jeotermal enerji ve türkiyedeki durumu

8/3/2019 jeotermal enerji ve trkiyedeki durumu

1/36

1

1.GR

Yenilenebilir enerji kaynaklar, enerjilerini dorudan veya dolayl olarak gneten alan

kaynaklardr. Balca yenilebilir enerji kaynaklar; gne enerjisi, jeotermal enerji,

hidroelektrik enerji, bioktle ve rzgr enerjisidir.

Yenilenebilir enerji kaynaklar, 1970li yllara kadar, potansiyeli dk ve gvensiz enerji

kaynaklar olarak kabul ediliyorlard. 1980li yllara gelindiinde fosil yaktlarn evreye

verdii zararn azaltlmas ynndeki almalarla beraber yenilebilir enerji kaynaklarna

nem verilmitir ve uluslar aras alanda nem kazanmaya balamtr. Yenilenebilir enerji

konusundaki almalarn uluslar aras alanda nem kazanmas; srdrlebilir enerji ve buna

bal olarak srdrlebilir gelitirmeyle ilgili olan Brutland raporudur.

Kresel snma konusunun nem kazanmasyla birlikte; 1992 ylnda Rio da toplanan

Birlemi Milletler evre ve Kalknma Konferansnda yenilenebilir enerjinin tevik edilmesi

gereklilii ortaya kmtr[1].

Yenilenebilir enerjinin nem kazanmasyla, bu konuda hem dnyada hem de lkemizde

yaplan almalar artmtr. Bu proje ise yenilebilir enerji kaynaklarndan olan jeotermal

enerji ve nemi zerinedir.

lkemizde oluan teknolojik gelimeler ve sanayinin bymesi, konutlarn stlmas ve

ulamdaki gelimeler neticesinde, enerji kaynaklarna olan ihtiya gn getike artmaktadr.Trkiyenin sahip olduu bu jeotermal zenginlii ile 2010 ylnda 500 bin konutun jeotermalle

stlmas, 1 milyar m3 doalgaza e deer olduu gibi, yaz aylarnda merkezi soutma,

kurutmaclk ve endstriyel kullanm olarak 1 milyar m3 daha doalgaza e deer kullanm

sz konusudur[2].

leriki yllarda fosil yaktlarn tkenecei bilinmekte ve fosil yaktlara olan bamlln

azaltlmas istenmektedir. Trkiye jeotermal enerji kayna bakmndan dnyada 7. Srada

olmakla birlikte bu potansiyelden yeterince faydalanmamaktadr. lkemizde scakl

40Cnin zerinde 140 tane jeotermal saha vardr. Bu sahalar merkezi stma, sera stmas,endstriyel sre, kaplca kullanm ve elektrik retimine uygundur.


2/36

2

2. JEOTERMAL ENERJ

2.1 Genel Tanm

Jeotermal enerji; yerkrenin merkezinde bulunan ekirdek sayesinde yzeye doru yaylan sylaoluan enerji eididir. Jeotermal enerji kayna ise, yerkrenin ekirdeinden yaylan snn,

eitli derinliklerde younlamasyla ve bu younlam snn yer alt sularyla yeryzne

tanmasyla oluur. Jeotermal kaynaktan kan yer alt sularnn; yer altnda bulunan dier

sulara gre daha fazla mineral, tuz ve gaz iermektedir. Bu kaynaklar yer alt sularn

kullandklar iin yer altndan beslenme halindedir. Bu durum nedeniyle yer altndaki

beslenmeden fazla kullanlmad srece jeotermal kaynan tkenme tehlikesi yoktur. Bu

sebeple yenilenebilir ve srdrlebilir bir kaynak olarak nitelendirilebilir.

Jeotermal enerji kaynandan s akkan yoluyla tanabilecei gibi akkan iermeyenkaynaklarla da elde edilebilir. Bu kaynaklar scak kuru kayalar olarak adlandrlrlar. Bu tip

jeotermal enerji kaynaklarna su enjekte edilerek snn yeryzne tanmas salanr. Bunlara

ek olarak iki farkl teknoloji daha bulunmaktadr. Bunlar; jeotermal s pompas (GHP) ve yer

kaynakl s pompas (GSHP)dir[3].

Jeotermal enerji, yeryzne kan suyun scaklna bal olarak farkl alanlarda kullanlabilir.

Dk scaklkl sahalar (20C ile 70C arasndaki scakla sahip sahalar), bata stmaclk

ve kimyasal madde retimi iin kullanlmaktadr. Orta scaklktaki sahalar (70C ile 150

C

arasndaki scakla sahip sahalar) ile yksek scaklktaki sahalar (150C den yksek scakla

sahip olan sahalar ise elektrik retimi ve kombine elektrik-stma santrallerinde

kullanlmaktadr[4].

Jeotermal enerjinin scaklna bal olarak kullanm yerlerine ilikin tablo ise aada

verilmitir:


3/36

3

Tablo 1:Scaklk-kullanm yeri tablosu[5]

Scaklk (C) Kullanm Alanlar

180 Yksek konsantrasyonlu solsyonlarn buharlatrlmas, elektrik retimi

170 Diatomitlerin kurutulmas, ar su ve hidrojen slfit elde edilmesi

160 Kereste kurutmacl, balk kurutmacl

150 Bayers metodu ile alminyum elde edilmesi

140 Konservecilik, iftlik rnlerinin abuk kurutulmas

130 eker endstrisi, tuz endstrisi

120 Distilasyonla temiz su elde edilmesi

110 imento kurutmacl

100 Organik maddeleri kurutma, yn ykama ve kurutma

90 Balk kurutma(stok balk)

80 Yer ve sera stmacl

70 Soutma(alt scaklk limiti)

60 Sera, ahr ve kmes stmacl

50 Mantar yetitirme, balneoleojik hamamlar

40 Toprak stma

30 Yzme havuzlar, fermantasyonlar, damtma

20 Balk iftlikleri

2.2 Trkiyedeki Durumu

Jeotermal kaynaklar ve scak kuru kayalar genel olarak aktif krk sistemleri ve volkanik

hareketlerin youn olduu, ksacas yer kabuunun atlak oluturduu noktalar etrafnda

olumaktadr. lkemiz ise Alp-Himalaya Kuanda yer ald iin yksek bir jeotermal

enerji potansiyeline sahiptir. lkemiz dnya jeotermal enerji potansiyelinin %8 ine sahiptir.

lkemizdeki Jeotermal kaynaklara ilikin harita ise aa gsterilmitir[4].


4/36

4

ekil-1: Trkiyedeki jeotermal kaynaklarn haritas[5]

ekil-1 de gsterilen lkemizdeki jeotermal kaynaklar ve bulunduklar yerler ise aada

verilmitir:

2.2.1 Denizli-Kzldere Jeotermal Sahas

Denizli-Kzldere jeotermal sahas kullanlmaya balanan ilk jeotermal sahadr ve u anda

kurulu gc 20,4 MWtr. Bu santral 1984 ylnda kurulmutur. Jeotermal sahann tahmin

edilen toplam gcnn ise 200 MWe civarndadr. Jeotermal sahada bulunan akkann

scakl 155C ile 242C arasnda deimektedir.

Bu jeotermal sahada ayn zamanda sv CO2 reten bir tesis 1986 ylnda kurulmutur.

Denizli-Kzldere jeotermal sahasnda elektrik retimi ve kuru buz retiminin yan sra konut

ve sera stmasnda kullanlan tesisler de bulunmaktadr[6].

2.2.2 Aydn-Germencik Jeotermal Sahas

1982 ylnda Byk Menderes Havzasnda kefedilen Aydn-Germencik Jeotermal Sahas,

elektrik retimi iin uygundur. Bu jeotermal sahann tahmini toplam elektrik gc ise 100

MWtr. Bu saha zerinde 45 MW lk ikili evrim santralinin kurulmas planlanmaktadr[6].


5/36

5

2.2.3anakkale-Tuzla Jeotermal Sahas

Bu jeotermal sahadaki almalar 1982 ylnda balamtr ve bu sahann g reten santraller

iin yeterli olduu grlmtr[6].

2.2.4 Aydn-Salvatl Jeotermal Sahas

Bu jeotermal saha da Aydn-Germencik jeotermal sahas gibi Byk Menderes havzasnda yer

alr. Bu sahaya ilikin almalar 1987 ve 1988 yllarnda yaplm ve Mays 2006 da zel bir

irket tarafndan burada jeotermal enerjiden elektrik reten bir santral kurulmutur. Santralin

balangta 8,5 MW olarak kurulmu ancak daha sonra gc 11,5 MW a karlmtr[2].

2.2.5 Ktahya-Simav Jeotermal Sahas

Bu jeotermal sahada rezervuar scakl 162,4C ye kadar kmaktadr. Bu rezervuardan kan

scak su, 147C ye kadar soutularak blge civarndaki termal turistik tesislerde ve seralarn

stlmasnda kullanlmaktadr. Simav jeotermal sahas 66 MWt potansiyele sahip olup 1992

ylndan beri 3200 konut ve 120000 m2 serann stlmasnda kullanlmaktadr.

Simavda bulunan jeotermal sahas ayn zamanda 2,9 MWe gcyle alan bir elektrik

santrali kurulmas iin de uygundur[6].

2.2.6 Manisa-Salihli Jeotermal Sahas

Salihli ilesine 7 km mesafede bulunan bu jeotermal saha, ortalama olarak 95C scakla ve

87 l/s debiye sahiptir. Minimum kapasitesinin 838 MWtdir.

Bu sahada kurulmu olan blgesel stma tesisi, balangta 20000 konutun stlmas iin

tasarlanmtr ancak 2005 ylnda bu say 2400dr[6].

2.2.7 zmir-Balova Jeotermal Sahas

zmir-Balova da bulunan jeotermal saha 3,5 km

2

alan ve yer altnda yaklak 150 m suderinlii olan bir sahadr. Bu jeotermal sahann ortalama rezervuar scakl ise 118C ve

ortalama debisi ise 0,225m3/s dir. Bu jeotermal sahada bulunan rezervuar civardaki iki

blgenin stlmasnda kullanlmaktadr. Bu blgeler; zmir-Balova ve zmir-Narldere

blgeleridir[6].


6/36

6

2.2.8 Balkesir-Gnen Jeotermal Sahas

Balkesir-Gnen jeotermal sahas Bat Anadoluda 1,5 km2lik bir alanda bulunmaktadr. Bu

jeotermal sahann su derinlii 300 m kadardr. Ortalama scakl 70C ve ortalama debisi ise

0,150 m3/s dir[6].

Jeotermal enerjiyle ilgili olarak kaynak arama almalar MTA tarafnda yrtlmektedir.

2003 ylndan bu yana son almalarda 840 MW jeotermal enerji kayna MTA tarafndan

tespit edilmitir.

lkemizde jeotermal enerjinin elektrik retimi iin uygun olduunu dnlen miktar 1500

MW kadardr ancak bunun 600 MWlk ksm kesinlemi durumdadr[4].

2.3 Dnyadaki Durumu

Jeotermal enerji, srdrlebilir ve yenilebilir bir enerji olmasnn yannda temiz bir enerji de

olarak saylabilir. Jeotermal enerjiye dayal olarak yaplan elektrik santrallerindeki CO2, NOx,

SOx salnmna bal olarak emisyonlar dktr.

Jeotermal enerjinin ile kurulmu elektrik santrallerinin dnyadaki toplam kurulu gc 9700

MW tr. Yllk toplam elektrik retimi ise 80 milyar kWh tr. Bu konuda ba eken lkeler

ise; ABD, Filipinler, Meksika, Endonezya ve talyadr. Jeotermal enerjinin elektrik dndaki

kullanm miktar ise 33000 MWtr. Jeotermal enerji ile stma ve kaplca uygulamalarnda ba

eken lkeler ise; in, Japonya, ABD, zlanda ve Trkiyedir.

3. JEOTERMAL ENERJNN KULLANIM ALANLARI

3.1 Kimyasal Madde retimi

Jeotermal akkan, borik asit, amonyum bikarbonat, ar su (dteryum oksit- D2O), amonyum

slfat, potasyum klorr vb. kimyasal maddelerin elde edilmesinde kullanlr. Jeotermal

enerjiden kimyasal madde reten lkeler talya, ABD, Japonya, Filipinler, Meksikadr.

Bununla birlikte akkann bnyesindeki CO2'den kuru buz eldesi de salanmaktadr.

lkemiz ve ABD tarafndan bu uygulama yaplmaktadr[7].


7/36

7

3.2Endstriyel Uygulamalar

Jeotermal enerjiden birok endstriyel uygulamada da yararlanlmaktadr. Bu uygulamalar:

yiyeceklerin kurutulmas, amarhanelerde ykama ve sterilize amacyla, konservecilikte,kerestecilikte ve aa kaplama sanayinde, derilerin kurutulmas ve ilenmesinde, bira ve

benzeri endstrilerde mayalama ve damtmada, soutma tesislerinde, beton blok

kurutulmasnda, soutularak ime suyu olarak sralanabilir.

3.3Istmaclk Uygulamalar

Dk scaklkl jeotermal akkanlar dorudan stmaclkta kullanlmaktadr. Ayrca, s

pompalar yardmyla scaklk 5Cye dnceye kadar akkandan yararlanlabilmektedir.

40C'den fazla scaklktaki jeotermal akkanlar, binalar ve kentleri merkezi sistemle

stmada ve de scak kullanma suyu olarak kullanlmaktadr.

30C'den fazla scaklktaki akkan kullanlarak seralar stlmaktadr. Seralarn stlmasnda

dnyada yaklak 10.000 MWt karl jeotermal enerji bu amala kullanlmaktadr.

Tropikal bitki (Japonya) ve balk (Japonya'da timsah yetitiricilii dhil, Filipinler, in,

zlanda) yetitirilmesinde, tavuk ve hayvan iftliklerinin stlmasnda, toprak, cadde,

havaalan pistlerinin (Sibirya) vb. stlmasnda, yzme havuzu, termal tedavi merkezleri ve

dier turistik tesislerde de jeotermal enerji kullanlmaktadr[8].

4. JEOTERMAL ENERJ SANTRALLER VE ELEKTRK RETM

Jeotermal enerji; snma, piirme gibi ihtiyalar iin uzun yllar boyunca kullanlmtr. Bu

enerjiyle ilgili farkl almalar ise 1833 ylnda ilk olarak talyada yaplmtr. 1904 ylna

gelindiinde ise talyada ilk kez scak su buharndan elektrik elde edilmitir.

4.1.Buhar Baskn Santraller

Kullanm en kolay olan santral eididir. Jeotermal kuyudan alnan buhar bir filtreden

geirilerek youmal trbine gnderilir. Youmal trbinden kan atk su, jeotermal kuyuya

geri gnderilir[9].


8/36

8

ekil 2: Buhar etken kaynaklar iin buhar evrimi

4.2Sv Baskn Santraller

4.2.1.ift Fazl Akkan in Elektrik retimi

Svnn baskn olduu rezervuarlarda; kuyudan sv-buhar karm alnr. Bu karmn trbine

gnderilmeden nce ayrtrlmas gerekir. Bunun iin ayrtrclar (seperatrler) kullanlr.

Sistemde bir veya iki ayrtrcnn bulunmasna gre sistem tek flal veya iki flal

olacak ekilde ayrlr[9].

4.2.1.1Tek Flal Jeotermal Elektrik retim evrimi

Tek flal jeotermal elektrik retimi evriminde, jeotermal kaynaktan gelen sv-buhar

karmnn su ve buhar ksm ayrc (seperatr) kullanlarak ayrlr. Yksek scaklktakibuhar trbine, su ise jeotermal kaynaa geri gnderilir. Trbinden i elde edildikten sonra;

kan atk buhar, youturucuya (kondensere) gnderilir. Burada younlaan buhar soutma

kulesine gnderilir. Soutulan jeotermal akkan, tekrar jeotermal kaynaa geri gnderilir[9].


9/36

9

ekil 3: Tek flal jeotermal enerjili elektrik evrimi

4.2.1.2ift Flal Jeotermal Elektrik retim evrimi

Bu tip evrimde ise tek flal evrime ek olarak, bir kademe daha eklenir. Jeotermal

akkandan daha fazla enerji elde etmek iin tasarlanan bu tip sistemlerde, ift giri basncna

sahip ift kademeli trbinler kullanlr. Trbin kndaki atk gazlar, soutma kulesine

gnderilir ve atk su tekrar jeotermal kuyuya enjekte edilir[9].

ekil 4: ift flal jeotermal enerjili elektrik evrimi

Jeotermal kaynaktan alnan su ncelikle ilk kademedeki basn ayarlama vanas kullanlarak

uygun basnca getirilir. Daha sonra ayrcya gnderilen buharn bir ksm buradan yksek


10/36

10

basn trbinine gnderilir. Trbine gnderilmeyen sv-buhar karm ise ikinci kademeye

geer. Burada tekrar ikinci bir vana yardmyla tekrar basn ayarlanarak ikinci ayrcya

gnderilir. Bu ayrcdan kan buhar ise trbinin dk basnl ksmn gnderilir. Trbinden

kan atk gazlar ise soutma kulesinde soutulur ve atk su olarak atlr veya jeotermalkaynaa geri gnderilir[9].

4.2.1.3 kili(Binary) Elektrik retim Sistemleri

Sistemde jeotermal akkana ek olarak ikinci bir akkan daha kullanlr. Jeotermal akkann

enerjisi s deitirgeleri yardmyla sistemde kullanlan akkana aktarlr. kinci akkan

olarak ise n-pentan, izo-pentan, izo-btan gibi hidrokarbonlar kullanlr. kinci akkann

kaynama scaklnn sudan dk olmas nedeniyle; jeotermal akkann kuyudan k

scaklnn yksek olmad durumlarda kullanlr.

ekil 5: kili(Binary) jeotermal enerjili elektrik evrimi

ekil-5te ematik olarak gsterilen ikili evrimde; jeotermal kuyudan alnan akkan

buharlatrcya gnderilir. Yksek enerjiye sahip ikinci akkan, trbine gnderilir ve burada

i elde edilir. Trbinden kan gazlar, youturucuya gnderilir. Bu arada ikinci akkann bir

ksm soutma kulesine gnderilerek soutulur ve tekrar youturucuya gnderilir. Bu sayede

youturucu olarak kullanlan s deitirgecine gelen ikinci akkan soutulur. Soutulan


11/36

11

ikinci akkan tekrar evrime katlmas iin, n stclara gnderilir. n stcda

buharlatrcda enerjisinin bir ksmn kaybetmi olan jeotermal akkan kullanlr. Buradan

kan jeotermal akkan tekrar jeotermal kuyuya geri gnderilir[10].

4.2.1.4Jeotermal Kombine Elektrik retim Sistemleri

Jeotermal enerjiden daha fazla yararlanmak amacyla birden fazla evrimin bir ara

getirilmesiyle oluturulan evrimlerdir. En ok kullanlan tipi ise tek flal sistem ile ikili

sistemin birletirilmesiyle oluan Bottoming Binary evrimidir.

ekil 6: Bottoming Binary evrimi

ekil-6da grlen Bottoming Binary evriminde jeotermal kuyudan alnan jeotermal akkan,

ayrc su ve buhar olarak ayrlr. Ayrlan buhar trbine gnderilerek i elde edilir. Trbinden

kan atk gazlar, youturucuda svlatrldktan sonra bir pompa yardmyla sisteme geri

katlr. evrimin ikinci ksmnda ise sisteme ikinci bir akkan daha katlr. evrimin ikinci

ksmnda jeotermal akkann enerjisi, kaynama noktas sudan daha dk olan ikinci bir

akkana aktarlr. Kullanlan jeotermal akkan, daha sonra jeotermal kaynaktaki suyun sabit

kalmas iin kaynaa geri gnderilir[10].


12/36

12

4.3 lkemizde Bulunan Jeotermal ElektrikSantralleri

4.3.1 Denizli Kzldere Jeotermal ElektrikSantralleri

Denizli-Kzldere jeotermal sahas lkemizde ilk alma yaplan jeotermal sahadr. Bu

jeotermal sahada 1974 ylnda deneme amal 0,5 MWe gcnde bir santral kurulmutur.

Daha sonra ise 1984 ylnda ise 20,4 MWe gcndeki elektrik santrali almtr. Bu santralin

almasna ilikin basitletirilmi ema is e aada verilmitir[11].

ekil 7: Denizli Kzldere Santralinin Jeotermal Santralinin evrim emas [11]

Bu santralin literatrdeki gc 20,4 MWe olarak grlmesine karn toplam retimi 17,4

MWe tir. Bu santrale ilikin temel veriler ise aada verilmitir[12].


13/36

13

Tablo-2: Denizli Kzldere Jeotermal Elektrik Santrali iin Temel zellikler [11],[12]

Tanm zellikler

Trbin Giri Basnc 438,70

Trbin Giri Scakl 147

Trbin k Basnc 10

Trbin k Scakl 48

Trbin kndaki Buhar Nemlilii %85

Santralin Kurulu Gc 17,38 MWe

Santralin Net retim Gc 15 MWe

Kompresr gc 2,38 MWe

Kompresr Kapasitesi 293,5x103 m3/sa

Parazitik G 0,472 MWe

Bu evrimde ise numaralandrlm yerlerdeki scaklk ve basn deerleri ise aada

verilmitir:

Tablo-3: Denizli Kzldere Santrali iin Scaklk ve Basn Deerleri [11]

Scaklk (C) Basn (kPa) Ktle Debisi (kg/s) Entalpi (kJ/kg)

R 200 1553 - 852,1

1 180 1002 264 852,1

2 148 450,08 264 852,1

3 148 450,08 28,5 2743

4 147 438,70 28,5 2742

5 48 10 28,5 23546 39 6,98 2406,5 163,20

7 29 4 2378 121,50

8 36 10 4,36 9,26

9 130 99 4,36 93,46

10 148 450,08 235,5 623,20


14/36

14

Tablo-2 de grlen scaklk ve basn deerleri altnda santralin alma prensibi u

ekildedir:

Jeotermal kuyudan yksek scaklk ve yksek basnta alnan buhar, kontrol vanas

yardmyla basnc drlerek ncelikle ayrcya gnderilir. Burada su ve buhar olmak zere

jeotermal akkan ikiye ayrlr. Ayrlan buhar iinde hala su bulunmas ihtimaline kar buu

tutucuya gnderilir. Burada scaklk ve basncnda ufak bir d olsa bunun etkisi azdr.

Buu tutucudan kan scak gaz, trbine gnderilir ve bu sayede trbinden i elde edilir.

Trbinden kan dk scaklk ve basntaki gaz youturucuya gnderilir. Burdan soutma

kulesine gnderilen gazlar, soutularak ayrcdan gelen su ile beraber Byk Menderes

Nehrine boaltlr. Soutma kulesinde kullanlan akkan ise youturucu da dier gazlarn

soutulmasnda kullanlr ve kompresrde basnc arttrlarak tekrar evrime katlr.

Bu santral iin 1982 ylnda yaplan verim analizlerine gre aada sonular bulunmutur:

y Termodinamiin birinci yasasna gre hesaplanan kullanm verimi %12 dir.

y Termodinamiin ikinci yasasna gre hesaplanan evrim verimi ise %25 tir.

y evrim veriminin kullanm veriminden yksek olmas, jeotermal kaynan ktye

kullanldn gstermektedir.

y Yaplan teorik hesaplamalarda ise, eer bu santral ift flal olarak kurulsayd evrim

veriminin %27; eer ift akkanl bir santral olsayd %16,5 kullanm verimlilii

olacaktr. Bu durumda, bu santral iin ift flal ve ift akkanl evrim daha verimli

olacaktr[12].

4.3.2 Aydn Salvatl Jeotermal Elektrik retim Santrali

Bu jeotermal elektrik santrali, Kzlderede bulunan santralin aksine zel bir firma tarafndan

kurulmutur. Santral retime 2008 ylnda balamtr. 2008 ylnda 8,5 MWe kurulu gle

almaya balamtr. Bu santrale ilikin alma verileri ise aadaki gibidir:

Hava soutmal youturucunun scakl 171C dir.

Jeotermal kuyulardan alnan jeotermal akkann scakl ortalama 160C dir ve kuyularn

alma scaklklar aadaki tabloda gsterilmitir[2].


15/36

15

Tablo-4: Aydn Salvatl jeotermal santralini iin kullanlan kuyular ve scaklklar[2]

retim Kuyular Derinlik (m) Scaklk (C) Ak Debisi (lt/s)

AS-1 1510 168 93,4

AS-2 962 172 80,3

Jeotermal kuyulardan alnan akkann basnc 7 bardr.

Bu santral iin toplam iki retim ve iki adet reenjeksiyon kuyusu bulunmaktadr.

Santralin kurulu gc 8.5 MWe elektriktir ancak i kullanmlar nedeniyle retilen net g7500 MWe tir.

Santralin emas ise aadaki gibidir:

ekil 8: Aydn Salvatl Santralinin Jeotermal Santralinin evrim emas [2]


16/36

16

Aydn Salavatlda bulunan jeotermal elektrik retim santrali ikili bir santraldir. Santralde

elektrik retildikten sonra; scakl dk olan ancak sera stmasna yeten jeotermal akkan

kullanlarak sera stmas da yaplmaktadr.

ekil-8 de emas grlen santral iin jeotermal kuyudan alnan akkan ayrcya gnderilir.

Burada su ve buhar olarak ayrtrlan akkan, ilk trbine gnderilir. Daha sonra bu trbinden

kan enerjisi dk gazlar, buharlatrcya gnderilir. Ayrcda ayrlm olan yksek

scaklktaki su kullanlarak, ikinci bir akkann olduu (ikinci akkan olarak pentan

kullanlr) kombine evrimdeki ikinci akkan stlr. Bu akkan buharlatrcya

gnderilerek, jeotermal akkann tekrar stlmasn salar. Daha sonra trbinden kan

jeotermal akkan youturucuya gnderilir. Burdan kan su ile sera stmasnda kullanlp

gelen su birleerek tekrar jeotermal kuyuya gnderilir.

5.JEOTERMAL ENERJ LE ALIAN BLGESEL ISITMA TESSLER

Isnn bir veya birka kaynaktan elde edildikten sonra gerekli yaplara datlmas ilemine

blgesel stma sistemi denir. Bu sistemlerde suyun stlmas ve bu yolla s elde edilmesi iin

jeotermal enerji kullanlyorsa bu sistemlere Jeotermal Blgesel Istma Sistemleri ad verilir.

Bu sistemler; konutlarn ve seralarn stlmasnda kullanlabilir.

Jeotermal Blgesel Istma Santralleri blmden oluur:

y Enerji retim hatt

y Enerji datm hatt

y Bina datm hatt (enerji tketim hatt ) [13].

Bu blm aada ematik olarak gsterilmitir:


17/36

17

ekil 9:Jeotermal Istma Tesisi emas[13]

Bu tesislerin alma prensiplerine ait ema ise aada gsterilmitir. rnek olarak Sarayky

Jeotermal Blgesel Istma Santrali seilmitir. Sarayky Jeotermal Blgesel Istma Santrali

Denizli-Kzldere Jeotermal Sahasndan yararlanacak ekilde yaplmtr.

ekil 10:Jeotermal Istma Tesisi emas[14]

ekil 2 de grlecei zere jeotermal rezervuardan alnan scak su kademeli s deitirgecine

girer. lk deitirge devresinde scak suyla beraber deitirici akkan olarak su

kullanlmaktadr. Santral devresinde scak suyun enerjisi dier suya aktarlr.

Daha sonra s datm deitirgecine gelen su, enerjisini nc bir akkana- kalorifer

akkanna- aktarlr.


18/36

18

Bu santralde kan atk sular Menderes nehrine gnderilmektedir. Ancak santral

deitirgecinde kullanlan jeotermal kuyudan alnan scak su, geri rezervuara gnderilmekte

bu sayede kuyudaki su seviyesinin sabit kalmas amalanmaktadr.

5.1 Jeotermal Enerjili Sera Istma Sistemleri

Seralar, bitkinin doal ortam olmamasna ramen kontroll bir ortamda bitki yetitirilmesini

salar. Bitki yaam boyunca a gereksinim duyduu iin seralar, camdan veya plastik gibi

geiren malzemeler kullanlarak ina edilirler.

I geiren cam veya plastik kullanlmas, sera iindeki scakln da belli bir oranda

tutulmasn salar. Ancak belli dnemlerde, gne nlarnn stma iin yeterli olmamasndan

dolay ek bir stma sistemi kullanlr.

Bu durum iin de alternatiflerden birisi jeotermal enerjidir. Ancak yln sadece belirli

dnemlerinde stma sistemi kullanld iin gn bana den stma maliyeti yksek

olmaktadr. Bu sebeple stma iin farkl alternatifler retilebilir. Jeotermal enerjili sera stma

sistemi genel olarak 3 ana sistem olarak incelenebilir.

5.1.1 Jeotermal Akkann Dorudan Kullanld Sistemler

Dorudan balantl sistemlerde; jeotermal akkann scaklnn dk ve mineral ieriinin

az olduu durumlarda kullanlr. Bu sistemlerde jeotermal akkan yerden yksek bir depoya

pompalanr ve yer ekimi etkisiyle suyun stma sisteminde dolamas salanr.

Jeotermal akkan, depoda ayrclar yardmyla su ve buhar olarak ayrlr ve su, stma

sistemine gnderilir. Istma sisteminde s deitirgeleri yardmyla, s transferi salanr. Bu

sistemlerde, s transferi miktar bir veya birka vanayla yardmyla kontrol edilir. Genel

olarak basit bir sistem olduu iin, bu vanalar el ile kontrol edilebilir.

Jeotermal akkann korozif zellikleri yksek ise, bu sistemlerde plastik borularn

kullanlmas nerilen bir durumdur.

Bu sisteme ait ilikin ema ise aada verilmitir:


19/36

19

ekil 11: Dorudan jeotermal kaynaktan balantl stma tesisat

ekil-3 te grlen numaralandrlm bileenler ise aadaki gibidir:

y 1 numaral bileen jeotermal kaynaktan direkt olarak suyu alan sondaj borusudur.

y 2 numaral bileen ise suyun yerden yksekte depoland yerdir.

y 3 numaral bileen ise sera iinde toprak stmasnda kullanlan stma sistemini

temsili olarak gstermektedir.

y 4.6.7 ve 8 numaral paralar ise sistemde kullanlan vanalardr. 4 numaral vana,

kaynaktan gelen suyu ayarlamak iin kullanlan vanadr. 7 numaral vana tama

durumlarnda kullanlmas iindir. 6 ve 8 numaral vanalar ise sistemdeki fazla suyu

boaltmak iin kullanlr.

y 5 numarayla gsterilen boru ise su ile buharn ayrtrlp dar atld borudur.y 9 numaral boru ise scak suyun stma sistemine tayan balant borusudur.

y 10 numaral boru ise, stmada kullanldktan sonra souyan suyu dar atmak iin

kullanlr.

y 11 numaral para ise stlan seradr.


20/36

20

5.1.2 Jeotermal Akkann Dolayl Kullanld Sistemler

Dolayl kullanm olan stma sistemleri, dorudan akkann kullanld jeotermal stma

sistemlerine, s pompas kullanlan bir sistem eklenmesiyle oluturulur. Yaplan bu

eklemeden dolay oluan dolayl balant, akkann tanmasyla ilgili daha karmak

sistemler gerektirir.

Bu sistemin ematik gsterimi ise aadadr.

ekil 12:Jeotermal Kuyu Balantl Is Pompas Tesisat

Bu sistemde numaralanm bileenler ise;

y 1 numaral bileen suyu jeotermal kuyudan suyu pompalamak iin kullanlan

pompadr.

y 2 numara ile gsterilen bileen, sondaj iin gerekli olan borudur.

y 3 numaral balant ise atk suyu sistemden dar atmak iindir.

y 4 numaral bileen ise jeotermal kaynaktan alnan suyu, buharlatrmak iindir.

Sistemde kompresr kullanlaca iin, suyun buharlatrlmas gerekmektedir.

y 5 numaral bileen ise buharlatrlm suyun basnc ykseltmeye yarayan

kompresrdr.

y 6 numaral bileen, kompresr kndaki yksek basnl buhar younlatrmak

iindir.


21/36

21

y 7 numaral bileen, youturucudan gelen suyu depolamak iin kullanlan biriktirme

havuzudur.

y 8 numaral bileen ise biriktirme havuzundan biriken scak suyun stma sistemine

gnderilmesini salayan balant borulardr ve stma iin kullanlan borulardr.

Bu sistemde su stmada kullanldktan sonra biriktirme havuzuna geri yollanr. Biriktirme

havuzundaki su tekrar youturucuya giderek buradaki s deitirgeci sayesinde tekrar snr

ve biriktirme havuzuna geri dner. Bylece sistem iindeki s kayb bir miktar azaltlarak sl

verimi arttrlm olur.

5.1.3 Birleik Kullanmlar

Jeotermal stmann sadece seralarda kullanlmas durumunda; sadece yln belirli

dnemlerinde stma sistemi aktiftir. Bu durum, stmann birim maliyetini olduka

ykseltmektedir. Bu sebeple stma sistemi tasarlanrken yln dier dnemlerinde farkl

meknlarda stma iin kullanlacak ekilde tasarlanmaldr. Bu konuda rnek oluturabilecek

bir sistem emas ise aada verilmitir.


22/36

22

ekil 13: Sera Istma ve Otel-Kaplca eren Jeotermal Enerji Kullanlan Istma Sistemi

Bu tip birleik santrallerde; jeotermal sondaj kuyusundan alnan su, pompa merkezine

gnderilir. Bu pompalama merkezinde; su gerekli olan yerlere, stmada kullanlmak iin

gnderilir. ekil-6 da gsterilen sistem iinde adet pompa bulunmaktadr. Bu pompalardan

farkl debilerde su pompalanmaktadr. Birinci ve ikinci pompa, civardaki otellerde scak su,

stma, kaplca havuzu gibi yerlerde kullanlmak zere pompalanr. Bu sistemin ierisindeki

s deitirgeleri sayesinde, jeotermal kaynaktan gelen scak suyun enerjisi sistemdeki dier

akkanlara aktarlr. Otellerde kullanldktan kan atk suyun scaklna gre; su jeotermal

kaynaa geri gnderilebilir veya kk apl seralarn stlmasnda kullanp jeotermal

kaynaa gnderilebilir. Son pompa ise, sera stmasnda kullanlacak olan suyu


23/36

23

pompalamaktadr. lk gnderilen suyun scakl daha yksek olduu iin ncelikle daha

byk olan serann stma sisteminde kullanlr. Daha sonra byk serann stma sisteminden

kan atk su, hl scakl stma iin yeterli olduundan daha kk apl seralarn

stlmasnda kullanlr.

Birleik sistemler, stma sisteminin ilk kurulum maliyetinin yksek olmas nedeniyle sadece

sera stmasnn yaplmas birim bana stma maliyetini olduka ykselttii iin

kullanlr[15].

6.JEOTERMAL ENERJNN ZARARLARI

Jeotermal aratrma ve uygulamalar boyunca evreye verilen kimyasallarn olas kirlilik

etkilerinin belirlenmesi ve bu zararl etkilerinden korunulmas gereklidir. Kirleticilerin etkileri

insan sal, evcil hayvanlar, rnler ile susal ya da karasal yaam zerindeki etkileri

zellikle dikkate alnmaldr.

Jeotermal enerjinin aranmas aamasnda evreyi en ok etkileyebilecek husus, sondaj

almas srasnda olabilmektedir. Jeotermal kaynaklarn kullanlarak elektrik enerjisi

retiminden dolay oluan evresel etkileri kabaca yle snflandrabiliriz;

Sondaj sresinde ekosistemin bozulmas

Kuyu sondajlar boyunca jeotermal sv ile su ve topran kirlenme riski

Jeotermal svnn ekstraksiyonu nedeniyle arazinin kme riski[16].

Arama aamasnda alnan tedbirlerle ok kk lekli kalc olmayan bu etkiler bertaraf

edilebilmektedir. Yeni nesil jeotermal elektrik santrallerinde evre kirlilii sfra yakndr.

Yakt yaklmadndan, azot emisyonu olumamaktadr, kkrt dioksit emisyonu ise ok

dktr.

7.LKEMZDEK DURUM

lkemiz jeotermal kaynaklar asndan olduka zengin bir lkedir. Toplam jeotermal s

potansiyelimiz 31500 MWt kadardr. Bu deer 5 milyon konut stma edeerine ve ya 150

bin dnm sera stmasna yeterlidir. Bununla birlikte 30 Milyon ton/yl kadar fuel oil

kullanmna ya da 30 milyar m3/yl doal gaz kullanmna eittir.


24/36

24

Trkiyenin 2013 yl jeotermal elektrik retim hedefi 550 MWe (4 Milyar KWh/yl) kadardr.

lkemiz jeotermal potansiyeli ile toplam elektrik enerjisi ihtiyacnn %5ine kadar, stmada

s enerjisi ihtiyacnn %30una kadar karlayabilecek potansiyele sahiptir.

Toplam jeotermal potansiyelimiz (2000 MWe, 31.500 MWt) elektrik retimi, ehir stma ve

soutma, sera stma, termal tesis stma, kaplca kullanm, kimyasal madde retimi gibi

uygulamalarda tam deerlendirilmesi ile salanacak hedef, yllk 25 milyar USD civarndadr.

lkemiz 1995 ylnda jeotermal s ve kaplca uygulamalarnda dnyada 11. Srada iken, 2000

ylnda 5. Sraya ykselmi ve 2005 ylnda bu sray korumutur. Haziran 2007deki tahlillere

gre jeotermal kaynak potansiyelimizin ancak %7si kullanlmaktadr.

Trkiyede mevcut olan duruma dair bilgiler aada Tablo 2deverilmitir.

Tablo 5:lkemizde jeotermal enerjinin kullanm alanlarna gre deerlendirmesi[17]

DEERLENDRME KAPASTE

JEOTERMAL MERKEZ ISITMA

(EHR, KONUT, TERMAL TESS,

SERA V.B.)

117 BN KONUT EDEER

(983 MWt)

(Dokuz Eyll niversitesi Kampus+Balova+Narldere 24.000 Konut Edeeri, Gnen 3400

Konut, Simav 5000 Konut, Krehir 1900 Konut, Kzlcahamam 2500 Konut, Afyon 4500

Konut, Kozakl 1200 Konut, Sandkl 3600/5000 Konut, Diyadin 150 Konut, Salihli

4100/24000 konut, Sarayky 1500 konut, Edremit 2000/7500, Sarkaya 180/2000 konut

jeotermal merkezi stma sistemine ilave termal tesis ve 1.000 dnm sera stmas (anlurfa,

Dikili, Balova vb)


25/36

25

Tablo 5: lkemizdeki jeotermal enerjinin kullanm alanlarna gre deerlendirmesi

devam[17]

DEERLENDRME KAPASTE

KAPLICA KULLANIMI

215 KAPLICA

(402 MWt) (Ylda 10 Milyon Kii)

TOPLAM ISI KULLANIMI

1385 MWt

(1 Milyon ton/yl petrol (kalorifer yakt) karl

1.4 Milyar YTL/Yl, 2007 itibariyle)

ELEKTRK RETM

1) 20 MWe (Denizli Kzldere) iletiliyor

2) 48 MWe kapasiteli Germencik Jeotermal

Elektrik Santrali yatrmnn almalar devam

etmektedir.

3) Aydn Salavatl da 167 C ile yaklak 10

MWe Binary Cycle santrali iletilmektedir.

4) Kzldere Jeotermal Santralinin at olan 140

C lik jeotermal sudan 6,85 MWe kapasiteli

jeotermal santrali kurulmaktadr.

5) 7,5/22 MWe anakkale-Tuzla jeotermal

santrali proje aamasndadr.

6) 10 MWe Simav Jeotermal Jeotermal Elektrik

retim Santrali proje aamasndadr.

KARBONDOKST RETM 120 Bin Ton/yl

lkemizdeki jeotermal enerjinin kullanlabildii yerleim yerlerine gre istatistikler Tablo

3te verilmitir.


26/36

26

Tablo 6: Yerleim alanlarna gre jeotermal enerjinin dalm[17]

Yer Ad

Istlan

KonutSays

Devreye

AlmaTarihi

Jeoter. Su

Sc. (oC) Yatrmc

9 Eyll nv.

Kamps+Balova+Narldere24.000 1983

125-

145

l zel daresi ve Belediye

Eit

Arlkl Anonim irket

(niversite Kamps

Rektrlk Tarafndan)

Gnen 3400 1987 80Belediye arlkl Anonim

irketi

Simav 5000 1991 137 Belediye

Krehir 1900 1994 57l zel daresi Arlkl

Belediye Anonim irketi

Kzlcahamam 2500 1995 80

Belediye arlkl Anonim

irketi

Afyon 4500 1996 95l zel daresi Arlkl

Belediye Anonim irketi

Kozakl 1200 1996 90Belediye arlkl Anonim

irketi

Sandkl 3600/5000 1998 70

Belediye arlkl Anonim

irketi

Diyadin 150/400 1999 70l zel daresi Arlkl

A..

Salihli 4100/24000 2002 94 Belediye


27/36

27

Tablo 6: Yerleim alanlarna gre jeotermal enerjinin dalm devam[17]

Yer Ad

Istlan

Konut

Says

Devreye

Alma

Tarihi

Jeoter. Su

Sc. (oC)Yatrmc

Sarayky 1500/5000 2002 140Belediye arlkl Anonim

irketi

Edremit 2000/7500 2003 60Belediye + zel Sektr

A..

Bigadi 1500/3000 2005 96 Belediye

Sarkaya 180/2000 2006 50

l zel dare + Belediye+

zel Sektr beraberlii

gereklemitir (A.).

Yerky 500/3000Yapm

aamasnda62

l zel dare + Belediye+

zel Sektr beraberlii

gereklemitir (A.).

Termal tesis ve 1.000 dnm sera stmas

(anlurfa, Dikili, Balova vb)

Jeotermal sahada yatrmValilik+Belediye; Sera

yatrm zel sektr

Jeotermal stma sayesinde dorudan ve dolayl yolla, elektrik ve s enerjisi tasarrufu

salanmaktadr. zellikle enerji tketiminin ok olduu ve santral saysnn az olduu

lkemizin bat blgesinde jeotermal stma yaplarak, elektrie olan talep azaltlacaktr.


28/36

28

8. SONU

Yenilenebilir enerji kaynaklar, 1980li yllardan sonra nem kazanmaya balamtr. Bu

konuda lkemizde eitli alanlarda almalar yaplrken jeotermal enerji ile ilgili almalarise 1984 ylnda Denizlide balamtr. Bu almalarn balamasyla beraber, lkemizde hem

jeotermal enerji hem de dier enerji kaynaklar iin enerji planlarnn oluturulmas gereklilii

domutur. Jeotermal enerji iin gerekli olan jeotermal sahalarla ilgili yaplan almalarn

hzlandrlmas, lkemizin jeotermal enerji potansiyelini kullanmas bakmndan nemlidir.

lkemiz dnyadaki jeotermal enerji kaynaklarn %7 sine sahiptir ancak bu kaynaklarn hepsi

elektrik retimi iin elverili deildir. Istmaya elverili olan sahalarda emisyonlarn az

olduu sistemlerin tasarlanmas kresel snmann gittike ciddileen bir problem olduu

gnmzde nemlidir.

Istma iin tasarlanan bir dier sistem olan sera stmacl ise, yln sadece belirli

dnemlerinde kullanld iin birim maliyetleri olduka yksektir, ancak sera reticisi iin

hayati nem tayan ortam scakln sabit tutacak gvenilir bir kaynak olmas bakmndan da

nemlidir. Bu tip stma santrallerinde maliyetleri drmek adna, kaplca ve kaplca

otellerinin stlmasn da kapsayacak ekilde birleik santraller kurmaktr.

Elektrik enerjisi retimi iin kullanlabilecek sahalardan mmkn olabildiince yararlanmak

enerji konusundaki lkemizin da bamlln azaltacaktr. lkemiz iin u anda bilinen

elektrik retimine uygun 3 adet jeotermal saha vardr ancak bunlardan sadece ikisinde kk

apl santraller mevcuttur.

lkemizdeki mevcut duruma bakldnda zaman, enerji konusunda planlama yaplmas

gerektii ve mevcut olan potansiyelin deerlendirilmesi ile lkenin z kaynaklarnn

kullanlmas gerekmektedir.

9.KAYNAKA

[1] Maz F, zci F, Kresel Isnmayla Mcadelede Yenilenebilir Enerji Kaynaklar, EBSCO,2004

[2] ztemir M H, Jeotermal Enerjiden Elektrik retimi ve Aydn-Salavatl Sahas Elektrik

retim Santrali, 03.03.2011

[3] Koak A, Trkiyede Jeotermal Enerji Aramalar ve Potansiyeli


29/36

29

[4]http://www.enerji.gov.tr/index.php?dil=tr&sf=webpages&b=jeotermal&bn=234&hn=&nm

=384&id=4069

[5] Kaymakolu F, irkin T, Jeotermal Enerjinin Deerlendirilmesi ve Elektrik retimi,

Elektrik leri Ett daresi Genel Mdrl[6] Acar C, Sorgun M, Geothermal Energy:Current Status in Turkey with EU Perspective,

Taylor&Francis,2009

[7] Geothermal Education Office, Steam Press Journal., 1993,USA.

[8] Madencilik zel ihtisas komisyonu, Endstriyel hammaddeler alt komisyonu, Jeotermal

enerji alma grubu raporu, Mays 1996

[9] geocen.iyte.edu.tr zmir Yksek Teknoloji Enstits Jeotermal Enerji Aratrma ve

Uygulama Merkezi Web Sitesi

[10] Kvan A.H, Serpen U, Jeotermal Santrallerin Karlatrlmas, X.Ulusal Tesisat

Mhendislii Kongresi,2011

[11] Dada A, ztrk R, Bekdemir , Thermodynamic Evaluation of Denizli Kzldere

Geothermal Power Plant and Its Performance Improvement, Science Direct,2004

[12] Serpen U, Trkmen N, Kzldere Jeotermal Santralinin 23 Yllk Performansnn

Deerlendirilmesi, Jeotermal Enerji Seminerleri

[13] zgener L, Hepbal A, Diner ,J

eotermal BlgeselI

stma Sistemlerinde PerformansDeerlendirme Parametreleri, Jeotermal Enerji Semineri

[14] etin H, Grbz H, Acar M, Jeotermal Blgesel Istma Sistemleri: Sarayky Blgesel

Istma Sistemi, VIII. Ulusal Tesisat Mhendislii Kongresi

[15] Gnerhan H, Jeotermal Enerjili Sera Istma Sistemleri, X.Ulusal Tesisat Mhendislii

Kongresi,2011]

[16]Badruk M, Jeotermal enerji semineri, Jeotermal eneri uygulamalarnda evre sorunlar

[17] www.jeotermaldernegi.org.tr


30/36

30

1.TERMKSANTRALLER

Termik santral en genel anlamyla, s enerjisini elektrik enerjisine evirmeye yarayan sistemeverilen addr. Termik santraller kat, sv ve buhar halindeki yaktlarda var olan kimyasal

enerjiyi s enerjisine, s enerjisini hareket (kinetik) enerjisine, hareket enerjisini de elektrikenerjisine dntren tesislerdir. Ksaca termik santraller kimyasal enerjinin elektrikenerjisine dnt tesislerdir.

Termik santrallerde yakt olarak kmr, akaryakt veya gaz gibi fosil yaktlarn yaklmas iletermal enerji elde edilir. Termik santraller genel olarak Rankine evrimi mant ile alrlar.evrim ematik olarak aada ekil 1de verilmitir.

ekil 1:Rankine evrimi

Yanma olay, bir kazan veya buhar retecinde gerekletirilir. Kazan suyun buharadntrlmesini, daha sonrada bu buharn yksek basn altnda, yksek scaklklarastlmasn salar. Kazanda aa kan enerji, kazann ierisindeki borularda dolaan suyaverilir ve su buhar fazna geer. Buhar fazna geen suya s enerjisi verilmeye devam edilir.Kazandan km olan buhar trbine yollanr. Enerji ykl bu buhar, trbin rotoruna verilir ve

buhar trbin rotorunu harekete geirerek buhardaki s enerjisi hareket enerjisine dntrr.

Trbinden kan buharn bir ksm atk olarak soutma kuleleriyle darya aktarlr. Bir ksmise youturucuda soutulur ve su yeniden sv fazna geer. Youturucudan kan su

pompalar ile tekrar buhar kazanna aktarlr.

Kmrle alan santrallerde dumann daha sonra elektrostatik dzenekler yardmyla tozualnr ve bacadan dar atlr. Bu arada trbinde yaratlan mekanik enerji bir alternatreiletilir. Alternatrde enerji elektrie dntrlr.

Termik santrallerde kullanlan yaktlar mazot, gaz ve kmrdr. Mazot iin gerekli olantesisler basit tesislerdir. Mazot byk hacimli, silindir biiminde metalik depolarda saklanr.Depolardan alnp stlan mazot pskrtlerek brlrlere aktarlr.Gaz kullanm iin gerekliolan donanmlar ok az saydadr; Gaz brlrlere gnderilmeden nce yalnzca geniletilir,filtreden geirilir ve stlr.


31/36

31

Termik santrallerde kmr kullanm iin gerekli olan tesislerde ulam nemli bir unsurdur.Burada zellikle kmrn demiryolu, akarsu ya da deniz yoluyla santrale getirilmesi,

boaltlmas, depolanmas, santral alan iinde dolatrlmas ve kazana verilmesi iin gereklitesisler yaplmaldr. Kmr nce toz haline getirildikten sonra, yanma odalarnn brlrlerine

kuvvetli bir hava akmyla gnderilir.

Termik santraller iinde linyitli olanlar zelikle lkemizde dierlerinden ok daha nemli birgce sahip olup, toplam elektrik retimi iinde linyite dayal termik santrallerin paraygiderek artmaktadr. Yerli enerji kaynaklarmz iinde gnmzde de nemini koruyan linyityataklar, lkemizin hemen her yerinde bulunmaktadr[1].

2. KOJENERASYON

Kojenerasyon ksaca, enerjinin hem elektrik hem de s biimlerinde ayn sistemden beraberceretilmesi veya tm s makinelerinin evreye vermek zorunda olduklar atk sdanyararlanmak olarak tarif edilir.

Baz durumlarda elektrik ihtiyac az olabilir buna karlk snma ihtiyac yksektir. Elektrikve s enerjisi ihtiyalarna gre kojenerasyon yntemi sayesinde bu durumu dzenlemekmmkndr. Aada ekil 2de kojenerasyon ematik olarak verilmitir.

ekil 2: Kojenerasyon evrimi


32/36

32

Kojenerasyon ynteminde Rankine evrimi ile alan elektrik santraline ek olarak birkakomponent daha eklenmitir. Bunlar: karma odas, genileme vanas, proses stcs ve ek

bir pompadan olumaktadr.

Kojenerasyonun tercih edilmesine sebep olarak, kullanlabilir elektrik ve snn ayn tesiste birlikte retilebilmesine olanak vermesi, enerji tasarrufu salamas, retimin ve tketiminolduu yerde yaplmasyla ebeke kayplarnn azaltlmas, zararl gazlarn salnmnazaltlmasna katk, arz gvenliinin salanmasna katk olarak sralanabilir.

3. KOMBNE EVRM

Kombine evrim, Brayton ve Rankine evrimlerinin bir arada kullanlmasyla meydana gelenevrimlerdir yani baka bir deile gaz ve buhar trbinlerinin birlikte kullanldevrimlerdir.

Kombine evrim fikri basit Brayton evriminin verimini, yksek scaklklarda almasnn

salad kazanlardan yararlanmak ve egzoz gazlaryla atlan s enerjisini geri kazanarak buenerjiyi buharl g evrimi gibi bir alt evrimde s kayna olarak deerlendirmek fikrindenhareketle ortaya kmtr.

Kombine g evrimleri geen yzyln bandan beri tasarlanan sistemler olmasna ramenilk kombine evrim santralinin 1950'de kurulduunu, daha sonra hzla artan uygulamalar ilegnden gne geliim gstermektedir[2]. Aada Tablo 3te kombine evrim ematik olarakverilmitir.

ekil 3:Kombine evrim


33/36

33

lkemizde de zelikle doal gazl kombine elektrik reten santraller revatadr. Kombineevrimin dier termik santrallere gre avantaj veriminin olduka yksek olmasdr. Rankineevrimi ile alan termik santrallerin verimleri %33 civarnda iken, kombine evriminkullanld santrallerde bu verim %50lere ulamaktadr[3].

4. LKEMZDEK TERMKSANTRALLER

lkemizde elektrik retimi iin kullanlan kaynaklarn ounluunu termik santralleroluturmaktadr. Elektrik retim A.nin verilerine gre lkemizdeki termik santrallerin yerive gleri aada Tablo 1de verilmitir.

Tablo 1: Trkiyedeki Santraller [4]

SANTRALN ADI GC (MW) YAKIT TR YERAfin Elbistan A TermikSantrali

1355 Linyit Afin Elbistan/Mara

Afin Elbistan B TermikSantrali

1440 Linyit Afin Elbistan/Mara

Aliaa GTK Santrali 180 Motorin Aliaa/ zmirEngil Gaz Tribnleri 15 Motorin Merkez / Van Ambarl Fuel Oil- K 630 Fuel Oil Avclar / stanbul Ambarl Doalgaz-KSantrali

1350.9 Doalgaz Avclar/ stanbul

Bursa DGK Santrali 1.432 Doalgaz BursaEntek A. 140 Doalgaz BursaEntek A. 140 Doalgaz-Kombine

evrimzmit

ta Termik Santrali 130 - Biga/ anakkalean 18 Mart Santrali 320 Linyit- Akkan Yatakl an/ anakkaleatalaz Termik

Santrali

300 Takmr atalaz/ Zonguldak

Hopa Termik Santrali 50 Fuel Oil Hopa/ ArtvinKangal Termik Santrali 457 Linyit Kangal / SivasOrhaneli TermikSantrali

210 Linyit Orhaneli /Bursa

Seyitmer TermikSantrali

600 Linyit Seyitmer/ Ktahya

Tunbilek TermikSantrali

365 Linyit Tunbilek/ Ktahya

Hamitabat DGKCSantrali

1120 Doalgaz Lleburgaz/ Krklareli

Soma A TermikSantrali

- Linyit Soma / Manisa

Soma B Termik

Santrali

1034 Linyit Soma / Manisa

Kemerky (Gkova)Termik Santrali

630 Linyit Gkova / Mula

Yataan TermikSantrali

630 Linyit Yataan / Mula

Yeniky TermikSantrali

- Linyit Mula

ayrhan TermikSantrali

634 - ayrhan / Ankara


34/36

34

Tablo 1: Trkiyedeki Santraller devam[4]

SANTRALN ADI GC (MW) YAKIT TR YERYumurtalk SugzSantrali

1210 thal Kmr Yumurtalk / Adana

Van ll Termik Santrali 24.7 Fuel Oil Merkez / VanBatman TermikSantrali

117.9 Fuel Oil Merkez / Batman

PS3A dil ll TermikSantrali

24.4 Fuel Oil Merkez / rnak

Hakkari ll TermikSantrali

24.8 Fuel Oil Merkez / Hakkari

Isparta Termik Santrali 27.9 Fuel Oil Merkez / IspartaSiirt Termik Santrali 25.6 Fuel Oil Merkez / SiirtMardin Termik Santrali 34.1 Fuel Oil Merkez / MardinKrkkale Santrali 153.9 Fuel Oil Merkez / KrkkaleEsenboa Santrali 53.8 Fuel Oil Merkez / AnkaraSamsun l Santrali 131.3 Fuel Oil Merkez / SamsunSamsun ll Santrali 131.3 Fuel Oil Merkez / Samsun

lkemizde kat yakt(linyit ve ta kmr) ile alan termik santraller elektrik retiminin%28,7ini karlamaktadr. Sv yakt (fuel oil ve motorin) ile alan santraller ise %4.2oranndadr. Gaz yakt (doal gaz) kullanlan santraller %18.7dir. Yani Trkiyenin toplamelektrik ihtiyacnn byk bir ksm ksm fosil yaktl termik santrallerden salanmaktadr.

lkemizde yllara gre enerji retimindeki geliim ve termik enerjinin dier enerji trleri ilekarlatrlmas Tablo 2de verilmitir.

Tablo 2: Trkiyede kurulu gcn yllar itibari ile geliim[5]

Yl Termik Hidrolik Jeoter.+Rz. Toplam % Art

1995 11074,0 9862,8 17,5 20954,3 0,51996 11297,1 9934,8 17,5 21249,4 1,41997 11771,8 10102,6 17,5 21891,9 3,01998 13021,3 10306,5 26,2 23354,0 6,71999 15555,9 10537,2 26,2 26119,3 11,82000 16052,5 11175,2 36,4 27264,1 4,42001 16623,1 11672,9 36,4 28332,4 3,92002 19568,5 12240,9 36,4 31845,8 12,42003 22974,4 12578,7 33,9 35587,0 11,72004 24144,7 12645,4 33,9 36824,0 3,5

2005 25902,3 12906,1 35,1 38843,5 5,52006 27420,2 13062,7 81,9 40564,8 4,42007 27271,6 13394,9 169,2 40835,7 0,72008 27595,0 13828,7 393,5 41817,2 2,42009 29339,1 14553,3 868,8 44761,2 7,02010 32278,5 15831,2 1414,4 49524,1 10,6


35/36

35

TEAtan alnan verilerden de grld gibi lkemizde termik santral enerjisi ile elektrikretimi olduka yaygndr. Datalardan da anlalaca zere lkemiz son yllarda jeotermal verzgar enerjisi ile elektrik retiminde gemi yllara gre byk bir atak yapmtr. Bununla

birlikte her geen yl hidrolik gcmzde artmaktadr.

Son yllarda lkemizin gtt enerji politikas dolays ile enerjide da bamllkazaltlmaya allmaktadr. Termik santraller yaktlarnn ounlu ihra edildii iin enerjisektrnde dier araylar revatadr. Buna ramen termik santrallerin hala kullanmnn fazlaoluu, kurulum maliyetinin dier elektrik santrallerine gre olduka ucuz oluundankaynaklanmaktadr.

5.SONU

Gnmzde termik santrallerin doaya verdii zararlardan tr birok negatif tepki

alnmaktadr. Termik santrallerdeki atk snn deerlendirilmesi ile verim art meydanagelir. Atk snn kullanlmas ile oluan faydalar; verimde art, elektrik ve s retimmaliyetlerinde d, evre kirliliinde azalma, enerji gvenilirliinde art ve enerjide da

bamllkta azalma olarak sralanabilir.

Termik santral kartlar ise, lkemizdeki yenilebilir enerji kaynaklarnn kullanlmasgerekliliini savunmaktadr. zellikle hidroelektrik potansiyelimizin yksek olmas nedeniyletermik santrallerin kullanmnn azaltlabilecei savunulmaktadr. Termik santralyaktlarndan olan doalgaz ve petrole olan da bamllk yerine kendi z kaynaklarmzlaenerji retimi gereklidir. Ancak yenilebilir enerjinin hidroelektrik ksm dndaki

kaynaklarna fazla yatrm yaplmamas ve hidroelektrik enerji santrallerinin evreye verdiizararlar nedeniyle bu konularda yaplacak olan almalarn da iyi deerlendirilmesigerekmektedir

lkemizde hl birincil enerji kayna olarak bulunan termik santrallerin emisyonlarnnazaltlmas ynnde yaplacak almalar ile evreye verdikleri zararlar ve kresel snmayaolan etkileri azaltlmaldr.


36/36

6.KAYNAKA

[1] http://www.belgeler.com/blg/2eh9/termik-santral-nedir-nasil-calisir-turkiye-deki-termik-santrallar-elektrik-santral-cesitleri

[2] nver , Kl M. Bir kombine evrim g santralinin termodinamik analizi, Mhendis veMakine Cilt:46, Say:545

[3] Electrical Generation EfficiencyWorking Document of the NPC Global Oil & GasStudy, 18 July 2007

[4] http://www.catestermik.com/index/teknikbilgi/trktersantral.html

[5]http://www.teias.gov.tr/istatistik2010/%C4%B0statistik%202010.htm

jeotermal enerji ve türkiyedeki durumu

Documents

Transcript of jeotermal enerji ve türkiyedeki durumu