HİTİT BAYRAM TÖRENLERİNDE YER ALAN BAZI …acikarsiv.ankara.edu.tr/browse/1754/2410.pdfHitit...

T.C.ANKARA ÜNİVERSİTESİ

SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜTARİH (ESKİÇAĞ)

ANABİLİM DALI

HİTİT BAYRAM TÖRENLERİNDE YER ALAN BAZIGÖREVLİLER

Yüksek Lisans Tezi

Müzeyyen Karataş

Ankara–2007



ANABİLİM DALI


Yüksek Lisans Tezi

Müzeyyen Karataş

Tez Danışmanı

Yrd. Doç. Dr. Sedat Erkut

Ankara–2007



ANABİLİM DALI


Yüksek Lisans Tezi

Müzeyyen Karataş

Tez Danışmanı: Yrd. Doç. Dr. Sedat Erkut

Tez Jürisi Üyeleri

Adıve Soyadı İmzası

.................................................................... ........................................

.................................................................... ........................................

.................................................................... ........................................

.................................................................... .........................................

.................................................................... .........................................

.................................................................... .........................................

Tez SınavıTarihi ..................................

İÇİNDEKİLER

ÖNSÖZ ……………………………… I

KISALTMALAR

I. Bibliyografya Kısaltması ……………………………... III

II. Gramere Dair Diğer Kısaltmalar …………………………….. VI

BİBLİYOGRAFYA ……………………………... VII

GİRİŞ ……………………………… 1

I. BÖLÜM

LÚALAN.ZU9 ……………………………… 5

II. BÖLÜM

LÚpalwatalla ……………………………… 83

III. BÖLÜM

LÚkita ……………………………... 146

SONUÇ …………………………….. 167

SUMMARY ……………………………... 169

LEVHALAR

ÖNSÖZ

Hitit İmparatorluğunun çeşitli törenlerinde yer alan görevlileri araştırırken bayram

metinlerini taramak oldukça zor bir aşama idi. Ancak, bayram törenleri öylesine

renkli, coşkulu ve hareketli bir dille anlatılıyordu ki, bu canlılıktan zevk almamak

mümkün değildi.

Törenler; belli bir düzen, plan, program dâhilinde gerçekleştiriliyor, bütün

görevliler görevlerini itinayla yerine getiriyorlardı. Kutlanılan bu bayramlar,

kutlanıldığı gibi yazıya aktarılmış ve bu metinlerin kopyaları başkent dışındaki

merkezlere de gönderilmiştir.

Hititler, kutladıkları bazı özel günleri çeşitli sanat eserleri üzerinde tasvir ederek,

bunların görsel olarak da bize aktarılmasını sağlamışlardır. Alacahöyük

ortostatlarında AN.TAH.ŠUMSAR bayramının (resim 1), İnandık (resim 2) ve Bitik

(resim 3) vazolarında ise kutsal evlenme töreninin tasvir edilmesi gibi.

Çalışmamı hazırlarken çivi yazılı belgelerden, törenlerin tasvir edildiği eşsiz sanat

eserlerinden, Türk ve batılı bilim adamlarının hazırladığı eserlerden faydalanarak

konuya ışık tutmaya çalıştım. Ancak, batılı bilim adamlarının Anadolumuz,

geçmişimiz üzerinde bizlerden daha fazla araştırma yapmış olduklarını görmek beni

fazlasıyla üzdü. Umarım bundan sonra daha bilinçli davranarak geçmişimize,

kültürümüze sahip çıkarak kendi değerlerimizi korumayı hedef haline getiririz.

Hazırlamış olduğum bu tezimde değerli bilgileriyle yolumu ve ufkumu aydınlatan,

benden yardımını ve desteğini hiçbir zaman esirgemeyen tez danışmanım değerli

hocam Yrd. Doç. Dr. Sedat Erkut’a teşekkürlerimi bir borç bilirim. Aynı zamanda

tezimin hazırlanmasında bilgi ve tecrübeleriyle, bana yardımcı olan arkadaşlarım

Araş. Gör. Fatma Sevinç ve Murat Önür’e gönülden teşekkürler ederim.

II

KISALTMALAR

I – Bibliyografya Kısaltması

ABoT Ankara Arkeoloji Müzesinde Bulunan Boğazköy Tabletleri,

İstanbul, 1948

AHw W. von Soden, Akkadisches Handwörterbuch unter Benutzung des

lexikalischen Nachlasses von Bruno Meissner. Wiesbaden, 3

Bände: I 1965, 2. Aufl. 1985; II 1972; III 1981.

ANES Ancient Near Eastern Studies.

AoF Altorientalische Forschungen. Berlin 1974 vd.

Bildbeschreibungen C. G. von Brandenstein, Hethitische Götter nach

Bildbeschreibungen in Keilschrifttexten (MVAeG 46, 2), Leipzig

1943.

Bo Inventarnummer von Tafeln aus Boğazköy.

CAD The Assyrian Dictionary of the Oriental Institute of the University

of Chicago. Chicago – Glückstadt 1956 vd.

CTH E. Laroche, Catalogue des Textes Hittites, Paris 1971.

FS Sommer Festschrift Sommer

HdO Handbuch der Orientalistik (Leiden / Köln).

HDW J. Tischler, Hethitisch – Deutsches Wörterverzeichnis, 1982,

Innsbruck.

HEG J. Tischler, Hethitisches Etymologisches Glossar.

HHB Die Hattisch – Hethitischen Bilinguen.

HW J. Friedrich Hethitisches Wörterbuch, Heidelberg, 1966.

III

HZL E. Neu – C. Rüster, Hethitisches Zeichenlexikon, (StBoT Beiheft

2), 1989, Wiesbaden.

IBoT İstanbul Arkeoloji Müzelerinde Bulunan Boğazköy Tabletleri

IM Istanbuler Mitteilungen.

JCS Journal of Cuneiform Studies.

KBo Keilschrifttexte aus Boghazköi, Leipzig / Berlin 1916 vd.

KUB Keilschrifturkunden aus Boghazköi, Berlin, 1921 vd.

MAOG Mitteilungen der Altorientalischen Gesellschaft, Leipzig.

Mém. Mémorial Atatürk. Études d’Archéologie et de Philologie

anatoliennes Ed. Recherches sur les civilisations (Synthèse n.10)

– Paris 1982.

MIO Mitteilungen des Instituts für Orientforschung, Berlin, 1953 vd.

MVAeG Mitteilungen der Vorderasiatischen (1922’den itibaren)

Vorderasiatisch-Aegyptischen Gesellschaft, Leipzig, 1896—1944.

NF Neue Folge.

OLZ Orientalistische Literaturzeitung, Leipzig, 1898 vd.

RAI Rencontre Assyriologique Internationale.

RHA Revue Hittite et Asianique, Paris, 1930 vd.

SMEA Studi Micenei Ed Egeo-Anatolici

StBoT Studien zu den Boğazköy-Texten, Wiesbaden.

THeth Texte der Hethiter.

UF Ugarit-Forschungen. Internationales Jahrbuch für die

Altertumskunde Syrien-Palästinas, Neukirchen, 1969 vd.

IV

ZA Zeitschrift für Assyriologie und verwandte Gebiete—

Vorderasiatische Archäologie, Berlin, 1887 vd.

ZDMG Zeitschrift der deutschen Morgenländischen Gesellschaft, Leipzig

/ Wiesbaden 1847 vd.

V

II. Gramere dair Diğer Kısaltmalar

a.g.e. Adı geçen eser

Akk. Akkusativ

Bkz. Bakınız

C. Cilt

Comm. Commune

Dat.-Lok. Dativ-Lokativ

Fasc. Fascicule

fig. Figür

Gen. Genetiv

h. Hititçe

Instr. Instrumental

idem. Aynı yazar

kpl. Komplement

krş. Karşılaştırınız.

n. Neutrum

Nom. Nominativ

Pl. Plural

Prs. Presens

Prt. Preteritum

Rs. Rückseite (Arka yüz)

VI

S. Sayı

s. Sayfa

Sg. Singular

Sum. Sümerce

vd. ve devamı

vol. Volume

Vs. Vorderseite (Ön yüz)

VII

BİBLİYOGRAFYA

Alp, S.

1940 Untersuchungen zu den Beamtennamen in Hethitischen

Festzeremoniell, Leipzig.

1941 Hitit Merasim Memurları Hakkında Araştırmalar, Doktora Tezi,

Ankara.

1957 Zu den Körperteilnamen im Hethitischen, Anatolia II, s.1-47.

1967 Libasyon Kapları “Gaga Ağızlı Testi” ile “Kol Biçimli Alet” ve Hitit

Metinlerindeki Karşılıkları, BELLETEN XXXI / 124, s.513-549.

1979 Hitit Dilinde “Saray” Sözünün Karşılığı, BELLETEN, C: XLIII, Sayı.

170, s. 273-280.

1982 Hititlerin Dinsel Törenlerinde Kullanılan Temizlik Maddesi

tuhhueššar Üzerinde Bir İnceleme, BELLETEN C: XLVI / 182, s.

247-259.

1983 Beiträge zur Erforschung des Hethitischen Tempels, TTK (2.

Baskı), Ankara.

1983a Zum Wessen der kultischen Reinigssubstanz tuhhueššar und die

Verbalform tuhša, Orientalia 52 (Fasc:1), Roma, s. 14-19.

1999 Hititlerde Şarkı, Müzik ve Dans. Hitit Çağında Anadolu’da Üzüm

ve Şarap, Ankara.

VIII

Alpaslan, M.

1999 Hitit Bayram Ritüellerinde Geçen Bazı Eylem, Çağrı ve Sahne

Oyunlarının Tasviri ve Yorumu, Yayınlanmamış Yüksek Lisans

Tezi, İst. Üniv.

Archi, A.

1973 Fêtes de Printemps et d’automne et Réintégration rituelle d’images de

culte dans l’Anatolie Hittite, UF 5, Roma, s.7-27.

Arıkan, Y.

2000 Hitit Belgelerinde Körler, Archivum Anatolicum (Anadolu

Arşivleri), ArAn 4, s.207-224.

2003 Hitit Çivi Yazılı Belgelerinde šuhha- “(Düz) Dam, Çatı” ve Onun

Dinsel ve Sosyal Hayattaki Yeri, Archivum Anatolicum (Anadolu

Arşivleri), C:VI, S: 1, Ankara, s. 11-57.

Badalì, E.

1991 Strumenti musicali, musici e musica nella celebrazione delle feste

Ittite, Heidelberg.

IX

Badalì, E. - Zinko, C.

1989 Der 16. Tag des AN.TAH.ŠUMSAR Festes, (Scientia 20), Innsbruck.

Baltacıoğlu, H.

1995 Alaca Höyük Sfenksli Kapıya Ait Tanrıçaya Tapınma Konulu

Kabartmaya İlişkin Gözlemler, Ankara.

1995a Alaca Höyük Sfenksli Kapıya Ait Müzisyen ve Bir Görevli

Kabartmasına İlişkin Gözlemler, Ankara.

1995b Alaca Höyük Sfenksli Kapıya Ait Altı Kült Görevlisi Kabartması

Konusunda Bazı Gözlemler, Ankara.

Bryce, T.

2002 Hitit Dünyasında Yaşam ve Toplum, Ankara.

Christman -Franck, L.

1971 Le Ritual des Funérailles Royales Hittites, RHA XXIX, Paris, s. 61-

111.

X

Coşkun, Y.

1969 “Boğazköy Metinlerinde Geçen Başlıca Libasyon Kapları”, AÜDTCF

Dergisi XXVII / 3-4, s.1-61.

1972 “'Libasyonla ilgili “šipant-” ve “eku-” Terimleri Üzerinde Bir

İnceleme”, VII Türk Tarih Kongresi, C: I, s. 89-97.

1979 Boğazköy Metinlerinde Geçen Bazı Seçme Kap İsimleri, AÜDTCF

Yayınları: 285.

1992 “Hitit Kap İsimleri” Anadolu Medeniyetleri 1991 Yılı Müze

Konferansları: 29-34.

Daddi, F. P

1982 Mestieri, Professioni e Dignità Nell’anatolia Ittita, Roma.

Darga, M.

1969 Hitit Metinlerinde Geçen NA4ZI.KIN = NA4huwaši Kelimesinin Anlamı

Hakkında Bir Araştırma, BELLETEN C: 33, S. 132, s. 493-504.

1970 “Hitit Çivi Yazılı Belgelerinde Geçen LÚ.MEŠhilamatti- Kelimesinin

Anlamı” Tarih Enstitü Dergisi I, İstanbul, s. 121-130.

1973 Karahna Şehri Kült Envanteri (Keilschrifturkunden aus Boghazköi

XXXVIII 12) İstanbul.

XI

1974 Hititlerin Kült Törenlerinde Kadınların Yeri ve Görevleri, Tarih

Enstitü Dergisi, İstanbul, s. 231-245.

1984 Eski Anadolu’da Kadın, İstanbul.

1985 Hitit Mimarlığı / 1 Yapı Sanatı, İstanbul.

1992 Hitit Sanatı, İstanbul.

Dinçol, A. M.

1969 Die Fünfte Tafel des Išuwaš- Festes, RHA 27, (Fasc. 84-85), Paris,

s.25-40.

1982 “Hititler” Anadolu Uygarlıkları Ansiklopedisi C:1, Ankara, 17-120.

1989 Ein Hurro, Hethitisches Festritual (h)išuwaš, BELLETEN, C:LIII,

S:206, s.1-70.

Ertem, H.

1965 Boğazköy Metinlerine Göre Hititler Devri Anadolusunun Faunası,

AÜDTCF Yayınları, S: 157, Ankara.

Friedrich, J.

1952 Hethitisches Wörterbuch, Heidelberg.

XII

Friedrich, J. - Kammenhuber, A.

1975 Hethitisches Wörterbuch I, Heidelberg.

Goetze, A.

1970 Hittite šipant-, JCS XIII, USA, s.77-93.

Gurney, O. R.

1977 Some Aspects of Hittite Religion, Oxford.

1994 The Ladder-Men at Alaca Höyük, Anatolian Studies XLIV, s. 219-

220.

Güterbock, H. G.

1946 Kumarbi. Mythen vom churritischen Kronos (Istanbuler Schriften Nr.

16) Zurich.

1962 Rituale für die Göttin Huwaššana, Oriens 15, Leiden, s. 345-351.

1964 LÚALAN.KA x UD = LÚALAN.ZU = ALAZINNU, RHA XXII,

Lexicographical Notes II., s. 95-97.

1969 Some Aspects of Hittite festivals, RAI XVII, Brüssel, s. 175-180.

1972 The Hittite Temple According to Written Sources, RAI 20, Leiden, s.

125-132.

XIII

1988 “To Drink a God”, XXXIV. Uluslararası Assiriyoloji Kongresi, Ank.

s. 121-129.

1995 “Reflections on the Musical Instruments arkammi, galgalturi and

huhupal in the Hittite”, ANES Presented to Philo H. J. Houwink ten

Cate on the Occasion of his 65th Birthday, İstanbul, s. 57-72.

Güterbock, H. G. - Hoffner, H.A.

1980 The Hittite Dictionary, (Vol. 3, Fasc. 1), Chicago.

1994 The Hittite Dictionary, (Vol. P, Fasc. 1), Chicago.

1997 The Hittite Dictionary, (P), Chicago.

Haas, V.

1970 Der Kult von Nerik, Roma.

1994 Geschichte der hethitischen Religion, Leiden, New York, Köln.

1995 Death and the Afterlife in Hittite Thought, Jack M. Sasson,

Civilizations of the Ancient Near East III, USA, s. 2021-2030.

Hoffner, H.A.

1974 The ARZANA House, Anatolian Studies Presented to H. G.

Güterbock on the Occasion of his 65th Birthday, İstanbul, s. 113-

121.

XIV

Kammenhuber, A.

1969 Das Hattische Annelies Kammenhuber, HdO Leiden / Köln, s. 428-

442.

1971 “Heth. haššuš 2-E ekuzi “Der König Trinkt Zwei” ”, Studi Micenei ed

Egeo-Anatolici XIV, Roma, s. 143-159.

Karasu, C.

1988 nuntariyašhaš Bayramında Kralın Kült Gezileri, BELLETEN C:52,

S:203, s. 407-428.

Kassian, A.- Korolëv, A. - Sidel’tsev, A.

2002 Hittite Funerary Ritual šalliš waštaiš, Münster.

Kınal, F.

1956 Eski Anadolu’da Kadının Mevkii, BELLETEN XX, Ank., s. 355 -

366.

XV

Košak, S.

1976 The Hittite nuntariyašhaš Festival, Linguistica 16, s. 55-64.

Kümmel, H. M.

1973 Gesang und Gesanglosigkeit in der Hethitischen Kultmusik,

Festschrift Heinrich Otten, Wiesbaden, s. 169-178.

Laroche, E.

1955 Etudes de Vocabulaire V Hatti zinar, RHA 57, s. 72-74.

1971 Catalogue des Textes Hittites, Paris.

de Martino, S.

1984 “Il ALAN.ZU come ‘mmo’ e come ‘attore’ nei testi ittiti”, SMEA

XXIV, Roma, s.143-145.

1987 “Il lessico musicale ittita II = GIŠ DINANNA = cetra”, Oriens

Antiquus: Volume XXVI, Fas. 3 - 4, s:171-185.

1995 “Music, Dance and Processions in Hittite Anatolia”, Civilizations of

Ancient Near East, J. Sasson, New York, s. 2661-2669.

XVI

1997 “Musik. A. Bei den Hethitern”, Reallexikon der Assyriologie, Band

8, Lfg. 7/8. s: 483-488.

McMahon, E.

1991 Sumerian – GIŠAB, The Hittite Stale Cult of the Tutelary Deities,

Assyriological Studies 25, Chicago. s. 263-264.

Neu, E.

1970 Ein althethitisches Gewitterritual, StBoT 12, Wiesbaden.

1983 Glossar zu den althethitischen Ritualtexten, StBoT 26, Wiesbaden.

Nowicki, H.

1990 Zur Etymologie von heth. palwae-, Orientalia 59, Rome, s. 239-242.

Orthmann, W.

1971 Untersuchungen zur späthethitischen Kunst, Bonn.

XVII

Otten, H.

1958 Hethitische Totenrituale, Berlin.

1962 “Zu den Hethitischen Totenritualen”, OLZ 57, s. 229—233.

1969-1970 “Zu einem hethitischen Bauterminus: (GIŠ)šarhuli-” IM 19/20, s. 85 vd.

1971 Ein hethitisches Festritual, (KBo XIX 128), StBoT 13, Wiesbaden.

Otten, H.- Souček, V.

1969 Ein althethitisches Ritual für das Königspaar, StBoT 8, Wiesbaden.

Özgüç, T.

1988 İnandıktepe: Eski Hitit Çağında Önemli Bir Kült Merkezi, Ankara.

Polvani, A. M.

1988 Appunti per una stroia Della Musica Cultuale Ittita, Lo Strumento

huhupal, Hethitica IX, s. 171-179.

Popko, M.

1978 Kultobjekte in der Hethitischen Religion, Warszawa.

XVIII

1986 Ein neues Fragment des hethitischen nuntariyašhaš- Festrituals, AoF

13, s. 219-223.

1994 Zippalanda: Ein Kultzentrum im hethitischen Kleinasien, THeth

21, Heidelberg.

Popko, M. - Taracha, P.

1988 Der 28. und der 29. Tag des hethitischen AN.TAH.ŠUM – Festes,

AoF 15, Berlin, s. 82-113.

Puhvel, J.

1984 Hittite Etymological Dictionary, Vol. 1 Words beginning with A,

Vol.2, Words beginning with E and I, Berlin, New York, Amsterdam.

1991 Hittite Etymological Dictionary, Vol. 3, Words beginning with H,

Berlin, New York.

1997 Hittite Etymological Dictionary, Vol. 4, Words beginning with K,

Berlin, New York.

Römer, W. M.

1978 Der Spaßmacher im alten Zweistromland, zum “Sitz im leben”

altmezopotamischer Texte” Percia 7, s: 43-68.

XIX

Rüster, C. - Neu, E.

1989 Hethitisches Zeichenlexikon (HZL), StBoT 2, Wiesbaden.

Salvani, M. - Wegner, I.

1984 Die Hethitisch - Hurritischen Rituale des (h)išuwa- Feste, Studi

Micenei ed Egeo - Anatolici XXIV, Roma, s. 175-185.

Singer, I.

1983 The Hittite KI.LAM Festival, Part One (StBoT 27), Wiesbaden.

1984 The Hittite KI.LAM Festival, Part Two (StBoT 28), Wiesbaden.

Süel, A.

1985 Hitit Kaynaklarında Tapınak Görevlileri İle İlgili Bir Direktif

Metni, AÜDTCF Yayınları, Ankara.

1990 Belgelere Göre Hitit Tapınakları Nasıl Korunuyordu? X. Türk Tarih

Kongresi, C.II, TTK, Ankara, s. 515 - 522.

XX

Tischler, J.

1977 Hethitisches Etymologisches Glossar, (1/4, A-K), Innsbruck.

1994 Hethitisches Etymologisches Glossar, (10 T, D/3), Innsbruck.

Ünal, A.

1980 “Hititlerde Ölülere Sunulan Kurban Hakkında Bazı Düşünceler”,

Anadolu (Anatolia) XIX, Anlara, s. 165-174.

1988 “Ebediyete İntikal Edecek Şekilde İnşa Edeceksin!” İple Tavana

Tırmanan Hitit Mimarının Cambazlıkları, XXXIV. Uluslararası

Assiriyoloji Kongresi, TTK, Ankara, s. 39-46.

1988a Hittite Architect and a rope-climbing Ritual, BELLETEN C.LII, S.

205, s. 1469-1503.

1994 The Textual Illustration of the “Jester Scene” on the Sculptures of

Alaca Höyük, Anatolia Studies XLIV, s. 207-218.

van Brock, N.

1962 Dérivés Nominaux en L Du Hittite et du Louvite, RHA XX 71, Paris,

s. 69-168.

XXI

Wegner, I. - Salvini, M.

1991 Die Hethitisch – Hurritischen Ritualtafeln des (h)išuwaš- Festes, I.

Ableitung Die Texte aus Boğazköy, Roma.

Yoshida, D.

1996 Zur Kultmusik beim “Trankopfer” (Gott NN eku- “trinken”) in Festen

hattisch-hethitischer Kultschicht, Priests and Officials in the

Ancient Near East, Heidelberg, s. 239-252.

1996a Untersuchungen zu den Sonnengottheiten bei den Hethitern, Schwurgötterliste hilfende Gottheit Feste, Heidelberg.

XXII

GİRİŞ

Hititlerin başkenti Hattuša (=Boğazköy)’da 1906 yılından günümüze kadar

sürdürülen kazılarda ele geçen çeşitli belgeler yardımıyla Hititlerin tarihi, dili, dini,

idari, siyasi ve sosyal yaşamlarına dair önemli bilgiler edinilmiştir.

Hititler MÖ. II. bin yılın başlarında Anadolu’ya geldiklerinde Anadolunun yerli

halkı Hattilerle kaynaşıp Anadolu’da yeni bir kültürün oluşmasını sağlamışlardır.

Kısa sürede güçlenerek krallık kurmuş olan bu topluluk Geç Bronz Çağı döneminde

Anadolu’nun büyük bir kısmını kapsayan topraklardan Kuzey Suriye’ye ve

Mezopotamya’ya dek uzanan büyük bir imparatorluk kurdular (resim 4).

Hitit İmparatorluğunun ulaştığı sınırlar düşünülecek olursa, iç ve dış tehlikelere

karşı topraklarını koruyarak, küçük bir devletken güçlü bir imparatorluk haline

gelebilmek büyük bir önem taşımaktadır.

Toprak; belli bir alan içerisinde yaşayan insan topluluğunu hem duygusal hem de

mantıken birbirine bağlayan vazgeçilmez bir unsurdur. Hititler, sınırlarına kattıkları

topraklarda yaşayan insanlara son derece hoşgörü ile yaklaşarak, onların manevi ve

kültürel değerlerine saygı göstermişlerdir. Elde ettikleri krallıkların tanrılarını bile

kendi tanrıları kabul edip onlara kurban adamaları Hitit insanının diğer toplumların

dinsel yaşamlarına da ne derece saygılı olduklarını gözler önüne serer. Hititlerde

toprağın yanında dinin de etkisini göz önünde bulundurursak, bu iki unsur Hititleri

uzun yıllar boyunca diğer krallıklara karşı güçlü kılmıştır. Dolaysıyla Hititler toprağa

verdikleri önem derecesinde dine de önem vermiş ve uzun yıllar farklı krallıklara

mensup halklarla beraber iç karışıklıklara fazla yer vermeden yaşamlarını

sürdürmüşlerdir. Yani imparatorluğun böylesine geniş bir alana yayılabilmesi hiç

kuşkusuz hem idari ve ekonomi hem sosyal bütünlüğün yanı sıra hem de dinin

önemli etkisiyle olmuştur.

İnsanın var oluşundan bu yana din, vazgeçilmez bir unsur olarak görülmektedir.

Paleolitik dönemdeki avcılık ve toplayıcılıkla geçinen, göçebe yaşam tarzını

benimseyen insanoğlu Neolitik dönemde yerleşik yaşama geçtikten sonra ölülerini de

gömmeye başlamış ve böylece din olgusu da yavaş yavaş gelişmiştir. Doğadaki

varlıklara tapınarak onları kutsallaştırmış, bunun sonucunda da çok tanrılı dinler

ortaya çıkmıştır. Yazı icat edilip diğer kültürlere yayıldıktan sonra medeniyetler

siyasi, sosyal ve din alanlarındaki yaşam tarzlarını yazıya dökerek bu konularda daha

ayrıntılı daha kesin bilgiler alabilmemizi sağlamışlardır.

Boğazköy kazılarında ortaya çıkan dini yapılar, büyüklü küçüklü dinsel sembolik

buluntular, idoller, heykeller, kral ve kraliçenin kutlamalara bizzat katıldıkları

bayram törenlerinin anlatıldığı metinler Hititlerde dine verilen önemi açık seçik

ortaya koymaktadır.

Hititlerde tanrılara itaat etmek, saygılı olmak, kurbanlar sunmak ve onlar adına

kutlanacak bayramları zamanında kutlamak çok önemlidir. Hitit inancına göre, bu

görevler ihmal edilip yerine getirilmezse tanrılar kızabiliyor ve kızan tanrı, ülkeyi

açlık ve hastalıklarla cezalandırabiliyordu. Bu yüzden, tanrılara karşı bu görevler

yerine getiriliyor, ihmal edilmiyordu.

Tanrı ve tanrıçaların kutsal olduğu kadar tapınakların da Hititler tarafından büyük

önem taşıdığı anlaşılmaktadır. Tapınaklar (ideogramı É. DINGIRMEŠ) tanrıların

yeryüzündeki konutlarıdır. Tapınakların temiz, bakımlı ve düzenli olması

gerekmektedir. Bu sebeple, tapınakta bu işleri düzenleyen pek çok personel

bulunmaktadır. Hititler kült dilinde tapınak personeline “hilamatta” adını

2

vermişlerdir. Bu görevlilerin arasında LÚSANGA = rahip ve MUNUSSANGA =

rahibenin yanı sıra erkek ve kadın hizmetkârlar, işçiler ile görevleri belirgin şekilde

tayin edilemeyen pek çok kadın ve erkek görevlilerin olduğunu metinlerden

okumaktayız (Darga, 1970: 127 vd., 1984: 71).

Tapınak görevlileri, tapınağın bakımı ve temizliği gibi günlük işlerin yanında

Hititler tarafından itinayla kutlanılan bayram törenlerinde de önemli görevler

üstlenirlerdi. Bu bayramların birçoğu, kral ya da kraliyet ailesinden birinin

başkanlığında kutlanmaktaydı. Ancak, kral her zaman her yerde

bulunamayacağından dolayı başkentte yapılan törenler dışında, yerel dinsel

merkezlerde kutlanan bayramların yönetimi tapınak görevlilerine bırakılmıştır.

(Dinçol, 1982: 77). Bu nedenle tapınakların idaresini sağlamak amacıyla geniş bir

görevli kadrosu oluşturulmuştu. Bu kadroyu oluşturan memurların görevlerini

saptamak için bir Hitit Kralı tarafından ayrıntılı olarak verilen direktifleri içeren bir

metin hazırlanmıştır diyen Aygül Süel, H. Ehelolf tarafından KUB XIII 4’te

yayınlanan bir direktif metninin transkripsiyon ve tercümesi ile birlikte metin

hakkında bilgi vererek metni yorumlamaya çalıştığını bildirir (Süel, 1985: 1 vd.;

Ayrıca Bkz. Süel, 1990: 515-522).

Kral, ülkenin hem başyargıcı hem başkomutanı hem de başrahibi idi. Resmi

bayram törenlerinde kraliçe de başrahibe olarak kralın yanında yerini alırdı. Kral ve

Kraliçenin katıldığı, müzik, şarkılar ve bazen de dansın yer aldığı bayram

törenlerinin her bölümü metinlerde ayrıntılarıyla anlatılmaktadır.

Din konusu çok geniş bir alanı kapsadığından, tezimizin konusunu sınırlandırma

düşüncesiyle din kapsamı içinde çalışmamızda, “Hitit Törenlerinde Yer Alan Bazı

Görevliler” başlığı altında, daha çok bayram törenlerinin anlatıldığı belgelerde geçen

3

LÚALAN.ZU9, LÚpalwatalla ve LÚkita-’nın görevlerinin ne olduğunu, görevlerini ne

zaman ve nerede icra ettiklerini araştırarak anlamaya çalıştık. Ancak bunları

yaparken, bayram seremonilerinin anlatıldığı metinlerde, törenlerin anlatılış biçimi

çoğunlukla benzer olduğundan dolayı aynı konuları tekrarlamamak amacıyla seçilen

metinlerden örnekler vererek konuyu aydınlatmaya çalıştık. Ayrıca Hititler

tarafından kutlanılan bayramlar çok geniş bir alanı kapsadığından, zamanımızın

kısıtlı olması sebebiyle belli başlı bayramlara değinmeyi uygun gördük.

4

I. BÖLÜM

LÚALAN.ZU9

Anadolu’nun eşsiz bir kültür hazinesine sahip olmasınısağlayan kavimlerden biri

olan Hititlerden elimize geçen çivi yazılıbelgelerin çoğunluğunu dini nitelik taşıyan

belgeler oluşturur. Dini belgelerin büyük bir kısmıise bayram kutlamalarının

anlatıldığımetinlerdir. Bayram1 törenlerinde yer alan pek çok görevlinin olduğunu

bu belgelerden öğreniyoruz. LÚALAN.ZU9 da bayram törenlerinde görev alan kült

görevlilerinden biridir. Sümerce bir ideogram olan LÚALAN.ZU9’nun Hititçe

karşılığı bilinmemesine karşın kelimenin Akadça karşılığı ALUZINNU’dur.

Güterbock, ALAN.ZU ideogramının ALUZINNU yerine kullanıldığınıbelirtir.

(Güterbock, 1964: 95). Römer ise Mezopotamya LÚALAN.ZU9’su üzerine yaptığı

oldukça kapsamlıbir çalışmadan yola çıkarak “soytarılar”ıtanımlamak için

kullanılan Akadça sözcüğün Anadolu orijinli bir ifade olabileceğine işaret etmektedir

(Römer, 1978: 46). de Martino, söz konusu görevlinin Mezopotamya ortamında pek

çok versiyonu olduğuna işaret eden Römer’in (1978: 43 vd.) LÚALAN.ZU9 ifadesi

için “Gestalt mit grossen (Masken)zähnen (Büyük dişleri olan mask)” ifadesi gibi

edebi bir anlam yüklenebileceği doğrultusunda bir öneride bulunduğunu ancak buna

karşılık Hitit metinlerinde LÚALAN.ZU9 ifadesi ile birlikte kullanılan maske

anlamına gelen herhangi bir sözcüğe bugüne kadar rastlanmadığınıbelirtir. (de

Martino, 1984:143).

1 Hititler tarafından kutlanılan çeşitli bayramlar (ideogram EZENMEŠ) ve bayram adlarıiçin bkz.

Archi, 1973: 10 vd.; Darga, 1973: 8 vd.; Güterbock, 1969: 177; Süel, 1985: 111 vd. - 150.

6

de Martino, KBo V 11 I 11 (CTH 263) no’lu metindeki veriler burada geçen

Hattice bir ismin (LÚparšel, eski okunuşu LÚmaššel) LÚALAN.ZU9 sümerogramına

karşılık geldiğini ve bu görevlinin çoğunlukla “aha” diye haykırdığınınet bir biçimde

ortaya koyduğuna işaret etmektedir (de Martino, 1984:143)

C. Rüster-E. Neu tarafından yayınlanan HZL: 226’da söz konusu ideogramın

“LÚALAM.ZU9”, “LÚALAN.ZU9” ve “LÚALAM.ZU” şeklindeki yazılımlarına dikkat

çekerler. HZL: 305 vd.’da ideogram “şakacı, palyaço” olarak tercüme edilmiştir.

Ayrıca LÚ.MEŠALAM.KAxA (KBo 23.74 II 9); LÚALAM.KAxNINDA (KBo 30.28 9)

yazılımlarının da yanlışbir yazılım olduğu da bildirilmektedir (HZL: 226).

LÚALAN.ZU9 ideogramıiçin daha önce kullanılan yazılım HW: 264’de

LÚALAM.KAxUD ve LÚALAM.KA.KÁR’dır. Bu ifade “Put tapıcısı” olarak tercüme

edilmiştir.

Ideogram çivi yazılıbelgelerde çoğunlukla LÚALAN.ZU9 şeklinde geçmektedir.

Ancak nadir de olsa ideogramıfonetik komplementlerle birlikte görmekteyiz (Daddi,

1982: 291).

Hititçe: Sg. Dat. LÚALAN.ZU9-ti KBo XXV 72 16'.

Pl.Akk. LÚALAN.ZU9-ušKBo XVII 43 I 13'=18 II 15.

Gen. LÚ.MEŠALAN.ZU9-an KBo XVII 43 I 14'= 42 3'.

Akadça: Pl. LÚ.MEŠALAN.ZU9TIM IBoT I 36 III 72

LÚALAM.KA.KÁR’ın anlamıile ilişkili değişik yorumların olduğunu belirten S.

Alp, ilk olarak E. Forrer’in ZDMG NF 1, 231’de “Fildişi Heykelinin Tapıcısı”,

Goetze’nin ise ZA NF 6 71 vd.’da “Heykel Duacısı” şeklinde yorumladığınıve

kendisinin de bu yorumu kabul ettiğini bildirmektedir (Alp. 1940:66). Ancak, her yıl

7

daha fazla ele geçen Hitit tabletlerinin incelenmesi sonucu LÚALAN.ZU9’nun

heykellere tapınmadığıanlaşılmıştır.

Hitit metinlerinden yola çıkarak ALUZINNU ifadesinin manasıile ilişkili olarak

Meisner’in, MAOG XIII/2, 1940, s. 5’de “oyuncu, aktör”, AHw’de “şaklaban,

soytarı” olarak yorumlandığını, CAD de ise bu ifadenin yoruma açık olmasından

dolayı karşılığının verilemediğini belirten Güterbock, Hitit metinlerinde

LÚALAN.ZU9’nun anlamı olarak “soytarı” veya “palyaço” manasına gelip

gelmeyeceğine işaret eden ve bu anlama gelen bir ifadeye rastlanmadığınıancak bazı

metinlerde (KBo IV 9 I 45 vd., KUB XLVIII 9 II 4 vd.) LÚALAN.ZU9’nun süslü ya

da alaca renkli bir kıyafet giyindiğinden bahsedilmişolmasıbu konudaki varsayımı

destekler mahiyette bir veri olduğunu ifade ederek, bu görevlinin sadece şarkıcı,

okuyucu ve dansçılarla birlikte anılmışolmasına da dikkat çekmektedir (Güterbock,

1964:97). Kammenhuber ise LÚALAN.ZU9’nun Hitit kült metinlerinde

konuşmacılardan biri olarak gözüktüğü için, LÚA.’ya “şakacı, palyaço, soytarı” gibi

bir anlam yüklenmesinin yanlışolacağınıdüşündüğünü belirtir (Kammenhuber,

1971: 157 Dipn.45). Ancak, IBoT III 4 no.lu metnin (CTH 670 çeşitli fragmanlar) 2.

satırında LÚALAN.ZU9’nun dans ettiğinin belirtilmesi ya da KI.LAM Bayramının

anlatıldığıKUB II 3 II no.lu metinde LÚALAN.ZU9’nun marnuwan- havuzunda

çıplak olarak yıkanmasıGüterbock’un, LÚALAN.ZU9’nun “soytarı” olduğu

yönündeki görüşünü destekler niteliktedir.

8

KUB II 3

Vs. II

13 GUNNI-aškat-ta-an2 mar-nu-wa-an-da-aš3

14 lu-ú-li-ia II LÚ.MEŠALAN.ZU9

15 ne-ku-ma-an-te-ešlu-ú-li-kan

16 an-da pár-aš-na-a-an-te-eš

———————————————————————————————

17 MUNUSAMA.DINGIRLIM DTi-ti-ú-ut-ki

18 UGULA MUNUSMEŠKAR.KID4 mar-nu-wa-an-da-as

19 lu-ú-li-ia III-ŠU hu-ya-an-zi

———————————————————————————————

20 UGULA MUNUS[MEŠ]KAR.KID GIŠGÍR har-zi

21 pi-ra[an-n]a-aš-ši LÚSANGA DTi-ti-ú-ut-t[i]

22 hu-u-ya-a[(n)]-za LÚSANGA GIŠPA har-zi

23 pí-ra-an-ši-kanši-pár-ti-iš5

24 ha-mi-in-ká[(n-t)]e-e[(š)]

2 katta: “Adv.” Anlamıiçin “aşağıda, altında, arasında, yanında” çevirileri yapılmıştır. (Krş. Friedrich,

HW: 105; Neu, 1983: 95). Güterbock ve Hoffner, 1997: 134’te KBo XI 52 II 23-26. satırlarındaki

[(LÚ.)MEŠALAN.ZU9-ma-kán [G]IŠpa-ra-na-al-[la]-ašša-r[(a-a pa-an-zi)] LÚki-i-ta-ašÉar-[(ki-u-i)] kat-

ta-an ti-ia-az ifadesini “The performers go up to the GIŠparanalla. The kita-man steps near the arkiu”

biçiminde çevirerek, “katta” kelimesine “yakında, yanında” anlamınıyüklemişlerdir.

3 marnuwant- marnu- için HW: 137’de “bir içki” HDW: 52’de “arpadan yapılmışbira” gibi manalar

yüklenmiştir.

4 MUNUSMEŠKAR.KID: HZL: 330’da “(Kültte) Genel Kadın, fahişe” olarak açıklanmaktadır.

5 šiparteškelimesinin anlamıbilinmemektedir. Bkz. Singer, StBoT 28, 1984, s. 165. šipartešPL.

Nom. Comm. haldedir.

9

———————————————————————————————

25 nu-kán A-NA LÚ.[MEŠ]ALAN.ZU9

26 iš-ki-ši-iš-ši [ ] mar-nu-an

27 III-ŠU la-a-hu-u-[wa]-a-i

———————————————————————————————

28 LÚ.MEŠALAN.ZU9 lu-ú-li-ya-az

29 a-ri-ya-an-zi ša-wa-tar-ra6

30 III-ŠU pa-ri-ya-an-zi

31 ta-aš-ta pa-a-an-zi

———————————————————————————————

Çevirisi:

13 Ocağın yanındaki marnuwan-içkisi dolu

14 havuza, 2 çıplak soytarı

15 havuzun

6 šawatar / šawitra- için HW 189’da “ Boynuz” manasıverilmişolup, bu sözcüğün zaman zaman

SI=boynuz determinatifi ile birlikte yazıldığışeklinde bir tespitte bulunulmaktadır. Ayrıca söz konusu

ifadenin genel olarak “üflemek” manasına gelen parai- / pariparai- fiili ile birlikte zikredildiği de

anlaşılmaktadır. Boynuz ile ilişkili olarak karşılaşılan referansların genel olarak Kizzuwatna

bölgesinde gerçekleştirilen ritüellerin konu edildiği Hitit metinlerinde zikredildiğini söyleyen S. de

Matino, boynuz ifadesinin huhupal ve BALAG.DI gibi vurmalıçalgılarla ilişkili kontekstlerde geçmiş

olduğuna dikkat çekmektedir. Ayrıca de Martino, bu enstrümanın çıkardığısesin monokramatik bir

karaktere sahip olduğunu ve bu enstrümandan ritüel işlemlerin devamlılığınısağlamak ve seremoniler

arasına şarkıve haykırmalarısokmak maksadıyla faydalanıldığınıifade etmektedir (de Martino,1997:

487). Boynuz adıverilen bu enstrüman LÚBALAG.DI adıverilen kimseler tarafından çalındığı

bilinmesine rağmen KUB II 3 II 28 vd.da LÚALAN.ZU9’nun da bu enstrümanıçaldığıgörülmektedir.

10

16 içine çömelmişler(dir).

———————————————————————————————

17 TanrıTitiutti(nin) rahibesi (ve)

18 fahişelerin başımarnuwan-içkisi dolu

19 havuzda 3 kez koşarlar

———————————————————————————————

20 Fahişelerin başıtahta hançer tutar.

21 TanrıTitiutti(nin) rahibi önünde

22 koşar vaziyette(dir).Rahip asa tutar.

23 Önünde šiparteš

24 bağlanmış(tır).

———————————————————————————————

25 ve soytarılara

26 onların sırtına [ ] marnuwan-içkisi(ni)

27 3 kez döker.

———————————————————————————————

28 Soytarılar havuzda

29 fal aracılığıyla saptarlar. Boynuzu

30 üç kez üflerler.

31 ve giderler.

———————————————————————————————

11

marnuwan-içkisi ile dolu bir havuzun içinde çıplak olarak çömelen soytarıların

sırtına bir rahip tarafından 3 kez marnuwan-içkisi dökülmesi işleminde aşırıbir

bedensel aşağılama ve cezalandırma fark edilmediğini belirten Y. Arıkan bütün bu

işlemlerin şaka ile karışık, kısmi aşağılama çerçevesinde dinsel bir anlam taşıdığını

ifade eder (Arıkan, 2000: 218). Ayrıca metnin 29 vd.daki kısmında

LÚALAN.ZU9’nun “šawatarra” müzik enstrümanıçaldığından bahsedilmektedir.

Şenlik aşamalarının görsel tasvirleri, Ankara’nın yaklaşık 150 km.

kuzeydoğusunda yer alan ve Alacahöyük olarak adlandırılan bölgedeki

kabartmalarda karşımıza çıkar. Batıkulesi üzerinde, Fırtına Tanrısısahnesinin hemen

sonunda kılıç yutan bir adam ve merdivenle bağlantılıiki kişinin resmedildiği

görülmektedir (Resim 5). Bu iki kişi büyük olasılıkla birçok ritüel metinde

eğlendiriciler arasında ortaya çıkan “merdiven adamlar”ıgöstermektedir (Bryce

2002:208 vd.). Merdivene çıkan adam tasviri ile kılıç yutan adam betimlemelerinin

yer aldığısahne çeşitli bilim adamlarıtarafından çok farklışekillerde yorumlanmıştır

diyen A. Ünal bu sahnedeki figürler ile ilişkili olarak bugüne kadar yapılmışen

gerçekçi yorum “şaklaban” veya “hokkabaz”ın Perrot ve Chipiez7 tarafından dile

getirildiğini ve daha sonra bu yorumun Macridi Bey8 tarafından da desteklendiğini

ifade eder. Ayrıca A. Ünal, van Lennep’in9 merdiven adam figürlerinin taşdizen

duvar ustaları olduğu doğrultusunda bir görüş ortaya attığını belirtirken,

7 G. Perrot ve Ch. Chipiez, Exploration archéologique et histoire de l’art dans l’antiquité IV (1887)

(Ünal, 1994: 212 Dipnot: 38)

8 “La porte des sphinx à Euyuk”, MVAeG 1908, 3, 13. Jahrgang, pl. 14 vd. ve fig. 20 (Ünal, 1994:

212 Dipnot 39).

9 H.J. van Lennep, Travels in Little Known Parts of Asia Minor (London, 1870) (Ünal,1994:212

Dipnot: 40).

12

Garstang’ın10 kılıç yutan adamı“borazancı” merdiven adamalarınıise “duvarın

yüzünü biçimlendiren duvar ustaları” şeklindeki yorumlarına dikkat çekmek

istemektedir. Gurney’in konu ile ilgili görüşünü ise A.Ünal şu şekilde belirtir:

“Merdiven üzerindeki adamın daha yükseğe tırmanmak için merdiveni tutmadığı

görülmektedir. Dikkatle incelendiği zaman yumruk biçimindeki elin izdüşümünde,

merdivenin üst açıklığına tekabül eden kısımda küçük, kaba bir aletin olduğu göze

çarpmaktadır. Sağel yukarıdoğru kalkık olup, bir nesneyi üflüyormuşizlenimi

verecek şekilde betimlenmiştir. Bu elin bir nesneyi kavradığı açıkça

görülebilmektedir. Söz konusu adam bir keski veya bir duvarcıçekici ile çalışıyor

olmalıdır …”11 Konu ile ilgili görüşlere yer veren A.Ünal söz konusu sahnede iki

adamın cüce biçiminde betimlenmişolmasının bu figürlerin akrobatik nitelikli bir

gösteriden ziyade duvarla ilişkili bir eylem gerçekleştirmeleri daha olasıgibi

görünürken, mevcut yazılıvesikalarda “Merdiven adamı” ve merdivene tırmanan bir

soytarı’dan bahsedilmesine karşın, merdiven kullanarak duvar yüzeyini

biçimlendiren duvar ustalarına dair herhangi bir bilgiye rastlanmadığına dikkat

çekerek söz konusu figürleri soytarı(LÚALAN.ZU9)larla ilişkili sahnenin bir parçası

olarak yorumladığınıifade eder. Ayrıca, Ünal, bu düşünceye paralel olarak merdiven

adamlarının kültsel nitelikli bazıeylemleri gerçekleştirmek maksadıyla çatıya

çıktıklarınıdüşünmektedir. Çatı(Hitt. šuhha-) Hitit şiirlerinde, pek çok defa kültsel

aktivitelerin gerçekleştirildiği bir mekân olarak karşımıza çıkmaktadır (Ünal, 1994:

212 vd.). Bu iki cüce figürünün arkasında sırtınıiki figüre dönmüş, başka bir adam

10 J. Garstang, The Land of the Hittites (1910) 259-61: idem, The Hittite Empire 1929: 136 vd. (Ünal,

1994: 212 Dipnot: 42).

11 8 Kasım 1993 tarihinde kaleme alındığımektubunda (Ünal, 1994: 212 Dipnot: 44).

13

figürü göze çarpar. Figür yukarıdoğru kaldırdığıelinde tuttuğu kılıcıkısmen ağzına

sokmaktadır. LÚGÍR (hançer yutan adam, bıçağın adamı, hançerin adamı, HZL: 335)

olarak bilinen bu görevlinin asıl mesleğinin soytarılık yaparak, insanlarıeğlendirmek

olduğu anlaşılmaktadır (Ünal, 1994: 211 vd.; ayrıca bkz. Darga, 1992: 130 vd.;

Gurney, 1994: 219-220). Böylece LÚALAN.ZU9’yu hem çivi yazılıbelgelerden hem

de görsel olarak Alacahöyük ortostatlarıüzerinden tanıyabilmekteyiz.

LÚALAN.ZU9’nun sadece Hitit bayram törenlerinde değil, cenaze törenlerinde de

görev aldığımetinerden anlaşılmaktadır. Bu görevlinin söz konusu törenlerde ne gibi

bir misyon üstlendiğini anlayabilmek için metinlerde hangi fiillerle birlikte geçtiğini

yani ne tür eylemler yaptığının tespit edilmesi gerekir. Bu konuda S. Alp’in

“Untersuchungen zu den Beamtennamen im hethitischen Festzeremoniell” konulu

doktora tezinden ve E. Badalì’nin “Strumenti musicali, musici e musica nella

celebrazione delle feste ittite” konulu eserinden önemli ölçüde yararlandığımı

belirtmek isterim.

Bayram günü LÚA.’nın görevinin, sabahın çok erken saatlerinde LÚ..MEŠMEŠEDI12

ve DUMUMEŠ É.GAL’in12a eşlik ettiği krali çiftin önderliğindeki tören alayıile

birlikte Éhalentu-’dan13 kült işlemlerinin gerçekleştirileceği tapınağa giderken

12 Bu görevli için bkz. Alp, 1940: 1-52.

12a Bu görevli için bkz. Alp, 1940: 1-52.

13 Éhalentu-: Tapınağın önemli bir mekanıdır. Ritüel metinlerde çok kez rastlanan bu kutsal mekanın

içersinde tanrının betimi, sunak, taht, ocak, pencere, sürgü tahtasıvb. kutsal yerler bulunduğunu ve

bu kutsal yerlere libasyonlar yapıldığınıbelirten M. Darga Éhalentu-’nun sarayda da var olan bir

mekan olduğunu ve bazıbilginlere göre halentu-evinin, tanrıheykelinin bulunduğu kült odası

olduğunu ifade eder (Darga, 1985: 62). I. Sınger, 1983: 111 vd.da “palace, complex”, Popko da 1978:

14

başladığıbayram metinlerinden anlaşılmaktadır. Tören alayıhareket halinde iken,

LÚALAN.ZU9’dan bir kısmının kralın önünde ve arkasında bulunduğundan (ar-:

“bulunmak”) ve GIŠarkammi, GIŠhuhupal ve (URUDU)galgalturi gibi vurmalıçalgıları14

8’de “wohl ein Palast” gibi bir yorumda bulunmuşlardır. Alp,1979:273; Otten,1971:20;

Puhvel,1991:15vd.. Ayrıca bibliyografya için bkz. Arıkan, 2003: 26 Dipnot:1.

14 Hitit metinlerindeki müzik enstrümanlarıhakkında bilgi veren teknik belgelerden yoksun

olduğumuz için enstrümanlarıtam olarak anlamlandırmak oldukça zorlaşmıştır. Ancak, enstrümanla

ilişkili olarak zikredilen fiillerin söz konusu enstrümanıtanımlamak için birer referans noktasıolarak

kullanılırken, (örneğin “üflemek” manasına gelen parai- ve pariparai- fiillerinin üflemeli bir çalgıyla

ilişkili olarak kullanıldığına hiç şüphe yoktur. Benzer şekilde “vurmak” manasına gelen walh- fiili ile

Süm. GUL ve RA ideogramlarının genel olarak vurmalıçalgılarla birlikte zikredildiği görülmektedir.

“(hafifçe) çekmek” manasına geldiği düşünülen hazziya-, hazzi(k)-, hazzišk- ifadelerinin ise özellikle

telli çalgılar ile ilişkili olarak kullanıldığıbilinmektedir), enstrümanların önüne gelen determinatifler

(GIŠ, URUDU vb.) sayesinde de enstrümanın hammaddesi hakkında fikir edinilerek, bunların

tipolojik olarak sınıflandırılmasısağlanmıştır. Böylece bazıbilim adamlarıbu verilerden faydalanarak

enstrümanlarıanlamlandırmaya çalışmışlardır. GIŠarkammi-, huhupal ve (URUDU)galgalturi- vurmalı

çalgılarıiçin küçük bir orkestra oluşturmuşçasına üçü daima birlikte zikredilir diyen S. de Martino,

GIŠarkammi- ifadesine “davul” manasıyüklerken, tamamen veya kısmen ağaçtan yapıldığınıGIŠ

determinatifinin bunu kanıtladığınıbelirtir. Müzik icra etmek ve şarkısöylemekle görevli olan

LÚ.MEŠGALA “Kült Şarkıcıları” ve LÚ.MEŠALAN.ZU9 gibi kişilerin dışında LÚ.MEŠarkam(m)iyala- olarak

adlandırılan belirli kült görevlilerinin de arkam(m)i- enstrümanının çalgıcısıolarak zikredildiklerine

dikkat çeker. huhupal ifadesini ise “darbuka” veya “zimbel” olarak tercüme ederek, KUB XXV 37 I

20-45 no.lu metinde içki ile doldurulduğu ifade edilen ve kadeh olarak faydalanıldığıanlaşılan bir

huhupal’dan bahsedildiğine işaret eder. KBo VII 46 IV 4 ve KUB X 89 I 27 no.lu metinlerde

metalden, KUB XII 5 IV 15 no.lu metinde ahşaptan ve IBoT IV 145 Vs. 3 no.lu metinde kil topraktan

yapıldığıifade edilen galgalturi için ise “çalpara” çevirisini yapmaktadır (de Martino, 1995: 2661 vd.,

1997: 485 vd.; Krş. Baltacıoğlu, 1995a: 1 vd.; Güterbock, 1995: 57 vd.; Polvani 1988: 171 vd.;

Yoshida, 1996: 239-252).

15

çaldıkları(hazzik-: (Bir müzik enstrümanına )vurmak) belirtilir. Karışık renkli

elbiseler giydikleri (waššiya-“giymek, giydirmek”) belirtilen LÚALAN.ZU9’ların ise

kralın yanında durmak suretiyle (ar-:Med. Pass. “bulunmak”) ellerini kaldırarak

(šara hark-: “Yukarıda tutmak”) kendi çevrelerinde döndükleri ((pidi-ši) weh-:

“kendi çevresinde dönmek”) yani dans ettikleri belirtilmektedir (KBo IV 9 I 33 vd.).

S. de Martino, kral ve kraliçenin tapınağın avlusuna geldiklerinde soytarılar

tarafından gerçekleştirilen bu dönem figürlerini hoş geldin dansı olarak

yorumlamaktadır (de Martino, 1995: 2666).

KBo IV 9

I

33 ta-aš-ta LUGAL MUNUS.LUGAL

34 Éha-le-en-tu-u-wa-az ú-wa-an-zi

35 II DUMU.É.GAL I LÚME-ŠE-DI

36 LUGAL-i pí-ra-an hu-u-wa-ya-an-te-eš

———————————————————————————————

37 BELUHI.A-ma DUMUMEŠ. É.GAL Ù LÚ.MEŠME-ŠE-DI

38 LUGAL-i EGIR-an i-ya-an-ta-ri

———————————————————————————————

39 LÚ.MEŠALAN.ZU9-ma GIŠar-kam-mi

40 GIŠhu-hu-pa-al gal-gal-tu-u-ri

41 LUGAL-i EGIR-an pí-ra-an ha-az-zi-kán-zi

——————————————————————————————

16

42 LÚMEŠZI-IT-TI15 LUGAL-i ta-pu-uš-za

43 a-ra-an-ta-ri nu tar-ú-iš-kan-zi

44 GIŠTIBULA16 ha-az-zi-kán-zi

———————————————————————————————

45 LÚ.MEŠALAN.ZU9 ta-ma-e-eš

46 TÚG GÙN.A wa-aš-ša-an har-kán-zi

47 na-at LUGAL-i ta-pu-uš-za a-ra-an-ta

48 nu ŠUMEŠ-ušša-ra-a har-kán-zi

49 na-at-ša-an pé-e-te-ši ú-e-ha-an-ta-ri

50 pal-ú-iš-kán-zi-ya

———————————————————————————————

Çevirisi

33 ve sonra Kral (ve) Kraliçe

34 halentu-evinden gelir.

35 2 saray oğlanı(ve) 1 MEŠEDI

15 LÚ ZITTI: “Hissedar, ortak” HZL: 336, HW: 315. Kelimenin ideografik değeri LÚHA.LA, Hititçe

karşılığıise LÚtarnattalla-’dır. Bkz. E. Neu, 1983: 191.

16 GIŠTIBULA: ideogramın eski yazılımıGIŠŠÀ.A.TAR’dır. Söz konusu ifade hafifçe çekmek

manasına gelen hazzik(k)- / hazzišk- ve SÌR fiilleri ile birlikte zikredildiği için bu enstrümanın telli bir

çalgıolabileceğini düşündürmektedir. GIŠTIBULA ideogramıiçin HZL: 353’de, AHw: 1356’da “ut”

manasıbiçilmektedir. S. de Martino, tasvir sanatında kanun veya lir olarak tanımlanan enstrüman

dışında en çok betimlenen telli çalgının “ut” olduğunu ve Eski Hitit çağına ait iki mühür üzerinde ut

çalmakta olan bir dansçının betimlendiğini belirtir. KBo IV 9 I 42 vd.da TIBULA enstrümanı

eşliğinde dans edildiği ifade edilmiştir (de Martino, 1997: 485).

17

36 kralın önünde koşarlar.

———————————————————————————————

37 Fakat beyler, saray oğlanlarıve saray muhafızları

38 kralın arkasında yürürler.

———————————————————————————————

39-40-41 Soytarılar ise kralın çevresinde / etrafında arkammi- müzik aletine,

huhupal müzik aletine (ve) galgalturi müzik aletine vurular/çalarlar.

————————————————————————————

42 ZITTI adamlarıkralın yanında

43 bulunurlar ve dans ederler.

44 (ve) utu? çalarlar.

———————————————————————————————

45 öteki soytarılar

46 rengarenk (tören) elbise(lerini) giymişler(dir).

47 ve onlar kralın yanında bulunurlar.

48 ve ellerini yukarıda tutarlar.

49 ve onlar yerlerinde dönerler.

50 haykırırlar / ünlerler.

———————————————————————————————

Soytarının GIŠ DINANNA17 müzik enstrümanınıçalıp çalmadığıkonusunda

bilgimiz yetersiz kalmasına rağmen KBo IV 9 I 39 vd. arkammi- huhupal-,

17 Hitit özel yaşamında müziğin rolü hakkında fazla bilgiye sahip olmamamıza rağmen Hitit arşivi

içerisinde resmi ve dini bir karakter taşıyan ritüel metinlerden ve kültsel olayların resmedildiği eşsiz

sanat eserlerinden kültte müziğin rolünü öğrenebiliyoruz (de Martino, 1995: 2661). Kült görevlilerinin

18

galgalturi- KUB II 3 II 29 vd.’da ise šawatar müzik enstrümanlarınıçaldığını

öğreniyoruz. KBo XI 30 Rs. VI 17'. satırıda soytarının flüt eşliğinde şarkı

söylediğini kanıtlamaktadır.

KBo XI 30

Rs. VI

15' pár-aš-na-u-wa-aš-kan LÚSAG[I.A18 ú-iz-zi]

görevlerini müzik eşliğinde yerine getirmeleri de müziğin dinsel yaşamda önemli olduğunu kanıtlar

nitelikte bir veridir. Müzik, çeşitli aletlerle icra ediliyordu. Bu aletlerin başında GIŠDINANNA müzik

enstrümanıgelmektedir. S. Alp, INANNA enstrümanının “lir” olduğunu, bu varsayımının

araştırmacıların çoğu tarafından da kabul edildiğini ifade eder (Alp, 1999: 8). GIŠDINANNA

Sümerogramının Hatti dilindeki karşılığızinar / zinir terimidir (de Marino, 1995: 2661).Büyük ve

küçük boyda üretilmişçeşitli ebatlarda GIŠDINANNA enstrümanlarının bulunduğu anlaşılmaktadır.

Bu noktada GIŠDINANNA.GAL’in (Büyük Lir) (resim 6) Hattice karşılığının GIŠhunizar, GIŠ

DINANNA.TUR’un (küçük lir)(resim 7)Hattice karşılığının ise ippizinar olduğuna işaret edilmektedir

(Alp, 1999: 2; Badalì, 1991: 370; Laroche, 1955: 73). M. Popko, Büyük INANNA enstrümanının

(GIŠDINANNA.GAL) ağır olmasımünasebetiyle taşınmasıoldukça güç olduğu için, açık havada

yapılan kült seremonileri sırasında sadece Küçük INANNA enstrümanının (GIŠDINANNA.TUR)

kullanıldığına inanmaktadır (Popko, 1994: 63). İnandık vazosu üzerinde büyük ve küçük örneklerini

net bir şekilde gördüğümüz “lir”, metinlerde en sık rastladığımız enstrümandır (Bkz. Kammenhuber,

1969: 437 vd.; Kümmel, 1973: 169 vd.; de Martino, 1987: 171 vd.; Özgüç, 1988: 29 vd.).

18 LÚSAGI.A “saki” anlamına gelen bu ideogramın eski okunuşları LÚSÌLA.ŠU.DUH.A,

LÚSÌLA.SU.DU8.A’dır. Hititçe karşılığıbilinmemesine rağmen, Hattice karşılığının “winduqqaram”

olduğu anlaşılmaktadır. Ancak, Sedat Alp “sunucu” anlamına gelen LÚhinkula- kelimesinin söz

konusu ideogramın Hititçe karşılığıolabileceğine dikkat çekmek istemiştir (Alp, 1941: 15). Geyik

Ritonu (resim 8) üzerinde dizleri üzerine çökmüşbir vaziyette betimlenen figür, yukarıdoğru

kaldırdığısağelinde gaga ağızlıbir testi tutmaktadır. Yumruk biçimindeki sol elin ise yukarıdoğru

19

16' LUGAL MUNUS.LUGAL TUŠ-ašDHa-še-me-li [a-ku-wa-an-zi]

17' LÚALAN.ZU9 GI.GÍD-it19 SÌR[RU] 20

18' LÚALAN.ZU9 me-ma-i LÚpal-[wa-tal-la-aš]

19' pal-wa-a-iz-zi LÚki-i-t[a-ašhal-za-a-i]

———————————————————————————————

Çevirisi

15' diz çöken sak[i gelir]

16' Kral ve kraliçe oturur (vaziyette) TanrıHašemeli (için) [içerler]

17' soytarıflüt eşliğinde şarkısöyler

18' Soytarı(dua) okur / (şarkı) söyler, palwatalla-

19' haykırır / ünler, kit[a-adamıçığırır]

———————————————————————————————

kalkık bir vaziyette olduğu görülmektedir.(resim 9). Söz konusu figürün, bu şekliyle dua ediyormuş

gibi bir izlenim verdiğini düşünen S. Alp bu noktada söz konusu figürün festival metinlerinde “aşağı

çömelenin sakisi” olarak tanımlanan görevli ile özdeşleştirilebileceğini ifade eder. İfadenin geçtiği

formül alıştığımız tarzda bir şablonu içermektedir: parašnauwaš-kán LÚSAGI.A uizzi (Alp, 1983: 97

vd.)

19 GI.GÍD “Flüt” anlamındadır. KBo XI 30 Rs. VI 17’de soytarının flüt eşliğinde şarkısöylediği ifade

edilmektedir. Ancak, söz konusu enstrümanın LÚGI.GÍD olarak adlandırılan eğitimli şahıslar

tarafından çalındığıçivi yazılıbelgelerden anlaşılmaktadır (de Martino, 1997: 487). Kargamış,

Karatepe ve Zincirli’de bulunan rölyefler üzerindeki MÖ. I. bine ait Geç Hitit dönemi tasvir sanatında

çift flütlere rastlanmaktadır (Orthmann, 1971: 393 vd.).

20 SÌR ideogramı“şarkısöylemek, (enstrüman) çalmak” anlamına gelmektedir. h. išhamiya-, Akk.

ZAMĀRU, Akk. kpl. SÌRRU (Badalì, 1991: 371; Friedrich, 1952: 292).

20

KI.LAM Bayramıboyunca kral ve kraliçe eşliğinde resmi görevlilerden oluşan bir

alayın oluşturulduğunu belirten S. de Martino bu resmi geçit töreninde soytarıların

leoparların hareketlerini taklit ederek, dans ettiklerini dile getirir (de Martino, 1995:

2666). Dolayısıyla LÚ.MEŠALAN.ZU9 olarak adlandırılan bu görevlilerin bir çeşit

müzisyen olarak müzikte, dansta, taklitte hünerlerini sergilediklerini öğreniyoruz.

Kral ve Kraliçe kült işlemlerinin gerçekleştirileceği tapınağa gitmeden evvel

LÚALAN.ZU9,LÚpalwatalla- ve LÚkita-adamıile beraber tapınağa giderek (anda

pai), buradaki yerlerini alılar (ep(p)-, ap(p)-: “tutmak, yakalamak” HW: 41) ve

tapınakta krali çifti karşılarlar (KBo IV 9 II 1 vd.).

KBo IV 9

II

1 ku-it-ma-an-ma LUGAL MUNUS.LUGAL I-NA É DZA.BA4.BA4

2 na-a-ú-i pa-a-an-zi nu-kán pí-ra-an

3 pa-ra-a21 LÚ.MEŠALAN.ZU9

4 LÚpal-wa-tal-la-ašLÚki-i-ta-aš-ša

5 an-da pa-a-an-zi nu-za A-ŠAR-ŠU-NU

6 ap-pa-an-zi

————————————————————————————————

21 kuitman nāwi …… piran parā: “-den önce” HW: 170.

21

Çevirisi

1 Kral (ve) kraliçe TanrıZABABA’nın tapınağına

2 henüz gitmeden önce

3 soytarılar

4 palwatalla-adamıve kita-adamı

5 içeri girerler ve yerlerini

6 alırlar.

————————————————————————————————

Soytarının ilk olarak tapınakta kral tarafından gerçekleştirilen tapınma (aruwai-)

merasimi sırasında mema-: “(şarkı) söylemek, (dua) okumak” eylemini

gerçekleştirdiği bilinmektedir. Bu sırada kita-adamının de soytarıya (halzai- fiili ile)

eşlik ettiği görülür.

KBo IV 9

II

37 na-aš-ta LUGAL MUNUS.LUGAL I-NA É DZA.BA4.BA4

38 an-da pa-a-an-zi ta DINGIRLIM-ni

39 EGIR-pa I-ŠU! ar-u-wa-an-zi22

22 aruwāi-, arwāi-: “Tapınmak, reverans yapmak”. Ayrıca metinlerde Akadça karşılığıolan ŠUKĒNU

ve Hititçe sinonimleri olan haink- ve hink- fiillerinin kullanıldığıda görülür (Alp, 1983: 22 vd.).

22

40 LÚALAN.ZU9 me-ma-i

41 LÚki-i-ta-ašhal-za-i

———————————————————————————————

Çevirisi

37 ve sonra kral (ve) kraliçe, TanrıZA.BA.BA’nın tapınağına

38 içeri(ye) girerler ve tanrıya

39 tekrar 1 kez tapınırlar

40 soytarı(dua) okur / (şarkı) söyler

41 kita-adamıçığırır.

———————————————————————————————

Tanrılara karşıgörevlerini, kutladıklarıbayramlar aracılığıyla yerine getiren

Hititlerin kutladıkları bayramların temelini tanrılara sunulan kurbanlar

oluşturmaktadır. Çeşitli armağanların yanısıra bira, şarap gibi içecekler; kalın, tatlı,

ekşi vb. çeşitleri olan değişik ekmekler ile koyun, sığır gibi hayvan etleri, sunulan

kurbanlar arasında yer almaktadır.

Kral ya da krali çift tapınma merasiminden sonra ismi zikredilen tanrıya ayakta

(GUB-aš) veya oturur vaziyette (TUŠ-aš) içer (eku-: “içmek”)23 ve kral kadehi

23 “Bir tanrıadına içki içilmesi” ile ilgili düşüncenin Hitit öncesi döneme dayandığınıifade etmek

gerekir. Söz konusu düşünce Hititlerdeki en eski kült tabakasıolan Hatti-Hitit katmanına ve bu

katmanda gerçekleştirilen bayram ritüellerine dayandırılmaktadır diyen Kammenhuber erken çağlarda,

kraliçenin söz konusu libasyon işlemine tek başına katılmamaya itina gösterdiğini ve ayrıca kralın kız

ve erkek çocuklarının “Tanrıiçme” seremonilerine katılmamalarıkonusunda dikkat gösterildiğini

belirtirken mevcut düşünce yapısının MÖ. XIII. yy.da Hattušili III ile oğlu Tudhalya IV’ün

23

DUGhuppar- kabına libasyon yapar (šipand-)24. Kral, bu libasyon seremonisini

gerçekleştirirken soytarı, mema- görevini icra eder. LÚpalwatalla- ve LÚkita-adamının

da iştirak ettikleri söz konusu seremonilere, kimi zaman LÚhalliyari-25 = LÚGALA

kimi zaman da LÚNAR şarkılarıyla eşlik etmektedirler. Bu sanatçıların, şarkılarını

bazen Inanna enstrümanıile bazen de argammi-, huhupal, galgalturi vb. müzik

enstrümanları eşliğinde söylediklerini çivi yazılı belgelerden öğreniyoruz.

Dolayısıyla tapınma amaçlı yapılan bu etkinliklerin müzik eşliğinde

gerçekleştirildiğini anlıyoruz. Tanrılara karşı bu önemli görevin yerine

getirilmesinden dolayıgerçekleşen coşku ve sevinç müzikle ifade ediliyor kanısında

olduğumu belirtmek isterim. Bu seremoniden sonra soytarı, diğer kült görevlileri ile

beraber tapınaktan dışarıçıkar (para pai-: “çıkmak”).

hükümdarlıklarısırasında yeni kült ve tanrıların konu edildiği bazı festival etkinliklerinin

düzenlendiğini ve söz konusu etkinliklerin, kısmen Hatti-Hitit tabakasındaki bayramlardan etkilenerek

biçimlendirildiğini ifade ederek kraliçenin bu düzenlemelerden sonra libasyon töreninde aktif rol

oynadığınıbelirtir. Ayrıca Kammenhuber KBo II 15 no.lu metnin V 10 vd.da kraliçenin Arinna’nın

GüneşTanrıçasıile Mezulla’ya kadeh kaldırırken karşımıza çıkmasının, bu konuya örnek

gösterilebileceğini belirtir. Metinde Šuppiluliuma I’in 3. eşi Tawananna’dan bahsedilmesinden dolayı

Hattušili III’ten önceki bir döneme tarihlenmesinin mümkün olmadığını açıklamaktadır

(Kammenhuber , 1971: 143-159. Krş. Güterbock, 1988: 121-129). eku- fiilinin ideografik değeri

NAG’dır. Bu hususta bkz. HZL: 339.

24 Bkz. Coşkun, 1972: 89-97; Ertem, 1965: 51 Dipnot 4; Goetze, 1970: 77-93.

25 HW: 7’de “şarkıcırahip” karşılığıverilen LÚhalliyari-, LÚhalliyariya-? ifadesinin ideografik değeri

LÚGALA, Hattice karşılığıise LÚšahtaril sözcüğüdür. S. Alp, halliyari- ifadesinin, haliya- “diz

çökmek” formuna dayandırılmasıgerektiğini belirterek, söz konusu görevlileri “diz çökücü, diz

çöken” olarak yorumlamaktadır (Alp, 1983: 82 Dipnot: 85).

24

KBo XI 25

III

26' na-aš-ta LÚ.MEŠNAR LÚ.MEŠALAN.ZU9

27' LÚ.MEŠpal-wa-tal-li-e-ešDUMUMEŠ.É.GAL

28' LÚ.MEŠME-ŠE-DI pa-ra-a pa-a-an-zi

Çevirisi

III

26' ve sonra şarkıcılar, soytarılar

27' palwatalla-adamları, saray oğlanları

28' MEŠEDI’ler (tapınaktan) dışarıçıkarlar.

Festival yemeğini, festival etkinliklerinin doruk noktasıolarak yorumlayan S.Alp,

soytarıların kült yemeğinden önce tapınaktaki yerlerini almak için INANNA (müzik)

enstrümanıile diğer kült görevlileri ile beraber, tekrar tapınağa gittiğinden (anda

uwa-) ve bu görevlilerin “taršanzipa-”26 önündeki yerlerini aldıklarından ve karşıya

26 S. Alp, bazımetinlerde halentu- yapısıve kült odalarıile beraber kullanılan “taršanzipa-” ifadesinin

ideografik olarak “TAR-šan-zi-pa” şeklinde yorumlandığınıifade ederek (Alp, 1983: 40 vd.)

müzisyenlerin ve şarkıcıların ya da kült görevlilerinin önünde ya da arkasında yer aldıkları“bir tür

sahne” olduğunu dile getirir (Alp, 1957: 9 vd.; taršanzipa, ifadesini “sahne” olarak yorumlayan E.

Neu, N. Oettinger’in (Glotta 59, 1981, 5) “taršanzipa-” sözcüğü için “kuru zemin” anlamınıuygun

gördüğüne dikkat çekmektedir (Neu, 1983: 191). (Bu hususta bkz. Popko, 1978: 65 vd.) S. Alp,

haššanzipa- ifadesinde, kelimenin kökü olan hašša- sözcüğünün “ocak” manasına geldiğine işaret

ederek, söz konusu haššanzipa- ifadesinin “ocak kaidesi” manasında yorumlanmasıgerektiğini

belirtmiştir (Alp, 1983: 41).

25

geçtiklerinden bahseder (KUB XX 28 II 24 vd.; KUB XXV 3 III 10 vd.) (Alp, 1940:

67).

KUB XXV 3

III

10 na-aš-ta LÚ.MEŠNAR GIŠDINANNA.GAL

11 LÚ.MEŠhal-li-ya-ri-ešLÚ.MEŠALAN.ZU9<LÚ>ki-i-ta-aš-ša

12 an-da ú-wa-an-zi

13 nu-za tar-ša-an-zi-pí pí-ra-an

14 A-ŠAR-ŠU-NU ap-pa-an-zi

15 LÚ.MEŠALAN.ZU9-ma-kán LÚki-i-ta-aš-ša

16 me-na-ah-ha-an-da ti-ya-zi

———————————————————————————————

Çevirisi

III

10 ve sonra şarkıcılar Büyük Inanna enstrümanı(ile)

11 halliyari-adamları, soytarılar ve kita-adamı

12 içeri girerler

13 ve taršanzipa- önünde

14 yerlerini alırlar

15 soytarılar ve kita-adamı

16 karşıya geçerler.

———————————————————————————————

26

Ayrıca AN.TAH.ŠUMSAR bayramının 29. gününün anlatıldığıKBo XI 46 V no.lu

metnin 10' vd. satırında soytarıve kita-adamının kralın karşısına geçtiklerinden

(menahhanda tiya-) bahsedilmektedir.

KBo XI 46

V

7' hu-u-wa-a-i na-aš-ta [

8' LÚ.MEŠhal-li-ya-ri-ešLÚ[

9' an-da ú-wa-an-zi na-a[t

10' pí-ra-an ti-ya-zi LÚAL[AN.ZU9]

11' LÚki-i-ta-aš-ša LUGAL-i me-na-ah-ha-an-da

12' ti-ya-zi

———————————————————————————————

Çevirisi

V

7' koşar ve sonra [

8' halliyari-adamları[

9' içeri girerler ve on[lar

10' öne geçerler so[ytarı]

11' ve kita-adamıkralın karşısına

12' geçerler.

———————————————————————————————

27

Diğer kült görevlileri ile birlikte tapınağa girdikten sonra soytarıların arkammi-

müzik enstrümanının karşısına geçmeleri (menahhanda tiya-) KUB XI 13 II 15 vd.da

anlatılır.

KUB XI 13

II

15 DUMU.É.GAL-ma LÚpal-wa-at-tal-la-aš

16 IT-TI LÚ.MEŠNAR ti-an-zi

17 LÚ.MEŠALAN.ZU9-ma-kán GIŠar-kam-mi

18 me-na-ah-ha-an-[d]a ti-ya-an-zi

———————————————————————————————

Çevirisi

II

15 Saray oğlanı, palwatalla

16 şarkıcılarla birlikte (tapınağa) geçerler.

17 Soytarılar arkammi-enstrümanı

18 karşısına geçerler.

———————————————————————————————

KUB XXVII 69 no.lu metnin V. Sütun 12 vd.da ise soytarıların ocağın

arkasındaki yerlerini aldıklarından bahsedilmektedir.

28

KUB XXVII 69 Ay BayramlarıCTH 591

V

1 MUNUS.LUGAL-kán an-da pa-iz-zi

2 na-ašiš-ta-na-i

3 DINGIRMEŠ-na-ašUŠ-KI-EN

4 na-ašša-ra-az-zi GIŠAB-ya27

5 ta-pu-uš-za ti-ya-az-zi

————————————————————————————————

6 na-aš-ta DUMU.É.GALHI.A

7 LÚ.MEŠME-ŠE-DI an-da

8 ú-wa-an-zi nu-za-kán

9 A-NA MUNUS.LUGAL me-na-ah-ha-an-da

10 ZAG-za A-ŠAR-ŠU-NU

11 ap-pa-an-zi

12 LÚ.MEŠALAN.ZU9-az

13 EGIR GUNNI28 A-ŠAR-ŠU-NU

14 ap-pa-an-zi

———————————————————————————————

15 na-aš-ta LÚ.MEŠMUHALDIM29 DUMU.É.GAL

27 GIŠAB “Pencere” = h. luttai- tapınaktaki kutsal mekanlar arasında yer almaktadır. Bu hususta kral ve

kraliçe tarafından pencereye “reverans” yapıldığına işaret eden referanslara rastlanmaktadır. Bkz. Mc

Mahon, 1991: 263 vd.; Popko, 1978: 44 vd..

28 GUNNI “ocak” = h. hašša-, GIŠAB gibi tapınaktaki kutsal mekanlar içinde yer almaktadır; kral ve

kraliçe tarafından “ocak”a reverans yapıldığına işaret eden verilere rastlanmıştır. Bu hususta bkz.

Popko, 1978: 49 vd.

29

16 UZUsu-up-pa zé-ya-an-da an-da

17 ú-da-an-zi LÚMUHALDIM-ma

18 ta-pí-ša-na-an30 GUŠKIN

19 ŠA GEŠTIN har-zi na-ašA-NA

20 DUMU.É.GAL kat-ti-eš-[ši]

21 i-ya-[a]t-ta

———————————————————————————————

Çevirisi

V

1 Kraliçe içeri girer.

2 ve o sunaktaki

3 tanrılara reverans yapar.

4 Yukarıya, pencerenin

5 yanına geçer.

————————————————————————————————

6 Sonra saray oğlanları(ve)

7 saray muhafızlarıiçeri

8 gelirler ve

9 kraliçenin karşısında

10 sağda yerlerini

29 LÚMUHALDIM “Aşçı” (HZL: 338) manasına gelen bu ideogramın Hititçe karşılığı

bilinmemektedir. Bu ifadenin Hattice karşılığının ise LÚhantipšuwa- olduğu varsayılmaktadır (HW:

316).

30 (DUG)tapišana-: “Bir kap, testi?, küp?” (HW: 212).

30

11 alılar.

12 soytarılar

13 ocağ(ın) arkasında yerlerini

14 alılar.

———————————————————————————————

15 Sonra aşçılar (ve) saray oğlanı

16 eti pişirirler, içeri

17 getirirler. Aşçıise

18-19 altından tapišana-şarap (kabını) tutar ve o

20 saray oğlanının yanına

21 gider.

———————————————————————————————

S. Alp, soytarının (sofraya) et suyu koymadan evvel GIŠparanalla-’ya gittiğinden

bahseder (Alp, 1940: 67 ve 74).

KUB XX 76 (AN.TAH.ŠUMSAR Bay. 9. Günü)

I

9 LÚ.MEŠALAN.ZU9-ma-kán GIŠpa-ra-na-al-la-[aš]31

31 GIŠparanalla-: Güterbock ve Hoffner, 1997: 134’te GIŠparanalla- ifadesini “tahtadan yapılmışobje

veya yapı” manasında tercüme ederken, söz konusu ifade ile ilişkili değişik yorumlara da yer

vermişlerdir: Van Brock, RHA XX / 71 (1962) 104 “estrades (?), tribunes (?)”; Gonnet, Mém. Atatürk

(1982) 67 “galerie ouverte ou loggia (?)”; Tischler, HDW (1982) 60 “eine Pflanze”; Alp, Tempel

(1983) 343 “eine Art Balkon (?)”. Alp, arkiu-yapısının 2 katlıolmasıgerektiğini ve üst katına

muhtemelen “GIŠparanalla-” ismi verildiğini ve bu bölümün evden (pir / parn-) dışarı(para) doğru

31

10 pí-ra-an pa-a-an-zi LÚki-i-ta-aš-ma

11 Éar-ki-ú-i32 ar-ta-ri

12 nu TU7 A.UZU ti-an-zi

———————————————————————————————

Çevirisi

I

9 Ancak soytarılar paranalla-(nın)

10 önüne gider. kita-adamıise

çıkıntıyaptığınıdolayısıyla söz konusu yapının bir balkon olabileceğini ifade etmiştir (Alp, 1983:

343).

32 Éarkiu-: Eski Hitit Çağına ait tablet parçalarında karşımıza çıktığınıbelirten Friedrich ve

Kammenhuber Éarkiu- yapısının Geç Hitit çağına ait metinlerde (özellikle XIII yy.a ait vesikalarda)

bir tapınağın, halentu- yapıkompleksinin veya NA4huwaši- yapısının üstü açık kısmınıvurgulamak

maksadıyla kullanılan bir ifade olduğunu ve buna göre kral veya kraliçenin yapının bu kısmında

dikilen tanrıheykellerini ziyaret ettiklerinden bahsedildiğine dikkat çekmektedirler (Friedrich-

Kammenhuber, 1975: 307 vd.). Puhvel ise Éarkiu- ifadesini “fuaye, lobi, giriş, antre, hol” manasında

tercüme etmeyi uygun görmüştür (Puhvel, 1984: 148). arkiu- evinin É.ŠÀ “Kutsal iç oda”,

É.DU10.ÚS.SA “Yıkanma odası”, halentu- “Ana kült odası” ve hilammar “Sütunlu koridor, ön avlu”

gibi bölümlerden oluşan yapıkompleksinin dışında bulunmasıgerektiğini belirten S. Alp, arkiu-

evinin ana kült odasından çok uzak olmayan bir noktada, tapınak avlusunun içinde bulunduğunu ifade

ederken, ana kült odasından tapınağın dışına çıkmak için arkiu- yapısının yanından geçilmesi

gerektiğine ve kült ile olan ilgisi bakımından arkiu-’nun önemli bir yapıolduğuna dikkat çekmektedir.

Bu mekanın taşıdığıönem bakımından ise “Ana kült odası” ve “kutsal iç oda”dan sonra geldiği

belirtilmektedir (Alp, 1983: 333 vd.). Ayrıca Alp a.g.e 343’de arkiu- yapısının 2 katlıolması

gerektiğini ve üst katında “GIŠparanalla-” adıverilen balkon benzeri bir çıkıntıbulunduğunu ifade

etmektedir.

32

11 arkiu-evine geçer.

12 ve (aşçı) et suyunu (sofraya) koyar.

———————————————————————————————

Metnin IV. Sütun 6' vd. satırıda aynışekildedir.

Soytarıların LÚpalwatalla- ve kita-adamıile birlikte tapınakta kralla karşılaştıkları,

“menahhanda ar-” (= “karşılaşmak, yüz yüze gelmek”) fiili ile ifade edilir (Alp,

1940: 85).

KBo XXI 78

II

9 LÚ.MEŠALAN.ZU9LÚpal-wa-ta[l-la-aš]

10 LÚki-i-ta-ašLUGAL-i-kán me-na-a[h-ha-an-da a-ra-an-ta-ri?]

Çevirisi

II

9 Soytarılar, palwatalla-adamı

10 kita-adamıkralla karşılaşırlar.

KUB II 6 IV 11 vd. da aynışekildedir.

33

Festival yemeği yenirken soytarılara “arzana”33 çorbasıkoyulduğundan (dai-)

bahsedilir. Başsoytarı, zahurti- (müzik) enstrümanıile oturduğu (eš-) vakit,

kendisine festival etkinlikleri çerçevesinde aşçıtarafından büyük bir kap ile şarap

verilir (ikram edilir) ve aşçı, başsoytarının önünde diz çökerek oturur. Yine aynı

metnin devamında soytarıların “zimaki” yemeği yedikten (azzik-) ve başsoytarının

aşçısının başına büyük bir testi ile üç kez vurduğundan (walh- “vurmak”) bahsedilir.

Bu vurma eylemi sembolik olarak eğlenmek maksadıyla yerine getiriliyor olmalıdır.

Söz konusu sembolik eylem de LÚALAN.ZU9’nun “soytarı” olduğunu kanıtlar

niteliktedir.

KUB XX 11 (Bayramın büyük fragmanları) (CTH 669)

II

7' A-NA LÚ.MEŠALAN.ZU9TU7ar-za-na

8' IŠ-TU DUGGÌR.KIŠ34 ti-an-zi UGULA LÚ.MEŠALAN.ZU9

9' GIŠza-hur-ti-ya35 e-ša nu-uš-ši I LÚMUHALDIM GAL-it GEŠTIN

10' nam-ma-aš-ši LÚMUHALDIM pí-ra-an kat-ta pár-aš-na-a-iz-zi

———————————————————————————————

11' LÚ.MEŠALAN.ZU9TU7zi-ma-ki az-zi-kán-zi

33 arzana-: H.A. Hoffner söz konusu kelimenin ideografik karşılığının “AR.ZA.NA”, Akadcasının ise

AR-ŠĀ-NU olduğuna işaret etmiştir. Ayrıca Hoffner burada olduğu gibi “arzana” kelimesinin “TU7”

ideogramıile birlikte kullanıldığıtaktirde, “çorba, yulaf lapası” şeklinde yorumlanmasıgerektiğini

belirtir (Hoffner, 1974: 116 ve Dipnot 15; Éarzanašiçin bkz. HW: 34’te “Konukevi?, han?,

restoran?”; ayrıca bkz. Puhvel, 1984: 185).

34 “Bir kap” ( HZL: 301 ve 312)

35 “Bir eşya, nesne, bir müzik enstrümanı?” (HW: 258). GIŠzahurtiya: Sg.. Dat.- Lok. durumdaki bir

ifadedir.

34

12' UGULA LÚ.MEŠALAN.ZU9-ma LÚMUHALDIM SAG.DU-ma

13' GIŠUD.MUNUS.HÚB-it36 III-ŠU wa-al-ah-zi

14' pár-aš-na-a-u-aš-kán ú-iz-zi

———————————————————————————————

Çevirisi

II

7' Soytarılara

8' GÌR.KIŠkabından arzana çorbasıkoyarlar. Soytarıların başı

9' zahurti- (müzik enstrümanıile ) oturur. Ve ona aşçıkadeh ile şarap (ikram

eder.)

10' Ayrıca aşçıonun önünde diz çökerek oturur.

———————————————————————————————

11' Soytarılar zimaki yemeği yerler.

12' Başsoytarıise aşçı(nın) kafa(sına)

13' büyük bir testi ile 3 kez vurur.

14' diz çökücü gelir.

———————————————————————————————

36 Söz konusu ideogramın eski yazılımıGIŠUD.SAL.KAB’tır Akadça karşılığının ise KŪTU, KUTÛ

olduğu anlaşılmaktadır. Bu ifadenin anlamıile ilişkili olarak HW: 298’de “bir alet, aygıt” yorumu

yapılırken, HZL: 250’de söz konusu sözcüğün “Büyük bir testi, güğüm” manasına geldiğine işaret

edilmektedir.

35

KUB XI 21 no.lu metnin I. sütun 8 vd.da başMEŠEDI’nin soytarıya bir kap şarap

bildirdiği (tarkummiya-: “Bildirmek, haberdar etmek”) ve soytarıya şarap verdiği

belirtilir.

KUB XI 21

I

8' GAL ME-ŠE-DI tar-kum-mi-ya-iz-z[i]

9' A-NA LÚALAN.ZU9 [

10' DUGhar-ši-in GEŠTIN pí-a[n-zi]

11' ta-az da-a-i ta GA[D

———————————————————————————————

12' [pá]r-na-a-u-aš-kán ú-i[z-zi]

———————————————————————————————

Çevirisi

I

8' BaşMEŠEDI bildiri[r].

9' soytarıya [

10' harši-kabı(ile) şarap ver[ir].

11' ve o (onu) alır ve ört[ü(yü)]

———————————————————————————————

12' diz çökücü ge[lir].

———————————————————————————————

36

Kral, saki’nin kendisine verdiği wageššar- ekmeğini bölüp, ısırırken, soytarının

mema- görevini yerini getirdiğine işaret edilmektedir. Metnin devamında dansörlerin

dans ettikleri bir esnada ise soytarıya şarap kadehi verildiği ifade edilmiştir.

KUB X 89

I

20 LUGAL MUNUS.LUGAL TUŠ-ašDZA.BA4 .BA4 IŠ-TU BI-IB-RI UR.MAH

21 IV a-ra-an-te-et a-ku-wa-an-zi

22 LÚSAGI.A I NINDAwa-gi-eš-šar GAL

23 ŠA BA.BA.ZA a-aš-ga-az ú-da-i LUGAL-i

24 pa-a-i LUGAL-ušpár-ši-ya ták-kán wa-a-ki

25 GIŠDINNANA.GAL SÌRRU LÚALAN.ZU9 me-ma-i

26 LÚpal-wa-at-tal-la-ašpal-wa-iz-zi

27 GIŠar-kam-mi URUDUgal-gal-tu-u-ri

28 GUL-an-ni-eš-kán-zi LÚ.MEŠHUB.BIHI.A 37

29 tar-ú-iš-kán-zi A-NA LÚALAN.ZU9

30 DUGhu-u-up-par GEŠTIN pí-an-zi

31 pár-aš-na-u-wa-aš-kán ú-iz-zi

———————————————————————————————

Çevirisi

I

20 Kral (ve) kraliçe oturarak TanrıZA.BA4.BA4 (için)

37 LÚHUB.BI “(seremonilerde görev alan) köçek, akrobat” (HZL: 325). Söz konusu ifadenin Hititçe

karşılığının LÚtarwešgala- , Akadça formunun ise LÚHUPPÛ olduğu belirtilmektedir (HW:276).

37

21 4 (ayak üzerinde) duran aslan BIBRU’sundan içerler.

22 saki büyük bir parça

23 lapalıwageššar-ekmeğini kapıdan getirir. Krala

24 verir. Kral böler ve ısırır.

25 Büyük Inanna (müzik) enstrümanı(ile) şarkısöyler(ler). Soytarısöyler.

26 palwatalla- haykırır / ünler.

27 arkammi- (ve) galgalturi- müzik aletlerini

28 çalarlar. Dansörler

29 dans ederler. Soytarıya

30 şarap kadehini verirler.

31 Diz çökücü gelir.

———————————————————————————————

KBo XVII 11 (+) KBo XX 12 (+) KUB XLIII 26 Rs. IV 10' vd.da ise soytarının

kendisine şarap dolu bir kadeh verildikten sonra başsoytarının adak adadığımald-

“vaat etmek, adamak” fiiliyle anlaşılmaktadır. Ayrıca KUB XXV 17 IV 8 no.lu

metin de aynışekildedir.

KBo XVII 11 (+) KBo XX 12 (+) KUB XLIII 26

Rs. IV

7' [LUGAL] MUNU[S.LU]GAL ša-ra-a ti-en-zi a-ku-an-zi GIŠ

DINANNA.GAL

38

8' [LÚ.MEŠhal]-li-re-ešiš-ha-mi-an-zi38 [LUGAL-ušNINDAzi-i]p-pu-la-aš-ni39 pár-

ši-ya

9' [LÚ.MEŠhal-li-re-ešIZ]-ZA-MA-RU LÚ.MEŠŠU.GI [pa-a-an]-zi

———————————————————————————————

10' [LUGAL-u]šA-NA LÚ.MEŠALAN.ZU9 I [GAL GEŠTIN m]a-a-ni-ya ah-hi40

11' [GAL LÚ.M]EŠALAN.ZU9 a-ru-wa-a-iz-z[i ma-al-d]i ta-az da-a-i

———————————————————————————————

Çevirisi

Rs. IV

7' [Kral] (ve) k[ra]liçe ayağa kalkarlar (ve) içerler. Büyük INANNA (müzik

enstrümanı) (çalınır)

8' [hal]liyari-[adamları] şarkısöylerler. [Kral zi]ppulašši-[ekmeğini] böler.

9' [halliyari-adamlarışarkısö]ylerler. Yaşlıadamlar [gelirl]er.

———————————————————————————————

10' [Kral], soytarılara 1 şarap kadehi verir.

11' Soytarı[ların başı] tapını[r, ada]r ve onu alır.

———————————————————————————————

38 “Şarkısöylemek” manasına gelen išhamai- fiilinin ideogram karşılığının SÌR, Akadça formunun

ZAMĀRU, Akadça kpl.’sinin ise SÌRRU olduğu tespit edilmiştir (HW: 85).

39 NINDAzippulašši-: “çörek vb. hamur işi”. NINDAzippulašni- ifadesi Sg. Nom.-Akk.n. durumdadır (HW:

262).

40 maniyahh-: “Eline vermek, eline bırakmak; teslim olmak”; maniyahhi, Prs. Sg. III durumdadır. .

39

Bu metnin 11. satırında geçen “GAL LÚ.MEŠALAN.ZU9” ve KUB XX 11 no.lu

metnin II. sütun 12'. satırında geçen “UGULA LÚ.MEŠALAN.ZU9” ifadeleri bu kült

görevlisinin sayıca fazla olduğunu kanıtlamaktadır.

Festival yemeğinden sonra kral ya da krali çift tarafından tapınma amaçlıyapılan

kurban merasimlerine geçilir. INANNA (müzik) enstrümanının çalınıp, şarkıların

söylendiği ve LÚALAN.ZU9 ile LÚpalwatalla-’nın eşliğinde gerçekleştirilen bir

libasyon seremonisi sırasında LÚALAN.ZU9’nun (tarwišk- “dans etmek”) dans ettiği

bilinmektedir (KUB XXVII 69 I 16 vd.). Bir müzik enstrümanının çalındığısırada da

soytarının haykırdığı/ ünlediği (palwešk-) daha sonra da dans ettiği (tarwišk-)

anlaşılmaktadır (KUB XI 17 III 2' vd.).

KUB XI 17

III

2' [h]a-az-zi-ik-kán-zi

3' LÚALAN.ZU9-ma

4' pal-ú-i-iš-kán-zi

5' tar-ú-i-iš-kán-zi

———————————————————————————————

Aşağıdaki metinde kralın libasyon yaptığıbir sırada INANNA (müzik) aletinin

çalındığıve soytarının da palwešk- eylemi ile seremoniye eşlik ettiği ifade

edilmektedir.

40

KUB XI 21

I

2' a-ku-wa-an-z[i]

3' hu-u-up-pa-ri41 ši-pa-an-ti

———————————————————————————————

4' GIŠDINANNA.GAL wa-al-ha-an-zi-iš-š[a-an-zi]

5' LÚALAN.ZU9 pal-ú-i-iš-ki-iz-z[i]

———————————————————————————————

6' LÚSAGI.A I NINDA.KUR4.RA42 IM-ŞA

7' LUGAL-i pa-a-i LUGAL-ušpár-ši-ya

—————————————————————————————————

Çevirisi

I

2' (Kral ve kraliçe) içerler.

3 huppar- kabına libasyon yapar.

———————————————————————————————

41 (DUG)huppar- HW: 75’te “çorba kabı, çanak” çevirisi yapılmıştır. Yine HW 75’te DUG)huprušhi-

kabına da aynıanlam yüklenmiştir. (DUG)huprušhi- ifadesinin Hurrice karşılığıhubrušhi-’dir (HW:

321).

42 Söz konusu ideogramın eski okunuşu NINDA.KUR4.RA.A’dır.(HZL:342) h. NINDAharši- “kalın

ekmek” anlamındadır.

41

4' Büyük INANNA (müzik) enstrümanınıçalar[lar] (vururlar)

5' Soytarıhaykırı[r] / ünle[r]

———————————————————————————————

6' saki, 1 mayalısomunu,

7' krala verir. Kral (onu) parçalar.

———————————————————————————————

INANNA, arkammi- ve galgalturi müzik enstrümanlarıeşliğinde kral ve kraliçe

adıbelirtilen tanrılara içerlerken, LÚALAN.ZU9 , LÚpalwatalla ve kita-adamıile

beraber 1 somunu alırlar (KUB XX 19 + KUB LI 87 IV 17' vd.).

KUB XX 19 + KUB LI 87

IV

17' [LUGAL MUNU]S.LUGAL TUŠ-ašII DKi-pí-ik-aš-du ŠA DU

18' [a-k]u-wa-an-zi GIŠDINANNA.GAL SÌRRU

19' ar-kam-mi gal-gal-tu-u-ri RA-an-zi

20' LÚALAN.ZU9LÚpal-wa-tal-la-ašLÚki-i-ta-aš

21' I NINDA.KUR4.RA IM-ŞA

———————————————————————————————

22' GIŠŠUKURHI.A LÚ.MEŠME-ŠE-DI [d]a-an-zi

———————————————————————————————

42

Çevirisi

IV

17' [Kral (ve) k]raliçe oturur (vaziyette) TanrıKipikašdu (ve) Fırtına tanrısı(için)

2 (kez)

18' içerler. Büyük INANNA enstrümanıçalınır.

19' arkammi (ve) galgalturi enstrümanına vururlar

20' Soytarı, palwatalla- (ve) kita-adamı

21' 1 mayalısomunu

———————————————————————————————

22' saray muhafızları(ise) mızraklar(ı) [a]lırlar.

———————————————————————————————

Hitit bayram ritüellerini incelediğimizde LÚALAN.ZU9 çeşitli libasyon

seremonilerinde mema-: “(dua) okumak, (şarkı) söylemek” fiili ile sıkça karşımıza

çıkar. Bu da mema-, LÚALAN.ZU9’nun karakteristik bir eylem biçimidir diyen S.

Alp’in görüşünü destekler niteliktedir (Alp, 1940: 66; ayrıca bkz. Daddi, 1982: 283

vd.).

Genel olarak bu eylemin gerçekleştirildiği durumlar şöyledir: Kral, kült

işlemlerinin gerçekleştirileceği tapınağın kapıyapısına geldiğinde, kral ya da krali

çift, adızikredilen tanrıya içerlerken, tanrıya tapınırlarken (aruwai-: “tapınmak”),

kült yemeğinin ardından gerçekleştirilen libasyon seremonisi sırasında ve kralın

reverans yaptığısırada soytarılar, mema- (dua okumak / şarkısöylemek) eylemini

yerine getirirler.

43

KBo XIX 128

I

1 ma-a-an Éha-le-en-tu-u-wa

2 ha-aš-ša-an-zi LUGAL-ušú-iz-zi

3 na-aš-šu GIŠGI.GIR-it43 na-aš-ma

4 GIŠhu-lu-ga-an-ni-it43a I-NA ÉTIMGAL

5 pa-iz-zi

———————————————————————————————

6 ma-ah-ha-an-ma LUGAL-ušI-NA ÉTIM GAL

7 a-ri ha-an-te-ez-zi-az-ma LÚ.MEŠALAN.ZU9

8 ka-ru-ú a-ra-an-ta-ri

______________________________________________________________

9 LUGAL-ušÉhi-lam-na-ašKÁ-aša-ri

43- 43a M. Darga, GIŠGI.GIR’ın bugünkü Anadolu kağnılarına benzeyen öküz koşulu ağır giden arabalar

olduğunu ifade etmektedir (Darga, 1984: 72). S. Alp, GIŠhulukanni- ifadesini “binek arabası, fayton”

manasında tercüme etmeyi uygun görmüştür.(IBoT I 36 III 71, Alp,1993:108 vd.) Mevcut yazılı

vesikalar, Hitit devlet bayramlarından bazılarının uzun sürdüğünü, örneğin AN.TAH.ŠUM bitkisi

bayramının 38 gün devam ettiğini ve kült törenlerinin bir kısmının başkent Hattuša’da bir kısmının da

civardaki şehirlerde kutlandığınıson derece net bir biçimde ortaya koymaktadır. Bu kült gezilerinin

GIŠhulukanni- adındaki, muhtemelen hiç de rahat olmayan, zamanına göre süratli giden ve hafif

arabalarla yapıldığınıbelirten M. Darga GIŠhulukanni-’nin atların çektiği, hareket kabiliyeti yüksek bir

araba olduğunu ve diğerlerinden ayrılarak ifade edildiğine dikkat çeker. Ayrıca Darga, kraliçenin kült

gezilerini çoğunlukla GIŠhulukanni -, kralın ise GIŠGI.GIR ile yerine getirdiklerini belirtir. Hitit yerleşim

alanının coğrafik yapısıgöz önüne alındığında, GIŠhulukanni-’nin daha kullanışlıolduğu anlaşılacaktır

(Darga, 1984: 72 ve dipnot 4c; ayrıca GIŠhulukanni - için bkz. Otten, 1971: 20 vd.).

44


11 LÚki-i-da-ašhal-za-a-i

———————————————————————————————

Çevirisi

I

1—5 Kral gelince, halentu-evini açarlar. (Kral) ya araba (GIŠGI.GIR) ile ya da

huluganni-arabasıile saraydan gider.

——————————————————————————————

6 Kral saraydan geldiğinde

7 ilk olarak soytarılar

8 önceden (orada) (hazır) bulunurlar.

———————————————————————————————

9 Kral hilammar-evinin kapısına varır.

10 Soytarı(dua) okur / (şarkı) söyler

11 kita-adamıçığırır

———————————————————————————————

KUB XIV 33

VI

6 LUGAL MUNUS.LUGAL DGAL.ZU GUB-aša-ku-[wa-an-zi]

7 [GI]ŠDINANNA.GAL LÚ.MEŠhal-li-ya-ri-eš

8 SÌRRU LÚALAN.ZU9 me-ma-i

9 [LÚpal]-wa-tal-la-ašpal-wa-a-iz-zi

45

10 [LÚki-i-ta-ašhal]-za-a-i

Çevirisi

V

6 Kral (ve) kraliçe TanrıGAL.ZU (için) ayakta içe[rler].

7 Büyük INANNA enstrümanıçalınır. halliyari-adamları

8 şarkısöyler. Soytarı(dua) okur / (şarkı) söyler

9 [pal]watalla haykırır / ünler.

10 [kita-adamıçığ]ırır.

———————————————————————————————

KUB II 5

VI

6 LUGAL MUNUS.LUGAL GUB-ašDUTU a-ku-wa-an-zi

7 wa-al-ha-an-zi-iš-ša-an

8 LÚ.MEŠGALA SÌRRU LÚALAN.ZU9 me-ma-i

9 LÚpal-wa-tal-la-ašpal-wa-a-iz-zi

10 LÚki-ta-ašhal-za-a-i

———————————————————————————————

Çevirisi

VI

6 Kral (ve) kraliçe ayakta GüneşTanrısı(için) içerler.

7 (müzik enstrümanına) vururlar.

46

8 ilahi okuyan rahipler (ilahi) okur. Soytarı(dua) okur / (şarkı) söyler.



———————————————————————————————

Kralın reverans yaptığısırada da, LÚALAN.ZU9’un kültsel işleme eşlik ettiği

görülmektedir.

KUB XLVI 14

Rs.

4 LUGAL-uš-kán Éha-le-en-tu-wa-ašan-da-an pa-iz-zi

5 ta iš-ta-na-ni44 UŠ-KE-EN45 LÚALAN.ZU9 me-ma-i

————————————————————————————————

Tercümesi

Rs.

4 Kral halentu-evine girer

5 ve sunağa reverans yapar. Soytarı(dua) okur / (şarkı) söyler.

———————————————————————————————

44 Hitit. ištanana- ifadesinin ideogramıGIŠZAG.GAR.RA, Akadça karşılığıise AŠIRTU’dur. ištanana-

“sunak, kurban masası” (HW: 91).

45 Daha önce de işaret ettiğimiz gibi, halentu- yapısında tanrıbetimi ve kutsal yerler bulunmaktadır

(Bkz. dipnot: 13). Kralın halentu- yapısına geldiğinde, yerine getirildiği, ŠUKĒNU yani reverans

hareketinin, tanrıbetimi ya da kutsal yerler için selamlama yada saygıgöstergesi için yapılan bir

hareket olarak kabul edilebilir. Kelimenin Hititçe karşılığıaruwāi-, arwāi- henk- “reverans yapmak”

ifadesidir; UŠ-KE-EN: “Prs. Sg. 3.”.

47

KBo XI 49

VI

12' LUGAL-i-kán G[A]L DUMUMEŠÉ.GAL GIŠkal-mu-uš46 da-a-i

13' LUGAL-ušUŠ-KE-[E]N LÚALAN.ZU9 me-ma-i

14' LÚki-i-ta-ašhal-za-a-i

———————————————————————————————

Çevirisi

VI

12' Kral, saray oğlanlarının başı(ndan) Litus’u alır.

13' Kral, reverans yapar. Soytarı(dua) okur / (şarkı) söyler.

14' kita-adamıçığırır.

———————————————————————————————

46 GIŠkalmuš: GIŠdeterminatifi bu materyalin ağaçtan yapılmışolduğunu göstermektedir. Söz konusu

ifade HW: 96’da “ucu kıvrık asa, litus” manasında yorumlanmıştır. Hititlerden günümüze kadar

ulaşabilen çivi yazılıbelgelerden ve eşsiz sanat eserleri üzerindeki çeşitli tasvirlerden söz konusu ucu

kırık asanın kral tarafından taşındığıanlaşılmaktadır. Altın (GUŠKIN) ve gümüş(KÙ.BABBAR) gibi

madenlerden yapılan nesnelerin çivi yazılıbelgelerde sıkça karşımıza çıkmasıHititlerde bu

madenlerin son derece önemli olduğunu ortaya koymaktadır. Ancak, kral tarafından taşınan bu ucu

kıvrık asanın söz konusu değerli madenlerden değil de, ağaçtan (GIŠ) yapılmışolmasıbizim

açımızdan son derece dikkat çekici bir durum arz etmektedir.

48

KBo IV 9

II

37 na-aš-ta LUGAL MUNUS.LUGAL I-NA É DZA.BA4.BA4

38 an-da pa-a-an-zi ta DINGIRLIM-ni

39 EGIR-pa I-ŠU ar-wa-an-zi


41 LÚki-i-ta-ašhal-za-a-i

———————————————————————————————

Çevirisi

II

37 ve sonra kral (ve) kraliçe TanrıZABABA’nın tapınağına,

38 içeri girer ve tanrıya

39 tekrar 1 kez (daha) tapınırlar

40 Soytarı(dua) okur / (şarkı) söyler.


——————————————————————————————

49

Ayrıca sakinin, BIBRU47 kabınıdışarıya götürdüğü ya da dışarıdan getirdiği,

sakinin dökme kurbanınıgerçekleştirdiği, Ordu komutanıile LÚGUDU1248 tarafından

reverans yapıldığıbir esnada, LÚNAR’ın49 şarkısöylediği sırada, başaşçıtarafından

gerçekleştirilen libasyon seremonisi sırasında soytarının (dua) okuduğu / (şarkı)

söylediği belgelenmektedir.

KUB II 10

I

11' na-aš-ta LÚSAGI.A-ašBI-IB-RU

12' pa-ra-a pé-e-da-a-i LUGAL-ušEGIR-an x[

13' LÚALAN.ZU9 me-ma-i ma-ah-ha-a[n-ma]

14' GIŠDINANNAHI.A ka-ru-ú-uš-ši-ya-a[n-zi]50

15' nu LÚALAN.ZU9 nam-ma me-m[a-i]

———————————————————————————————

47 BIBRU: Hayvan biçimli bu kabın kurban metinlerinde libasyon seremonisi sırasında kullanıldığı

ifade edilmektedir. Bunun dışında KUKUBU , GAL, išnura-, lahanni-, tapišana- zalhai- išgaruh- gibi

kaplar da libasyonda kullanılmaktadır (Alp, 1967: 514; Coşkun, 1969: 3-34; 1972: 90-94; 1979: 83

vd.; 1992: 30-34). Ancak görsel sanat eserleri üzerinde kabartma olarak tasvir edilen libasyon, Eski

Hitit ve Hitit İmparatorluk Çağlarına ait bugüne kadar bulunmuşörneklerde daima gaga ağızlıtesti ile

gerçekleştirilmiştir (Baltacıoğlu, 1995: 2; ayrıca bkz. Popko, 1978: 87 vd.).

48 LÚGUDU12 ideogramının eski okunuşlarıLÚIM.ME, LÚGUDÚ’dur. h. taz(z)elli- iken, bu formun

Akadça karşılığının PAŠĪŠU olduğu tespit edilmiştir; “Merhemli rahip” (HW: 219).

49 LÚNAR: h. kinirtalla-, Akad. ZAMMARU, NARU “şarkıcı” (HW: 287). Bkz. Alp, 1940: 52-60.

50karuššiya-: “susmak, sessiz kalmak; ilgisiz olmak” (HW: 104). Ancak burada çeviriye uygun olması

bakımından “müzik aletinin çalınmaması” anlamınıyüklemek daha uygun olacaktır.

50

Çevirisi

I

11' ve sonra saki BIBRU kabını

12' dışarı(ya) götürür. Kral tekrar x[

13' Soytarı(dua) okur / (şarkı) söyler, ancak

14' INANNA (müzik) enstrümanlarıçalınmadığında

15' soytarıbir kez daha söyler.

———————————————————————————————

Aynımetnin III 10' vd. ile V 31' vd.da buradakiyle benzer bir formülün

kullanıldığıgörülmektedir.

KUB II 10

V

1 [LÚALAN.]ZU9 me-ma-i

2 [nam-m]a ta-ma-išEN ERÍNMEŠUŠ-[KI-EN]


4 [na]m-ma ta-ma-išEN ERÍNMEŠUŠ-[KI-EN]


6 [nam-ma] ta-ma-išEN ERÍNMEŠUŠ-[KI-EN]

7 [LÚALAN.Z]U9 me-ma-i

8 [nam-ma ta-m]a-išEN ERÍNMEŠUŠ-KI-[EN]

9 [LÚALAN.ZU9] me-ma-i

10 [nam-ma ta-ma-i]šEN ERÍNMEŠUŠ-K[I-EN]

51

Tercümesi

V

1 [Soyta]rısöyler.

2 [Ayrıc]a başka bir ordu beyi reverans yap[ar.]


4 [Ayrı]ca başka bir ordu beyi reverans [yapar.]


6 [Ayrıca] başka bir ordu beyi reverans [yapar.]

7 [Soytar]ısöyler.

8 [Ayrıca baş]ka bir ordu beyi reverans yap[ar.]

9 [Soytarı] söyler.

10 [Ayrıca başk]a bir ordu beyi reverans ya[par.]

KUB X 99 no.lu metnin I 24 vd.nda kral tarafından gerçekleştirilen ekmek

kurbanısırasında soytarının 1 kez somuna, 2 kez ise tawal-içkisine51 (dua) okuduğu

ve (şarkı) söylediği ifade edilmektedir.

KUB X 99

I

21' LÚSAGI.A I NINDA.KUR4.RA IM-ŞA a-aš-ka-z[a]

22' ú-da-a-i LUGAL-i pa-a-i

23' LUGAL-ušpar-ši-ya

———————————————————————————————

51 tawal- “Kült seremonisi sırasında kullanılan bir tür içki” (HW: 219).

52

24' LÚALAN.ZU9 A-NA NINDA.KUR4.RA I-ŠU

25' me-ma-i ta-wa-li-ma II-ŠU me-ma-a-i

———————————————————————————————

Çevirisi

I

21' Saki 1 mayalısomunu kapıdan

22' getirir (ve) krala verir.

23' Kral (onu) parçalar.

———————————————————————————————

24' Soytarısomuna bir kez

25' (dua) okur / (şarkı) söyler, tawal-içkisine ise 2 kez (dua) okur / (şarkı) söyler.

———————————————————————————————

“UL mema-” fiilinin kullanılmışolması, saki krala kadehi uzatırken, soytarının

orada bulunduğunu fakat “mema-” görevini yerine getirmediğini ortaya koymaktadır.

Aynımetnin devamında INANNA enstrümanıçalınmadığısırada LÚALAN.ZU9’nun

mema- eylemini yaptığıifade edilmektedir (KUB I 17 VI 28 vd.).

KUB I 17

VI

28 ma-ah-ha-an-ma-kán LÚSAGI.A LUGAL-i

29 GAL e-ep-zi LÚALAN.ZU9

30 Ú-UL me-ma-i ma-ah-ha-an GIŠDINANNAHI.A

53

31 ka-ri-ya-nu-wa-an-zi52 LÚALAN.ZU9 me-ma-i

———————————————————————————————

Çevirisi

VI

28 Saki krala

29 kadehi tuttuğu sırada soytarı

30 (dua) okumaz / (şarkı) söylemez INANNA enstrümanları

31 çalınmadığısırada (dua) okur / (şarkı) söyler.

———————————————————————————————

Ay bayramının işlendiği KUB II 10 V 28' vd.da buradakiyle benzer nitelikli bir

formüle yer verildiği görülmektedir.

Söz konusu ritüel metinlerinde soytarının seremoni sırasında söylediği sözlere yer

verilmediği görülmektedir. Ancak bazımetinlerde (KUB II 19 vd. ile 49 vd.; III 19

vd. ile 50 vd.; VI 32 vd.) soytarıtarafından söylenen Proto-Hattice sözler

nakledilmiştir (Badalì, 1991: 12 vd.). Kültsel etkinliklerde söylenen şarkıların,

duaların tek bir dilde zikredilmediği anlaşılmaktadır. S. Alp, zikredilen şarkı

sözlerinin, ait olduğu tanrıortamının diliyle ilişkili olmasıgerektiğini ve söz konusu

konuşmanın içeriğinin, ismine şarkısöylenen tanrıveya tanrılara yönelik olarak

kaleme alınmışbir ilahi veya duadan oluştuğunu düşünmektedir (Alp, 1940: 67).

Soytarı, mema- fiilinin sinonimi olan te-: “söylemek, demek” fiili ile birlikte de

geçmektedir. Ancak, söz konusu kontekstte hangi amaçla kullanılmışolduğu

52 kariyanu-, karinu-: (Bir müzik enstrümanıiçin) “susmak, susturmak” (HW: 100 vd.).

54

anlaşılamamıştır. KUB XXVIII 91 IV 2; KUB XXXIV 127 Rs. 6-8 (Badalì , 1991:

22).

KUB XXXIV 127

Rs.

4 EGIR-ŠU ku-išUŠ-KE-EN LÚALAN.ZU9 hal-za-a-i HUR.SAG[

5 [t]a-az da-a-i ta-aš-kán pa-iz-zi

————————————————————————————————

6 [EGIR-Š]U ku-išUŠ-KE-EN LÚALAN.ZU9 te-ez-zi [

———————————————————————————————

7 [EGIR-ŠU ku-i]šUŠ-KE-EN LÚALAN.ZU9 t[e-ez-zi

———————————————————————————————

8 [EGIR-ŠU ku-išUŠ-K]E-EN LÚALAN.ZU9 [ te-ez-zi

————————————————————————————————

Tercümesi:

Rs.

4 Arkasından reverans yapar, soytarıçığırır [ ] dağı

5 ve o alır gider

————————————————————————————————

6 [arkasından] reverans yapar, soytarısöyler [

————————————————————————————————

7 [arkasından] reverans yapar, soytarıs[öyler]

————————————————————————————————

55

8 [Arkasından rev]erans yapar soytarı[söyler

———————————————————————————————

Krali çiftin başrol oynadığıbir kült sahnesinin sonunda soytarının diğer kült

görevlileri ile birlikte (tapınaktan) dışarıçıktığını(para pai-) (KUB XI 25 III 26'

vd.), KBo IV 9 no.lu metnin III. sütun 23 vd. satırında ise, kral tarafından

gerçekleştirilen bir libasyon seremonisi sonrasında soytarı, halliyari-adamları,

palwatalla- ve kita-adamının (tapınaktan) dışarıçıkarıldıkları(para parh-) ifade

edilmektedir.

Soytarının törenlerde mema- fiilinden sonra en çok gerçekleştirdiği eylem

“bağırmak, çağırmak, çığırmak, seslenmek” anlamına gelen halzai- fiilidir.

Soytarının söz konusu eylemi “aha” seslenişi ile birlikte yerine getirdiği

görülmektedir. Genel olarak bu seslenişin yerine getirildiği durumlar şöyle

sıralanabilir:

Kral (tapınağın) kapıya vardığında, soytarıkita-adamıile birlikte kralın önünde

koşar. Soytarıve kita-adamıbüyük kapıya vardıklarında “Soytarıaha (diye) çığırır,

kita-adamıçığırır.”

KUB X 3

I

11 [(LUGAL-uš)] ANŠE.KUR4.RA-it ša-ra-a pé-en-na-i

———————————————————————————————

12 na-aš-ta ma-ah-ha-an-kán LUGAL-uš

56

13 hi-lam-na-aš53 KÁ.GAL an-da a-ri

14 LÚALAN.ZU9 a-ha-a hal-za-a-i

15 LUGAL-uš-kán hi-lam-na

16 KÁ.GAL an-da a-ri LÚALAN.ZU9 a-ha-a hal-za-a-i

17 LÚki-i-ta-aš-ša hal-za-a-i

———————————————————————————————

Çevirisi

I

11 Kral at ile yukarı(ya) gider.

———————————————————————————————

12 ve sonra kral

13 hilammar kapısına vardığında

14 Soytarı“aha” (diye) çığırır.

15 Kral hilammar

16 kapısına varır. Soytarı“aha” (diye) çığırır.


———————————————————————————————

Kral, arkiu- evine geldiği zaman da, soytarı“aha” diye çığırır.

53 hilammar için “kapıyapısı, portal, direkli kapıyapısı” çevirileri yapılmıştır. HW: 69; Alp, 1983:

325 vd.; Darga, 1985: 61.

57

KUB XLI 4054

I

12' k[u-i]t-ma-an-[ma-an] LUGAL-ušna-a-ú-i

13' ú-iz-zi nu ki-i hu-u-m[a-a]n

14' pí-ra-an pa-ra-a ha-a-an-da-a-an

———————————————————————————————

15' LUGAL-ušú-iz-zi Éar-ki-ú-i

16' ti-ya-zi LÚALAN.ZU9 a-h[a-a]

17' hal-za-a-i

———————————————————————————————

18' [UGULA L]Ú.MEŠMUHALDIM GAL-it wa-a-tar har-zi

19' ta A-NA QA-TI LUGAL wa-a-tar pa-ra-a [e-ep-zi]

20' túh-hu-eš-ni-it55 III-ŠU la-hu-u-wa-a-i

———————————————————————————————

21' GAL DUMUMEŠÉ.GAL LUGAL-i GAD-an pa-a-i

22' [LU]GAL-ušQA-TI-ŠU a-an-ši

———————————————————————————————

54 Transkripsiyon için bkz. Alp, 1982: 254 vd.

55 Kültte önemli bir rol oynayan temizlik maddesi tuhhueššar için S. Alp, bir kısım akıtılabilen

tuhhueššar kullanıldıktan sonra ellerin ya da dudakların kurulandığınıve bazen de bir havluya

konabilir ya da bir havludan alınabilir olmasısebebiyle sert bir madde olarak görüldüğünü belirtir. Bu

sert maddenin, tuhhueššsar sıvısının konulduğu kap olduğu anlaşılmaktadır. Ayrıca Alp,

tuhhueššar’ın etimolojik olarak tuhhu(wa)i-: “duman” ile ilgili olduğunu, kızgın çam kozalağının

ocaktan alınarak suya atıldığınıve bunun sonucunda güzel kokulu ve tadıhoşolan tuhhueššar’ın

ortaya çıktığınıifade eder (Alp, 1982: 256 vd., 1983a: 14-19; ayrıca bkz. Otten, 1971: 26 vd.)

58

Çevirisi

I

12'-14' Kral henüz gelmeden önce, bütün bunlar hazırlanmış(tır).

————————————————————————————

15' Kral gelir (kült için) arkiu-evine

16' geçer. Soytarı“ah[a”] (diye)

17' çığırır.

———————————————————————————————

18' Aşçı[başı] bardak ile su tutar.

19' ve kralın eline suyu uz[atır].

20' tuhhueššar ile 3 kez döker.

———————————————————————————————

21' Saray oğlanlarının başıkrala havluyu verir.

22' Kral elini kurular.

———————————————————————————————

Kral, başaşçıveya saray oğlanlarından birinin libasyon yaptığısırada, soytarının

“aha” (diye) çığırdığıanlaşılmaktadır. Bu esnada LÚNAR, LÚpalwatalla-, LÚkita-,

LÚhalliyari- gibi kült görevlilerinin de soytarıya eşlik ettiklerine dair bazıifadelere

yer verildiğine rastlanmaktadır. Prensin ismi geçen tanrıya içki içtiği sırada,

soytarının “mema-“ ve “aha halzai-” eylemlerinin her ikisini de yerine getirdiği

59

görülmektedir. Soytarının bunun dışında takarmu-ekmeğini bölmesi ile ilişkili bir

eylemi yerine getirdiğine dair bazıifadeler sarf edildiği de görülebilmektedir.

KUB LIII 3

I

8' [DUMU.L]UGAL DTe-li-pí-nu-un DKa-tah-ha-an-na

9' GUB-aše-ku-zi GIŠDINANNA.GAL SÌRRU

10' LÚALAN.ZU9 me-ma-i a-ha-a hal-zi-ya

11' I NINDAta-kar-mu-un56 pár-ši-ya na-an-kán LÚSAGI.A

12' pa-ra-a pé-e-da-i

———————————————————————————————

13' DUMU.LUGAL DHa-aš-ga-la-an TUŠ-aše-ku-zi

14' GIŠDINANNA.GAL SÌRRU LÚALAN.ZU9 me-ma-i

15' a-ha-a hal-zi-ya I NINDAta-kar-mu-un pár-ši-ya

16' na-an-kán LÚSAGI.A pa-ra-a pé-e-da-i

———————————————————————————————

Çevirisi

I

8' [Pre]ns, TanrıTelipinu ve TanrıKatahha (için)

9' ayakta içer. Büyük INANNA (müzik) enstrümanıçalınır.

10' Soytarı(dua) okur / (şarkı) söyler, “aha” diye çığırır

11' 1 takarmu-ekmeğini böler ve saki onu

56 NINDAtakarmu- ifadesi HW: 204’te “bir ekmek” manasında yorumlanmıştır.

60

12' dışarıgötürür.

———————————————————————————————

13 Prens, TanrıHašgala (için) oturur ( vaziyette) içer.

14' Büyük INANNA (müzik) enstrümanıçalınır. Soytarı(dua) okur / (şarkı)

söyler.

15' aha (diye) çığırır. 1 takarmu-ekmeğini böler.

16' ve onu saki dışarıgötürür.

———————————————————————————————

Soytarının “halzai” fiiliyle birlikte geçtiği satırlarda hep “aha” diye ünlediğini

görüyoruz. Bu noktada “aha” üzerine bir araştırma yaparak, sözcüğün etnik kökeni

hakkında kısaca bilgi vermenin yararlıolacağıkanısındayım.

61

aha

Hitit bayram ritüellerini incelediğimizde törenler sırasında okunan dualar ve

şarkıların yanısıra “aha”, “hu”, “kašmešša”, “zinar”, “mešša”, “impu”, “waganna”,

“tališa”, “halantuwa” gibi “sesleniş” ve “çağrı”ların da dini törenlerde önemli bir yer

tuttuğunu görüyoruz. Bu “sesleniş” ve çağrı” eylemleri içinde ritüellerde en sık

karşımıza çıkan “aha” seslenişidir. Metinlerde halzai- fiili ile birlikte geçen bu

seslenişbayram ve cenaze törenlerinde soytarıtarafından söylenmektedir57. Nadiren

de olsa, bayram ritüellerinde LÚNAR (=şarkıcı) tarafından da söylendiğini yine

metinlerden öğreniyoruz.

KBo IX 14058

III

1 nu LÚ.MEŠNAR an-dur-za a-ha-a [hal-zi-an-zi]

2 LÚ.MEŠALAN.ZU9-ma-kán an-da Ú-UL [hal-zi-an-zi]

————————————————————————————————

Çevirisi

III

1 ve şarkıcılar içeride “aha” (diye) [çığırırlar]

2 Ancak, soytarılar içeride [çığır]maz[lar].

————————————————————————————————

57 Hatti-Hitit tabakasındaki geç döneme ait festival betimlemeleri ile cenaze törenlerinde (šalliš

waštaiš) LÚALAN.ZU9 “aha” diye seslenmektedir (Friedrich – Kammenhuber, 1975: 45).

58 Transkripsiyon için bkz. Badalì, 1991: 64.

62

Etimolojik olarak incelendiğinde “aha” seslenişinin Hatti diline59 ait olduğu, pek

çok bilim adamıtarafından kabul edilen bir görüşolmasına rağmen, anlamına ilişkin

kesin bir sonuca varılamamıştır.

J. Friedrich ve A. Kammenhuber “aha” seslenişine Hatti ve Eski Hitit

metinlerinde rastlanmadığınıfakat bu Hattice sözcüğün Hititler tarafından 13. yy.da

yorumlandığınıbelirtirken, J. Tischler ise ritüel sırasında yapılan bu seslenmeyi

Hititlerin daha geç bir tarihte kaleme aldığınıifade eder (Friedrich-Kammenhuber,

1975: 45; Tischler, 1977: 4).

E. Neu, Kühne ve Schuster’in (HHB I 52, 132) “a-ha-a” ifadesini “wa-a-ha-a”

(KUB I 17 VI 9-20) formu ile ilişkilendirmek suretiyle, Imperativ = emir kipi

formundaki bu ünlemi “hizaya gel” veya “sıraya gir” manasına gelen bir komut

sözcüğü olarak açıkladıklarınıifade ederken, aynıgörüşün Laroche (Annuaire du

Collège de France, 1980-1981, 81 année, 491) tarafından da kabul edildiğine dikkat

çekmektedir (Neu, 1983: 323 Dipnot:1). Friedrich ve Kammenhuber ise söz konusu

satırlarda geçen (KUB I 17 VI 9 vd.) geçen “wa-a-ha-a” ifadesinin yanlışlıkla

yazılarak, “a-ha-a” seslenişi ile bir ilişkisi olmadığınıifade ederler (Friedrich-

Kammenhuber, 1975: 45).

Hatti dilindeki “aha” seslenişinin anlamının bilinmemesine rağmen, çivi yazılı

belgeleri incelediğimizde bazıkültsel hareketlerin başlangıcında soytarıtarafından

söylendiği anlaşılmaktadır. Örneğin kralın kültsel işlemleri gerçekleştireceği kutsal

yapıkapısına ulaştığında veya kutsal yapıyıterk ettiğinde, kral ya da krali çift

59 Eski Hitit döneminde rezitasyonların; çoğunluğu Hatti olmak üzere Luwi ve Pala dilinde; Orta Hitit

döneminde ise daha çok Hurri dilinde icra edildiğini bildiren V. Haas, asıl kült dilleri olan Pala ve

Hatti dillerinin, M.Ö. II bin yılın başından itibaren çok fazla konuşulmadığını, rahip ve katiplerin dahi

bu dilleri çok iyi anlayamadıklarınıifade etmektedir (Haas, 1994: 681).

63

tarafından gerçekleştirilen libasyon seremonisi sırasında veya Inanna enstrümanının

çalındığısırada soytarısöz konusu kültsel seremonilere “aha” seslenişi ile eşlik eder.

“aha” seslenişinin anlamıgerçekten de “hizaya gel”, “sıraya gir” ise, söz konusu

seslenme, soytarıtarafından diğer kült görevlilerinin kültsel etkinliklere katılmaları

için sıraya girmeleri amacıyla söyleniyor olabilir. Ancak, seslenişin ardından hangi

görevlinin hangi sıraya girdiği anlamıaçık değildir. Metinlerde bu durum açıkça

ifade edilmemesine rağmen, seslenişin akabinde kültsel etkinliklerin gerçekleşmesi

aha seslenişinin söz konusu etkinliklerin başlamasıiçin bir komut niteliği taşıdığını

düşündürmektedir.

Genellikle soytarının gerçekleştirdiği “aha” seslenişinin ardından kita-adamının

çığırdığına şahit oluruz.

KUB XLI 41

V

8' LÚALAN.ZU9LÚki-i-ta-aš-ša LUGAL-i

9' pí-ra-an hu-ya-an-te-eš

10' ma-ah-ha-an-ma-kán LÚALAN.ZU9LÚki-i-ta-aš-ša

11' KÁ.GAL-ašan-da a-ra-an-zi LÚALAN.ZU9

12' a-ha-a hal-za-a-i LÚki-i-ta-ašhal-za-a-i

———————————————————————————————

64

Çevirisi

V

8' soytarıve kita-adamıkral(ın)

9' önünde koşmuşlar(dır).

10' soytarıve kita-adamı

11' (büyük) kapı(dan) içeri girdiklerinde (vardıklarında) soytarı

12' “aha” (diye) çığırır. kita-adamı(da) çığırır.

———————————————————————————————

Soytarının “aha” seslenişini bayram ritüelleri dışında, ölü ritüellerinde de icra

ettiği anlaşılmaktadır.

Yazılıvesikalarda kral ya da kraliyet ailesine mensup kimselerin cenaze

törenlerinin60 14 gün sürdüğü ve ayinlerde ölen şahsın ruhu için içki ve ekmek

kurbanısunulduğu ifade edilmektedir. Cenaze merasimlerinde, bayram törenlerinde

olduğu gibi, farklımisyonlar üstlenen pek çok görevlinin yer aldığıgörülür.

60 Bazımetinlere (KUB XXX 24 Vs. II 11 vd.) dayanarak Hitit yeraltınıveya ölüler dünyasınıçayır

olarak yorumlayan H. Otten’in (Otten, 1962: 231) aksine, A. Ünal söz konusu metinlerde geçen

ifadelerin bu düşünceyi destekler nitelikte ipucu vermediğini; Su TanrısıEa’nın “kara toprak altında

(kendi) gözleriyle ölü ruhlarıgörmüş” (KUB XXX III 106 9 KBo XXVI 65 IV 11 = C. Kühne ZA 67

(1977) 258. Ünal, 1980: Dipnot 12) olduğu ifadesini, Ullikummi destanında yer aldığınıve dolayısıyla

Hititlerin bu konudaki inançlarıhakkında herhangi bir fikir vermediğini belirtir (Ünal, 1980: 167 vd.).

Ancak ölü ritüellerini anlatan metinlerden kral veya kraliyet ailesine mensup kişiler için 14 gün süren

seremoni düzenlendiğini ve ölünün naaşının yakılarak defnedildiğini öğreniyoruz. Belgeler yetersiz

kaldığıiçin, halktan birinin ölümü halinde ne yapıldığıkonusunda fazla bilgiye sahip olmamamıza

rağmen, A. Ünal gömülerek veya yakılarak defnedilen halkın yeraltına indiğini belirtir (Bkz. Ünal,

1980: 166, Dipnot: 8 ve 9).

65

Soytarının da bu görevliler arasında yer aldığınıdaha önce belirtmiştik. Bu konu ile

ilişkili metinler dikkatle incelendiği zaman soytarıların bayram metinlerinde olduğu

gibi, ölü ritüellerinin konu edildiği vesikalarda61 çok sık zikredilmedikleri

görülecektir. Soytarılara göre daha az zikredilse de kita-adamıda ölü ritüellerinde

görev almaktadır. Her iki görevlinin de bu konu ile ilişkili metinlerde sıkça

zikredilmeleri ve farklıfiillerle birlikte gözükmeleri yüzünden, cenaze törenlerine

göre, bayram ritüellerinde daha fazla yer aldıklarınısöylemek mümkündür. Bunun

sebebi, Muhibbe Darga’nın belirttiği gibi, “Ölü Yakma” ve onu takip eden “Ölü

Kültü” ayinlerinde başta MUNUSŠU.GI = “İhtiyar Kadın, Büyücü Kadın” olmak üzere

kadınların büyük rol oynamasıolabilir (Darga, 1974:237, 1984: 77 vd., ayrıca bkz.

Kınal, 1956: 366).

61 Ölü Ritüelleri –man URUHattušišallišwaštaiškišari naššu-za LUGAL-ušnašma MUNUS.LUGAL-

ašDINGIRLIM-iškišari – “Kral veya kraliçenin tanrıolması(ölümü) nedeniyle Hattuša’da büyük bir

kirlenme / felaket meydana geldiği zaman” ifadesiyle başlamaktadır (Gurney, 1977: 59; Kassian,

Korolëv, Sidel’tsev; 2002: 9 (önsöz); Otten, 1958: 7, 1962: 230). Gurney, “waštāi-“ kelimesinin

gerçek anlamının “suç, günah” olduğunu, ancak burada “felaket” olarak çevrildiğini belirtir. Bunun

sebebi olarak da kral ya da kraliçenin ölümü halinde kutsal düzenin ilhakıile ilgili görüldüğünü ifade

eder (Gurney, 1977: 59). V. Haas de aynışekilde kralın tanrıve insanlar arasında bir aracıolması

sebebiyle kralın ölümü halinde ülkenin kaderi tehdit altına girip, ülke düzeninde karışıklıklar

yaşanacağıdüşüncesinin hakim olduğunu belirtir (Haas, 1994: 219 vd, 1995: 2021 vd.). E Laroche ölü

ritüellerini CTH 450’de (s.78) büyüsel ritüeller kategorisi altında sınıflandırmıştır. A. Kassian, A.

Korolëv ve A. Sidel’tsev tarafından hazırlanan “Hittite Funerary Ritual šallišwaštaiš” (2002,

Münster) başlıklıeserde ölü ritüellerine ait metin ve fragmanların transkripsiyon ve tercümelerini

vermişlerdir (Ayrıca bkz. Alp, 1999: 62 vd.).

66

Ölü ritüellerinde, ekmek kurbanıya da içki sunumu yapıldığısırada şarkıcının

söylediği şarkıya soytarı“aha” seslenişi ile eşlik eder ve sonra sesini kısar. Konu ile

ilgili örnek belgeler aşağıdaki gibidir:

KUB XXX 19, 20, 21, 22 + KUB XXXIX 762

I

42 EGIR-an-da[-ma ha-an-ni-e]šhu-uh-hi-eš<a-ku-wa-an-na> pí-an-zi LÚN[AR

GIŠ] DINANNA.GAL SÌRRU

43 LÚALAN.ZU9 [a-ha-a h]al-zi-ya-an-zi me-mi-an-ma [hu-uš-te-eš-kán-zi]

44 NINDA.KUR4.RA [pár-ši-ya]

———————————————————————————————

45 EGIR-an-da-ma a[-p]í-el ZI<-an> III-ŠU e-ku-zi LÚNAR G[IŠ

DINANNA.GAL SÌRRU]

46 LÚALAN.ZU9 a-h[a-a h]al-zi-an-zi me-mi-an<-ma> hu-uš-te-iš-kán-z[i]

Çevirisi

I

42 Sonradan [büyükannele]r(e) ve büyükbabalar(a) <içmek için> verirler.

Ş[arkıcı] Büyük Inanna müzik enstrümanınıçalar.

43 Soytarı,[aha (diye) ç]ığırır ve sesini [kısar]

44 somunu [parçalar]

———————————————————————————————

62 Transkripsiyon ve tercüme için bkz. Kassian, Korolëv, Sidel’tsev, 2002: 484.

67

45 Sonradan o[n]u (ölünün) ruhu (için) 3 kez içer. Şarkıcı[Büyük Inanna

enstrümanı(eşliğinde) şarkısöyler]

46 soytarıah[a (diye) ç]ığırır ve sesini kısa[r]

KUB XXXIV 66 + XXXIX 7 + KBo XXXIV 57 + XXXVIII 173 + XXXIX 148

+ XL 2263

Rs. III

12 [(LÚ.MEŠALAN.ZU9) a-ha-a hal-z]i-an-zi me-mi-an-m[(a hu-u-uš-te-eš-kán-zi)]

13 [NINDA.KUR4.RA KU7 pár-ši-y(a na-an-š)]a-an ak-kán-ta-a[(šZI-ni)]

14 [A-NA NINDA.ÉRINMEŠ] [t(i-an-zi)]

Çevirisi

Rs. III

12 [(soytarılar) aha (diye) çığ]ırırlar ve seslerini [(kısarlar)]

13 [Tatlısomunu parçala(r ve onu)] ölünü[(n ruhu (için)]

14 [asker ekmeklerinin] (olduğu yere) [y(erleştirirler)]

Rs. III (Aynımetnin devamı)

27 [(nu nam-ma ak-kán-da-ašZ)]I-an III-ŠU e-ku-zi LÚNAR

28 [(GIŠDINANNA.GAL SÌRRU L)Ú.MEŠAL]AN.ZU9 a-ha-a hal-zi-an-zi

29 [(me-mi)-an-ma hu-u(š-ti-iš-ká)]n-zi NINDA.KUR4.RA KU7 pár-ši-an-zi

30 [na-an-ša-a(n ak-kán)-(ta-ašZ)]I-ni A-NA <(NINDA)>. ÉRINMEŠti-an-zi

31 [ZI-an III-(ŠU e-ku-zi nu .MUNUS.M)]EŠtap-da-ra-ašú-e-eš-ki-u-wa-an

63 Transkripsiyon için bkz. Kassian, Korolëv, Sidel’tsev, 2002: 502 vd.

68

32 [da-a-i nam-m(a MUNUS.MEŠtap-da-ra-a)n] ka-ru-uš-ši-ya-nu-u-wa-an-zi

———————————————————————————————

Çevirisi

Rs. III

27 [(ve ayrıca ölünün ru)]hu (için) 3 kez içer. Şarkıcı

28 [(Büyük Inanna enstrümanı(eşliğinde)şarkısöyler). So]ytarılar “aha” (diye)

çığırırlar.

29 [ve seslerini kısar]lar. Tatlısomunu bölerler.

30 [ve onu ölünün ru)]hu (için) asker <ekmek>lerinin (olduğu yere) yerleştirirler.

31 [(ölünün) ruhu için 3 (kez içer ve)] tapdara [(kadınl)]arıyakarmaya

32 [başlarlar ve sonra (da) tapdara kadınlar)ı] susarlar.

———————————————————————————————

LÚALAN.ZU9’nun Hitit metinlerinde değişik fiillerle birlikte geçtiğini gördük.

Ancak bu fiillerden en çok rastladığımız mema-64 fiilidir. “Söylemek demek”

anlamına gelen Hititçe mema- fiilinin sinonimleri “te-” ve “ta-”dır. Akadcasıise

QABÛ’dur.

mema- fiili, metinlerde daha çok “söyler, der” anlamına gelen genişzamanın 3.

tekil şahsı(Prs. Sg. III) ile çekimlenen memai formuyla karşımıza çıkmaktadır.

“LÚALAN.ZU9 memai” formunun geçtiği metin türleri şöyledir

(Badalì,1991:4vd.):

64 mema- fiilinin yer aldığımetinler ve bu sözcüğün çeşitli formlarıiçin bkz. Güterbock – Hoffner,

1980: 254-263.

69

Ay Bayramları, Zippalanda’da ilk Bahar Bayramı65, AN.TAH.ŠUMSAR Bayramı66,

nuntariyašhašBayramı67 , KI.LAM Bayramı68, Tippuwa’da İlkbahar Bayramı,

İlkbahar BayramınıAnlatan Fragmanlar, KışBayramı, GüneşTanrısının Kış

Bayramı, Fırtına Bayramı, Zippalanda ve Daha Dağının Bayram Fragmanları,

Telipinu için düzenlenen Bayramlar, Prens tarafından kutlanılan festivaller, Hattice

ezber parçasıve şarkılarıiçeren Bayram Fragmanları, zintuhe-kadınlarından69

bahseden tablet parçaları, kral tasvirlerine yapılan sunular, bayramın büyük

fragmanları, Nerik kentinin çeşitli bayram fragmanları, Sonbahar bayramı.

65 Badalì, 1991: 33 vd. M. Popko Zippalanda kültü ile ilişkili bütün metinleri THeth 21’de (1994)

masaya yatırmıştır. Ayrıca bkz. Yoshida, 1996a: 254 vd.

66 AN.TAH.ŠUM bitkisi bayramıiçin bkz. Güterbock, 1969: 175 vd., 1975: 125 vd; M. Popko - P.

Taracha, 1988: 82-113.

67 EZEN nuntariyašhašiçin bkz. Güterbock, 1969: 175 vd; Karasu, 1988’den ayrıbasım: 407-428;

Košak, 1976: 55-64; Otten-Souček, 1969: 104; Popko, 1986: 219-223.

68 KI.LAM için bkz. Güterbock, 1969: 175 vd.; 1975: 126 vd.; Singer, 1983 ve 1984.

69 MUNUSzintuhi- HW: 262’de (Bayan) şarkıcıçevirisi yapılırken kelimenin ideografik değerinin

MUNUSSÌR olduğu belirtilmiştir. M. Darga, dini ayinlerde görev alan söz konusu bayanların bir rahibe

sınıfına ait olduklarınıbelirtir. Ayrıca Darga, bu ismin manasının “Tanrıça zintuhi,’nin kadınları”

olduğunu belirterek Laroche’un (Recher, s. 40 bkz. KUB XXV 11, 1-12; CTH 650) zintuhi- kelimesi

için Hattice “kız torunu” ifadesini kullandığınıifade eder. Tanrıça zintuhi-; Vurušemu-Taru baştanrı

çitinin kızıolan tanrıça Mezulla’nın çocuğudur. Böylece, tanrıça zintuhi-’nin adıgeçen büyük tanrı

çiftinin <<kız torunu>> olduğunu dile getiren Darga, adınıtaşıdıklarıiçin tanrıçaya hizmet eden

zintuhi-kadınlarının en üst kademesini GAL MUNUS.MES zintuhiyas zintuhi- kadınlarının büyüğü /

başı– (KUB XI 32 III 19) unvanlırahibenin işgal ettiğini ve zintuhi-kadınlarının Büyük Hitit

imparatorluğu çağının sonuna tarihlenen belgelerden bir listede (KBo X 10 III = CTH 235) Hattice

şahıs adlarıile değil, Luwice kadın adlarıile isimlendirildiklerini belirtir (Darga, 1984: 76).

70

memišk-: “Sürekli söylemek, sürekli demek”

mema- fiili -šk- formuyla genişletilerek “sürekli söylemek, sürekli demek”

anlamına gelen memišk- formuyla da geçmektedir.

LÚALAN.ZU9 memišk-

KUB XX 2 III 2, 6, 13, 16, 20, 24.

kiššan mema-

Soytarışöyle der anlamına gelen ifade ise LÚALAN.ZU9 kiššan memai’dır.

KUB I 17 I 18

III 18, 48

UL mema-: “Konuşmamak, söylememek”

Saki, krala kadehi tuttuğu sırada LÚALAN.ZU9 UL mema- şeklinde görülür.

KUB I 17 VI 29 vd.

KUB II 10 II 25

V 31

te- “Söylemek, demek”

Bazımetinlerde LÚALAN.ZU9, mema- fiilinin sinonimi olan te- fiiliyle de

görülmektedir. Ancak, söz konusu kontekstte hangi amaçla kullanıldığı

anlaşılamamaktadır.

KUB XXVIII 91 Rs. IV 2

71

KUB XXXIV 127 Rs. 6, 7, 8.

LÚALAN.ZU9’nun “Bağırmak, çağırmak, seslenmek” anlamlarına gelen halzai-

fiiliyle birlikte kullanıldığınıda görüyoruz. Bu fiil bazımetinlerde LÚALAN.ZU9

halzai (LÚALAN.ZU9 bağırır, çağırır, seslenir) bazımetinlerde ise LÚALAN.ZU9 aha

halzai (LÚALAN.ZU9 aha (diye) seslenir, bağırır, çağırır) şeklinde geçmektedir. Bu

metinler ise aşağıdaki gibidir:

LÚALAN.ZU9 halzai Ay Bayramları

Prs. Sg. III KUB XXXIV 127 Rs. 3, 4

LÚALAN.ZU9 aha halzai 1) Bayramın Büyük Fragmanları

KUB XI 20 17'

KUB XLI 40 I 16'

2) zintuhe- kadınıadıverilen Fragman

KBo XI 73 Vs. I 4'

3) GüneşTanrısının KışBayramı

KUB II 6 IV 23

KUB X 28 II 5

4) KI.LAM

KUB X 1 V 7'

5) AN.TAH.ŠUMSAR Bayramının 2. Günü

KUB X 3 I 14,16

72

mema- fiilinde olduğu gibi yine halzai- fiilinin de Akadça UL olumsuzluk edatıile

birlikte kullanıldığınımetinlerden okumaktayız. Söz konusu metinler şunlardır:

LÚALAN.ZU9 UL halziyanzi AN.TAH.ŠUMSAR Bayramının 2. Gün

KUB X 3 I 14, 16.

AN.TAH.ŠUMSAR Bayramının 29.Günü

KBo IX 140 III 2.

Çoğul hali olarak,

LÚ.MEŠALAN.ZU9 aha halziyanzi KI.LAM

“Prs. Pl. III” KUB X 23 V 5'

KUB II 3 V 28.

Kral Tasvirlerine Yapılan Sunular

KUB X 11 I 14'

halzai- fiilinin “Iter.- Dur.” formu olan ve “sürekli bağırmak / çağırmak /

seslenmek” anlamlarına gelen halzešša- fiili ile birlikte geçtiğini de görüyoruz.

LÚALAN.ZU9 aha halziššanzi Tapala Dağında İlkbahar Bayramı

“Prs. Pl. III” KUB XX 48 I 6'

LÚALAN.ZU9’nun dışında LÚNAR’ın (=şarkıcı) da aha (diye) seslendiğini

görüyoruz.

KBo IX 140 Rs.III 1

73

LÚALAN.ZU9’nun mema- ve halzai- fiilleri dışında çivi yazılıbelgelerde şu

fiillerle birlikte zikredildiği de görülmektedir:

LÚALAN.ZU9 iya-

KBo XXI 85 I 34

KBo IV 9 V 44

KUB XI 13 II 12

ar-: “Ayakta durmak, dikilmek”

Kralın tören alayıile birlikte halentu- evinden tapınağa gidişi esnasında (kralın

yanında) dans etmek ve konuşmak üzere bulunduğunu ar- fiili ile anlıyoruz.

KBo IV 9 I 47

KBo XIX 128 I 8

waššan hark-

Tören sırasında LÚALAN.ZU9’nun süslenmişelbise (TÚG.GÚ.È.A MAŠ-LU)

giydiğini waššan hark- fiili gösterir.

KUB XLVIII 9 II 4 vd.

KBo IV 9 I 45 vd.

(pedi-ši) weh-: “Kendi etrafında dönmek, dans etmek”

Tören alayıhalentu-evinden tapınağa giderken bu görevlinin döndüğü / dans ettiği

belirtilmiştir:

KBo IV 9 I 49.

74

tarwišk-: “dans etmek”

LÚALAN.ZU9’nun dans ettiğinden bahsedilen tablet parçalarıise şunlardır:

KUB XLVIII 9 II 6

KUB XXVII 69 I 16 vd.

KUB XI 17 III 5'

tarku(wāi)- “dans etmek”

LÚALAN.ZU9’nun dans ettiği tarku(wāi)i fiiliyle de belirtilmiştir:

IBoT III 4 III 2

anda uwa- : içeri gelmek”

Kültsel işlemlere iştirak edebilmek için LÚALAN.ZU9 diğer kült görevlileri ile

beraber tapınağa girer.

KUB XX 28 II 24 vd.

KUB XXV 3 III 10 vd.

KUB XXV 6+2 II 26 vd.

anda pai-: “içeri girmek”

Krali çift tapınağa gelmeden önce tapınaktaki yerlerini almak için içeri girerler:

KBo IV 9 II 3 vd.

AŠAR-ŠUNU ep(p)-, ap(p)-: “Yerlerini almak, yerlerini tutmak”

Tapınağa girdikten sonra LÚALAN.ZU9 ve diğer kült görevlileri yerlerini alırlar.

KBo IV 9 II 5 vd.

75

KUB XXV 3 III 14

KBo XXX 56 IV 29

Ocağın arkasında yerini aldığıifade edilir:

KUB XXVII 69 V 12 vd.

hazzik(k)-: “vurmak, (bir müzik enstrümanı) çalmak”

LÚALAN.ZU9’nun arkammi-, galgalturi-, huhupal- enstrümanlarınıçaldığını

hazzik- fiiliyle anlıyoruz.

KBo IV 9 I 39 vd.

anda ar-: “içeri gelmek, içeri varmak”

LÚALAN.ZU9 ve LÚkita-’nın kralın önünden koşup büyük kapıya vardıkları“anda

ar-” fiiliyle anlaşılmaktadır:

KUB XLI 41 V 10' vd.

pariparāi-, pariprāi-: “(bir müzik enstrümanı) üflemek”

Söz konusu fiil ile LÚALAN.ZU9’nun (SI)šawatar enstrümanınıçaldığını/

üflediğini öğreniyoruz.

KUB II 3 II 28 vd.

pirān hūyā, hūyā-: “koşmak, kaçmak”

LÚALAN.ZU9’nun kralın önünden koştuğu ifade edilir.

KUB XLVI 2 II 10' vd.

76

KUB XXX 41 I 23 vd.

KUB XLI 41 V 8' vd.

tarkumma(i)-: “Bildirmek, haberdar olmak”

BaşMEŠEDI’nin LÚALAN.ZU9’ya şarap bildirdiği ifade edilmektedir:

KUB XI 21 I 8 vd.

KUB XVIII 104 II 7 vd.

KUB XXV 6 V 11 vd.

šara hark-: “yukarıda tutmak”

Tören alayı halentu-evinden kült işlemlerinin gerçekleştirileceği tapınağa

giderken bu görevlinin ellerini yukarıkaldırarak dans ettikleri bilinmektedir.

KBo IV 9 I 48

menahhanda ar-: “Karşılaşmak”

Festival yemeği ocağın üzerine koyulmadan evvel bu görevlinin kralla karşılaştığı

ifade edilmiştir.

KUB II 6 IV 11 vd.

KBo XXI 78 II 9 vd.

ariya-: “fal aracılığıyla saptamak, kehanette bulunmak”

Soytarılar havuzda kehanette bulunurlarken aynızamanda šawatar enstrümanını

çalarlar.

KUB II 3 II 28 vd.

77

walh-: “vurmak”

Başsoytarının kült seremonisi sırasında aşçının kafasına (sembolik olarak) büyük

bir testi ile 3 kez vurduğu ifade edilmiştir:

KUB XX 11 I 12 vd.

menahhanda tiya- “birinin karşına çıkmak, birisi ile yüzleşmek”

Tapınağa girdikten sonra arkammi-enstrümanıkarşısına çıkmalarısöz konusu fiil

yardımıyla anlaşılmaktadır: KUB XI 13 II 17 vd.

Inanna enstrümanıkarşısına çıktıkları: KUB X 28 II 27; KUB XXV 3 III 15 vd.

Kralın karşısına çıktıkları: KBo XI 46 V 10' vd.

para parh- “çıkarmak”

LÚpalwatalla, LÚkita, LÚhalliyari ile birlikte LÚALAN.ZU9’nun, kralın başrol

oynadığılibasyon seremonisi sonrasında (tapınaktan) dışarıçıkarıldıklarıifade

edilmiştir.

KBo IV 9 III 23 vd.

da-: “almak”

LÚALAN.ZU9’un kendisine verilen bir kap şarabıaldığıbilinmektedir: KUB XI

21 I 11.

GAL LÚ.MEŠALAN.ZU9’nun (Başsoytarı) 1 kadeh şarabıaldığıbilinmektedir:

KBo XVII 11 (+) KBo XX 12 (+) KUB XLIII 26 Rs. IV 11'.

1 somunu aldıklarıda bilinmektedir: KUB XX 19 + KUB LI 87 IV 20' vd.

78

mald-: “vaat etmek, adamak”

LÚALAN.ZU9’a şarap dolu bir kadeh verildikten sonra, başsoytarının önce

tapındığı, sonra da adakta bulunduğu anlatılır: KBo XVII 11 (+) KBo XX 12 (+)

KUB XLIII 26 Rs.IV 11'; KUB XXV 17 IV 8.

azzik-: “yemek yemek”

Festival etkinliklerinin önemli bir bölümü olan festival yemeği esnasında

LÚALAN.ZU9’nun zimaki-yemeğini yediği belirtilmiştir.

KUB II 11 II 11

eš-: “oturmak”

LÚALAN.ZU9 zahurti-enstrümanı ile oturduğu vakit festival etkinlikleri

çerçevesinde bu görevliye içki ikram edildiği ifade edilmektedir.

KUB XX 11 II 8 vd.

pai-: “gitmek”

LÚALAN.ZU9’nun tapınaktaki yerini almaya gittiğine dair ifadelere rastlamak

mümkündür:

KBo IV V 45

Ayrıca LÚALAN.ZU9’nun (sofraya) et suyu koyulmadan evvel GIŠparanalla’ya

gittiğinden de bahsedilmiştir:

KUB XX 76 I 9 vd.

79

para pai-: “çıkmak”

Krali çiftin önderliğinde gerçekleştirilen bir seremoni sahnesinin sonunda

LÚALAN.ZU9’nun (tapınaktan) dışarıçıktığından bahsedilmektedir: KUB XI 25 III

26 vd.

SÌR: “Şarkısöylemek”

LÚALAN.ZU9’nun flüt eşliğinde şarkısöylediği anlaşılmaktadır:

KBo XI 30 Rs. VI 17'

aruwāi-, arwāi-: “tapınmak”

LÚALAN.ZU9’a şarap dolu bir kadeh verildikten sonra başsoytarının sırasıyla

tapındığı, adakta bulunduğu ve en son olarak da şarap kadehini aldığıifade

edilmiştir:

KBo XVII 11 (+) KBo XX 12 (+) KUB XLIII 26 Rs. IV 11'; KUB XXV 17 IV 8

paršiya-, parš-, paršāi-: “bölmek, parçalamak”

Prensin gerçekleştirdiği bir libasyon seremonisi sonrasında LÚALAN.ZU9 , Inanna

müzik enstrümanıeşliğinde (dua) okur / (şarkı) söyler; aha (diye) .çığırır ve 1

takarmu-ekmeğini böler: KUB LIII 3 I 15'

palwai- fiili süreklilik, devamlılık ifade eden Iterativ formdaki palwešk- biçimi ile

de karşımıza çıkmaktadır.

80

LÚALAN.ZU9 palweškanzi

KUB XI 21 I 5'

KBo XX 81 V 19'

KBo IV 9 I 50

KUB XI 17 II 3 vd.

III 3 vd.

LÚALAN.ZU9 zaman zaman birden fazla fiille birlikte de karşımıza çıkmaktadır.

KBo X 25

Rs. VI

17' LÚ.MEŠALAN.ZU9 u-wa-an-zi

18' [pal-ú-i-iš-ká]n-zi tar-ú-iš-kán-zi-ya

—————————————————————————————

KBo X 23 (+) 22

III

12'' LÚMEŠALAN.ZU9-ma

13'' tar-ú-i-iš-kán-zi

14'' pal-u-i-is-kan-zi

15'' ha-az-zi-iš-kán-zi-ya

81

Ölü Ritüelleri

Ölü ritüellerinde LÚALAN.ZU9 aha diye çığırır (halzai-) ve sesini kısar (memiyan

huštešk- “(sesi) azaltmak, (sesi) kısmak”) daha sonra somunu böler. Genel olarak

LÚALAN.ZU9’nun yer aldığıölü ritüellerine ait metinler aşağıda verilmiştir:

1) KBo XXV 184 II 19, 30, 33, 37, 40, 48.

2) KUB XXX 23 + KBo 41 90 + KBo 40 348 II 19'.

3) KUB XXX 23 + 39 13 + KBo 41 90 + 41 92 Rs.III 7, 13,20, 27, 33.

4) KUB XXXIX 27 Rs. III 3'.

5) KUB XXXIX 15 I 6'

6) KUB XXX 23 + KBo 41 90 + KBo 40 348 II 9', 28', 31'.

7) KUB XXXIX 27 II 4'.

8) KUB XXX 25 + XXXIX 4 + KBo 41 117 25, 30, 35.

9) KUB XXX 25 + XXXIV 68 + XXXIX 4 Rs. 6.

10) KUB XXXIX 5 Vs. 9'

11) KUB XXXIX 5 + KBo 40 265 Rs. 2,7,10.

12) KUB XXX 24 + KBo XXXIX 292 II 10, 21, 24, 27.

13) KUB XXX 24 Rs. III 22'.

14) KUB XXXIX 35 Rs. IV 1’.

15) KUB XXXIX 39 II 8.

16) KUB XXXIX 40 II 3', 7'.

17) KUB XXX 19 + XXX 20 + XXX 21 + XXX 22 + XXXIX 7 I 40.

18) KUB XXXIX 7 II 43.

82

19) KUB XXXIV 66 + XXXIX 7 + KBo XXXIV 57 + XXXVII 173 + XXXIX

148 + XL 22 Rs. III 12, 16, 20, 28, 46, 50.

20) KUB XXXIX 25 Rs. 8'.

21) KUB XXXIX 8 + KBo XXXIV 58 25', 29'.

22) KUB XXXIX 8 + KBo XXXIV 58 Vs. II 33', 41'.

23) KUB XXXIX 8 + KBo XXXIV 58 + KBo XXXIX 291 Rs.III 5', 10''.

24) KUB XXXIX 8 + KBo XXXIX 14 I 45'

25) KUB XXXIX 26 II 2', 7'.

LÚALAN.ZU9 aha halziyanzi memiyan-ma KI.MIN

26) KUB XXX 25 + XXXIV 68 + XXXIX 4 Rs. 2.

27) KUB XXX 19 + XXX 20 + XXX 21 + XXX 22 + XXXIX 7 I 43, 46.

28) KUB XXXIV 66 + XXXIX 7 + KBo XXXIV 57 + XXXVII 173 + XXXIX

148 + XL 22 Rs. III 41.

LÚ.MEŠALAN.ZU9 aha QATAMMA halziyanzi memiyan-ma QATAMMA

hušteškánzi

KUB XXXIV 66 + XXXIX 7 + KBo XXXIV 57 + XXXVII 173 + XXXIX 148 +

XL 22 Rs. III 35.

II. BÖLÜM

LÚpalwatalla-

palwatalla- ismi Hititçe palwai- fiiline nomen agentis eki olan “-(a)talla-“

eklenerek oluşturulmuştur. Metinlerde, palwai- görevini yapan hem erkek

(LÚpalwatalla) hem de bayan (MUNUSpalwatalla) palwatalla-’nın olduğunu

görüyoruz. Yazılıkaynaklarda LÚpalwatalla- şeklinde geçen görevlinin KI.LAM

bayramının anlatıldığıKBo X 23 no.lu metnin IV. sütunun 18. satırında ve V. sütun

7. satırında “DUMU.NITA palwatallaš” olarak geçmesi ve bu törende DKAL’in

rahipleri ile birlikte yer almasıaçısından son derece önemlidir (Baltacıoğlu, 1995b:

6).

KBo X 231

IV

15 DINGIRMEŠ-aš-ša hi-lam-ni LÚSANGA DKAL

16 šu-up-pí-in LÚSANGA DKAL

17 ha-an-te-ez-zi har-zi

18 DUMU.NITA pal-wa-tal-la-aš2

19 kat-ti-iš-mi ar-t[a]

———————————————————————————————

1 Transkripsiyon için bkz. Badalì, 1991: 97. Ayrıca Bkz. Daddi, 1982: 251.

2 DUMU.NITA pal-wa-tal-la-ašifadesi KUB X 9 V 8. satırında da geçmektedir. Bkz. Singer, 1984:

25.

84

V

5' [ LÚ.MEŠALAN.Z]U9 a-ha-a

6' [hal-zi-y]a-an-zi

7' [DUMU.NITA p]al-wa-tal-la-ašpal-w[a-a-iz-z]i

8' [na-a]š-tašu-up-pí-in LÚSANGA [DKAL ]

9' LÚSANGA DKAL KÁ.GAL-az

10' kat-ta ar-nu-zi

———————————————————————————————

H. Baltacıoğlu, “DUMU.NITA palwatallaš” ifadesinde “NITA” sümerogramının

kullanılması, bu görevin kadınlar tarafından da yürütülmesi nedeniyle

yadırganmadığını, ancak bu görevlilerin çocuk mu yoksa palwatalla- adamları

arasında böyle bir ayrımın yapılması, onların rütbelerini mi gösterdiğini

düşündüğünü belirtmektedir (Baltacıoğlu, 1995b: 6). Güterbock ve Hoffner ise

“DUMU.NITA palwatallaš” ifadesini “the boy palwatallaš” (erkek çocuk

palwatalla) olarak çevirmişlerdir (Güterbock-Hoffner, 1994: 85). Eğer çocuk

palwatalla olmasaydı, bu ifade LÚpalwatalla- olarak belirtilir ve böyle bir ayrıma

ihtiyaç duyulmazdı. Dolayısıyla bu ifadenin çocuk palwatalla- olarak yorumlanması

gerektiğini düşündüğümü belirtmek isterim.

I. Bölümde, kült personelleri arasında bulunan LÚALAN.ZU9’nun bir bayram

günü ne gibi bir misyon üstlendiğini ve görevlerini ne zaman, nerede ve hangi

görevlilerle birlikte yerine getirdiğini inceledik. LÚALAN.ZU9’nun genellikle birlikte

zikredildiği görevliler arasında LÚpalwatalla-, LÚkita-, LÚhalliyari-, LÚNAR yer

85

almaktadır. Bu bölümde de LÚpalwatalla-’nın ne gibi bir görev üstlendiğini ve

görevini ne zaman yerine getirdiğini araştıracağız. Hemen şunu belirtmek isterim ki

kült görevlileri genellikle birlikte hareket ettiklerinden dolayıI. Bölümde anlatılan

misyonların çoğu bu bölümde de aynışekilde geçerli olacaktır. Ancak, bunları

hatırlatmak maksadıyla değişik metinlerden örnekler vererek ana hatlarıyla

anlatmaya çalışacağız.

palwai- fiili, LÚ/MUNUSpalwatalla-’nın karakteristik bir eylem biçimidir.

LÚpalwatalla- bazen halliyari-adamlarının ya da LÚNAR’ın INANNA (müzik)

enstrümanıçalınarak söylediği şarkıeşliğinde bazen de LÚGI.GÍD ya da LÚGALA'nın

(=ayinlerde ilahi söyleyen kişi) argammi ve galgalturi vb. (müzik) enstrümanları

çalınarak söylediklerişarkıeşliğinde palwai- görevini yerine getirmektedir.

palwai- fiilinin anlamıile ilişkili olarak pek çok öneride bulunulmuştur. Söz

konusu fiilin etimolojik yapısınıinceleyen Nowicki, Hititçe palwai- fiilini “Yunan”

ve “Latin” kökenli akrabalarıyla ilişkilendirmeye çalışıldığınıbelirtirken, Latince ve

Hititçe ifadelerin formal açıdan birbirleriyle özdeşolduğunu ve kök form olarak

anılan isimlerin her iki dilde artık kullanılmıyor olmasınıortak bir özellik olarak

kabul eder. Ayrıca “verbum dicendi” olarak tanımlanan Hititçe palwai- ifadesinin

Latince (s)pel- köküyle doğrudan ilişkili olduğunu ve bu fiilin “Yüksek sesle

konuşmak, bağırmak” manasına geldiği düşüncesinden hareketle pel-weh ifadesine

“bağırma” gibi bir anlam yüklenmesinin uygun olacağınıbelirten Nowicki, palwai-

fiilinin barındırdığıkök anlamın “bağırma” anlamına gelen “pel-weh” ifadesi olması

sebebiyle palwai- fiiline “yüksek bir ses çıkarmak” gibi bir mana yüklemenin

yerinde olacağınıifade eder (Nowicki, 1990: 242).

86

S. Alp, Proto-Hatti dilinde kaleme alınmışbir metin parçasıolan KUB I 17 V 62''

vd., VI 19 vd.nda LÚpalwatalla tarafından söylenen Hattice sözlere yer verilmesinden

yola çıkarak, söz konusu fiilin büyük bir olasılıkla ifade etmek ile ilişkili olarak

kullanılan bir fiil olduğunu; gerek metnin yapısıve gerekse kullanıldığıyere göre bu

sözcüğün “kültsel nitelikli bir söylevde bulunmak” manasına geldiğini ifade eder.

Kültsel söylev için kullanılan çok sayıda fiilin Hititçe’ye başka dillerden girmiş

olduğu tespit edilmiştir (SÌR (=išhamiya-), mema-, malda-, palwai-, halzai-) diyen

Alp kültsel söylevin içeriğiyle ilişkili olarak mema- ve palwai- fiillerinin aynımetin

içinde arka arkaya kullanılmalarınedeniyle birbirlerinden ayrılamayacaklarınıdile

getirir. Ayrıca SÌR, mema- ve halzai- fiilleri de peşi sıra kullanılabildikleri için

benzer bir durumun bu fiiller için de geçerli olduğunu söyler. Bu fiiller arasındaki

farklılığın ise içerikten ziyade söylenen şeyin biçimi yani telaffuzundan

kaynaklandığına inandığınıve sözcükleri tercümede net bir biçimde ayırt edebilmek

için bunların Hititçe'deki temel anlamının Almanca'daki karşılığına dikkat etmek ve

söylevin içeriğini göz önünde bulundurmak suretiyle iyi bir tercüme yapılabileceğini

düşündüğünü ifade etmektedir. Bu yüzden bayram ritüelleri ile ilişkili metinlerde

mema- fiilini “(Dua) okumak, (şarkı) söylemek”; halzai- fiilini de “(şarkı, dua)

yakarmak” şeklinde tercüme edilmesinin doğru olacağınıve buna göre palwai- fiilini

de sadece benzer tipteki yani kesin olmayan bir ifade ile “hitap etmek” şeklinde

tercüme edilmesini uygun görmektedir (Alp, 1940: 77 vd.). S. Alp 1999 yılında

yayınlamışolduğu “Hititlerde Şarkı, Müzik ve Dans. Hitit Çağında Anadolu’da

Üzüm ve Şarap” konulu eserinde (sayfa 2) palwatalla- kelimesinin anlamıolarak

“Rezitator” ya da “el çırpıcı” çevirilerinin teklif edildiğini ve araştırıcılar arasında

her iki görüşün de taraftarıolduğunu ifade ederken, aynıgörüşü savunarak

87

palwatalla-’nın herhangi bir tonda ya da tarzda söyleyen söz ustasıolduğuna

inandığınıbelirtir.

Van Brock da palwatalla-’nın ezberden okuyan rezitasyon görevlisi olduğunu

ifade ederken, C.G. Brandenstein’ın (Bildbeschreibungen 48) paluwa- ifadesinin

kültsel materyallerin sıralandığıbir listede geçen bir obje olduğunu düşündüğünü

belirtir (van Brock, 1962: 81).

Ahmet Ünal KUB LV 28 + Bo 7740 no.lu yapıritüeline ait metnin Rs. III. sütun

12. satırında palwai- fiilini “el çırpmak” olarak çevirmiştir (Ünal, 1988: 41).

V. Haas da söz konusu fiil için “el çırpmak” çevirisini yapmıştır (Haas; 1970: 33).

KUB I 17

VI

17 ma-ah-ha-an-ma-kán LÚNAR ŠUM-MI LUGAL

18 ú-e-ri-ya-zi LÚALAN.ZU9 me-ma-i


———————————————————————————————

20-27: Metnin ilgili kısmıHattice kaleme alınmıştır.

28 ma-ah-ha-an-ma-kán LÚSAGI.A LUGAL-i

29 GAL-AM e-ep-zi LÚALAN.ZU9

30 Ú-UL me-ma-i ma-ah-ha-an GIŠDINANNAHI.A

31 ka-ri-nu-wa-an-zi LÚALAN.ZU9 me-ma-i

———————————————————————————————

23-38: Metnin ilgili kısmıHattice aktarılmaktadır (Badalì, 1991: 17).

88

Güterbock (1946: 79 vd.) yukarıdaki metnin 31 vd.nda “soytarıkonuşur”

ifadesinden sonra LÚpalwatallašpalwaizzi” ibaresinin yer almadığını, Proto-Hatti

dilinde kaleme alınmışbir önceki ile benzer nitelikli bir paragrafa yer verildiğini ve

bu sebeple bayram ritüellerinde “soytarı”nın seremoni esnasında LÚpalwatalla

tarafından da eşlik edilen konuşma benzeri bir eylemde bulunmasının mümkün

olabileceğine dikkat çekmektedir. Ayrıca “inşat okumak”3 eylemi ile 19 vd.ndaki

durumla uyuşmadığınıifade ederken, KBo IV 9 I 45-50’de alaca renkli elbise giyen

soytarının kralın yanında ellerini yukarıkaldırarak olduğu yerde döndüğünden ve

“palweškanzi” yaptığından bahsedildiğine değinerek, bir insanın hem olduğu yerde

dönüp hem de inşat okumasının akla yatkın bir davranıştarzıolmadığınıbildirir. Söz

konusu metinde olduğu yerde dönmek ifadesi ile birlikte kullanılan “palweškanzi”

sözcüğünün “dans etmek” veya “zıplamak” manasında yorumlanamayacağınıda dile

getirir. Çünkü 19 vd.ndan sonra LÚpalwatalla- tarafından söylenen Proto-Hattice

sözlere yer verilmiştir.

KBo XV 48

II

5' . . . nu LÚpal-wa-at-tal-la-aš

6' TI8MUŠEN-aš4 pár-ta-u-ni-it LUGAL-i me-na-ah-ha-an-da

7' wa-a-tar III-ŠU pa-ap-pár-aš-zi pal-wa-iz-zi-ma I-ŠU

———————————————————————————————

3 İnşat: “(Bir gökçe yazın parçasını) Yüksek sesle ve yakışık alan bir eda ile okuma”. İnşat etmek:

“Bir koşuğu, bir yazın yapıtınıyüksek sesle okumak ”(bkz. Türkçe Sözlükler).

4 Kartal anlamına gelen TI8MUŠEN ideogramının eski okunuşu ÁMUŠEN’dir.(HZL:305).

89

8' LÚpal-wa-at-tal-la-ašGAL A

9' TI8MUŠEN-aš-ša pár-ta-u-wa-ar har-zi-pát

Güterbock ve Hoffner (1994: 83) yukarıdaki metnin 5'-9' satırlarınıörnek

göstererek palwai- hareketinde bulunan palwatalla-’nın bir elinde kartal kanadını

diğer elinde ise bir bardak su tutmasısebebiyle palwai- hareketinin “el çırpma” ya da

“alkışlama”ya izin vermeyeceğine de dikkat çekmektedirler.

Güterbock’a göre bu eylemin özünde 3 hususu barındırdığıgörülür:

İlk olarak, bu eylemin sevindirici bir niteliğe sahip olduğu anlaşılmaktadır.

İkinci olarak, bu fiilin “ištamašta (= duydu, işitti)” ve “ištamaššer (= duydular,

işittiler)” fiillerinden sonra zikredilmesi sebebiyle söz konusu ifadenin işitilebilir bir

eyleme karşılık geldiğini ortaya koymaktadır.

KBo XXVI 65 (= KUB XXXIII 106) Ullikummi Şarkısı(CTH 345)

IV

15 …………………. DTaš-mi-šu-uš

16 [ iš-t]a-ma-aš-ta na-aš-za du-uš-ki-iš-ki-u-an da-a-išnu III-ŠU pal-wa-it nu-

uš-ša-an ša-ra-a

17 [AN]-ši DINGIRMEŠ-mu-ušiš-ta-ma-aš-še-er II-an-ki pal-wa-it

Çevirisi

IV

15 ……………………. TanrıTašmišu

16 [du]ydu ve o sevinmeye başladıve 3 kez haykırdı/ ünledi.

17 gökyüzündeki Tanrılar duydular (ve) 2 kez haykırdı/ ünledi.

90

Üçüncü olarak, özellikle ritüel metinlerde, örneğin KBo IV 9 13 VI 3’te olduğu

gibi, bu eylemin arka arkaya 3 defa yapıldığına dair ifadelere yer verildiği

görülmektedir. Dolayısıyla Güterbock bu eylemin kısa, tekrarlanabilir bir tonda

yapıldığınıve bu noktada “çığlık atmak” veya “sevinçten bağırmak” gibi sevinç

ifadesi olarak yorumlamanın mümkün olduğuna inandığınıbelirtir (Güterbock, 1946:

79 vd.).

palwai- fiili üzerine yapılan araştırmalar sonucunda bu ifadenin ses getiren bir

eylem olduğu anlaşılmaktadır. Özellikle KUB I 17 VI. Sütun satır 19’daki

“palwatalla palwaizzi” ifadesinden sonra Hatti dilinde kaleme alınmışsözlere yer

verilmesi bu düşünceyi güçlendirmektedir. Güterbock’un da belirttiği gibi örneğin

KBo IV 9 I 45-50’de alaca renkli elbise giyen soytarının kralın yanında ellerini

kaldırarak olduğu yerde döndüğünden ve “palweškanzi” yaptığından bahsedilmiş

olmasıbu eylemin sevindirici bir niteliğe sahip olduğunu göstermektedir. Bu noktada

palwai- fiilini sevinç ifadesi olarak söylenilen sözün belirli bir tonda haykırılması,

ünlenmesi şeklinde yorumlanmasıgerektiğini düşündüğümü belirtmek isterim.

palwai- hareketinin, LÚpalwatalla-’nın karakteristik bir eylem biçimi olduğu çivi

yazılıbelgelerden anlaşılmaktadır. Ayrıca MUNUSpalwatalla- ve DUMU.NITA

palwatalla- tarafından da bu görev yerine getirilmektedir. Ancak, nadir de olsa

LÚALAN.ZU9, LÚMEŠ Nerik, MUNUShuwaššannalla-, LÚhalliyari-= LÚGALA

tarafından da palwai- fiilinin yerine getirildiğini yine çivi yazılıbelgelerden

öğrenmekteyiz.

palwai- fiilinin anlamıüzerine yaptığımız araştırmalardan sonra LÚpalwatalla-’nın

bir bayram günü neler yaptığınıve söz konusu fiili ne zaman hangi durumlarda

91

yerine getirdiğini ve ayrıca söz konusu görevlinin palwai- fiili dışında hangi fiillerle

birlikte zikredildiğini değişik metinlerden örnekler vererek anlamaya çalışalım:

Bayram günü sabahın erken saatlerinde krali çift tapınağa girmeden önce

LÚpalwatalla-, soytarıve kita-adamıile beraber tapınağa girerek (anda pa(i)-: “içeri

girmek”) yerlerini alırlar. (A-ŠAR-ŠU-NU ep-) (KBo IV 9 II 1 vd.). KI.LAM

Bayramının anlatıldığıKBo XXVII 42 II 56 vd.da LÚpalwatalla-’nın diğer kült

görevlileri birlikte yerlerini aldıkları“A-ŠAR-ŠU-NU hark-” fiiliyle anlatılır.

KBo XXVII 42

II

56 [ LÚ.MEŠhal-li-ya-r]i-išLÚ.MEŠALAN.ZU9

57 [ LÚpal-wa-tal-la-aš] LÚki-i-ta-aš

58 [ i-ya-an-]t[a-ri na-at A]-ŠAR-ŠU-NU har-kán-zi

Çevirisi

II

56 [halliyar]i [adamları], soytarılar,

57 [palwatalla-adamı] (ve) kita-adamı

58 [yürü]r[ler ve onlar y]erlerini tutarlar / alırlar.

Kralın ya da krali çiftin adızikredilen tanrıya oturarak ya da ayakta içerek

gerçekleştirdiği libasyon seremonisinde INANNA müzik enstrümanıeşliğinde

halliyari-adamlarının söylediği şarkıya LÚpalwatalla-, palwai- fiiliyle eşlik eder

(KBo IV 9 III 16 vd.). Kült görevlileri eşliğinde gerçekleştirilen libasyon

92

seremonisinden sonra LÚpalwatalla- soytarıve kita-adamıile birlikte dışarı

çıkarılırlar (para parh-) (KBo IV 9 III 23 vd.) .

KBo IV 9 (AN.TAH.ŠUMSAR Bayramının 9. Günü)

III

13 LUGAL-uša-ru-wa-iz-zi



———————————————————————————————

16 LUGAL-ušGUB-ašII-e e-ku-zi

17 DHal-ma-aš-šu-ut-tum5 DZA.BA4-BA4

18 LUGAL-ušhu-up-par ši-pa-an-ti

19 GIŠDINANNA.TUR LÚ.MEŠhal-li-ya-ri-ešSÌRRU


21 LÚpal-wa-tal-la-ašpal-wa-iz-zi


———————————————————————————————

23 na-aš-ta LÚ.MEŠALAN.ZU9

24 LÚ.MEŠhal-li-ya-ri-e-ešLÚ.MEŠpal-wa-tal-la-aš

25 LÚki-i-ta-an-na pa-ra-a pár-ha-an-zi

———————————————————————————————

5 DHalma(š)šuitt HW: 48’de “Taht Tanrısı” çevirisi yapılmıştır. AkadçasıDHALMAŠŠUTTUM’dur.

93

Çevirisi:

III

13 Kral tapınır.

14 Soytarısöyler.


———————————————————————————————

16-17 Kral ayakta durur (vaziyette) taht tanrısı(için) (ve) TanrıZABABA (için)

2 kez içer.

18 Kral huppar kabına libasyon yapar.

19 Küçük INANNA (müzik) enstrümanıçalınır, halliyari-adamlarışarkısöyler.




———————————————————————————————

23 ve sonra soytarılar

24 halliyari-adamlarıpalwatalla-adamları

25 ve kita-adamıdışarısürülür / kovalanır.

———————————————————————————————

Tapınaktan dışarıçıkan kült görevlileri - LÚpalwatalla-, LÚhalliyari-adamları,

soytarılar ve kita-adamı– bayram kutlamalarının önemli bir bölümü olan festival

yemeğinden önce INANNA (müzik) enstrümanıile (tapınağa doğru) yürüyerek (iya-

“yürümek, gitmek”) tapınağa girdikleri ve tapınaktaki yerlerini alıp (ep-: “almak,

94

tutmak”) INANNA (müzik) enstrümanları ile törene gelenleri karşıladıkları

bilinmektedir (KBo IV 9 V 42 vd.) (Alp, 1940: 79).

LÚpalwatalla-’nın diğer kült görevlileri ile beraber tapınağa girmesi ve karşıya

geçmesi KUB XX 28 II 26 vd.nda; INANNA enstrümanlarıyakınında ya da

karşısında yerlerini aldıklarıKBo XI 52 II 21 vd.nda; bayan palwatalla-’nın

INANNA enstrümanıkarşısına geçmesi ise KUB XX 76 I 7 vd.nda anlatılır.

KUB XX 28

II

24 na-aš-ta LÚ.MEŠNAR6 LÚ.MEŠhal-li-ya-re-eš

25 LÚAL[AN.ZU9] LÚki-i-ta-aš

26 LÚpal-[wa-tal-la-aš-š]a an-da u-wa-an-zi

27 ták-kán me-n[a-ah-ha]-an-da ti-an-zi

———————————————————————————————

Çevirisi

II

24 ve sonra şarkıcılar, halliyari-adamları

25 so[ytarı], kita-adamıve

6 LÚNAR h. LÚkinirtalla-, AkadçasıNĀRU ve ZAMARRU’dur. “Müzisyen, şarkıcı” anlamındadır.

(HW: 110). S. Alp, LÚNAR’ın diğer rahipler gibi tapınak personeline ait olduğu için “rahip” olarak

anılmasına dikkat çeker. Ayrıca LÚ.MEŠNAR DUMUMEŠÉ.GAL ifadesi, bu kült görevlisinin sarayla

ilgili olduğunu bildirir. Metinlerde geçen LÚNAR URUHatti, LÚNAR URUHurri, LÚNAR URUKanišvb.

ifadelerin LÚNAR’ın söylediği şarkının hangi dile ait olduğunun bildirilmesi açısından önem

taşımaktadır (Alp, 1940: 53 vd.).

95

26 palwatalla- içeri girerler.

27 ve ka[rşı]ya geçerler.

———————————————————————————————

KBo XI 52

II

16' [LÚ GIŠP]A A-NA LÚ.MEŠNAR zi-nir7

17' [hal-za-]a-i LÚSAGI.A wa-aš-ša-an-za8

7 Hititlerin bayram törenlerine ilişkin metinlerde geçen bir sesleniştir (HW: 262). Laroche tarafından

Etudes de Vocabulaire V (Kelime Bilgisi İncelemesi) makalesinde zinar / zinir seslenişi incelenerek

kelimenin Hatti kökenli olduğu belirtilmiştir. Ayrıca Laroche “zinar” kelimesinin GIŠDINANNA

enstrümanınısimgelediğini ifade eder.

Buna göre GIŠDINANNA: zinar

GIŠDINANNA.GAL: GIŠhunzinar(a)-

GIŠDINANNA.TUR: GIŠippizinar -eşitlemeleri yapılmaktadır (Laroche, 1995: 73).

GIŠDINANNA.GAL’ın “hunzinar” ile, ve GIŠDINANNA.TUR’un “ippizinar” ile eşitliği; hun-: GAL

ve ippi-: TUR anlam eşitliğini düşündürmektedir. Bir prefix gibi, hun- ve ippi- ekleri preformatif bir

eleman olarak “zinar” kelimesinin başına gelerek kelimeye “büyük” ve “küçük” anlamlarınıkatmış

olmalıdır diyen M. Alparslan bu savın başka belgelerle desteklenemediği için kesin olarak iddia

edilemeyeceğini belirtir (Alparslan, 1999: 25). Metinlerde zinar / zinir seslenişinin kullanıldığıyerlere

dikkat edecek olursak bu seslenişin ardından Ištar (müzik) enstrümanının çalındığınıgörürüz. O halde,

bu seslenişi söz konusu enstrümanın çalınması, müziğin başlamasıiçin bir komut seslenişi olarak

yorumlayabiliriz. Bu seslenişin şarkıcılara söylenmesi de bu savıdestekler niteliktedir. Ayrıca

Badalì’nin “zinir, zinir” (KBo IV 9 V 35) çağrısını“müzik! müzik!” şeklinde çevirmesi bu görüşü

destekler niteliktedir (Badalì—Zinko, 1989: 51).

8 S. Alp, “LÚSAGI.A wa-aš-ša-an-za” ifadesinden sakinin, resmi bayram elbisesi giymişolduğuna

dikkat çekerek bu ifadenin söylenmediği zaman bu memurun, bu gibi merasimlerde çıplak olarak

96

18' [A-NA] GIŠDINANNAHI.A pí-ra-an

19' [hu-u-]wa-a-i ta-az GIS DINANNAHI.A

20' [LÚ.MEŠ]hal-li-ya-re-e-eš

21' [LÚpal]-wa-tal-la-ašA-ŠAR-ŠU-NU

22' [ap-]pa-an-zi

———————————————————————————————

23' [LÚ.M]EŠALAN.ZU9-ma-kán

24' GIŠpa-ra-na-al-la-ašša-ra[-a pa-an-zi]

25' LÚki-i-ta-aš-ma Éar-[ki-ú-i]

26' kat-ta-an ti-ya-z[i

Çevirisi

16' [a]sa [adamı] şarkıcılara “zinir” (diye)

17' [seslen]ir. (bayram elbiselerini) giyinmişsaki

18' INANNA (müzik) enstrümanların[a] (doğru) önden

19' [ko]şar. Ve

20' halliyari-[adamları]

21' [pal]watalla- INANNA enstrümanları(yakınında / karşısında) yerlerini

22' alırlar.

———————————————————————————————

23' Ancak, soytarılar

24' paranalla-(ya) yuka[rıgiderler]

algılanmasının yanlışolacağınıbelirtir. Eğer öyle olsaydıKUB II 3 II 14 vd.nda “LU.MEŠALAN.ZU9

ne-ku-ma-an-te-eš” ifadesinde olduğu gibi açıkça ifade edilirdi (Alp, 1941: 24 Dipnot: 6).

97

25' kita-adamıise arkiu-evine

26' aşağıya geçe[r.

KUB XX 76

I

6 na-aš-ta GIŠDINANNAHI.A LÚ.MEŠNAR

7 LÚ.MEŠhal-li-ya-ri-išMUNUSpal-wa-tal-la-aš

8 me-na-ah-ha-an-da ti-en-zi

————————————————————————————————

Çevirisi

I

6 ve sonra şarkıcılar

7 halliyari-adamları(ve) bayan palwatalla-

8 INANNA enstrümanlarıkarşısına geçerler.

————————————————————————————————

LÚpalwatalla-’nın saray oğlanlarıve şarkıcılarla birlikte tapınakta arkammi-

müzik enstrümanıkarşısına geçtikleri tiya- fiiliyle belirtilir.

98

KUB XI 13

II

10 LÚ.MEŠALAN.ZU9 DUMU. É.GAL

11 LÚpal-wa-at-tal-la-ašIT-TI GIŠDINANNAHI.A

12 i-ya-an-ta-ri

———————————————————————————————

15 DUMU.É.GAL LÚpal-wa-at-tal-la-aš

16 IT-TI LÚ.MEŠNAR ti-an-zi

17 LÚ.MEŠALAN.ZU9-ma-kán GIŠar-kam-mi

18 me-na-ah-ha-an-[d]a ti-ya-an-zi

———————————————————————————————

Çevirisi:

II

10 Soytarılar, saray oğlanı

11 palwatalla- INANNA enstrümanlarıile

12 yürürler.

———————————————————————————————

15 Saray oğlanı, palwatalla,

16 şarkıcılarla birlikte (tapınağa) geçerler.

17 Soytarılar arkammi- (müzik) enstrümanı

18 karşısın[a] geçerler.

———————————————————————————————

99

S. Alp, AN.TAH.ŠUMSAR Bayramının 18.-19. Gününün anlatıldığıbu metinde,

LÚpalwatalla-’nın sarayla ilişkili olarak DUMU.É.GAL LÚpalwatalla (satır 15)

şeklinde kullanıldığınıbelirtir ( Alp, 1940: 79).

halliyari-adamları, soytarılar, kita-adamıile birlikte palwatalla-’nın tapınaktaki

yerlerini aldıktan sonra aşçıların et suyu yemeğini koydukları( KBo IV 9 V 42 vd.)

anlatılır.

KBo IV 99

V

42 nu LÚ.MEŠhal-li-ya-ri-e-ešLÚ.MEŠALAN.ZU9

43 LÚpal-wa-tal-la-ašLÚki-i-ta-aš-ta

44 IT-TI GIŠDINANNAHI.A-pát i-ya-an-ta-ri

45 nu-za pa-a-an-zi A-ŠAR–ŠU-NU ap-pa-an-zi

———————————————————————————————

46 LÚ.MEŠMUHALDIM TU7 ME-E . UZU ti-ya-an-zi

47 nu i-ku-na-an UZUÌ šar-ra-an-zi

———————————————————————————————

Çevirisi

42 ve halliyari-adamları, soytarılar,

43 palwatalla- ve kita-adamı

44 INANNA enstrümanıile birlikte yürürler.

45 ve giderler, yerlerini alırlar.


100

———————————————————————————————

46 aşçılar et suyu (yemeğini) koyarlar.

47 ve soğuk hayvani yağıpaylaşırlar.

———————————————————————————————

Festival etkinlikleri çerçevesinde LÚpalwatalla-’ya 1 somun verildiği KUB IX

17’de belirtilir.

KUB IX 17

9' nu LÚ.MEŠta-hi-ya-li-iš10 EGIR-p[a]

10' ne-ya-an-ta-ri A-NA LÚpal-wa-tal-li-ya ŠA Ean[-

11' 1 NINDA.KUR4.RA pí-an-zi nu-za-kán a-pa-a-aš-ša EGIR-pa ne-y[a-an-ta-

ri]

———————————————————————————————

Çevirisi:

9' ve berberler? tekrar

10' dönerler ve palwatalla-’ya x[-

11' 1 somun verirler ve onlar tekrar dön[erler]

———————————————————————————————

Krali-çift müzik eşliğinde tanrıadına içerlerken LÚpalwatalla, soytarıve kita-

adamının 1 mayalısomunu aldıklarıise KUB XX 19 + KUB LI 87 IV 21’de geçer.

KUB XX 19 +KUB LI 87

10 LÚtahiya-, LÚtahiyali-: “Berber ?” HW: 202, Kelimenin Hattice karşılığı“tahaya”dır. HW: 318.

101

IV

17' [LUGAL MUNU]S.LUGAL TUŠ-ašII DKi-pí-ik-aš-du ŠA DU

18' [a-k]u-wa-an-zi GIŠDINANNA.GAL SÌRRU

19' ar-kam-mi gal-gal-tu-u-ri RA-an-zi11

20' LÚALAN.ZU9LÚpal-wa-tal-la-ašLÚki-i-ta-aš

21' I NINDA.KUR4.RA IM-ŞA

———————————————————————————————

22' GIŠŠUKURHI.A LÚ.MEŠME-ŠE-DI [d]a-an-zi

————————————————————————————————

Çevirisi:

IV

17' [Kral (ve) k]raliçe oturur (vaziyette) TanrıKipikašdu (ve) Fırtına Tanrısı

(için) 2 (kez)

18' [iç]erler. Büyük INANNA enstrümanıçalınır.

19' arkammi- (ve) galgalturi enstrümanına vururlar.

20' Soytarı, palwatalla (ve) kita-adamı

21' 1 mayalısomunu

———————————————————————————————

22' saray muhafızları(ise) mızraklar(ı) [a]lırlar

———————————————————————————————

11 RA sinonimi GUL, GUL-ah-, AkadçasıMAHĀŞU h.walh-: “(müzik enstrümanına) vurmak”

anlamındadır. RA-anzi: walhanzi Prs. Pl. III. haldedir. (HW:242).

102

INANNA (müzik) enstrümanıeşliğinde kral ve kraliçenin başrol oynadığıbir kült

sahnesinin sonunda kült görevlileri ile beraber palwatalla- tapınaktan dışarıçıkar.

KUB XI 25

III

26' na-aš-ta LÚ.MEŠNAR LÚ.MEŠALAN.ZU9

27' LÚ.MEŠpal-wa-tal-li-e-ešDUMUMEŠ.É.GAL

28' LU.MEŠME-ŠE-DI pa-ra-a pa-a-an-zi

29' [LUG]AL-ma É.ŠÀ-na12 pa-iz-z[i]

———————————————————————————————

III

26' ve sonra şarkıcılar, soytarılar

27' palwatalla-adamları, saray oğlanları(ve)

28' saray muhafızlarıdışarıgiderler.

29' Kral ise É.ŠÀ’ya gide[r].

———————————————————————————————

12 É.ŠÀ: tunnakkeššar “iç oda” HW: 228. Tapınakta tanrıheykelinin ve kutsal yerlerin bulunduğu

önemli bir mekândır. AN.TAH.ŠUMSAR Bayramının 11. gününü veren IBoT III 1 (CTH 609) no.lu

metinde “Kral merasim için beyaz giysisini, tören süslerini ve aletlerini É.ŠÀ’dan alır”, aynıbelgenin

diğer pasajlarında “Kral, É.ŠÀ'ya gider, Tanrı’ya eğilerek selam verir, çeşitli kurbanlar sunar”

ifadelerinin yer aldığınıbelirten M. Darga tanrıheykelinin bulunduğu kutsal oda ve bu odanın yanıve

çevresindeki odalara verilen bir ad olduğunu ve Hitit tapınağının önemli birimlerinden birini

oluşturduğunu ifade eder (Darga, 1985: 59 vd. Ayrıca bkz. Alp, 1983: 368).

103

(h)išuwašbayramısırasında LÚpalwatalla-’nın kartal kanadıile krala doğru su

serptiğini öğreniyoruz (KBo XV 48 II 5). Kartal kanadıile krala doğru su serpmek

kutsal bir hareket olarak görülmektedir. Su serpen kişinin LÚpalwatalla- olması,

LÚpalwatalla’nın dinsel açıdan önemli bir mevkide yer aldığınıkanıtlar niteliktedir.

KBo XV 48 (CTH 628 )

II

5' . . . nu LÚpal-wa-at-tal-la-aš

6 ÁMUŠEN-ašpár-ta-u-ni-it LUGAL-i me-na-ah-ha-an-da

7' wa-a-tar III-ŠU pa-ap-pár-aš-zi pal-wa-iz-zi-ma I-ŠU

———————————————————————————————

8' LÚpal-wa-at-tal-la-ašGAL A

9' ÁMUŠEN-aš-ša pár-ta-u-wa-ar har-zi-pát

10' LÚSANGA-ma-aš-ša-an GIŠzu-up-pa-ri13

11' wa-ra-a-an kat-ta A-NA DUGLIŠ.GAL14 dan-na-ra-an-ti15

12' da-a-i a-pa-a-aš-ša da-ma-i zu-up-pa-ri

13' SÍGa-li-it16 SÍG.SÁ17 an-da iš-hi-ya-an-da

13 HW: 263’te GIŠzuppari- için “meşale” çevirisi yapılmıştır. Kelimenin AkadcasıTIPARU’dur.

14 GIŠLIŠ.GAL: HW : 283’te “çanak” çevirisi yapılan söz konusu ideogramın Hititçe karşılığı

bilinmemektedir. AkadcasıMĀKALTU’dur.

15 dannara-, dannarant-: “parlak, pürüzsüz, kaygan” anlamındadır. HW: 209.

16 HW: 19 vd.da (SÍG)ali- için “bez, kumaş” çevirileri yapılmıştır. Goetze, Madduwattaš(1928):

142’de ise sıfat olarak “beyaz” anlamında kullanmıştır. Dolayısıyla buradaki anlamıyla

karıştırılmamasına dikkat çekilmek istenmiştir (HW: 119).

17 SÍG.SÁ=SÍG.SA5 (?): “Kırmızı? yün” olduğu belirtilir. HW: 347.

104

14' lu-uk-ki-iz-zi

Çevirisi:

5' . . . ve palwatalla

6' kartalın kanadıile kral doğru

7' 3 kez su serper. 1 kez haykırır / ünler.

———————————————————————————————

8' palwatalla- (bir elinde ) (bir) bardak su

9' (diğer elinde ise) kartal kanadıtutar.

10' rahip yanan meşaleyi

11' aşağı, parlak çanağa

12' alır ve o diğer meşaleyi (ise)

13' kırmızıkumaşa sarmış(tır)

14' (ve onu) tutuşturur.

KBo XXIII 28 + KUB XXXII 65 + KUB XXXII 61

I

49' nam-ma-kán [A-NA DUGKU-KU]-UB18 GEŠTIN

50' ŠA ÁMUŠEN pár-ta-a[-u-wa-ar ar-]ha da-a-i

51' na-at LÚpal-wa-at-[tal-li] pa-a-i

52' LÚpal-wa-at-tal-l[a-ašpa]-iz-zi

18 DUGKU-KU-UB’un diğer yazılımıDUGKU-KU-BU’dur. Ideografik değeri DUGHAB.HAB’tır. Anlamı

için (bir kurban kabıolarak) “güğüm, ibrik, testi” çevirileri yapılmıştır (HZL: 324 ve 364). Tischler

bu ideogramın Hititçe karşılığının DUGkattakurant- olduğuna dikkat çekmek istemiştir (Tischler: 1977:

542).

105

53' na-aš-ta ÁMUŠEN [pár-ta-a-u-wa-ar GA]L A an-da da-a-i

54' LÚSANGA DIM Ma-nu-z[i-ya]

55' GIŠzu-up-pa-ri x x [ ]

56' an-da-ma-at SĺGa-li-it SÍG.SÁ

57' te-pa-u-i-it19 iš-hi-ya-an

58' na-at lu-uk-ki-iz-zi

59' nu DINGIRMEŠar-ha wa-ah-nu-zi20

60' [ -k]án kiš-ša-an me-ma-i

———————————————————————————————

Çevirisi:

I

49' ayrıca şarap testisindeki

50' kartal kanadını/ tüyünü alır.

51' ve onu palwa[talla’ya] verir.

52' palwatall[a- g]ider.

53' ve sonra kartal tüyünü / kanadınısu bardağı(nın) içine koyar.

54' Manuz[iya] Fırtına Tanrısının rahibi

55' meşaleyi x x [ ]

56' sonra ise ucuz kırmızıkumaşa

57' sarılmış(meşaleyi)

58' yakar / tutuşturur.

19 tepu- : “Az, ucuz, önemsiz” anlamındadır. tepawit: “Sg. Instr.” Haldedir. HW: 220.

20 arha wahnu-: “salınmak, titreşmek, sallamak” anlamındadır. HW: 240.

106

59' ve onu Tanrılar(a) (doğru) sallar.

60' [ ]x (ve) şöyle söyler:

———————————————————————————————

LÚpalwatalla-’nın tapınağa girdikten sonra soytarılar ve kita-adamıile birlikte

kralla karşılaştıklarınıKBo XXI 78 no.lu metnin II. sütun 9 vd.nda öğreniyoruz

(menahhanda ar-).

KBo XXI 78

II

6 LÚ.MEŠMUHALDIM ha-an-te-ez-zi ti-an-zi [LÚ GIŠPA]21

7 A-NA LÚNAR zi-nir te-ez-zi [LÚ GIŠPA]

8 pí-ra-an hu-u-wa-i nu GIŠDINANNAH[I.A LÚ.MEŠNAR an-da pé-e-da-an-zi]


10 LÚki-i-ta-ašLUGAL-i-kán me-na-a[h-ha-an-da a-ra-an-ta-ri]

11 nu TU7 A.UZU.GU4 ti-an-zi

12 LÚ GIŠPA pí-ra-an [hu-u-wa-i]

———————————————————————————————

Çevirisi

6 İlk olarak aşçılar geçerler. [asa adamı]

7 şarkıcıya “zinir” der [asa adamı]

8 önde koşar ve [şarkıcılar] INANNA enstrümanl[arı(nı) içeriye götürürler]

9 Soytarılar, palwatal[ la-]

21 LÚ GIŠPA ve LÚ GIŠGIDRU “Asa taşıyıcı” anlamındadır (HW: 283, HZL: 335).

107

10 kita-adamıkralla karşılaşırlar

11 ve (aşçılar) sığır etli çorbayıkoyarlar.

12 asa adamıönden [koşar]

———————————————————————————————

Bayram kutlamalarına ait metinleri incelediğimizde LÚpalwatalla- ya da

MUNUSpalwatalla-’nın festival yemeğinden sonra karakteristik görevleri olan palwai-

fiilini yerine getirdikleri görülür. Genel olarak kral ya da krali çiftin adıbelirtilen

tanrıya içerlerken, libasyon seremonisi ve armağan sunumu sırasında, krali çift

kurban ekmeklerini böldüklerinde ve yine kralın reverans yaptığı sırada

LÚpalwatalla- söz konusu eylemi gerçekleştirir.

KUB II 15 (CTH 678)

V

5 pár-aš-na-u-wa-aš-kán LÚSAGI.A-ašú-iz-[zi]

———————————————————————————————

6 LUGAL MUNUS.LUGAL TUŠ-ašDU DU URUZi-ip-p[a-la-an-da]

7 a-ku-wa-an-zi

———————————————————————————————

8 GIŠDINANNA.TUR LÚ.MEŠhal-li-ya-ri-ešS[ÌRRU]

9 LÚALAN.ZU9 me-ma-i LÚpal-wa-tal-la-[ašpal-wa-a-iz-zi]


———————————————————————————————

108

11 LÚSAGI.A I NINDA.KUR4.RA IM-ŞA a-aš-ka[-az]

12 LUGAL-i pa-a-i LUGAL-ušpár-ši-ya

———————————————————————————————

27 LUGAL MUNUS.LUGAL TUŠ-ašDKAL a-ku-w[a-an-zi]

28 LÚNAR URUKa-ni-išSÌR[RU LÚALAN.ZU9]

29 me-ma-i LÚpal-wa-tal-la-ašp[al-wa-a-iz-zi]


————————————————————————————————

31 LÚSAGI.A I NINDA.KUR4.RA IM.Š[A a-aš-ka-az]

32 LUGAL-i pa-a-i LUGAL-ušpár-ši-y[a]

———————————————————————————————

Çevirisi

V

5 diz çöken saki üzülerek oturan saki gel[ir].

———————————————————————————————

6 Kral (ve) kraliçe oturur (vaziyette) Fırtına Tanrısı(ve) Zipp[alanda] kenti

Fırtına Tanrısı(için)

7 içerler.

———————————————————————————————

8 Küçük INANNA (müzik) enstrümanı(çalınır) halliyari-adamlarış[arkısöyler]

9 soytarı(dua) okur / (şarkı) söyler. palwatalla haykırır / ünler.


———————————————————————————————

109

11 saki, 1 mayalısomunu kapı[dan]

12 krala verir. Kral (onu) parçalar.

———————————————————————————————

27 Kral (ve) kraliçe oturur (vaziyette) Koruyucu Tanrı(için) içer[ler]

28 Kaniškenti şarkıcısışarkısöy[ler soytarı]

29 (dua) okur / (şarkı) söyler. palwatalla h[aykırır] / ü[nler].


———————————————————————————————

31 saki, 1 mayalısomunu [kapıdan]

32 krala verir. Kral (onu) parçalar.

———————————————————————————————

KUB XI 13

IV

15' LÚSAGI.A I NINDA.KUR4.RA IM.ŞA

16' pár-ši-ya

———————————————————————————————

17' pár-aš-na-u-wa-aš-kán u-iz-zi

18' DUMUMEŠ.É.GAL A-NA LUGAL MUNUS.LUGAL

19' gi-nu-wa-ašGADHI.A ti-an-zi

———————————————————————————————

20' LUGAL MUNUS.LUGAL TUŠ-ašDHe-pát e-ku-zi

21' LÚNAR URUHur-ri SÌ[RRU]

110

22' LÚALAN.Z[U9 me-ma-i]

23' LÚpa[l-wa-tal-la-ašpal-wa-a-iz-zi]

24' LÚ[ki-i-ta-ašhal-za-i]

———————————————————————————————

Çevirisi:

15' Saki 1 mayalısomunu

16' böler

———————————————————————————————

17' diz çökücü gelir.

18' Saray oğlanlarıkral (ve) kraliçeye

19' diz örtülerini verirler.

———————————————————————————————

20' Kral (ve) kraliçe oturur (vaziyette) TanrıHepat (için) içerler.

21' Hurri şarkıcılarışarkısöyl[er].

22' Soytar[ı(dua) okur / (şarkı) söyler]

23' pa[lwatalla- haykırır / ünler]

24' [kita-adamıçığırır].

———————————————————————————————

111

V

18' LUGAL MUNUS.LUGAL GUB-ašDU URUNe-ri-ik

19' a-ku-wa-an-zi LÚ.MEŠGALA22 SÌRRU

20' GIŠBALAG.DI23 wa-al-ha-an-ni-iš-kán-zi

21' LÚALAN.ZU9 me-ma-i

22' LÚpal-wa-tal-la-ašpal-wa-iz-zi.


———————————————————————————————

Çevirisi

V

18' Kral (ve) kraliçe ayakta durur (vaziyette) Nerik kenti Fırtına Tanrısı(için)

19' içerler. GALA adamlarışarkısöyler.

20' BALAG.DI (müzik) enstrümanına vururlar.

21' Soytarı(dua) okur / (şarkı) söyler.

22' palwatalla- haykırır / ünler.


———————————————————————————————

22 LÚGALA: Ayinlerde ilahi söyleyen kişi (HZL: 318). Ayrıca, HW: 47’de bu ideogramın Hititçe

karşılığıLÚhalliyari- olduğu belirtilir.

23 GIŠBALAG.DI: “Bir çeşit harpa veya rebaba benzer müzik aleti”: HZL: 308.

112

KUB XLVI 1024

III

1 LUGAL-ušA-NA DMe-zu-ul-l[a ši-ip-pa-an-ti]

2 LÚALAN.ZU9 me-ma-i LÚpa[l-wa-tal-la-ašpal-wa-iz-zi]

3 LÚki-i-ta-ašhal-za-a-i MUNUS.[LUGAL]

————————————————————————————————

4 LUGAL-uš-kán IŠ-TU É[ha-le-en-tu-wa]

5 ú-iz-zi II DUMUMEŠ. É.[GAL I LÚME-ŠE-DI]

6 LUGAL-i pí-ra-an hu-u-y[a-an-te-eš]

————————————————————————————————

Çevirisi:

III

1 Kral TanrıMezull[a]’ya [libasyon yapar]

2 Soytarı(dua) okur / (şarkı) söyler. pa[lwatalla haykırır / ünler]

3 kita-adamıçığırır. Kra[liçe]

————————————————————————————————

4 Kral [halentu-] evinden

5 gelir. 2 sa[ray] oğlanı[1 saray muhafızı]

6 kralın önünden koşarlar.

————————————————————————————————


113

KBo XIX 128

V

34' LÚ.MEŠSAGI.A III NINDA.K[UR4.RA] GIŠtu-hu-up-zi-az25

35' an-da u-[d]a-an-zi LUGAL-ušša-ra-a

36' ti-ya-a[z]-zi26 me-na-ah-ha-an-da

37' UŠ-KE-EN Lúpal-wa-at-tal-la-aš

38' pal-wa-iz-zi LUGAL-uše-ša

———————————————————————————————

Çevirisi

34' sakiler 3 som[unu] tuhupzi-’den

35' içeri getirirler. [Kr]al ayağa

36' kalk[a]r karşısında

37' reverans yapar. palwatalla-

38' haykırır / ünler. Kral oturur.

———————————————————————————————

Kralın ve merhemli rahibin reverans yaptığısırada bayan palwatalla-’nın palwai-

görevini yerine getirdiğini belgelerden öğreniyoruz.

25 GIŠtuhupzi-: Tischler, HDW: 92'de ve HEG: 419 vd.nda ritüelde kullanılan küçük bir alet çevirisini

yaptığıtuhupzi- ifadesinin Hatti diline ait bir kökenden gelmişolabileceğini ifade etmiştir.

26 šara tiya-: “Ayağa kalmak”šara tiyazi “Prs. Sg. III.” (HW: 224).

114

KBo XXX 58

III

12' LÚGUDU12-ma za-al-ha-i27 PA-NI ZAG.GAR.RA

13' da-a-i na-aš-ta LÚGUDU12 GUNNI

14' EGIR-an ar-ha da-a-i

15' na-at-kán me-na-ah-ha-an-da ti-i-e-ez-z[i]

16' LUGAL-ušUŠ-KI-EN II LÚ.MEŠGUDU12 UŠ-KI-E[N]


18' MUNUSpal-wa-tal-la-ašpal-wa-a-[iz-zi]

———————————————————————————————

Çevirisi:

III

12' merhemli rahip sunak önünde(n) zalhai-kabını

13' alır ve sonra merhemli rahip (onu) ocağ(ın)

14' arka (tarafına) koyar.

15' ve o karşısına geçe[r].

16' Kral reverans yapar. 2 merhemli rahip reverans yapar.


18' bayan palwatalla- haykır[ır] / ünl[er].

———————————————————————————————

27 zalhāi- HW: 258’de “Kültte kullanılan bir kap” manasında tercüme edilmiştir. zalhāi Sg. Nom.-

Akk.n haldedir.

115

KUB XLI 51

III

3' [nu nam-m]a LUGAL-ušUŠ-KI-EN

4' II LÚ.MEŠGUDU12 UŠ-KI-EN-NU

5' MUNUSpal-wa-tal-la-ašpal-wa-iz-zi


———————————————————————————————

Çevirisi:

III

3' [ve ayrıc]a kral reverans yapar

4' 2 merhemli rahip (de) reverans yapar.

5' bayan palwatalla- haykırır / ünler.


———————————————————————————————

Aşçıbaşının, sunağın önünde, libasyon yaptığısırada LÚpalwatalla-’nın yine

palwai- fiilini icra ettiğini görüyoruz.

KUB X 11

VI

1 UGULA LÚ.MEŠMUHALDIM X UDUHI.A II GU4.NIGA

2 DIM-ni ha-aš-ša-ašta-pu-uš-za

116

3 ku-ir-zi UGULA LÚ.MEŠMUHALDIM GAL KÙ.BABBAR

4 u-da-i

———————————————————————————————

5 nu UDUHI.A-aše-eš-ha-ni kat-ta-an

6 ap-pí-iš-ki-iz-zi nu ZAG.GAR.RA [ ]

7 e-eš-har pí-ra-an ši-pa-an-za-ki-iz-zi

8 LÚpal-wa-tal-la-ašpal-wa-iz-zi

———————————————————————————————

Çevirisi:

VI

1 Aşçıbaşı10 koyun (ve) 2 besili sığır(ı)

2 Fırtına Tanrısı(için) ocağın yanında

3 keser. Aşçıbaşıgümüşkadehi

4 getirir.

———————————————————————————————

5 ve koyunların kanınıaşağıya

6 tutar ve altar(ın) [ ]

7 önünde kanıkurban eder.


———————————————————————————————

Aşçıbaşıaltara 3 kez libasyon yaptığında LÚALAN.ZU9 eşliğinde LÚpalwatalla

palwai fiili ile kültsel işleme iştirak eder.

117

KUB XI 35 (KışBayramıCTH 597)

II

26' UGULA LÚ.MEŠMUHALDIM GEŠTIN DUGkat-ta-ku-ra-an-da-an28

27' LUGAL-i pa-ra-a e-ep-zi LUGAL-ušQA-TAM da-a-i

28' UGULA L[Ú.MEŠMU]HALDIM ZAG.GAR.RA-ni III-ŠUši-pa-an-ti

29' [LÚALAN.Z]U9 [m]e-ma-i

30' [ LÚpal-wa-tal-la-ašpal-wa-a-i]z-zi

Çevirisi:

II

26' Aşçıbaşıkattakurant- şarap kabını

27' krala doğru tutar / uzatır. Kral (onu) eli (ile) alır.

28' [aş]çıbaşıaltara (kurban masasına) 3 kez libasyon yapar.

29' [Soytar]ı(dua) [o]kur / (şarkı) [s]öyler.

30' [palwatalla- haykı]rır / [ünl]er.

28 (DUG)kattakurant- için HW: 105’te “Görünüşe bakılırsa altıkırık bir kap, düz kaideli bir kap” çevirisi

yapılmıştır. S. Alp; Güterbock’un FS Sommer (1955) “Zu einigen hethitischen Komposita” adlı

makalesinde (63 vd.) kattakurant-’ın bir libasyon kabıolduğunu söylediğini bildirmekte ve katta ile

kurant- elemanlarından biraraya getirilen bir kompositum olduğunu gösterdiğini ifade etmektedir.

“alttan kesik” anlamına gelen “kattakurant-”ın en önemli libasyon kaplarından biri olduğuna dikkat

çekilmek istenmiştir (Alp, 1967: 526 vd.). Tischler de Güterbock’un (a.g.e.) kattakurant- sözcüğünün

katta kuer- “aşağıdan kesip koparmak” bileşik fiilinin ortaç halinden türetilmişbir isim olduğunu

ifade ettiğini belirtir. Söz konusu kap için “aşağıdan kesip koparma” gibi bir ismin yakıştırılmasının,

bu noktada kap formundan esinlenildiğine dikkat çekmek istenmiştir. DUGHAB.HAB = DUGKU-KU(-

UB)-BI kabının (DUG)kattakurant- kabıyla aynıolduğunu belirten Tischler söz konusu kabımetal, cam

veya kilden yapılmışküçük bir sunu kabıolarak yorumlamaktadır (Tischler, 1977: 542 vd.).

118

Aşçıbaşının ocağa 3 kez libasyon yaptığısırada da LÚpalwatalla-’nın söz konusu

kültsel işleme soytarıile beraber eşlik ettiğini KUB X 23 III 13 vd. ile IV 15' vd.dan

öğreniyoruz (Badalì, 1991: 54).

KUB X 23

III

13 [ ]x GUNNI III-ŠU

14 [ši-pa-a]n-ti LÚALAN.ZU9

15 [me-ma-]i LÚpal-wa-tal-la-aš

16 [pal]-wa-iz-zi

———————————————————————————————

IV

15' [UGULA LÚ.MEŠM]UHALDIM GUNNI III-ŠU

16' [ši-pa-an-t]i LÚALAN.ZU9

17' [me-ma-i] LÚpal-wa-tal-aš

18’ [pal-wa-i]z-zi

———————————————————————————————

Çevirisi

III

13' [ ]x ocağa 3 kez

14' [libasyon ya]par. Soytarı

119

15' [(dua) okur / [(şarkı) söyler] palwatalla-

16' [hay]kırır / [ünl]er.

———————————————————————————————

IV

15' Aşç[ıbaşı] ocağa 3 kez

16' [libasyon yapa]r. Soytarı

17’ [(dua) okur / [(şarkı) söyler] palwatalla-

18’ [haykır]ır / [ünl]er.

———————————————————————————————

Şarkıcıkralın adınısöylediğinde palwatalla-, soytarıve kita-adamıkarakteristik

eylemleri ile şarkıcıya eşlik ederler.

KUB XXV 9

IV

22 LUGAL MUNUS.LUGAL TUŠ-ašDKAL a-ku-wa-an-zi

23 GIŠDINANNA.TUR SÌRRU

24 ma-a-an LÚNAR ŠUM-MI LUGAL

25 te-ez-zi LÚALAN.ZU9 me-ma-i



———————————————————————————————

120

Çevirisi

IV

22 Kral (ve) Kraliçe oturur (vaziyette) koruyucu tanrı(için) içerler.

23 Küçük INANNA enstrümanıçalınır.

24 şarkıcıkral(ın) adını

25 söylediğinde soytarı(dua) okur / (şarkı) söyler.



———————————————————————————————

Şarkıcının 1 somunu böldüğünde palwatalla-’nın eşlik ettiğini ise KUB II 13

no.lu metnin VI. sütun 10 vd.nda okuyoruz.

KUB II 13

VI

8 LUGAL-ušTUŠ-ašDPi-ir-wa-an ŠA URUŠi-ip-pa

9 IŠ-TU GAL I-ŠU e-ku-zi

10 LÚNAR URUKa-ne-ešSÌRRU

11 I NINDA.KUR4RA pár-ši-ya

12 LÚpal-wa-tal-la-ašIII-ŠU pal-wa-iz-zi

———————————————————————————————

121

Çevirisi

VI

8 Kral oturur (vaziyette) Šippa kenti tanrısıPirwa (için)

9 kadehten 1 kez içer.

10 Kaneškenti şarkıcı(sı) şarkısöyler.

11 1 somunu böler.

12 palwatalla- 3 kez haykırır / ünler.

———————————————————————————————

Yukarıdaki metinde palwatalla-’nın palwai- hareketini üç kez tekrarladığı

görülür. Ayrıca KBo IV 13 no.lu metinde de aynıdurum söz konusudur. Adıgeçen

metin AN.TAHŠUMSAR Bayramına ait fragmandır.

KBo IV 13

VI

1 LUGAL MUNUS.LUGAL GUB-ašDGAL.ZU an-dur-za IŠ-TU BI-IB-RU

UR.MAH

2 a-ku-wa-an-zi LÚNAR URUKa-ne-ešSÌRRU III NINDA.KUR4.RA LUGAL[-uš]

3 pár-ši-ya LÚpal-wa-tal-la-ašIII-ŠU pal-wa-a-iz-zi

122

Çevirisi

VI

1 Kral (ve ) kraliçe ayakta aslan (başlı) ritondan TanrıGAL.ZU (için)

2 içerler. Kaneš(li)şarkıcışarkısöyler. Kral 3 somunu

3 böler. palwatalla- 3 kez haykırır / ünler.

LÚpalwatalla-’nın palwa- fiilini yerine getirirken aynızamanda huppar-kabına

libasyon yaptığınıöğreniyoruz (KBo XI 47 Vs. I 11') ( Alp, 1983: 339).

KBo XI 47

Vs. I

4' na-aš-ta NIN.DINGIR29 Éar-ka-u-i [GÙB-]za [ti-ya-az-zi]

5' na-ašGIŠšar-hu-li-i30 pí-ra-an ti-[y]a-az-[zi]

29 S. Alp NIN.DINGIR için “Tanrıça” çevirisini yapmıştır (Alp, 1983: 339). HW: 288’de söz konusu

ideogram “Tanrıça, rahibe” şeklinde çevrilmiştir.

30 (GIŠ)šarhuli-: H. Otten, (GIŠ)šarhuli- ifadesine (duvar) kirişi manasınıyükleyerek kurban merasimleri

ile ilişkili olarak düzenlenen metinlerde yer alan söz konusu sözcüğü bir mobilya parçasışeklinde

yorumlamaktadır (Otten, 1969-1970: 85 vd.).

Popko, šarhuli- sözcüğünün geçtiği kontekstte (Bo 3418 + II 1 vd.) kurban ve libasyondan

bahsedilmişolduğuna dikkat çekerek söz konusu tablet parçasında kült odasındaki üç šarhuli- ile

ilişkili ifadeye yer verildiğini belirtir. Başkentteki I ve II no.lu tapınak alanlarında yapılan çalışmalar

sonucunda orta sütunun yanında hayvan kesiminin yasak olduğunu doğrular mahiyette bir takım

verilere ulaşılmışolduğunu ifade eden Popko, šarhuli- ifadesinin Eski Hitit Çağına ait bir metinde

(KBo XVII 15 Vs. 13' ) karşımıza çıktığınıbelirtir. Daha geç dönemlerde bu ifadenin ideografik

değeri GIŠDÌM ile yazıldığımetinlere de rastlanmaktadır (Bu hususta bkz. KUB XXV 32 + III 50 vd.)

Tanrılara kurban edilen hayvanların “altar”da ya da GIŠDÌM’in yani (duvar) kirişinin yanında kurban

123

6' nu-uš-ši LÚSAGI.A a-ku-wa-an-na pa-a-i

7’ GUB-ašDHa-ta-ah-ha HUR.SAGTa-pal-hu-u-na DPa[l?]-x-za?-[

8' DKar-zi-išDHa-pa-an-da-li-ya-ašDKam-pí-pu-it-t[i?]

9' DZi-iz-zi-ašTÚLšar-ki-li-ya-ašDMi-ya-ta-an-zi-pa-aš

10' DHa-pa-an-da-li-ya-ašDA-ru-ši-il LÚNAR DKAL SÌR[RU]

11' LÚpal-wa-tal-la-ašp[a]l-[w]a-a-iz-zi hu-up-pa-ri BAL-an-ti

12' na-aš-ta LÚSAGI.A A-NA NIN.DINGIR GAL-in da-a-i x [

13' NIN.DINGIR UŠ-KE-EN na-aš-za e-ša-ri

———————————————————————————————

Tercümesi

Vs.I

4' ve sonra Tanrıça arkiu- evine [sol]dan [girer].

5' ve o šarhuli karşısına çıkar.

6' ve saki ona içmek için (içki) verir.

7' (o) ayakta TanrıHatahha, Tapalhuna dağı, Tarıx [

8' TanrıKarzi, TanrıHapandaliya, TanrıKampipuitt[i?],

9' TanrıZizziya, Šarkiliya pınarı, TanrıMiyatanzipa

10' TanrıHapandaliya ve TanrıArušil (için) (içer). Şarkıcıkoruyucu tanrı(için)

şarkısöyler

11' palwatalla- haykırır / ünler huppar-kabına libasyon yapar.

12' ardından saki Tanrıça(nın) kadehini alır.

edildiğine değinilmiştir. Dolayısıyla šarhuli- sözcüğü ile bir kült objesinin tanımlanmışolduğu

anlaşılmaktadır (Popko, 1978: 39 vd.).

124

13' Tanrıça(ya) reverans yapar ve o oturur.

———————————————————————————————

MUNUSpalwatalla-’nın da festival etkinliklerinde önemli bir göreve sahip olduğu

anlaşılmaktadır. Ayrıca KUB XX 19 + KUB LI 87 III. sütununda rahip ve rahibe

LÚ.MEŠZITTI ve LÚ.MEŠhazziwiyašile birlikte zikredilmesi ve ayrıca bu kült görevlileri

ile beraber kralın önünde koşmasıMUNUSpalwatalla-’nın festival etkinliklerinde aktif

bir rol aldığınıgöstermektedir.

KUB XX 19 + KUB LI 87

III

1 LÚ DIM MUNUS DIM MUNUSpal-wa-tal-la-aš

2 LÚ.MEŠZI-IT-TI LÚ.MEŠha-az-zi-ú-i-aš31

3 hu-u-ma-an-za pí-ra-an hu-u-wa-a-<i>

————————————————————————————————

4 LUGAL-ušKISLAH-ni a-ri II-e ir-ha-a-iz-zi32

31 M. Darga, 1970: 128 vd.nda hazziwi- isminin anlamının belirgin olmadığınıancak genellikle “kült,

muamelesi, seremonisi, tören” anlamını ifade ettiğini dile getirir. LÚ/MUNUShazziwitašši ile

LÚ/MUNUShazziwi- arasında pratik yönden hiçbir fark olmadığını, her iki görevlinin de kült

muamelesini, seremoniyi ifade eden, yürüten rahiplerin fonksiyonunu adlandırmak ve belirtmek için

kullanıldığına dikkat çeker. LÚhazziwitašši- ifadesinin -ašši- aidiyet sıfatıile hazziwi-ta- isminden

türetilmişbir meslek adıolduğunu ve “kült muamelesini ifade eden kişi, rahip” anlamına geldiğini

bildiren Darga, KUB XXXVIII 12 Rs. II 3-4’de hazziwitašši adamlarının sayısınıverdikten sonra,

LÚ.MEŠhilamatta-’ların sayıma dahil edilmediğini ve böylece tapınak görevinde bulunan

LÚ.MEŠhazziwitašši-’lerin, LÚ.MEŠhilammatti-’lerden ayırt edildiğini ifade etmektedir.

125

5 DŠe-pu-ru-ú DTe-li-pí-nu-ú GIŠDINANNA.TUR <SÌR>RU

————————————————————————————————

Çevirisi

III

1 Fırtına Tanrısırahibi, Fırtına Tanrısırahibesi, bayan palwatalla-,

2 ZITTI adamları(ve) hazziwi-adamları

3 hepsi (kralın) önünde koşarlar.

————————————————————————————————

4 Kral harman yerine varır.

5 TanrıŠepuru (ve) TanrıTelipinu (için) sırasıyla 2 kez kurban sunulur. Küçük

INANNA enstrümanıçalınır.

———————————————————————————————

Ayrıca MUNUSpalwatalla- M. Darga’nın da belirttiği gibi Parnašša şehrinin “Kara

Tanrıçası”na ilişkin kült törenlerinde (KBo II 8 = CTH 519), birinci gün yapılan

ayinlerde, din adamları(ruhban) dizisinde ilk yeri LÚSANGA işgal etmekte, onu

takip eden MUNUSAMA.DINGIRLIM ve sonra da sırada MUNUSpalwatalla- yer

almaktadır. “Kara Tanrıça”nın kült törenlerinde MUNUSAMA.DINGIRLIM ve

MUNUShazziwi-MEŠ ile birlikte tanrıça şerefine kutlanan harpa- bayramında kurban

merasimini yönetirler (KBo II 8 Vs. I 17-19). Aynımetinde, kült törenlerinin diğer

32 irhāi-: “sınırlamak, düzene koymak, sıralamak, sırasıyla icra etmek” (HW: 84).Kammenhuber,

metinlerde šipant- ve irha- fiillerini ilişkilendirmeye çalışarak irhāi- fiilini tanrıadına içme

seremonilerinde “(tanrılara) sırasıyla sunu sunmak, (tanrılara) sırasıyla kurban etmek” şeklinde

tercüme etmektedir (Kammenhuber, 1971: 152).

126

safhasında LÚSANGA = rahip, MUNUSAMA.DINGIRLIM = Ana Tanrıça,

MUNUSpalwatalla- arka arkaya zikredilmekte olup, tapınağa gitmeden önce dini

yıkanma eylemini yerine getirirler (Vs. I 20-21).

KBo II 8

Vs. I

20 UDKAM MA-AH-RU LÚSANGA MUNUSAMA.DINGIRLIM MUNUSpal-wa-tal-la-

aš

21 wa-ar-pa<-an>-zi na-at É.DINGIRLIM UGU pa-a-an-zi

Çevirisi

20 . . . . . . rahip, ana tanrıça bayan palwatalla- [

21 yıkanırlar ve onlar yukarıtapınağ(a) giderler.

MUNUSpalwatalla- “Kara Tanrıça’nın” kült törenlerinde MUNUSAMA.DINGIRLIM’in

yanında görüldüğü gibi Hititlerin çok önem verdikleri ritüel ve bayram törenlerini

anlatan metinlerde de görülmektedir. M. Darga, MUNUSpalwatalla-’nın esas

fonksiyonunun bayram törenlerinde “Bayram Ziyafeti”nden sonra başladığını

söylemektedir. Metinlerde okuduğumuza göre MUNUSpalwatalla- bazen yalnız, çoğu

zaman ise diğer “ilahici rahipler” ve “şarkıcılar”la bir dua veya ilahi türünden bir

metin okurlar. “Kara Tanrıça”nın kült ayinlerinde MUNUS.MEŠhazgarai-33 olarak

adlandırılan görevliler ile beraber zikredildikleri görülmektedir (Darga, 1984: 74 vd).

33 Etimolojik anlamısaptanamamış MUNUS.MEŠhazgarai- kadınlarıkült törenlerinin hazırlığını

yapmaktadırlar. Sunaklarıgerekli yerlere yerleştirirler; ekmek, içki, meyve vb. kurban maddelerini

127

LÚpalwatalla-’nın dışında LÚALAN.ZU9’nun da palwai- görevini yerine

getirdiğini metinlerden öğreniyoruz (KUB LIII 3 I 5 vd.; Badalì, 1991: 136).

KUB LIII 3

I

3' [LÚSAGI].A-ašša-ra-a da-a-i

4' me-na-ah-ha-an-da e-ep-zi DUMU.LU[GAL-ma]

5' me-na-ah-ha-an-da III-ŠU UŠ-KE-EN LÚA[LAN.ZU9]

6' [p]al-wa-iz-zi a-ha-a hal-zi-ya

7' [n]a-aš-kán pa-ra-a pé-e-da-i

————————————————————————————————

Çevirisi

I

3' [sak]i o(nu) yukarıya alır

4' karşısına alır / tutar. [Ancak], pr[ens]

5' karşısında 3 kez reverans yapar. S[oytarı]

6' [h]aykırır / [ü]nler, aha (diye) çığırır

getirirler. Ayinlerde tanrıların heykel şeklindeki tasvirlerini taşırlar. Kurbanlık ekmekleri ve

DUGharši’yi yukarıya dağa taşırlar, sunaklarımeyve ile donatırlar. Gece olup, ayin bitince tanrı

tasvirlerini tapınaklara getirirler, sunaklarıtanzim ederler, kurban ekmeklerini bölerler, kapları

(kurban içkisi ile) doldururlar. MUNUShazgarai-kadınlarının tek başlarına şarkısöyledikleri de görülür

(KUB XXV 25 Vs. 7-8, 15). MUNUShazgarai-kadınlarının, kültte, yüksek bir rahibe mevkiini işgal

etmeyip daha ziyade aktif rolleri ile kült hizmetçileri sınıfına girdikleri anlaşılmaktadır (KBo II 3 Rs.

3-4, KUB XVII 35 II 27-28). (Darga, 1984: 76 vd.).

128

7' ve onu dışarıya götürür.

———————————————————————————————

KUB XI 21 I 5'; KBo IV 9 I 50; KBo X 23 III 14''; KBo X 25 VI 18'; KUB XI 17

III 4'; KBo XX 81 V 19' no.lu metinlerde de LÚALANZU9’nun palwai- görevini icra

ettiğini görmekteyiz.

Nerikli adamın palwai- yaptığınıKUB LIV 64 no.lu metinden öğreniyoruz.

KUB LIV 64

Rs.

8' [ ] LÚMEŠURUNe-ri-ik pal-ú-i-eš-kán-zi

Çevirisi:

Rs:

8' [ ] Nerikli adam haykırır / ünler.

MUNUShuwaššannalla-’nın34 palwai- fiilini yerine getirdiğini ise aşağıdaki metinler

göstermektedir:

KUB LIV 6 I 2; KUB LIV 13 II 6'; KUB XXVII 49 III 6; KUB LIV 9 II 8'.

34 MUNUShuwaššannalla/i-: HW: 79’da “Tapınak görevlisi, Tanrıça Huwaššanna’nın rahibesi” olarak

tercüme edilmiştir. Ayrıca çivi yazılıbelgelerde LÚhuwaššannalla- olduğu da belgelenmektedir.

LÚhuwaššannalla-’nın da Tanrıça Huwaššanna’nın rahibi olduğu belirtir (HW: 79).

129

KUB LIV 9.

II

6' [nu] A-NA MUNUSal-hu-it-ra35 EN.SÍSKUR-ya a-ku-wa-an-n[a

7' [nu] DUTU-ašTUŠ-aša-ku-wa-an-zi LÚ.MEŠNAR SÌRRU

8' [MUNUSh]u-wa-aš-ša-an-na-al-li-išpal-wa-a-iz-zi

Çevirisi

II

6' [ve] alhuitra- kadınına ve kurban sahibine içmek içi[n

7' Fırtına Tanrısı(için) oturur (vaziyette) içerler. Şarkıcılarşarkısöyler.

8' [h]uwaššannalla- kadınıhaykırır / ünler.

LÚNAR = Şarkıcıhem şarkısöyleyip hem de palwai- görevini yerine

getirmektedir.

KBo XIV 94

II

16' [ ] LÚNAR SÌRRU LÚNAR pal-wa-iz-zi

———————————————————————————————

17' [ ] x-ú-li-in TUŠ-aše-ku-zi

18' [LÚNAR SÌ]RRU [pa]l-wa-iz-zi-ma Ú-UL

———————————————————————————————

19' [ ]x-li-ia-du TUŠ-aše-ku-zi

35 MUNUSalhuitra-: “Kült görevlisi” çevirisi yapılmıştır. HW: 19.

130

20' [ LÚN]AR pal-wa-a-iz-zi

———————————————————————————————

II

16' [ ] şarkıcışarkısöyler, şarkıcıhaykırır / ünler.

———————————————————————————————

17' [ ] x oturur ( vaziyette) içer

18' [şarkıcışarkısöy]ler ancak haykırmaz / ünlemez.

———————————————————————————————

19' [ ] x oturur ( vaziyette) içer

20' [ sa]rkıcıhaykırır / ünler.

———————————————————————————————

LÚhalliyari- (= LÚGALA) adamlarının şarkısöyleyip argāmi-, galgalturi- ve

huhupal- müzik enstrümanlarınıçaldıklarıve aynızamanda palwai- görevini icra

ettiklerini KUB XXV 1 V 12 vd.ndan öğreniyoruz. Aynımetnin VI. sütun 26 vd.nda

LÚhalliyari- yerine LÚGALA ifadesi geçmektedir.

KUB XXV 1 (CTH 612)

V

10 LUGAL MUNUS.LUGAL TUŠ-ašDZA.BA4 .B[A4]

11 a-ku-wa-an-zi GIŠDINANN[A.GAL / TUR]

12 LÚ.MEŠhal-li-ya-ri-ešSÌRRU

———————————————————————————————

131

13 GIŠar-ga-a-mi gal-gal-[tu-u-ri]

14 GIŠhu-hu-pa-al-l[i

15 ha-az-zi-iš-kán-z[i-]

16 pal-ú-e-eš-kán-z[i-ya]

———————————————————————————————

VI

25 LUGAL MUNUS.LUGAL GUB-ašDUTU

26 a-ku-wa-an-zi LÚ.MEŠGALA

27 SÌRRU GIŠar-ga-mi

28 gal-gal-tu-u-ri GIŠhu-hu-pa-al-li-it-ta

29 ha-az-zi-kán-zi

30 pal-u-e-eš-kán-zi-ya

———————————————————————————————

Çevirisi

V

10 Kral (ve) kraliçe oturur (vaziyette) TanrıZA.BA.B[A] (için)

11 içerler. [Büyük / Küçük] INANNA enstrümanı(çalınır)

12 halliyari-adamlarışarkısöyler.

———————————————————————————————

13 argāmi-, galgalturi-

14 (ve) huhupal- (enstrümanına)

15 vururlar

132

16 ve haykırırlar / ünlerler

———————————————————————————————

VI

25 kral (ve) kraliçe ayakta GüneşTanrısı(için)

26 içerler. GALA adamları

27 şarkısöyler, argāmi-

28 galgalturi- ve huhupal- (enstrümanlarına)

29 vururlar.

30 ve haykırırlar / ünlerler.

———————————————————————————————

Hititler, bir yapıyıinşa etmeden evvel binanın inşa edileceği yerde temel taşlarına

kurban sunmaktaydılar. Hitit inancına göre yeryüzündeki çatlak yerlerden, kaya

yarıklarından kötü ruhlar çıkmaktadır. Belki de inşaat yapılacak sahanın sınırları

içinden kötü ruhlarıkovarak ev sahibinin, yeni yapılacak evinde huzur içinde

oturmasıamacıyla majik bir formül uygulanmışolabilir. Majik işlem bittikten sonra

direkler dikiliyor ve çatıyıoluşturacak hatıllar, döşeme kirişler ve sırıklar dama

kaldırılır diyen A. Ünal evi yapmakla görevli mimarın bir iple dama tırmandığınıve

bu hatılların bir çeşit kaldıraçla tavana taşınmasında kullanılan ilmikleri bir bıçakla

kestiğini bildirir (Ünal, 1988: 41).

133

LÚpalwatalla-’nın sadece bayram ritüellerinin anlatıldığımetinlerde değil yapı

ritüellerinin anlatıldığıKUB LV 28 + Bo 774036 no.lu metnin Rs. III. sütununda da

yer almasıaçısından oldukça önemlidir.

KUB LV 28 + Bo 7740

Rs. III

1 nu m[a?-a-an LÚ.MEŠ. . . ]

2 GIŠin-n[a-aš-šu-ušh]u-i[t-ti-ya-an-zi nu LÚNAGAR]

3 ku-iš[I-NA? É]TIM ú-e-te-i[z-zi]

4 nu iš-hi[-ma-na-a]n a-pa-a-ašar-ki-ya[-at-ta(-ri)]

5 na-aš-kán [iš-]ha-ma-na-an ša-ra-a I[-NA GIŠÙR(?)]

6 II-ŠU p[a-i]z-zi kat-ta-ya-aš-kán II[-ŠU pa-iz-zi]

7 ku-it-ma-[n]a-an iš-ha-ma-an-an ar-k[i-ya-at-ta(-ri)]

8 LÚ.MEŠNAR-ma-kán ha-aš-ša-an hu-w[a-an-zi]

————————————————————————————————

9 I-NA III KAS[KAL]NI[-ma SI]Gpíd-du-la-a[n]

10 tuh-ša-[a-r]i ma-ah-ha-an-ma-kán LÚNAGAR

11 [SI]G[p]íd-du-la-an tu-uh-ša-a-ri

12 LÚpal-wa-at-tal-la-aš-ša [[LÚ]]37 pal-wa-a-iz-zi

13 [TÚG-aš]-ma-kán ku-išIŠ-TU GIŠÙR kat-ta

36 Ahmet Ünal söz konusu metnin transkripsiyonunu BELLETEN C LII- S 205, s. 1475 vd.nda

(1988a); çevirisini ise XXXIV. UluslararasıAssiriyoloji Kongresi s.41 vd.nda vermiştir (1988).

37 Ahmet Ünal, Hoffner’a göre LÚ’nun hemen akabinde gelen palwai- ifadesi palwatalla-’nın

eylemini belirten bir fiil üzerindeki determinatif olduğunu ifade eder (Ünal, 1988a: 1476 Dipn. 23).

134

14 kán-kán-za PA-A-ŠU KÙ.BABBAR!-kán GÍR KÙ.B[ABBAR]

15 kú-e-da-ni A-NA TÚG an-da iš-hi-ya-an-za

16 na-aš-ta a-pu-u-un-na TÚG-an ar-ha [ tuh-ša-a-ri]

17 na-aš-ta LÚNAGAR iš-ha-ma-na-az

18 kat-ta ú-iz-zi na-ašA-NA EN É[TIM]

19 UŠ-KI-EN nu ma-a-an I-NA É-Š[U pa-iz-zi]

20 nu-za GIŠPA-A-ŠU KÙ.BABBAR GÍR KÙ.B[ABBAR]

21 LÚNAGAR d[a-a-i]

Çevirisi

1 [işçiler]

2 hat[ılları(tavana) ç]ek[erlerke]n

3 [evi] yapma[kla] görevli [usta]

4 (ayrıca) i[ple] tırmanmakla da yükümlüdür.

5 ve o iple 2 kez [tavan]a

6 t[ırma]nır ve her defasında (yukarıda bir şey yapmadan) aşağıiner

7 (Usta) ipe tır[manır]ken

8 şarkıcılar (şarkısöyleyerek) ocağın (çevresinde) dönerler.

———————————————————————————————

9 Üçüncü (tırmanışta) (usta) (hatılların kaldırılmasında kullanılan halatın)

ilmiğini

10 k[es]er. Usta

11 (halatın) ilmiğini kestiği sırada


135

13 Kirişten aşağısarkan (bir) [kuşak] (vardır).

14-15 Kuşağın içinde gümüşten balta (ile) gümüşten (bir) bıçak (vardır).

16 şimdi (usta artık) bu kuşağıda [keser] (ve yere düşürür)

17 ve sonra usta (tırmanma) ipi ile

18 aşağıya iner ve o ev sahibinin (önünde)

19 eğilir. (En sonunda) usta kendi evine giderken

20 gümüşbalta ve gümüşbıçağıda (ücret karşılığı)

21 a[lır] (götürür).

———————————————————————————————

palwatalla- kelimesi, metinlerde gramer olarak aşağıdaki formlarda

görülmektedir:

LÚ / MUNUSpalwat(t)alla-, LÚ / MUNUSpal(l)watalla- sözcüğünün tekil Nominatif (Sg.

Nom. Comm.) şekli aşağıdaki gibidir:

LÚpal-wa-tal-la-aš

MUNUSpal-wa-tal-la-aš

Metinlerde nadir olarak aşağıdaki Sg. Nom. Comm. formlarıda görülür:

LÚpal-wa-at-tal-la-aš MUNUSpal-wa-at-tal-la-aš

LÚpal-wa-tal-aš MUNUSpal-wa-at-ta-al-la-aš

LÚpal-wa-tal-la-tal-la-aš38 MUNUSpal-wa-a-tal-la-aš

LÚpal-wa-a-at-tal-la-aš

LÚpal-wa-a-tal-la-aš

38 S. Alp, bu kullanımın yanlışbir yazılım olduğunu bildirmektedir ( Alp, 1940: 77).

136

LÚpal-u-wa-tal-la-aš

LÚpal-lu-wa-tal-la-aš

Sg. Dat. – Lok. şekli ise

LÚpal-wa-tal-li MUNUSpal-wa-tal-li

LÚpal-wa-at-tal-li MUNUSpal-wa-at-ta-al-li

LÚpal-wa-at-ta-li

PL. Nom. Comm. şekli

LÚ.MEŠpal-wa-tal-le-e-eš MUNUSpal-wa-tal-la-ašMEŠ

LÚ.MEŠpal-wa-tal-lu-uš

LÚ.MEŠpal-wa-tal-la-aš

Pl. Akk. Comm.


LÚpalwatalla- metinlerde daha çok palwai- fiilinin Prs. 3. tekil şahıs hali olan

palwaizzi formuyla görülmektedir. Bu formun yer aldığımetin türleri şöyledir

(Badalì,1991:4vd.):

Ay Bayramı, AN.TAH.ŠUMSAR Bayramı, KI.LAM Bayramı, nuntariyašhaš

Bayramı, Zippalanda’da İlkbahar Bayramı, Tippuwa’da İlkbahar Bayramı, Kış

Bayramı, GüneşTanrısının KışBayramı, Fırtına Bayramı, Zippalanda ve Daha

Dağının Bayram Fragmanları, Kralın Kutlama bayramları, Kral Tasvirlerine yapılan

137

sunular, Bayramın Büyük Fragmanları, Tanrıve Tanrıça Bayramları, Sonbahar

Bayramı.

palwai- fiilinin palwait = Prt. Sg. III haykırdı/ ünledi biçimiyle de yer aldığını

çivi yazılıbelgeler göstermektedir.

KBo XXVI 65 IV 16, 17

Çoğul olarak,

LÚ.MEŠpalwatallešpalwiškanzi

Bayramın Büyük Fragmanları

KUB XI 25 III 22'

Çeşitli Fragmanlar

KUB XVII 28 9'



KUB LVI 34 IV?

LÚpalwatalla-’nın kartalın kanadı/ tüyü ile krala 3 kez su serptiği “papparš-”

fiiliyle ifade edilirken, palwai- görevini de yerine getirir.

138

(h)išuwašBayramı39

KBo XV 47 II 5' vd.

LÚpalwatalla- palwai- görevini bazen birden fazla olarak yerine getirebiliyor.

LÚ.palwatallašIII-ŠU palwaizzi

KUB II 13 VI 12

KBo IV 13 VI 3

palwai- fiili dışında LÚpalwatalla-’nın birlikte zikredildiği diğer fiiller ve bunların

geçtiği metin yerleri aşağıdaki gibidir:

LÚpalwatalla-’nın tapınağa girip kültsel işlemler için (tapınaktaki) yerini aldığını

LÚpalwatallašanda pai, AŠAR-ŠUNU ep- / ap- fiillerinden anlıyoruz.:

KBo IV 9 II 4

LÚpalwatalla- diğer kült görevlileri ile beraber tapınaktaki yerini alır.

KBo XXX 56 IV 28 vd.

KUB XX 76 IV 5'

LÚpalwatalla-’nın yine diğer kült görevlileri beraber (tapınağa) yürüdüğünü iya-

fiili göstermektedir.

KBo XXVII 42 II 56 vd.

39 (h)išuwašbayramıiçin bkz. Dinçol, 1969: 25-40, 1989: 1-50; Salvini - Wegner, 1984: 175 - 185;

Wegner - Salvini, 1991: 1 vd. Kraliçe Puduhepa’nın, (h)išuwašbayramına ait bir takım dini belgeleri

yeniden yazdırdığını, dağınık parçalarıtoplattırdığınıve bunların bir düzene sokulmasınıemrettiğini

belirten M. Darga, kraliçenin bu töreni ve kültü yeniden düzelterek, tabletlere kaydettirdiğine dikkat

çeker (Darga, 1984: 52).

139

INANNA enstrümanlarıile birlikte yürüdükleri (=iya-) KUB XI 13 II 11 vd.nda

anlaşılmaktadır.

LÚpalwatalla-’nın LÚhalliyari-, LÚALAN.ZU9, LÚkita- ile beraber (tapınağa doğru)

yürüdükleri (iya-) ve (tapınaktaki) yerlerini aldıklarıAŠAR-ŠUNU hark- fiiliyle KBo

XXVII 42 II 58’de geçer.

LÚpalwatalla-’nın diğer kült görevleri ile beraber INANNA enstrümanlarıyla

yürüdüğü (iya-) (tapınağa) gittiği (pai-) ve (tapınaktaki) yerini aldığı(AŠAR-ŠUNU

ep-/ ap-) aşağıdaki metinden anlaşılmaktadır.

KBo IV 9 V 43 vd.

LÚpalwatalla- yine diğer kült görevlileri ile beraber kültsel işlemlere eşlik etmek

için tapınağa girdiklerini anda uwa- fiili göstermektedir.

KUB XXV 6 + 2 II 28

KUB LVI 34 IV? 27

KUB XX 28 II 24 vd.

Diğer kült görevlileri ile beraber LÚpalwatalla- tapınağa girdikten sonra kralla

karşılaşırlar.

LÚpalwatallašLUGAL-i menahhanda arantari

KBo XXI 78 II 9 vd

140

Tapınağa girdikten sonra INANNA enstrümanın karşısına çıktığı ise

“menahhanda tiya-”ile belirtilir.

KUB XX 28 II 27

KUB XX 76 I 6 vd.

Krali çiftin başrolü oynadığıbir kült sahnesinin sonunda soytarılar, saray

oğlanları, MEŠEDI’ler ile birlikte LÚpalwatalla- adamları(tapınaktan) dışarıçıkarlar.

para pa(i)- : “Dışarıçıkmak”

KUB XI 25 III 27' vd.

para parh-: “çıkarmak”

Kral tarafından gerçekleştirilen libasyon seremonisi sonrasında LÚ.MEŠhalliyareš,

LÚALAN.ZU9 ve LÚkita ile birlikte LÚpalwatalla-’nın tapınaktan dışarıçıkarıldıkları

ifade edilmiştir.

KBo IV 9 III 24 vd.

LÚALAN.ZU9, LÚkita ile birlikte LÚpalwatalla-’nın 1 mayalısomunu aldıklarıda-:

“almak” fiili ile belirtilir.

KUB XX 19 + KUB LI 87 IV 20' vd.

Festival etkinlikleri çerçevesinde LÚpalwatalla-’ya bir somun verildiği KUB IX

17 10 vd.ndan anlaşılmaktadır.

KUB IX 17 10 vd.

141

MUNUSpalwatalla- ile ilgili metinler iseşunlardır:

MUNUSpalwatallašpalwaizzi

AN.TAN.SUMSAR Bayramının 9. Günü

KBo XXX 58 III 18', 22'


KUB XLI 51 III 5'

IV 1

KUB LVI 43 III 5'

KBo XX 81 II 8

zintuhe- kadınlarından Bahseden Fragmanlar CTH 650

KBo IX 132 III 12', 17'

Bayramın Büyük FragmanlarıCTH 669

KUB X 99 I 20'

sahhan BayramıCTH 693

KBo XIV 89 I 24'

MUNUS-za palwaizzi

KBo XXV 43 Rs. 6'

142

MUNUSpalwatallašAŠAR-ŠUNU pānzi

KBo XI 52 II 21'

menahhanda tiya-: “Birinin karşısına çıkmak, biri ile yüzleşmek”

MUNUSpalwatalla-’nın LÚ.MEŠNAR ve LÚhalliyari- ile INANNA enstrümanın

karşısına geçmeleri menahhanda tiya- fiili ile ifade edilir.

KUB XX 76 I 7 vd.

piran huwai-: “önde koşmak”

MUNUSpalwatalla-’nın Fırtına Tanrısı rahibi ve rahibesi, LÚ.MEŠZITTI ve

MUNUShaziwiyašile beraber (kralın önünden) koştukları“piran huwai-” fiili

göstermektedir.

KUB XX 19 + KUB LI 87 III 1 vd.

LÚpalwatalla- ve MUNUSpalwatalla-’nın birlikte zikredildikleri metin yerleri

şunlardır.

LÚpalwatallašMUNUSpalwatallašpaluwanzi

Zippalanda ve Daha Dağının Bayram Fragmanları

KUB LVIII 6 + KUB XXVIII 91 Rs. VI 12

Bay ve bayan palwatalla-’nın dışında çocuk palwatalla-’nın olduğunu daha önce

belirtmiştim. Çocuk palwatalla-’nın geçtiği metinler aşağıda verilmektedir:

143

DUMU.NITA LÚpalwatallašpalwaizzi

KI.LAM

KUB X 1 V 8'

KBo X 23 (+22) V 7

DUMU.NITA palwatallaškat-ti-iš-mi ar-ta

KI.LAM

KBo X 23 (+22) IV 18

DUMU-ušpalwatalla palwaizzi

Çeşitli Fragmanlar CTH 670

KUB X 9 7'

palwai- fiilinin LÚpalwatalla ve MUNUSpalwatalla’nın dışında bazıgörevliler

tarafından yerine getirildiğini de metinlerden okumaktayız. Söz konusu metinler

aşağıdaki gibidir.

LÚALAN.ZU9 palwaizzi

KUB LIII 3 I 5' vd.;

KUB XI 21 I 5';

KBo IV 9 I 50;

KBo X 23 III 14'';

KBo X 25 VI 18';

144

KUB XI 17 III 4';

KBo XX 81 V 19'.

LÚMEŠURUNerik palweškanzi

KUB LIV 64 Rs. 8'

MUNUShuwaššannallašpalwaizzi

witaššiyašBayramı40 (CTH 692)

KUB LIV 6 I 2

KUB XXVII 49 III 6

KUB LIV 13 II 6'

KUB LIV 9 II 8'

LÚNAR palwaizzi

KBo XIV 94 II 16', 18', 20'

40 witt- “Yıl”; IdeogramıMU, MU.KAM; AkadçasıŠATTU’dur (HW: 255). “Yıl” anlamına gelen

witt- kelimesinden türetilen “EZEN witaššiyaš” ifadesi “Yıl Bayramı” anlamına gelmektedir. EZEN

witaššiyašiçin bkz. Güterbock, 1962: 346.

145

LÚ.MEŠhalliyarešpalweškanzi

KUB XXV 1 V 12 vd.

LÚ.MEŠGALA palweškanzi

KUB XXV 1 VI 26 vd.

III. BÖLÜM

LÚkita

LÚkita, LÚALAN.ZU9 ve LÚpalwatalla- gibi bayram törenlerinde yer alan bir kült

görevlisidir. LÚALAN.ZU9’a göre daha az yer alsa da kita-adamının da cenaze

törenlerinde yer aldığınıbiliyoruz.

Belgelerde kita-'nın, tekil formda geçmesi bu görevlinin sayısının fazla olmadığını

göstermektedir. Sayılarının az olmasınedeniyle belki bu görevlinin, diğer görevlilere

göre daha düşük bir rütbeye sahip olduğunu düşünebiliriz. Ancak, söz konusu

görevlinin metinlerde LÚALAN.ZU9, LÚpalwatalla-, LÚNAR, LÚhalliyari-, LÚGALA,

LÚGI.GÍD gibi görevlilerle birlikte zikredilmesi ve ayrıca görevlerini kral, krali çift

ya da kraliçenin huzurunda icra etmeleri bu görevlilerin devlet memurlarıstatüsünde

önemli bir rütbeye sahip olduklarınıgösterir. S. Alp, LÚkita-’nın metinlerde diğer

görevliler arasında, son sırada zikredilmesi sebebiyle daha düşük bir rütbeye sahip

olduğu şeklinde yorumlanabileceğini ifade ederken, zaman zaman bu görevlilerin

sıralamasında farklıversiyonlarla karşılaşıldığına da dikkat çekmektedir (Alp, 1940:

84).

Bazı bilim adamaları LÚkita- meslek ismini açıklama denemelerinde

bulunmalarına rağmen, kelimenin etimolojik yapısı tam anlamıyla

aydınlatılamamıştır. J. Friedrich, HW: 112’de LÚkita- için “kültte konuşma yapan

rahip”1 çevirisini yapmıştır. S. Alp ise kesinlik kazanmamakla beraber kita-nın ki-:

1 Ayrıca bkz. Christmann-Franck, 1971: 101; Neu, 1983: 101.

147

“durmak, bulunmak” fiilinden türediğini belirtirken (Alp, 1983: 82 dipnot: 85),

LÚkita-’yı“vaiz rahip, konuşmacırahip” olarak çevirmektedir (Alp, 1940: 84).

LÚkita-’nın görevini anlayabilmek için ritüel esnasında ne zaman ortaya çıktığını,

hangi kültsel hareketlerle görevini icra ettiğini tespit etmek gerekir. Buna göre

LÚkita- karakteristik görevini halzai- “bağırmak, çağırmak, seslenmek” fiili ile icra

etmektedir. (Fiilin AkadcasıŠASÛ’dur). Dolayısıyla LÚkita-’nın kültsel etkinliklere

sesiyle katıldığınıöğreniyoruz (Daddi, 1982: 241 vd.).

Bayram günü, diğer kült görevlilerinin üstlendiği görevlerin aynılarınıLÚkita- için

de söylemek mümkündür. Çünkü; LÚkita- metinlerde çoğunlukla LÚpalwatalla- ve

LÚALAN.ZU9 ile birlikte zikredilmektedir2. Genellikle bu görevlilerin bulundukları

ortam ve zaman aynı, ancak yaptıklarıeylem farklıdır. Bunu da tabii ki her görevli

için farklızikredilen fiillerden anlıyoruz. Doğal olarak bir toplulukta yer alan

görevlilerden her birinin üstlendiği misyon farklıolacağından dolayıLÚkita-’nın da

yerine getirdiği önemli görevleri mevcuttur. En önemli görevi halzai- fiili ile yerine

getirilmektedir.

Bayram günü kita-adamı, diğer kült görevlileri gibi sabahın erken saatinde, krali

çift tapınağa girmeden önce tapınaktaki yerini alabilmek için, tapınağa girdiğinden

(anda pa(i)-: “içeri girmek”) (KBo IV 9 II 1 vd.) ve tapınaktaki yerini aldığından (A-

ŠAR-ŠU-NU ep-) bahsedilir (KBo IV 9 II 5 vd.). Kralın yaptığıbir sunu merasiminde

LÚALAN.ZU9’a (halzai- fiiliyle) konuşmasıyla eşlik eder.

Kral tarafından gerçekleştirilen libasyon seremonisi sonrasında diğer kült

görevlileri ile beraber tapınaktan dışarıçıkarılır (para parh-) (KBo IV 9 III 23 vd.).

2 V. Haas, LÚALAN.ZU9, LÚpalwatalla ve kita-adamının Hitit Festival seremonilerinde oldukça

sıkıbir ilişki içinde olduklarına dikkat çeker (Haas, 1970: 33; ayrıca bkz. J. Puhvel, 1997: 200 vd.).

148

Kült yemeğinden önce LÚkita-, diğer kült görevlileri ile beraber INANNA (müzik)

enstrümanlarıile birlikte tapınağa gittiğinden (iya-:''gitmek, yürümek'') (KBo IV 9 V

42 vd.) ve INANNA (müzik) enstrümanlarıile birlikte içeri girdikten sonra

taršanzipa-’nın karşısındaki yerini aldığından bahsedilir (A-ŠAR-ŠU-NU ep-) (KBo

IV 9 V 45; KUB XXV 3 III 13 vd.). Ayrıca bu görevlinin diğer kült görevlileri gibi

tapınaktaki yerini almak için buraya gittiği (pa(i)- “gitmek”) (KBo IV 9 V 45 vd.) ve

taršanzipa-’nın karşısındaki yerini aldıktan sonra INANNA (müzik) enstrümanıile

karşılaştığıifade edilir (menahhanda tiya- “karşılaşmak, -in karşısına çıkmak”)

(KUB X 21 II 15 vd.; KUB XX 28 II 27; KUB XXV 3 III 15 vd.). KUB XX 28 II 24

vd. ve KUB XXV 3 III 10 vd.da ise kita-adamının taršanzipa-’nın karşısındaki

yerini almak için tapınağa girdiği, anda uwa-: “içeri girmek” fiiliyle belirtilmiştir.

Ayrıca S. Alp, kita-adamının festival yemeğinden önce Éarkiu- evine girdiğinden ve

bu yapıda bulunduğundan bahseder (Alp, 1940: 85).

KBo XI 52

II

23' [ LÚ]MEŠALAN.ZU9-ma-kán

24' [G]IŠpa-ra-na-al-la-ašša-ra-[a pa-an-zi]

25' LÚki-i-ta-aš-ma Éar-[ki-ú-i]

26' kat-ta-an ti-ya-zi

Çevirisi:

II

23' Soytarılar

24' paranalla-’ya yukar[ı(ya) giderler.]

149

25' kita-adamıarkiu-evine

26' aşağı(ya) gider / geçer.

KUB II 3 KI.LAM CTH 627

II

32 LUGAL-u[š-š]a-an DU-ašNA4hu-u-wa-ši-ya3

33 an-da pa-iz-zi NA4hu-u-wa-ši-ya

34 UŠ-KE-EN LÚALAN.ZU9 me-ma-i

3 NA4huwaši-’nin ideografik değeri NA4ZI.KIN’dır. Darga, NA4ZI.KIN ideogramının, özellikle Büyük

Hitit İmparatorluk çağına ait yazılıbelgelere tesadüf eden Sümerce ve Akadça metinlerde mevcut

olmadığına ve muhtemelen bu ideogramın Hititlerin bir buluşu olduğuna işaret eder (Bkz. Darga,

1969: 496 dipnot: 4). Söz konusu ifade “taş” ve taştan yapılmışnesnelerin önüne gelen “NA4”

determinatifi ile kullanıldığıiçin çoğunlukla NA4huwaši = NA4ZI.KIN’in taştan yapıldığınıgörüyoruz.

Ancak çok farklımalzemelerden yapılmışolanlar da mevcuttur: GIŠhuwaši: KUB X 90 Rs. I; XI 30

Vs. III 31; XXV 32 + XXVII 70 Rs. III 11, Bo 336 Vs. 8; Kıymetli Madenden: NA4ZI.KIN

KÙ.BABBAR KBo II 1 Vs. II 12; KUB XVII 35 II 6; XXXVIII 17 Rs. 6; 261 / t 4 Bk. Jakob Rost,

MIO IX (1963), s.236: I NA4ZI.KIN AN[.BAR] KUB XVII 35 II 35’deki tamamlama emin değildir,

ikinci kelime an[nallan] olarak da tamamlanabilir. NA4ZI.KIN (NA4huwaši) determinatifsiz de

belgelenmiştir:KUB XX 48 Vs. I 2, 8, 10, 13: KUB XXVIII 75 III 19; IBoT III 20 4; Bo 5239 sağ

kol.. 6; 187 / b + 517 / c Rs. III 19; 224 / V 6; 1259 / V Vs. (?) 7, 9, 10 (Darga, 1969: 496 Dipnot: 1).

NA4ZI.KIN = NA4huwaši-’nin açık havada, korulukta, ormanda, yüksek yerlerde dikili olan ve kült

merasimlerinde tanrı(heykeli)’nin bunun önüne veya arkasına yerleştirilerek inşa edilmişbir tapınak

olmayan yerlerde, kültün icaplarına uygun olarak dikildiğini anlıyoruz (Darga, 1969: 498 vd.).

NA4ZI.KIN: “Kült taşı” HZL: 360

NA4huwaši-: “marka?, madde?”

huwašiya: “Sg. Dat.-Lok.” haldedir (HW: 79).

150


36 ta-ašÉar-ki-ú-i ti-ya-zi

———————————————————————————————

37 IV e-ku-zi

38 DU DWa-ši-iz-za-li-in

39 DU.GUR DWa-hi-ši-in

40 GIŠDINANNA.TUR LÚ.MEŠhal-li-ya-re-ešSÌRRU

———————————————————————————————




———————————————————————————————

Çevirisi:

II

32 Kral Fırtına Tanrısının huwaši-taşına

33 gider. huwaši-taşına

34 reverans yapar. Soytarı(dua) okur / (şarkı) söyler.

35 kita-adamıçığırır

36 ve o arkiu-evine geçer.

———————————————————————————————

37 4 (tanrıadına) içer:

38 Fırtına Tanrısı, TanrıWašizzali,

39 TanrıNergal (ve) Wahiši.

151

40 küçük lir çalınır. halliyari-adamlarışarkısöyler.

———————————————————————————————




———————————————————————————————

KUB XX 76

I

9 LÚ.MEŠALAN.ZU9 –ma-kán GIŠpa-ra-na-al-la-aš

10 ša-ra-a pa-a-an-zi LÚki-i-ta-aš-ma

11 Éar-ki-ú-i ar-ta-ri

Çevirisi

I

9 Soytarılar paranalla-’ya

10 yukarı(ya) giderler. kita-adamıise

11 arkiu-evinde bulunur.

Ocağın üzerine yemeğin koyulmasından önce de, kita-adamının soytarılar ve

palwatalla- ile birlikte kralla karşılaştığımenahhanda ar- (“karşılaşmak, yüz yüze

gelmek”) fiili ile belirtilir (Alp, 1940: 85).

152

KBo XXI 78

II


10 LÚki-i-ta-ašLUGAL-i-kán me-na-a[h-ha-an-da a-ra-an-ta-ri?]

11 nu TU7 A.UZU.GU4 ti-a[n-zi]

12 L[Ú GIŠPA pí-ra-an [hu-u-wa-i]

———————————————————————————————

Çevirisi

II

9 Soytarılar, palwata[lla]

10 kita-adamıkral(la) kar[şılaşırlar]

11 ve sığır etli çorba (ocağa) kon[ur].

12 asa adamıönde [koşar].

———————————————————————————————

Görüldüğü gibi genel olarak bakıldığında, kita-adamının LÚALAN.ZU9 ve

LÚpalwatalla ile birlikte görev aldıklarımekanlar ve görev zamanlarıaynıdır. Ancak,

daha önce de belirttiğim gibi kita-adamının en belirgin görevi, halzai- fiili ile yerine

getirilmektedir. Kral, halentu- evinden kült işlemlerinin gerçekleştirileceği tapınak

yapısına geldiği andan itibaren kita-adamısesiyle törene katılır.

153

KUB X 3

I

12 na-aš-ta ma-ah-ha-an-kán LUGAL-uš

13 hi-lam-na-ašKÁ.GAL an-da a-ri

14 LÚALAN.ZU9 a-ha-a hal-za-a-i

15 LUGAL-uš-kán hi-lam-na

16 KÁ.GAL an-da a-ri LÚALAN.ZU9 a-ha-a hal-za-a-i

17 LÚki-i-ta-aš-ša hal-za-a-i4

———————————————————————————————

Çevirisi:

I

12 ve sonra kral

13 hilammar büyük kapısı(na) vardığında

14 Soytarı“aha” (diye) çığırır.

15 Kral hilammar

16 büyük kapısı(ndan) içeri girer. Soytarı“aha” (diye) çığırır.

17 ve kita-adamıçığırır.

———————————————————————————————

Bir direktif metni olan IBoT I 36 III. sütun 71 vd. da aynışekildedir.

4 halzai-, halziya- fiilinin anlamıve Hitit belgelerinde geçen çeşitli formlarıiçin bkz. Puhvel, 1991:

53-64.

154

IBoT I 36

III

71 nu GIŠhu-lu-ka-a-an-na-az Éha-le-en-tu-wa-ašpa-iz-zi nu Éha-le-en-tu-u-wa-aš

72 KÁ.GAL-ašma-an-ni-in-ku-wa-ah-hi nu LÚ.MEŠALAN.ZU9TIM LÚ[ki-i-ta-aš-

ša hal-zi-ya-an-zi]

73 ŠA LÚMEŠŠUKUR A-NA GIŠŠUKURHI.A x-[

74 na-aš-ta ma-ah-ha-an LÚ.MEŠALAN.ZU9 KÁ.GAL-ašan-da [a-ra-an-zi]

75 nu a-ha-a hal-zi-ya-an-zi LÚki-i-ta-aš-ma Ú-UL [hal-za-i]

———————————————————————————————

Çevirisi

III

71 ve (kral) hulukanni-arabası(ile) halentu evine gelir ve halentu

72 büyük kapısına yaklaşır. Soytarılar ve [kita-adamıçığırırlar.]

73 mızrak adamlarının mızraklarına x-[

74 ve sonra soytarılar büyük kapıdan içeri [girdi]ğinde

75 “aha” (diye) çığırırlar. kita-adamıise [çığır]maz.

———————————————————————————————

Festival etkinlikleri çerçevesinde kült yemeğinden sonra kral, krali çift ya da

kraliçe tarafından gerçekleştirilen kurban ve sunu merasimleri gibi çeşitli

seremonilere geçilir. kita-adamının bu seremonilere halzai- fiili ile iştirak ettiğini çivi

yazılıbelgelerden öğreniyoruz.

155

KBo XVII 11 (+) KBo XX 12 (+) KUB XLIII 265 CTH 631

Rs. IV

20 [ LÚSAGI.A GAL DIM š]u-up-pí-iš-tu-wa-ra-an6 ú-da-i LUGAL-uš

MUNUS.LUGAL-aš-ša ša-ra-a ti-en-zi

21 [ LÚki-i-]ta-ašhal-za-a-i GAL DIM a-ku-an-zi wa-al-ha-an-zi-ša-an

22 [ -y]a-ašiš-ha-mi-an-zi LÚSAGI.A I NINDA.KUR4 .RA a-ra-ah-za ú-da-i

23 [ LUGAL-ušpar-ši-ya ta LÚSA]GI.A e-ep-zi ta-aš-ta pa-ra-a pé-e-da-i

24 [ LÚ]ki-i-ta-ašhal-za-a-i

———————————————————————————————

Çevirisi:

20 [Saki Fırtına Tanrısı(nın) k]utsanmışkadeh(ini) getirir. Kral ve kraliçe

yukarı(ya) geçerler.

21 [ki]ta-adamıçığırır. Fırtına Tanrısının kadeh(ini) içerler, (müzik

enstrümanına) vururlar.

22 [ ]x şarkısöylerler. Saki 1 somunu dışarıdan getirir.

23 [Kral (onu) parçalar ve sa]ki (ekmeği) tutar ve onu dışarıya götürür.

24 [ ] kita-adamıçığırır.

———————————————————————————————

5 Transkripsiyon ve tercüme için bkz. Alp, 1983: 220 vd.

6 šuppištuwara- ifadesi için HW: 119’da “kutsanmış(??)” çevirisi yapılırken, Neu: 1970: 91’de

“parlayan” çevirisini yapmıştır.

156

KUB II 5 (AN.TAH.ŠUMSAR Bayramının 16. Günü)

II

1 pár-aš-na-wa-aš-kán ú-iz-zi

————————————————————————————————

2 LUGAL MUNUS.LUGAL TUŠ-aš

3 DU DU URUZi-ip-pa-la-an-da

4 a-ku-wa-an-zi GIŠDINANNA.GAL

5 LÚhal-li-ya-ri-ešSÌRRU

6 LÚALAN.ZU9 me-ma-a-i

7 LÚpal-wa-tal-la-ašpal-w[a-a-iz-zi]

8 LÚki-i-da-ašhal-za-a-i

————————————————————————————————

Çevirisi:

II

1 diz çökücü gelir.

————————————————————————————————

2 Kral (ve) kraliçe oturur (vaziyette)

3 Fırtına Tanrısı(ve) Zippalanda şehri Fırtına Tanrısı(için)

4 içerler. Büyük INANNA (müzik) enstrümanı(çalınır)

5 halliyari-adamışarkısöyler.

6 soytarı(dua) okur / (şarkı) söyler.



————————————————————————————————

157

KBo XI 52 AN.TAH.ŠUMSAR Bayramının 9. Günü CTH 634

V

17' [LU]GAL MUNUS.LUGAL GUB-aškat-ta UŠ-KE-EN-NU

18' DIz-zi-iš-ta-nu a-ku-wa-an-zi

19' GIŠDINANNA.GAL GIŠar-kam-mi gal-gal-tu-u-ri

20' wa-al-ha-an-ni-ya-an-zi

21' LÚALAN.ZU9 me-ma-i

22' LÚpal-wa-tal-la-ašpal-wa-a-iz-zi


———————————————————————————————

24' LÚSAGI.A I NINDA.KUR4.RA IM-ŞA LUGAL-i

25' pa-a-i LUGAL-ušpár-ši-ya

———————————————————————————————

Çevirisi:

V

17' [Kr]al (ve) kraliçe ayakta aşağıya (doğru) reverans yaparlar.

18' TanrıIzzištanu (için) içerler.

19' Büyük Inanna (müzik) enstrümanı(na), arkammi (ve) galgalturi müzik

enstrümanına

20' vururlar

21' Soytarı(dua) okur / (şarkı) söyler.

22' palwatalla- haykırır / ünler.


158

———————————————————————————————

24' saki 1 mayalısomunu krala

25' verir. Kral (onu) böler.

———————————————————————————————

S.Alp, KUB I 17 I 20 vd.nda kita-adamının Proto-Hatti dilinde yaptığıbir

konuşmaya yer verildiğini belirtir. Konuşmanın içeriğine göre, bu görevlinin tek

dilde konuşmadığıortaya çıkmaktadır (Alp, 1940: 85).

KUB I 177 (Ay Bayramları)

I

14 LÚMEŠGIŠBANŠU[R-ká]n [ ] A-NA LUGAL NINDA.KUR4.RAHI.A

15 da-an-zi na-aš-š[a-an] EGIR-pa ŠA LUGAL

16 GIŠBANŠUR-i ti-an-zi GIŠDINANNA.GAL

17 LÚ.MEŠhal-li-ya-r[i]-ešSÌRRU

18 LÚALAN.ZU9 me-ma-i LÚki-i-ta-aš

19 hal-za-a-i

———————————————————————————————

(Metnin geri kalan kısmıHattice kaleme alınmıştır.)

7 Transkripsiyon için bkz. Badalì, 1991: 12

159

Çevirisi:

I

14 Masa adamları[ ] kraldan somunları

15 alırlar ve kralın arkası(ndan)

16 masaya geçerler. Büyük INANNA (enstrümanı) (çalınır)

17 halliyari-adamlarışarkısöyler.

18 soytarı(dua) okur / (şarkı) söyler. kita-adamı

19 çığırır.

———————————————————————————————

Satır 19’dan sonra Hatti dilinde sözlere yer verildiği anlaşılmaktadır.

kita-adamının de diğer kült görevlileri gibi görevini müzik eşliğinde yerine

getirdiğini bilmemize rağmen, törenler sırasında herhangi bir müzik enstrümanı

çaldığına dair bilgiler yetersiz kalmaktadır.

LÚkita- kelimesinin Sg. Nom. Comm. formunun metinlerde en çok geçen şekli

LÚki-i-ta-aš’tır. Bu formun yer aldığımetin türleri şunlardır:

Ay Bayramları, AN.TAH.ŠUMSAR Bayramı, nuntariiašhašBayramı, İlkbahar

BayramınıAnlatan Fragmanlar, KışBayramı, Fırtına Bayramı, GüneşTanrısı’nın

KışBayramı, Fırtına Bayramı, Zippalanda ve Daha dağının Bayram Fragmanları,

zintuhe-kadınlarından bahseden Fragmanlar, “Karışık” farklıdillerde şarkılarla

Bayram, Kral Tasvirlerine yapılan Sunular, Bayramın Büyük Fragmanları, Nerik

kültü: Tanrıve tanrıça Bayramları, Sonbahar Bayramı.

160

Sg. Nom. Comm. formu olarak LÚki-i-da-ašşekliyle de görülmektedir. Bu formun

yer aldığımetin türlerişöyledir: Ay Bayramları, AN.TAH.ŠUMSAR Bayramı, zintuhe-

kadınlarından bahseden fragmanlar; hazgarai-kadınlarından bahseden fragmanlar.

LÚki-i-ta-an Sg. Akk. Comm. formunun yer aldığımetin türü şunlardır:

AN.TAH.ŠUMSAR Bayramı

KBo IV 9 III 25

LÚ.MEŠki-i-du-uš-ša Pl. Nom. Comm. formu da çeşitli fragmanlarda

görülebilmektedir.

KUB LVI 34 IV 28

LÚkita- metinlerde daha çok halzai- fiiliyle birlikte geçmektedir halzai- :

“Bağırmak, çağırmak, seslenmek” anlamındadır. AkadçasıŠASU’dur. LÚkita, halzai

fiilinin daha çok genişzamanının III. tekil şahıs hali (Prs. Sg. III) olan halzai

formuyla birlikte geçer.

LÚki-i-ta-ašhal-za-a-i formunun geçtiği metin yerleri şunlardır:

Ay Bayramları, AN.TAH.ŠUMSAR Bayramı, KI.LAM Bayramı, nuntariyašhaš

Bayramı, Zippalanda’da İlkbahar Bayramı, Zippalanda ve Daha dağının Bayram

Fragmanları, İlkbahar Bayramınıanlatan Fragmanlar, KışBayramı, GüneşTanrısının

Kış Bayramı, Fırtına Bayramı, zintuhe-kadınlarından bahseden Fragmanlar,

“Karışık” farklıdillerde şarkılarla Bayram, Kral Tasvirlerine yapılan Sunular, Farklı

Bayramların Fragmanları, Sonbahar Bayramı.

161

UL olumsuzluk edatıile LÚkita-‘nın çığırmadığının belirtildiği metin yeri de

aşağıdaki gibidir:

LÚkita UL hal-za-i

IBoT I 36 III 75 Çeşitli Fragmanlar

halzai- fiilinin Prs. III. çoğul şahıs hali olan halziyanzi ile,

LÚkita halziyanzi

IBoT I 36 III 72 Çeşitli Fragmanlar

LÚkita-adamıLÚ.MEŠNAR, LÚ.MEŠhalliyari-, LÚ.MEŠALAN.ZU9 ve LÚpalwatalla- ile

birlikte kültsel işlemlerin gerçekleştirileceği tapınağa geldikleri anda uwa- fiiliyle

ifade edilmektedir.

KUB XXV 6 + 2 II 25 vd.


KUB XX 28 II 24 vd.

Kral büyük kapıya yaklaştığında, LÚkita-adamının ve LÚALAN.ZU9’nun kralın

önünde koştuğu “LUGAL-i piran huiyanteš” fiilinden anlıyoruz.

KUB XLI 41 V 8' vd.

162

LÚkita-adamının LÚ.MEŠhalliyari-, LÚ.MEŠALAN.ZU9 ve LÚpalwatalla- ile INANNA

enstrümanıyla yürüyerek (iya-) tapınağa geldiklerini (pai-) ve tapınaktaki yerlerini

aldıklarınıise AŠAR-ŠUNU ep- / ap- fiilinden anlıyoruz.

KBo IV 9 V 42 vd.

LÚkita-adamının yine LÚ.MEŠhalliyari-, LÚ.MEŠALAN.ZU9 ve LÚpalwatalla- ile

yürüyerek (iya-) tapınağa geldikleri ve tapınaktaki yerlerini aldıkları(AŠAR-ŠUNU

hark-) ve LÚ.MEŠALAN.ZU9 ile LÚkita-adamının karşıtarafa geçtikleri (menahhanda

tiya-) KBo XXVII 42 II 56 vd.nda anlatılır.

Kültsel işlemleri gerçekleştirmek için LÚkita-adamının LÚALAN.ZU9 ve

LÚpalwatalla ile tapınağa girerek (anda pai-) yerlerini aldıklarıise AŠAR-ŠUNU ep- /

ap- ile ifade edilmiştir.

KBo IV 9 II 3 vd.

Tapınağa girdikten sonra LÚkita-adamı, LÚALAN.ZU9 ve LÚpalwatalla’nın kralla

karşılaştığını“LUGAL-i menahhanda ar-“ ifadesi gösterir.

KBo XXI 78 II 9 vd.

LÚkita-adamıLÚALAN.ZU9 ile beraber kralın karşısına geçerler “LUGAL-i

menahhanda tiyazi”

KBo XI 46 V 10'vd.

163

Tapınağa girdikten sonra (anda uwa-) kültsel işlemlerin gerçekleşmesi için kült

görevlilerinin taršanzipa- önündeki yerlerini alırken, LÚ.MEŠALAN.ZU9 ve LÚkita-

rahibinin karşıtarafa geçtikleri “menahhanda tiya-” ile belirtilir.


KUB X 21 II 79 vd.

KUB XX 28 II 27

LÚ.MEŠhalliyari-, LÚpalwatalla- , LÚALAN.ZU9 ve LÚkita-adamının de eşlik ettiği

kral tarafından gerçekleştirilen libasyon seremonisi sonrasında bu kült görevlileri

tapınaktan dışarıçıkarılırlar (para parh-).

KBo IV 9 III 23 vd.

Kült yemeği sofraya koyulmadan evvel LÚkita-adamının arkiu-evine gittiğinden

bahsedilmektedir (ar-: “varmak, ulaşmak”).

KUB XX 76 I 10 vd.

LÚkita-adamının arkiu-evine girdiği ise tiya- fiili ile belirtilir.

KUB XX 76 IV 7' vd.

TıpkıLÚALAN.ZU9’da olduğu gibi LÚkita-adamıda sadece bayram metinlerinde

değil ölü ritüellerinde de görülmektedir. Ancak, metinlerde geçişsayısına göre

değerlendirecek olursak, ölü ritüellerinde LÚALAN.ZU9’nun daha fazla görev

aldığınısöyleyebiliriz.

164

LÚkita-adamının görev aldığıbelirtilen ölü ritüelleri şöyledir:

LÚki-i-da-ašUL hal-za-a-i

KUB XXX 24 + KBo XXXIX 292 Vs. II 11

KUB XXXIX 8 + KBo XXXIX 14 Vs. I 47'

IBoT IV 24 Vs. 6'

KUB XXXIX 15 Vs. I 4'

KUB XXXIX 7 Vs. II 44

KUB XXXIX XL Vs. II 8'

KUB 39.408

1' NINDA.KUR4.RAHI.A [pár-ši-ya-an-zi]

———————————————————————————————

2' EGIR-an-da-ma hu[-uh-hi-išha-an-ni-iše-ku-zi

3' LÚ.MEŠNAR GIŠDINANNA.GAL SÌRRU LÚ.MEŠALAN.ZU9 a-ha-a

4' hal-zi-an-zi me-mi-an-ma [hu-uš-te-iš-k]án-zi

5' NINDA.KUR4.RA pár-ši-ya EGIR-an-da-ma a-pí-el ZI-an

6' III-ŠU e-ku-zi LÚ.MEŠNAR G[IŠDINANNA.GAL SÌRRU]

7' LÚ.MEŠALAN.ZU9 a-ha-a hal-zi-ya-an-zi me-mi-an-ma

8' hu-u-uš-te-eš-kán-zi LÚ ki-i-ta-a[šÚ-U(L hal-za-a-i)]

9' II NINDA.KUR4.RA KU7 pár-ši-ya-an-[(zi)]

8 Transkripsiyon için bkz. Kassian, Korolëv, Sidel’tsev, 2002: 424

165

Çevirisi:

1' Somunları[bölerler].

———————————————————————————————

2' Tekrar [büyük anneler] (ve) bü[yükbabalar (için) içerler]

3' Şarkıcılar Büyük INANNA müzik aleti (ile) şarkısöylerler. Soytarılar “aha”

(diye)

4' çığırırlar (ve) seslerini [kısarlar]

5' Somunu bölerler. Sonra onu (ölü) ruhu (için)

6' 3 kez içer. Şarkıcılar [Büyük INANNA müzik aleti (ile) şarkısöylerler.]

7' Soytarılar “aha” (diye) çığırırlar seslerini

8' kısarlar. kita-adamı[(çığırmaz)].

9' 2 tatlısomunu bölerler.

IBoT IV 249

Vs.

3' [LÚ.MEŠNAR GIŠDINANNA.G]AL SÌRRU NINDA.KUR4.RA

4' [IM-ŞA pár-ši-y]a-an-zi LÚ.MEŠALA[N.ZU9]

5' [a-ha-a hal-zi-y]a-an-zi me-mi-an[-ma]

6' [hu-uš-te-eš-kán-z]i LÚki-i-da-aš[Ú-UL hal-za-a-i]

———————————————————————————————

Çevirisi:

9 Transkripsiyon ve tercüme için bkz. Kassian, Korolëv, Sidel’tsev, 2002: 726

166

Vs.

3' [Şarkıcılar B]üyük [INANNA (müzik) enstrümanı] ile şarkısöyler.

4' [ekşi] somunu [böler]ler. Soy[tarı]lar

5' [aha (diye) çığır]ırlar (ve) seslerini

6' [kısarla]r. kita-adamı[çığırmaz].

———————————————————————————————

SONUÇ

Hitit yazılıvesikalarından verdiğimiz örneklerin de son derece net bir biçimde

ortaya koyduğu gibi kral (ve) kraliçenin başrol oynadığıçeşitli kültesel seremoniler

sırasında kimi zaman GIŠDINANNA enstrümanının kimi zaman da argammi-,

galagalturi-, huhupal-, vb. enstrümanlar eşliğinde LÚALAN.ZU9, LÚpalwatalla- ve

LÚkita- gibi görevlilerin karakteristik bir takım görevler icra ettikleri anlaşılmaktadır.

S. de Martino’nun da (1984: 144) belirttiği şekliyle eldeki mevcut materyaller

dikkatle incelendiği zaman söz konusu üç görevliden LÚALAN.ZU9’nun çoğunlukla

ilk sırada zikredildiği görülmektedir. Aynızamanda UGULA LÚ.MEŠALAN.ZU9,

GAL LÚ.MEŠALAN.ZU9 gibi ifadeler LÚALAN.ZU9’ların bireysel açıdan

LÚpalwatalla- ve LÚkita-’ya göre, hem ayrıcalıklıbir konumda bulunduğunu hem de

sayıca daha fazla olduğunu son derece net bir biçimde ortaya koymaktadır. Çivi

yazılıbelgelerde diğer iki görevli ile ilişkili olarak bu tipte tanımlamalara bugüne

kadar rastlanmamıştır. Ayrıca söz konusu üç görevli içinde LÚALAN.ZU9’nun zaman

zaman tiyatral bir karakter sergilemesi (KBo IV 9 I 45 vd. ve KUB XLVIII 9 II 4

vd.nda alaca renkli elbiseler giymesi; KUB II 3 II 14 vd.nda marnuwan havuzunda

çıplak olarak çömelmesi;KUB XX 11 II 12' vd.nda başsoytarının aşçısının kafasına

büyük bir testi ile sembolik olarak 3 kez vurmasıvb.) bu görevliyi LÚpalwatalla- ve

LÚkita-’dan ayıran önemli bir özellik olarak görünmektedir.

Çivi yazılıbelgeler incelendiğinde LÚALAN.ZU ile LÚkita-adamının bayram

seremonileri sırasında, Hitit inancına göre kutsal kabul edilen arkiu-evi ve halentu-

evinde bulunmalarıve bunun yanısıra cenaze törenlerinde de görev almışolmaları

dinsel açıdan önemli bir misyon üstlendiklerini göstermektedir. Aynışekilde

168

palwatalla-'nın da bayram seremonileri dışında yapıritüelinin anlatıldığımetinde,

inşa yapılacak yerde yapıustası(LÚNAGAR) ve ev sahibi (ÉN) ile birlikte yer alması

bu görevlinin mistik bir karakteri olduğunu ortaya koymaktadır.

LÚALAN.ZU, LÚpalwatalla- ve LÚkita-, yazılıvesikalarda LÚALAN.ZU memai,

LÚpalwatalla palwaizzi, LÚkita halzai şeklinde kalıplaşmışifadelerle karşımıza çıkar.

mema- ve halzai- fiillerinin anlamıaçık olmasına rağmen palwai- fiili bugüne kadar

net bir biçimde aydınlatılamamıştır. Ancak yaptığımız araştırmalardan sonra palwai-

fiilinin de söylenen sözlerle ifade edildiğine kanaat getirerek söz konusu fiile

haykırmak / ünlemek şeklinde mana yüklemenin doğru olacağınıbelirtmek isterim.

Yukarda bahsettiğimiz kalıplaşmışifadelerde söylenilen sözlere yer verilmemiş

olmasıişimizi biraz zorlaştırırken, söylenilen sözlerin belirli bir dinsel karaktere

sahip olduğunu söylemek mümkündür.

Müzik, Mezopotamya'dan Mısır'a, Suriye'den Anadolu'ya kadar MÖ IV. yy.'dan I

yy.'a dek özellikle dini konularda çok büyük rol oynamıştır. Gerek Hititlere ait çeşitli

tasvirli sanat eserleri üzerine resmedilen enstrümanlar, gerekse çeşitli kültsel

olayların anlatıldığıbelgeler müziğin önemli bir fonksiyona sahip olduğunu

göstermektedir. Görevlerini müzik eşliğinde yerine getiren LÚALAN.ZU,

LÚpalwatalla- ve LÚkita-'nın söyledikleri sözleri farklıses tonlarıyla icra ettikleri de

anlaşılmaktadır.

SUMMARY

In the Hittite cuneiform texts, it clearly seems that LÚALANZU9, LÚpalwatalla and

LÚkita performed their characteristic duties with GIŠDINANNA, argammi-, galagalturi,

huhupal etc. during the cultic ceremonials in which the king (and) the queen have an

important role.

As S. de Martino pointed out, in the Hittite documents, it seems that among these

three functionaries, LÚALANZU9 often appeared in the first place. Also some

expressions like UGULA LÚ.MEŠALAN.ZU9 and GAL LÚ.MEŠALAN.ZU9 indicate that

functionaries, so-called LÚALAN.ZU9, had individually an privilege situation, and that

they were more crowded as to the functionaries like LÚpalwatalla and LÚkita. In

cuneiform texts, it hasn’t known definitions like that, about the other two functionaries.

Among those three functionaries, it seems that LÚALANZU9 sometimes performed a

theatrical character (in KBo IV 9 I 45 and KUB XL VIII 9 II 4 ff. it mentions that

LÚALANZU9 wore a colored garment; in KUB II 3 II 14 ff. he squatted down into the

marnuuan-basin; in KUB XX 11 II 12 ff., the chief of clowns symbolically knocked on

the cooker’s head etc.); this is an important special feature that distinguishes

LÚALANZU9 from the other two, named LÚpalwatalla and LÚkita.

In the cuneiform-texts it appears that LÚALANZU9 and kita-man had an important

religious function in the funeral ceremonies and also in the arkiu- and halentu-house too.

Since LÚpalwatalla appears with the building-workman (LÚNAGAR) and the landlord

(ÉN) in the building-rituals, we decide that this functionary has a mystic character.

Resim 1— Alacahöyük Ortostatları

Resim 2 — İnandık Vazosu

Resim 3 — Bitik Vazosu

Resim 4

Resim 5 — Alacahöyük Ortostatlarında Kılıç yutan Adam ile Merdivene TırmananAdam Betimlemeleri

Resim 6 — İnandık Vazosu üzerindeki Büyük Lir Betimlemesi

Resim 7 — İnandık Vazosu üzerindeki Küçük Lir Betimlemesi

Resim 8 — GümüşGeyik Ritonu

Resim 9 — Geyik Ritonu üzerindeki betimleme – Diz çökmüşvaziyetteki figürelindeki gaga ağızlıtesti ile Tanrıya sunu yaparken betimlenmiştir.

HİTİT BAYRAM TÖRENLERİNDE YER ALAN BAZI …acikarsiv.ankara.edu.tr/browse/1754/2410.pdfHitit...

Documents

Transcript of HİTİT BAYRAM TÖRENLERİNDE YER ALAN BAZI …acikarsiv.ankara.edu.tr/browse/1754/2410.pdfHitit...