të mushkërive. Kjo është pjesërisht për shkak të futjes së cigareve filtër. Përdorimi i filtrave largon grimcat e mëdha të tymit të duhanit, duke reduktuar kështu depozitimin në rrugët ajrore.

• Historia • Kanceri i mushkërive ishte i pazakontë para ardhjes së

pirjes së duhanit. Ajo nuk ishte e njohur edhe si një sëmundje e veçantë deri në 1761 ndersa aspekte të ndryshme të kancerit të mushkërive janë përshkruar më tej në vitin 1810. Tumoret malinje të mushkërive përbënin vetëm 1% e të gjithëve. Në Gjermani në vitin 1929, mjeku Fritz Lickint njohi lidhjen midis pirjes së duhanit dhe kancerit të mushkërive, e cila çoi në një fushatë agresive antismoking. Mjekët britanikë pas nje studimi te publikuar në vitin 1950, dhane dëshmi të forta epidemiologjike te lidhjes midis kancerit të mushkërive dhe pirjes se duhanit. Si rezultat I kesaj , ne vitin 1964 u rekomandua ndalimi I pirjes se duhanit.

• Lidhja me gaz radonit u njoh së pari në mesin e minatorëve në Malet Ore pranë Schneeberg, Saksonisë. Argjendi ka qenë i minuar aty nga viti 1470, dhe këto janë të pasura me minierat e uraniumit, me radiumin saj shoqërues dhe gazit të radonit. Minatorët zhvilluan një sasi disproporcionale të sëmundjeve të mushkërive, e njohur përfundimisht si kanceri i mushkërive në 1870. Radoni u konfirmua si një shkaktar i kancerit të mushkërive në 1960.

• Dilemat etike

• Sa i perket kesaj semundje egzistojne dilemat etike ne aspektin e perkohshem dhe ne aspektin afatgjate.

• Sa i perket dilemave te perkohshme kemi te bejme me kujdesin ndaj pacientit, komunikimin me te ne menyren me te duhur te mundshme, te qendruarit afer pacientit etj.

• Dilemat afatgjata kane te bejne me ate se pacienti a eshte i diagnostifikuar me kohe me semudjen ne fjale, dhe sa eshte pergjegjsia jone nese pacienti vuan per shkak te pakujdesise tone.

• Dilema me e madhe eshte se pacienti a duhet te informohet per semundjen qe ka apo ai duhet te mbushet me informata te rreme rreth gjendjes se tij fizike per ta ruajtur gjendjen e tij psiqike.

• Kater kendveshtrimet etike jane:

Indikacionet mjekesorePreferencat e pacientitKualiteti I jetesQeshtjet e pergjithshme

Indikacionet mjekesore

• Diagnoza- percaktohet pas perfundimit te analizave te kryera dhe te kontrolluara nga mjeku pergjegjes

• Opcionet e trajtimit- mjeku pas kontrollimit te analizave percakton menyren e trajtimit te pacientit

Preferencat e pacientit

• Qellimi I pacientit- eshte qe te sherohet dhe te arrij nje kualitet sa me te mire te jetes

• Perceptimi- pacienti permes aftesise se perceptimit deshiron te dije per realitetin e semundjes se tij, ne kete raste kancerin e mushkrive

• Informimi- pacienti ka te drejte te informohet rreth gjendjes se tij shendetsore dhe qka permban dokumentacioni I tij mjekesor.

• Demtimi- personeli mjekesor perpara se te filloj punen rreth pacientit se pari duhet te kujtoje detyren primare :te mos demtohet pacienti.

• Limiti etik dhe juridik- baza juridike dhe etike perkufizohet me se miri ne Kodeksin etik, dokument I dal nga Shoqata e Mjekeve Te Kosoves.

• Diagnoza- me diagnoze percaktojme semundjen dhe shkaktarin e kancerit te mushkrive te I semuri.

• Terapia- me terapi nenkuptojme mendikamentet e pershkruara nga personeli mjeksore per trajtimin e kancerit.

• Rehabiltimi- me rehabilitim nenkuptohet fillimi I trajtimit te semundjes dhe akomodimi I pacientit.

• Te drejtat- e drejt e qdo pacienti eshte te informohet rreth semundjes se tij dhe sipas deshires se te vendos a ti tregoj te tjereve apo jo.

Kualiteti I jetes

• Lendimet- gjate kuptimit se per qfar semundje behet fjale ka mundsi qe pacienti te lendohet psiqikisht per kete arsye informimi duhet te behet me takt dhe kujdes te veqante.

• Fatkeqsia- mund te ndodhe nese I semuri semundjen e tij e perkeqson si rezultat I ndodhive te ndryshme natyrore ose te qellimshme nga ana e tij psh. Prija e duhanit.

• Perceptimi I lendimit- pacienti permes perceptimit don te dije gjendjen e tij shendetsore dhe shkallen e zhvillimit te semundjes

• Kthimi ne jeten normale- nese pacienti ka fat sherimi ai duhet te inkurajohet te kthehet punes aktive, mirpo kanceri eshte shumicen e rasteve I pasherueshem per kete shkak ai duhet te inkurajohet qe edhe gjate semundjes te mos dorzohet.

Qeshtjet e pergjithshme

• Personi me kancer te mushkrive ka te drejte te marre pjese aktive ne qeshtjet e pergjithshme te rehabilitimit dhe trajtimit te semundjes.

• Institucioni mjekesor duhet te jete I gatshem per pranimin e te semureve me kancer te mushkrive

• Profesionistet shendetsore duhet te jene te gatshem per qdo pacient qe ju drejtohet per ndihme.

• Hulumtimi klinik- gjate qendrimit te pacientit ne klinik personeli mjekesore eshte I detyruar te beje hulutime klinike rreth kanceri te mushkrive ne institucionin perkates

• Personeli mjekesor duhet te kete kujdes per familjet me kushte te veshtira sociale.

• Qeshtjet fetare, kulturore, etike dhe juridike- duhet te trajtohen ne menyren me te mire te percaktuar sipas betimit te Hipokratit dhe te mos ndikojne ne diskriminime per ndryshme ndaj pacienteve.

Kanceri se fal askendAs diktatoret

As ikonat me te medha te artit

As gjeniun dhe miliarderin

Andaj mos pini duhan por….

Hani molla !!!

Ju faleminderit…..

punoi:

Donjet BISLIMI