Kadem KAD C2 S2 V1 -...

KADEM Kadn Aratrmalar DergisiKADEM Journal of Womens Studies

Cilt 2 Say 2 Aralk 2016ISSN: 2149-4878

KADEM Kadn Aratrmalar Dergisi uluslararas hakemli bir dergidir. Yaymlanan makalelerin sorumluluu yazarna/yazarlarna aittir.

Kadn ve Demokrasi Dernei Adna mtiyaz Sahibi/OwnerE. Sare Aydn Ylmaz (stanbul Ticaret niversitesi)

Sorumlu Yaz leri Mdr/Managing EditorSaliha Okur Gmrkolu (stanbul Medeniyet niversitesi)

Ba Editr/Editor-in-ChiefH. ule Albayrak (Marmara niversitesi)

Yardmc Editr /Co-editorRabia ter Candan (Kadn ve Demokrasi Dernei)

Zehra Zeynep Sadkolu (Kadn ve Demokrasi Dernei)

Alan Editrleri/Associate EditorsFatmanur Altun (Marmara niversitesi)

Afra Uysal (stanbul Medipol niversitesi)Kevser Nur ymez (Aksaray niversitesi)

Yayn Kurulu/International Editorial BoardProf. Dr. Sevgi Kurtulmu (Yldrm Beyazt niversitesi)

Prof. Dr. Ayen Grcan (stanbul Ticaret niversitesi)Prof. Dr. mer aha (Yldz Teknik niversitesi)

Prof. Dr. Ali Kse (Marmara niversitesi)Prof. Dr. Ltfiye Mslmanolu (Hasan Kalyoncu niversitesi)

Prof. Dr. Aysun Bay Karabulut (nn niversitesi)Do. Dr. E. Sare Aydn Ylmaz (stanbul Ticaret niversitesi)

Do. Dr. Betl pirli Argit (Marmara niversitesi)Do. Dr. Merve Kavak (skdar niversitesi)

Do. Dr. lker Kymetli en (stanbul Ticaret niversitesi)Do. Dr. Hasan Basri Yaln (stanbul Ticaret niversitesi)

Yrd. Do. Dr. Azize ahin (Dzce niversitesi)Yrd. Do. Dr. dil Tamer (stanbul Medipol niversitesi)

Yrd. Do. Dr. Belma Tokurolu (Gazi niversitesi)Yrd. Do. Dr. ule eviker Ay (Dzce niversitesi)

Yrd. Do. Dr. Nebi Mi (Sakarya niversitesi)Dr. Gamze Aksan (Seluk niversitesi)

Dr. Esra Albayrak (California University)

Hakem Kurulu/Board of Reviewing Editors Prof. Dr. mit Meri (Emekli retim yesi), Prof. Dr. Sevgi Kurtulmu (Yldrm Beyazt niversitesi), Prof. Dr. mer aha (Yldz Teknik niversitesi), Prof. Dr. Sami ener (stanbul Medeniyet niversitesi), Prof. Dr. Mervat F. Hatem (University of Howard, ABD), Prof. Dr. Manal Abul Hassan (October 6 University, Msr), Prof. Dr. Nigar Demircan akar (Dzce niversitesi), Prof. Dr. Sema Yldrm Becerikli (Ankara niversitesi), Prof. Dr. Songl Sallan Gl (Sleyman Demirel niversitesi), Prof. Dr. Ayen Grcan (stanbul Ticaret niversitesi), Prof. Dr. Jyotika Saksena (The University of Indianapolis, ABD), Prof. Dr. Akn Asan (Avrasya niversitesi), Prof. Dr. lyas Gkhan (Nevehir niversitesi), Prof. Dr. Naciye Kurtul (Kahramanmara St mam niversitesi), Prof. Dr. Nurgl Keser (Sakarya niversitesi), Prof. Dr. Suna Baak (Gazi niversitesi), Prof. Dr. Ali Kse (Marmara niversitesi), Prof. Dr. Ejder Okumu (Eskiehir Osmangazi niversitesi), Prof. Dr. aban Ali Dzgn (Ankara niversitesi), Prof. Dr. Hatice Arpagu (Marmara niversitesi), Prof. Dr. Hamza Kandur (Marmara niversitesi), Prof. Dr. Mustafa Tekin (stanbul niversitesi), Prof. Dr. Orhan Kk (Kastamonu niversitesi). Do. Dr. Halil Aydnalp (Marmara niversitesi), Do. Dr. Oya Dalar (stanbul Ticaret niversitesi), Do. Dr. Merve Kavak (skdar niversitesi), Do. Dr. Ahmet Ykleyen (stanbul Ticaret niversitesi), Do. Dr. Huriye Mart (Necmettin Erbakan niversitesi), Do. Dr. Fahrettin Altun (stanbul Medeniyet niversitesi), Do. Dr. Mustafa Ko (Sakarya niversitesi), Yrd. Do. Dr. Sevdegl Munan (Karadeniz Teknik niversitesi), Yrd. Do. Dr. Kl Bura Kanat (Penn State University, ABD), Yrd. Do. Dr. Nuray Mercan (Dumlupnar niversitesi), Yrd. Do. Dr. Hilal Can (Pamukkale niversitesi), Yrd. Do. Dr. Saliha Okur

Gmrkolu (stanbul Medeniyet niversitesi), Yrd. Do. Dr. Aye Esra ahyar (Marmara niversitesi)

Yaync/PublisherKadn ve Demokrasi Dernei

Sertifika No/Certificate Number30716

Yayn Tr/Type of PublicationYaygn Sreli Dergi

Yayn Dili/Languages of PublicationTrke ve ngilizce/Turkish and English

Yayn Periyodu/Publishing PeriodAlt ayda bir, Haziran ve Aralk aylarnda yaymlanr/Biannual (June & December)

Bask ve Cilt/PressTurkuvaz Haberleme ve Yaynclk A..

Adres: Ak Pnar Mah. Hasan Basri Cad. No:4 Sancaktepe/stanbul Telefon: 0 (216) 585 90 00 Web: http://www.tukuvazmatbaacilik.com.tr

Elektronik posta: [email protected]

Basm Tarihi: ubat 2017

letiim/Correspondence KADEM Kadn Aratrmalar Dergisi

Karagmrk Mah. Muhtar Muhittin Sok. TOK Sulukule Evleri No: 8/1 Fatih, Edirnekap stanbul

Telefon: +90 (212) 631 46 49 Web: kadinarastirmalari.kadem.org.tr Elektronik posta: [email protected]

indekiler/Table of Contents

Editrden

Mlkat/InterviewProf. Datosri Dr. Zaleha Kamaruddin

Makaleler/Articles

Cinsiyet Adaleti Perspektifinden Trkiyede Kadnn Gcne KatlmFemale Labor-Force Participation in Turkey From Gender Justice PerspectiveDo. Dr. E. Sare Aydn Ylmaz

Kz ocuklarnn Trk Sosyal Gvenlik Hukukundaki HaklarYoung Girls Rights in Turkish Social Security LawBerna Gken Ayan

Toplumsal Cinsiyetin Bir Aktarm Arac Olarak izgi Filmler: Sindirella ve Pamuk Prenses rneiCartoons As A Transmitting Tool Of Gender: Cinderella And Snow White CaseProf. Dr. Dolunay enol, Sezgin Erdem, Zafer Uzun, Elif Erdem

Suriyeli Kadn Snmaclar ve Yoksulluk: Malatya rneiSyrian Female Refugees and Poverty: The Case of MalatyaCanan Cokun

Bildiriler/Papers

Yoksulluun Kavramsal erevesi inde KADINWOMAN within The Conceptual Framework of PovertyDo. Dr. Gken Sayar zkan

Kitap Deerlendirmeleri/Book Reviews

slam Hukukunda Toplumsal Cinsiyet Sylemi: Eitlik mi?-Adalet mi?Gender Discourse in Islamic Law: Equality or Justice?Bra Bilgin

Feminist Sylem Balamnda Kadn zgrlWomens Freedom in the Context of Feminist DiscourseZehra Zeynep Sadkolu

Cumhuriyetin Dindar KadnlarReligious Women of the RepublicTuba Arslan

Yazarlara Notlar

8

11

17

35

62

88

106

120

125

130

133

KADEM Kadn Aratrmalar Dergisi

8

Editrden...KADEM (Kadn ve Demokrasi Dernei) Kadn Aratrmalar Dergisinin drdnc saysyla karnzdayz. Dergimizin bu saysnda Malezya Uluslararas slam niver-sitesi Rektr Prof. Zaleha Kamaruddinle yaplm bir syleiye, hakem srelerini tamamlam drt makaleye, bir bildiri ve kitap deerlendirmesine yer veriyoruz.

ncelikle, kadn ve aile almalaryla tannan Malezya Uluslararas slam niversi-tesinin ilk kadn rektr olan Prof. Kamaruddin, KADEM Kadn Aratrmalar Der-gisi adna Rabia ter Candann sorularn yantlyor. Malezyadaki kadn haklar ve sorunlaryla ilgili fikir veren sylei, ayrca alma hayatnda kadnn yerine, ailede iddetin engellenmesine ynelik politikalara ve kadn haklarnn savunusu iin sivil toplumun abalarna dair farkl bir tecrbeyi dikkatimize sunuyor.

Dergimizde ilk olarak Do. Dr. E. Sare Aydn Ylmaza ait makale, Cinsiyet Adaleti Perspektifinden Trkiyede Kadnn Gcne Katlm baln tayor. Yazar, bu makalede kadn sorunlarna ve bunlar arasnda kadnn igcne katlmna cinsiyet adaleti perspektifinden bir yaklam getirme abasndadr.

kinci olarak, Berna Gken Ayan, Kz ocuklarnn Trk Sosyal Gvenlik Huku-kundaki Haklar adl makalesiyle katk sunuyor. Makalesinde sosyal gvenlik huku-kunda kz ocuu kavramn ele alan yazar, belirlenen haklarn kadn yoksulluunun zmndeki yerine deinmekte ve iyiletirmeye ynelik tekliflerde bulunmaktadr.

nc olarak, Prof. Dr. Dolunay enol, Sezgin Erdem, Zafer Uzun ve Elif Erdem ta-rafndan kaleme alnan Toplumsal Cinsiyetin Bir Aktarm Arac Olarak izgi Film-ler: Sindirella ve Pamuk Prenses rnei balkl makale yer alyor. Toplumsal cinsiyet kodlarnn izgi filmler zerinden aktarld nermesinden yola kan yazarlar bu makalede, Disneyland yapm olan ve dnyann her yerindeki ocuklarn oka izle-dii Sindirella ve Pamuk Prenses adl iki izgi filmi toplumsal cinsiyet konusu ere-vesinde ierik analizine tabi tutuyor.

Canan Cokunun kaleme ald son makale Suriyeli Kadn Snmaclar ve Yoksul-luk: Malatya rnei baln tayor. Malatyada yaayan Suriyeli kadn snmac-larn gndelik hayat deneyimlerini katlml gzleme dayal olarak inceleyen yazar, snmac-yoksulluk ilikisine k tutuyor.

Dergimizin bu saysnda Kadn ve Demokrasi Derneinin 3 Mart 2016da dzenledii II. Toplumsal Cinsiyet Adaleti Kongresinde Do. Dr. Gken Sayar zkann sundu-u Yoksulluun Kavramsal erevesi inde Kadn balkl bildiri metnine de yer veriyoruz. Yoksulluun kadnlamas nermesinden yola kan zkan, bu bildiri-sinde yoksulluu kavramsal adan irdeliyor.

Kitap deerlendirmeleri blmnde ise ilk olarak Bra Bilginin deerlendirdii Ju-

9

Albayrak/Editrden...

dith E. Tuckera ait olan slam Hukukunda Kadn, Aile ve Toplumsal Cinsiyet adl eser yer alyor. kinci olarak Evelyn Reedin Kadn zgrl Sorunlar balkl eseri Zehra Zeynep Sadkolu tarafndan; Fatma Barbarosolunun kaleme ald Cumhu-riyetin Dindar Kadnlar balkl eseri ise Tuba Arslan tarafndan deerlendiriliyor.

Kadem Kadn Aratrmalar Dergisi olarak drdnc saymza katk sunan yazarlar-mza, makaleleri deerlendiren hakemlerimize ve mlakat veren Sayn Prof. Kamaru-dine teekkr ederiz.

Yrd. Do. Dr. H. ule Albayrak Kadem Kadn Aratrmalar Dergisi Ba Editr

Mlkat Yapan: Rabia ter Candan1

KADEM Kadn Aratrmalar DergisiMlkat

Prof. Datosri Dr. Zaleha Kamaruddin

Malezya Uluslararas slm niversitesi Rektr, Hukuk Profesr

Prof. Dato Sri Dr. Zaleha Kamaruddin2, 1985 ylnda Malaya niversitesi Hukuk Fa-kltesini bitirdi. Yksek lisansn Karlatrmal Hukuk alannda, uzmanln Ma-lezya Uluslararas slm niversitesinde er Hukuk ve Uygulamas zerine, dokto-rasn ise 1994 ylnda Londra niversitesinde Karlatrmal Hukuk alannda yapt. 1986 ylnda Malaya Yksek Mahkemesine dava vekili olarak kabul edildi. 28 yldan fazla sreyle Malezya slm niversitesinde eitli dzeylerde grev yapt. Ahmad Ibrahim Hukuk Fakltesi Dekanl, Lisansst almalar Merkezi Dekanl ve Malezya slm Anlay Enstits Genel Direktr Yardmcl grevlerini stlendi. Prof. Kamaruddin, Pahang ve Selangor Eyaletleri Fetva Komitesi yeliinin yan sra, 2003 ylndan beri Selangor Din leri Konseyi (MAIS) yelii ve federal seviyede Babakanla bal olan slm Din ler Bakanlnda er ve Meden Hukuk Teknik Komitesi yelii bulunmakta ve Ulusal Din Konseyinin atanm yesi olarak grev yapmaktadr. Aile hukuku uzman olarak Kadn, Aile ve Toplumsal Gelime Bakan tarafndan Ulusal Kadn Danma Konseyi yesi ve Kadnlarn Glendirilmesi NAM Enstits Teknik Komite yesi olarak atanmtr. Uluslararas dzeyde karlatrmal aile hukuku konusunda nde gelen bir otorite ve hukuk camiasnn saygn bir yesi-dir. 2004 ve 2005 yllarnda iki kere IIUM tarafndan Mkemmel Aratrmac dl-ne (faklte seviyesinde) lyk grlmtr. Prof. Kamaruddinin yirmi kitab ve aile hukuku, ocuk haklar ve kadn haklar ile ilgili konularda iki yzden fazla makalesi yaymlanmtr. Uluslararas Malezya slm niversitesinin ilk kadn rektrdr.

1 Kdemli Uzman (KADEM) ve KADEM Kadn Aratrmalar Dergisi Editr Yardmcs, [email protected] [email protected], http://www.iium.edu.my/rector/


12

lk olarak, Malezyadaki kadnlarn sos-yal stats hakknda neler sylemek istersiniz? Ayrca, toplum ierisindeki farkllklardan ve eitlilikten bahsede-bilir miyiz?

Malezyadaki kadnlara baktnzda, olduka iyi durumda olduklarn gre-bilirsiniz. Kadnlarn yarsndan fazlas igcne katlyor. Bu rakam yldan yla art gsteriyor. Son rakam %46 iken imdi %50nin zerinde ki, bu son derece olumlu bir gelime-dir. Ancak bildii-niz gibi zor durum-da olan kadnlar da var ve daha iyi du-rumda olanlar zor durumda olanlara yardm ediyorlar. lk sylemek iste-diim budur. kin-cisi, gerek devlet niversitelerinde gerekse zel niver-sitelerde kadnlarn eitim grdklerini gryorsunuz. Ma-lezyada kadnlarn %60-70 kadar ni-versitelerde ykse-krenim grmek-tedir. Devletin de bunu olumlu grmesini umuyoruz n-k bylece ailelere eitimli kadnlar reh-berlik edecektir.

Kadnlarn Gelimesi ve Aileden Sorum-lu Bakanlk bnyesinde de programlar-mz mevcut, zellikle giriimcilik ze-rine... Bunlar da kadnlarn ekonomik olarak bamsz olmalarn salamay hedefliyor. Malezyada kadnlarmz iin yaplanlar byle zetleyebilirim. Malez-

yada okuryazarlk oran ok yksek, n-k bu konuda gerek devletin gerekse sivil toplum rgtlerinin sunduu frsatlar ok genitir.

Ne tr frsatlar sz konusu? Yasalarda eitlie ilikin veya kadnlara avantaj salayan hkmler var m?

Anayasamzda cinsiyet temelli herhangi bir ayrmclk yaplmamas gerektii ifa-desine yer verilmitir. Bylece kadnlar

aleyhinde ayrmc-lk ieren faaliyet-ler veya politikalar uygulanamayaca garanti altna aln-mtr. Malezya, ayn zamanda Ka-dnlara Kar Her Trl Ayrmcln nlenmesi Ulusla-raras Szlemesini (CEDAW) de im-zalam ve hibir ekilde ayrmcln yap lmayacan taahht etmitir. Karar vericiler ara-snda kadnlarn orann %30a -kardk. Bu orann daha dk olduu baz alanlarda da

almaya devam ediyoruz. 2020 ylna geldiimizde bu alanlarda ok daha ileri-de olacamz umuyoruz.

Bu oranlar olduka yksek... Kadnlara kar iddet veya ailede iddet vakalarn sormak istiyorum, bunu nlemek iin ne gibi uygulamalarnz var?

Ailede iddet her yerde yaanyor. Malez-

13

Rabia ter Candan, Mlkat

yada da yaanan vakalar olduunu inkr edemem. Bu birok sebepten kaynakla-nyor ama devlet bunlarn yaanmamas iin kimi yaplar oluturdu ve iddeti n-lemek iin yasalarmz mevcut. Elerini dven erkekleri veya kadnlar engelle-mek zere aile ii iddet yasamz var. Bu yasa sadece elerle snrl deil, ebeveyn-lere ynelik iddeti de ieriyor. Ebevey-nlere saygl ekilde davranlmal ve aile fertlerine ynelik iddet olmamal.

Bu yasa, eri hukuk ile mi, yoksa me-den hukuk ile mi balantldr?

Her ikisiyle de.

Peki, Mslmanlar ve gayrimslimler iin bu yasalar nasl farkllayor?

Ailede iddet yasas hem Mslman-lar, hem de gayrimslimler iindir. Ma-lezyada meden kanun ve eri kanun eklinde ikili bir hukuk dzeni vardr. G ay r i m s l i m l e r iin meden ka-nun uygulanrken, Mslmanlar iin slm Aile Hukuku uygulanmaktadr. Bunun dnda r-nein, ceza kanunu hem Mslmanlar hem de gayrims-limler iin uygulan-maktadr. zellikle ailev konular ile ilgili olarak Mslman olmayanlar iin de bir kanunumuz bulunmaktadr. Aile huku-kunda Mslmanlar iin eriata dayanan zel kanunlar uygulanmaktadr. Bu ka-nunlar e zamanl olarak yrrlktedir ama u anda taraflardan birinin Msl-man olduu dierinin olmad durum-larla ilgili sorunu zmeye alyoruz. u

anda kar karya olduumuz zorluk, din deitirme vakalarnda gereklemekte-dir. Bu konu dnda yasalarmz yapsal olarak salamdr ve iyi uygulanmaktadr. zellikle de ailede iddet konusunda ya-salarmz hem Mslman olanlar hem de olmayanlar kapsamaktadr.

Yani konu ailede iddet olduunda, Mslmanlara ve gayrimslimlere eit muamele yaplyor?

Evet, ailede iddet konusunda kanun her-kese eit muamele yapar. Bu, aile fertlerini ilgilendiren zel bir sutur ve yabanclar tarafndan ilenen bir su gibi ele aln-mamaldr. Ancak, aileye kar yabanclar tarafndan ilenen bir su, aile ii iddet kanunu kapsamnda deil, ceza kanunu kapsamndadr ve buna ceza mahkeme-lerimiz bakar.

Evlilik konusu nasl dzenleniyor?

Kadnn ailedeki haklar, slm aile hukuku ierisinde yer alr. Bizde 14 eyalet var, evlilik ve boanmaya ili-kin 14 ayr slm aile hukuku sz konusudur. Evlilik konusu altnda me-hir, nafaka, geim,

kadnn boanma durumundaki haklar, kadnn boand veya einin lm du-rumundaki haklar gibi konular ilenir. Tm bunlar slm aile hukukunda mev-cuttur. Elhamdlillah, ben de bu yasala-rn taslaklarn hazrlayan teknik kurulun bir yesiyim. Tm eyaletlere uygulama-lar iin model kanunlar gnderiyoruz. Temelde 14 eyaletin tmnde slm aile


14

hukukunun uygulanmasnda birlik var-dr. Ancak, zaman zaman baz ksmla-rnda kk farkllklar da olabilmekte-dir, nk slm hukuku eyaletin yarg yetkisindedir.

Sizce Malezyada kadnlarn ve erkek-lerin ev ii ve ev dndaki rolleri nasl ekilleniyor?

Malezya bir tarm lkesidir. Modern ta-rma geilmesi isteniyor ama kltrmz tarma dayal olduu iin kadnlar tar-lalarda alr. Bu nedenle de, kararlar kadnlar alrlar. rnein eltik tarlasnn ne zaman ekileceine ilikin karar kimin nasl aldna dair aratrmalar unu gs-termektedir: Kadnn iinde bulunduu durum zellikle de sal bu kararda et-kili olmaktadr. Bir salk sorunu varsa ya da doum yapmsa erkek evde kalarak ona bakar. Bu yzden, kadn kendi du-rumuna gre eltik tarlasnn ne zaman

ekileceine karar verir. Malezyal kadn-larn mizalarnn yumuak olduunu ama elik gibi de gl olduklarn sy-leyebilirim. Ailelerinin glenmesi iin yumuak glerini kullanrlar.

slm da annelere babalardan kat fazla sayg gstermitir. Malezyada erkeklerin ou lkemizdeki birka faktrden do-lay kadnlara ev ilerinde yardm eder. ocuklara bakarlar, onlar beslerler, o-cuklar tarlar. Ev ii yapan erkek says dier lkelere gre yksektir.

Doum sonras babalk izni var m?

ocuu olan baba iin 14 gn iznimiz var ve bunu zellikle memurlar iin uygulu-yoruz. Annenin doum izni iin devlet bir yl cretsiz ve 60 gnlk cretli izin vermektedir. Bunun sebebi kadnlarn tekrar almaya balamadan nce tam olarak salklarna kavumalar ve en az 60 gn bebeklerini emzirebilmeleridir. Bu cretli iznin 90 gn olmas, bylece en az 90 gn boyunca bebei emzirebil-me talebi ile ilgili mahkemelere yaplm birok bavuru var ama devlet bu 30 ilve gnn cretsiz izin olabileceini syl-yor. Ama balang olarak bu da iyi bir gelime nk ilk olarak doum izni 30 gnd ve 60 gne kartld. verenlerin 90 gn kabul etmesini umuyoruz. Si-vil toplum rgtlerimiz doum izninin 90 gne kartlmasn salamak iin bir bask grubu olarak ok gl bir alma yrttler.

Malezyadaki sivil toplum rgtleri na-sl yaplanyor? Bu rgtlerin savunu-culuk faaliyetlerinden bahseder misi-niz?

NCWO (The National Council of Wo-

15

Rabia ter Candan, Mlkat

mens Organisations, Malezya) kadnlarn rgtlenmesine ynelik bir ulusal kon-sey, Malezyadaki tm kadn rgtlerini kendi ats altnda toplayan bir emsiye kurulutur. Bu rgtler, hem kadn hem de ocuu korumak amacyla aile kuru-munun zarar grmemesini salamak iin birbirleri ile ok yakn alyorlar. Bence bunlar kadnlarn en temel haklardr.

IIUM niversitesinin rektrsnz. Dnya apnda bir slm niversite-sinin ilk ve tek Mslman kadn rekt-r deniyor sizin iin, ne dersiniz?

Ben Uluslararas slm niversitesinin ilk kadn rektr olarak greve bala-dm. Benim dmda Malezyada devlet niversitelerinde grev yapan iki kadn rektr ve rektr yardmcs kadn bulunuyor ama bunlarn ikisi slm niversitesi deil. Ben ayn za-manda Malezyada Mslman Kadn-lar ve slm Organi-zasyonunun baka-nym. Peace We adn verdiimiz bir beyin takmmz var. Kadn Bakanl- Mslman olan ve olmayan kadnlar kapsyor. Biz ise sadece Mslman ka-

dnlar temsil ediyoruz. Malezya Yneti-ciler Konseyinin tand bir kurumuz ve inallah Malezya hkmetine Mslman kadnlarla ilgili konularda tavsiyelerimizi vereceiz.

Malezyada bu yl dzenlenen Msl-man Kadnlar Zirvesi ile hedeflenen nedir?

Sylemek istediklerimiz Kuala Lumpur Deklarasyonunda ifade edildi. Bu bugn tm dnyadan Mslman kadnlarn se-sidir ve inallah bir Uluslararas Msl-man Kadnlar Gn deklarasyonumuz da olacak. Dolaysyla bu tarihler zerin-de alyoruz ve nemli bir gn olarak bugn Kuala Lumpur Deklarasyonunda

aklayacaz.

Yani Uluslararas Mslman Kadn-lar Gn olarak anlacak sembolik bir gn m olacak?

lk olarak tm dnyadan kadn-larla Uluslararas limler Konseyini oluturacaz, bir web sitesi aacaz

ve kendi veri tabanmz oluturacaz. Uluslararas Mslman Kadnlar Gn kadnlarn glenmesi iin yeni bir dne-min balangc olacak.

Peace We adn verdiimiz bir be-yin takmmz var. Kadn Bakanl Mslman olan ve olmayan kadn-lar kapsyor. Biz ise sadece Ms-lman kadnlar temsil ediyoruz. Malezya Yneticiler Konseyinin ta-nd bir kurumuz ve inallah Ma-lezya hkmetine Mslman kadn-larla ilgili konularda tavsiyelerimizi vereceiz.

17

Cinsiyet Adaleti Perspektifinden Trkiyede Kadnn Gcne Katlm1

Female Labor-Force Participation in Turkey From Gender Justice Perspective

Do. Dr. E. Sare Aydn Ylmaz2

z

lkelerin insan merkezli srdrlebilir kalknma ve gelimilik dzeyi skalasnda, nfusun yarsn oluturan kadnlarn sosyal adaletin bir art olarak i gc pi-yasasna katlm nemli bir unsurdur. Cinsiyet, snf, rk, dil, din, etnisite gzetmek-sizin, kadnlarn ekonomik zgrle eriimi, frsatlara eit eriiminin salanmas ve gerekli koullarn oluturulmas demokratik toplum dzeninin olmazsa olmazlarn-dandr. Tarihsel deiim srecinde, burjuvaziyle birlikte tarih sahnesine kan kapi-talist sanayileme hamleleri ve yaanan ekonomik gelimeler, insan haklarn temel alan, demokrasiden menkul bir ilikiler an ortaya karmtr. Toplumda kadnlarn demokratik sreler ve sosyo-ekonomik gelimeler arasndaki bu ilikiden nasl etki-lendii, bu ilikinin kadnn ekonomik zgrl asndan nasl faydal bir pozisyon belirleyebilecei ve ekonomik koullarn insan haklar temelinde nasl ekillendiril-mesi gerektii sorularn akla getirmektedir. Kresellemenin de etkisiyle ortaya kan modern kapitalist ekonomiler, kadn kamusal alana dahil ederek retim zincirini ge-niletirken ve referansn zgrleme zerinden kurarken, toplumu tanzim eden, aile kurumunu ayakta tutan ve neslin devamllnda temel biyolojik, psikolojik ve fiziksel grevi gren kadnn zel alan ve kamusal alanda yaad ikilemi grmezden gelmek-tedir. Bu makalede, kadnn i gcne katlmn etkileyen faktrler arasnda; toplum-sal nyarglar, toplumsal rol/cinsiyet kalplarnn yeniden retilmesi, kadnn insan deerlerden uzaklatrarak metalatrld enformel sektre ynelim, cret farkll, gvencesiz alma, retim kaynaklarna ulamda yaanan zorluklar, esnek olma-yan alma saatleri, i hayat ve aile hayat arasndaki skmlk, toplumsal ahlk ve manev deerlerin erozyonu gibi sosyo-ekonomik hayat derinden etkileyen bir

1 Bu makale, 5 Kasm 2015te TSV 2023, Medeniyet nas Trkiye Vizyonu Uluslararas Kongresinde bildiri olarak sunulmutur.2 stanbul Ticaret niversitesi, Siyaset Bilimi ve Uluslararas likiler Lisans Program retim yesi, Kadn ve Demokrasi Dernei (KADEM) Genel Bakan

Bavuru: 9 Kasm 2016Kabul: 12 Aralk 2016DOI: 10.21798/kadem.2017225028

Copyright 2016 KADEM Kadn ve Demokrasi Derneikadinarastirmalari.kadem.org.trISSN 2149-6374 Aralk 2016 2(2) 17-34

KADEM Kadn Aratrmalar Dergisi Makale


18

ok deikenin medeniyet deerleri balamnda bir zmlemesi yaplacaktr. Sos-yal dengesizliin giderilmesinde, kadnlarn i gcne katlm paynn dengeleyici bir unsur olduundan hareketle, gnmzde kronikleen kadn sorunlarnn temelinde yatan cinsiyeti yaklamlarn incelenmesi, adalet perspektifinden hareketle zm nerilerinin sunulmas gerekmektedir.

Anahtar Kelimeler: Cinsiyet Adaleti, gc, Sosyal Politika, stihdam

Abstract

As a means of social justice, labor-force participation keeping in mind women make up half of the population, is an important factor in the human-centered sustainable development scales of countries. Regardless of gender, class, race, langua-ge, religion, and ethnicity, womens access to economic freedom, equal opportunities and establishment of necessary conditions are inevitable for democratic social order. In the historical transformation process, economic developments and capitalist in-dustrialization that emerged with the bourgeoisie lead to a web of relations based on human rights and democracy. This brings to mind the questions of how women are affected from the relation between democratic processes and socio-economic deve-lopments, how these relations can be beneficial for women in terms of economic free-dom and how economic conditions should be reformed on the basis of human rights? While modern capitalist economies that emerged with the influence of globalization include women in public spheres and enhance the production chain with reference to liberation of women, they ignore the dilemma between the public and private sphe-res confronted by women, who are the cornerstones of society, maintain the family institution, and play a primary biological, psychological and physical role for the con-tinuity of humankind. In this essay, among the factors affecting the participation of women in the labor-force and socio-economic life are; social prejudices, reproduction of gender roles/stereotypes, tendency towards informal sector in which women are commodified and suspended from humanitarian values, wage gap, precarious work, the difficulties in accessing to resources, inflexible working hours, the situation of being stuck between business life and family life, the erosion of social, ethical and moral values will be examined in the context of civilizational values. Since female labor-force participation rate is crucial in elimination of social imbalances, gender discourses and policies that lie behind todays chronic problems of women should be re-examined and solution proposals must be put forth from the perspective of justice.

Key Words: Gender Justice, Labor Force, Social Policy, Employment

19

Ylmaz/Cinsiyet Adaleti Perspektifinden Trkiyede Kadnn Gcne Katlm

Giri

Dnyada nfusun yarsn oluturan kadnn i gcne katlm, gerek i gcne atfe-dilen nem, gerekse uluslararas politikalar, uygulamalar ve eitim seviyesinin yk-seltilmesi iin verilen abayla birlikte giderek art gsterdii grlmektedir. Kadn i gcnn dnya ekonomi piyasasndaki dntrc etkisi, kadnlar i gcne daha fazla dhil etme asndan ncelikli bir alan haline getirmitir. Toplumun yeniden inasnda, toplumu ve zelde aileyi oluturan iki temel unsur olan kadna ve erkee verilen rollerin tanzimi ve bu rolleri etkileyen temel dinamiklerin ortaya konulmas nemlidir.

Demokratik haklar ve sosyal adaletin bir gerei olarak ekonomik zgrle eriim-le birlikte, sanayi devrimiyle ortaya kan kapitalist sanayileme hamleleri ve dnya ekonomisini etkileyen ekonomik hareketlenmeler, nfusun yarsn oluturan kadn-lar ev iinden karp farkl i sahalarna yneltmitir. Ancak, dourganlk neslin devamll ve ailenin birliktelii asndan kadnlarn annelik zelliklerini bir yana brakarak girdikleri profesyonel hayatlar ile ev ii rolleri arasnda yaadklar ikilem, kadnlar ev ve i yaam arasnda tercih yapmaya zorlamakta veya iki i ykn de omuzlama gereksinimini ortaya karmaktadr. Kadnlarn i hayatna daha fazla da-hil olmas gerektii srekli dile getirilirken, yeri geldiinde her iki pozisyonu da bir arada kusursuz ve mkemmel gtrmesi beklenen kadnlarn yaad bu ikilemin gz ard edilmemesi, i gcne katlrken aile hayatn da dengeleyici ve destekleyi-ci uygulamalarn gelitirilmesi gerekmektedir. te yandan, tarihsel sre boyunca, kadnn deien toplumsal, siyasal ve ekonomik konumu, kadnlarn yedek i gc olarak ikincil pozisyonda bulunmalar, aile btesine yatrm yapmak yerine, yalnzca katkda bulunma amacyla i gcne katlmlar frsat bilinerek, ucuz i gc ola-rak grlmekte ve smrlmektedir. Ayn zamanda, kapitalist ekonomilerin kadn i gcnn niteliini de deitirerek eitlendirdii bir gerektir. Kadnlarn i g-cne katlmda yaad bu gibi eitli sorunlar, toplumun her kesiminden kadnn farkl boyutlarda, farkl ekillerde yaad da unutulmamaldr. Modernizm kiiden en yksek fayday bekledii gibi, kapitalist sistemle i ie getii gnmzde kadn-larn ev iindeki emeinin grnmez klnmas, deersizletirilmesi, ayn zamanda da kadnn i gcne katlmda cinsiyeti sebebiyle ayrmcla uramas kanlmaz olmutur. Dolaysyla, kadnlarn hem zel hem de kamusal alanda yaadklar tm bu sorunlar/ikilemler ve i yknn artyla emein deersizletirilmesi, kadnn kendi kiilii zerinde ypratc etkisi olmakla beraber, bilhassa i hayatndaki performans, daimi retim alan olan ailenin birlikteliini ve btnln de olumsuz ynde etki-lemektedir. Kadnn kendi potansiyelini gerekletirebilmesi ve ekonomik bamlla son vermesi, ayn zamanda da toplumsal bir deer olan aile hayatn sorunsuz idame ettirebilmesi iin kadnn yaad bu ikilemlerin zme kavuturulmas gerekmek-tedir. Bu ikilemlerin yaratt sorunlar, uluslararas rgtler bata olmak zere, halen lkelerin ve birok sivil toplum rgtnn gndeminde yer almakta ve kadnn haya-


20

tn kolaylatrc alternatifler sunulmaya devam etmektedir. Bu nedenle, esnek al-ma saatleri, kre imknlar gibi i hayat ile zel hayatn dengelenmesi adna atlacak admlar, retilecek politikalar ve sosyal sorumluluk bilincinin arttrlmas son derece nem arz etmektedir.

Kadnn i gcne ve retim ilikilerine katlmn etrafl bir ekilde inceleyecek olan makalede, tarihsel adan ekonomi, retim ve kadn ilikisine deinilerek, insan hak-larn temel alan demokratik hak ve zgrlkler ile sosyal adalet erevesinde sanayi devrimi ncesi ve sonrasnda kadnlarn retime nasl dahil olduklarna ilikin bir deerlendirme yaplacaktr. Kadn istihdamna ilikin Trkiyede ve dnyada yasal d-zenlemeler ve sosyal politikalarn ardndan, kadnn i gcne katlm sreci, kresel-lemenin etkisiyle kapitalist ekonomiler ierisinde kadnn rol, i hayat ile zel haya-tn dengelenmesi ve cinsiyeti i blmne dikkat ekilecektir. Son olarak, gnmz Trkiyesi zelinde istatistik veriler nda, kadnlarn i gcne katlm nndeki engeller ve zm yollar incelenecektir.

Tarihsel Adan Ekonomi, retim ve Kadn likisi

Dnya nfusunun yarsn oluturan kadnlarn toplumsal hayat idame ettirmede te-mel bir ilevi olan ekonomik yeterlilie eriim iin i gcne katlmlar, toplumsal, siyasal, ekonomik hayattaki rolleri ve pozisyonlar zerinden gelitirilen tartmalar, hayatn her alannda gncelliini korumaya devam etmektedir. Kadna ilikin bu tar-tmalarda, toplumsal hayatta meydana gelen deiim ve dnmlerin, toplumun bireyi olan kadnn faaliyet alanlarnn tmyle, dorudan veya dolayl olarak ilikili olduu grlmektedir.

Tarihsel sre ierisinde kadnlar, her dnemin gerektirdii koullar ve artlar dhi-linde farkl niteliklerde ve ekillerde retim ilikilerine bizzat dahil olmulardr. re-tim ilikilerinin en belirgin arasal alanlarndan biri de evdir. Ekonomi szcnn etimolojisine bakldnda, evin daimi bir retim alan olduu grlmektedir. Ev anlamna gelen oikos ve ynetim, dzen anlamna gelen noms szcklerinin birle-iminden oluan ekonomi szc, evin ynetimi/idaresi gibi anlamlara gelmektedir (Gler, 2005, s. 377). Toplumlarn nasl gelitiini ve medeniyetin nasl olutuunu inceleyen bir bilim olarak ekonominin temelinde yatan ve tarihsel srete retimin yapld yer olarak evin idaresinde ve ynetiminde kadnlarn gemiten bugne nemli bir pozisyonu olduunun yan sra, bu durumun tm sosyo-ekonomik iliki-lerle etkileim halinde olduu da bir gerektir (Seyidolu, 2002, s. 158).

Kadnlarn tarihsel sre ierisinde retime katlm sreleri, ayr kategoride in-celenebilir: 1) lk alarda topraa dayal sistemde kadnlarn retim ilikilerinde-ki rol, 2) Sanayi dneminde retim aralarnn deiimiyle kadnlarn cretli ii olarak retime katlm, 3) Bilgi a olarak adlandrlan modern dnemde kadn i gc ve kadnlarn sosyo-ekonomik faaliyetlere katlm. lk alarda avc-toplayc toplumlardaki anaerkil yapdan karak, yerleik hayata ve beraberinde retime gei-

21


in ardndan balayan tarmsal faaliyetlerin ou aile ii retimle gereklemekte, ka-dnlar ise bu retimin baat aktrleri olarak karmza kmaktadr. Tarmsal retim srecinde, tohumun saklanmasndan rnlerin yetitirilmesine, hasattan rnn sof-raya ulamna kadar farkl dnemlerde ve farkl corafyalarda kadnlarn emeinin en byk ortak payda olduu grlmektedir (Candan ve zalp Gnal, 2013, s. 93). Fakat, teknolojik gelimeler ve sanayileme ncesinde retim faaliyetlerinin yorucu ve zaman alc olmas nedeniyle, kadnlar btn zamann ve gcn aile geimi iin gerekli olan ihtiya maddelerinin retimine ayrmak durumunda kalmlardr (Kaya, 2009, s. 7). Bunun yan sra, aile bakm, ev ii sorumluluklar gibi kadna verilen g-rev ve sorumluluklarn kesintiye uratlmadan srdrlmesi noktasnda da ayr bir aba gerekmitir. Ancak, neslin devamllnda kadnlarn biyolojik yaplar gerei sa-hip olduklar dourganlk zellikleri kutsal atfedilerek, toplumsal hayatta nemli bir stat gstergesi saylmtr (zbay, 1995, s. 147). Gebelikten yerleik hayata geen toplumlarda kadnlar, toplayclktan reticilie gei srecinde olduka etkin bir rol oynadklarndan, sosyal hayattaki konumlar da st dzeydedir. Ancak, zamanla eko-nomik faaliyetlerin gce dayanmas erkei ne kararak, kadnn daha geri planda braklmasna sebep olmutur. Dolaysyla, kadnn baskn olduu aile tipi zamanla yerini, kadnn ev ii rollerinin, erkein ise kamusal grnrlnn hkim olduu bir aile yapsna brakmtr (Yeilorman, 2001, s. 270).

Kadnlar etkileyen sosyo-ekonomik etkenlerle birlikte, aile hayat ierisinde kadnla-ra verilen roller ve kamusal alanda erkee verilen rollerin cinsiyete gre dalmnda yaanan farkllklarn sanayi devrimi sonrasnda oluan i blmnde daha da be-lirginletii grlmektedir. Zira, retimin aileden koparak kurumsallamaya bala-mas sanayi devrimiyle birlikte olmutur. Kadnlar ilk kez sanayi devrimiyle birlikte cretli ve ii pozisyonunda almaya balamlardr. Ancak, ailenin geimi iin kadnlar almak zorunda kaldklarnda, kadnlar erkee nazaran ucuz/yedek i gc olarak grlm, sava gibi erkek i gcnn kesintiye urad olaanst durum-larda ise zorunluluktan dolay ie alnmlardr. Ucuz i gc olarak grlen kadnlar daha ok tekstil, dokuma gibi el emei gerektiren sektrlerde istihdam edilirken, te yandan sava nedeniyle erkeklerin cephede bulunmas, dier i kollarnda da kadn i gcne olan talebin artmasna sebep olmutur. Ancak, kadnlarn tm bu sreler-de ar alma koullarnda ucuz i gc olarak retime katlmalar kadn emeinin smrldn aka gstermektedir (Kocack ve Gkkaya, 2005, s. 197). Unutul-mamaldr ki, kadnlarn cretli i gcne katlm ok ynl bir olgudur. Bu olgunun beraberinde getirdii frsatlar ve zorluklar; blgeye, sosyal snfa, eitime, rka, etnisi-teye ve bireysel koullara bal olarak deiim gstermektedir (Trask, 2014, s. 4). An-cak, kadnlar, yzyllarca retimin her aamasna bulunmalarna, kadn istihdamnn giderek artmasna ramen, kalknmann olanaklarndan yeterli pay alamadklar gibi, dnyada yoksulluktan en fazla etkilenen kesimi de oluturmaktadr (Trask, 2014, s. 196). 1995 ylnda 4. Dnya Kadn Konferansnda da yoksulluun kadnslamas ola-rak tabir edilen bu durum, kadnlarn eit frsatlara, artlara ve kaynaklara eriiminin salanamamas, kadn i gcnn deersiz grlmesi gibi birok deikenle birlikte, kadnlarn yoksulluk biimlerinin de blgeye, snfa, etnisiteye, rka, evresel koulla-


22

ra gre eitlendiine dair bir ngr sunmaktadr (Chant, 2006, s. 202).

Kadnn tarihsel adan i gcne katlmna ilikin eitli yorumlar getiriliyor olsa da, tm yaklamlarn temelinde, kadnn ekonomik ve ekonomik olmayan faaliyet-lerinin deerlendirildii grlmekte, ekonomik olmayan faaliyetleri arasnda ise ev ileri ve ocuk yetitirme konusu yer bulmaktadr (Kaya, 2009, s. 7). Yerleik dzene geilmesinin ardndan balayan ticari ve tarmsal faaliyetlerle, ev ii ve kamusal alan eklinde ortaya kan dalist yap neticesinde, kadn ve erkein etkinlik alanlarnn farkllat, bu farklln ise rtk olarak toplumsal cinsiyet ayrmlarna dayand-n ve kadn/erkek dikotomisini yeniden rettii ifade edilmitir (Davidoff, 2002, s. 100). ve aile hayatnda kadna ve erkee den grev ve sorumluluklarn adil datlmamasndan kaynaklanan kadnn ev iindeki ikinci vardiyas hala tartlmaya ve zm bulunmaya allan bir konudur (Baak vd., 2013, s. 8). Nitekim, zel ml-kiyete dayal yaam tarz ve modern kapitalist ekonomilerin ortaya kyla birlikte, evin mahremiyet alan olarak grlmesi ve kadnlarn dourganlk davranlar, i g-cne katlm kararlar asndan kadn erkek arasndaki i blmnn ayrlmasnda da belirleyici bir etken olmutur (Dayolu ve Krdar, 2010).

Kapitalist sanayileme ile artan retim ihtiyacnn karlanmas iin, ailelerin reti-cilikten tketici bir pozisyona gemesi, cretli i gcn ve istihdamn, dolaysyla da kadn i gcn n plana karmtr. Ancak, aile ve i hayat arasnda kadnn nasl bir denge kurmas gerektii halen tartlrken, kadnn i gcne katlm ile aile hayat arasnda sregiden bu uyumsuzluk ve dengesizlik, yalnzca kadnlar etki-lemekle kalmamakta, ayn zamanda toplumlar, iverenleri, yneticileri, dnyadaki tm lkeleri etkilemekte, bu sosyal deiime cevap vermek zorunda brakmaktadr. (Trask, 2014, s. 5)

Kadn stihdamna likin Sosyal Politikalar ve Yasal Dzenlemeler

Kadn ve erkek zerinden tanmlanan toplumsal cinsiyet rolleri ile kamu yararn g-zeten politikalar i ie geen ve birbiriyle etkileim halinde olan iki ayr koldur (Kirp vd., 1985, s. 1). Verili toplumsal cinsiyet rollerinin aksine, kadnlarn erkeklerle eit frsatlara ve kaynaklara eriimde eit ansa sahip olmalar, ekonomi alannda cinsiyete dayal ayrmcln nlenmesi ve lke ekonomisi ile kalknmaya katks bakmndan stratejik bir neme sahiptir. Ancak, kadnlar hl i gc piyasasnda erkeklerin bir eiti olarak kabul edilmemekte, erkeklerden nemli lde daha az cretle almak-tadrlar (Kirp vd., 1985, s. 144). Sosyal ve ekonomik sebeplerle alma yaamna dahil olan kadnlarn eit haklara, frsatlara ve eriime sahip olmas bir yandan ev iindeki grev ve sorumluluklarn daha salkl olarak yerine getirebilmelerine; te yandan da adalet idesinin gereklemesine hizmet edecektir (Soysal, 2006). Bununla beraber, ev dnda almak artk ou kadn iin yalnzca bir hayatta kalma stratejisi deil, bilakis kimliklerinin merkezi haline gelmekte; almak en tabii ekliyle kadnlarn gelir elde etmesine, yeni sosyal ilikiler kurmalarna ve glendirilmelerine yardmc olmaktadr (Trask, 2014, s. iiiv).

23


Yasal haklar bakmndan erkeklerle eit birer vatanda olan kadnlarn fiziksel ve bi-yolojik zelliklerinden kaynaklanan farkllklarn dikkate alnarak, adalet merkezli sosyal politikalarn gelitirilmesi gerekmektedir. Bu politikalarn temelinde yaplma-s beklenen kavramsal almalarn da adalet idesini destekleyecek nitelikte olmas beklenmektedir. Eitliin de ikin olduu, hakkaniyet, denge ve kadnlar ve erkekler arasnda daha ileri adil muamele ve sorumluluk anlayn ieren bir st kavrama iaret eden cinsiyet adaleti kavram bu adan nemlidir (Ylmaz, 2015, s. 108). Cin-siyet adaleti kavram, toplumsal hayatn her alannda bir deer olarak kadn nasl konumlandrmak gerektii konusuna iaret ederken, kadn erkek arasndaki rollerin adil bir dalmn ngrr. Erkein kart olarak konumlandrlan kadnn fiziksel ve biyolojik zelliklerinin grmezden gelinerek, aile ve toplumsal hayat ierisindeki pozisyonunun nasl olacana veya olmas gerektiine dair retilen sylemlerin ou gerei yanstmamaktadr. Kapitalist sistemle btnleik yryen modern algyla i ve ev arasnda seim yapma zorunluluunun kadna dayatlmas adil olmayaca gibi, kadn erkekle beden ve zihin olarak eitleme abas, bir ynyle kadn iin kendi bedenine, cinsiyetine ve insan kimliine yabanclamasna sebep olabilmektedir. n-san Haklar Evrensel Beyannamesinin 23. maddesinde geen Herkesin alma, ii-ni serbeste seme, adaletli ve elverili koullarda alma ve isizlie kar korunma hakk vardr. hkm ile, kadnlarn i tercihlerinde kendi zgr iradeleriyle bir seim yapmalar gerektii ve setikleri ilerde adaletli ve elverili alma koullarnn olu-turulmas gerektii vurgulanmtr.

Trkiyede de kadn istihdam, kadn i gc ve aileyi destekleyici, ayrmcl nleyici ulusal ve uluslararas lekte yasal yaptrmlar ve uygulamalar yrrle konmu-tur. Trkiyenin 15 Austos 2000 ylnda imzalad Birlemi Milletler Ekonomik ve Sosyal ve Kltrel Haklar Szlemesinin 7. maddesinde geen, Adil cretler ve eit ilere, hi bir ayrm yaplmakszn eit deme, zellikle kadnlara, kendilerine sunu-lan alma koullarnn erkeklerin koullarndan daha aa olmayaca ve ayn i iin ayn creti alacaklar konusunda gvence verilmesi hkm gerei, kadnlara erkeklerle eit alma koullarnn sunulmas ve cinsiyeti sebebiyle ayrmclk yapl-makszn ayn i iin kadnlarn ayn creti alacana dair gvence verilmitir. Do-laysyla, i frsatlar, koullar ve cretlendirme konusundan kaynakl eitsizliin ve adaletsizliin giderilmesi garanti altna alnmtr. Trkiyedeki i ilikilerine ynelik, 10.06.2003 tarih ve 25134 sayl Resmi Gazetede yaymlanarak yrrle giren 4857 Sayl Kanununda Eit Davranma lkesi bal ile dzenlenen 5. maddede yer alan, ilikisinde dil, rk, cinsiyet, siyasal dnce, felsef inan, din ve mezhep ve benzeri sebeplere dayal ayrm yaplamaz. hkmnn kapsayclna bakldnda da, dorudan ve dolayl olarak i ilikilerinde yaplan her trl ayrmcl engellemek zere getirildii grlmektedir (Konuk, 2014, s. 1736-1743). Dolaysyla, cinsiyete da-yal ayrmclklar da anayasal eitlik ilkesiyle birlikte, eit davranma ilkesinin de bir ihlali olmaktadr. Eit davranma ilkesi mutlak bir eitlii deil, eit durumlardakilere eit davranma ykmlln dourmaktadr (Soysal, 2006).

Trkiye Cumhuriyeti Anayasasnn 50. maddesinde geen Kimse, yana, cinsiyetine


24

ve gcne uymayan ilerde altrlamaz. Kkler ve kadnlar ile beden ve ruh yetersizlii olanlar alma artlar bakmndan zel olarak korunurlar. ifadesi her ne kadar lafz ve slup olarak kadnlarn konumlandrlmas noktasnda eletirilere ak olsa da, kadnlara tannan tm pozitif ayrmclk hkmlerinin k noktas bu maddedir. Birlemi Milletlerin ats altnda, uluslararas alanda alma standartla-rn belirlemede nemli bir noktada duran Uluslararas alma rgt (ILO) ba-ta olmak zere yaplan uluslararas dzenlemelerde; frsat eitlii ve eit muamele temelinden hareketle, ailev ykmllklerin kadn ve erkek iin ortak sorumluluk alanlar olduu kabul edilerek, hamilelik, doum, iyerinde cinsel taciz, ykselme ve hizmet ii eitimden yararlanma gibi alanlarda korumaya yer verilmektedir (Din, 2002). Kadnn biyolojik ve fiziksel zelliklerinden kaynaklanan sebeplerle kadna pozitif ayrmclk yaplmas, esnek alma, doum izinleri gibi baz zel haklar tann-mas, eit davranma ilkesini zedelemek bir yana, bu ilkenin daha adil ve etkin ekilde tesisine katk salayacaktr (Soysal, 2006). Kadnlarn i hayatyla zel hayat denge-lemeleri asndan sosyal politikalar kapsamnda yaplacak iyiletirici dzenlemeler kadnlarn i hayatna daha kolay entegre edilmesini ve kamusal hayata katlmn ve grnrln arttrmaktadr. Ayrca, bu balamda cretli ebeveyn izinleri ve esnek alma saatlerinin dzenlenmesi gibi hizmetler ise, bir yandan kadnn i hayatnda devamlln salamada, dier taraftan da ailenin birlikteliini ve srdrebilirliini korumada son derece nemli admlardr.

alma saatlerinin dzenlenmesi, esneklik gibi konular, kresel rekabeti arttrmas bakmndan AB politikalarnda da nemli bir yer tutmaktadr. Nitekim, kadnlarn i yaamna katlmnn nndeki en nemli engellerin banda, aile ii sorumluluklar-nn, zellikle de ocuk ve yal bakmnn geldii grlmektedir. Birok Avrupa lke-sinde, ocuk bakm, ebeveyn izinleri, esnek alma saatleri gibi i ve aile yaamnn daha uyumlu hale getirilmesi iin sosyal politikalar retilmektedir. 1995 ylndan bu yana imzalanan ilk ereve antlama olan Ebeveyn zni ereve Szlemesi ile uy-gulamaya konulan ebeveyn/annelik/doum izni, ksm alma, esneklik gibi politika-larla, aile ve i hayatndaki sorumluluklarn uzlatrlmasna ilikin asgari standartlar belirlenmitir (Ukan, 2005, s. 262). Ebeveyn izinlerinin geniletilmesi, kadnlarn i gcne katlm ve devamll asndan olduka nemli bir etkendir.

25


Tablo1: Farkl lkelerde ve Aile Yaamnn Dengelenmesine Ynelik Politikalar

lkeKadnlarn gcne Katlm

Doum zni Babalk zni Ebeveyn zni Destekleyici Uygulamalar

sve

3 60.2%4 8 Ay-480 Gn 3 Ay Zorunlu

5 Ay Babaya Transfer Edilebilir.

8 Ay

3 Ay Zorunlu

5 Ay Anneye Transfer Edilebilir.

68 Haftada 480 Gn/16 Ay

3 Ay Anneler, 3 Ay Babalar Tarafndan Kullanlabiliyor.

10 Ay Ebeveynler Arasnda Paylalabiliyor.

13 Ay cretli (Kazancn %80)

Kalan 3 Ay Sabit cretlendirilmitir.

ocuk Bakm Tam Gnl Bir Kamu Hizmeti Olarak Sunulmaktadr.

Okul ncesi Eitim Haftalk 15 Saate Kadar cretsiz Sunulmaktadr.

Bunun Dnda Talep Edilen cretler Ebeveynin Maayla Doru Orantl, Ebeveynin ocuk Says le Ters Orantldr.

Alm

anya

5 53.7%6 Anne Veya Baba 3 Yl erisinde Toplamda Yalnzca 2 Yl zin Kullanabilir.

Ebeveynler Toplam 2 Yllk Bu zni Diledikleri Periyotlarda Kullanabilirler.

Anne Veya Baba 3 Yl erisinde Toplamda Yalnzca 2 Yl zin Kullanabilir.

Ebeveynler Toplam 2 Yllk Bu zni Diledikleri Periyotlarda Kullanabilirler.

Ebeveyn Haftada 30 Saatten Fazla almyorsa Ebeveynlik Paras ocuun Doum Tarihini Takiben En Fazla 14 Ay Devlet Tarafndan Anne Ve Babaya denir.

Ebeveynlik Paras Ebeveynin Maann te kisi Kadar Olmak Kaydyla, En Az 300 Ve En Fazla 1800 Euro Aylk demeye Denk Gelir.

Eer Ebeveynlik znine Anne Veya Babadan Yalnzca Biri Ayrlyorsa, Birey Tek Bana Yalnzca 12 Ay Boyunca Ebeveynlik Paras Alabilir.

lk ki ocuun Her Biri in Ayda 190 Euro, nc ocuk in 196 Euro Ve Bundan Sonraki Her ocuk in 221 Euro denir.

Dk Gelirli Aileleri ocuk Yardm Yaparak Da Destekler.

ocuk Yardm Ya Da Konut Paras Alan Kiiler, 1 Ocak 2011Den Bu Yana Eitim Ve Katlm demeleri Alma Hakkna Sahiptir.

3 http://europa.eu/epic/countries/sweden/index_en.htm4 http://data.worldbank.org/indicator/SL.TLF.CACT.FE.ZS?locations=SE5 http://www.bamf.de/TR/Willkommen/KinderFamilie/Elterngeld/elterngeld-node.html http://www.bamf.de/TR/Willkommen/KinderFamilie/Mutterschutz/mutterschutz-node.html6 http://data.worldbank.org/indicator/SL.TLF.CACT.FE.ZS?locations=DE


26

AB lkelerinde aile ve i yaamnn dengelenmesine ilikin politikalara bakldn-da, yukardaki tabloda sve ve Almanya rneklerinde grld zere, 2014 ylnda %60.2 orannda kadn istihdamnn bulunduu svete 480 gn, %53.7 orannda ka-dn istihdam olan Almanyada ise 14 hafta doum izni ve 3 yl ierisinde toplamda 2 yl sreyle ebeveyn izinleri mevcuttur. Aada ayn tablodaki verilerden alnan %55.8 orannda kadn istihdamnn bulunduu ngiltere rneine bakldnda ise, doum sonras 52 hafta izin, nceki ie dnme hakk gibi iyiletirici dzenlemelerin mevcut olduu grlmektedir.

Tablo2: Farkl lkelerde ve Aile Yaamnn Dengelenmesine Ynelik Politikalar

lkeKadnlarn gcne Katlm

Doum zni Babalk zni Ebeveyn zni Destekleyici Uygulamalar

ngi

ltere

7 55.8%8 52 Hafta

2 Haftas Zorunlu, Fabrikada alanlar in 4 Hafta Zorunlu

6 Hafta (Kazancn %90)

33 Hafta (139.58 Veya Kazancn %90I)

13 Hafta (cretsiz)

En Erken Muhtemel Doum Tarihinden 11 Hafta nce zin Alnabilir.

2 Hafta (Maann Yzde 90I Yada Maan Sabit cretlendirilmesi Sonucu Hangisi Daha Dk se)

Zorunlu Doum zninin Kullanlmasndan Sonra Kullanlmayan Haftalar Ebeveynler Paylalabilir.

12 Yana Kadar ocuklarda Vergilendirilmemi ocuk Bakm Hizmeti

3-4 Ya ocuklarna Haftada 15 Saate Kadar cretsiz Bakm

nceki e Dnme Hakk.

Trkiye Cumhuriyeti Kalknma Bakanlnn 2013 tarihinde hazrlad 10. Kalkn-ma Plannda geen Aile ve i yaamnn uyumlatrlmasna ynelik gvenceli esnek alma, kre ve ocuk bakm hizmetlerinin yaygnlatrlmas ve eriilebilir klnmas ile ebeveyn izni gibi alternatif modeller uygulanacaktr. ifadesi de, ayrmcln en nemli etkenlerinden biri olan aile-i yaam arasndaki dengesizliin giderilmesinde kadna pozitif ayrmclk tanyacak sosyal politika uygulamalarnn hayata geirilme-sinin gereklilii bir kez daha vurgulanmakta ve alternatif zm nerileri zerinde allmaktadr.9 20/06/2012 tarihli ve 6331 sayl Sal ve Gvenlii Kanunu kap-samnda karlan Gebe veya Emziren Kadnlarn altrlma artlaryla Emzirme

7 https://www.gov.uk/maternity-pay-leave/overview8 http://data.worldbank.org/indicator/SL.TLF.CACT.FE.ZS?locations=GB9 http://tarim.kalkinma.gov.tr/wp-content/uploads/2014/12/Onuncu_Kalkinma_Plani.pdf

27


Odalar ve ocuk Yurtlarna Dair Ynetmelik 13. maddesinde de iyerlerinin kre ve gndz bakmevi ama ykmllne dair dzenlemeler bulunmaktadr. Buna gre, 100den fazla kadn ii altran iyerlerinde emzirme odas almas, 150den fazla kadn alan varsa iyerinin 0-66 aylk ocuklar iin kre ama zorunluluu bulunmaktadr.10 Kadn istihdamnn arttrlmasna ynelik dzenlemeleri kapsayan Aile Paketi ise, 26 Ocak 2015 tarihinde TBMM Bakanlna sunulmutur. 633 sa-yl Kanun Hkmnde Kararnamenin Ek-4nc maddesi dorultusunda 15 Mays 2015 tarihi itibaryla uygulamaya konulan doum yardm ile her canl doan ocuk iin anneye nakdi yardmn yaplmas kararlatrlmtr.11 zellikle kadn istihdam ve kadnlarn alma hayatndaki konumlarnn iyiletirilmesi konularnda zel po-litikalar gelitirilmesi amacyla hazrlanan Aile Paketi tasars kapsamnda, kadnlar iin esnek alma kapsamnda yar zamanl alma imkn gndeme getirilmitir.

lkelerin aile ve i yaamn uyumlatrmak zere ura verdikleri tm bu politika-larla i gcne kadn katlmn arttrmak konusunda gsterdikleri ihtimam, kre-sel rekabet ortamnda nfusun yarsn oluturan kadnlarn kalknmadaki etkisinin gz ard edilmeyeceini net bir ekilde ortaya koymakla birlikte, toplumsal refahn ve huzurun tesisinde aile ve i yaam dengesinin korunmasnn son derece mhim bir nokta olduunu gstermektedir. Kadnlarn istihdama katlmnn kalknmaya yapa-ca olumlu etkinin yan sra, gelimi bir toplum iin kadnlarn statsnn arttrl-mas, karar alma mekanizmalarna ve kaynaklara eriimde kadnlara frsat eitliinin salanmas, kadnlarn bilhassa da kendi geliimleri ve z gvenlerini besleyerek ken-di ayaklar zerinde durmalarn salayacaktr.

Kreselleme, Kadnlarn gcne Katlm Oranlar ve Trkiye

Kresel rekabet ortamnda bir lkenin tm kaynaklarn en etkin ekilde kullanmas ve mobilize etmesi kalknmann artlarndan biridir. Dolays ile toplumun yarsn oluturan kadnlarn i gcne yeterli katlmn salamak kresel balamda kalkn-mann bir art olarak lkelerin ncelikli politika alanlarna girmektedir. Kalknmlk gnmzde salt ekonomik, saysal verilerle aklanamamaktadr. Bu saysal verilerin nitelii ve retilen toplumsal deerler de byk nem arz etmektedir (Aydn, 2015, s. 16). Dnya apnda kadn istihdamna ve i gcne ynelik yaplan yasal dzenle-melerin ve iyiletirmelerin yan sra, lkelerin ekonomik geliim srelerine bakl-dnda, ekonomik faaliyetlerin temelinde yer alan insan gcnn retime katlm noktasnda, kadn-erkek arasnda byk oranda farkllk grlmektedir. Bu farkllk tarihsel ekonomik sreler boyunca kendisini yer yer gstermitir. Trkiyede kadn-larn i gcne katlm oranlarna ilikin gncel verilere bakldnda, aada yer verilen Trkiye statistik Kurumunun (TK) yrtt Hane Halk gc Ara-trmasnn 2016 yl sonularna gre, Trkiyede 15 ve daha yukar yataki nfusun %50,6sn oluturan kadnlar, azmsanmayacak ekilde toplam i gcnn %31ine tekabl etmektedir. Kadnlarn istihdam oranlarna bakldnda ise, i gcne kat-

10 http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2013/08/20130816-8.htm 11 http://www.aile.gov.tr/duyurular/dogum-yardimi-hakkinda-bilgilendirme


28

lm oranlaryla edeer bir art gsterdii grlmektedir. Ancak, erkeklerde grlen %70,8lik istihdam oran ile karlatrldnda, kadn orannn olduka dk oldu-u grlmektedir. 12

Toplam Erkek Kadn

2015 2016 2015 2016 2015 2016

15 ve daha yukar yatakiler (Bin)

Nfus 57 475 58 366 28 385 28 828 29 090 29 539

Gc 28 713 29 565 20 013 20 411 8 701 9 153

stihdam 25 454 26 275 17 896 18 312 7 559 7 962

Tarm 4 842 4 812 2 710 2742 2 133 2 070

Tarm D 20 612 21 463 15 186 15 570 5 426 5 893

siz 3 259 3 290 2 117 2 099 1 142 1 191

gcne Dahil Olmayanlar 28 761 28 802 8 372 8 412 20 389 20 385

(%)

gcne Katlma Oran 50,0 50,7 70,5 70,8 29,9 31,0

stihdam Oran 44,3 45,0 63,0 63,5 26,0 27,0

sizlik Oran 11,3 11,1 10,6 10,3 13,1 13,0

Tarm D sizlik Oran 13,4 13,0 11,9 11,5 17,3 16,7

15-64 ya grubu

gcne Katlma Oran 54,6 55,4 75,8 76,2 33,3 34,6

stihdam Oran 48,3 49,2 67,6 68,2 28,8 30,0

sizlik Oran 11,6 11,3 10,8 10,5 13,4 13,3

Tarm D sizlik Oran 13,4 13,0 11,9 11,5 17,3 16,8

Gen nfusta (15-24 ya) isizlik oran 20,0 19,2 18,7 18,4 22,4 20,5

Tablodaki rakamlar yuvarlamadan dolay toplam vermeyebilir.

Kaynak: TK, gc statistikleri, Ocak 2015-2016

Trkiye statistik Kurumu (TK) tarafndan yrtlen Hanehalk gc Anketleri, kayt d istihdama, kendi hesabna almaya ve kk-lekli faaliyetlere ilikin en kapsaml veri setini oluturmakta, ancak kadnlarn kk lekli kayt d (enfor-mel) sektrdeki aktivitelerini yanstmak konusundaki istatistikler maalesef yetersiz kalmaktadr.13 Kayt d istihdamn cinsiyete gre dalmna bakldnda kadnlarn kayt d altrlma eiliminin ok daha yksek oranlarda seyrettii grlmektedir.

12 TK Hane Halk gc Aratrmas 2016, http://www.tuik.gov.tr/PreHaberBultenleri.do?id=21570 (Eri-im tarihi: 1 Aralk 2016)13 Aile ve Sosyal Politikalar Bakanl Kadnn Stats Genel Mdrl, Trkiyede Kadn gc Profili ve statistiklerinin Analizi 2014, http://kadininstatusu.aile.gov.tr/data/542a8e86369dc31550b3ac33/T%C3%BCrkiyede%20Kad%C4%B1n%20%C4%B0%C5%9Fg%C3%BCc%C3%BC%20Profili%20ve%20%C4%B0statistiklerinin%20Analizi%20(Nih-ai%20Rapor).pdf

29


Kadn i gcnn sosyal gvencenin olmad kayt d sektre ynelimin temel se-beplerden biri de ev-eksenli esnek alabilme ve verilen ilerin yksel bilgi ve beceri gerektirmemesidir (Geintz ve Pollin, 2003, s. 3). Kayt d istihdam, zellikle kon-feksiyon sektr, tarm, geici sosyal gvencesiz ilerle birlikte, kylerden ehirlere yaplan gle daha da yaygnlam, kadnlar, yaygn bir ekilde ev-eksenli almaya dahil olmulardr (Metin, 2011, s. 5) . Krsal ve tarm alannda ise, daha ok cretsiz aile iileri olarak kadnlar almaktadr. Aada yer verilen, Sosyal Gvenlik Ku-rumunun 2015 yl istatistiklerinde cinsiyete gre kayt d istihdam oranlarna ba-kldnda ciddi oranda bir d yaansa da, erkeklerde kayt d istihdama katlm %28,15 orannda seyrederken, kayt d istihdama ynelim %46,05 oranla en fazla kadnlarda grlmektedir.14

Cinsiyete Gre Kayt D stihdam Oranlar (%)

Kaynak: SGK, Trkiyede Kayt d stihdam Oranlar, 2015

Kayt d istihdam konusunda tam ve net uluslararas veriler elde etmek ve kayt d istihdamn boyutunu incelemek zor olsa da, zellikle gelimekte olan lkelerde er-keklere oranla kadnlar orantsz ekilde isizlikten ve yoksulluktan etkilenmekte ve dolaysyla kayt d sektre ynelmektedir (Otobe, 2014, s. 57). rnein, Sahra Alt Afrikada kadnlarn %80i kayt d alanlarda istihdam edilmektedir.15 Kadnlar ve kz ocuklar, insan deerlerden uzaklatrlarak metalatrlan ve yaamlarnn her alannda gelir dalmndaki bozulmadan en fazla etkilenen grubu oluturmaktadr. Gelirin, dolaysyla yaam statlerinin d kadnlar bir yandan marjinal ilerde

14 Trkiyede Kayt D stihdam Boyutu, Sosyal Gvenlik Kurumu, 2016 http://www.sgk.gov.tr/wps/portal/sgk/tr/calisan/kayitdisi_istihdam/kayitdisi_istihdam_oranlari (eriim tarihi: 1 Aralk 2016)15 Global Compact Trkiye, Kadnn Glenmesi alma Grubu n Raporu, Kasm 2014, http://www.global-compactturkiye.org/wp-content/uploads/2013/09/OnRapor_20.11.14.pdf, (Eriim tarihi: 11 Ekim 2015)


30

alp azalan geliri arttrmaya zorlarken dier yandan ev ii retime ayrdklar zama-n arttrmtr.16 Eitim ve okullama oranlarnn art ve azalnn kayt d istih-dama ynelme oranlarnda etkisi vardr. Kadnlarn eitim dzeyi arttka, i gcne katlm olanaklar da artmaktadr. Bu balamda, kadn emeine vasf kazandrabil-mek iin rgn eitim yannda bilgi ve beceri gelitirmeye ynelik yaygn eitime ihtiya vardr.17

Toplumda dezavantajl durumda bulunan kadnlarn toplumsal, siyasal ve ekonomik hayattaki statlerinin ykseltilmesi iin ulusal dzeyde yasalara ve uygulamaya y-nelik nlemler alnmakla birlikte, uluslararas devletlerin imzaladklar taahhtler de nem tamaktadr. 1995 Pekin Konferansnda, Pekin Deklarasyonu ve Eylem Pla-nnn Birlemi Milletler tarafndan kabul edilmesiyle birlikte Eylem Plann taahht eden taraf devletler, uluslararas topluluk ve hkmet d kurulularla zel sektrn dahil olduu sivil toplum, belirlenen ve ilgilenilmesi gereken 12 kritik alanda stratejik eylemler yapmaya arlmtr. Sz konusu 12 alan ierisinde yer alan ekonomik ya-plarda ve politikalarda retime ynelik her tr faaliyette ve kaynaklara ulamada eit-sizlik maddesi iin belirlenen stratejik 6 hedef: kadnlarn istihdama, uygun alma koullarna ve ekonomik kaynaklarn kontrolne ulaabilirlik dahil, kadnlarn eko-nomik haklarn ve bamszln yaygnlatrmak; kadnlarn, kaynaklara, istihda-ma, piyasalara ve ticarete eit ekilde ulamasn kolaylatrmak; zellikle dk gelirli kadnlarn i bulabilmelerine ynelik hizmetlere, meslek eitim ve i piyasalarna, bilgiye ve teknolojiye ulamalarn salamak; kadnn ekonomik kapasitesini ve ticari alar glendirmek; meslek ayrm ve istihdama ilikin her trl ayrmcl orta-dan kaldrmak; kadnlar ve erkekler iin alma ve aile sorumluluklarnn uyumlu olmasn yaygnlatrmak olarak belirlenmitir.18 Bu hedeflerden de anlald zere meslek ve istihdama ynelik ayrmcl ortadan kaldrmann yan sra, kadnlar ve erkekler iin aile ve alma hayatnn uyumlatrlmas konusu stratejik hedefler ara-snda yer verilmitir. Nitekim, toplumun kurucu unsuru olan aile ve hayatn devaml-ln salayan madd ihtiyalara eriim toplum olmann temel niteliklerini korumada en byk deikenler olarak kendisini gstermektedir. Bu nedenle, toplumsal refahn ve srdrlebilir kalknma iin ailenin korunmas ve i hayatyla aile hayat arasnda adalet ve hakkaniyet erevesinde dengenin korunmas gerekmektedir.

Aile ve i yaam arasndaki ilikinin nitelii hem i hayatndaki hem de sosyal hayat-taki yansmalar asndan ulusal ve uluslararas evrelerce nemsenmektedir. Dn-yann en byk ekonomisi olarak grlen 19 lke ve Avrupa Birlii Komisyonundan oluan G20 altnda da, ekonomide kadn varlnn arttrlmas ve kadnn ekono-mik olarak glendirilmesi konusunun bu yl resm olarak kabul edilmesi, kresel kalknma asndan konunun nemini bir kez daha ortaya koymaktadr. Trkiyenin

16 T.C. Babakanlk, Kadnn Stats Genel Mdrl, Trkiyede Kadnn Durumu, Aralk 2010, http://www.tekgida.org.tr/Dosya/2589/turkiyede_kadinin_Durumu_2010_ARALIK_2589.pdf, (Eriim tarihi: 11 Ekim 2015) s.2217 A.g.e.18 TBMM Kadn Erkek Frsat Eitlii Komisyonu, Pekin Deklarasyonu ve Eylem Platformu, http://www.tbmm.gov.tr/komisyon/kefe/docs/pekin.pdf (Eriim Tarihi: 11 Ekim 2015)

31


1 Aralk 2014 ylnda devrald G20 bakanl dneminde, srdrlebilirliin ve kalknmann desteklenmesi kapsamnda nemli grd alanlardan birinin istihdam planlar ve byme stratejileri olmas bu konuyu tekrar gndeme getirmitir. G20 altnda kurulan W20 (Women 20) alm grubunun politika alanlarna giren, kadnla-rn aile ve i hayatn dengelemelerini salayacak, esnek alma modelleri, doum, st izinlerinin dzenlenmesi, kre, ocuk bakm hizmetlerinin sunulmas; sosyal koruma ve alma koullarnn iyiletirilmesi bakmndan G20 ye lkelerinin benimsedii taahhtlerle badamaktadr. (KADEM) W20 Ulusal Danma Toplantsnda zerin-de durulan eitim, istihdam, liderlik, giriimcilik gibi alanlarn yan sra, W20nin komite yelerinden olan Kadn ve Demokrasi Derneinin nerdii i hayat ve zel hayatn dengelenmesine destek maddesi tartlm ve nemli lde desteklenerek W20nin ncelikli politika alanlarna girmitir.19

Kadn ekonomik olarak glendirmek, toplumda etkin hale getirerek i gcne kat-lmn arttrmak zere demokrasinin olanaklarndan yararlanarak, sivil toplumun da bu konudaki tavrnn toplumu ynlendirici ve bilinlendirici etkisi muhakkak dik-kate alnmaldr. Keyman sivil toplumu u ekilde tanmlamaktadr; Sivil Toplum, devlet ile ekonomi ve aile arasnda kalan sivil toplumsal sorunlar zmeye dnk bir kamusal tartma alan ve bu tartmann yaama geirildii rgtsel etkinliktir. (Keyman, 2006, s. 15) Sivil toplumun devlet, ekonomi ve aile arasnda kalan ve bu ma-kalede deinmeye altmz birok sorunsal tartarak, bu tartmalar sonucunda oluacak ortak bilincin yaama geirilmesi gibi bir faaliyeti olduu aktr. Dolaysyla, toplumda kadn haklarna ve kadnn ekonomik kalknmasna ilikin deer grecek fikirlerin ve projelerin sivil toplum eliyle hayata geirilmesi kalknmaya hizmet ede-cek en nemli aralardan biridir. Bunun yan sra, karar mercileriyle toplum arasnda arac kurumlar olarak bulunan sivil toplum kurulularnn toplum adna alnacak ka-rarlarda sz sahibi olmalar, ulusal ve uluslararas perspektifte demokrasinin geliti-rilmesine ve glendirilmesine destek olmalar hedeflenmektedir.

Sonu

Kadnn ekonomik kalknmadaki rol hi phesiz tartma gtrmeyen bir konudur. Nfusun yarsn oluturan kadnlarn sosyo-ekonomik faaliyetlerinin hem lkenin ekonomik kalknmasna hem de kadnlarn kamusal hayata daha fazla dahil olarak sz sahibi olmalarna, karar mekanizmalarnda yer almalarna ve kendi zgven ve zsay-glarn gelitirmelerine olanak salamakta, kadnlarn toplumsal statlerini ykseltici etkide olmaktadr. Ancak, gnmzde halen bariz ekilde kadnn ekonomik hayat-tan dlanmas, cinsiyeti sebebiyle ucuz i gc olarak smrlmesi, ayrmcla u-ruyor olmas, i hayat ve aile hayat arasndaki skmlk ile toplumsal dengenin sar-slmas bu konuda dikkat ekilmesi gereken balca sebepler arasndadr. Toplumsal

19 W20 Priority Policy Areas, http://w20turkey.org/w20-priorities/ (11 Ekim 2015)


32

nyarglardan, cinsiyeti i blm ve toplumsal cinsiyet rol kalplarna kadar kadnn ekonomik faaliyetlerini etkileyen ve ynlendiren bu sebeplerin ortadan kaldrlarak, toplumun bir bireyi olan kadnlarn eit frsatlara ve kaynaklara eriiminin salanma-s en temel demokratik haklardandr. Yasalar ve yasal dzenlemeler kadna ekonomik alanda gerekli akl ksmen salyor durumda olsa da, esnek alma saatleri, st ve doum izinleri, kre ve ocuk bakm hizmetleri gibi kadnn hayatn kolaylatracak uygulamalarn gelitirilmesi, aile ve i yaam arasndaki dengeyi koruyacak politika-larn hayata geirilmesi gerekmektedir. Bu hususta alnacak tedbirler ve ne srlecek politikalarn kadnlar ekonomik hayata entegre etme konusunda daha kapsayc bir hale getirilmesi gerekmektedir. Nitekim, medeniyetin kurucu unsuru ailedir. Mede-niyeti ve medeniyet deerlerini canl tutan aile gibi temel dinamikleri korumak da srdrlebilir bir toplum dzeni iin olduka nemlidir. Ekonomik hayata dahil olan kadnlarn ev ii rolleri ve kamusal rolleri arasndaki dengenin salanmas ve korun-mas da toplumu ayakta tutan ailenin devamll asndan elzemdir. Tm bu sunu-lacak iyiletirmelerle, toplumu bir arada tutacak toplumsal deerlerin korunmas ve srdrlebilir bir toplum anlaynn gelitirilmesine zemin hazrlanacaktr.

Kresel ekonomiler arasnda rekabet edebilirlii arttrmak zere srdrlebilir bir ekonomik byme iin, i ve aile hayat dengesini gzetecek, ayn zamanda da kadn-lar i gcne dahil edecek ve koruyacak alternatif zmler noktasnda, lkelerin n-fus politikalarn da dorudan etkileyen, dourganlk ve neslin devamll asndan kadnlarn mevcut fiziksel ve biyolojik farkllklarnn dikkate alnarak sosyal politika ve yasal dzenlemelerin yaplmas gerekmektedir. Aile hayat ve i hayat arasnda-ki dengenin salanmas yoluyla kadnn ekonomik yaama entegre edilmesi ise, kal-knm bir toplum iin vazgeilmez bir kouldur. Daha adil ve yaanabilir bir dnya iin, yaplacak dzenlemelerin daha kapsayc ve kadnlar koruyucu hale getirilmesi gerekmektedir. Kadnlarn, zellikle Trkiye gibi gelimekte olan lkelerde i yaa-mna katlmlarnn desteklenmesi, kadnlarn ekonomik zgrle eriimi ve lke ekonomisine katks asndan hayati bir nem tamaktadr. Kadnlarn i yaamna katlmn tevik etmenin ve bu alanda kalc olmalarn salamann yolu ise, 2010 referandumunda kabul edilen kadna ynelik pozitif ayrmcln salanmasndan gemektedir.

Kadnn ekonomik kalknmadaki payn arttrmak zere yaplacak faaliyetler sivil toplum gibi demokratik mekanizmalar kullanlarak yapldnda etkili sonular do-uracaktr. Kadn istihdamna, giriimine yaplacak tevikler ve bu alanda yrtle-cek kamu ve sivil toplum faaliyetleri, kadnlarn sosyo-ekonomik faaliyetlerde gl bir pozisyon kazanmalar, ekonomik zgrln erevesini geniletmeleri ve ka-dnlar tevik edici olmalar bakmndan kalknmaya byk lde katk salayaca phesizdir. Bu dzenlemelerin ulusal ve uluslararas yansmalar da dnya ekonomi piyasasna ve kadnlarn sosyo-ekonomik geliimine yarar salayacaktr. Kadnlarn i gcne katlm konusunda cinsiyete bal yaanan adaletsizliklerin ve eitsizliklerin nne geecek politikalarn retilmesinde ve aile ile i yaam arasndaki dengenin gzetilerek gerekli mekanizmalarn kurulmasnda sivil toplumun da destei alnarak

33


yapc admlarn atlmas gerekmektedir. Nitekim, bu politikalarn gelitirilmesi ve uygulanmas, yasal dzenlemelerden daha fazlasn gerektirmektedir.

Kaynaka Aile ve Sosyal Politikalar Bakanl Kadnn Stats Genel Mdrl, Trkiyede Kadn

gc Profili ve statistiklerinin Analizi 2014. http://kadininstatusu.aile.gov.tr/da-ta/542a8e86369dc31550b3ac33/Trkiyede%20Kadn%20gc%20Profili%20ve%20statistiklerinin%20Analizi%20(Nihai%20Rapor).pdf (11 Ekim 2015) s.18

Aile ve Sosyal Politikalar Bakanl, Doum Yardm Hakknda Bilgilendirme. http://www.aile.gov.tr/duyurular/dogum-yardimi-hakkinda-bilgilendirme (11 Ekim 2015)

Aydn, S. (2015). A new Momentum: Gender Justice in The Womens Movement. Turkish Policy Quarterly. http://turkishpolicy.com/Files/ArticlePDF/a-new-momentum-gender-justice-in-the-womens-movement-win-ter-2015-en.pdf (5 Ekim 2015)

Aydn, S.(2015). Kadn stihdamna Aile Destei. stanbul Ticaret Odas Haftalk Ekonomi Gazetesi. http://kadem.org.tr/kadin-istihdamina-aile-destegi/ (2 Ekim 2015)

Baak, S., Kngr, S. ve Yaar, .(2013). Kadnn Grnmeyen Emei: kinci Vardiya. Anka Kadn Aratrma Merkezi Raporu, s.8.

Bundesamt fr Migration und Flchtlinge. Ebeveynlik Paras ve Ebeveynlik zni. Almanya, 2015

http://www.bamf.de/TR/Willkommen/KinderFamilie/Elterngeld/elterngeld-node.html (5 Aralk 2016)Bundesamt fr Migration und Flchtlinge. Hamilelik ve Doum zni. Almanya, 2016http://www.bamf.de/TR/Willkommen/KinderFamilie/Mutterschutz/mutterschutz-node.

html (5 Aralk 2016)Candan, E. ve zalp Gnel S. (2013). Tarmda Kadn Emei. Tarm Ekonomisi Dergisi,

C.19(1),93. Chant S. (2006). Re-Thinking the Femininization of Poverty in Relation Agregate Gender

Indices. Journal of Human Development, Vol. 7(2), 202.Davidoff, L. (2002). Feminist Tarih Yazmnda Snf ve Cinsiyet. letiim Yaynlar.Dayolu, M. ve Krdar, M.G.(2010). Determinants of and Trends in Labor Force Participati-

on of Women in Turkey. (http://siteresources.worldbank.org/INTTUR-KEY/147254-1268836253913/22540873/DeterminantsOfAndTrendsInLaborForce-ParticipationOfWomenInTurkey.pdf) (28 Eyll 2015) s.5.

Din, M.(2002). alma Hayatnda Kadn ile lgili Hukuki Dzenlemeler. http://www.ka-mu-is.org.tr/pdf/636.pdf (02 Ekim 2015)

Ekonomik Sosyal ve Kltrel Haklara likin Uluslararas Szleme, 7. Md. http://www.om-budsman.gov.tr/contents/files/3507--Ekonomik,-Sosyal-ve-Kulturel-Haklara-Ilis-kin-Uluslararasi-Sozlesme.pdf (2 Ekim 2015)

European Union, European Platform for Investing in Children, http://europa.eu/epic/countries/sweden/index_en.htm

Gebe ve Emziren Kadnlarn altrlma artlaryla Emzirme Odalar ve ocuk Bakm Yurtlarna Dair Ynetmelik. Resmi Gazete, http://www.resmigazete.gov.tr/eski-ler/2013/08/20130816-8.htm ( 2 Ekim 2015)

Gler, M. N. (2005). Gnmzde ktisat (Ekonomi) Biliminin Adlandrlma Problematii. slami Aratrmalar Dergisi, C.18 (4), 377, Ankara.

Global Compact Trkiye, Kadnn Glenmesi alma Grubu n Raporu (2014). http://www.globalcompactturkiye.org/wp-content/uploads/2013/09/OnRapor_20.11.14.pdf (11 Ekim 2015)

Heintz J. ve Pollin R. (2003). Informalization, Economic Growth and The Challenge of Crea-ting Viable Labor Standards in Developing Countries. Working Paper No. 60, Political Economy Research Institute, University of Massachusetts Amherst, s. 3.


34

nsan Haklar Evrensel Beyannamesi, 23. Md. http://www.ombudsman.gov.tr/contents/files/688B1--Insan-Haklari-Evrensel-Beyanname-

si.pdf (2 Ekim 2015)Kaya, C. (2009). alma Yaamnda Kadn gc Sorunlar ve rgtlenme Eilimleri. Ya-

ynlanmam Yksek Lisans Tezi, Dokuz Eyll niversitesi, Sosyal Bilimler Enstit-s, s.7.

Kirp, D.L., Yudof, M.G. ve Franks, S.F. (1985). Gender Justice, s.1.Soysal, T. (2006). Uluslararas Szlemeler Inda 4857 Sayl Kanununda Kadn iyi

Koruyan Hkmler. Kamu- Dergisi, C. 8(4). Kocack, F. ve Gkkaya, V. B. (2005). Trkiyede alan Kadnlar ve Sorunlar. C.. ktisadi

ve dari Bilimler Dergisi, C. 6(1), s.197.Konuk, B. (2014). Avrupa Birlii Hukukunda Cinsiyet Ayrmclna likin Temel Kavramla-

rn Deerlendirilmesi. http://journal.yasar.edu.tr/wp-content/uploa-ds/2014/01/20-Bahar-KONUK.pdf (2 Ekim 2015) s.1736-1743

Metin, . (2011). Aile ve Sosyal Politikalar Bakanl, Kadnn Stats Genel Mdrl, Ka-yt d stihdam ve Esnek retim Srecinde Kadn Emeinin Durumu: Trkiyede Ev-Eksenli alma. Ankara, http://kadininstatusu.aile.gov.tr/data/542a8e86369dc-31550b3ac33/sahin_metin_tez.pdf (11 Ekim 2015) s.5

Otobe, N.(2014). Resource Guide on Gender Issues in Employement and Labor Market Politi-cs: Working Towards Womens Economic Empowerment and Gender Equality, Inter-national Labor Office. http://www.ilo.org/wcmsp5/groups/public/---ed_emp/docu-ments/instructionalmaterial/wcms_243015.pdf (11 Ekim 2015) s.57

zbay, F. (1995). Kadnn Stats ve Dourganlk. Trkiyede Kadn Olgusu iinde, (Yayna hazrlayan: Necla Arat). stanbul: Say Yaynlar, s.147.

Seyidolu, H. (2005). Ekonomik Terimler, Ansiklopedik Szlk. stanbul: Gzem Can Yayn-lar:18 (3. Bask), s.158.

Soysal, T. (2006). Uluslararas Szlemeler Inda 4857 Sayl Kanununda Kadn iyi Koruyan Hkmler. Kamu- Dergisi, C: 8, S: 4

Trask, B. S. (2014). Women, Work and Globalization: Challenges and Opportunities. Routle-dge, s.4.

T.C. Babakanlk, Kadnn Stats Genel Mdrl, Trkiyede Kadnn Durumu (2010). http://www.tekgida.org.tr/Dosya/2589/turkiyede_kadinin_Durumu_2010_ARA-LIK_2589.pdf (11 Ekim 2015) s.22

T.C. Kalknma Bakanl, 10. Kalknma Plan, 2014-2018 (2013). http://tarim.kalkinma.gov.tr/wp-content/uploads/2014/12/Onuncu_Kalkinma_Plani.pdf (01 Ekim 2015)

TBMM Kadn Erkek Frsat Eitlii Komisyonu, Pekin Deklarasyonu ve Eylem Platformu. http://www.tbmm.gov.tr/komisyon/kefe/docs/pekin.pdf (11 Ekim 2015)

TBMM, Kanunu, 5. Md. https://www.tbmm.gov.tr/kanunlar/k4857.html(1 Ekim 2015)The World Bank, Labor Force Participation Rate, Female. Sweden, 2014 http://data.world-

bank.org/indicator/SL.TLF.CACT.FE.ZS?locations=SEThe World Bank, Labor Force Participation Rate, Female. Germany, 2014 http://data.world-

bank.org/indicator/SL.TLF.CACT.FE.ZS?locations=DETK Hane Halk gc Aratrmas (2014). http://www.tuik.gov.tr/basinOdasi/haber-

ler/2015_25_20150505.pdf (10 Ekim 2015)Trkiyede Kayt D stihdam Boyutu, Sosyal Gvenlik Kurumu (2014). http://www.sgk.

gov.tr/wps/portal/tr/sigortalilik/kayitdisi_istihdam/kayitdisi_istihdam_oranlari/ (11 Ekim 2015)

Ukan, B. (2005). Avrupa Birliinde Sosyal Diyalog: Danma Komitelerinden ereve Antlamalara. ktisat Fakltesi Mecmuas, C.55(1), s. 262.

W20 Priority Policy Areas, http://w20turkey.org/w20-priorities/ (11 Ekim 2015)Keyman, E.F.(2006). Trkiyede Sivil Toplumun Serveni: mkanszlklar inde bir Vaha.

STGM, Ankara, s.15.Yeilorman, M. (2001). Toplumsal Eitlikte Kr Nokta: Kadn Eitsizliine Genel Bir Bak.

Frat niversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C.11 (2), s.270.

35

Kz ocuklarnn Trk Sosyal Gvenlik Hukukundaki Haklar1

Young Girls Rights in Turkish Social Security Law

Berna Gken Ayan2

z

lkelerin ekonomik, sosyal ve kltrel geliimlerine paralel olarak toplumsal alanda da bu deiimlere uyum salayacak dzenlemelerin madur olan ocuk, kadn ve yallara ncelik tannarak yaplmas gerekmektedir. zellikle toplumlarn gelecei olan ocuklarn korunmas sosyal ve siyasal politikalarn geliiminde nem-lidir. lkemizde ocuklarn yaam standardn asgari seviyede salayacak barnma, konut, ekonomik ve sosyal dier haklarnn salanmas ynnde yaplan dzenleme-lerden en nemlilerinden biri de sosyal gvenlik hakkdr.

Sosyal gvenlik, insanlarn asgari de olsa geimlerini salayan bir sistemler bt-ndr. alma hayatnda olamayan, boanan veya dul kalan kz ocuklar, sosyal gvenlik sisteminde korunmaya muhta ocuklar olarak deerlendirilmi, ncelik-le salk olmak zere hak sahibi olarak aylk, gelir ve evlenme, cenaze denei gibi haklar verilmitir. Kz ocuklarnn sosyal gvenlik haklarndan faydalanabilmesi iin almama, evli olmama ve aylk, gelir almama artlarnn ise kz ocuklarn muvaza-al boanmaya, kayt d almaya ya da almamaya ynlendirdii de bir gerektir. Bu nedenle sosyal gvenlik hukukunda kz ocuklarna salanan haklarn gerekten kadn yoksulluun zmnde etkisi tartmaya aktr.

almamzda sosyal gvenlik hukukunda kz ocuu kavram, kz ocuklarna bakmakla ykml olunan kii ve hak sahibi olarak salanan sigorta ve salk haklar ile haklarn kadn yoksulluu kavram asndan yeri ve zmndeki deeri deer-lendirilecektir.

Anahtar Kelimeler: Korunmaya muhta ocuk, Kz ocuu, Sosyal gvenlik, Bak-

1 Bu makale, ayn isimle 03.03.2016 tarihinde KADEM tarafndan dzenlenen II. Toplumsal Cinsiyet Adaleti Kongresinde sunulan bildirinin gzden geirilmi eklidir.2 Dokuz Eyll niversitesi, Sosyal Bilimler Enstits, alma Ekonomisi ve Endstri likileri Anabilim dal Doktora rencisi, SGK Sosyal Gvenlik Uzman,[email protected]

Bavuru: 1 Mays 2016Kabul: 17 Kasm 2016DOI: 10.21798/kadem.2017225029

Copyright 2016 KADEM Kadn ve Demokrasi Derneikadinarastirmalari.kadem.org.trISSN 2149-6374 Aralk 2016 2(2) 35-61

KADEM Kadn Aratrmalar Dergisi Makale


36

makla ykml olunma, Hak sahibi

Abstract

In line with the economic, social and cultural developments of countries, priority should be given to children, women and the elderly in regards to changes in the social sphere. Importance should especially be given to children as they are our future through the development of social and political policies. In this regard, sheltering, housing, the provision of economic, social and various other rights should be consi-dered.

Social security is a set of systems which provides a minimum amount of livelihood for people. Girls who cannot participate in business life, those who are divorced or wi-dowed are deemed to be in need of protection by the social security system in which they were bestowed some rights such as health care, salaries, revenues, and marriage and funeral allowances. The provisions that girls should not be married, have no in-come belonging to them and be working lead them to simulated divorces, working informally or not working at all. Therefore, it is disputable that the provided rights are really effective in the solution towards poverty of women.

In our study, we will examine the concept of the daughter in the social security law, the person that is obliged to look after the daughter, insurance provided as the right owner and health care rights. Also we will try to determine the effects of these rights on poverty of women and their value in reduction of it.

Key Words: Children in need of protection, Daughter, Social security, Dependents owned, Right Owner

Giri

Cinsiyete dayal her trl ayrmcln nlenmesi asndan kadn erkek eitliinin salanmas toplumsal geliim anlamnda da nem tamaktadr. Kadnlar, istihdama katlm, insana yarar i, toplumsal hayata katlm ve karar mekanizmalarnda yer alma srelerinde farkl biimlere brnen ayrmclkla karlamaktadrlar. Kadn-lara kar ayrmcl nlemenin yolu, toplumsal cinsiyete duyarl politikalar gelitir-mekten gemektedir.3

lkelerin ekonomik, sosyal ve kltrel geliimlerine paralel olarak toplumsal alanda da bu deiimlere uyum salayacak dzenlemelerin yaplmas kanlmazdr. zel-

3 Trkiye Ekonomi Politikalar Aratrma Vakf Politika Notu (ubat 2010), http://www.tepav.org.tr, (ET:25.12.2015).

37

Ayan/Kz ocuklarnn Trk Sosyal Gvenlik Hukukundaki Haklar

likle toplumda iki cinsiyet arasndaki eitsizlikler erkek-kadn haklar ynnden yeni akademik almalar gerekli klmtr. Bugne kadar yaplm olan almalar ve d-zenlemelerin var olan toplumsal kadn anlaynda nemli bir deiime neden olduu tam anlamyla sylenemez. nk halen kadnn igcne katlm oran az, kadn emei ucuz ve kadna yklenen rollere sosyal ve ekonomik destekler yeterli deildir.

Yoksullukla mcadelede hem ekonomik hem de sosyal alanlarda uygulanan politi-kalarn birbirlerini tamamlamas halinde istenilen hedefe ulalabilir. Bu nedenle, kadnlarn her alanda korunmas ekonomik ve sosyal anlamda erkeklerle eit olarak yaamlarn srdrebilmesi iin devlet tarafndan da uygun sosyal politikalar ile des-teklenmesi gerekmektedir. Sosyal politikann btn ara ve politikalarnn bu amala koordineli bir ekilde uygulanmas gerekir.4 Bir lke halknn yoksulluu ve yoksunlu-una kar alnan yasal tedbirleri ieren temel kavram sosyal hukuktur (Szer, 2015, s. 1). nsanlarn hem kendilerini hem de ailelerinin yaamlarn srdrecek ve hastalk, kaza, isizlik, evlenme, doum, yallk, lm gibi tehlikelere kar koruyacak gvence istei ihtiya haline dnmtr. Bireylerin risklere kar oluabilecek ihtiyalarn gvence altna alan sistem sosyal gvenlik sistemidir.

lkemiz sosyal gvenlik sisteminde, 18 yana kadar hem erkek hem de kz ocuklar devlet tarafndan korunmaya muhta kiiler olarak belirlenmitir. alma hayatn-da olmayan ya da olamayan, boanan veya dul kalan kz ocuklar sosyal gvenlik sisteminde korunmaya muhta ocuklar olarak deerlendirilmi, onlara ncelikle salk olmak zere hak sahibi olarak aylk, gelir, evlenme ve cenaze denei gibi hak-lar verilmitir. Kz ocuklarnn bu haklardan yararlanabilmesi iin herhangi bir ya art aranmamaktadr. Erkek ocuklar da, 18 yana kadar bakmakla ykml veya hak sahibi olarak ayn haklardan faydalanabilmekte, 18 yandan sonra ise renim artnn devam etmesi halinde en fazla 25 yana kadar bu haklardan yararlanabil-mektedir. Kz ocuklarnn sosyal gvenlik haklarndan faydalanabilmesi iin ya art snr olmamas ile birlikte aranan almama, evli olmama ve aylk ya da gelir almama artlarnn kz ocuklarn muvazaal boanmaya, kayt d almaya ya da hi almamaya ynlendirdii gerektir. Erkek ocuklarnda haklardan faydalanmas iin 25 ya snr gibi bir snrlama olmas aktif yataki bireyleri alma hayatna iten bir dzenleme olarak yer alrken ayn dzenleme kz ocuklar iin olmamas kzlarn alma hayatndaki istihdamn daraltan bir srece sebep olmaktadr.

Kadn-erkek eitliinin her anlamda salanmas gerekmektedir. Halen kadnn er-keklerin yaam tarznn dnda farkl yaam koullarna sahip olmalar ve kadnlarn birok alanda frsat eitlii konusunda dezavantajl konumlarnn devam etmesi ne-deniyle onlara ynelik pozitif ayrmclk olarak nitelendirilebilecek yasal dzenleme-lerin yaplmas kanlmazdr. Bir lkenin bugnn ve geleceini gvence altna alan sosyal gvenlik sistemi de bu dzenlemelerin yer ald nemli bir alandr.

almamzda, sosyal gvenlik hukukunda kz ocuu kavram ve kz ocuklarna

4 http://www.tepav.org.tr, (ET:25.12.2015).


38

salanan salk ve aylk, gelir, denek haklar ve bu haklardan yararlanma koullar incelenecektir. almamzn amac, kadn yoksulluu kavram asndan salanan sosyal gvenlik haklarnn sorunun zmndeki yerinin ve yeterliliinin deerlen-dirilmesidir. Bu deerlendirme yaplrken 01.10.2008 sonras yrrle giren 5510 sayl Sosyal Sigortalar ve Genel Salk Sigortas Kanunu ile mlga sosyal gvenlik kanunlarnda kz ocuu kavramndaki deiimler ve bu deiimlerin kz ocukla-rnn korunmasnda hak kayplarna sebep olup olmad incelenecektir. Buna bal olarak, kadn yoksulluu ve yoksunluunun zmnde sosyal gvenlik hukukunda yaplmas gereken dzenlemelere ynelik zm nerilerine ulalmaya allmtr.

almamz drt blmden olumaktadr. almamzn ilk blmnde temel kav-ramlara yer verilmitir. kinci ve nc blmde sosyal gvenlik hukukunda kz ocuklarna bakmakla ykml olunan ve hak sahibi olarak pozitif ayrmclk olarak nitelendirilebilecek haklar ve yararlanma artlar deerlendirilmitir. almamzn son blmnde kz ocuklarna ikinci ve nc blmde yer alan haklarn fayda-lanmas ynndeki artlarn belirlenmesinde karlatklar snrlamalar tartlmtr.

1. Kavramsal ereve

almamzn bu blmnde korunmaya muhta ocuk, yoksul ocuk, sosyal gven-lik hukukumuzda bakmakla ykml olunma ve hak sahiplii kavramlar ksa bir ekilde ele alnmtr. lk olarak korunmaya muhta kz ocuu kavram daha sonra da sosyal gvenlik kavram ve kz ocuunun sosyal gvenlik hukukundaki tanm deerlendirilmitir.

1.1. Korunmaya Muhta Kz ocuklar

Bireylerin en temel hakk insana yakr bir ekilde yaamlarn srdrebilme hakk-dr. Bugn ve gelecek kaygs olmadan sosyo-ekonomik haklara sahip olan bireyler toplumlarn geliimine deer katabilecektir. Toplumlarn geleceklerinin gvencesi de ocuklardr. ocuklarn en temel iki hakk; yaama ve gelecek kaygsndan kurtulma hakkdr (Sunal, 2010, s. 67). Korunmas gereken ocuklar olgusu, toplumlarn iin-de bulunduu kendine zg yapsal durumuna gre deimektedir. Toplumlarda var olan korunmas gereken ocuklar olgusu, sosyo-ekonomik deimeler, g, kentle-me, isizlik, yoksulluk ve aile yaps gibi sosyo-ekonomik etmenlerin etkileiminin bir btndr (Yolcuolu, 2009, s. 45).

Genel olarak 18 ya alt bireyler toplumlardaki ocuk kavram iinde yer almaktadr. UOnun 182 sayl ocuklarn alma Koullar Szlemesinde 18 ya altndaki tm ocuklara uygulanaca ifade edilmitir. Ayrca, Birlemi Milletlerin 2000 y-lndaki Palermo Protokolnde ve ocuk Haklar Szlemesinde de (1989) 18 yan altndaki bireyler ocuk olarak adlandrlr ve buna gre ocuk haklarndan faydala-nr denmitir.5 Kimli veya kimsesiz, yoksul veya zengin, sulu veya susuz, bedensel

5 Training Manual to Fight Trafficking in Children for Labour, Sexual and Other Forms of Exploitation, http://

39


veya ruhsal ya da zihinsel engelli olmas veya olmamas gibi ayrmlara girilmeksizin, ocuun btn olarak haklarnn korunmas gerekmektedir (enocak, 2010, s. 178).

Toplumda yaayan bireylerin her anlamda korunmas da sosyal politikalarn bir ger-eidir. Korumann cinsiyet ayrm gzetmeksizin yaplmas gereklilii asl koul ol-makla birlikte madur olan taraflarn da zel koruma altna alnmas bireylerin ge-lecek gvencelerini salanmas asndan kanlmazdr. Sosyal politikann kapsam iindeki yoksullar, hastalar, zrller, yallar, ocuklar gibi kendi kendine yeterli olamayan gruplar arasnda, toplumlarn gelecei olan korunmaya muhta ocukla-rn bakm da zel bir nem tamaktadr (enocak, 2010, s. 222). ocuklar doalar gerei baml olan bireylerdir. zellikle kz ocuklar korunmaya muhta ocuklar olarak n planda olduu bir gerektir. Bireyler arasndaki sosyal adaleti salamak, sosyal politikann ncelikli amacdr (Sunal, 2010, s. 61). Bu adaletin salanmasnda da madur olan tarafn korunmas ise bir aratr.

Kadn veya erkek cinsiyeti ile doan bireyler, yetitirilirken toplumun cinsiyetlere zg belirledikleri rollere gre kz veya erkek ocuk olmay renerek byrler. Do-duu ailenin toplumsal evresi ve alnan eitimin etkisiyle, kz ve erkek ocuklar cin-siyetlerine uygun roller kazanmakta ve toplumsal cinsiyet kimliini edinmektedirler (Gnay, Boylu ve Benli, 2014, s. 39). Kz ocuklar evlenene kadar aileleri tarafndan korunmaya muhta olan ocuklar olarak hep kalrlar. Evlendiklerinde yine eleri ta-rafndan korunmaya alnrlar. Erkek ocuklarna biilen roller ise farkldr. Erkek o-cuu okur, i sahibi olur ve aile iin kendi ayaklar zerinde duran bireydir. Baz top-lumlarda gelirleri snrl olan ailelerde kz ve erkek ocuklarnn okula gnderilmesi seiminde tercihlerin erkekler ynnde kulland grlmektedir.

Eitimin yetersizlii kadnn ev iinde kapal kalmasnda etkili bir faktrdr. Toplu-mumuzda kz ocuklarnn okula gnderilmeme alkanl, kadnn iine dt ksr dngy krmada byk bir engel tekil etmektedir (Budak, 1991, s. 4). 2010 Trkiye Binyl Kalknma Hedefleri Raporunda, lkemizde ilkretim dzeyinde cinsiyet eitsizlii ortadan kaldrlmasna ramen, ortaretimde halen kz ocuklar ayn eitlie sahip olamad vurgulanmtr (zaydnlk, 2014, s. 96). lkemizde, kz ocuklarnn okuldan erken ayrlma oran hl Avrupa Birlii lkelerinden drt kat fazladr (Geril, 2015, s. 174). Kz ocuklarnn ortaretim ve yksekretim ku-rumlarna kaytlarnn az olmas onlarn eitim baars elde etmesinde en nemli engellerden biridir. G, paralanm aileler, eitim dzeyi dk anneler, nyarg-lar, geleneksel aile yaps nedeniyle kzlarn okutulmamas da kz ocuklarnn ei-timi nnde engel olarak bulunmaktadr. Kz ocuunun evresindeki eitimli rol modellerin eksiklii, bu modellerin evre ve medya tarafndan desteklenmemesi de yoksulluk kadar nemli etkenlerdir (Durgun, 2011, s. 150).

lkemizde okula gnderilmeyen, ev ilerine yardmc olarak grlen, yeri geldiinde ocuk ve yal bakm stlenmek zorunda olan, zorla evlendirilen kz ocuklarnn

www.unicef.org.tr, (ET:15.11.2015).


40

says halen fazladr. lkemizde zellikle douda ve krsal blgelerde kz ocuklar, ev ileri nedeniyle okula gidememekte ve bu durum dngsel bir etkiyle kadnlarn ig-cne katlm zerinde bir engel oluturmaktadr (Kl ve ztrk, 2014, s. 119). Ta-rm sektrnde kzlar ou kez tarmsal igcnn grnmez bir parasdr. Tarmsal ilerin yan sra ev ileriyle de uraan kz ocuklardr. Her iki ii yrtrken de hi-bir gelir ve sosyal gvencesi bulunmamaktadr. Kz ve erkek ocuklarnn toplumsal cinsiyet rolleri, aile ve sosyal yaamdaki sahip olduklar haklara eriim konusunda-ki farkllamalar nedeniyle yoksulluk sorununun irdelenmesinde ocuk yoksulluu nem kazanmaktadr (Geril, 2015, s. 160).

1.2. Yoksul ocuk

Toplumlarn refah seviyesinin ykselmesi yoksullarn, toplumdaki dezavantajl grup-larn ve en nemlisi ocuklarn yoksulluklarnn zm ynnde yaplacak deiim-lerle mmkndr. Yoksul ocuk; yaamas, bymesi ve gelimesi iin gerekli olan madd ve duygusal kaynaklardan mahrum kalmas nedeniyle haklarndan faydalana-mayan, potansiyelinin tamamn kullanma baars gsteremeyen veya toplumun b-tn ve eit bir yesi olarak katlamayan kiidir (Durgun, 2011, s. 146). Topluma eit dzeyde katlamayan bireylerin varl toplumsal gelimeyi ve ekonomik bymeyi engelleyen nemli bir sretir. Bu srete toplumlarn sosyo-ekonomik yaplarnn btnl, sosyal politikalarn geliimi ve sosyal korumann her alanda salanmas gerekmektedir.

Devlet giriimciliinin zellemesi, hkmet harcamalarnn daraltlmas, eitim, salk, ulam ve altyap gibi hizmet maliyetinin artmas sonucu hizmetlerdeki ula-ma glk, isizlik, dk cretler sadece iilerin ve ailelerinin yaam dzeyini ve ka-litesini bozmakla kalmam, bu hanelerde yaayan kadn ve ocuklarn daha da yok-sullamasna neden olmutur (Geril, 2015, s. 169). Daha az eitimli ve gelir dzeyleri dk ailelerinin ocuklar da yoksul olmaya mahkm braklmtr (Dickerson and Popli, 2016, s. 537).

ocuk yoksulluu genel bir olgu olmakla birlikte zellikle kz ocuklar eitim gibi baz olanaklara daha zor ulaabildiklerinden yoksulluk riskiyle daha fazla kar kar-ya kalmaktadrlar. Okuyamayan kzlar, yoksul ocuklar yetitirmeye devam ederek yoksulluk dngsn devam ettirmektedirler. Bylece ocuklarn almas u anki yoksulluun bir sonucu olduu gibi gelecekteki yoksulluun da nedenini oluturur. Uzun dnemde ortaya kan asl maliyet ocuklar tarafndan denmi olur (Durgun, 2011, s. 150). Sadece ocuk yoksulluu olarak deil yoksulluun temel zmnde oluturulacak sosyo-ekonomik politikalar toplumlarn gelecei asnda da nem ta-maktadr.

41


1.3. Sosyal Gvenlikte Bakmakla Ykml Olunma ve Hak Sahiplii Kavramlar

Sosyal politikalarn zellikle bakma ve korunmaya ihtiyac olanlar iin, koruyucu, glendirici, sosyal adaleti ve eitlii salayc bir ilevi olduu sylenebilir. Sosyal politikalarn uygulanmasnda bir ara olan sosyal gvenlik sistemi, yaamak iin; a-lan, altran iin hem kendi hem de ailesinin gvencesi arasnda ayrm yapmayan-larn ihtiyalarn karlamakla ykmldr. Sosyal gvenlik, sosyal politika ile sosyal risk olgular dorultusunda ortaya km bir ihtiyatr. sizlik, yoksulluk, ayrmclk ve sosyal dlanmalar gibi sorunlar sosyal sorunlardr ve toplumlarn yaam kalitesini olumsuz etkileyecek riskler tar. Bu risklerle toplumda daha ok karlaan gruplar ocuklardr. Sosyal risk grubunda olan ocuklarn korunmas da sosyal politikalarn bir gerekliliidir. ocuklara ait karlarn korunmasnn kayna ise onlarn sahip ol-duklar haklardr (Sunal, 2010, s. 59). zellikle belirli bir gelir ve salk hakk ocuk-lara sosyal gvenlik sistemi ile sunulur.

Sosyal gvenlik sistemleri, toplumda var olan sosyal sorunlarn zmnde nemli bir greve sahiptir. Sorunlarn zmn salayarak, sosyal bar, sosyal adalet ile sosyal dengeyi kurmaya alr. Yoksulluk olgusunun artmas sonucu sosyal gvenlie ayrlan kaynan miktar artm ve sosyal hizmetlerin profesyonellemesi iin temel atlmtr. Yoksullukla mcadelede de bu anlamda sosyal gvenlie nemli bir grev yklenmitir. Sosyal gvenlik, yaam kalitesini olumsuz etkileyen riskler sonucun-da bireylerin giderlerini telafi ederek gelir kaybn azaltan mekanizmalar btndr. Sosyal sorunlara devletin mdahale btnn ifade eden sosyal politikann balca arac olan sosyal gvenlik, bir lkede yaayan bireyleri tehlikelere kar korumay ve onlar yaadklar toplum iinde bakalarna muhta etmeyecek bir yaam standard-na ulatrmay amalar (Demirbilek, 2005, s. 46). Sosyal gvenlik, bireyi tehlikelerden koruma amac dnda toplumda yoksulluu ve gelir dalmndaki adaletsizlikleri minimize etmek ve toplumsal dayanmay glendirerek toplumsal huzuru salama amacn da gtmektedir (Gnay, vd. 2014, s. 36-37). Hedeflenen amalarn gerekle-tirilmesinde belirlenen yntemlerin bireyler aras cinsiyet, ya, engellilik gibi durum-larn ayrmn yapmayan, ancak madur olan koruyan olmas gerekir.

Bireyler kendilerinin ve ailelerinin yaamlar ile ldkten sonra da hak sahipleri-nin yaamlarn srdrebilmeleri konusunda kendilerini gvende hissetmek isterler. Yaam standartlarnn artmas, sigortann rolnn bymesi, alma hayatndaki deiim, ailenin geimini salayan kiinin lm halinde geride kalanlara salanan haklar, aylk ve gelir haklar son yllarda sosyal gvenlii daha da nemli klmtr (Laroque, 1972, s. 3). ocuklara salanan haklar asndan sosyal gvenlik nemli bir role sahiptir. rnein Amerikada yaplan bir aratrmada; sosyal gvenlik aracl ile ocuklara salanan haklar sonucu ailelerin geliri ortalama %47 artmakta, hem aile hem de ocuklara salanan haklar ile birlikte bu oran %75e kadar kmaktadr (Tam-borini and Cupito, 2012, s. 12).

lkemizde uygulanmakta olan sosyal gvenlik sisteminde kz ocuklarna salanan


42

salk ve sigorta haklar ile faydalanma koullar sigortalnn sa veya lm olmasna gre farkllk gstermektedir. Eer sigortal sa ise aile bireyleri sigortalnn bakmak-la ykml olduu kii, sigortal vefat etmi ise geride kalan aile bireyleri hak sa-hibi olarak adlandrlmaktadr. Kanunda bakmakla ykml olunan kiilere sadece salk hakk verilirken, hak sahiplii durumunda asgari bir gelir veya ayl

Kadem KAD C2 S2 V1 -...

Documents

Transcript of Kadem KAD C2 S2 V1 -...