HULUMTIMI I PARAMETRAVE FZIKO – KIMIKE PARA DHE PAS

PËRDORIMIT TË UJIT TERMAL NË BANJËN E PEJËS

TEMA PËR GRADËN MASTER NË INXHINIERI E MBROJTJES SË

MJEDISIT

NGA

VETON SEJDAJ

UNIVERSITETI I MITROVICËS „ISA BOLETINI”

FAKULTETI I TEKNOLOGJISË USHQIMORE

DEPARTAMENTI I TEKNOLOGJISË

MITROVICË

TETOR, 2020

RESEARCH OF PHYSICAL-CHEMICAL PARAMETERS BEFORE AND

AFTER USE OF THERMAL WATER IN THE PEJA BATH

TOPIC FOR MASTER GRADE IN ENVIRONMENTAL PROTECTION

ENGINEERING

BY

VETON SEJDAJ

UNIVERSITY OF MITROVICA „ISA BOLETINI”

FACULTY OF FOOD TECHNOLOGY

DEPARTMENT OF TECHNOLOGY

MITROVICË

OCTOBER, 2020

HULUMTIMI I PARAMETRAVE FZIKO – KIMIKE PARA DHE PAS PËRDORIMIT

TË UJIT TERMAL NË BANJËN E PEJËS

TEMA E PREZANTUAR

NGA

VETON SEJDAJ

MASTER I SHKENCËS NË INXHINIERI E BROJTJES SË MJEDISIT

NË

DEPARTAMENTIN E TEKNOLOGJISË

NË PLOTËSIMIN E PJESSHËM TË OBLIGIMEVE PËR TË FITUAR GRADËN

MASTER I SHKENCËS NË INXHINIERI E MBROJTJES SË MJEDISIT

TETOR, 2020

UNIVERSITETI I MITROVICËS „ISA BOLETINI”

FAKULTETI I TEKNOLOGJISË USHQIMORE

DEPARTAMENTI I TEKNOLOGJISË

Aprovuar prej komisionit:

___________________ Kryetar

___________________ Mentor

___________________ Anëtar

Data e aprovimit: ___________

RESEARCH OF PHYSICAL-CHEMICAL PARAMETERS BEFORE AND AFTER

USE OF THERMAL WATER IN THE PEJA BATH

A THESIS PRESENTED

BY

VETON SEJDAJ

TOPIC FOR MASTER GRADE IN ENVIRONMENTAL PROTECTION

ENGINEERING

NË

DEPARTMENT OF TECHNOLOGY

IN PARTICULAR COMPLETION OF OBLIGATIONS TO EARN THE MASTER OF

SCIENCE GRADE IN THE ENVIRONMENTAL PROTECTION ENGINEERING

OCTOBER, 2020

UNIVERISTY OF MITROVICA "ISA BOLETINI"

FACULTY OF FOOD TECHNOLOGY

DEPARTMENT OF TECHNOLOGY

Approved from Commission

___________________ Chairman

.

___________________ Mentor

.

___________________ Member

Date of approval: ___________

ABSTRAKTI I PUNIMIT

HULUMTIMI I PARAMETRAVE FZIKO – KIMIKE PARA DHE PAS PËRDORIMIT

TË UJIT TERMAL NË BANJËN E PEJËS

NGA

VETON SEJDAJ

MASTER I SHKENCËS NË INXHINIERI E BROJTJES SË MJEDISIT

Fakulteti i Teknologjisë Ushqimore, Mitrovicë, 2020

Prof . Dr. Florent Dobroshi, Mentor

Me zhvillimin dhe rritjen e popullatës rriten kërkesat për ujë cilësor dhe të sigurt. Dëshira

për një trup të shëndetshëm, për të kuruar njëkohësisht problem të ndryshme

shëndetësore dhe për ta shijuar bukuritë natyrore e shtyen njëriun për burimet për

burimete e ujërave termale, kryesisht natyrale dhe të pasura me veti të panumërta

shëruese për çdo sëmundje. Qëllimi i këtij studimi është hulumtimi i parametrave fiziko-

kimike të ujit termal në Banjën e Pejës, ku vend mostrimet janë ba në burime të ujit në

hyrje, gjat përdorimit dhe në disa pika dalëse pasi uji termal është përdor nga spitali për

trajtim e disa sëmundjeve të ndryshme. Në këtë punim janë marrë gjithsejt 12 mostra.

me daten: 23.12 2019, ku mostrat janë në tri afate kohore 4 mostra janë marre në ora

8:00, 4 mostra tjera janë marre në ora 11:00, kurse 4 mostrat e fundit janë marre në ora

16:00. Analizat janë bërë me metodat më të avansuara pranë Laboratorit të Universitetit

të Mitrovicës, gjatë përcaktimit të analizavë kemi përdorur metodën spektrofotometrike,

metoda krahasuse dhe në raste shumë të rralla metoda standard klasike të analizës. Me ç;

rast kemi përcaktuar: temperature, oksigjenin e tretur, pH, përqueshmërin elektrike,

aromën, shije, turbullirën, nitratet dhe nitrite. Qëllimi i ketij hulumtimi është analiza e

ujërave termal para dhe pas përdorimit nga Banja e Pejës dhe shkarkimi i tyre në mjedis

ku mund të kemi pasoja si në florën dhe faunën po ashtu mund të kenë ndikim në ujrat të

cilat përdoren për pije ku dita e ditës edhe më shumë po zvoglohen. Fjalët kyçe: uji

termal, analizat fiziko-kimike, kualiteti i ujit sëmundjet e ndryshme, tratmani

shëndetësor.

V

ABSTRACT OF THE THESIS

RESEARCH OF PHYSICAL-CHEMICAL PARAMETERS BEFORE AND AFTER

USE OF THERMAL WATER IN THE PEJA BATH

BY

VETON SEJDAJ

MASTER OF SCIENCE IN ENVIRONMENT PROTECTION ENGINEERING

Faculty of Food Technology, Mitrovicë, 2020

Prof. Dr. Florent Dobroshi, Mentor

With the development and growth of the population, the demand for quality and safe

water increases. The desire for a healthy body, at the same time to cure various health

problems and to enjoy the natural beauty pushed one for the sources of thermal water

springs, mostly natural and rich in innumerable healing properties for each disease.

The purpose of this study is to investigate the physicochemical parameters of thermal

water in Banja e Pejes, where sampling sites are located at inlet water sources, during use

and at some exit points after thermal water has been used by the hospital for the treatment

of several different diseases. A total of 12 samples were taken in this paper. dated: 23.12

2019, where samples are in three time frames 4 samples are taken at 8:00 am, the other 4

samples were taken at 11:00 am, and the last 4 samples were taken at 4:00 pm. The

assays were performed with the most advanced methods at the University of Mitrovica

Laboratory, we used spectrophotometric method, comparative method and in very rare

cases standard classical method of analysis. In this case we have determined:

temperature, dissolved oxygen, pH, electrical fluidity, odor, taste, turbidity, nitrates and

nitrite. The purpose of this research is to analyze thermal waters before and after use by

the Banja e Pejes and their discharge into the environment where it can have

consequences for both flora and fauna may also have an impact on the waters used for

drinking where the day by day is further reduced. Keywords: water terminal, physico-

chemical analysis, quality of various diseases, health treatment.

VI

FALËNDERIM

Ky punim në nivelin Master përbën produktin e një pune studimore, realizimi i të cilit

kërkon mbështetje nga njerëzit e tjerë andaj dëshiroj të falënderoj profesorin e nderuar,

mentorin Prof. Dr. Florent Dobroshi për ndihmën e tij, durimin dhe përkushtimin rreth

realizimit të temës. Po ashtu falënderoj edhe komisionin përbërës i cili me këshillat dhe

sygjerimet e tyre të pakursyera bënë që ky punim të marrë formën më të mirë të mundur.

Falënderim i veçantë shkon edhe për familjen time për përkrahjen dhe motivimin që më

kanë bërë gjatë gjithë kohës.

VII

LISTA E FIGURAV

Figura 2.1: C ikli i ujërav në natyre ……………………………………………….….. 4

Figura 2.2: Pellgjet dhe Lumenjtë e Kosovës ….…………………………………..… 6

Figura 2.3: Disa burime termominerale ……………………………………......…… 15

Figura 2.4: Burimi i ujit tërmal në Bajën e Pejës ………………………………….... 26

Figura 2.5: Pamja e Spitalit ONIX. në Bajën e Pejës …….……………………….... 27

Figura 2.6: Pamja e Spitalit Banja Nëna Naile ……………………….…...……….... 31

Figura 2.7: Hapsirat e Banjës së Dobërqanit. …………….……………………….… 38

Figura 3.1: Marja e mostrave ……..………………………………………………..... 40

Figura 3.2: Përcaktimi i mostrave me pH-metër …………….…………………....… 42

Figura 3.3: Paraqitja e konduktometrit gjatë matjes së përqushmëris elektrike ...…... 43

Figura 3.4: Përcaktimi i Nitrateve dhe Nitriteve ……….…………..……………..... 44

Figura 3.5: Turbimetri për matjen e Turbullirës ………..……………………….…... 45

Figura 3.6: Përcaktimi i Oksigjenit të tretur ………..…………………………….…. 46

Figura 3.7: Përcaktimi i Temperaturës në 12 mostra në intervale kohore të ndryshme .51

Figura 3.8: Përcaktimi i Turbullirës në 12 mostra në intervale kohore të ndryshme .. 51

Figura 3.9: Përcaktimi i pH-ës në 12 mostra në intervale kohore të ndryshme …....... 52

Figura 3.10: Shpenzimi i Oksigjenit në 12 mostra në intervale kohore të ndryshme . 52

Figura 3.11: Përcaktimi i klorureve në 12 mostra në intervale kohore të ndryshme .. 53

Figura 3.12: Përcaktimi i Nitritev në 12 mostra në intervale kohore të ndryshme …. 53

Figura 3.13: Përqushmëria elektrikë në 12 mostra në intervale kohore të ndryshme .. 54

Figura 3.14: Përcaktimi i Fortësis në 12 mostra në intervale kohore të ndryshme … 54

VIII

LISTA E TABELAV

Tabela 2.1: Vetitë e ujit dhe roli i tyre në mjedis………………………………………. 5

Tabela 2.2: Akumulimet nëntokësore ujore, sipërfaqja, vëllimi

dhe kapacitetit i tyre për Pellgun e Drinit të Bardhë …………………..... 13

Tabela 2.3: Karakteristikat fiziko-kimike të disa burimeve

termominerale të Kosovës …………………………………………..…... 14

Tabela 3.1: Përcaktimi i parametrave fiziko kimike në Orën 08: 00 …………..……. 49

Tabela 3.2: Përcaktimi i parametrave fiziko kimike në Orën 11: 00 …………..……. 50

Tabela 3.3: Përcaktimi i parametrave fiziko kimike në Orën 16:00 ……..…….....…. 50

IX

PËRMBAJTJA

ABSTRAKTI ………………………………………………………………………….V

FALËNDERIMI ……………………………………………………………………..VII

LISTA E FIGURAVE ………………………………………………………………...VIII

LISTA E TABELAVE ………………………………………………………………....IX

PËRMBAJTJA …………………………………………………………………………..X

KAPITULLI I ……………………………………………………………………...…...1

1.HYRJA ………………………………………………………………………………1

KAPITULLI II ……………………………………………………….…………………2

2. Rëndësia e ujrave ……………………………………………………………………...2

2.1. Cikli gjeokimik i ujit……………………………………………..………………5

2.1. Ujërat sipërfaqësore ………………………………………………………………6

2.2.1. Metalet në sistemet ujore sipërfaqësore………………………………….7

2.3. Ujërat nëntokësore ……………………………………………………..................9

2.4. Ujërat termale dhe minerale …………………………………………………....13

2.5. Ndotja e ujrave në Kosovë ……………………………………………………..15

2.5.1. Ndotja e ujit dhe pasojat e tij ………………………………...…………....17

2.5.2. Klasifikimi dhe kategorizimi i ujërave…………………………………17

X

2.6.Burimet e ujërave termale kurative në Shqipëri …………………...……………....19

2.7. Burimet e ujërave termale në Kosovë ……………...…………………………....22

2.7.1 Historiku i Bajës së Pejës …………………………………………………...25

2.7.2. Sëmundjet që mund të trajtohën ……………….…………………………..27

2.7.3. Banja Nëna Naile (Banja e Kllokotit) ……………………………………...31

2.7.4 Banja e Dobërqanit …………………………………………………………36

KAPITULLI III ……………………………………………………………………….39

3. Metodologjia e Punës ………………………………………………………………...39

3.1. Pjesa Eksperimentale ……………………………………………………………39

3.2. Marrja e mostrave …………………………………………………………...…..39

3.3. Përcaktimi i parametrave fiziko-kimike …………………………………………40

3.3.1. Përcaktimi i temperaturës ………………………………………………….40

3.3.2. Aroma ………………………………………………………………….…..41

3.3.3. Ngjyra ……………………………………………………………………...41

3.3.4. Shija ………………………………………………………………………..41

3.3.5. Përcaktimi i pH-së ………………………………………………………….42

3.3.6. Përcaktimi i përqushmëris elektrike ……………………….……………….43

3.3.7. Përcaktimi spektrofotometrik i Nitriteve (NO2)dhe Nitrateve (NO3) …..….44

3.3.8. Përcaktimi i turbullsisë së ujit ……………………………………………...45

3.3.9. Oksigjeni i tretur OT ……………………………………………………….46

3.3.10 Përcaktimi i klorureve ……………………………………………………..47

3.3.11 Fortësia e ujit ……………………………………………………………....47

3.4. Rezultatet e analizave të parametrave fiziko - kimike në mostrat e ujërave termal .49

XI

KAPITULLI IV ………………………………………………………………………..55

4. DISKUTIMI I REZULTATEVE …………………………………………………….55

KAPITULLI V ………………………………………………………………………...57

5. PËRFUNDIME ……………………………………………………………..………..57

CONCLUSIONS ……………………………………………………………………….58

BIBLIOGRAFIA ……………………………………………………………………….59

XII

1

KAPITULLI I

1.HYRJE

Ujërat termal janë shumë të rrallë por shumë të qmuar në mbar botën, në Kosovë gjendën

disa burime termale ndër të cilët më të njohur janë: Uji termal në Banjën e Pejës

“ONIX”, Banja e Kllokotit “Nëna Naile”, dhe Banja e Dobërqanit. Banja e Pejës gjendet

në pjesën perëndimore të Kosovës,ku ajo paraqet një ambient jashtë zakonishte impresiv

jo vetëm si vlerë natyrore, si peizazh me një klimë të përshtatshme kontinentale, por edhe

me resurset qëi ka dhe të cilat e bëjnë të vlersohet si mrekulli natyrore, si banjë më e

veçantë në tërë Ballkanin. Banja e Pejës shtrihet në një lartësi mbidetare prej 540 m ka

një klimë të butë kontinetale e karakterizuar me klimë mesdhetare. Dimërat janë të

shkurtë dhe të butë, ndërsa verërat janë të gjata dhe të ngrohëta me freski të butë. Nga të

gjitha elementet klimatike ndikim më të madhe ka temperatura e ajrit, ku kjo më shumë

se çdo faktor tjetër, përcakton gjatësinë dhe cilësinë e sezonit turistik qoftë verë a dimër.

Banja e Pejës është shumë pak e prekur nga lirimi i gazrave me dioksid karboni dhe

zhurmat tjera motorike. Uji termal mund të përdoret për qëllime shëndetësore si pije,

inhalim dhe larje. Shërbimet të cilat kryhën në Bajën e Pejës janë: akomodimi me

pansion të plotë, diagnozstifikim nga mjekët specialist, balneoterapia, termoterapia,

elektroterapia, terapia fizikale, masazha. Banja e Pejës ka një ekip profesionale mjekësore

me përvoj të gjatë shumë vjeqare. Ky ekip përbëhet prej mjekëve specialist të fiziatrisë,

reumatologjisë, fizoterapeutëve, masazherëve, infermierëve, laboristëve dhe farmacistë.

Uji termal i kësaj banje i takon grupit të ujrav shërues bikarbonate të kalciumit dhe

magnezit. Temperatura e tij është 48 ( oC) me kapacitet 18 l/sek. Uji termal i kësaj Banje

është krahasuar me mbi 500 ujëra tjerë shërues në botë dhe raportet e fundit të ekspertëve

ndërkombëtar theksojn se ky uji ështe mjaft unik dhe i veçant në përmbajtën kimike

2

KAPITULLI II

2. RËNDËSIA E UJRAVE

Uji është një nga kushtet themelore për zhvillimin e jetës në planetin tokë dhe i

domosdoshëm për të gjitha format e jetës, pa ujë jeta siç e njohim ne do të ishte e

pamundur. Përkundër faktit se 75% e sipërfaqes së tokës është e mbuluar me ujë, me

rritjen e popullsisë dhe rritjen e kërkesave për ujë situata është gjithnjë e më shumë

alarmante. I gjithë uji nuk është i përdorshëm sepse 97% e masës së ujit është ujë i kripur,

rreth 1.91% është ujë në tokë, 0.5% është ujë nëntokësorë, ndërsa 0.001% e ujit ndodhet

në atmosferë. [1]. Uji i lumenjëve përfshin 1.7x103km3, prandaj njerëzimi nuk do të duhej

të ishte i shqetësuar për mungesë uji. Mirëpo vështirësitë ekzistojnë, sepse uji nuk është i

shpërndarë njësoj. Diku ekziston mjaftueshëm, ndërsa diku nuk ka sa duhet, në vende të

botës së tretë nuk ekzistojnë kushtet për përpunimin e ujit andaj shumë njerëz

konsumojnë ujë te pasigurt dhe për këtë arsye uji llogaritet si një nga shkaktarët kryesorë

të vdekjes në këto vende ku më shumë se 5 milionë njërëz vdesin çdo vit nga sëmundjet e

shkaktuara nga uji i pijshëm i pasigurt, mungesa e kanalizimeve dhe uji i pamjaftueshëm

për higjienë. Zhvillimi teknologjik i shoqërisë ka kontribuar që burimet e ujërave të

ndoten. Ndotja bëhet nga substancat kimike dhe nga mikrogjallesat, të cilat hyjnë në

ciklin e ujërave duke shkaktuar çrregullime në ciklet biokimike të gjallesave dhe të

njeriut [2]. Sipas WHO uji që përdoret për pije duhet detyrimisht të plotësojë disa

standarde pastërtie. Nisur prej këtu sot uji i pijshëm sigurohet në dy mënyra: e para, është

sigurimi i ujit të pijes prej ujit nëntokësor dhe e dyta, ku uji kalon në një proces

teknologjik pastrimi deri sa të arrijë standardet e nevojshme që përdoren për pije.

Hidrografia është element i rëndësishëm natyrorë. Pasuria në ujëra sipërfaqësor dhe

nëntokësore varet nga përbërja gjeologjike. (shtresat ujëmbajtëse e ujëlëshues), format e

relievit, klima (temperatura, reshjet, erërat etj), mbulesa vegjetative dhe ndikimi i njeriut

në rregullimin e shtretërve dhe shfrytëzimit të ujit për nevoja të ndryshme. Pozita

qendrore gjeografike e Kosovës në Gadishullin Ballkanik, lartësia mesatare relativisht e

3

madha 811 (m), mbyllja e hapësirës Kosovare me male të larta e të mesme në pjesët

periferike, ndikuan në formimin e nyjës hidrografike-kyçi hidrografik në Kosovë. Në

malin e Nerodimes (Suka e Dermanit 1364 ( m) në gj. veriore 42° 21′ 13"dhe të gjat. gj.

lindore 20° 85′ 49") ujrat e Kosovës ndahen në tri pellgje, duke rrjedhur në drejtim të

deteve Adriatik, Egje dhe detit të Zi. Sipërfaqja ujëmbledhëse topografike e Kosovës

është 11.645 ( km2), 6,8 % më e madhe se sipërfaqja administrativo-politike, që tregon

se pjesa dërmuese e ujërave krijohen brenda sipërfaqes së saj. Pjesa më e madhe e

territorit të Kosovës i takon ujëmbledhësit të detit të Zi 50,7 %, pjesa tjetër 43,5 % i takon

ujëmbledhësit të detit Adriatik dhe pjesa e vogël prej 5,8 % i takon ujëmbledhësit të

detit Egje. Ujëmbledhësit të detit të Zi i takojnë lumenjtë: Sitnica, Ibri, Drenica, Llapi,

Morava e Binçës dhe Krivareka. Ujëmbledhësit të detit Adriatik i takojnë lumenjtë: Drini

i Bardhë me degët Lumi i Istogut, Pejës, Deçanit, Ereniku, Lumi i Prizrenit, Toplluha,

Mirusha, Klina, Lumi i Plavës, dhe Restelicës në Opojë e Gorë, ndërsa ujëmbledhësit të

detit Egje i takojnë Lepenci dhe Nerodimja. Uji është faktor esencial për jetë, zhvillim ,

prodhim, energji të ripërtërishme, ku nuk është një resurs pakufi prandaj për këtë kërkon

mbrojtje të veqantë, dhe është pjesë e rëndësishme e natyrës si dhe lëndë e përhershmë e

nevojave njerëzore. Të gjithë organizmat e gjallë janë të përbërë nga qelizat të cilat

përmbajnë më së paku 60 % ujë. [1] Uji tret lëndët ushqyese dhe i shpërndan ato nëpër

qeliza si dhe rregullon temperaturën e trupit. Toka shpesh quhet Planeti i Kaltër, për arsye

se 2/3 e sipërfaqës së saj janë të mbuluara nga uji. Mirëpo sasia e ujit që mund të

shfrytëzohet dhe është në dispozicionin e njeriut, nuk e kalon 3 % e kësaj sasie. Kur kësaj

përqindje të ujërave të freskëta i hiqen edhe ujërat që nuk mund të shfrytëzohen, duke

qenë shumë larg vendbanimeve, ose shumë thellë në akuifere, atëherë mungesa e ujit të

pijes rritet edhe më tutje, tashmë në aspektin global, rajonal, nacional dhe lokal. Për ujin

nuk paraqet sfidë vetëm sasia, por edhe cilësia e tij. Janë një numër aktivitetesh që

ndikojnë në cilësinë e ujit si: bujqësia, industria, minierat, deponimi i mbeturinave, rritja

e popullatës, urbanizimi dhe ndryshimet klimatike. Mungesa e hapësirave për deponim

adekuat të mbeturinave urbane njerëzore ka çuar te kontaminimi në masë i ujërave. Uji i

papastër dhe joadekuat, mungesa e sanitacionit dhe higjienës shkakton afër 3.1 % të

vdekjeve (apo 1.7 milion raste vdekje në vit). Rreth 2,5 miliard njerëz jetojnë pa

sanitacion të duhur (UNICEF & WHO 2008) dhe rreth 80 % e kanalizimeve të vendeve

4

në zhvillim shkarkohen në mjedis, pa trajtim. Furnizimi i popullatës me ujë të pijshëm

dhe në pikëpamje higjienike të pastër është parakusht për shëndet të mirë. Nëse shikojmë

ujin, në shikim të parë mendojmë se uji është një substancë e zakonshme e thjeshtë i cili

gjendet kudo rreth nesh. Por nëse bëjmë studime më të thella , duke studjuar vetitë

kimike dhe ato fizike themi se uji është substanca më e rëndësishme për jetën e botës së

gjallë në përgjithësi. Prandaj me të drejtë thuhet se :” atje ku ka ujë ka jetë, atje ku nuk ka

ujë është luftë për jetë “. Pra H2O duket një komponim kimik shumë i thjesht i cili

përmban dy molekula hidrogjen dhe nje molekulë oksigjen, (pra dy elemente të gazeta

bashkimi i të cilave japin ujin), por vetitë e jashtzakonshme të cilat i posedon e bënë ujin

substance me rëndësi fondamentale për mjedisin, rëndësia e tij për jetën në tokë është

sepse vetitë specifike të ujit të lëngët, të ngurt dhe të avullt përcaktojnë kushtet mjedisore

që bëjnë të mundur jetë në tokë. Vetitë tretëse të jashtzakonshme të ujit kushtëzojnë

erozionin kimik të formacioneve shkëmbore, që është një dukuri natyrore që qon në

formimin e shtresës sipërfaqësore të tokës, kalimin e lëndëve ushqyese nga toka në bimët

dhe pastaj në qeniet e gjalla. Në natyrë uji është i përhapur si:

Ujë atmosferik (shiu, bora, mjegulla)

Ujë nëntokësor dhe i burimeve,

Ujë sipërfaqësor ( përronjtë, lumenjtë, liqenet, deta dhe Oqeane).

Ujërat natyror, varësisht nga prejardhja kanë karakteristika të ndyshme. Të gjithë ujërat

natyror përmbajnë shumë substanca të tretura.

Figura 2.1: Cikli i ujit në natyrë

5

2.1. Cikli gjeokimik i ujit

Ne jetojmë në një planet ku mbizotëron mjedisi ujor (hidrosfera). Uji është një komponim

me rëndësi thelbësore për jetën në Tokë, sepse vetitë specifike të ujit të lëngët, të avullt,

dhe të ngurtë përcaktojnë kushtet mjedisore që bëjnë të mundur jetën në tokë. Vetitë

tretëse të ujit kushtëzojnë erozionin kimik të formacioneve shkëmbore, që është një

dukuri natyrore, që çon në formimin e shtesës sipërfaqësore të tokës, kalimin e lëndëve

ushqyese nga toka tek bimët dhe pastaj në qeniet e gjalla. Në tabelën 2.1 janë treguar disa

nga karakteristikat e ujit dhe roli i tyre në mjedis.

Tabela 2.1: Vetitë e ujit dhe roli i tyre në mjedis.

Vetitë Roli mjedisorë

Tretës shumë i mirë Transporti i nutrientëve që bën të mundur

proceset biologjike e mjediset ujore

Konstantja dielektrike shumë e lartë Tretshmëria e lartë e lëndëve jonike dhe

disocijimi i tyre në tretësirat ujore

Tensioni sipërfaqësor shumë i lartë

Faktorë përcaktues në proceset

fiziologjike përcakton dukuritë

sipërfaqësore

I tejdukshëm ndaj dritës së dukshme VIS

dhe pjesës UV

Lejon kalimin e dritës së nevojshme për

fotosintezë edhe në thellësi relativisht të

mëdha në mjediset ujore

Dendsiteti maksimal në 4℃ (si lëng)

Shtesëzimi në liqene; izolimi i ujërave të

thellësisë nga shtresa sipërfaqësore e

akullit

Nxehtësia e avullimit shumë e lartë

Përcakton shpejtësin e kalimit të

nxehtësisë dhe molekulave të ujit

ndërmjet atmosferës dhe mjedisit ujor

Nxehtësia e shkrirjes (dhe e kristalizimit)

shumë e lartë

Temperatura qëndron konstant në pikën e

ngrirjes së ujit

Kapaciteti termik shumë i lartë Qëndrueshmëria e temperaturës së

organizmave

6

2.2. Ujërat Sipërfaqësore

Nga territori i Kosovës, në vitin me lagështi mesatare rrjedhin 3.6 x 109 (m

3) miliard ujë

121.2 ( m3/s), ndërsa vëllimi i përgjithshëm i akumuluar në akumulimet ekzistuese është

569.690.000 (m3), që paraqet vetëm 15,7 % të sasisë së përgjithshme mesatare. Pjesa më

e madhe e lumenjve i takon pellgut të Detit të Zi 50.7 %, Detit Adriatik 43.5 % dhe Detit

Egje 5.8 %. Shumica e lumenjve karakterizohen me rrjedhje të çrregullt sezonale, ku

rrjedhjet e lumenjve janë më të larta gjatë dimrit ose në fillim të pranverës. Sipërfaqja

ujëmbledhëse topografike e Kosovës është 11.645 (km2), çka do të thotë se vetëm për 758

(km2) apo 6.5 % ka mos përputhje me sipërfaqen e përgjithshme të saj 10.887 (km

2).

Lumenjtë kryesorë të cilët i përkasin ujëmbledhësit të Detit të Zi janë: Ibri, Sitnica me

degët; Llapi, Drenica dhe Morava e Binçës. Detit Adriatik i përkasin: Drini i Bardhë me

degët, Lumëbardhi i Pejës, Lumëbardhi i Deçanit, Lumëbardhi i Prizrenit, Lumi i Klinës,

Ereniku, Mirusha, Toplluha dhe Plava. Ndërsa lumi i Lepencit me degën kryesore

Nerodime i përkasin Detit Egje. Vija ujëndarëse (pellgje ujëmbledhëse), kanë rrjedhje në

drejtime të ndryshme. Koeficienti rrjedhës sillet prej 3.93 ( l/s/km2), Morava e Binçës

deri 42.46 ( l/s/km2), Lumëbardhi i Deçanit. Drini i Bardhë ka gjatësisë më të madhe në

kilometra brenda territorit të Kosovës me 122 ( km), ndërsa Lumëbardhi i Prizrenit më të

vogël me 31 (km). (Disa fakte për mjedisin, ESK, 2007).

Figura 2.2: Pellgjet dhe Lumenjtë e Kosovës.

7

2.2.1. Metalet në sistemet ujore sipërfaqësore

Metalet e në veçanti metalet e rënda kanë një rëndësi të veçantë në ndotjen e ujërave

sipërfaqësorë dhe përqendrimet e disa prej tyre janë të dobishëm, ndërsa disa të tjerë janë

të dëmshëm dhe toksikë. Disa metale si p.sh., kalciumi dhe magnezi janë elemente

kimike esenciale, ndërsa metalet e tjera ndikojnë negativisht tek konsumuesit e ujit dhe

sistemet për trajtimin e ujërave të zeza. Është vërtetuar se Pb, Hg, dhe As janë ndotës të

fuqishëm dhe të helmueshëm [2]. Alumini, zinku dhe kallaji janë pjesë e teneqes për

ambalazhim të ushqimeve të konservuara dhe merren si jo të dëmshëm.

Toksiciteti i metaleve të rënda varet nga lloji i metalit, komponimit, nga sasia që arrin në

organizëm dhe nga kohëzgjatja e veprimit të metalit. Në kët grup metalesh bëjën pjesë:

Hg, Pb, Cd, Cr, Cu, Ni, As, Zn.

Për largimin e gjurmëve të metaleve nga ujërat në sedimente është përgjegjës procesi i

adsorbimit dhe kohëve të fundit bëhen shumë hulumtime të këtij procesi. Grimcat e

suspenduara në sistemet ujore janë me përmasa të ndryshme dhe në sediment mbahen një

kohë të ndryshueshme, ndërsa ato përbëhen prej substancave të ndryshme organike dhe

inorganike

Kadmiumi (Cd) – si ndotës, në ujë mund të arrijë nga zhgarkimet industriale dhe

hedhurinat e xehëroreve. Ai gjerësisht përdoret në galvanizim dhe për prodhimin e

baterive. Kadmiumi kimikisht është i ngjashëm me Zn dhe në ujë gjendet në trajtën

oksiduese +2. Në natyrë gjendet si CdS dhe i përcjellë mineralet e Zn dhe të Pb.

Ushqimi është burim kryesor i helmimit me Cd. Me ujë gjatë ditës, njeriu mer vetëm

rreth 10 % të Cd. Efektet e helmimit akut me Cd te njeriu janë shumë serioze si: tensioni i

lartë, dëmtimi i veshkave, shkaktimi potencial i kancerit të prostatës etj. Efekte

fiziologjike kryhen nga zëvendësimi i Zn me Cd në disa reaksione anzimatike dhe kështu

pengohet funksionimi normal i enzimeve. Efekti toksik i Cd në ujë zvogëlo-het me rritjen

e fortësisë së ujit, për shkak të rritjes së karbonateve në ujë. Dihet se karbonatet e

metaleve të rënda janë pak të tretshme në ujë dhe kështu një pjesë e Cd të tretur

mënjanohet nga uji.

Bakri (Cu) – është përbërës i rrallë i ujërave natyrorë që në ujë mund të arrijë nga

përdorimi i gypave të Cu ose nga dozimi i rezervuarëve me sulfat bakri(II), i cili përdoret

për pengimin e rritjes së algjeve. Është vërtetuar se Cu është toksik për peshq dhe gjallesa

8

të tjera ujore, në ato përqendrime, të cilat për njeriun nuk paraqesin rrezik.

Eksperimentalisht është vërtetuar se joni i Cu(II) është forma helmuese kryesore.

Bakri është element kimik i rëndësishëm për jetën e njeriut dhe gjallesave të tjera meqë

luan rol të rëndësishëm në proceset e metabolizmit, ndikon në një numër të enzimeve dhe

në sintezën e hemoglobinës. Toksiciteti i Cu në ujë varet nga alkaliniteti, vlera e pH,

përmbajtja e substancave organike etj. Me rritjen e këtyre parametrave ulet përqendrimi i

joneve të Cu(II) – ulet edhe helmueshmëria me Cu në sistemet ujore.

Plumbi (Pb) – është po ashtu metal i rëndë që në mjedise ujore paraqitet në gjendje

oksiduese +2 dhe arrin nga burimet e ndryshme industriale dhe minierat. Pb nga benzina

(me tetraetil plumbi), është burim kryesor i Pb atmosferik dhe një pjesë e madhe e tij

kalon në ujë. Përndryshe në ujëra natyrorë detektohet rrallë. Edhe plumbi është metal

helmues. Helmimi i njeriut me plumb shkakton çrregullime në funksionimin e veshkave,

të sistemit reproduktiv, të mëlçisë dhe të sistemit nervor. Helmimi me Pb bëhet nga

eksponimi ambiental që shkakton retardim mental te shumë fëmijë, ndrësa helmimi i butë

ka si pasojë aneminë.

Mungesa e Ca, Fe, Cu, Se dhe acidit askorbik në ushqim e kushtëzon akumuli-min e Pb

në organizëm. Sasia më e madhe e Pb grumbullohet në eshtra (rreth 90 %), dhe aty e

zëvendëson Ca. Komponimet organike të Pb arrijnë lehtë në organizmin e njeriut përmes

lëkurës dhe e rrezikojnë sistemin nervor qendror. Veprimi helmues i Pb bazohet edhe në

afinitetin e madh ndaj squfurit. Pb e zvogëlon aktivitetin e enzimeve, reaksionet oksido-

reduktuese në qelizë dhe sintezën e proteinave. Është vërtetuar se helmimi me Pb është

më i madh në ujëra të fortë se sa në ujëra të butë.

Hekuri (Fe) – është metal i rëndësishëm për jetën e gjallesave bimore dhe shtazore.

Prania e komponimeve të Fe në ujëra për pirje nuk pengon deri në përqendri-min prej 0,3

mg/dm3. Në formë të tretshme Fe është dy valent (gjendje oksiduese +2), ndërsa në prani

të oksigjenit precipitohet si hidroksid hekuri me ngjyrë të kuqe/kaftë që ëshët i

patretshëm. Ai është i papërshtatshëm për amvisëri dhe për industri.

Në ujërat e pasur me Fe gjendet bakteria me emrin „filamenoz“, e cila rritet dhe

shumohet. Ajo ndikon shumë negativisht në kualitetin e ujit, sepse me këtë rast vjen deri

te grumbullimi i biomasës në sistemin shpërndarës. Fe është metal esencial në strukturën

9

e hemoglobinës dhe përdoret si terapi në anemi, e cila shkaktohet nga mungesa e Fe në

gjak. Në doza të larta është toksik.

Mangani (Mn) – në natyrë gjendet në formë të oksideve, silikateve, karbona-teve etj.

Përdoret për përftimin e aliazheve të hekurit dhe gjatë zhgarkimeve industriale depërton

lehtë në ujërat sipërfaqësorë, e në veçanti aty ku nxirret Mn. Inhalimi i dozave të larta të

komponimeve të Mn mund të shkaktojë vdekje. Te minatorët janë vërejtur helmime

kronike, nëse ata u ekspozohen avujve të komponimeve të Mn, por edhe individët që

pijnë ujë nga puset ku përqendrimi i Mn është i lartë. Ai shkakton probleme në sistemin

nervor qendror dhe kjo shfaqet me të qeshura të pakontrolluara eufori, pagjumësi të

përcjellur me kokëdhembje, paralizë të këmbëve. Këto simptome janë të ngjashme me ato

të sëmundjes së Parkinsonit.

Zinku (Zn) – krahasuar me Cu, Pb, Cd dhe Hg, zinku në ujërat natyrorë gjendet në sasi

më të madhe, andaj ujërat e zhgarkimeve industriale përmbajnë përqendrime më të larta

të tij. Zn nuk akumulohet në organizëm. Ai është aktivizues i enzimeve. Ndikon në rritjen

e eshtrave, në zhvillimin dhe funksionimin e organeve reprodukuese etj. Janë shumë të

rralla rastet e helmimit me Zn. Veprimi i tij në gjallesat ujore varet nga fortësia,

ngopshmëria me oksigjen dhe temperatura. Kripërat e elementeve alkalino-tokësore e

zvogëlojnë toksicitetin e Zn, ndërsa rritja e temperaturës dhe ulja e përqend-rimit të

okisgjenit të tretur e rritin toksicitetin e Zn. Në matjet tona Zn e kemi përcaktuar me

analizë potenciometrike striping.

Kromi (Cr) – Joni i Cr 3+

është nutrient esencial, ndërsa Cr 6+

është shumë toksik dhe i

dëmton veshkët, mëlçinë, organet e frymëmarrjes, ndërsa ekspozimi i tepërt i Cr 6+

mund

të shkaktojë dermatit. Punëtorët e prodhimit të Cr vuajnë nga ulcera dhe shkatërrimi i

mukozës së hundës. Kanceri i lukthit me gjasë më të madhe shkaktohet nga inhalimi i

tepruar i pluhurit me Cr. Sasia më e madhe e lejuar e Cr në ujë për pirje është 0,050

mg/dm3. Përmbajtja e kromit në ujë varet kryesisht nga aktiviteti indusrial.

2.3. Ujërat nëntokësore

Uji i shiut pasi të bie në tokë, atakon dhe tretë shkëmbinjtë me përbërje të ndryshme duke

formuar ujëra sipërfaqësore dhe nëntokësore. Vlerësohet se rreth (25 deri 40 %) nga rënia

10

e shiut dhe të reshurat e tjera në regjione me klimë të butë thithen (depërtojnë) në tokë.

Në rrugën për në nëntokë, ujërat nëntokësore humbin shumë materie organike e

njëkohësisht tretin më pak apo më shumë substanca minerale si: natrium, kalcium,

magnez, CO2, etj. Sa më thellë që depërton uji aq më tepër sasi të materies do të tretë. Uji

nën presion të madh është tretës i fortë. Më herët apo më vonë uji që depërton në tokë

detyrohet të dalë në sipërfaqe si ujë burimor.

Ujërat nëntokësore në përmbajtje më të madhe të kripërave minerale të tretura quhen

ujëra minerale. Uji nga burimet minerale shpesh herë emërtohet nga disa përbërës special,

që janë të tretur në ujë, apo nga lokaliteti i burimit. Ujërat nëntokësore të cilat përmbajnë

sasi të mëdha të kripërave dhe acidit karbonik janë ujëra minerale. Uji i disa liqeneve të

njelmët përmban sasi të madhe të kripërave të tretura. Ujërat e liqeneve dhe lumenjëve

për shkak të përmbajtjes relativisht të vogël të kripërave minerale të tretura, ndryshe

quhen edhe ujëra të ëmbla. Pjesa më e madhe e ujërave nëntokësore vjen nga shiu dhe

shkrirja e akullit. Uji mbush hapësirat mes gurëve dhe dheut duke formuar akuifer

(rezervuar uji). Ujërat nëntokësore mund të konsiderohen si burime të fshehta. Rezervat e

ujit nga akuiferi vendosen në hapësirën në mes të rërës, zhavorit, dheut dhe shkëmbinjve

si dhe në çarjet, poret dhe kanalet në shkëmbinjtë e ngurtë. Kapaciteti i rezervuarit të

akuiferit varet nga poroziteti i tij ose nga vëllimi relativ i hapësirës së hapur për të

mbajtur ujë. Thellësia e këtyre ujërave, cilësia e tij për përdorim për ujë të pijshëm dhe

rreziku për t‟u ndotur ndryshon nga vendi në vend. Në përgjithësi sa më të thella të jenë

këto burime aq më i mirë është uji. Ujërat nëntokësore mund të përmbajnë disa papastërti

natyrore ose ndotës edhe pa ndikimin e aktiviteteve të njeriut. Ndotësit natyral janë

zakonisht kripëra të tretura të metaleve alkaline (Na dhe K) dhe alkalino-tokësore (Ca

dhe Mg). Disa ujëra nëntokësore përmbajnë elemente të dëmshme si arsen, ose radon, gaz

i formuar nga zbërthimi natyral i uranit radioaktiv në tokë.

Ujërat nëntokësore dhe rezervat e tyre në Kosovë nuk janë të hulumtuar sa duhet. Ujërat

nëntokësore në Kosovë gjenden në shkëmbinj të formacioneve të ndryshme, që nga

Paleozoiku e deri në Kuaterneri dhe janë të rëndësishme për furnizimin me ujë të

pijshëm për nevoja të popullatës, për industri, bujqësi etj. Aktualisht shfrytëzimi i ujërave

nëntokësore në Kosovë bëhet kryesisht përmes puseve dhe burimeve. Në tabelën 2.2,

11

janë paraqitur disa të dhëna për disa akumulues nëntokësorë për Pellgun e Drinit të

Bardhë. Ujërat nëntokësore kanë rëndësi të madhe në jetën dhe veprimtarinë ekonomike

të njeriut. Kushtet e ndërlikuar gjeotektonike dhe gjeologjike kanë ndikuar që mënyra e

krijimit, shtrirja, lëvizja dhe pasuritë e ujërave nëntokësore të jenë të ndryshme në

territorin e Kosovës, për shkak të shtrirjes mjaftë të madhe të shkëmbinjve jo ujëlëshues.

Territori i Kosovës, ka një ndërtim gjeologjik të ndërlikuar dhe karakterizohet me terrene

në të cilat paraqiten akuiferet me porozitet granular dhe intergranular (aluvionet dhe

sedimentet e neogjenit dhe pliocenit), akuiferet me porozitet të plasaritjeve-çarjeve,

akuiferet karstik (gëlqerorët, mermerët) si dhe me terrene izolatorë, flishi, rreshpe.

Akuiferet e aluvioneve - Sendimentet aluviale të rërave dhe zhavorreve janë të përhapura

në aluvionet e të gjithë ujërave rrjedhëse. Përmasat e tyre i korrespondojnë madhësisë së

aluvioneve lumore dhe kanë sipërfaqe prej 2.650 km2 ose 24,3 % të territorit të Kosovës.

Përhapje më të madhe kanë aluvionet e Drinit të Bardh, Sitnicës, Moravës së Binçës,

Lumëbardhit të Pejës, Lumëbardhit të Prizrenit, Lumëbardhit të Deçanit, Drenicës, Klinës

Aluvioni i Drinit të Bardhë – Ka trashësi me mase prej 10-35 (m), me trashësi të

horizontit ujor 3-15 (m) dhe prurje prej 5-20 (l/s). Niveli i ujërave nëntokësore

është në thellësi prej 2.5 -15.5 (m2).

Aluvioni i Sitnicës - Është i përfaqësuar nga rëra dhe zhavorri me porozitet

intergranular me trashësi prej 3-20 (m) dhe prurje prej 3-15 (l/s).

Aluvioni i Moravës së Binçës - Ka trashësi me masë prej 3-10 (m) me prurje deri

në 8.0 (l/s) dhe nivel të ujit në thellësi deri në 2.0 (m3).

Aluvioni i Llapit- Ka trashësi deri në 10 (m), nivel të ujit në thellësi 2-9 (m) dhe

prurje prej 3 -10 (l/s).

Akuiferet karstike - Terrenet karstike janë të ndërtuara nga gëlqerorët e karstifikuar të

moshës triasike dhe kretasike si dhe mermerët e paleozoikut. Kapin sipërfaqen prej 1.300

(km2), ose 11,0 % të territorit të Kosovës. Masat e gëlqerorëve ndërtojnë pjesët

perëndimore dhe jug perëndimore të Kosovës, në perëndim të Pejës, Istogut dhe Deçanit.

Masa të mëdha të gëlqerorëve paraqiten në Pashtrik dhe rajonin Rahavec-Klinë, ndërsa të

vogla paraqiten në Sharrë, Luginën e Lepencit, afër Gjilanit, Novo Bërdë, Golesh, Stan-

Tërgë etj. Është i rëndësishëm veçanërisht kompleksi i gëlqerorëve të triasikut të ujërave

nëntokësore të cilët zbrazen përmes burimeve dhe gurrave me prurje të mëdha siç janë:

12

Gurra e Drinit të Bardhë, Burimi i Istogut, Burimi i Vrellës, i Banjës etj. me prurje

maksimale 0,15-10 (m3/s). Burime më të vogla karstike me prurje 10-20 (l/s), paraqiten

te Novo Bërda, Stan Tërgu, Hoqa e Madhe etj. Rezervat e tërësishme eksploatuese të te

gjitha ujërave nëntokësore karstike vlerësohen në mbi 8.0 (m3/s).

Akuiferet e baseneve të neogjenit - Sendimentet neogjenë në territorin e Kosovës

përfshijnë sipërfaqen mbi 1.650 (km2 ) ose 15.1 % të territorit. Përfaqësohen nga argjilat,

mergelet, rërat dhe zhavorret e më rrallë me përmbajtje ranore, gëlqerore dhe

konglomerat me trashësi të ndryshme.

Të tilla janë Baseni i Besianës me trashësi deri 300 (m), Baseni i Rrafshit të Kosovës deri

1000 (m), Drenicës deri 300 (m), i Moravës së Binçës deri 700 (m) dhe i Dukagjinit deri

2000 (m). Në Sendimentet neogjene, akuiferet ujëmbajtëse janë rërat dhe zhavorret me

trashësi 5-15 (m) dhe prurje 2-10 (l/s). Në këto sendimente janë konstatuar rezerva të

konsiderueshme të ujërave nëntokësore me presion (Gjakovë, Besianë, Drenicë, Ferizaj,

Vragoli, Vrellë ).

Në regjionin e Malësisë së re (Suharekë-Prizren) në këto sendimente në thellësi prej 50 –

120 ( m) paraqiten tri shtresa ujëmbajtëse me ujëra artezian (me presion) me prurje prej

5-10( l/s).

13

Tabela 2.2: Akumulimet nëntokësore ujore, sipërfaqja, vëllimi dhe kapacitetit i tyre për Pellgun e

Drinit të Bardhë.

2.4. Ujërat termale dhe minerale

Territori i Kosovës është i pasur me burime të ujërave termale dhe minerale, ku deri me

tani ka pasur shumë pak hulumtime për identifikimin dhe studimin e vlerave të këtyre

burimeve. Sipas të dhënave deri me tani në Kosovë janë të regjistruara rreth 30 burime të

ujërave termale dhe minerale. Hulumtime më të detajuara janë kryer vetëm për ujërat e

Banjës së Pejës, të Kllokotit dhe të Banjskës, të cilat funksionojnë si banja termale

shëruese. Përveç aspektit shërues ujërat termale të Kosovës mund të përdoren edhe për

prodhimin e energjisë termike, mirëpo deri me tani ende nuk ka pasur ndonjë studim të

detajuar për të analizuar potencialin prodhues të këtyre ujërave. Në përgjithësi

temperatura e ujërave termominerale të Kosovës sillet prej 17-54 ( oC), ndërsa shkalla e

mineralizimit prej 2-5 (g/l). Burimet e ujërave termale dhe minerale në Kosovë kanë

përmbajtje të sulfateve, hidrokarbureve, kalciumit dhe magnezit. Në tabelën 2.2, janë

prezantuar karakteristikat fiziko-kimike të disa burimeve termominerale të Kosovës.

14

Tabela 2.3: Karakteristikat fiziko-kimike të disa burimeve termominerale të Kosovës.

Me qëllim të shfrytëzimit sa më racional të ujërave termale dhe minerale në Kosovë, në të

ardhmen duhet t‟i kushtohet vëmendje e veçantë hartimit të strategjive për shfrytëzimin e

këtyre ujërave, rregullimit të infrastrukturës dhe planeve urbanistike, hulumtimeve të

detajuara të karakteristikave fiziko-kimike dhe cilësisë së këtyre ujërave, si dhe

hulumtimeve mbi vlerësimin e potencialit të këtyre ujërave për prodhimin e energjisë

gjeo-termale.

15

Figura:2.3: Disa burime termominerale.

2.5. Ndotja e ujrave në Kosovë

Qështja mjedisore aktualisht është bërë problem i diskutueshem, jo vetem ne planin e

ekspertëve, por edhe ne planin politik e tekniko teknologjik. Problemet e mjedisit nisin

nga ai lokal dhe shtrihen në nivel kombëtar e ndërkombëtar. Mjedisi jetësor është bërë

problem botërorë dhe njëherit është preokupimi kryesor i shumë vendeve të botës.

Sidomos te ne rrethanat dhe zhvillimet e fundit në Kosovë ndikuan në ndotjen e mjedisit

në shumë sfera, pra me fjal tjera, aftësia e pabesueshme e njeriut për tu përzier në ligjet e

natyrës, për të krijuar vlera dhe për të ndërruar natyrën, rezulton me ndryshime dhe

qrregullime të mëdha në biosferë. Njeriu ndryshon kodra të tëra, hap tunele, thanë

moqalet e kënetat, pengon dhe ndryshon peisazhin, ndot në mënyrë të pakontrolluar ajrin,

ujin dhe tokën, rrezikon dhe zhdukë shumë lloje bimore dhe shtazore etj. Të gjitha këto

aktivitete të njeriut kanë shkaktuar kriza ekologjike në përmasa globale. Kjo krizë

seriozisht po kërcnon biosferën dhe njeriun. Mjedisi në të cilin po jetojm gjithnjë e me

tepër po rrezikohet nga ndotësit e ndryshëm të cilët rrezikojn jetën dhe shëndetin tonë.

Një ndër resurset më të rëndësishme dhe më të ndotura është edhe uji pa te cilin nuk do te

ishte e mundur jeta e njeriut . Konsiderohet se shekulli që sapo kemi hyrë nuk do të jetë

16

shekull i krizës së naftës, por i krizës për ujë. Qysh sot shumë shtete janë të detyruara ta

fitojnë ujin për pije nga deti, nga burimet nëntoksore ose nga masat e akullit polar.

Kosova nuk ka sasi të mjaftueshme të ujit, shumica e banorëve të Kosovës nuk janë të

lidhur me ujësjellsin e përbashkët, ku bëhet pastrimi i ujit dhe analiza bio-kimike e tij.

Nëse ekziston mrekulli në këtë planet ajo është uji /Loran Eiselz/, pra e gjithë jeta vjen

nga uji. prandaj këtë mrekulli që na e fali natyra duhet ta ruajme. Sot në botë njihen më se

dyqind sëmundje që paraqiten si pasoj e përdorimit të ujit të ndotur. Uji është vetë jeta, jo

vetëm për njëriun, sepse asgjë mbi tokë nuk mund të jetoj pa ndihmën e ujit madje as vetë

natyra. Sipas Organizatës Botërore të shëndetësis me përmasa botërore nga uji i ndotur

sëmuren mbi pesëqind million njerëz. Shpesheher ne nuk jemi të vetëdijshëm për

veprimet tona ndaj ujit prandaj shumë qytetar hudhin gjithçka mbi lumenjë me mendimin

se uji i bartë mbeturinat, por ndotja mbetet aty. Ajo na kthehet prapë në shtëpi, kur dihet

se një pjesë e ujit depërton mbi dhe. Në disa vise të planetit tonë ka mjaft ujë prandaj ai

shfrytëzohet për rekreacion kurse në disa vise tjera sigurohet me vështirsi.Toka ka shumë

uje por, ekosistemet tokësore agrikulturat dhe njerëzit janë të varur nga uji i freskët i cili

përbën vetëm 0.77 % te tërë ujit të planetit. Prandaj ndotja e ujit është e rrezikshme jo

vetëm për njëriun por edhe për organizmat tjer. Uji është materie e pazëvendësueshme

prandaj kujdesi ndaj tij është më se i nevojshëm. Popujt e ndryshem kanë kulte dhe rite të

ndryshme për ujin dhe rëndësin e tij. Nga uji i papastër pasojn nje sërë sëmundjesh ndër

më të rëndësishmet janë kolera, tifoja e zorrëve, hepatiti, tularemia etj. Këto sëmundje

shpesh kan marr viktima njerëzore. Mbrojtja e ujit ështe në dorën tonë ku ne mund ta

kursejm dhe ta mbrojm. Jeta vjen nga oqeani, dhe qelizat tona, edhe ne ditet e sotme

vazhdojn ta kene brenda tyre detin. Uji përbën rrethë shtatëdhjet përqind te trupit tonë

dhe është shumë i rëndësishem. Për shkak të kaluares sonë oqeanike uji qoft brenda trupit

apo nga jasht na shëron dhe na rinon. Në ditët e sotme me zhvillimet e avancuara që po

ecën bota, është vështir të mendohet për një ujë të pastër. Uji dikur ishte burim i gëzimit,

i bukuris dhe i argëtimit, mirëpo lumenjët e dikurshëm të cilët ishin të pasur me diverzitet

të bujshëm të botës shtazore dhe brigjet e gjelbëruara tani janë shëndërruar në shumë

vende të botës në kanale të hapura të hedhurinave dhe të helmeve ose materieve toksike.

Kjo gjendje dhe sjellje e pa ndërgjegjshme dhe pasojat nga kjo gjendje e krijuar do të jenë

fatale për njerëzimin.

17

2.5.1. Ndotja e ujit dhe pasojat e tij

Ndotja e të gjitha resurseve të mjedisit jetësor ka ndikim negativ për shëndetin e njëriut.

Ndotja e ujit dhe përdorimi i tij bënë ndikim të drejtëpërdrejtë në shëndetin e njeriut dhe

lë pasoja për kohë të gjatë. Sot dihet se nga përdorimi i ujit të ndotur-flliqur, shkaktohen

më shum se 200 sëmundje. Këto sëmundje shpeshë kanë marrë me mijëra viktima

njerëzore. Në Kosovë nuk ka monitorim të ujërave të ndotura urbane, ku ujërat

industriale janë një ndër ndotësit kryesorë të ujërave sipërfaqësore dhe nëntokësore.

Ndotësit më të mëdhenjë janë: KEK, Feronikeli, Sharrcemi, Minerat e Trepçës,

Kizhnicës, Artanës dhe minierat tjera. Si shkaktar tjeter i ndotjes së ujit janë edhe kripërat

e tretura: kloridet, sulfatet ose bikarbonatet, natriumi, kaliumi, kalciumi, magnezi, të cilët

koncentrohen gjatë ujitjes së tokave, pastaj shiu i thartë dhe veprimtaritë industrial,

kështu ndotën ujërat rrjedhëse dhe ato sipërfaqësore vazhdimisht. Koncentrimin e kripës

e rrisin edhe ujërat e liruara nga amvisëritë dhe industria ushqimore, ndërsa burim tjeter i

kripëshmërisë së ujërave është edhe kripa e përdorur gjatë dimrit në rrugët

automobilistike, që përdoren me mija tonelata brenda një sezoni. Sot në bujqësi përdoret

sasi e konsiderueshme e nitrateve për stimulimin e prodhimtarisë bujqësore, mbi 400 (kg)

për hektar në vendet e zhvilluara ndërsa sasi e konsiderueshme e këtyre nitrateve

koncentrohet në ujërat e drenuara nën kultura e cila arrin deri në 150 (mg/l), që e tejkalon

për tri herë kufirin e lejuar të koncentrimit në ujin e pijshëm. Nitrati nuk është toksik,por

ai kthehet ndërkohë në nitrit ose në komponim organik nitrosamin dhe në pjesëmarrje të

vogël vetëm me (mg/l) paraqet rrezik potencial kancerogjen. Prezenca e tij paraqet

problemin më akut të furnizimit me ujë në vendet e zhvilluara. Detergjentet larës pastrues

nuk janë të sigurtë për mjedisin të gjitha këto janë në shkallë të ndryshme ndotës të

rrezikshëm. Gjithashtu derivatet e ndryshme të naftës, lubrifikanët e makinave

karburantet, janë veqanërisht të rrezikshme. [1]

2.5.2. Klasifikimi dhe kategorizimi i ujërave

Klasifikimi dhe kategorizimi i ujërave paraqet filozofinë e një vendi për admini-strimin

dhe menaxhimin e resurseve të ujit ku inkorporohen bindjet për rëndësinë e ujit për

mbijetim dhe zhvillim, dituritë mbi burimet e ujërave, dituritë mbi proceset në ujëra dhe

18

ndikimin afatshkurt dhe afatgjat të substancave të caktuara që lëshohen në ujë, në florë e

faunë dhe në shëndetin e njeriut, dituritë mbi planifikimin e nevojave aktuale dhe të

ardhshme për ujë, si dhe dituritë mbi aftësinë ekonomike të vendit që të qëndro-jë pas

asaj që është deklaruar me kategorizimin dhe klasifikimin e ujërave.

Sipas përdorimit dhe shkallës së pastërtisë, ujërat sipërfaqësorë dhe nëntokësorë

klasifikohen në 5 klasë.

Ato janë:

1.Klasa e parë – uji shumë i pastër oligotrofik, i cili në gjendje natyrore me dezinfektim

eventual mund të përdoret për pirje, për prodhim dhe përpunim të produk-teve ushqimore

dhe paraqet mjedis për rritjen dhe kultivimin e llojeve fisnike të peshqve me cilësi të lartë

– salmonideve. Kapaciteti puferik i ujit është shumë i mirë. Është vazhdimisht i

përqendruar me oksigjen, me përmbajtje të ulët të nutrientëve dhe baktereve. Përmban

shumë pak ndotje antropogjene me materie organike.

2. Klasa e dytë – ujë pak i ndotur, ujë mezotrofik, i cili në gjendje natyrore mund të

përdoret për not dhe rekreacion, për sporte ujore, për rritjen e llojeve të tjera të peshqve

(ciprinideve), ose i cili me metoda të rëndomta të përpunim-kondicionimit (koagulim,

filtrim, dezinfektim etj.), mund të përdoret për pirje, për prodhimin dhe përpunimin e

produkteve ushqimore. Kapaciteti puferik dhe ngopshmëria e ujit me oksigjen, përgjatë

gjithë vitit, janë të mira.

3. Klasa e tretë – ujë mesatarisht eutrofik, i cili në gjendje natyrore mund të përdoret për

ujitje, ndërsa pas përpunimit me metoda të rëndomta (kondicionimi) mund të përdoret

edhe në industri ku nuk nevojitet ujë me kualitet të ujit të pijshëm. Kapacite-ti puferik

është i dobët, por e ruan aciditetin e ujit në nivele që akoma janë të përshta-tshme për

shumicën e peshqve. Në hipolimnion kohëpaskohe mund të paraqitet munge-së e

oksigjenit. Është evidente ngarkesa me substanca të dëmshme dhe ndotje mikro-

biologjike. Përqendrimi i substancave të dëmshme ndryshon prej ujërave natyrorë deri në

nivele të toksicitetit kronik për jetën ujore.

19

4. Klasa e katërt – ujë eutrofik i fuqishëm, ujë i ndotur që mund të përdoret për qëllime

të tjera, vetëm pas përpunimit adekuat. Kapaciteti puferik është tejkaluar, që sjell deri te

nivelet më të larta të aciditetit, gjë e cila reflektohet në zhvillimin e indivi-dëve të rinj. Në

epilimnion paraqitet tejngopshmëri me oksigjen, ndërsa në hipolimnion paraqitet

mungesë e oksigjenit. Është i pranishëm „lulëzimi“ i algjeve. Shpërbërja e rritur e

materieve organike mund të tërheq kushte anaerobe dhe ngordhje të peshqve. Ndotja

mikrobiologjike nuk lejon që ky ujë të përdoret për rekreacion, ndërsa substancat e

dëmshme të lëshuara ose të çliruara nga sedimenti, mund të ndikojnë në kualitetin e jetës

ujore. Përqendrimi i substancave të dëmshme mund të ndryshojë prej niveleve të jetës

ujore kronike e deri në toksicitet akut të jetës ujore.

5. Klasa e pestë – ujë shumë i ndotur hipertrofik, i cili në gjendje natyrore nuk mund të

përdoret për asnjë përdorim. Uji është pa kapacitet puferik dhe aciditeti i tij është i

dëmshëm për shumë lloje të peshqve. Probleme të mëdha paraqiten në regjimin e O2,

tejngopshmëri në epilimnion dhe mungesë e O2 në hipolimnion që shpie kah kushtet

anaerobe. Peshqit dhe llojet bentonike nuk paraqiten vazhdimisht. Përqendrimi i

substancave të dëmshme i tejkalon nivelet akute të toksicitetit për jetën ujore.

2.6. Burimet e ujërave termale kurative në Shqipëri

Turizmi shëndetësor është njëra prej formave dhe potecialeve të shumta të turizmit.

Turizmi dentar është një term i ri për ne, por në fakt ka filluar të sensibilizojë ndjeshëm

aktorët e kësaj fushe. Durrësi është ndër qytetet me numrin më të madh të turistëve në

sezonin veror dhe ka nisur praktikimin e turizmit shëndetësor, fillimisht në aspektin

dentar. Kjo është një praktikë e suksesshme në vende të ndryshme, e cila duhet të

aplikohet edhe në vendin tonë për arsye se Shqipëria ka çmime të ulta në treg për

shërbimin dentar. DSHP, spitali, grupimet profesionale dhe të interesit, duhet të hartojnë

një platformë konkrete për këtë qëllim, duke nisur që me sensibilizimin e duhur të vetë

stomatologëve dhe shërbimeve të tjera bazë. Një tjetër aspekt i rendësishëm janë qendrat

e ujrave termale të cilat janë prezente në Shqipëri duke ofruar akomodim dhe shërbime të

20

tjera. Mund të përmendim ujërat termale të Bilajt, në Fushë Krujë, të pasura me sulfat dhe

lëndë minerale, të cilat kanë efekte kurative të reumatizmës, lëkurës dhe sistemit nervor.

Për tu përmendur janë dhe llixhat e Elbasanit, ujërat e së cilës kanë vlera të larta

terapeutike ku dhe trajtohen sëmundje të shumta të rrugëve të frymëmarrjes, stomakut,

lëkurës. Llixhat e Elbasanit kanë edhe vlera për trajtime kozmetike dhe janë shfrytëzuar

që nga periudha romake.

Gjithashtu dhe burimet e ujërave termale të Bënjës kanë vlera të veçanta për trajtimet e

lëkurës. Lixhat e Peshkopisë përmbajnë kalium dhe sulfate, efektet e të cilave trajtojnë

sëmundjet në rrugët e frymëmarrjes, reumatizmat, sëmundjet e lëkurës dhe problemet

gjinekologjike. Ujrat termalë të Vronomeros në Leskovik, banjat e avullit të Postenamit,

si dhe ujrat kurativë të pijshëm siç janë Kroi i Bardhë në komunën e Selitës në Mirditë,

Kroi i Nënës Mbretëreshë në parkun kombëtar të Qafë Shtamës.

Burimet e ujërave termale të Biljat pranë Fushë-Krujës.

Këto janë burime termale, të cilët ndodhen më pranë kryeqytetit. Ato gjenden në rrugën

nacionale Vorë – Fushë Krujë në fshatin Bilaj, pranë urës së Gjolës. Burimet e këtyre

ujërave termalë dalin nga depozitimet e luginës së Ishmit. Janë ujëra të pasura sulfurore

me lëndë minerale si: Ca, Na, K, Fe, Mg etj. temperatura e ujërave është 55 (oC).

Këto të fundit kanë efekte kurative mbi probleme të remautizmës, lëkurës dhe sistemit

nervor. Duhet të përmendim se këtu është ngritur një qendër e re dhe bashkëkohore

rehabilitimi, e quajtur “Qëndra Kurative Ibrahim Kupi”. Kjo qendër ofron shërbimet e

akomodimit, ushqimit, shërbimin e specializuar të stafit mjekësor.

Llixhat e Elbasanit

Ndodhen pranë qytetit të Elbasanit. Këto burime janë të njohura dhe të përdorura që gjatë

periudhës romake. Hoteli i parë i ndërtuar nga sipërmarrësit privat ka qenë ai i vitit 1932,

i quajtur ” Hotel Park”, pronë e Grigor Nosit. Analizat e ujërave të këtyre burimeve janë

kryer në mënyrë të specializuar nga ana e inxhinierëve çekë, të cilët kanë evidentuar vlera

të larta terapeutike. Këtu trajtohen sëmundje të shumta të rrugëve të frymëmarrjes,

21

sistemit nervor, të lëkurës, stomakut. Llixhat e Elbasanit kanë edhe vlera kozmetike,pra

sot gjenden shumë hotele private, që ofrojnë shërbime në këto llixha.

Burimet e ujërave termale të Bënjës

Këto burime gjenden 14 (km) larg qytetit jugor të Përmetit në komunën Petran, vetëm 3

(km), larg nga vendi ku lumi Vjosa bashkohet me përroin e Lëngaricës. Janë gjithsej 6

burime. E veçanta e tyre është se këto janë burime të hapura në natyrë. Temepratura e

këtyre ujërave është, 26 – 32 (oC). Njëri burim shërben për trajtimin e sëmundjeve të

stomakut, një tjetër për trajtime të lëkurës. Trajtime të tjera janë për sëmundjet kronike të

remautizmës. Shfrytëzimi i parë i këtyre ujërave me përmbajtje biokarbonatike është bërë

që prej vitit 1964. Në këto burime nuk ka hotele dhe shfrytëzimi bëhet në mënyrë

ambulatore.

Burimet e ujërave termale të Vronomeros

Këto burime gjenden 10 (km) në jug të qytetit të vogël të Leskovikut. Janë burime

termale të pasura me kripëra të ndryshme, të cilat trajtojnë disa lloje sëmundjesh.

Temperatura e ujërave është nga 29 – 40 ( oC). Këtu ofrohet akomodim modern me staf të

specializuar mjekësor, si dhe me shërbim hotelerie.

Llixhat e Peshkopisë

Ndodhen pranë qytetit veri lindor të Peshkopisë. Ato burojnë nga formacionet e gipseve

të malit të Korabit. Janë dy burime sulfurore me temperaturë 35 – 43.5 ( oC) dhe me një

prurje prej 14 ( l/s). Ato kanë përmbajtje kaliumi dhe sulfatesh. Efektet e tyre lidhen me

sëmundjet e rrugëve të frymëmarrjes: si astma bronkiale, bronshite, reamautizmën,

diabetin, sëmundjet e lëkurës dhe probleme gjinekologjike. Krahas këtyre burimeve, në

Shqipëri gjenden burime ujërash të pijshëm me efekte pozitive për shëndetin, siç është

burimi i “Kroit të Bardhë” në Komunën e Selitës në rrethin e Mirditës, (i njohur për

kurimin e gurëve në veshka) si dhe banjat e avullit të Postenanit pranë Leskovikut.

22

Vlerat turistike të burimeve ujore në Mirditë

Veç bukurive natyrore, klimës së rrallë, pasurive nëntokësore, pyjeve e kullotave,

bjeshkët e Selitës në Mirditë, janë të përmendura edhe për burimet e shumta e të veçanta

ujore. Themi të veçanta, sepse të tilla nuk gjënden në zona të tjera të krahinës. Pothuaj

gjithë territorin e saj e përshkon lumi i Urakës, që buron nga Gryka e Selitës dhe pasi

përshkon 37 (km) e gjatësisë së tij, derdhet në liqenin e Ulzës. Ky lumë, ka ujë të ftohtë

dhe të kulluar, ku rritet një lloj peshku i veçantë dhe shumë i shijshëm, që quhet trofta me

pika të kuqe. Lumi i Urakës ka kushte ideale edhe për ushtrimin e plazheve të vegjël

malorë, pasi rrjedha e tij ka krijuar natyrshëm edhe shumë gropa të mëdha e të thella, me

ujë të qetë, ku mund të ushtrohet lirshëm sporti i notit. Por, duhet theksuar, se burimet

ujore në këtë zonë, janë jo vetëm të shumta, por dhe karakteristike, pasi këtu gjendet edhe

një lumë i nëndheshëm, siç është lumi i Shutërrisë, por gjendet edhe një burim i famshëm

kurativ, siç është ai i pikës turistike të Kroit të Bardhë, që buron në shpatet perëndimore

të Malit të Kunorës, në lartësinë mbi 1300 (m) mbi nivelin e detit.

Ky burim i magjishëm e fantastik, tashmë i famshëm dhe çudibërës për vlerat e tij

kurative, të vërtetuara këto dhe me analizat laboratorike brenda e jashtë vendit, ka një

frekuentim të jashtëzakonshëm e të përvitshëm nga pushuesit.

Ai ndodhet buzë rrugës autorurale Qafë – Mërkurth – Kunorë, një degëzim ky, me një

distancë vetëm prej 12 (km) nga rruga autokombëtare Tiranë – Lurë. Vlerat kurative të

ujit të Kroit të Bardhë, për herë të parë, janë zbuluar nga austriakët, gjatë Luftës së Parë

Botërore, ku sipas gojëdhënave, thuhet se disa ushtarë austriakë, rastisën të kalojnë pranë

këtij burimi dhe si të lodhur që ishin nga lufta, u ndalën dhe pinë ujë, por dhe pushuan tek

burimi i Kroit të Bardhë. [3]

2.7. Burimet e ujërave termale në Kosove

Burime e ujërave termale, krejtësisht natyrale dhe të pasura me veti të panumërta

shëruese për çdo sëmundje. Një mundësi e artë për turizëm shëndetësor, me një potencial

të jashtëzakonshëm kurativ e mbi të gjitha përthithës i turistëve të huaj. Një term ende i

panjohur për shqiptarët, megjithëse është mënyra më e mirë për të mbajtur trupin e

shëndetshëm, për të kuruar njëkohësisht probleme të ndryshme shëndetësore e për të

23

shijuar bukuritë që natyra i ka falur vendit tonë gjithashtu. Të pasura me sulfate dhe lëndë

minerale, ato kanë efekte kurative të reumatizmës, lëkurës dhe sistemit nervor .Banja e

Pejës, e njohur si “ Ilixha” është një qendër mjekësore- rehabilituese tashmë në zë në të

cilën kurohen sëmundjet e reumatizmit, sëmundjet neurologjike, traumatologjike,

kardiovaskulare, dermatologjike, gjinekologjike dhe të ngashme. Ajo dihet në mbarë

opinionin jo vetëm në Kosovë por edhe më gjerë se është shumë e njohur për cilësit e saja

shëruese, duke iu falënderuar në radhë të parë burimeve të shumta të pashterrshmne si të

ujit termo-mineral ashtu edhe të pelloidës ( baltës) gjithashhtu me veti të mëdha

shëruese. Rehabilitimin dhe shërimin e këtyre sëmundjeve për çdo ditë e bën ekipi

( stafi) i plotë i mjekëve profesionistë me përvojë të gjatë, në mesin e të cilëve edhe

specialist të fiziatrisë, nëpërmjet këtyre metodave: balneoterapsië, termoterapisë,

elektroterapisë dhe kineziterapisë. Kjo banjë gjendet 12 (km) larg Pejës, rrëzë masivit

malor të Alpeve Shqiptare, në perëndim të Dukagjinit në lartësi mbidetare 560 (m). Në

këtë vend të admiruar që nga kohërat e lashta në një hapësirë prej 26 hektarë tokë me

sipërfaqe të gjelbëruar, të rregulluar bukur me parqe, shëtitore, infrastrukturë rrugore,

lulishte e të tjera, ndodhet burimi i ujit termo-mineral me një kapacitet 19 (l/s),

temperatura e të cilit është 46-49 (oC). Këtë banjë të lashtë dhe këtë ujë të ngrohtë

natyral bazuar në studmimet shëndetësore dhe zhvillimin e saj e kanë shfrytëzuar

romakët e vjetër dhe osmanlinjtë ( turqit). Uji mineral natyral i kësaj banje me përbërje

optimale minerale, me shije të jashtëzakonshme dhe balta shëruese janë ndër më cilësoret

të kësaj natyre jo vetëm në Kosovë, por ato, siç thonë specialistët e kësaj fushë, e radhisin

Banjën e Pejës ndër banjot më të njohura në Evropë, siç janë për shembull Karllovivari

në Çeki, Vishnji në Francë dhe Zheleznovodsjava në Rusi. Drejtuesja e kësaj qendre

shëruese rehabilituese Albiana Shoshi thotë se në kuadër të saj ndodhen katër objekte

në sipërfaqe prej 38.000 (m2), prej të cilëve aktualisht është në shfrytëzim vetëm stacioni

për akomodim i nivelit të lartë “ Termal” me kapacitet prej 360 shtretër. Të gjitha këto

çfarë theksova u ofrojnë pacientëve ( qytetarëve nevojtarë) anë e kënd Kosovës e më

larg shërim, çlodhje, freskim dhe relaksim gjatë katër stinëve të vitit.

Pra, aplikimi profesional i të gjitha terapive në Banjën e Pejës te shumica e pacientëve që

vijnë këtu nga anët e ndryshme të Kosovës dhe vendeve të tjera dukshëm e ka rritur

rrezistencën e organizmave ndaj sëmundjeve të ndryshme. Ramazan Ibroçi, veteran i

24

hotelierisë nga Ulqini, para pak ditësh u kthye shumë i kënaqur nga Banja e Pejës. Në

bisedën që zhvilluam me të në restorantin “ Ponte” në Ulqin mësuam se ai me djalin e tij

Skenderin për herë të parë fundvitin që lamë pas kishin shkuar në Kosovë enkas në

Banjë të Pejës për shërimin e sëmundjes së reumatizmit.“Shërbimet që ofrohen këtu nuk

i kam përjetuar në asnjë banjë, të cilat i kam vizituar më parë. Këtu pritja, vendosja,

ofrimi i ndihmës shëndetësore, pastërtia, ushqimi, shërbimet e tjera dhe terapia janë të

nivelit më të lartë. Çdo gjë që i ofrohet pacientit për shërim është në nivelin e duhur.

Jam më se i kënaqur me të gjitha ndihmat mjekësore që më janë ofruar nga mjekët dhe

nga personeli në terapi, dhe në të gjitha këndet e tjera të banjës. Nga përvoja ime e parë

disa ditëshe në Banjën e Pejës sinqerisht, pa hezitim mund të them, me bindje të plotë

se është një ambijent mjaft i bukur, një lokalitet mjaft tërheqës dhe i përshtatshëm për

shërim, për pushim dhe për rekreacion. Nuk mund të them asnjë fjalë të keqe, përveçse

fjalë miradie për mikrpitjen e madhe dhe plotësimin e të gjitha kushteve, sepse çdo gjë

është në nivelin e duhur. Kaherë kam dëgjuar fjalë të mira për Banjën e Pejës, kurse

tani jam vërtetuar se ajo vazhdon të jetë vendi i preferuar dhe i përshtatshëm për

vizitorë nevojtarë nga vende të ndryshme të rajonit, për çka nga zemra në emrin tim dhe

të shumë pacienëve falënderoj të gjithë personelin dhe pronarin e saj të zellshëm”, thotë

Ibroçi, duke mos pasur asnjë verejtje. Besoj se të njëjtat apo përshtypje të përafërta

pozitive me këto të Ibroçit kanë edhe shumë pacientë të tjerë të cilët e kanë vizituar

qoftë edhe një herë Banjën e Pejës. Për hir të së vërtetës duhet thënë se shumica e

pacientëve që e kanë zgjedhur për shërim këtë banjë nuk janë zhgënjyer. Përkundrazi

kanë mbetur të kënaqur. Terapia ditore për pacientët e rregulltë është 25 euro që

përfshijnë ushqimin dhe fjetjen. Banja e Pejës paraqet një ambient jashtëzakonisht

impresiv, jo vetëm si vlerë natyrore, si peizazh me një klimë të përshtatshme,

kontinentale, por edhe me resurset që i ka të cilat e bëjnë të vlerësohet si mrekulli

natyrore, si banjë më e veçantë në tërë Ballkanin, me lartësi mbidetare 535-540 (m).

Termi “ilixha” vjen nga turqishtja, domethënë: banjë. Famën e të veçantës e mban për

shkak të pozitës gjeografike. Ambienti i Banjës përbëhet nga hapësira të mbuluara me

drurë të lartë, si hapësirë malore, pastaj me pasuritë nëntokësore, në formën e mermerit

dekorativ, me sasi të shumta të mermerit Onix. Nga ky lloj i mermerit është ndërtuar edhe

një pjesë e hollit të Shtëpisë së Bardhë në Washington. Ambientin e Banjës së Pejës e

25

bëjnë atraktiv edhe atraksionet e natyrës që e rrethojnë, siç janë: Ujëvara e Radacit,

Shpella e Radacit në gjatësi prej 2000 (m), pastaj Shpella e Dushit në kanionin e lumit

Mirusha, Gryka e Rugovës. Banja ka shtrirje në pjesën veriore të Dukagjinit, me pamje

nga veriu drejt maleve të Mokrës 1850 (m.) dhe nga ana veriperëndimore drejt maleve të

Zhlebit 2350 (m.), ndërkaq nga jugperëndimi dhe perëndimi rrethohet me malet e larta

Hajlet dhe malet e Rugovës. ONIX Banja e Pejës ka një ekip të ekspertëve, që kanë

përvojë të madhe, si fiziatratë, internistë-reumatologë, internistë-kardiologë, neurologë,

ortopedë, radiologë dhe një numër të madh të fizioterapeutëve të lartë e të mesëm,

terapeutë të lartë të punës dhe motra si dhe teknikë mjekësorë. Në kuadër të pajisjeve

mjekësore hyjnë edhe pajisjet bashkëkohore për diagnostikë funksionale (EKG,

Ergometria e kompjutereizuar, RTG kabineti dhe laboratoriumi biokimik).

2.7.1. Historiku i Bajës së Pejës

Daton prej vitit 1936 kur u ndërtua edhe hoteli i parë (Ilingja).Si instutucion rabilitusë i

cili përdor ujin e ngrohët natyral mineral nga burimi i saj, ku u zgjerua edhe me tri hotele

tjera për të ofruar shërbimë mjekësore rabilitusë dhe terapi fizikalë. Nderrmarja e re

shtrihet me një sipërfaqë toksore për afërsisht 26 hektar duke përfshir rreth 38000 (m2)

siperfaqe të objektëv. Kompanija përfshin 4 hotelë dhe objekte përcjellse prej të cilave

hotelet funksionale janë : Hotel termal me kapacitët prej 180 shtretër me sipërfaqe 8000

(m2) , hotel Ilixha me kapacitët 49 shtretër dhe sipërfaqe 1800 (m

2) . Ndersa dy hotelet

momentalisht janë jashtë funksionit, hotel Oniks me kapacitet prej 338 shtrëtër dhe

22000 (m2) , Hotel Park me kapacitët 120 shtretër dhe sipërfaqe 6000 (m

2). Vequri

operacione të banjës gjatë vitevë të fundit janë rreth 1 miljon ero të hyra vjetorë

.Mesatarisht janë realizuar 37500 qëndrime ditore me dy hotelet në funksion.[8]

Mesatarisht 9500 vizitor kanë vizituarë, qendrën e Rezultati të cilët 5000 qendrojnë në

Hotelë dhë 4500, vizitojn mjedisin ku ofrohën trajtimë mjeksore. Rezonanti funksionon

në sezonën të plotë prej 7 muajshë maj-nëntor.

26

Figura 2.4: Burimi i ujit tërmal në Bajen e Pejës.

Territori i Kosovës është i pasur me burimin e ujravë termalë dhe mineralë ku ne Kosovë

janë të rëgjistruar rreth 30 burimë të ujravë termalë dhe mineralë. Ujrat termalë mundë të

përdoren edhe për prodhimin e energjisë tërmikë. Ku uji i Bajës së Pejës ka pH=6.9 .

Mrekullitë natyrore të kësaj qendre rehabilituese, uji termal, shërues për shumë sëmundje

dhe ambienti i jashtëzakonshëm i shndërruar në park madhështor, i përshtatshëm për

shëtitje dhe pushim janë arsyjet e rritjes së numrit të vizitorëve. ONIX Banja e Pejës ka

klimë kontinentale, me temperaturë mesatare vjetore prej 11 gradë celsius. Uji termal i

kësaj banje i takon grupit të ujërave Kalcium-Magnez-Bikarbon të ujit dioksid të tharta

karbonike sipas termeve the definicioneve Europiane për ujëra shëruese. Temperatura e

tij është 48 (oC), kurse sipas vlerësimeve të fundit kapaciteti i burimit arrin në 18 (l/s).

Ky ujë ka zgjuar interesim të veçant edhe tek shumë ekpertë ndërkombëtar, i cili është

analizuar nga Instituti ndërkombëtarë si Fresenius, Europe Spa Med and Wellness si dhe

Balneotherma, të cilët e vlerësonë këtë ujë si një ndër ujërat shërues më unik në botë. Uji

i Banjës së Pejës ka fuqi shëruese për shumë sëmundje. Që prej vitit 1957, Instituti

Mjekësor dhe Hidrologjiko-Klimatologjik i Beogradit ka bërë analiza të thella të ujit

termal dhe ka identifikuar se uji mund të trajtoj sëmundje si: reumatizmi, ishijasi, disa

sëmundje të lëkurës, disa sëmundje të nervave, disa sëmundje të eshtrave, disa sëmundje

kronike të grave, si dhe ndihmon në shërimin e eshtrave të lënduara, për më tepër, në

27

kuadër të lixhës shumë operime terapeutike fizike të mjekësisë rehabilituese mundësohen

përmes larjes, gjimnastikës, masazhës dhe praktikave të tjera.

Figura.2.5: Pamja e Spitalit ONIX. në Bajën e Pejës.

2.7.2. Sëmundjët që mundë të trajtohën

Ky ujë është përdorur në masë të madhe si banjë për përdorim të jashtëm, dhe shumë pak

është njohur për pije. Por analizat dhe raportet e fundit nga institutet dhe laboratoret me

renome ndërkombëtare si Instituti për analiza, Fresenius me Seli në Berlin, dhe Raportet

balneologjike për ujëra termo mineral në Europë, Europespa The International Quality

System for Medical Spa and Wellnes raportojnë se uji termal i Banjes se Pejës mund të

përdoret edhe për pije për kurimin e disa sëmundjeve si dhe për inhalim: [8]

Uji termik hynë në ujërat shërues mineral karbondioksid biokarbonat me kalcium-

magnezium me1970 ( mg/l) minerale, sipas përkufizimit të EuropeSpa.

Ka Temperatura 48 ( oC).

Sipas mineraleve të gjeta në ujë, ky ujë buron me thellësi më shumë se 5000 (m),

dhe daton për më shumë se 6000 vjet më parë.

28

Ky ujë është analizuar dhe krahasuar me më shumë se 500 burime tjera të Evropës

dhe parametrat kimike të ujit të Banjës së Pejës tregojnë se është një ujë mjaft

unik dhe i pakrahasueshëm në mineralizimin e tij me ujëra tjerë termik të evropës.

Uji i Banjës së Pejës ka zgjuar interesim shumë të madh nga shumë institucione jo

vetëm evropiane por edhe më gjerë.

Balneoterapi e brendshme – kurë e pijshme (Ca2+

, Mg2+

HCO3-

):

Sëmundjet kronike inflamatore të traktit urinar

Parandalimin e gurëve në veshkë

Sëmundjet kronike inflamatore të zorrëve

Çrregullimet funksionale të zorrëve

Diabet melitus -sëmundjen e sheqerit

Semundjeve dhe ekzema te pankreasit

Rregullon ritmin e zemrës

Sistemin nervor

Përmirëson metabolizimin

Ngrit imunitetin.

Balneoterapia e brendshme– kurë inhaluese (Ca2+

, HCO3-

):

Sëmundjet respiratore jotuberkuloze, veçanërisht ato ngjitëse dhe alergjike

Balneoterapi e jashtme – vaskë e e pjeseshme ose e tërë trupit 37-40 (°C)

Sëmundje muskulo-skeletale

Sëmundje neurologjike

Sëmundje gjinekologjike

Sëmundje urologjike

Sëmundje onkologjike

Stimulon prodhimin e lëngjeve të stomakut

Stimulon metabolizimin

Dystoniavegjetative

Stresi kronik

Rregullon sistemin kardiovaskulare

29

Përmirëson qarkullimin e gjakut

Hipertensionin

Sëmundjeve kronike të lëkurës

Desinfektues natyral

Trajtimin e sterilitetit femror

Ngrit imunitetin

Probleme geriatrike.

Shërimi i sëmundjeve - Banja ndihmon shërimin e të gjitha formave të reumatizmit,

qofshin ato inflamator, degjenerativ, ekstraartikular, dhe metabolic:

Sëmundjet neurologjike: parezat e dhe paralizat, gjendjet pas trajtimit operativ

cerebral si dhe ato pas operacioneve neurokirurgjie (diskus hernia, ishaligjia).

Sëmundjet traumatologjike: gjendjet pas ndërhyrjeve kirurgjikoortopedike të

ekstremiteteve dhe kolonës vertodrale.

Sëmundjet kardiovaskulare: gjendjet pas infarktit të zemrës dhe komprometimet e

qarkullimit periferik të gjakut.

Sëmundjet dermatologjike: psoriaza dhe eçkemi kronik.

Sëmundjet gjinekologjike: steriliteti, adneksiti kronik, e të tjera.

Metodat e praktikës shëruese -Hidroterapia kjo formë realizohet në gjashtë pishina dhe

shumë vaska me ujë termomineral, por edhe në vaska speciale për hidromasazhë dhe

hidrogjimnastikë (edhe me masazhe nënujore me galvanizim):

Larja në pishinë

Larja në vaska

Kinezi terapia – Shërimi organizohet në mënyrë individuale apo edhe grupore, gjithnjë në

mbikëqyrje të fiziatrit dhe fizioterapeutëve. Për këtë lloj terapie janë të siguruar mjetet

më bashkëkohore për kineziterapi. Në kuadër të kineziterapisë ofrohen edhe këto terapi:

Pasive/Aktive

Aktive të ndihmuara

30

Koordinimi

Masazha

Kiroterapia

Elektroterapia – Për elektroterapi janë siguruar pajisjet më bashkëkohore të cilat

mundësojnë aplikimin e rrymave me frekuenca të ulëta dhe të larta. Sipas nevojës për

disa të sëmurë organizohen edhe forma të tjera të terapisë, siç janë ultrazëri, fototerapia,

termoterapia, ekstensioni, sauna, (për këtë formë është e siguruar Ergometria e

kompjuterizuar). Në kuadër të elektroterapisë, këto janë terapitë të cilat ofrohen në

Banjën e Pejës ONIX:

Elektrostimulimi

Rrymat Diadinamike

Rrymat Galvanike

Elektroforeza

TENS

Rrymat interferente

Magnetoterapia

Termoterapia – në kuadër të termoterapisë, stafi i kualifikuar dhe pajisjet moderne

teknologjike mundësojnë ofrimin e këtyre terapive mjekësore në Banjën e Pejës ONIX:

DVSH

Mikrovala

Ultrazëri (Terapi)

Parafina

Parafango

Krioterapia.

Vizitat ambulantore – për vizitat ambulantore Banja e Pejës ONIX ofron këto shërbime:

Dhënja e injeksionit

Dhënja e infuzionit

Glicemia (matja e sheqerit)

31

Fashimi i plagës dhe fashimi

Dhënja e udhëzimit për diagnostikim

Vënja e kanilës.

2.7.3. Banja Nëna Naile (Banja e Kllokotit)

Rreth 50 (km) në jug-lindje të kryeqytetit të Kosovës Prishtinë, me pamje të

mrekullueshme në drejtim të maleve të larta të Sharrit dhe në lartësi mbidetare prej 400

(m) shtrihet një nga fenomenet, respektivisht margaritarët e natyrës kosovare me emrin

Kllokot. Kllokoti, kjo natyrë magjepëse është vendi ku gjendet

Figura.2.5: Pamja e Spitalit Banja Nëna Naile.

Qendra për Mjekësi Fizikale dhe Rehabilitim Banja “Nëna Naile” e pasur me ujë të

pashterrshëm termomineral dhe e pajisur me teknikë moderne mjekësore dhe rekreative, e

që ka filluar të funksionojë nga maji i vitit 2007. Kushtet klimatike në Kllokot janë tipike

mesdhetare me dimëra të shkurtër dhe të butë, gjersa vera është stina më e gjatë,

zakonisht me ditë të kthjellëta me diell dhe temperaturë të ngrohtë të përcjellura me erëra

të lehta freskuese. Kushtet klimatike, së bashku me vetitë shëruese të ujërave

termomineral dhe komoditetin jashtëzakonisht të lartë që Qendra moderne “Nëna Naile”

në Kllokot gjatë tërë vitit ju ofron, e shndërrojnë ate në një vend tejet tërheqës dhe të

32

përshtatshëm për shërim, pushim dhe rekreacion në cilëndo stinë të vitit. Terapitë të cilat

shquhet Banja Nëna Naile janë:

Uji Termal Tradicional

Terapitë Profilaktike

Masazhë

Turmalina Mrekullibërëse

Lampa me Spektër të Frekuencave

Terapitë Fizikale.

Uji Termal Tradicional. Qendra për Mjekësi Fizikale dhe Rehabilitim “Nëna Naile”

Banja në Kllokot është e pasur me ujë të pashterrshëm termomineral. Hulumtimet e bëra

nga Instituti Kombëtar i Shëndetësisë Publike të Kosovës dhe Institutit Laboratorik Dr.

Scheller nga Gjermania tregojnë se uji termomineral i Banjës në Kllokot me temperatur

deri në 38(°C) përmban të gjitha elementet e nevojshme të cilat e bëjnë të përshtatshëm

për rehabilitimin e një numri të konsiderueshëm të sëmundjeve. Për qëllime terapeutike

uji termomineral i Banjës “Nëna Naile” përdoret si ujë për pije dhe për banjo. Larjet me

ujë termomineral të Banjës “Nëna Naile” në Kllokot bëhen në dy forma: lokale dhe të

përgjithshme. Ne ofrojmë banjo individuale dhe grupore në pishinat tona të dizajnuara

enkas për këtë qëllim. Temperatuarat e ujit variojnë prej ngrohtë në të nxehtë. Larjet e

shkurtëra me ujë të ftohtë dhe të freskët mineral, preferohen te disa sëmundje nervore dhe

psiqike për forcimin e tonusit të sistemit nervor. Marrë në përgjithësi, për trajtimin e

shumicës së sëmundjeve me indikacion, më së shpeshti aplikohen larjet me ujë të ngrohtë

me temperaturë uji 32-38 (°C). Klima, uji termomineral, ushqimi organik, fizioterapitë,

largimi nga tendosja e përditshme psiqike dhe fizike, së bashku me komoditetin dhe

shërbimin cilësor gjatë 24 orëve dhe 365 ditëve të vitit që stafi profesional mjekësor në

QMFR Banja “Nëna Naile” ju ofrojnë sot pacientëve /klientëve, përbëjnë një kombinim

faktorësh për të arritur një rezultat më të mirin të mundshëm. [9]

Terapitë Profilaktike. Në hulumtimet e kohëve të fundit potencohet gjithnjë e më tepër

rëndësia dhe roli preventiv i banjave në përgjithësi, e kjo padyshim përfshin edhe Banjën

“Nëna Naile” në Kllokot. Hulumtimet tregojnë se aplikimi profesional i terapive në banjë

33

e rritë rezistencën e organizmit ndaj sëmundjeve. Këtu, para së gjithash, mendohet në

sëmundjet aktuale bashkëkohore nga të cilat është e rrezikuar sidomos popullata e qytetit

për shkak të mënyrës së jetesës, të cilat sëmundje mund ti pengojë aplikimi

balneoterapeutik. Aplikimi me kohë i balneoterapisë tek sëmundjet reumatizmale dhe ato

të zemrës, mund të sjell deri te parandalimi i pasojave të cilat çojnë në invaliditetin e

pjesërishëm dhe të plotë të hershëm të njerëzve. Balneoterapia ka rëndësi të madhe socio-

mjekësore në parandalimin e mplakjes së hershme sidomos sot kur struktura e popullatës

ka ndryshuar dhe vazhdimisht është në rritje numëri i të moshuarve.

Turmalina Mrekullibërëse. Në kuadër të kompleksit QMFR Banja “Nëna Naile” përveq

terapive të njohura fizikale punon edhe Sauna Turmaline dhe Lampa me Spektër të

Frekuencave të cilat bëjnë të mundshme trajtimin e një numri të konsiderueshëm

sëmundjesh dhe duke kontribuar në zbukurim, humbje peshe, formësim trupi, për të

shëruar dhimbjet e qafës, shpatullave, belit, këmbëve si dhe tendosjet e muskujve.

Turmalina mund të përshpejtojë qarkullimin e gjakut dhe metabolizmin, të nxjerrë jashtë

toksinat dhe të balancojë vlerën e pH njerëzor. Sauna Turmaline trajton dhe është

veçanërisht e dobishme si në vijim:

1. Sistemi i frymëmarrjes: pezmatim i grykës, rhinit, bronkit kronik, astëm

bronkiale;

2. Sistemi qarkullues: hipertension i tipit I dhe II, hiperlipemi, arteriosklerozë,

trombozë cerebrale, sëmundje e arterieve koronare të zemrës;

3. Sistemi nervor: neurasteni, pagjumësi, kokëdhembje nervore, simptoma të

ngacmimit nervor të funksionimit të sistemit gastrointestinal, neuralgji e nervit

trigemin, diarre nervore;

4. Sistemi i tretjes: ulcera gastrike, pezmatim i ezofagut, kolit alergjik, kapsllëk,

diarre nervore;

5. Sistemi endokrin: diabeti i llojit II, probleme të menopauzës, sindroma

premenstruale, hipogonadizëm, hipofunksion i tiroideve;

6. Sistemi i gjakut: aleukocitozë, trombocitopeni, anemi e shkaktuar nga mungesa e

hekurit;

7. Sistemi urinar: prostatiti, prostatomegali (zmadhim i gjendrës prostatike);

34

8. Sistemi i lëvizjes: shërimi i fakturave, hiper osteogjeni, dhimbje e thembrës,

reumatizëm;

9. Oftalmi: katarakti, glaukoma, shikimin nga afër tek adoleshentët;

10. Sëmundje të lëkurës: herpes zoster, neurodermit, kruarje e lëkurës, ekzemë,

dermatit kontakt, djegie dhe përvëlime si dhe plagë të ndryshme;

11. Sëmundja e kolagjenit: artrit rheumatoid, preiartrit i artikulacionit të krahut;

12. Shërimi pas kimioterapisë së kancerit dhe operacione të ndryshme;

13. Ka efekt të dukshëm mbi kujdesin zbukurues dhe të lëkurës.

Lampa me Spektër të Frekuencave. Përdorimi i aparaturës së përparuar të Spektrit të

frekuencës, është një mënyrë e mirë për të shëruar dhimbjet e qafës, shpatullave, belit dhe

këmbëve, si dhe tendosjet e muskujve. Në përputhje me matjet e bëra prej teknologjisë

moderne, trupi njerëzor rrezaton në mënyrë konstante valë elektromagnetike me valë të

gjerë, të cilat mbulojnë rrugë të mesme të largëta të rrezeve infra të kuqe dhe valë

milimetrike (të dobëta). Aparati i terapisë i prodhuar përmes përdorimit të parimeve të

bionikës dhe teknologjisë elektronike, mund të stimulojë me përafërsi spektrin e

rrezatimin njerëzor, dhe gjatë punës, mund të transformojë energjinë elektromagnetike në

bioenergji e cila mund të thithet më lehtë prej trupit të njeriut. Në bazë të parimit

koordinues të thithjes, ai kontribuon në prodhimin e efektit termal biologjik dhe efektit

jo-termal në vendndodhjet e ndyshimeve patologjike, lehtëson përgjigjet fiziologjike dhe

biokimike të trupit, dhe prodhon katër efektshmëri të mëdha biologjike të rëndësishme

për trupin e njeriut, duke bërë të mundur në këtë mënyrë, trajtimin e sëmundjeve dhe

kujdesin shëndetësor.

Aplikimet:

1. Ortopedi dhe Traumatologji: Spondilozë cervikale, lëndim i indeve të buta,

tendosje e muskulit lumbar(mesit), osteoartropati.

2. Departamenti mjekësor: Bronkit, astëm bronkiale, gastrit kronik, ulcerë e

duodenit, hepatit kronik, kapsllëk, diarre, prostatitit kronik.

3. Departamenti kirurgjikal: Parandalim i infeksionit të plagës dhe shërimit të dobët

të plagës.

35

4. Dermatologji: Herpes, ekzemë, neurodermatit, djegie të vogla, ulcera decubitus,

morth.

5. Gjinekologjik: Sëmundjet e pezmatimit kronik të pelvisit, dismenorre (çrregullim

menstruacional).

Terapitë Fizikale. Përveç terapive natyrale me ujë termomineral dhe peloidë, Qendra për

Mjekësi Fizikale dhe Rehabilitim Banja “Nëna Naile” ofron edhe terapitë më të

sofistikuara shëruese dhe rehabilituese si:

Elektroterapia, Kineziterapia, Balneoterapia, Hidroterapia, Parafinoterapia, Termoterapia,

Magnetoterapia, Terapia me laser, Mehanoterapia, Sonoterapia, Fototerapia,

Sëmundjet qe mund të trajtohën:

Sëmundjet reumatike artikulare dhe ekstra artikulare-degjenerative, inflamatore,

metabolike.

Sëmundjet neurologjike të Sistemit nervor: parezat dhe paralizat periferike ose

qëndrore, gjendjet pas insulteve cerebro-vaskulare( sulmit në tru ), neuralgjitë,

neurozat, depresioni.

Gjendjet post traumatike ( pas lëndimeve të kockave, muskujve, tetivave,

ligamenteve, nervave ).

Rehabilitimi pas frakturave, kontuzioneve, distorzioneve, luksacioneve.

Intervenimet operative dhe korrektuese të aparatit lokomotor,

Rehabilitimi pas amputimeve të gjymtyrëve.

Sëmundjet Kardiovaskulare-rehabilitimi sekondar pas infarktit të miokardit,

sëmundjeve kronike të qarkullimit periferik të gjakut pa ndryshime të mëdha

trofike.

Sëmundjet e traktit digjestiv-gastritet, duodeniti, ulcera e lukthit dhe duodenit,

kolecistitet kronike.

Sëmundjet e sistemit urinar-inflamacionet kronike të traktit urinar, mikrolitiazat.

Sëmundjet e lëkurës-ekzemat, psoriaza, akna vulgaris.

Sëmundjet gjinekologjike-inflamacionet kronike të organeve gjenitale, steriliteti.

36

2.7.4. Banja e Dobërqanit

Banja e dobërqanit gjindet në Fshatin Dobërqan i cili gjëndetnë Komunen e Gjilanit,

Banja e Dobërqanit ofron hapësirë të mjaftushme, banjë me uji natyror nga toka dhe

tratmane mjeksore. Sëmundjet që mund të trajtohen në Banjen e Doberqanit janë:

Sëmundjet reumatike inflamatore (subakute dhe kronike)

Poliartriti reumatik

Spondiliti ankilozant

Artriti reumatik

Artritet e tjera seronegative

Osteoartritet

Spondiloartrozat

Periartritet

Tendinitet

Entesitet

Synd. I tunelit karpal

Atrofite muskulare

Mialgjite

Schleronia

Sëmundjet e sistemit nervor

Dëmtimet e sistemit nervor periferik

Paralizat kompresive që prekin një nerv se një pleksus

Synd. e pleksit brakial

Raikulopatia lumbosakrale

Paraliza e n. facial

Polyradikuloneuritet

Rehabilitimi i deicitit neurologjik pas aksidenteve cerebro-vaskular

Sëmundjet demilinizuese (Scleroza Multiplex)

Sëmundja e parkinsonit

Paraliza Cerebrale

Ataxia spinocerebellare (M.Friedereich)

37

Sëmundjet e sistermit Gastro-Intestinal:

Gastriti atrofik kronik

Ulcera Gastro-Duoenale peptike

Regurgitimi Gastro-Ezofaggeal

Konstipacioni kronik

Kalkulozat biliara

Inflamacionet e fshikees biliare

Sëmundja inflamatore e Kolonit

Sëmundjet e sistemit respirator:

Bronkiti

Sinusitet

Rinitet

Frangtet

Laringitet

Sëmundjet e sistemit Uro-Gjenital:

Inflamacionet kronike të veshkëve, vezikës dhe rrugëve urinare

Nefrolitiazat

Proçeset inflamatore të organeve gjenitale:

Vaginiti

Cerviciti

Endometriti

Sëmundjet inflaatore Pelvike

Insuficienca ovariale dhe uterusit

Steriliteti femëror (primar dhe sekondar).

Sëmundjet endocrine:

Obesiteti

Hyperuricemia

38

Sëmundjet ortopedike dhe gjendjet post-traumatike:

Rehabilitimi pas polytraumave

Rehabilitimi i frakturave, luksacioneve dhe subluksacioneve

Rehabilitimi i kontrakturave post traumatike

Diskopatite pre dhe post operaive

Sëmundjet e Lëkurës:

Eczemat

Psoriazat

Infeksionet e lëkurës:

Dermatophitosat

Candidiasa

Tinea

Versikolor

Herpes Simplex

Herpes Zoster

Acent.

Përpos këtyre që u cekën më lart efekt të mire kjo bajë ka dhënë edhe të:

Infeksione të ndryshme të syrit

Tension të lartë të gjakut

Diabet.[10]

Figura: 2.7: Hapsirat e Banjes së Dobërqanit.

39

KAPITULLI III

3. METODOLOGJIA E PUNËS

3.1. Pjesa Eksperimentale

Pjesa eksperimentale e këtij punimi është kryer në laboratorin e Universitetit të

Mitrovicës, në Fakultetin e Teknologjisë Ushqimore. Gjatë punës kërkimore dhe

analizave fiziko-kmike të ujit termal në Bajen e Pejës, janë zbatuar metoda të ndryshme

fiziko-kimike të analizës si: (turbidimetria, pH-metria, konduktometria dhe

spektrofotometria). Vendi në të cilin merren mostra e ujit termal për analiza varet nga

cilësia e burimit në pikat dalës në të cilën analizohen mostrat. Për realizimin e këtij

punimi kemi përdorur metodat bashkëkohore të përcaktimit të parametrave, si: metodën

spektrofotometrike, metoden krahasuse, dhe në raste shumë të rralla metodat standarde

klasike të analizës. Për përcaktimin e parametrave të mostrave të ujërave termal në

Banjën e Pejës kemi përdorur këto aparatura dhe instrumente:

Matjen e Oksigjenit te tretur me Oksigjeno metër.

Matjen e përqueshmëris elektrike ku është shfrytezuar Konduktumetri ,

Matjen e pH e kemi bërë me pH metër,

Nitratet dhe Nitritet me Spectrofotometer 0R-900.

Matjen e Turbullires e kemi bërë me Turbimeter Thermo Scientific.

3.2. Marrja e mostrave

Marrja e mostrave është bërë në Banjën e Pejës ku gjendet burimi i ujit termal i quajtur

uji rahabilitues dhe shërus për shumë semundjë të ndryshme, i qujtur Spitali special për

rehabilitimin e përgjithshëm " ONIX SPALLCE ", ku janë marre 12 mostra ne interval

kohore të ndryshme pra kemi analizuar ndryshimin e parametrave fiziko kimikë të ujrave

termal. Mostra e parë është marre në burime para se të merret për shfrytëzim nga spitali,

40

Mostra e dytë ështe marrë në daljen e parë pasi ështe përdorur nga spitali, mostra e tretë

si dhe e katërt është marrë më largesi 100 (m) mes njëra tjetrës. Të gjitha mostrat janë

marrë brenda një dite me datë 23.12.2019 në interval kohore të ndryshme, ku 4 mosrtat e

para janë marrë në oren 8:00 të mëngjesit 4 të tjra në oren 11:00 dhe në oren 16:00 janë

marre 4 mostrat e fundit

Figura: 3.1. Marja e mostrave

3.3. Përcaktimi i parametrave fiziko-kimikë

3.3.1. Përcaktimi i tëmperatures

Temperatura është një prej parametrave më të rëndësishëm. Temperatura ka një efekt në

shumicën e reaksioneve kimike të cilat ndodhin në sistemet natyrore ujore. Temperatura

po ashtu ka një efekt të theksuar në tretshmërinë e gazeve në ujë.

Shumica e reaksioneve kimike që përfshijnë shpërbërjen e substancave të ngurta

përshpejtohen me anë te ngritjes së temperaturës. Në anën tjetër, tretshmëria e gazeve

zvogëlohet në temperatura të larta. Uji i ftohtë përmbanë më shumë oksigjen të tretshëm

sesa uji i nxehtë. Temperatura është faktorë me rëndësi që ndikon në shijen e ujit termal.

Për matjen e saj përdoren termometrat. Përcaktimi i temperaturës për të gjitha mostrat

41

është bërë në teren gjatë marrjes së mostrave, ku pas rrjedhjes 3 deri 5 minuta është matur

temperatura.

3.3.2. Aroma

Era në temperaturë të dhomës përcaktohet me nuhatje. Në 100 oC intensiteti i erës rritet

me rritjen e temperaturës, ku në temperatura të larta edhe konstatohet më lehtë. Shënimi i

rezultatit bëhet duke përshkruar llojin e erës se kujt i ngjason ajo. Përcaktimi i erës bëhet

menjëherë porsa të mirret mostra ose mbrenda dy orësh. Për të bërë vlerësimin e erës dhe

shijes përdorim sistemin e vlerësimit me 0 deri 5 poena:

0- Pa erë dhe shije (era dhe shija nuk ndihen fare);

1- Erë shumë e dobët (erë e lehtë që mund të nuhatet vështirë);

2- Erë dhe shije e dobët (nuk hetohet nga konsumatorët);

3- Erë dhe shije e ndieshme (ankesa nga konsumatori);

4- Erë dhe shije e qartë (hetohet fare lehtë nga konsumatori i cili heziton ta përdorë);

5- Erë dhe shije e fortë (është i pamundshëm që ky ujë të pihet);

3.3.3. Ngjyra

Përcaktohet në mënyrë vizuele duke e ngritur shishen lartë pas një sfondi të bardhë për të

parë nëse mostra ka ngjyrë.

3.3.4. Shija

Përcaktimi i shijes së ujit bëhet para kryerjes së analizave. Duhet që mos të konsumojmë

ushqim apo mos të pimë diçka të ëmbël, të njelmtë apo të thartë. Për të testuar shijen e

ujit mirret sasia e ujit për analizë dhe futet në fytë, ku shpërlahet fyti e pastaj e mbajmë

pak në gjuhë, kështu që në këtë formë e caktojmë shijen e ujit me:

- shije të thartë;

- shije të njelmët;

- shije të ëmbël apo

- pa shije. [5]

42

3.3.5. Përcaktimi i pH-së

Ky parametër është një tregues mjaft i rëndësishëm për të përcaktuar cilësinë e ujit. Vlera

e pH-së është logaritmi negativ i përqendrimit të joneve hidrogjen dhe shprehet me:

pH = -log (H+)

Nëse përqendrimi i joneve hidrogjen [H-] dhe i atyre hodroksile [OH

-] është i barabartë,

atëherë pH = 7 dhe mjedisi është neutral. Nëse [H+]>[OH

-], atëherë pH< [OH

-], atëherë

pH >7 dhe mjedisi është bazik. Vlera e pH është një dëftues shumë i rëndësishëm për

përcaktimin e aciditetit dhe alkalitetit të ujit. pH-ja e ujit është kruciale për organizmat e

gjallë, proceset biokimike dhe ujin për përdorim industrial. Vlerat e pH-së së ujërave

natyror ndikohen nga një varg faktorësh, të cilat lidhen me prezencën e karbonit,

hidrokarbureve dhe dioksidit të karbonit. Për ujin e pijes vlera e pH-së varion nga 6,5 deri

8,5, për ujërat sipërfaqësor, vlera e pH-së varion nga 6,5 deri 8,5, për ujërat nëntokësor 6

deri 8,5, tek shiu acidik vlera e pH-së është më e vogël se 3. Vlera e pH-së duhet matur

menjëherë pas marrjes së mostrës, sepse për një kohë të shkurtër, gazet e ajrit e prishin

ekuilibrin e ujit. Ajo matet me metodë kolorimetrike (më pak e saktë) dhe me metodë

potencimetrike (më e saktë), ku në rastin tonë matjet janë bërë me metodën

potencimetrike. Përcaktimi i pH-së bëhet në këtë formë: në një gotë laboratorike me rreth

100 ml ujë të distiluar bëjmë matjen, ku kjo na shërben si mostër e verbër ku pastaj, në

mostrën e ujit për analizë vendoset elektroda e pH-metrit të përgatitur për matje dhe

lexohet vlera e pH-së në shkallën e tij.

Figura 3.2: Përcaktimi i mostrave me pH-metër.

43

3.3.6. Përcaktimi i përqueshmëris elektrike

Është masë e matjes së aftësisë së ujit për të përcjellur rrymën elektrike. Është e lidhur

me sasinë e mineraleve të tretura në ujë, por nuk jep indikacion se cilat minerale janë

prezente. Konduktiviteti (i matur me µS/cm në 250 0C) është gati dyfish sa sasia e

fortësisë (mg CaCO3 /L) në shumicën e ujërave të pakontaminuara. Në qoftë se është më

tepër se dyfishi i fortësisë kjo mund të tregojë prezencën e kontaminantëve si natriumi,

kloridet, nitratet ose sulfatet të cilat mund të ndodhin në kushte natyrore por edhe mund

të jenë të shkaktuara nga veprimet antropogjene. Ndryshimet e konduktivitetit përgjatë

kohës mund të na tregojnë për ndryshimin e kualitetit të ujit. Uji i distiluar ka

përçueshmëri elektrike të papërfillshme, ndërsa ujërat e tjera kanë përçueshmëri elektrike

të caktuar si: ujërat atmosferike më pak ndërsa ujërat nëntokësore deri në një masë, kurse

ujërat e deteve dhe oqeaneve (ujërat e njelmëta) kanë përçueshmëri elektrike shumë më të

lartë, varësisht prej ngarkesës së kripërave minerale dhe përbërjes së tyre. Kripërat e

komponimeve organike janë përques më të dobët, kurse kripërat e komponimeve

inorganike kanë përqueshmëri elektrike shumë më të lartë.

Ecuria e punë: Së pari bëjmë verifikimin e instrumentit (konduktometrit) duke e kyqur në

rrjet elektrik, duke e aktivizuar me pullën e kuqe. Bëjmë kalibrimin e instrumentit, ku

elektroda zhytet në gotë me ujë të destiluar që duhet të ketë përqueshmërinë 1 deri 3

(µS/cm). Elektroda përkatësisht sonda merret nga uji i destiluar dhe futet në mostrën e

ujit për analizë dhe në shkallën e konduktometrit bëhet leximi i përqueshmëris.

Figura 3.3: Paraqitja e konduktometrit gjatë matjes së përqushmeris elektrikë.

44

3.3.7. Përcaktimi spektrofotometrik i Nitriteve (NO2)dhe Nitrateve (NO3)

Punohen në fotometer, aperatura lexonë rezultatin në depertimin e rrezev ulrta violete

(UV) nëpër tretesirën e përgaditur. Fotometri është prodhim i MERK –ut dhe reagensat e

përdorura për analiza duhet të jenë të po kesaj firme.

Nitrite (NO2)- Nitritet janë produkte biokimike, paraqiten si ndërprodukte gjatë oksidimit

të amoniakut deri në nitrate, në ujë arrijë nga mbeturinat e bimëve, plehrat azotike, ujërat

e zeza, ujërat e ndotura industrial.

Ecuria e punës : Mirren 10 (ml) uji mostër, i shtojna Nitraver-2 tundim mirë që pluhuri të

shkrijë, e lem 10 min të veproj dhe pastaj një Sasi të caktuar e vejmë në kivet dhe e

fusim në fotometër dhe lexojmë rezultatin.

Nitratet (NO3)- Mirren 10 (ml) uji moster, i shtojna Nitraver -5 dhe tundën mirë. Pastaj

lihet të veproj 5 min, Pastaj tretjen e kthejm në kivete dhe e lexojme rezultatin me

fotometër.

Figura 3.4: Përcaktimi i Nitrateve dhe Nitriteve.

45

3.3.8. Përcaktimi i turbullsisë së ujit

Turbiditeti është një masë e pastërtisë relative apo turbullirës së ujit. Turbiditeti është një

veti e absorbimit të dritës ose shpërndarjes së saj nga materialet e suspenduara në ujë.

Materialet koloidale të argjilës, lymit, fragmentet e shkëmbinjëve dhe oksidet e metaleve

nga toka, fibrat e bimëve dhe mikroorganizmat mund të shkaktojnë turbiditetin.

Turbidimetrat sipas ndërtimit janë nefelometra, të cilët e tregojnë sasinë e rrezeve të

reflektuara në kënd prej 90° nga këndi hyrës. Shkalla e instrumentit është prej 0 deri 100

njësi nefelometrike NTU. Njësia nefelometrike e turbiditetit (NTU) bazohet në parimin e

shpërndarjes së dritës. Turbiditeti varet nga shkalla e papastërtisë së ujit me substanca të

tretura me origjinë minerale dhe organike. Sipas WHO-së vlera e turbiditetit për ujin e

pijshëm nuk duhet të jetë më e lartë se 5 NTU, ndërsa është ideale të jetë nën 1 NTU.

Ecuria e punës Instrumenti për matjen e turbullsisë quhet turbidimetër, Së pari

instrumenti (turbidimetri) aktivizohet ku vendoset tretja standarde (si standart

suspenzioni për turbullsi përdoret polimer formazini) në shtëpizën e instrumentit me njësi

matëse 0,61 NTU apo 10 NTU ku kryhet kalibrimi i instrumentit. Pastaj e marrim enën

(kivetën) me mostër të ujit 25 ml, mostra përzihet mirë, pritet të largohen fluskat e ajrit,

dhe lexohet rezultati, gjithashtu të njëjtin veprim e përsërisim për të gjitha mostrat duke e

rilexuar rezultatin.

Figura 3.5: Turbimetri për matjen e Turbullirës.

46

3.3.9. Oksigjeni i tretur OT

Aftësia e ujit për të tretur oksigjenin nga ajri është e lidhur ngusht me kushtet klimatike,

temperaturën, p.sh. në temperaturë rreth 0 (0C) aftësia e ujit për të tretur oksigjenin është

deri në 14 (mg/l), ndërsa në 25 (0C) rreth 8.3 (mg/l), me ngritjen e mëtejme të

temperaturës niveli i OT-së në ujë ulet edhe më tej. Përqendrimi i oksigjenit të tretur

është tregues i kualitetit të ujërave. Uji në kontakt me oksigjenin atmosferik, në një

temperaturë të caktuar, shtypje dhe përqendrim të kripërave, absorbon një sasi të caktuar

të oksigjenit atmosferik. Nëse uji është i ndotur me materie reduktuese, përqendrimi i

oksigjenit do të zvogëlohet. Sa më i madhë të jetë dallimi ndërmjet përqendrimit të

pritshëm të oksigjenit dhe përqendrimit të gjetur të oksigjenit, për aq edhe uji do të jetë

në gjendje të keqe. Rast ekstrem është uji i kanalizimeve që nuk ka fare oksigjen të tretur.

Vlera e OT në ujëra natyrorë dhe në ujëra të ndotur varet nga aktiviteti fizik, kimik dhe

biologjik në shtratin e ujit. Analiza e OT është test kyç në monitorimin e ndotjes si dhe të

proceseve të trajtimit të ujërave hedhurinë. Oksigjeni i tretur (OT) në ujë shpenzohet nga

përbërja e materieve organike. Ngordhja e shpeshtë e peshqve në ujërat e ndotur në fakt

nuk vjen nga toksiciteti i materieve, por nga mungesa e O2 të shpenzuar nga shpërbërja

biologjike e ndotësve.

Figura 3.6: Përcaktimi i Oksigjenit të tretur.

47

3.3.10 Përcaktimi i klorureve

Kloruret e përbëjnë pjesën më të madhe të anioneve të ujërave natyrorë që mund të

arrijnë si ndotje përmes ujërave sanitarë dhe industrialë. Gati të gjitha ujërat në natyrë

përmbajnë jone klorure. Shumica e ujërave të pijshëm përmbajnë deri në 30 (mg/dm3 )

jone klorure. Nga aspekti higjenik, uji i pijshëm nuk duhet të përmbaj më tepër se 250 mg

klorure në 1( dm3) ujë. Në të kundërtën mund të ketë shije të njelmët, sidomos kur uji

përmban sasi të konsiderueshme të joneve të natriumit.

Kloruret përcaktohen me metodën e Mohrit , në mes neutral dhe të dobët bazik, në prani

të kromatit të kaliumit si indikator, si dhe me metodën potenciometrike me elektrodë jon-

selektive të klorurit në potenciografin e tipit Titrino DMF - 785 të firmës Metrohm me

metodën dinamike të titrimit DET.

Ecuri e punës: Mirret mostra e ujit për analizë, vendosen në erlenmajer 100 ml ujë. i

shtohet 1 ml tretje 10 % K2CrO4 si indikator dhe 1ml 0.01 mol/dm3 HNO3. Tretja merr

ngjyrë të verdhë dhe e titrojmë me tretje 0.2 mol/dm3 AgNO3 deri sa ngjyra e verdhë

ndërron në ngjyrë portokalli. Shpenzimi i mililitrave të tretjes së shpenzuar të AgNO3

0.02 mol/dm3 shumëzohet me faktorin (f = 7,09).

Llogaritja:

Kloruret = Vshpen. AgNO3 0.02 mol/dm3 x f

ku: f - paraqet faktorin me vlerën 7,09; Vshpen.AgNO3 0.02 mol/dm3 - shpenzimi i

mililitrave të tretjes së shpenzuar të AgNO3 0,02 mol/dm3.

3.3.11 Fortësia e ujit

Fortësia e ujit është sasia e përgjithshme e metaleve alkalino-tokësore të pranishme në

ujë. Gjatë kësaj merret se ato janë vetëm kripëra të Ca dhe Mg, sepse në ujë s‟ka kripëra

të metaleve të tjera alkalino-tokësore. Fortësia e ujit shprehet në shkallë të fortësisë:

shkallë gjermane (°D), shkallë franceze (°F) ose shkallë angleze (°E).

Ecuria e punes, Mirren 50 ml mostër për analizë dhe zbrazen në enë (erlenmajer). i

shtohet 2 ml tretje puferike (NH4Cl-NH4OH) dhe me majë të thikës i shtohet erokrom të

zi (apo erikrom i zi në gjendje të lëngët i shtohet dy, tri pika), me ç‟rast fitohet një ngjyrë

48

vjollcë në të kuqe. Këtë tretje e titrojmë me Komleksan K-III (C10H14N2Na2O8 x 2H2O)

0.01 mol/dm3 deri në ndërrimin e ngjyrës, prej ngjyrës vjollcë në të kaltër të qeltë.

Shpenzimi i mililitrave të K-III (C10H14N2Na2O8 x 2H2O). [6]

Llogaritja:

Fortësia totale = Vshpen.K-III 0.01 mol/dm^3 x f

ku: FT – paraqet fortësinë totale të llogaritur me shkallë gjermane ( dH);

49

3.4. Rezultatet e analizave të parametrave fiziko- kimike në mostrat e

ujërave termal.

Gjatë pjesës eksperimentale është bërë përcaktimi i parametrave fiziko-kimikë të ujit

termal në Banjën e Pejës Rezultatet e fituara janë paraqitur më poshtë në tabelën: 3.1,

3.2, 3.3.

Tabela 3.1: Përcaktimi i parametrav fiziko kimik në Oren 08: 00.

Parametrat M1

M2

M3

M4 Njësia Vlerat

Temperatura 48 37.8 29 23 C 8-12

Aroma Ere vezëv

të prishura

/ / /

Shija / / / /

Turbullira 7.13 1.67 1.6 1.26 NTU 1.2-2.4

Ngjyra Co-Pt

pH 6.4 6.84 6.86 6.95 pH 6.5-9.5

Shpenzimi i O2 13.42 12.49 11.57 11.31 mg /l O2 >5

Kloruret 2.83 3.54 6.67 6.38 mg/l 0.2-0.5

NO2 / / / / mg/l 0.5

NO3 1.5 2.1 1.8 2.8 mg/l 50

Përqyshmeria

elektrikë

1749 1406 1429 1277 ms/cm 2500

Fortesia 17.48 22.54 26 23.5 dH 30

50

Tabela 3.2: Përcaktimi i parametrav fiziko kimik në Oren 11: 00.

Parametrat M1

M2

M3

M4 Njësia Vlerat

Temperatura 48 35.2 27 22.4 C 8-12

Aroma Ere vezëv

të

prishura

/ / / /

Shija / / / /

Turbullira 7.13 2.66 1.52 1.68 NTU 1.2-2.4

Ngjyra / / / / Co-Pt

pH 6.4 7.13 7.31 7.14 pH 6.5-9.5

Shpenzimi i O2 13.42 8.50 8.92 9.40 mg /l

O2

>5

Kloruret 2.83 2.83 2.12 2.12 mg/l 0.2-0.5

NO2 / 0.001 / 0.001 mg/l 0.5

NO3 1.5 3.1 2.7 3.2 mg/l 50

Përqyshmeria

elektrikë

1749 1725 1530 1325 ms/cm 2500

Fortesia 17.4 27.4 30.13 42.8 dH 30

Tabela 3.3: Përcaktimi i parametrav fiziko kimik në Oren 16:00.

Parametrat M1

M2

M3

M4 Njësi Vlerat

Temperatura 48 35.2 27 22.4 C 8-12

Aroma Ere vezëv

të

prishura

/ / /

Shija / / / /

Turbullira 7.13 1.49 1.66 1.10 NTU 1.2-2.4

Ngjyra / / / / Co-Pt

pH 6.4 7.09 7.20 7.10 pH 6.5-9.5

Shpenzimi i O2 13.42 10.10 10.23 10.35 mg /l

O2

>5

Kloruret 2.83 3.54 4.25 4.25 mg/l 0.2-0.5

NO2 / / / / mg/l 0.5

NO3 1.5 2.3 2.3 2.5 mg/l 50

Përqyshmeria

elektrikë

1749 1771 1626 1346 ms/cm 2500

Fortesia 17.48 36.1 39.3 42.8 dH 30

51

Figura 3.7: Përcaktimi i Temperaturës në 12 mostra në intervale kohore të ndryshme.

Figura 3.8: Përcaktimi i Turbullirës në 12 mostra në intervale kohore të ndryshme.

48 48 48

37.8 35.2 35.2

29 27 27

23 22.4 22.4

Mostrat në oren 08:00 Mostrat në oren 11:00 Mostrat në oren 16:00

Përcaktimi i Temperaturës ( C)

Mostra 1 Mostra 2 Mostra 3 Mostra 4

7.13 7.13 7.13

1.49 1.67

2.66

1.66 1.6 1.52 1.1 1.26

Mostrat në oren 08:00 Mostrat në oren 11:00 Mostrat në oren 16:00

Përcaktimi i Turbullires (NTU)

Mostra 1 Mostra 2 Mostra 3 Mostra4

52

Figura 3.9: Përcaktimi i pH-ës në 12 mostra në intervale kohore të ndryshme.

Figura 3.10: Shpenzimi i Oksigjenit në 12 mostra në intervale kohore të ndryshme.

6.4 6.4 6.4

6.84

7.13 7.09

6.86

7.31 7.2

6.95

7.14 7.1

Mostrat në oren 08:00 Mostrat në oren 11:00 Mostrat në oren 16:00

Përcaktimi i pH-ës

Mostra 1 Mostra 2 Mostra 3 Mostra 4

13.42 13.42 13.42 12.49

8.5

10.1

11.57

8.92

10.23 11.31

9.4 10.35

Mostrat në oren 08:00 Mostrat në oren 11:00 Mostrat në oren 16:00

Shpenzimi i Oksigjenit (mg/l)

Mostra 1 Mostra 2 Mostra 3 Mostra 4

53

Figura 3.11: Përcaktimi i klorureve në 12 mostra në intervale kohore të ndryshme.

Figura 3.12: Përcaktimi i Nitridev në 12 mostra në intervale kohore të ndryshme.

2.83 2.83 2.83

3.54

2.83

3.54

5.67

2.12

4.25

6.38

2.12

4.25

Mostrat në oren 8:00 Mostrat në oren 11:00 Mostrat në oren 16:00

Përcaktimi i Klorureve (mg/l)

Mostra 1 Mostra2 Mostra 3 Mostra 4

1.5 1.5 1.5

2.1

3.1

2.3

1.8

2.7

2.3

2.8

3.2

2.5

Mostrat në oren 8:00 Mostrat në oren 11:00 Mostrat në oren 16:00

Përcaktimi i Nitridev - NO3 (mg/l)

Mostra 1 Mostra 2 Mostra 3 Mostra 4

54

Figura 3.13: Përqushmëria elektrikë në 12 mostra në intervale kohore të ndryshme.

Figura 3.14: Përcaktimi i Fortesis në 12 mostra në intervale kohore të ndryshme.

1749 1749 1749

1406

1725 1771

1429 1530

1626

1277 1325 1346

Mostrat në oren 08:00 Mostrat në oren 11:00 Mostrat në oren 16:00

Përqushmëria elektrikë (ms/cm)

Mostra 1 Mostra 2 Mostra 3 Mostra 4

17.48 17.48 17.48

22.54

27.4

36.1

26

30.13

39.3

23.5

42.8 42.8

Mostrat në oren 08:00 Mostrat në oren 11:00 Mostrat në oren 16:00

Fortesia ( D)

Mostra 1 Mostra 2 Mostra 3 Mostra 4

55

KAPITULLI IV

4. DISKUTIMI I REZULTATEVE

Në pjesën e punës eksperimentale gjatë hartimit të këtij punimi, janë marrë gjithsej 12

mostra të ujit termal në Banjën e Pejës. Mostrat janë marre në tri afatë kohorë: 8:00 të

mengjesit në oren 11:00 dhe orën 16:00 me date 23.12.2019. Nga rezultati e fituar është

bërë vlersimi i gjendjes së cilësis së ujit termal. Temperatura nga rezultatet e fituara gjatë

punës eksperimentale vrejm që temperature në tri mostrat e para (M1, M1, M1) nuk ka

pasur ndryshim, ndersa në mostrat tjera vijuse (M2, M3, M4) në tri intervalet kohore kemi

renjë të temperatures. Aroma nga të gjitha mostrat e marrura vrejtëm që vetëm në

vendburim mostrat e para (M1, M1, M1), kanë pasur një arom të vezëv të prishura kurse

të mostrat tjera dalse nuk është ndjer Aroma. Turbullira në aspektin e dukshmëris vrejtem

se në mostrat e para (M1, M1, M1) vrejtëm që transparenca nuk ndryshon, ndërsa tek

mostrat vijusë (M2, M3, M4) në tri afatet kohore të ndryshme vlerat e transparences

zvoglohen. pH- Në tri mostrat e para (M1, M1, M1) në afatë kohore vlera e pH-ës është e

njejt që i përgjigjët një shkalle të aciditetit të dobët, ndërsa te mostrat (M2, M3, M4) ne

interval të ndryshem kohorë vlerat e pH-ës kanë një rritje të letë të vazhdushme që i

pëgjigjet një mjedisi të dobët acidikë dukë kaluar në një mjedis të forte bazikë.

Shpenzimi i Oksigjenit, sa i përket oksigjenit në gjendje elementare (O2) në tri interval

kohore mostrat e para (M1, M1, M1) janë të pa ndryshushme. Ndersa tek mostrat (M2, M3,

M4) që i përkasin preiudhës kohore të ores 11:00 kemi një renje të oksigjenit, kurse

mostrat (M2, M3, M4) të orës 16:00 kemi kemi një rënje të oksigjenit krahasur me

mostrat e orës 8:00 ndërsa kemi rritje të oksigjenit krahasur me mostrat e orës 11:00.

Kloruret po ashtu në tri mostrat e para (M1, M1, M1) në tri afate kohore të ndryshme vlera

e klorureve është e pa ndryshushme. Ndersa të (M2, M3, M4) vlerat e klorurev fillojn të

bien tek mostrat e ores 11:00, ndërsa të mostrat e orës 16:00 vlerat e klorurev kanë një

ngritje të lehtë krahasuar me mostrat e ores 11:00. Nitratet (NO3), në tri afatë kohorë në

tri mostrat e para para (M1, M1, M1) vlerat e tyrë janë të njejta, kurse tek mostrat (M2, M3,

M4) që i përkasin ores 11:00 vlerat e Nitrateve janë më të larta së mostrat që i përkasin

56

orës 8:00 dhe 16:00. Përqueshmëria elektrike, vlerat e përqushmeris elektrike tek mostrat

(M1, M1, M1) në tri intervale kohorë është e pa ndryshushme, ndërsa mostra (M2, M3, M4)

që i përkasin prejudhës kohore 8:00 vlerat e tyrë janë më të vogla të krahasuara në

mostrat e orës 11:00 dhe 16:00. Fortësia vlerat e fortësis së ujit termal në tri mostrat (M1,

M1, M1) të preiudhave të ndryshme kohore janë të njejta, kurse vlerat e mostrave (M2,

M3, M4) që i përkasin preiudhës kohore 16:00 janë më të larta krahasuar më vlerat e

mostrav të ores 11:00 dhe orës 8:00.

57

KAPITULLI V

5. PËRFUNDIME

Gjatë punës hulumtuese në këtë studim janë marrë 12 mostra të ujrave termal në Banjen e

Pejës, ku kemi bërë analizat e parametrave fiziko-kimike. Pas analizave rezultatet e

fituara kemi krahasuar me vlerat e analizuar në tri intervale kohore të ndryshme. Ku kemi

ardhe në perfundim se mostrat në burime në tri intervalet kohore nuk kanë ndryshuar

parametrat e vertetuar pasi burimi është i izoluar dhe nuk ka ndonjë faktor i cili

mundëson që uji të ketë ndonjë ndryshim në parametrat fiziko-kimik. Kurse mostrat e

marrura në pikat dalse në tri interval kohore pasi uji është përdorur nga spitali për trajtim

shumë semundje sheruse nga uji termal kemi vrejtur se kemi ndryshime të parametrave

fiziko-kimike në tri pikat e vend marrjes së mostrave dalse. Gjatë hulumtimit të

mostrave në tri intervale kohore 8:00, 11:00, 16:00, kemi ardhur në përfundim se

ndryshimet më të mëdha në tri afatet kohorë janë ato të orës 11:00 dhe 16:00, pasi numri i

vizitorve ose pacientëve të cilët e përdorin ujin termal për kurim të shumë sëmundjeve

dhe për ketë arsyje ndikon në ndryshim të parametrave fiziko-kimike, kurse në oren 8:00

nuk numri i vizitorve është më i vogël të cilët vizitoj spitalin Onix në Banjë e Pejës

krahasim në dy intervalet tjera kohore.

Nga analizat e fituar vrejmë se cilsi e ujit termal në pikat dalse faktor i ndryshimit të

parametrave janë trajtimet të cilët përdoren për kurimin e shumë semundjeve, uji termal

pas përdorimit nga spitali ai hudhet jasht nga gypi i cili direkt shkarkohet në mjedis ku

mund të ket ndikime negative në florën dhe faunën por gjithashtu mund të ketë edhe në

ujra të cilet përdoren për pije pasi ky uji i takon grupit të ujrave të cilat permbajn:

Bikarbonate të Kalciumit dhe Magnezit.

58

CONCLUSIONS

During the research work in this study, 12 thermal water samples were taken in Banja e

Pejes, where we performed physico-chemical parameters analysis. After the analysis the

results obtained were compared with the values analyzed at three different time intervals.

Where we come to the conclusion that the samples at the sources in the three time

intervals have not changed the verified parameters since the source is isolated and there is

no factor that enables the water to have any change in the physico-chemical parameters.

Whereas samples taken at exit points at three time intervals after water was used by the

hospital for treatment of many healing diseases from thermal water we observed that

there were variations in physicochemical parameters at the three sampling points. When

researching samples at three time intervals 8:00, 11:00, 16:00, we come to the conclusion

that the biggest changes in the three timelines are those of 11:00 and 16:00, as the

number of visitors or patients who use thermal water for the treatment of many diseases

and therefore affects the change of physico-chemical parameters, whereas at 8:00 the

number of visitors who visit Onix Hospital in Banja Peja is smaller compared to the other

two time intervals.

From the obtained analyzes we can see that the thermal water quality at the outflow

points is a factor in the change of the treatments used for the treatment of many

diseases,thermal water after use by the hospital is discharged from the pipe which is

directly discharged into the environment where it may have adverse effects on flora and

fauna. but may also be present in the waters used for drinking as this water belongs to the

group of waters which Contain: Calcium and Magnesium Bicarbonates.

59

BIBLIOGRAFIA

[1] Çullaj Allqi, Kimia e Mjedisit, Fakulteti i Shkencave Natyrore, Universiteti i

Tiranës, SHB, Libri Universitar”, Tiranë, (2003).

[2] Dalmacia B., „„Kontrolla kvaliteta voda‟‟ Novi Sad, 2000.

[3] Alfred Frashëri, Atlasi Gjeotermal i Shqipërisë dhe platform e shfrytëzimit të

nxehtësisë së Tokës.

[4] Mustafa Omanovic, Saliha Oruc Causevic, Analiticka Kontrola Kvaliteta.

[5] Çullaj Allqi,Metodat instrumentale të analizës kimike. Shtëpia botuese e librit

universitarTiranë.(2004).

[6] Antun Simunic, Geotermalne i mineralne vode Republike Hrvatske,Zagreb, 2008

[7] Haki Dakoli, Xhezmi Xhemalaj, Hidrogjeologjia.

[8] http://onixspa.com

/

[9] http://www.nenanaile.com/

[10] https://bajaedoberqanit.weebly.com/sheumlrimet-e-bajeumls.html