Slayt 1

Hazrlayanlar:Burak KARADA Damla AKDULUMGizem Sahime DERTLpek ZCANOsman KUZGUN Yakup Kadir ULUDANSAN BLGSAYAR ETKLEM: FZKSEL VE FELSEF BOYUTU2014 Bahar Dnemi AnkaraDers: nsan Bilgisayar EtkileimiDers Sorumlusu: Do. Dr. Hakan TZNindekilerEtkileimArayz (nterface)MetaforlarEtkileime Felsefi Bak Alar: Norman ve SuchmanEtkileimin 7 Seviyesi ve Krfez YaklamNormann Krfez Yaklam7 Seviye Yaklamnn Tasarma EtkisiGerek Bir Etkileememe Hikayesi2Dnyann ezilen tm iileri birlein (Karl Marx)

Dnyann ezilen tm teknoloji kullanclar birlein (Krat altay)

3Etkileimnsan insan yapan en nemli zelliklerden bir tanesidir.

nsanlar dier tm canllardan ayran, onlar stn yapan zelliin, birbirleri ile daha zengin ve etkili iletiim yolunu bulmalar olduu sylenebilir.

4Etkileimnsan, konuma, iaret, resim izme, yaz yazma gibi pek ok yolla kendini ifade edebilmektedir. Dier canllardan farkl olarak insan, bilgi aktarmn nesilden nesile salayabilmektedir.

5EtkileimTelefon, telgraf, radyo, televizyon gibi teknolojilerin gelimesiyle birlikte etkileimin nnde yeni boyutlar alm, bilgisayarn hayatmza girmesi ile de daha byk gelimeler balamtr.nsan-insan etkileimi yz yze etkileim olmaktan yava yava kmakta ve bilgisayar arayz ile gereklemektedir. Binlerce yllk etkileim deneyimimiz deimekte, buna bal olarak bizlerde yeni etkileim yollarn bulmak ve bunlara uyum salamak sorunu ile kar karya kalmaktayz.

6Arayz (nterface)Erken dnem bilgisayarlara baktmzda etkileimin olduka ilkel dzeyde olduunu grmekteyiz.Girdi niteleri olarak kablolar ve dmeler kullanlmakta ktlar ise baz klar ve ounlukla kat zerinden gerekletirilmekteydi .

lk bilgisayar olan ENIAC ile etkileim kablolar ve klar ile gerekleiyordu.7Eski dnem bilgisayarlarnda arayz elemanlar:

Erken dnem bilgisayarlarnda girdi arac olarak delikli kart kullanlmaktayd.

PDP-1 Bilgisayar Arayz8Arayz (nterface)Fiziksel adan bakacak olursak arayz belli boyutlar olan ve fiziksel bir maddeden yaplan bir aratr.Bilgisayar arayz asndan bakarsak gnmzde en iyi rnekler ekranlardr.Kullanlabilirlik konusunda yaplan almalarn ok byk ksm, kullancnn ihtiyac olan bilgilerin ekranda en iyi nasl sunulabileceiyle ilgilidir.1980li yllarda ekranlar tek renkli ve yaz temelli iken , gnmzde milyonlarca renk ieren ve oklu ortam sunan cihazlar haline gelmitir.

9

Tek Renk CRT EkranRenkli CRT EkranLCD Ekran10Arayz (nterface)Yaygn olarak kullanlan dier bir arayz cihaz da klavyedir.Gnmzde bilgisayarlara komut vermek ve bilgi girmek gibi tm ilemleri klavye araclyla yapmaktayz.Son zamanlarda sanal klavye kullanm da artmaktadr. ngrlere gre klavyelerin ortadan kalkp tm etkileimin sesli olarak yaplaca dnlmektedir.11

Klasik KlavyeSanal Klavye12Arayz (nterface)Tulara zarar verilmemesi amacyla, yazm hzn azaltc yapda tasarlanan QWERTY klavyesi gnmzde en yaygn olarak kullanlan klavyedir. Kullanlabilirlik asndan kullanclar daha az yoran alternatif klavye retilmesine ramen bu klavyenin gnmzde kullanlmamasnn nedeni insanlarn alkanlklarn deitirmekteki zorluktur.Trke karakterlerin bulunduu F klavye de lkemizde yaygnlaamamtr.13

Q KlavyeF KlavyeQ Klavyeye Alternatif Dvorak Klavyesi14Arayz (nterface)Bilgisayarlar ile etkileimi salayan nemli arayzlerden birisi de fare (mause)dir. lk defa 1960l yllarda gelitirilmitir.

Doug Engelbart ve ilk fare15Arayz (nterface)Xerox firmasnn Palo Alto Aratrma Merkezinde(PARC) grafik arayzlerle etkileim iin en iyi ara olarak fare seilmitir.lk grafik arayz 1981 ylnda Xerox tarafndan gelitirilmitir.

Xerox Star Arayz16Arayz (nterface)Farede dier arayz elemanlar gibi zaman iinde eitli deiimler geirmitir. Dokunmatik arayz kullanmnn yaygnlamasyla yaknda fare yerini ekranda dolaan parmaklara brakacaktr.

17Arayz (nterface)nsan-bilgisayar etkileimi yakn zamanda oklu dokunmatik ekranlar-multitouch screen ile salanmas beklenmektedir.Daha uzak zamanda ise beyinle kontrol edilebilen bilgisayarlarn kullanlaca iddia edilmektedir.

18Fiziksel ArayzlerGiri Cihazlark CihazlarKlavyeEkranFareHoparlrOyun ubuu (Joystick)YazcDokunmatik ekranHareketli platformizim tahtasizim tahtasElektronik eldivenElektronik eldivenMikrofonTitreimli cihazlarTaraycFiziksel ortam (Hologram)19MetaforlarGerek hayatta var olan ve kullanclar tarafndan bilinen kavramlar metaforlar ile bilgisayar ortamna tanmaya allmtr.Bylece kullanclar bilgisayar arayzn ve onu oluturan eleri ok fazla zorlanmadan renebilmektedirler.Metaforlar:MasastDosyalarDokmanlarp Kutusu

20Etkileime Felsefi Bak Alar: Norman ve Suchmannsan bilgisayar etkileimi iki yaklam altnda ekillenmektedir. Bu yaklamlar kullanlabilirlik ve arayz tasarmlarn etkilemektedir.

211. Yaklam Kullancnn bilgiyi ileme davran (information procesing act) -Donald Norman ve Ben ShneidermannBir bilgisayar kullancsnn bilgisayar ile etkileim srecini, belirli ilem seviyelerine blerek modellemeye almtr.Etkileimin 7 seviyesi ve Krfez yaklam

222. YaklamEtkileim srecinde iletiim ve balam (communicative and situated) Lucy Suchman ve J.C.R. LickliderBilgisayarlar kullancy anlamal ve ne istediini sezip ona gre davranmaldr.Lickliderin insan bilgisayar btnlemesi grleri.

23

Etkileimin 7 Seviyesi ve Krfez YaklamDonald Normann oluturduu bu model iki ayr etkinlik zerine kurulmutur. Bunlardan birincisi fiziksel ikincisi ise bilisel etkinliktir. Norman bilisel sreci 7 seviyeye blmtr.

24

Fiziksel EtkinlikAlglamaYorumlamaDeerlendirmeHedefler BeklentiYapmak stenenHareketin BelirlenmesiGerekletirmeBilisel Etkinlik25Bilisel SreAlglama:Etkileim srecinin ilk basama alglamadr. rnein ekrandaki hata mesajn grsel alg sistemi ile alglamaktadr.Yorumlama:Grme yolu ile alglanan bu bilginin ikinci admda yorumlanmas gerekmektedir.Deerlendirme:Ekrandaki hata mesaj zihinde sradan m yoksa ciddi bir mesaj m eklinde bir sreten geer. Buna gre bir deerlendirme gerekletirilir. Tm bu admlar deerlendirme sreci olarak adlandrlr.

26Bilisel SreHedefler/Beklenti: Bu bilisel deerlendirme sreci sonunda hedefin ya da beklentinin ne olduu belirlenir ve ardndan gerekletirme sreci balar.Yapmak istenen: Gerekletirme srecinde zihinde oluan ilk adm bir ey yapmaya ya da yapmamaya karar verilmesidir.

27Bilisel SreHareketin belirlenmesi: Zihnin herhangi bir tepkide bulunacak m yoksa bulunulmayacak m karar sonras eer sonu tepki verilecek eklinde olursa ardndan ilgili hareket belirlenir. Bu hareket rnein farenin sol tuuna tklamak ya da klavyede belli bir tua baslmas olabilir.Gerekletirme: Hareketin belirlenmesi sonucunda son adm olan gerekletirme noktasna ulalr. Burada vcudun ilgili kaslarna verilen emir ile bilisel sre fiziksel bir tepki ile sonlandrlr. Bu sre dngsel bir ekilde srekli olarak devam eder.

28Normann Krfez YaklamNasl bir krfezin bir ucundan dier ucuna gemek, krfezin iki ucu arasndaki mesafe arttka zorlayorsa, insan bilgisayar etkileiminde de ayn durum sz konusudur.Norman a gre mkemmel arayz yapmak yani krfezin iki yakas arasndaki uzakl sfrlamak mmkn deildir. Dolaysyla kullanclarn bir uygulamay kullanrken hata yapmalar ou zaman kanlmazdr. Ama nemli olan hata ihtimalini en aza indirmek ve hatadan geri dnmesi konusunda en uygun seenekleri vermektir.

29Normann Krfez YaklamHedefe kadar sren sre deerlendirme, hedefin fiziksel tepkiye ulat sre gerekletirme olarak adlandrlr.Kullanlabilirlik sorunlar da deerlendirme krfezi ve gerekletirme krfezi nedeniyle olumaktadr.Kullanc karsna kan ekrandaki mesaj anlayamyorsa Deerlendirme Krfezi akl byktr.Kullanc mesaj anlayabiliyor ama ne yapacan bilemiyorsa Gerekletirme Krfezi akl byktr.

30

7 Seviye Yaklamnn Tasarma EtkisiNorman deerlendirme ve gerekletirme krfezlerindeki mesafeleri en aza indirmek iin 4 temel strateji belirlemitir. Bunlar;1.Grnrlk2.yi bir kavramsal model3.yi eletirmeler4.Geri bildirim317 Seviye Yaklamnn Tasarma EtkisiGrnrlk (Visibility): Kullanclar sistemin durumunu ve varsa alternatif hareketleri bakar bakmaz syleyebilmelidir. r: sayfa ykleniyor, kum saatiyi bir kavramsal model (A goodconceptualmodel): Tasarmclar, sistemde gerekletirilen ilemler ve onlarn sonularnn gsterimi ile tutarl uygun bir kavramsal model oluturmaldr. r: Web sayfalarnda linklerin altnn izilmesi.

327 Seviye Yaklamnn Tasarma Etkisiyi eletirmeler (Goodmappings): Gerekletirilen ilemler ve sonular arasndaki iliki iyi eletirilmelidir. r: Hata krmz, onay yeil renk.Geri bildirim(Feedback): Kullanclar, yaptklar ilemlerin sonucunda tam ve srekli bir geri bildirim almaldr. r: ndirilen dosya hakknda kalan zaman ve boyut bilgisinin srekli gsterilmesi.

33Gerek Bir Etkileememe Hikayesi

34Bizi dinlediiniz iin teekkr ederiz35Kaynaka36nsan Bilgisayar Etkileimi ve Kullanabilirlik Mhendislii:Teoriden Pratie