Karl Jaspers’de İmanın Felsefi Temelleri

7/30/2019 Karl Jaspersde mann Felsefi Temelleri

1/26

5

stanbul niversitesi lahiyat Fakltesi Dergisi, 2012, 26, 5-30

Karl Jaspersde

mann Felse Temelleri

Tuncay AKGN*

z:

Karl Jaspers teist varoluu bir filozoftur. Tanrya inanmay kiinin varoluunu ger-

ekletirebilmesinin artlarndan biri olarak grr. Ona gre, kilisenin Tanrs, akn varlkolmaktan kp evrende geliigzel bir nesne haline gelmitir. Jasperse gre hibir insan Tan-rnn olu olamaz. Bu, Tanrnn akn olmasyla badamaz. sa Tanrnn olu deil, sonYahudi peygamberidir.

Jasperse gre, Tanr dogmalarla ve kltle ifade edilen ve kilisede ortaya kanvahyedilmi dinlerin Tanrs deildir. nk vahiy fikrinde hrriyeti snrlayan bir otorite - kihrriyet varolu iin olmazsa olmaz bir konumdur - vardr. Fakat burada alt izilmesi gerekenhusus, Jaspersin kar kt vahyin kilisenin insanlar inanmaya ard vahiy olmasdr.nk ona gre, kilise vahyi deitirmi, bozmu ve kendi otoritesini salamlatrmak iin birara olarak kullanmtr. Byle bir vahye iman etmek, Jaspers iin dnlemez.

Jaspers iin iman, hem felsef hem de din iman kapsayan genel bir kavramdr. Felsefiman filozofun sahip olaca yegne imandr. Jasperse gre iman, inanann bizzat varldr.Eer iman, kilisenin yapt gibi tanmlanabilseydi, iman olmaktan kar, bilgi olurdu. Ona greakl ve felsef iman birbiriyle ters dmez. Aklla elien, imann Katolik pozisyonudur. manbilgi gibi ele alnamaz. man konusunda bilgi, imann arac olarak hizmet ettii srece geerli-dir. Felsef iman menfi zelliklidir; itikat haline gelemez, dogmalatrlamaz. Felsef iman,dnyadaki nesnel bir faniye tutunamaz. O, varolu olarak huzura kavuamaz.

Jasperse gre ifreler (ciphers) - ki ifre kavram Jaspers felsefesinin nemli bir kavra-mdr - imann anahtarlar gibidir. Eer inanlacak eyler, tamamen ak ve net bir ekildeortada olsayd, bu artk iman olmaktan kard. ifreler aknln dilidir. ifreler zneldir.nsan; tasarm tarzna, dn ekline, kavrama gcne gre bu ifrelere anlam verir.

Anahtar Kelimeler: Karl Jaspers, Tanr, Vahiy, man, Felsef man, Kilise, Katolik, if-reler, Varolu.

* Dr., Din Felsefesi, Milli Eitim Bakanl.


2/26

6


Abstract:

Philosophical Principles of Faith in Karl Jaspers

Karl Jaspers is a theist existentialist philosopher. He sees that one of the conditions torealize the existence of a person is the belief in God. Jaspers performs negative theology inspeaking on God. According to him, the God of the church become an ordinary person in theuniverse leaving his superior being. For Jaspers, no human can be son of God. This can neversuit the superior being of the God. Jesus is not the son of God but the last Jewish Prophet.

Jaspers God is not the God of divinely inspired religions, which exist in the churchand characterized with dogmas and cults (worship). Because, in the thought of revelation, there

is a authority limiting the freedom (where as Freedom is an unconditional position forexistence.) But the matter, which should be emphasized here, is that the revelation opposed byJaspers is the revelation of church. Because, according to him, church had changed, therevelation and used it as a media in order to strengthen its authority. It is impossible for Jaspersto believe in an revelation like this.

Faith, for Jaspers, is a general concept including both philosophical and religious faith.Philosophical faith is the only faith, which can be owned by a philosopher. According toJaspers, faith is the sole existence of the believer. If faith could be defined as defined by thechurch, it made of an information rather than faith. Wisdom and philosophical faith are notopposing to each other. The faith that goes against wisdom is the Catholic position of it. Faithcan not be handled like an information. Information is valid only when it serves as a way tofaith. Philosophical faith has a negative character, and can not become a belief or dogma.Philosophical faith can not endure to an objective mortal being in the world. It can not thusreach to peace as an existential state.

According to Jaspers, ciphers (where cipher concept is an important concept of theJasperss philosophy) are like the keys of the faith. If things to believe were fully clear anddistinct this never be a faith. Ciphers are the language of the Transcendent. Ciphers aresubjective; men creates these ciphers according to the design made thinking style the power ofunderstanding.

Key Words: Karl Jaspers, God, revelation, faith, philosophical faith, church, Catholic,ciphers, existence.

Giri

Karl Jaspers1, 20. yyn en nemli varolucu filozoflarndan biridir.Onun dnceleri ilk nce memleketi Almanyada daha sonra tm Avru-pada ve Amerikada tesirli olmutur. O, Kierkegaarddan sonra teistexistansiyalizmi bir disiplin altna sokmaya alm, kendisiyle ayn d-nemde yaayan, ateist existansiyalizmin ncs olan J.P. Sartre ve onunyolunu takip edenlere, Tanry ve ona iman reddetmeden de varoluu

felsefenin yaplabileceini gstermeye almtr.

1 D. 23 ubat 1883, Oldenburg - Almanya, . 26 ubat 1969, Basel svire.


3/26

7

Akgn, Karl Jaspersde mann Felse Temelleri

20. yyn nemli bir felsef akm olan varoluuluk, Jaspersi dahada nemli klmaktadr. Varoluuluk, sonuta insan ve onun i sklmas-n ele almakta ve felsefesini buradan hareketle balatmaktadr. teJaspers, modern dnyada insann bu i sklmasna zm, Sartre ya daHeidegger gibi Tanrdan ve dolaysyla ona imandan kaarak deil, A-knlk dedii Tanrya koarak zmeye almaktadr.

Egzistansiyalist felsefeye gre insan ahlak bir varlktr. Ahlak b-tnle ulaan insan, shhatli bir benlie sahiptir. Bir baka ifadeyle, kendikendisiyle uyum halindedir. Bundan yaklak 25 asr nce Eflatun tarafn-

dan belirtilen insann kendi kendisi ile dostluk kurmas fikri ile 20. yz-yln egzistansiyalist filozofu Marcelin kendinden ayrlmayan ben g-r arasnda ruh itibariyle hibir fark yoktur. Bu ruh, btn felsef d-ncenin temelinde bulunan ahlak insana iaret etmektedir. eitli kanaatayrlklar iinde felsefenin hi deimeyen grevi, bu insan bulmak veona evrendeki itibarl yerini vermeye almak olmutur.2

Akn varla (Tanrnn varlna) inanma konusunda egzistansiya-listler arasnda kesin bir ayrlk grlmektedir. Sren Kierkegaard (1813-1855), Karl Jaspers (1883-1969), Gabriel Marcel (1889-1973) ve Miguel de

Unomuno (1864-1936) gibi egzistansiyalistler dindar egzistansiyalizmisavunan varoluulardr. Buna gre, insann kendini tanmas ve hrriye-tini en iyi ekilde yaamas, Tanrnn varlna iman etmesi ile mmkn-dr. man, insann bir taraftan akn varln hayatna itirak etmesi, tetaraftan da akn varln sonsuzluu ve lmszl nnde kendi snr-ll ve geiciliini duymasdr.3

Makalemizin amac, Jaspersin iman anlayn genel hatlar ile or-taya koymaktr. Bir kiinin sahip olduu Tanr inanc, o kiinin vahiy veiman anlayn dorudan etkiler. Bu yzden ilk nce Jaspersin Tanr

anlayn anlamaya altk. Jaspersin vahiy anlayna da ksaca deinmeihtiyac duyduk. Bir kiinin vahiy hakkndaki dnceleri, bize genelolarak o kiinin inand din ve bu dinin dier kavramlar hakkndakigrleri iin byk ipular verir. Son olarak da makalemizin esas konu-sunu tekil eden Jaspersin iman anlayn ele almaya altk.

2 Frank Magill, Egzistansiyalist Felsefenin Be Klasii, ev: Vahap Mutal, stanbul: Dergah Yay.,1992, s. 10.

3 Magill, a.g.e., ss. 22-23.


4/26

8


1. Jaspersin Felsefesi, Din ve Tanr Anlay

1.1. Jaspersin Felsefesine Genel Bir Bak

ada felsefenin en nde gelen filozoflarndan birisi olan Jaspers,egzistansiyalist felsefeye dhil edilir. Onun temel felsef ilgisi fertlerledirve felsefe insann biricik ferd varln aklamay temel grev olarakkabul etmelidir. Jaspersin felsefesinin ana fikri kuatan (Transendent)kelimesi temelinde ykselir. Snrl varlklarn stnde onlar saran aknrealite olarak dnlen kuatan, mahiyeti itibariyle din bir kavram-dr.4 leride de deineceimiz gibi Jaspersin kuatan kelimesinden

kastettii Tanr yani Akn Varlk tr.

Hrriyet onun felsef sistemi iinde olmazsa olmaz kavramlardanbiridir. Hrriyeti olmayan insan, varoluunu gerekletiremez. Ona grebyle bir insan tpk masa, aa gibi bir varlktr. Bu yzden kii hrriyetisayesinde varoluunu gerekletirebilmek iin kuatan ile iliki kurmakzorundadr. Kuatan eer doru anlalrsa ya da anlamlandrlrsakiinin hrriyetini kstlamaz, tam tersi ona zgrln geri verir.

Aslnda Jaspersin varlk felsefesinin temelini oluturan egzistansi-

yalizm, rasyonalizme, daha ak bir ifadeyle Hegelde grld ekliylemutlak rasyonalizme bir muhalefettir. nk Hegele gre her ey, onunmehur tez, antitez ve sentez eklindeki zamanl diyalektii ile en iyiekilde dnlm ve aklanm oluyordu.5 Jaspers dncesinin anaekseni, kaynan Kanttan alan akl kavram ile Kierkegaarda dayananexistenz (varlk/varolu) kavramnn bir bileimi olarak ele alnabilir.Modern bilimin su yataklarnda ekil bulan ve felsef imann ak sularnadklen bir nehir gibi de dnebileceimiz bu bileim, farkl varlk(being) tasavvurlar tarafndan beslenir.6 Jaspersin varolu felsefesinin

k noktas bir reti deildir; hatta tam tersi salt retilerle bir yetin-mezliktir. Ona gre gerek anlamyla felsefe, bir insann bireysel varln-dan fkrarak br bireylere seslenmeli, varolularn gerekletirmeleriiin onlara yardmc olmaldr.7

Jaspersin varoluu felsefesine gre insan, evrende tedirgin bir var-lktr; kayg iindedir, zemedii sorunlarla kar karyadr. Bu nedenle

4 Magill, a.g.e., s. 67.5 Roger Verneaux, Egzistansiyalizm zerine Dersler, ev: Prof. Dr. Murtaza Korlaeli, Kayseri:

Erciyes niversitesi Yaynlar, 1994, s. 2.6 H. Leonard Ehrlich, Karl Jaspers: Philosophy as Faith, Amherst: University of MassachusettsPress, 1975, s. 117.

7 Walter Kaufmann, Dostoyevskiden Sartrea Varoluuluk, ev: Akit Gktrk, stanbul: YapKredi Yaynlar, 2001, s. 24.


5/26

9


yeryz ayaklarnn altnda kaymaktadr. Gelecee gveni yoktur. Bugvensizlik onu varlnn kaynan aramaya, evrendeki yerini bulmayaitmitir. Varoluuluun insan anlalmas, aklanmas gereken bir varlkolarak ele almasnn balca nedeni de budur.8

Jaspers, varln tipine iaret eder. Dnya, Ben, Tanr vebunlarla ilikili olarak dncenin mmkn modu: lim, Felsefe veTeoloji. Bu varlk tiplerinden her biri, dncenin zel bir tipine uygunder. Bu durumda biz, birinden dierine gei kopuk olsa bile, bu geiinbir sramay zorunlu kld alana sahibiz. Bunlar: Dnyann ince-

lenmesi, existencen (varln) aydnlatlmas ve aknla gtrenmetafiziktir.9

a) Grlen, duyulan somut varlk: Dasein.b) Fiziksel varln tesinde ben iyle var olan soyut varlk, in-

san: Existence.

c) Varl kendisinden olan soyut ve akn varlk, Tanr:Transendent.10

Jaspersin asl zerinde durduu varlk boyutu, fiziksel ynDaseine dahil olan ve ancak beniyle dikkate alnmas gereken hattabeniyle var olan insan (Existence) dr. nk bir yandan, Dasein,existence ile kavranlp, alglanp bir anlam kazanacak; dier yandan daTranscendentin (Akn varlk) varl existence tarafndan alglanmaklaanlam kazanacaktr.11 Jasperse gre bu dnya, baka bir dnyann ms-veddesidir; evrensel bir okumaya elverili olmayan ifresi yalnzcavarolula zmlenebilen bir dnyadr. ifre, Aknlkla var olan ara-sndaki aracdr.12 Yani Jasperse gre insan da dhil olmak zere btntabiat varlklarnn basit birer ey gibi gzmze grnd gnlk akl

seviyesinden karak, Varlkn (Existence) hkmranlk alanna admatarsak, birdenbire kendimizi deiik bir dnyada, Tanrnn huzurundabuluruz. Bu kuatc varlk, daima bizimle konuur; ama dorudan deilde tabiat varlklar araclyla konuur. Yani bunlar birtakm semboller veiaretler (ifreler) dir ki, onlar vastasyla kuatan (Tanr) bizimle konuur.

8 Karl Jaspers, Felsefe Nedir?, ev: smet Zeki Eybolu, stanbul: Say Yay., 1997, s. 13.9 Verneaux, a.g.e., s. 46.

10 Verneaux, a.g.e., s. 47.11 Walter Kaufmann, Existentializm from Dostoevsky to Sartre, New York: Meridian Books Inc,thirteenth printing, 1960, s. 152.

12 Emmanuel Mounier, Varolu Felsefelerine Giri, ev: Serdar Rfat Krkolu, stanbul: AlanYaynclk, 1986, s. 206.


6/26

10


Bu durumda varlk, birtakm ifrelerden baka bir ey deildir.13 ifreler,varoluun akn gereklie ilikin nesnesiz olarak deneyimledii eylerinnesnelletirilmi ifade biimleridir.14 Yani dnya ve evren, byk bir ifre-ler btndr. Jaspers Tanry deil, inananlarn taleplerini yarglar. Onagre vahye iman olarak grnen eyin Tanr kelam olmas, sadece aznlkiin geerlidir. Jaspers iin bu, ifreler dnyasdr; ilahi gerekler dnyasdeil. Aknln pheli dilidir; Tanrnn gerek bir eylemi deil. Olasanlamlar yorumlama giriimidir; itaat talebi deil.15

Jasperse gre, ifre dili, grdmz ve iittiimiz dilden farkl bir

gereklie sahip deildir. Ancak, gerek konumacs yoktur; ifre ve an-lam arasnda gerek bir iliki bile yoktur. ifreler dildir, ancak kimseninkonumad bir dil. Bir ifrenin ne olduunun esas bir baka ifre tara-fndan belirtilir. Eer ifreyi tanmlamaya alrsak, ona: Akn bir anlamolarak baka bir eyin anlam olmayandr. diyebiliriz. ifreleri bir dilolarak adlandrmak, ifrelerin ne olduunun ifresidir. Ne zaman iitilseve zmsense, varlk onun iitse ve kendine gelse gereklie ynelir.16ifreler, ayn zamanda, aknln dilidir. ifreler zneldir. nsan; tasarmtarzna, dn ekline, kavrama gcne gre bu ifreleri yaratr. ifre-

ler, zne-obje blnmesinin iinde ayn zamanda hem nesnel hem dezneldir.17

1. 2. Din Anlay

Jaspers, dinin ve dini hayatn kendisinin tm insanlar iin ne kadarnemli olduunun farkndadr. Fakat hayatndaki skntlara, aclarnadini anlamda bir cevap alamadndan da ikyetidir. Kendisi ilahiyat-larla yapt sohbetler esnasnda, onlarn en nemli yerlerde suskun kal-dklarn ya da konutuklar zaman anlalmayan szler sarf ettiklerini,baka konulara getiklerini ve sylediklerini kantlamadklarn belirtir.18

Jaspers, eski alardan beri filozoflarn dine kar olan ithamlarnortaya koyar ve bunlar yle cevaplamaya alr:

13 Hayri Krbaolu,Ahir Zaman lmihali, Ankara: Otto Yaynevi, 2010, s. 111.14 Nebil Reyhani, ifre Kavram Inda Karl Jaspersde Felsefi nan,Mula niversitesi SBE

Dergisi, say: 6, 2001, s. 1.15 Karl Jaspers, Philosophical Faith and Revelation, translated by E. B. Ashton, Newyork: Harper

& Row, Publishers, 1967, s. 323.16 Jaspers, a.g.e., s. 116.17 Karl Jaspers, Felsefi Dnn Kk Okulu, ev: Sedat Umran, stanbul: Birleik Yaynclk,

1995, s. 142.18 Karl Jaspers, Felsefi nan, ev: Akn Kanat, zmir: LYA Yaynevi, 2001, ss. 72-73.


7/26

11


a. ok sayda dinin varoluu, hibirinin doru olmadn kantlar,zira gerek tektir.19

Jasperse gre bu sulama uygun deildir. Dini inancn tarihsel g-rnm, dini inancn kendisiyle kartrlmamaldr.20

b. Dinler u ana kadar her trl ktl tasdik etmi, hunharlkyapm ya da bunu onaylamlar; iddete ve yalana, insan kurbanlarna,hal seferlerine, din savalarna sebep olmulardr.21

Jaspers; byle bir sulamada bulunurken, ruhun derinlik kazanma-

s, toplumsal hususlarn dzene sokulmas, byk apta hayr ilerininyaplmas, sanat ve dnsellie anlam katlmas gibi, dinlerin hayrletkilerinin de gz nnde tutulmas gerektiini syler.22

c. Din sahte korkuya yol aar. llzyonlar ruha ikence ederler. Ce-hennem azab, Tanr cezas, acmasz bir iradenin akl almaz gerei vebenzeri hususlar, zellikle lm deinde olmak zere, panie yol aar.Dinden kurtulu, huzur anlamna gelir. nk aldatmacalardan kurtulu-tur.

Jaspers, somut batl inanlar kastedildii mddete bu sulamanndoru olduunu syler. Cehenneme kar duyulan korku, saysz insann,kty deil de iyiyi semesi iin sebep tekil ettiyse eer; demek ki bukorku, szde var olduu dnlen bir realiteye kar duyulan bir korkudeildir. Tam tersine bu korku, cehennem tasavvuru sayesinde, insannkendi yapsn seiiyle alakal derin varlksal drtleri anlamasn sala-yabilir.23

d. Dinler her eye nfuz eden bir gerek dlk gelitirirler. drakedilmemi olan, dncesizlii sama olan en baa oturttuklar, bunu da

her trl sorgulamadan koruduklar iin, kr itaat atmosferi olutururlar.Dini inan ve gerek dlk, birbirleriyle akrabadr sanki.

Jasperse gre, bu sulamaya kar sylenecek olan ey, yine dininkendisi ile dinin uygulanndaki hususlarn birbirine kartrlmamas-dr.24

19 Jaspers, a.g.e., s. 78.20 Jaspers, a.g.e., s. 78.21 Jaspers, a.g.e., s. 78.22 Jaspers, a.g.e., s. 79.23 Jaspers, a.g.e., s. 80.24 Jaspers, a.g.e., s. 80.


8/26

12


e. Dinler, aslnda dnyevi ve insan yaps olan eyleri, kutsal olduk-lar iddiasyla dnyadan soyutlarlar. Gizemlerin artrlmas, dnyanndeerini azaltr.

Jaspers, bu sulamann her inanl insan iin geerli olmadnsyler. Tam tersine, din, btn dnyay, raylarna oturtma, dnyannkendine has zelliklerinden gelen n parltsn her trl geree yan-stma gcne sahiptir. Fakat sz konusu sulama, birok dini uygulamaydoru tarif eder. Geri bunlar, dinlerin kendileri tarafndan dahi sapmaolduklar iin reddedilir.25 Ksacas Jasperse gre din konusundaki bu

yorumlarn hibiri, asl mevzuyu hedef almazlar. Bu sulamalar, dinleredeil, dinlerdeki sapmalara yneliktir. Ona gre burada felsef imandandolay ortaya kan iki ilke ile karlarz. Bir tanesi menfi ve bir tanesi demspet olan bu ilkelerin gerekelerini Jaspers yle tespit eder:

1.ncil dininde (Hristiyanlkta) var olan ve btn dallarnda gnna kan, ama aslnda kanlmaz ve vazgeilmez olmayan bir eyvardr: yegnelik iddias. Bu iddia, sebebi ve sonular itibariyle insanla-rn, ba belas olmutur. Bu lmcl iddiann karsnda yer almak sure-tiyle, gerek iin ve ruhumuz iin mcadele etmeliyiz.

2.ncil dinini esas alarak felsefe yapyoruz ve bylelikle, vazgeil-mez gerekleri tespit edebiliyoruz.26

Her iki ilke de Jasperse gre nemlidir. Bu ilkeler, bugnk Batdnyasnn kaderini belirleyecek olan soruyu ortaya karr: ncil dinininsonu ne olacak? Jaspers, ncilde aklclk balamnda kanlmaz olanelikilerle karlatmz iddia eder.

Jasperse gre din yani Hristiyanlk, Aknln cisimlemesi fikrinesahip olduu iin, genel bilin ve varln kuatlmas arasnda olmas

gereken gerilimi srdrmeye muktedir deildir. Bu hayati gerilimler ol-madan iki indirgeme var olur. Ya otantik benlik, teolojik dilin pr bilimseldnceye benzer bir zellik varsaymas sonucu ile genel bilincin iindeker ya da genel bilin, teolojik dncenin basite keyfi hale gelmesisonucu ile varolusal farkndalk alanna indirgenir. Jaspers, her iki du-rumda da Aknln grnm iin uygun gerilimin yok olduunu veilahi olann kendisini uygun biimde aa vurmadn syler. Teolojikspeklasyon, kendisini hem genel bilincin ikin nesnelliinden hem devarln akn znelliinden farkl klmakta baarszla urar. Sadece

25 Jaspers, a.g.e., s. 81.26 Jaspers, a.g.e., s. 81.


9/26

13


ifre iinde dnce, kendisinin tesine iaret etmeye izin veren ve Akn-ln kuatlmasn aa karan uygun gerilimleri srdrr.27

Teologlarn kmseyerek, sadece Kitab- Mukaddes okumann tekbana birini Hristiyan yapmayacan sylemelerine Jaspersin cevabserttir: Hi kimse kimin Hristiyan olduunu kimin olmadn bilemez.Kitab- Mukaddesin kastettii manada hepimiz Hristiyanz. KimHristiyan olduunu iddia ediyorsa, bu dnceye hrmet edilmelidir.nemli olan nokta, kiinin Kitab- Mukaddesi nasl okuduu ve onunkendisinde ne uyandrddr.28

Jaspersin din anlay, insann ilahi vahyin yardm olmaksznkendi akl yrtmesi yoluyla ulaabildii Tanr ve Tanr ile ilikisi iindeyaratlm dnya hakkndaki her trl bilgiyi iine alr. Bu sebeple aslndaonun din anlaynn esas, Tanrnn varl lehinde gelitirilmi gelenek-sel felsef delillerden ibarettir. Jaspers kendi varolu felsefesi eksenindeTanry, Kitab- Mukaddesi, iman, vahyi, ksaca dini deerlendirir.

1.3. Tanr Anlay

Jaspersin Tanr anlayn belirlemek bize, onun vahiy ve iman an-

layn anlamada yardmc olacaktr. Teist varolucu olan Jaspersin29Tanr anlayn aklarken ilk nce onun Tanrnn varl hakknda nedndn; eer varsa bu Tanrnn nasl bir varlk olduunu, sonraTanrnn insan ve lemle ne tr bir ilikisinin bulunduunu ortaya koy-maya alacaz.

Jasperse gre Batya zg Tanr dncesinin iki tarihsel kkvardr: Kutsal Kitap ve Grek felsefesi.30 rnein Ksenophanes, (M. . 570-475) bildiriyordu ki: Evrende egemen olan tek Tanr vardr, bu Tanr negrnte ne de dncede lmllere benzer. Platon (M. . 427-347)

yi adn verdii Tanry her bilginin kayna olarak dnd. Grekbilgeleri unu anlamlard: Treye gre birok Tanr vardr; ama doasgerei Tanr gzle grlmez, kimseye benzemez, hibir rnekle bilin-mez.31

27 Bernard F. OConnor,A Dialogue between Philosophy and Religion: The Perspective of Karl Jaspers,Newyork: University Press of America, 1988, s. 126.

28 Jaspers, Philosophical Faith and Revelation, ss. 19-20.29 Joachim Ritter, Varolu Felsefesi zerine, ev: Hseyin Batuhan, stanbul: stanbul niversite-si Edebiyat Fakltesi Konferanslar, 1954, s. 12.

30 Jaspers, Felsefe Nedir?, s. 66.31 Jaspers, a.g.e., s. 67.


10/26


11/26

15


nemli meselesi, yaamnn temelinde Bir olan Tanry bulup bulamaya-ca meselesidir.39

Jaspers, hangi Tanr olursa olsun, o kiinin anlad Tanryla insan-ln biimlendirdiini syler. Baka bir ekilde ortaya koyarsak; kendivarln aydnlatmak ve rehberlik etmek iin insan, Tanr fikrinin ifresiniyaratr.40 Jaspersin Tanrs Aknlktr. Aknlk mistiklerin Tanrs de-ildir. Bu varlk hibir pheye yer brakmayan kendine zg bir sezgide,iman yoluyla dorudan fark edilen bir eit mutlak sendir. Zira eerdorudan tecrbenin objesi Tanr yaplrsa, ister istemez ampirik planda o

kltlr, ondan bir obje yaplr ve akn olmas inkar edilir.41

Jaspers, kilisenin veya herhangi bir dinin ortaya koyduu Tanr an-

layn kabul etmez. Daha nce de belirttiimiz gibi ona gre her belir-lenmi, sistemletirilmi, biimlendirilerek ortaya konulmu Tanr anlay-, insana dayatlan bir anlay demektir. Bu da insann zgrlnnelinden alnmasdr. zgrlk olmadan existence olmaz. Existence olma-dan da Transcendente (Akn varlk-Tanr) ulalamaz. Bu anlay ile

Jaspers ne klasik bir teist ne de Panteisttir. O hem dinin Tanrsn hem deateizmi reddetmektedir. Bu durumda Jaspersin Tanrnn sfatlarndan

bahsetmesi de mmkn deildir. Herkesin zgrl ile ulat Tanrfarkl olduu iin bu Tanrnn sfatlar da farkl olacaktr.

Hristiyanlk asndan Tanr anlay ile ilgili olduu iin Jaspersin,sa hakkndaki dncelerine de ksaca deinmek gerekmektedir. Onagre Tanr, birok insan (peygamberler) aracyla konumutur. KutsalKitapta birok peygamber bunlarn sonuncusu olarak da sa ortaya k-mtr. Jasperse gre, hibir insan Tanrnn olu, dolaysyla Tanr ola-maz. Tanr hibir insanla aka konumaz, sa ile de rtl konumu-tur.42 sa; Tanrnn kendi gereklii olmaktan ziyade, insanln olaans-t, aydnlk ve gerek ifresidir.43 sa insandr ve Mesih (Christ) olarak daayn zamanda ilhtr. Hristiyanln bu doktrini, Jasperse gre,Spinozann ( 1632-1677) belirttii drt ke yuvarlak denilmesi gibi,hem anlalr hem de samadr.44 Jasperse gre gerek sa bir insand.Tarihsel olarak ise brani peygamberlerin sonuncusu, bir vaiz, Tanr irade-sinin szcs, kyamet ve yarg gnnn habercisi, cezaya arandr. O

39 Jaspers, a.g.e., s. 75.40 Jaspers, Philosophical Faith and Revelation, s. 148.41 Verneaux, a.g.e., s. 55.42 Jaspers, Felsefe Nedir? s. 261.43 Jaspers, PhilosophicalFaith and Revelation, s. 109.44 Jaspers, a.g.e., ss. 108-109.


12/26

16


ne kendisini tayin etmi bir Mesihtir ne de son yemei kutsallatrarakkendini ayinletiren kilisenin kurucusudur.45

Jaspersin Aknlk dedii Tanr tanmlanamaz, bilinemez ve d-nlemezdir. nk varlk izgisinde Tanr, hibir eyle karlatrlama-yan bakasdr.46 Tanry ancak ifrelerin dilini anlayarak bulabiliriz. Buyzden Jasperse gre bir insan, Tanry bilme veya ona inanma konu-sunda bir kesinlie sahip olamayacaktr. nk Tanrya inanmada bilgidiye bir gvence yoktur, sadece pratikte bir kesinlik vardr.47

2.mann Felsefi Temelleri2.1. man Akl likisi

manda akln rol konusunda genelde iki gr olduu sylenebi-lir: Birincisi; iman etmi akll kiinin imannda akln pek rol olmadn,olmasna gerek de olmadn ve imann salt bir kabul ve teslimiyet veyaznel bir tecrbe ve tercihe dayandn iddia eden imanc (fideist) g-rtr. kincisi; akll kiinin imannda, akln, akli dncenin ve rasyoneldelillerin rolnn asl olduunu ve olmas gerektiini savunan aklc(rasyonalist) grtr. manda aklclk; sadece akll varlklar olmamzn

gerektirdii entelektel bir gereklilik deil, ayn zamanda ahlak varlklarolmamzn gerektirdii etik bir sorumluluktur.48

Jasperse gre akl; zaman tarafndan snrlandrlm insann, par-al ve uyumsuz olarak idrak edilen varlk ve tarihsel okluk karndakihakikat btnlne meyilli bir i refleksidir. Felsef iman, otorite ileuzlamazlk iinde deildir; belirli noktalarda tarihsellikle bir sorunuolmad srece onu, insann hakikatin birliini kavramasnn bir artolarak onaylar. Hakiki otorite, farkllklar ile kutupsal iliki ierisindeolur. Kendisine kar duyulan rahatszlk ve direnileri ortadan kaldrma-

ya almaz; hakikatin bamsz gerekletirilmeleri dolaysyla, farklbenlik oluumlarn besler ve destekler. Jaspersin felsef iman dncesi;hakiki otoriteyi, zellikle de byk filozoflardan miras kalan otoriteyi,onaylama zgrl ve akln iman eklinde karmza kar.49

Jasperse gre akln karsnda duran ey, yoldan km akldr.Yoldan km akl da, hakikatin birliinin ve btnlnn zaman iin-

45 Jaspers, a.g.e., s. 21.

46 Verneaux, a.g.e., s. 55.47 Jaspers, Felsefe Nedir? s. 76.48 Cafer Sadk Yaran, Gnmz Din Felsefesinde Tanr nancnn Aklilii, Samsun: Ett Yay., 2000,

ss. 34-35.49 Ehrlich, a.g.e., s. 124.


13/26

17


de gerekletiini ve insana bu haliyle malum olduunu ileri sren akldr.Jaspersin yoldan km akl ifadesiyle kastettii, Katoliklii merkezealan akldr. Bu durumda, ona gre akla kar olan ey otorite ya da onunayrcalkl olma noktasndaki ak iddialar deil; kendi hakikat vizyonu-nu herkes iin geerli klmaya alan ve bu nedenle de tekilerin deeriniazaltmaya alan, kendisininki de dhil olmak zere tm insan kavray-larnn tarihsel olduunu inkr eden kimi otorite pozisyonlardr. Bu,Katoliklik pozisyonudur.50 Yani Jaspers, akl Katolik akldan ayrr vefelsef imann mudili sayar.

Jaspers, Hristiyanlk vahyi iin baka bir iddiann daha delil olarakileri srldn syler. Bu iddiaya gre iman; sadece Tanrnn inanmairadesini,51 ltuf ve ihsan ettii kiilere nasip olur. Kii Tanry arayamaz;o kendi bana, tabir doruysa, Tanrya dokunamaz. Sadece Tanr kendisetiklerine dokunabilir.52 Bu iddialarn da dier birok Katolik gr gibi,Jaspers iin kabul edilemez olduu aktr.

2.2. man Bilgi likisiJaspers iin iman; herhangi bir bilmeden nce olan, temel olan ey-

dir. Bilmede edindiimiz kesinlik hissi, imanda daha kuvvetlidir. Ancakiman asla kantlanamaz.53 man bilgiyle btnle ulatrlamaz. Onunbilgi gibi ele alnmas yanltr.54 man ve bilgi ayrm, her biri, dierinegre aydnlanmann temel gereklilii olarak grlmtr. Jasperse grebu ayrmn gerekli olduu gerei, bunun insan dncesinde zorunlu biraama olduu anlamna gelmemelidir.55

Jaspers iin iman, elbette bilgiyle ilikilidir. Bilgi, imann arac ola-rak hizmet eder. Bu gerek, ikisini birbirine kartrmamamz iindir. mananlamay arar. man anlamay arar demek; iman delilin ya da argma-

nn desteine ihtiya duyar demek deildir. Jaspers yle der: manmolmasna ramen ille de kantlayabileceim bir eye ihtiya duymam. Eernesnel kesinlik biiminde imanmn ieriini aratrsaydm, oktan ima-nm kaybetmi olurdum.56 Fakat Jaspers iin, iman ve bilgi arasndaki

50 Ehrlich, a.g.e., s. 124.51 Burada iradenin gc iman objesi olarak insana sunulan ve kabul etmesi istenilen eylerin

makull veya irrasyonelliiyle balantldr. Eer inanlacak eyler akla yatkn olmayaneylerse, orda onlarn kabul iin gl bir irade gerekmektedir ve bu yzden Hristiyaninan sisteminde iradeye zel bir deer ve nem atfedilmektedir. Hanifi zcan, EpistemolojikAdan man, stanbul: Marmara niversitesi lahiyat Fakltesi Yay., 1997, ss. 110-111.

52 Jaspers, a.g.e., s. 19.53 Jaspers, Philosophical Faith and Revelation, s. 18.54 Jaspers, Felsefe Nedir?, s. 169.55 Ehrlich, a.g.e., s. 12.56 Ehrlich, a.g.e., s. 15.


14/26

18


iliki; birinin bittii yerde dierinin balad basit ayrmlardan biri deil-dir. Jaspers onlarn ilikisini her iki biimde de savunur; bilgi bir anlamdaimana dayanrken, iman da belirli biimlerde bilgiye dayanr.57

Jaspers iman, zne-nesne ayrmnn - ikililiinin hapisliinden kur-tararak kendisini zgr klmaya almtr.58 Bu iman temelinde sadeceolumsuz olan, akld bir ey olamaz. Akla ters denin karanlna veilkesizliin iine doru yaplan bir atlay da olamaz.59 Felsef imann, yanidnen insann imannn en temel zellii her zaman bilgiyle ittifakiinde olmasdr. Bu imana sahip olan kii, bilinebilir olan her eyi bilmek

ve anlamak ister.60

Ona gre bilim, vahye iman konusunda hibir eyyapamaz; felsefe ise pek ok ey yapabilir. Sadece inananlar vahyin neolduunu anlasa da, vahye inanma bu dnyann bir olgusudur.Sokratesden balayarak felsefe, insann anlayamad eyleri anlayabile-ceini olanakl klmtr. Bir eyi anlamamak, ne onu inkr etmek iin nede alakasz diyerek onu gz ard etmek iin bir gerekedir.61

2.3. man Kilise likisiAugustine yle der: Eer Katolik Kilisesinin otoritesi beni tevik

etmi olmasayd, ncil-i erife inanamazdm. Jasperse gre, Hristiyanlkdemek kilise demektir. Tarihi bir gereklik olarak, bir Hristiyann vahyeiman aslnda kiliseye imandr. nk bu vahiy kilise tarafndan bilinenve garanti altna alnm bir vahiydir.62

Jaspers iin kilise, vahiy merkezli Hristiyan inancnn her tarihselincelemesinde merkezi noktadadr.63 Kilise iin dayanak noktas udur:sadece tek gerek iman vardr, o da Hristiyan imandr.64 BuradaJaspersin Hristiyanlk ile ilgili iddia ettii en temel iddia ile kar karyakalrz. Ona gre Hristiyanlk tahrif (falsification) edilmi ve siyasi kilise-

ye dnmtr.65

Jasperse gre kilise, dnyevi bir g haline gelmeden nce bile,

otoritesini uygulamak iin cemaatten dlamak silahna sahipti. nananiin ait olmak hayatn kendisi gibi grlrd. Aforoz tehdidi, insanlaritaat etmeye zorlad ve kilisenin ortaalar boyunca yklmaz kurumlarn

57 Ehrlich, a.g.e., ss. 13-14.58 Jaspers, Philosophical Faith and Revelation, s. 84.59 Jaspers, Felsefi nan, s. 12.60 Ehrlich, a.g.e., s. 12.

61 Jaspers, Philosophical Faith and Revelation, s. 55.62 Jaspers,a.g.e., ss. 37-38.63 Jaspers, a.g.e., s. 39.63 Jaspers, a.g.e., s. 41.65 Jaspers, a.g.e., s. 47.


15/26

19


korumasn salad. Kilise; vahiy, gelenek, dnce ve bilgide kullandtekeli ve her eyin zerindeki kutsall ile ayakta durmakta ve cehennem,kilise ibadetlerinden men etme ve aforoz tehditleri ile ynetilmekteydi.Rahipler, insan ruhu zerinde acmasz tecavzlerde bulunuyorlard.66

Bugn bir Hristiyan iin kilise esastr. Kilise, onun ilahi ilkelereulamasnn tek yoludur. Kiliseden ayrlmak, Tanrdan ayrlmak gibihissedilir. Tanrya iman, kilisedeki imann dnda bir gereklie sahipdeildir.67 Jasperse gre bugn Hristiyanlk demek kilise demektir. Tarihibir gereklik olarak, Hristiyan iman kiliseye imandr. Teolojik dogmalar

kilise domalar olmutur ve inanmann sebebi, vahiydir ki bu vahiy yu-karda da ifade ettiimiz gibi kilise tarafndan bilinen ve garantiye alnanbiiminde vahiydir.68 Kilisenin dayanak noktas udur: Sadece tek doruiman vardr, o da Hristiyan imandr. Bunun gibi bir mutlak iddiay nesren bir bakas, gerek deildir, krdr, ktdr. Kilisenin dnda kur-tulu yoktur. Jasperse gre kilise - zellikle de Katolik kilisesi - bireyzerinde bask kurarak onu imana zorlamaktadr. Kilise bir bask aracolmaktan karlmal ve bireyler inanp inanmamakta serbest braklmal-dr.69

Ona gre, eer insann davran tamamen hr ve kendiliindendeilse, bu davran onun existencena bal deil demektir. man, inana-nn bizzat varldr. Eer iman tanmlamaya elverili olsayd (kiliseniniman tanmna bir gnderme), iman olmaktan kar bilgi olurdu. Kilise veona bal olan tapnma fikrinde, ancak sosyal planda anlam olan gvenlikve teminat unsuru vardr. nanann beni bir cemaat tarafndan emilir veorada tehlikeyi gze alan ve iman aktnn gcn ortaya koyan ahsi y-reklilik kaldrlm olur.70

2.4. Felsef manBat dncesinde vahiy karlnda kullanlan revelation kelime-

si ya belirli hakikatlerin insan iin bir bildirim yoluyla bilinir klnmasya da gizli olan bir eyi gizleyen rtnn kaldrlmas yoluyla bilinirklnmas anlamna gelmektedir. Vahyin sadece bildirim anlamn esasalan dnrler olduu gibi, gizli olan eyi gizleyen rtnn kaldrlma-s anlamn esas kabul edenler de vardr.71

66 Jaspers, a.g.e., ss. 35-36.

67 Jaspers, a.g.e., s. 38.68 Jaspers, a.g.e., ss. 37-38.69 Jaspers, a.g.e., ss. 41-42.70 Verneaux, a.g.e., s. 55.71 Recep Kl,Modern Bat Dncesinde Vahiy, stanbul: tken Yay., 2004, ss. 19-20.


16/26

20


Hristiyanlkta temel olarak iki trl vahiy anlay vardr: Bunlar-dan biri Roma Katolik dnyasnca ve ayn zamanda muhafazakr Protes-tanlarca temsil edilen nerme merkezli vahiy anlay iken, dieri isekii merkezli vahiy anlaydr. nerme merkezli vahiy anlay vahyi,doru nermelerin veya doru doktrinlerin Tanr tarafndan insana bildi-rilmesi olarak kabul eder. Kii merkezli vahiy anlayna gre ise, Tan-rnn vahyettii ey bir dizi nerme deil, dorudan Tanrnn kendisidir.Yani vahiy bir nevi Tanr ile yz yze gelmedir. Fakat bu gr savunan-lar bu yz yze gelmenin tam olarak ne anlama geldiini de aklamam-lardr.72

Bu iki vahiy anlay erevesinde iman da nermesel ve ner-mesel olmayan iman anlay olarak temellendirilebilir. nermesel imanile nermesel olmayan iman arasnda yaplan ayrm, bir kii ya da varl-a inanmak ile bir nermenin doruluuna inanmak arasndaki tutumfarkllna dayanr. Yani her iki iman anlay arasndaki farkllk, imannobjesiyle ilgili yaklam farkllna dayanr. mann objesi, nermeselimanda inanlmas gereken bir takm nermeler iken; nermesel olmayanimanda inanlmas gereken nermesel doruluklar deil de, kii/zatolarak Tanrdr. Bir baka ifadeyle bu kii-kii ilikisine dayal bir kur-gudur.73 Bunun sonucu olarak da, nermesel olmayan imanda Tanr, aklile karsanm bir kavram, epistemolojik bir obje olarak grlmeyip;gvenilen, balanlan veya tecrbe edilen bir gereklik eklinde d-nlmektedir.74

Kierkegaard nermesel olmayan iman anlaynn en nemli temsil-cilerinden biri olan varoluu filozoftur.75 Jaspersin, Kierkegaarddanetkilendii ihtimali, hem onun eserlerine yapt atflardan hem de buiman konusundaki baz fikirlerinin benzemesinden anlalmaktadr.

Jasperse gre tip inanan vardr: lki imdi btn dnyada ortaya kanbir fenomen olan, vahye inananlar; ikincisi kiliseye ait otorite tarafndanteyit edilen vahye inananlar ve ncs vahye inanmayan, fakat ifrelerikabul edenler.76 Zaten Jaspers iin vahiy, insan felsef imana gtrenifrelerdir.77

72 Kl, a.g.e., ss. 71-72-73.73 Ferit Uslu, man Temellendirme Sorunu, Ankara: Ankara niversitesi Sosyal Bilimler Enstit-

s, 2002, (Doktora Tezi), s. 6.74 Uslu, a.g.e., ss. 12-13.75 Uslu, a.g.e., s. 68.76 Jaspers, Philosophical Faith and Revelation, s. 19.77 Reyhani, a.g.m., s. 2.


17/26

21


Jaspersin metafizii, felsef iman (Philosophical Faith) zerinekuruludur. Felsef kavramnn imann sfat olarak kullanlmas alkolmadmz bir durumdur. Jaspers, imann tanm iin bu kavramsalla-trmay tercih etmi ve kitaplarnda ayr balklar altnda sayfalarca ince-lemitir.

Felsef iman pek ok boyutu olan bir eydir; fakat u anki balamdabu kelime, evrenin ve kiiliin btnyle gereklik olmad, ikisinden hibirinin kendi bana var olmad, buna karn her ikisinin de Aknlnvarlnda temellendii gerek bir varolua dair duyulan gizli gveni

ifade etmektedir. Jaspers iin iman, sayesinde bireysel zgrln Akn-la bal kald bir kordon badr. yle ki bu, kii ile Tanr arasndaimdiye kadar yaplm btn tartmalarn, btn kantlarn ve btndelillerin arkasndan geldii bir ilk anlama/ibirliidir. Aktr ki, aklmantki bir yeti olarak bu gerek kesinlii kavrayamaz ve yalnzca aklikarmlarla imana kar kar. Yine de Jasperse gre iman, bizim birlik,btnlk ve bar amacyla gerekelendirdiimiz ve sorguladmz nihaidnce talebine tamamen yabanc / zt deildir. 78

Jaspers, Kitab- Mukaddese bakarak vahye inanmak iin iinde

hibir arzu duymadn syler.79 Jaspers iin iki eit gereklik mevcuttur:Fenomenin ikin (immanent) gereklii, varlk (existence) ve Aknln(Transcendence) gereklii. Aknln gereklii deimez olduu iin,zaman ve uzam iinde deien ve yok olan gerekliklerin zerinde varolur.80 Felsef imana gre, akn olan varln farkna varlmas, vahiyolmadan da mmkn ve gerektir.81

man, Jaspersin sisteminin ana elerinden biridir. Varl sezgiselolarak anlamay ierir. Nesnelletirilmi varlkla, dnlen sradan bilgi-nin zerindeki bir bilmedir ve ayrca benim gerekten kendim haline

geldiim radikal zgrln, radikal uygulamas olan karar ierir.82Jasperse gre iman, sahip olduum bir bilgi deildir; ama bana yol gste-ren bir kesinlii vardr. man, ne dnce ile zorlanabilir ne de basit birierik gibi ifade edilip nakledilebilir. man, sahip olduum ama kendiminortaya koymad, ama sahip olduumdan emin olduum bir kuvvettir.

78 Sebastian Samay, The Philosophy of Karl Jaspers, Notre Dame: University of Notre DamePress, 1971, s. 170.

79 Jaspers, a.g.e., s. 57.80 Jaspers, a.g.e., s. 102.81 Jaspers, a.g.e., s. 102.82 J. N. Hartt, God, Transcendence and Feredom in the Philosophy of Jaspers, The Review of

Metaphysic, Volume IV., 1950, s. 248.


18/26

22


man, hem felsef hem de vahye iman kapsayan genel bir kavramdr.83Dinler ve ateizm karsnda filozof z imann yaar. Jasperse gre eerfilozof, filozof sfatyla bir imana sahip olacaksa, bu iman felsef imanolacaktr.84

Jasperse gre iman kavramnn iinde birbirinden ayrlmayan ikihusus vardr: Birincisi ikna olmu olduum imandr. kincisi ise idrakettiim iman ieriidir. Yani uyguladm iman ve uygularken edindiimiman. mann znel ve nesnel ehreleri bir btndr aslnda. Yalnzcaznel taraf kabul edersek, elimizdeki iman, itikat olur, nesnesi olmaz. Bu

iman, tabiri caizse kendisine inanr yalnzca. Bu imann iinde, inan ieri-i yoktur. Yalnzca nesnel taraf kabul edersek iman, ierii nesne, sz,dogma gibi l bir ey olur. man, zne ve nesne olarak ikiye ayrdmzhususlarn birliinden oluur.85

Jasperse gre, dncenin hakikati felsef mantk, existenzin ha-kikati de felsef imandr. Dnce felsef mantk ve existence felsef imanolarak hakikatine erdii zaman birbiri iinde erirler. Mantk, aklamayaalt existenzten hareket kabiliyeti alr. Felsef mantk ne geleneinformel mant ile ne de saf metodololoji ile snrldr. O, insann srf de-

neysel varla yahut evrensel uura irca edilmesini nler. Felsef mantk,hibir yeni muhteva getirmemesi bakmndan negatiftir; fakat her mm-kn muhtevann artlarn tesis bakmndan da pozitiftir. Existencenhakikati olan felsef iman, insan akn varlkla yz yze getirerek hr-riyetini aa karr. Felsef iman dini imana zttr; nk herhangi birzaman iinde hibir kesin ve mutlak vahiy getirmez. Felsef iman, aknvarln temas ile alan hrriyet alandr. Bu alanda insan, kendini hidurmayan bir i hareket olarak tanr. Ksacas iman, insann hrriyetininkayna olarak akn varla inanmasdr. nsann deneyebildii en yksek

hrriyet, kendini aan bir kaynaa bal olan hrriyettir.86

Jasperse gre existence ile Aknlk arasnda yani ben ile

Tanr arasnda bir iliki vardr: Felsef iman, phesiz existence dze-yinde vuku bulup, temsil dzeyinde vuku bulmayan, o halde z itibariy-le gizli, ahsi ve hr olan Aknln tecrbesi, alglanmas ve duygusudur.Bu, iki nemli sonu dourur: Bunlardan birincisi, objektif olarak imannkesin olmaddr. Aknln hibir ampirik dorulama, hibir zorunlusonu tarafndan temellendirilmemi olmasdr. O halde iman daima

83 Jaspers, Philosophical Faith and Revelation, s.18.84 Verneaux, a.g.e., s. 55.85 Ehrlich, Philosophy as Faith, s. 12-13.86 Magill, Egzistansiyalist Felsefenin Be Klasii, ss. 78-79.


19/26

23


pheye kar bir meydan okumadr. kinci sonu, imann bakasna akta-rlmaz oluudur. nsann Aknln olduu durumdan ayrmak mmkndeildir. Her ben, kendi Aknlnn karsnda bulunur. Tanr, daimabenim Tanrmdr.87 Grld zere Jaspers yukarda bahsettiimiz va-hiy anlaylarndan kii merkezli vahiy anlayn savunur. Yani kii buimanda Tanrs ile yz yze gelmeyi yaar.

Jasperse gre felsef iman, bilginin ve bilinenin somutluuna karkaytsz deildir. te dnyaya saplanp kalmad gibi bu imann gerek-lemesi, szel formlasyonlara veya szel ikrara da bal deildir. Bu

imann olumas, kendisinin bizzat anlam ykledii ve pratie dkthayat ve aksiyon ile mmkndr. Bu nedenledir ki hayatn ini klar nekadar kt veya iyi eyler getirirse getirsin, bu iman inandrcln, ken-dine balln ve hakikatin kaynadr. Felsefi iman; dirayetli olmaklaumutsuz olmak, sadakat ile vefaszlk veya frsatlk, kiilik ile kiiliksiz-lik, gl olmakla gszlk, itenlik ile gsteriilik gibi gerilimler zeri-ne kuruludur. Felsef iman somut eylemdir, ya da en azndan eyleme herzaman hazrlkl olmaktr.88

Jaspers, daha ok sonraki dnemlerine ait olan bu radikal fikrini

(felsef iman) byk bir yn deitirme olarak gelitirirken, dnce tari-hine de atflarda bulunur. rnein Kierkegaardn iman sramas (leapinto faith) arsn iktibas eder. Ama Kierkegardn bu arsn da felsefiman asndan reddeder.89

Jasperse gre felsef imann dayand temel kaynaklar unlardr:

Tek tanr fikri. Fani insann iinde iyi ve kt arasnda yaplan seimin koul-

suzluunun bilinci.

nsann iindeki ebedi deerin temel gereine ynelik sevgi. nsann deerini gstermesi bakmndan dhili ve harici fiillerin-

den gelen davranlar.

Her biri tarihsel balamda koulsuz da olsa, mutlak olmayan veyalnzca kendi grnmleri ile ilgili balayc olan dnya dzenifikirleri.

87 Verneaux, a.g.e., s. 56.88 Ehrlich, a.g.e., ss. 117-118.89 Ehrlich, a.g.e., s. 121-122.


20/26

24


Yaratlm olan dnyann tutarszl, kendi ayaklar zerindeduramamas, btn dzenlerin snrlar nedeniyle baarsz olma-lar ve bu dzenlerin en ar olannn bile tecrbe edilmesi.

Nihai ve yegne snak olan Tanr.90Aslnda iman, Jasperse gre bir kristallemedir ve dncenin bit-

tii noktadr. Belirli bir bilinlilik aamasnda varolu, btn gereklikleolan ilikisini daha da netletirmek amacyla imana bavurmal/imandanyardm istemelidir. Bu anlamda iman; eyaya ikinci bir bak, yeni birmahede, varolua uygun yeni ve metafizik bir dnme modudur. Bu

yeni dnme modu sayesinde iman, deneysel (empirical) gerekliinevrensel olgusallna dnk bir iebakn elde edildii temel bir dn-me dnmn gerekletirir. Btn gereklik, iman mahedesine akhale gelir. Ak hale gelmek, Jaspersin anahtar kavramdr. Kavram,Jaspersin, zihinlerimizin tam anlamyla hazr olarak eyann farkl mp-hem gerekliini kavrayabilecei eklindeki kanaatini ifade eder. man,dnyann ieriden k saan bir yeniden ekillenmesini meydana getirir.man, evreni nihai gereklik olarak grdrmez; fakat onu akn varlngrn olarak teyit eder. Buradaki grn kelimesi hem vahyi hem

de kendi iinde gaip ve sakl baz eylerin yorumunu ifade etmektedir. Bu,saydamlkta veya tm boyutlaryla grnte evrenin maddiliininvaroluun trbesi olmasna son verir ve onunla uyumlu hale gelir.91

2.5. Felsef man - Dini man likisiJaspersde dini dncenin temel eletirisi dinin, Aknln bilgisi-

ni, kendi iinde sabitlenmi, nesnel yarglarla iddia etme eiliminde olma-sdr.92 Hristiyanlkta keiler vardr. Onlarn arasnda tertemiz ruhluinsanlar vardr. Fakat aralarnda yleleri de vardr ki, manastr zahitliini,

dnyay hor grmek olarak anlarlar ve bu dnyay Tanrnn iradesineboyun edirtmek iin bu zahitlii kilise iradesine evirirler.93

Jasperse gre ncil Hristiyanlnn bu dnya ile ii olmad, tednyay hedefledii iin srekli elikiler ve ters yz etmeler yzndenbu din, dnyevi medeniyete uyum salayamaz. Bu din, kendini bu dn-yada ancak yalanc biimlerde ayakta tutabilir. te bu yalanclk, Jaspersegre Asyallarn Hristiyan Baty aalamalarnn nedenlerindendir.94

90 Jaspers, Felsefi nan, s. 97-98.91 Samay, a.g.e., s. 170-171.92 OConnor,A Dialogue Between Philosophy and Religion: The Perspective of Karl Jaspers, s. 162.93 Jaspers, Philosophical Faith and Revelation, s. 343.94 Jaspers, a.g.e., s. 344.


21/26

25


Jasperse gre dinler Aknla dorudan ulamay, bizzat ona tu-tunmay iddia ettii lde existansiyal felsefeden ayrlm olur. Jaspersvahye iman yani dini iman, felsef imandan ayran unsurlar yle sralar:

Vahye iman ve felsef iman ibadet anlaylarnda birbirinden ay-rlrlar. Bir taraf, yani vahye iman kurtuluun ayinsel olarak plan-lanm kesinliini ima eden toplu ibadet biimini alrken, dieriyani felsef iman, felsef dnme biimini alr.95

Yine vahye iman ve felsef iman Aknlktan bahsetme biimle-rinde birbirlerinden ayrlrlar. Bu, vahye inanana, dnyevi cisim-

lenii, kutsal kiliseler, nesneler, eylemler, kiiler ve kanon tarzyazlarla temin edilen ve bu dnyadan gelmeyen bir teki (theother) dir. Felsef imana sahip olan kii, vahye imandaki gibi,dnyada genel, nesnel bir kesinlik bilmez. O, Aknl bir ger-eklik olarak hissetmek ya da hissetmemek iin en derin iselliedayanmak zorundadr.96

Jasperse gre kilisede vaaz etmek ve felsefede Aknl aramakayn eye tekabl eder. Fark udur: Felsefede aray, ifrelerleserbest, eletirel bir harekettir; kilisede vaaz vahyi bildirmeyle s-

nrldr. Felsefede otorite, kendisi olabilen bireyin kiisel sorum-luluundan doar; vahye iman klfna brnm kilise imann-da ise otorite, kiliseye ait birimlere bavurmakla ve kilise tarafn-dan bahedilir.97

Felsef iman, henz grnr, gl, kamusal bir fenomen olarakortaya kmamtr. O kiisel iletiimden uzak ve gizlidir.98Jasperse gre dnyada bir kurala, Tanrnn ya da tarihin kuralolarak itaat edilmesi gerektii talebi, ne Tanr ne de tarih tarafn-dan ileri srlr. Bunu insanlar iddia eder.99 Vahye imann savu-nucular, kilise imanna dnm bu iman uzun sreden beri zellikle btn ortaa boyunca - siyasi bir g arac olarak kul-lanmlardr ve bugn de ksmen byle olmaktadr.100

Jaspers, Protestan teologlarn felsefenin ciddiye alnmamas gerek-tiini, onun gereksiz ve gerekten ba belas olduunu sylediklerinihatrlatr ve bunlarn karlkl reddediin ar ular olduunu syler.rnein nl Alman irrasyonalist dnr Arthur Schopenhauer (1788-

95 Jaspers, a.g.e., s. 356.

96 Jaspers, a.g.e., s. 357.97 Jaspers, a.g.e., s. 357.98 Jaspers, a.g.e., s. 357.99 Jaspers, a.g.e., s. 358.100 Jaspers, a.g.e., s. 360.


22/26

26


1860)101: Dindar olan hi kimse felsefeye yanamaz, buna da gerek duy-maz. Gerekten felsef olarak dnen hi kimse de dindar deildir. Bylebir kii ynlendirici balar olmadan, tehlike duyarak ama zgrce yrr.der. Schopenhauere gre din halk iin metafiziktir.102 Bu dnceyekar olarak felsef imana sahip biri, ilahi vahyin mmkn olmad sonu-cunu karmaya ve bu nedenle de onu reddetmeye mecbur deildir. Vah-ye inanan kii, kendi imann vazedebilir; ama bakalarnn bunu kabuletmesini beklememelidir. Felsef imana sahip kii de kendisi iin garipgelse de bu imann (vahye iman) baka bir kaynaktan karlm bir haki-kat olabileceini dnmelidir. Jasperse gre sorun, birinin iman anlay-

n dierine dayatmasdr.

Jasperse gre vahye inanan kii, kast olmayarak da olsa kendi ivarlna bask yapyordur. O artk dnmeyi ve soru sormay srdr-mek istemez.103 Jasperse gre dinler, insan dayanmasnn geliiminiengeller; nk onlar kendi zgl eylemlerine ve geleneklerine dierleri-nin zerinde deer bimek zorundadrlar. Jaspersin felsefesi, te taraftan,insan iletiimi yoluyla iledii iin akl gcne dayal dnya toplumununinsn arar. Onun felsef iman, mmkn eylem biimleri olarak tm

kavraylara aktr. Jaspers, ifre felsefesine dayal bir toplumun, Aknl- aa karmak iin, dine dayal olan toplumdan daha fazla gce sahipolduunu iddia eder.104

Jasperse gre gizli olan Tanrnn olmas gereken durumunu d-nrsek, kendini vahyin gerekliinde gsteren Tanrnn bizim iin Tanrolmadn anlarz. Bu, Tanrya imana kar olmak, Tanry reddetmekdeildir, kendini aa karana kar, gizli kalan Tanry savunmaktr. Bu,vahyin materyal gerekliine muhalefet eden Akn gerekliin felsefbilincidir.105 Felsef iman, anlalmayan sonlu fenomenler biiminde kabul

eden ve ilahln kendisi gibi onlara boyun een din itaate benzemez.106Jaspersin grnn dikkatlice tasarlanm mimarisi, kendi doa-

sna kavraylar nerir biimde, dinin yapsna k tutar. Onun, Tanr,dnya ve insan arasndaki ilikiyi eklemleme biimi, ciddi biimde dindarinsanlara dnmek iin deerli frsatlar sunar. Jaspersin bu bak as,birok meydan okumaya yol aar, temel sorular kefeder, nemli ilikile-rin aklamalarn arar ve daima diyalog iin bir koul olarak kendi kendi-

101 Ahmet Cevizci, Felsefe Szl, stanbul: Paradigma Yay., 1999, s. 759.102 Jaspers, a.g.e., s. 360.103 Jaspers, a.g.e., s. 362.104 OConnor, a.g.e., s. 162.105 Jaspers, a.g.e., s. 128.106 Jaspers, a.g.e., s. 82.


23/26

27


ni ama faaliyetini gerektirir.107 Jasperse gre, din tarafndan talep edilenitaatin aksine, sadece varolusal zgrlk, ilahi olann grnm iinuygun varolusal artlar salar.108

Jasperse gre felsefenin kendisini inkar eden dini imana kar ken-dini korumas bir baka konudur. Burada kar karya gelme bilgi veiman arasnda deil, iman (vahye iman) ve iman (felsef iman) arasnda-dr.109

Jaspersin dini reetesi olan felsef iman; kiinin aknla ak ol-mas ve bunun sonucunda da sonsuzluu istemesi, gerekte sradan dn-

yaya kar bir aknln var olmas, kiisel zgrln korunmas vegzetilmesi, kiinin kendini fark ettii ekliyle yetersiz olmas, kiininakndan gelecek yardma gvenebilmesini ifade eder. Aknlk hazrsunulmu bir gvence ile deil, Jasperse gre phe yoluyla kefedilir.110

Sonu

En geni manada, felsefe ve dinin bir biriyle ilikisi kanlmazdr.Dar anlamda ise varoluuluun dinle ilikisi biraz daha fazla gibidir.nk varoluuluk akm bir sknt ve o skntnn neticesinde ortaya

kmtr. Bu sknt var olma skntsdr ki insanolunun en temel sorun-larndan biridir. Kii bu hayatta kendine, doaya, Tanrya ve insanlaraihanet etmeden nasl var olacak? Bu, insanln ezelden beri sorageldii vehala cevabn arad bir sorudur.

Jaspers, dine kar olmayan; fakat kilisenin sradanlatrd ve s-latrd Hristiyanla ve onun vahiy-iman anlayna kar olanvaroluu bir filozoftur. Byle bir vahye iman etmek Jaspers iin mmkndeildir. nk insann davran tamamen hr ve kendiliinden deilseyani bir kurum ya da kii tarafndan belirlenmise bu davran onun

existencena bal deil demektir. O varolu felsefesinde kendisinin snrdurumlar dedii ac, lm, sava, su gibi durumlardan kurtulmannyolunun Aknlk ile kurulan dolaysz bir iletiim ve hrriyetin iindekibir teslimiyetle olabileceini dnr. Jaspers, Aknlk dedii Tanryancak ifrelerle anlayabilir, hissedebilir. Ona gre kilise, Tanry gky-znden indirip kiliseye hapsetmekle Ona en byk ihaneti yapmtr.Ona gre herkes Tanrsna kendi yollarn, imknlarn kullanarak varma-ldr. Kii, te o zaman varoluunu gerekletirme yolunda byk bir

107 OConnor, a.g.e., ss. 183-184.108 OConnor, a.g.e., s. 162.109 Jaspers, a.g.e., s. 54.110 Paul Edwards, The Encyclopedia of Philosophy, Newyork: The Macmillian Company-The Free

Press, 1967, Volume IV, s. 257.


24/26

28


adm atm olacaktr. Bu kiinin ulam olduu Tanr da kilisenin yanldogmalar ile ulat ve kendisini mutlu etmeyen, varolusal sorularnacevap vermeyen bir Tanr deil; kiinin kendi varoluunu gerekletirme-sine yardm eden, zgrl sayesinde kefettii, anlamlandrd vezmsedii bir Tanr olacaktr.

Jaspers iin iletiim ok nemlidir. Elbette ki insan ve Tanryla dabir iletiim sz konusu olmaldr ve olmutur. Jaspers tarihsel olarak vahyiinkr etmez. Tanrnn tpk sa ile konutuu gibi daha nce de birokpeygamberle de konutuunu kabul eder. Ona gre bugnk anlamda

vahyi kabul etmek ya da etmemek tamamen kiiye baldr ve karar neolursa olsun kiiye sayg duyulmaldr. Bu ve buna benzer yukardakidncelerinden dolay Jaspersin dini oulculua da kapy kapatmad-n syleyebiliriz.

Jasperse gre dinler ve ateizm karsnda filozof z imann yaar.Filozof, bu sfatla eer iman kabul ederse, ancak felsef bir imana sahipolabilir. Yani filozof varoluunu tamamlam bir ekilde Tanrdan, vahiy-den, sadan vb. ne anlam ve kendi varoluu iin ne cevaplar bulmusa oiman yaar. Felsef iman existans (varolu) dzeninde vuku bulup, temsil

dzeninde vuku bulmayan z itibariyle gizli, ahsi ve hr olan Aknl-n tecrbesi alglanmas ve onun duygusudur. Onun iman anlay Ni-etzschenin Tanrnn lmn ilan etmesine ve KierkegaardnHristiyanlara saldrsna duyduu bir nevi sempatiden esinlenmie benzi-yor.


25/26

29


Kaynaka

CEVZC, Ahmet, Felsefe Szl, stanbul: Paradigma Yay., 1999.

EDWARDS, Paul, The Encyclopedia of Philosophy, Newyork: TheMacmillian Company The Free Press, Volume IV, 1967.

EHRLCH, Leonard H., Karl Jaspers: Philosophy as Faith, Amherst:University of Massachusetts Press, 1975.

HARTT, J. H., God, Transcendence and Freedom in thePhilosophy of Karl Jaspers, Review of Metaphysics, Volume IV, Dec. 1950.

JASPERS, Karl, Philosophical Faith and Revelation, translated by E. B.Ashton, Newyork: Harper & Row, Publishers, 1967.

______________, Felsef Dnn Kk Okulu, ev: Sedat Umran,stanbul: Birleik Yaynclk, 1995.

______________, Felsef nan, ev: Akn Kanat, zmir: LYA yayne-vi, 2001.

______________, Felsefeye Giri, ev: Mehmet Akaln, stanbul: Der-gah Yaynlar, 1981.

KAUFMANN, Walter, Existentializm from Dostoevsky to Sartre,Newyork: Meridian Books Inc, thirteenth printing, 1960.

______________, Dostoyevskiden Sartrea Varoluculuk ev: AkitGktrk, stanbul: Yap Kredi Yaynlar, 2001.

KILI, Recep, Modern Bat Dncesinde Vahiy, stanbul: tkenYaynlar, 2004.

KIRBAOLU, Hayri, Ahir Zaman lmihali, Ankara: Otto Yaynevi,2010.

MAGLL, Frank, Egzistansiyalist Felsefenin Be Klasii (ev: Vahap

Mutal), stanbul: Dergah Yaynlar, 1992.


26/26


MOUNER, Emmanuel, Varolu Felsefelerine Giri, ev: Serdar RfatKrkolu, stanbul: Alan Yaynclk, 1986.

OCONNOR, Bernard F.,A Dialogue between Philosophy and Religion:The Perspective of Karl Jaspers. Newyork: University Press of America, 1988.

ZCAN, Hanifi, Epistemolojik Adan man, stanbul: Marmara ni-versitesi lahiyat Fakltesi Yaynlar, 1997.

REYHAN, Nebil, ifre Kavram Inda Karl Jaspersde Felsef

nan,Mula niversitesi SBE Dergisi, say: 6, 2001.

RITTER, Joachim, Varolu Felsefesi zerine, ev: Hseyin Batuhan,stanbul: stanbul niversitesi Edebiyat Fakltesi Konferanslar, 1954.

SAMAY, Sebastian, The Philosophy of Karl Jaspers, Notre Dame:University of Notre Dame Press, 1971.

USLU, Ferit, man Temellendirme Sorunu, Ankara: Ankara niversi-

tesi Sosyal Bilimler Enstits, 2002, (Doktora Tezi).

VERNEAUX, Roger, Egzistansiyalizm zerine Dersler, Franszcadaneviren: Prof. Dr. Murtaza Korlaeli, Kayseri: Erciyes niversitesi Yaynla-r, 1994.

YARAN, Cafer Sadk, Gnmz Din Felsefesinde Tanr nancnn Akli-lii, Samsun: Ett Yaynlar, 2000.

Karl Jaspers’de İmanın Felsefi Temelleri

Documents

Transcript of Karl Jaspers’de İmanın Felsefi Temelleri