Sadi Bayram Güney Doğu Anadolu'Da Proto Türk i̇zleri̇

7/24/2019 Sadi Bayram Güney Doğu Anadolu'Da Proto Türk ızlerı

http://slidepdf.com/reader/full/sadi-bayram-gueney-dogu-anadoluda-proto-tuerk-izleri 1/132



I(AYNAKI-ARA GORE

ctiruEY-Do cu AIvADoLUDAPRoro rtinr< frzr;r,Rt

Sadi BAYRAM



Bu eser, pahgmalat"*nda beni ynktndan clestchrcycrt c{irroM,lttht BATRAA4'a ithaf oh.nur.

Bu EserBakanlar kurulu'nun Z0.7.lg}0 tarih ve g/1307 sayrh kararrylakamu yaranna hizrnet verdili katrul etlilerek vergi muafiyctiranrnmrs olan TURK DUNyAst ARA$TIRMALARI vAK_

Fl'nrn yayrnrdrr. Her hakkr mahfuzdur. TURK DUNYASIARA$TIRMALARI VAKFI' nrn miisaadesi olmaszsrzrntamemenr krsmen veya herhangi bir deligiklik yaprlarak iktibasedilemez.

l'tirk DUnyasr AraEtrrmalan VaktiYayrn No;'64lstiN NO: e7.t-49E-024-01uir,t-i yAytN No: r[-34-y-0t47-64

BaskrPAMUKOFSET

_ . DizgiYUI,UG TEKiN DIZGi MDRKEZi



igiNonxilBR

iEindekiler IIIVSunug

Onsoz VII

XIIIOzet

Mukacldes Kitaplara Gore Hz. Nuh'unGemisi , A[rt ve C0tli Daflart

urnQ

Araqttrma Yolu

Tufan-Hz. Nuh'un gemisi A$n ve C0di da[lart

Hz. Nuh'un gemisi ile ilgilibilgiler

Tufan

UE Tufan Efsanesi

Ad Kavmi ve Attiydct suresincle zikredilen kavim kimdir?

Ye'ciic ve Mc'ctcler

1094 Fi./1682 m. Tarihli Haz'l- Kitdb Silsile-ndme'ye gOre

Tiirklerin $eceresi

ibn-i Kemal'e goro

Ttirkler'in Soyu Hz.

Dayantr (1682m.)Yc'c0c ve Me'c0c'lcr

Hadisler<le Ye'c0c ve Me'c0c

Mukadtles kitaplardan Tevrat'ta Ye'c0c- Me'c0c veya

SelEuklulann SoY Kiitiilti

Nuh'un 3. O$lu Yafes'e

11

12

14

16

20

32

36

3'7

38

39

46

51

55(Gog ve Magog)



Tevrat ve incil'tlc Ye'ctic ve Me'ctic

Avrupa Ansiklopedilerincle Ye'c0c vc Me,c0c

Ergenckon vc Yc'ctc Scdrli

Ye'c0cveMe'c0c'u n dtiqti ncl iird ti kleri

Zi'l-Karneyn problcmi

Kuzcy Mczopotamya'da Arkclojik Ara5trrmalar veProto-Ttirklcr

Mari Kazrlarrnda Ortaya Qrkan Kraliyet Arqivi veTurukkular

Mari Kraliyct Argivi Qivi Yazrh Tablerlcri ve ArclndakiGcrqcklcr

58

63

69

72

75



smrusSarli l)ry'rnm, [,rt pahyn'nlan1'la tmtharldcs kitnplm'-

dnn yola plim.nk, 6;671ci:, destaTtlfir, folhkn.ik r.,tntilnr, rlilye tirihi "bclgcln.Jtnlmtilnr. ),alu ile, Giincydqfitr tlnarlolucipat'tnrln A'filsil] ve (evresinde, eshi ndtvln I(rrzc1'

ALezopotnill.ltrL)dfi ) rnilnttan iir.t.ce 3500- 1 500 )'tllnrtororinrln Tiirklct''irt' )ttt;fi)ttp vn{fi?nflrlt'tiutdnrnsttrnmlttnriu'.

)l,osturrrort,t poli ilr:1i pekici olnn' soturylart ltir.ymtn, ltu'

metorl:hip ;tiphesiz pclt g.op tarihi prpcgirt pe knltttttttr',.

h ilr nup nititin hutl at ntn rychuistit'. Iy' 17iiy. insnl lilt, p r It c olt

5crpc1ii, pek gok tnrihi abideyi, peh pok bttlttnttrl'rt Iturttctorln bu'Slurhtr.

Arnnr'ntz bu palqmnnm ilme usul re rasttnluln tnlililye ttnkirlc tabi tuutlnrnstdu'. Ru untn. siit'ilt t,c snbtr is-

tt)'ctt, gnhsntnnndnn dolal't kt't'tnetli knrdegintiz Snd,i

B'n-rt'nmtt tcbrik cdfi'117", pnhstnalat'tntn dct'rtrtrt ilckitabmm)|clti)teni,7cl.pchlerittbuluttmas'nfiynt.l{ltllclol t t t nsu t t dilit'ttt't t t t t.

Pntf. 1)r. Ttn'nn. T;IZ(UN



oN soz

Ti)rkJer,M.S.550ytlartndaGiktijrk]eriletarihsohnainegt'kttkJartbugrinktibilgileregijretartqllma'zbirgergektir.M.s.S50yltartndatlrihsahnusinegtkan

bu millet, elbette birden bire ortaya gilmamts, yavat yaval,, geJiserek.sesinidu-

Jurmaya galr;tr{r, ath killtilr metleniyetine sahip ddu{u bilinmekterlir'

Ti)rkJer,in bu devirden ewelki tarihi is maala;ef karonhktr. Bu millet bizirn

kendi 6z rnilletimiz olup, clilnyadaki elii]er milletlerden (nce, bu korcnl* maziyi,

yabcnudatt iSnce bizim bilmemiz, O{renmemiz gerekmektedir'

Ancolg bugilnkii e{jtint ve blretim rliizqi, bii itkokut guu 'unun Ametika,ntn

maden yataflor'Jll, biiyi:k nehiilerini, btiytik gdlerini ve hatta 6illerini bilmaine

ra{ntm, kendi dz mill-etinh eski tarihi,ri bilnrcmektedir, biletnemektetlir, Bu sti,

elbette ewela hepimizindir. 6n torih, rJip tarih vryo ProtuT itrk tarilryilerinindir'iiniversiteterimizde proto-Tiirk rarihi diye maat"exf bir bd.ilm yl<tur. ilkgag ta'

ihinin iginde kaybolup gitmektedir'

Halen Soryet Stxyttlkt cumhuriyetleri Birti{iile Qin Devleti suurlart iginde

bulunan or-to-Arya'da Tilrl<Ier kazt ycrpan'nmakta, Rr.rslnr tarafuulan yctptlan

knztlarneticesisariholerakyttyuilttnnutmakta,ycymlananlarLse,dilgriglti$tiyiizilndenyeterhtceanlasilamctntaktavestntrhkisilerine]inegeEnlektedir.

Bilti)n bunlarut yanmcla, Gijktijriler vrya K}k.Tijr&er,rlen iilce, tarihte Tijrk

adt ne zolnan ortaya gtktt, bir Tijrk dcrak bunu bilmiyoruz, biletttiyoruz. Fakat

cunthuriyetimizin kurucusu sziz Atatilrk'iin "Ne Mutlu Titrk'iim Diyene """

siniinii d.e a{ztmtzdan elcsik etntiycruz' Terstlar igindryiz'

Miltttarihimize, kendimiz ka<lar diiSman, higbir toplum galiba yoktur'

Tiirk tarihini yahn zomana kadcr hep yabanct ilim adamlan ke$ettiler, se-

yahatncrmelerinde yazdlor, biz sadece anlart tercilme ettih biraz osmanlt Arsivi-belgai

il&ve ederek yaymladtk Y eni yorumlart biz getiremedik Y abancilardan

bektedik..selgukJuve

o*onl,tarihintle yeni yeni ilerlemeler kuydettik

Sahalarmda kalrct eser veren rahmetti Prof. Fuad KdPRtltii, nraf. Miikrmin HaIiL yiNANq, prof. Dr. osfnr, TURAN, Prcf. Dr. ibrahim KAFESaG-

'LIJ,IJstadtm Dr. Hamit Zilbqtr KO$AY, Dr' Emel ES|N, Prof' Dr' Bahae&lin

\GEL,ord.Prof.Dr,ArifMijfitMANSEL,CelalEsadARSEVEN,ord.Prof.Dr. Sedod Hal<kt ELDEM, Ord. Prt$. ismail Hat<tct UZUNQAR$ILI' hayatta



tlctn Prrf. Dr' Murrctrl'errr ERGiN, hurefi Dtry. Dr. osrrcm Fils.i sER TKALA,Pntf. Dr. Enin BiLGiQ, pr$. Dr. scrrrr^,i EyicE, prrf. Dr. Miirtir.AKTE\E,ord' Pntf- Dr. Ek'em ARURGAL, pnf. Dr. Merunet. Artoy KoyMEN, prof.D r. AIi sEViM , prof. D r. y astu' y LJCEL, prrf. D r. H alil iNatctrc curnlturiyetdiirctnirtitt akla gelen ilk isinilerklir.

Burttttr yQtrtstrL, yerli ilirrr crtlanilru'urtrz.srrnki bir buluS, diisiittce ot.f(ry( erk -nrsctlar iiniversitelenlen kovttlcrcttkurrg- fti.rsirre krpiltltlur. Atrupalr veya Anrcrikttltilint a<lanu sitylesin, biz de tto{ru, uytt fikirtlq .ynt pareleldeyiz zihniyetine ka-ptlrltk Ancnk, Tiirk Srtttrtrt ve Ostnarit Tarihi ftrr.susurrr.lrr rse, .vnr 3o senedirkettdilerintlen i$rendi{irniz Butt tliitryastnu, kentli xrnartntrzt, trtrihirnizi urt*biz ifiretnte seviyaine getdi{inizi de bLu.ada iftihorlcr belirtnrcliyirtr.

Btrgiirr arttk bilgisayat' usrurduytz" M uostr nrcdcniyetler scr,g,csirre Etkacal4rz.Avrupa Ekonornik Toltltrlt(wru katilnurk igiu tttiirttcnntta buluttdt1a. 6yle ise,zettlatu tt gerekleri gibi golr,srrrrr/ ryu, gal ryrnyn nrccburuz.

Biiyitk Attttiirk "M illt$uLrrutt tryakta krlultilrnesi ve uyonrk btilunrrrust iEitt dilve tu"ilr u{rundu gctlrynayu irrecbrtruz. Tiirk guu{u ecdndtnr tanrdtkgn dahe bii-yiik isler yaprnk tgin kentlinde kunet bulacoktr. Tiirk kabitiyet ve kudretinirttarihteki ltoytrilart ntqrdonct grktirtga biitihr Tiirk guuklnrt kerrulileri igin ldzttngelen hanrle kayru{mt o tarilte buloltileceklerdir"

tlenrcktedir.yiice

Attttijrk,iirttarih Ealrytnalartntla lrctlef darak altlt{r "Biz dailnn hakikuti unyun te onu btil-dukga ve buldu{unuza k&ti oldukgo iJadeye cilr'et gixteren udaml(tr rilnuiryu,,vecizesi, bize rehber cltnalultr.

Yukanda ijhde etmeye gahstt/rrrttz rliig^iirrce gerga,esindc, Ay,a 14[den rirrlil a.s-trontx Janta lrwin, ytllardr AdrL Da{uulct trrz. Nult'utt Gerrrisi}ri (rretmakta,binlerce tldar hqrcqnrukt<rd.u'. Arnerikq'tlutt kcilktpA{u.strr ry .s0rr/rrrr ,yurdunntzagelmektetlir. Pekl, bu kanu biz Ttjrlder'i hig'ilgilenrtirniyx" nut? Elbette itgilen-dirir.

Zircr, Orta Qa{ tcu"ihgilerine giu-e, Tiirkler,in soy a{act, Hz. NLth,un v{luYafes'Ie bcrg/nr. Yaznru eserlerde ltu Sekiltle g\rilyoruz.

O halde, biz hu konu ile netlen ilgilenniya-uz?Ncr.srl ilgiien elirn. Bu do ayrt bir sonr?

Arkerlqii, siitnerdr2ii, Asuroloji, Jedoji, tetloji, epigrcfi ki)tdii bit- tarih, halkefsctneleri, tlestanlart kotttt.sttttrlrt uznl(ut olntak gerekir. Her.snhcrrrrr elentanr a3n-r.

Her xruyct pratikte, tutbikcttlo sbyle cevap verebillriz: Mqltur schiliemannTruvn Httzinelerhri ttnxl burtrtr? Qok oktryarttk...sottrndurt ,,sit', Inkubrrtt aletnHenty Lnyttrtl 1845-1851 yillort arastrula Tettrat ve inci 'i irtceleyerek nteshttrNirrive 't'e BabiL'i keg,fZtrrrerrrig lnildi? Xlx. yiizyl,tlct arkeltjirtiu baltalart, ntukatl-rles kitrrllorrlut yla 1:tkcrak nut(rzz(un eski crrtik orta-D(Nu trte4eniyetlerini ot,-taya Etknnntslurdt. A.stl tttesleA:/eri gti' de{iSiktir. iltn a<lunhi.t ile ilgileriyrktur.



Ancak kertdilerhti bu ige verrrri$ er, urketilqirin ilk ttzrrtcutt rilrrrrtqlrtr, ntilltniize-

Ieriri bttlduilan essiz ttutlitle eserlerle doldtu'rrutslttt' t'e neticede kitttplttrrrtt drt

y(LzQrQk iiriversitelertle i{retint iiyesiolabilnriglerdir. Qek Bilgitti Horrnrty' cep-

hede bir cr.skerdi. Ancuk.vn flt .su'(tsttttlc, 6crpr'nrttl ar devorrt etlerkert celthede M utr

Hiyeroglifyoztlcrrtnrgrxrrriil-riir'Bcglcrrttcki;ittyu'rst'ce\(Iret''seb<trlrtqnlrgrnrr(4e fcrm kon.scntre dnurk ve nihayet giiziim""

Tarih ynzarken, grtkrtl gibi <'lr{ru'.{a<)rrye gibi gilven vernteli' tesviyqi daitntt

qit ve <liiz ttttrntiltytz. Bir taraJa nrqi ederseN dtiektiJ'ten ttz<tklrlg-tr, yrnfu$ nok-

ialttra tltr xtplutabiliriz. Bu dn bizi kn'ktutg 1rcrtularn sevk edebilir' Duinn 1.'kikati arnnrultYr'.'.

G i)r r ry- D o{u A r t n 4tltl dcr P r ot *T iirk i zl eri ktnusur

tti n cel enrcve grr l rgtt{ tnr t z-

tla, biz tle utuka4des kircp/r,'darr ydtt gtkru'nk Twrof, incil ve Kttr'ort-t Kerhn'i

irtceletlik LIz. N ult, Ttrftur, Hz' Nulltttt tfrlu Y afes' Y e'citc M e'cttc' Zu l-karnqnt

korutkntrula fayjalandtk. Tevr(It't(I Orttt-Dt{tt kiiltijrlerini incelerken' o tievir-

deki birgck kavntitt i.snri rJir.ckr dttrttkSeftigi halde, nnulevf Ttirlg TuruI9 Tiil.iik,

T ur ukktt, odl oruut rct.stlctntacltk

Bilirrrii{igilti Ta,rttt ve itrcil'itt ct.stllnrt gltnitni)ze ulctg-rnrtnrrg^ ve ilk gag'tla

din adcv,Icu,t tarrfmdnp zatnatl z(rnt(u7 kaleme clutnig ve b<rzt de{isildilder-e

u$rctn$ttr. Kttt,cul-t Kerin.t ise, higbn' </e(i|iki ile u{rannrt?l|t1,..Ievr(lt,<ltttt nctk-

in birgok Ortct Qai. i.sl6nr Ta'ihg isi, yuzrtttt eserlerhule, rarili 6ilgi/er verrni$er-

dir. Artcctk bu ctkturnrulnrrtt Tet,rnf'dan trlrtrdtHttruu agtklttnrrtnttg-lrtr, o devrin

geletrcklerine ui4un c/aick reJerruts vernediklerirulen, lil'ttki i'sldrrri trrrihrnil gibi

kottttlnrt, hnd'tllerirtkfflrtrrtl:larrftr. $r/rrhi tarih veftlHor cEt'stttdrrrt, Orta Qct|;'ttt

rlii Siin e y(lpl.sl n I b iz e ytt rt stf t r tr$ tt r<lt r'

Turiht1e, belge dt,r<tt1 t zturttut, elbetteki destnt'r, 1alk hik&yesi fclkl<r, httlk

uronry ye a<letleri,.xxynl irrrihgilerinizeyil giisterrrrektetlir. Biz tle bu ydtltut is-

tifade ettilg esur givi ynzrlt triltletlerle dtisiincele,inizi isbatl(Lnt<t -yr/ttrtctgirdik'

Etit.tizde bulurtun I'tu utiitev<rzi eserimiztle ana fikir nedir?

Bugiirteka<lar,g,erektlfuilIeu.dtt,iitiversitelertlevetli{erntiiesse-selerdeokuttt-Iarr, piycrxtdasrrfrlcn torilt kituplttrutuzdn 1071 Matctzgirt Mqrdan Muharebesi

iteilkclefaArtatl<TukcprlrtrtlrtltTijrkler'eebetlilryenagild$tyualult.Biz,'btttttthayrdiylruz.Yattillug,iinekrtrlctrbilinetlturihintizide{istiriytlt.uz.

$iyleki:

Ti)rkler; M.6. 35ao-3000,1i yillardct, Gilnry-Da{uAnadrlu<Ict bugititkii Di-

yarltttktr,Cizre,Mardirt,KerkilhMu'sul,ZagorrxDa{lartBoileteklerindebirntiidtletyasamqler,yolleilarmtlcratlcrruttotlatmqlor'bttra<lanHz'Nrth'unilohtenvi ile orta-Ay/o'y(igitrnfuler, avrlarca buratkt yofornl$ ve metleniyetler tesu

etni$er, gr$ctttp gqitli kabilelere biliinniisler, D evletler kurnut$ar, i'sldnrryeti ka-

Itttl ettikten sanro bir. grtqt Bngdad civaruta yerlelnris, Bityiik selguklu elorak



Do{u Anaddu'ya gelmiSler, Bizctns'a hiicttmcla bulunarak 104g,den ihce Erzu-rum Pasinler'e yerlqmisrer, buratra vaktf tesis etmisler ve 7071,<Ie M arazgirt M qr-dan Mulurebesi sonucu ikinci

trefa Anatroru kapilarL Tiirrcrer,e ebediiryen agimq_tr.Yani, Hz' Nuh'un o{ru yafu torunra.rq Tiirkler, taiqiben 4caa sene xx-tra

A n adrlu'ya ikinci defa surtan.Alpasr cu t z amantn da diinm{islerd ir.Biz, Grelderden, Raneililartkut, Ennenilerden ince bu rcprcrkrctxra ycr,gcdrk

Anaddu bizim trna topra{tmudtr. Orta Agta'rlan }nceki A,na Vtttnnmurdr.curuhuriyetinizin kurucu:;u, biiyilk i*ttler, aziz Ailrrilrk'ilu de ttiisiinc*i bu

tle{iL miytli. Hititier'in, Siirnerler'in Tti.rk Lrktna ntetTsLq) ol<lu;lur-tu wrinlemiyormuytlu? Btt sebeble de iki nilli hankantrza Etibantg Stimerbunk adr verilntenismiydi?

Dil ve Tarih-Co{rafya Fcktllresr'ni 1935 ylurrln Atatijrk, bu kartiltu-t tlil,vetarih agsutda aydmlatnruk igirr kurmnntry nuydt? Tiirk Tarih ve D i Kurtunlctrutrbu sebeble tesis etmen'tis rrtiytli? Biz nnciznne bu (mseziyi, ItI ttkndtles kitapiardanyola Ekarai destanku', lnlk inants nrt, arkerillji, rtil, tlrih ve 1g33-1g3g seue-Ierinde lrak-suriye xnot yukt,rntlnki Mari kctzrictrutd.u ortoy(r grkun 13 AsurtsbLeti ile oyritnlatnrcya gaitstrk.

Hota veyanlt4lunmu vorn, iinit ederiz protr-TttrkTarihgileri kaurya e{ilmeftrstrtt bulur ve hakiki gergekleri ortttyct gtknnrlursa ntutltiluk tluyalz. Anrucuntz,bu konuya tarihgiler e{ilnrcIi, M illetlet'nrerst krmgrelet'de rniinukiryt etlilrrreli. Ger-ge{i bir Tilrk dqrak biz cle ii{ret'ttneliyiz. Bu dn ltizitn en triltii ve en kutsulhakhtrtrz.

1965-1972 yllurt eresilttlu xrrtibi ve ytzrisreri mi)di)r-il trtru{um 6ttaq,tt M ec_ntuastrtdn haftanm fter .sorr ve perEetnbe olgamlart nrutat ilnl'striltet toplanttla_nrntz olurrlu' 1974 senasiltde vefrtt edert rnfunetli rlasfurn Bekir strkr era,stry ilebu konu iizerinrle durur, stk.srk fcrrrrg-rr</rk Rahnrctli dtxtuut, uziz [istadmr Dr..H trr,it z iibqr Kqay tse, konuyt inantr, anurk duhn fazla ber14e bulrtnn,nst gere{iijzerhde durur, bizi firenrerdi. Bunn krrrgr/r( Dr. Kqay, Bcr.rk/rrr,r' Ti.irkrerteakraba bir kaviln ttLdu{u tezitii suvunur, EIanililar ve Sijnterlilet,itt dilinde T iirkgekel irneler d du {unu bel h- ti r tl i.

22-26 Eyltil 1986 tarihirttle tr4tlantm Milletlerqrast x. Tiirk Tnrih Kongre_si'ne suntlufium "Muknddas Kiterylare Gin-e Hz. Nurt,,t Gentisi, GiittryDodu A-ttarlolu'da Prdr>Tiirk izleri Konustuttln Bir D enerme" bc;lrkJr l>ildirinrle Azerbny-can Ttirk KilIttir Derne{i ilgilenrtiler.

Haziran 1988 tq'ihinde Gilnqr-Dt$u AnadtLu'dn Frttr>Tijrk izleri adt i.LeAzerbaycan KiiltiirDernegi Ynytnlttrt arutsuttln 48 sttyfal*- iizet bir kitttpgrk rtq-rerlildi' Ancak sdz konusu kitupgtk ntut >nadn iken malzentenip tapu.fturtt ile{er-lendinnek istedim, elinizde burunnn brt miitevazi arettlrma o.tuytt grktr.



fi.agilrmalanmla, Tark Dtingast kagtrmalart vakfi cenel fuEkaruhof. Dr. Turan YAZGNI itgitenditer. Tilrk D&ngas A|agtlrmatan Ekirn 1989

sagtxnda makale olarak Aaigtmlamak lfitfunda bulundular. ne konunun

milli tarihimizle gaktn ilgtsi, onemt, ganktlan genlg kitlelelere, dugu-tulmast ihtiga,ct sefubigle rnastakil kitap halinde gagnlandr. 8a9ta vahfGenel fugkant h'of. Dr. Turan Y,\ZGNI oe dizgi, montai, baskL igleflnde

emefii gQen biltan ilgilitere candan tegekk\rd zeukli bir lnrE bilir|nt.

Sadi IIATIAM



WHERE WAS THE TIRST HOMETANO OF TURKS(TlaceolNoah'sAtkonlhesouth-EaslAnatoliaProto-Turk's}

SAdi BAYRAM

During the lasf fcw ycars therc has been an incrcase in thc amount of

lbrcign intcrest shown in thc A$ri mountain in thc hunt for Noah's Ark'

Evcn thc famous astronaut Jamcs irwing has becn involved'

Thcsc cxpctliti<lns have thicr roots in history and also have Armcnian

political connections. However we woultl like to pose some quesions' Is thc

Cudi mountain which is mcntionecl in the Koran as the resting placc of

Noah's Ark rcally thc Alri mountain? Are we Turks really interested in

whcthcr thc world's population are desccn<Jents of Noah's on Yafcs? Did

Sir Hcnr, Layartl discovcr Ninive from various rcligious books and docu-

mcnts? Diil not thc lamous Schiliomann find thc Troy trcasurc lrom thc

Homcr legcnd? According t0 the Pontatouch ancl thc Biblc, Noah's Ark is

said to be found on the Cuili mountain in south-east Anattllia. Thc story

of thc flOorl bcgan in Mesapotania and this is supportcd by writings found

on stonc tablcts. Thc [amous prophcS and pcrsonaliiics told about in thg

.thrcc sacrcd books wcrc all born and livcd in this arca an<l also thc pla-

ces known to cxist in thc so callccl golilcn agc, such as Basra Bay, Dicle

Euphratucs, IVIusul, Diyarbakrr; Urfa, Harran; Adana, Halcp; $am, Sayda'

Sur, Philisrinc, Kuclucl, Nilc Rivcr, Mckke and Mcdinc' Noah was said to

havc livcd in the Cudi mountain rcgion, Abraham in Urfa, Zulfikkar Nc-bi in Ergani, thc prophct Yunus in Nintlva, Danicl in Qukurova, thc prop-

hct Lokaman in Hatay and Habib-i-Nccr:ar'

Was thc Yc'ci..ic Mc'cuc mcntioncd in thc Ktlran a Turk? Was O[uz han

rcally rhc prophct Zu'l karncyn? was Sin thc king Naram I Did thc Ergc-

nokon lcgcncl bcgin in castcrn Anatolia? could cutium guz hc oluz'l Do-

cs thc Acl tribc havc any conncction with thc Atliyctl Surcsi? Did thc [amous

Ad tribc hrvc any rclatonshill to thc Turkish pcoplc? if wc collcct all thc

cvidcncc from thc sacrcd btloks, hictorical docuntgnts, also lcgcncls and sa-

gas ancl acld to it thc cvidcncc collcctcd from thc 13 stonc tablct discoved

during i933 to 1939 in Mari which bclongcd to king's tonrb and was da-

tcd 1800 B.C. wc can st:c that thc tribc tlf Turukku livccl in norlhcrn Mc-

sopotanin in the Sagoros mountains. If wc examinc all thc cvidcncc clgscly



we can clonclude that the Turkish race origninated in south east Antoliaand turks can be said to be decended from Noah's son yafes. Afier theflood the Ark was'beached on the lower slopes of the cudi mountain and

from there the generations spread to south east Anatolia and northern Me-sapotania. Yafes took a large number of his tribe to Middel Asia and so-me other leaders wcnt to Musul and southern anatolia to settle.

Following the Malazgirt was in 1071 A.D.. they came to Anatolia forthe 2nd time. so qe concludc that Turks clme to south east Anatolia 1000and 1500 years before the Greelq Roman or Amenian colanists and thatthis was their first homeland.

we wish to put fonpard this thesis for the attention of interested his:torians and also mention that Ataturk the founder of our nalion had ex-perienced this intuition many years ago.



v

KAYNAKTARA cOnn cUmeY-DocuANADOLU'DA

PROTO TURK IZLERI

Sadi BAYRAM

t\ruKADDEs xi:rnpuu conn

IIz. NUII'un CnltiSi,

A[n ve Cixli Da{larr

GIRI$

Mukaddcs kitaplara gclre insanlar Aclcm

reycrekEofalmrqlar

vc dtinyamtzrn geqitliAleyhisseldm ile Hz. Hawa'dan

merkezlcrine tla[rlmrqlartl rr1.

I Kur'anr-r Kcrinr I.lucurat S0 resi, 49113: Tcvrat, Tckvin, 2-4. bcilijmlcr. Sadi Bayram, MusawirHiiseyin Tarafrntlan Minyatiirlcri yaprlan vc halcn Vakrflar Genel MiidiirliiltiArEivi'ndeMuh:ifaza Etlilcn Silsile-N6rnc, Vakrflar.pergisi, S. 13, Ankara, 1981, s.260, Avuslurya NationalBitrliothck, Cod. Af. 50 nunraralr escr. -5o varalr; Sadi Bayram, Medallioned Genealogies FifthIntemational Congrcss of 1'urkish Art, Rudapest, 1975, Aliadenria Kiado Budapest, 19.8' s' 161''Sadi Bayram, Ankara Etnograffa Miizcsi'ndcki Madalyonlu Silsile-N6me'de Do[u AnadoluveBatr.{sya, Vlll. Tiirk Tarih Kongrcsi, Ankara, 1976, s.645; Topkapr Sarayr Miizesi l-1. 1'624

numarait Ztihilclii't- Tcvf rih, TKSM. lll. Ahmed Ktiliiphanesi 3110, Duhlin'dc Chester BeautyI-ibrar-rr, T. 423 nunrarafu cser v.tl.; Ebul Gazi Bahadrr I Ian, $eccrc-i Tcrakkimc (Tiirklcrin soy

ktit{i ii),Tcrcrirnan 1001 Tcmcl llscr, s. 20. Kur'an-r Kerinr'dc insanlrlrn yaratrldr[r zamana dairbir dyci voktur. Tevrat'ta ise, soy ajacr yolu ite Allahln elgilerinin omiir slirelcri loplamlndan

bir rikam cltle er]ilmt--ktetlir ki, M.O.4000-3700yrlllanna tekdbtil etmektedir. I Iz' Nuh 950 scne

6nriir siirdii, ciinrlcsiritlcn, Kamcri , vani "ay" takvinri kullandrklirr anlaylmaktad rr ' 950:12=79yrl anlamamrz, gcrcknrcktctlir. ilrrani takvinri M.O. .lffX)vtlrnr insanhlrn baqlan[rcr olarak kabuledc-r. Ilaltruki,_lngiliz Jamcs Mcllcarl arkcotojik kazrlartla insanlartn cemiye't halinde ktiy-gchirbiginrindc M.o. 6500 yrllarrnda Konya-Qatalh<iyiik'de yaladrklannr; M.o. 7500 yrllartndaDiyarbakrr Qoytinti mevkiintle tahrl kullandrklarrnr Prof. Dr. Ilalet Qambel c14 lahlillcrineticcsinde tesbit erJilnriqtir. Ilahnretli dostum. hcrcam Prof. Dr. Ismail Krhg Kokten'e gcire,

Antalya Karain Malarasr'nda elde edilen fosillerden, insanhk tarihinin 50.000 yrllanna uzandt tanlagrlmaktatlrr.6 Ocak 1-988 tarilrli I liirriyct Gazclesi'nde grkan bir halrcre g<ire de California

Ulivcrsitesi vc I larvard Univcrsitcsi tizik bilginlcri, insanlrk tarihinin 200.000sencye uzandt{t

verilcn haberler arasrndadrr. isl6mi kaynaklann Orta Qa 'da yazdr$t.eserlerde Tevrat'lan naklcnbazr tarihler alnrrElardrr. Orta Qa isl6m tarihcilcri ekseriyetle M.O. 5900-5574 tailrleri arastnt

bcnimscrler ki, Tcvrat'a gore daha gcriye giden bir tarihtir. Bkz. Atsrz, Osmanlr Tarihine AitTakvimlcr, I,824,83-5,8.r3 II. Tarihli Takvirnler, KtiEtik Aydn Mattraasr, Istanbul, 1961, s

13,61,87; Ilaz.a Kitah-ri Silsile-Ndme, varak 9a (Vakrflar Cenel Miirltirlii$iiK.4 numarada

nrahfuz); Maurice llucaille, l-a lliblc L,e Coran la Science-Kitab-r Mukaddes, Kur'an vc Bilint(Eev. Dog. Dr. Sual Yrldrrrnr).6. Baskr. izrnir 1985' s. 11.



10 2/TIJRK DUNYASI ARA$TIRMALARI

Yine biliyoruz ki, Allah, insanlartn birbirleriyle iyi yaqamasrnr, kottiliik-lerdcn saktnmalannt, do{ruluktan ayrtlmamalartnt tcmin iEin elEilcr gonde,r-

mig ve kitap gonclerclifi clEilcrine bunu vahiy qeklinde ulaqttrmtqtrr' Nitekim,Kur'an-r Kerim'in XIV. Siresi olan ibrahim S0resi'nin 4. dyetin<Ie: kendile'rine apagrk anlatabilsin diye, her peygamberi, kendi milletinin dili ile gOn-

derdik" XVI. Nahl Sfrcsi'nin 36. 6yetinctre de "And olsun ki her iinmtete"Allah'akutluk erlin, azdrncilardan kagmm diyen peygantberler gdndernisizdir.'." IX'Tevbe Sfresi'nin 70. dyetincle "kendilerinden cince olan Nnh, Ad, Sentud nti -letlerinin, ibrahim milletinin, alt-tist olmuE Medyen Sehir halhnm hoberlei on-

lara gelntedi ni? Peygantberlei onlara belgeler getirnislerdi, onlar kndilerineyaztk etnislerdir" mediindedir.

Allah'm kutsal kitaplart olan Tewat ve incil'in astliart giiniimtize ulaq-

mamakla beraber, nesilden nesile, giintimiize intikal etmiq, qilAhi tarih ve

folkloru da iEine ahp, baa dc$iqikliklere ufrayarak bugiine kadar gelcbil-m{tir. Bunlardan yalnrz Kur'an-t Kerim'in hiE bir kclimesi de$iqmcden gi.i-

ntimiizc ulaqmqtrr.

' Mukaddes kitaplardan yola gtkarak, halk inanrqlart, mtifessirlerin yoru-mu, Sumerolog ve bazr dil ve tarihEi ilim adamlarrnrn gortiqii ilc 13 adct

Eivi yazrh Akad tablctini inccliyerek bir senteze gitmek istiyor ve Proto--Tiirklcr'le2 ilgilenen tarihgilcrin dikkarini bu konuya Eckmck istiyoruz3.

Cumhuriyetimizin kurucusu aziz Atattirk'tin baa onsezileri dc bizc rch-ber olmugtur. Siimerbank, Etibank isimlerinin millibankalartmrza isim ola-rak vcriligi lAlcttdyin bir tcsatliif de$ildir. Biiytik Atati.irk, Tiirk Tarihi'niincclcmek iizcrc Tiirk Tarih Kurumu'nu, Tiirk Dil Kurumu'nu ve nihdyet1935'de Dil ve Tarih-Co[rafya Fakiiltcsi'ni tcsis cttirmiqtir4. Bir taraftan i-lim adarnlarrmrz Ttlrk Tarih Kurumu'nda Ttirk tarihinin ana kaynaklannl a-

ra$trnp incelerken, bir taraftan Tiirk Dili araqtrrmalart genig bigim<Ie yaptlmtg,ilim adamlanmrz Dil vc Tarih-Cofratya Faktiltesi'nde hrzla yctiqtirilmeyebaqlanmlg, yurt drqrna da burslu o{rcncilcr gOndcrilerek doktoralannt yap-

maya baqlamrqlardrr. Gdriiliiyor ki, Bi.iyiik Atattirk, her konuda oldulu gibibu konularda da sefcrberlik harekctini baqlatmqttr, Ayrrca Almanya'dakiNazi hareketindcn hoglanmayan ilim adamlan, Ttirkiye'ye Eekilmiq, ilmie i-tim eah$malanna baglamrqlardrr.

z H6mit Ziibeyr Kogay, Tiirk Kelimesi Hakkrnda, Z*ki Velirli Tofan Armalan Kitahr, istantrul1955, s.33: IslAm Ansiklopedisi. Fas. l2'7:l 1976.s.142.

s Bu niaksa tla 22-26 Eyftl 1986 tarih lcri arasrnda An kara'da toplanan Millctlcrarar X. Ttirk'IarihKongresi'nde lezinizle ilgili bir bildiri sunmugtuk. Bkz. Cumhuriyet Gazctesi, 23.9.1986, s. 14;

Giineq Gazetesi, 23.9.1986, s. 3 Ti.irklcr'in Ana Yurdu Giiney-Dolu Anadolu'dur; Bildirilerbaskrda olup, aynr bildiri tashih hatalan ile, Sadi Bayram, Nuh'un Gemisi, Giiney-Do$uAnadolu'da Proto-Tiirk izleri, Bclgelerle Tiirk Tarihi, S.20, Ekim 1986, s. 26-35; CeniElctilm\baskr, Sadi Bayram, Gtiney-Do$u Anadolu'da ProtoTtirk izlcri" "Mukaddes Kitaplara Gcire llz.Nuh'un Gemisi", Azerbaycan Ktilttir Derneli Yaytnlan No: 30, Yenigtin Matbaast, Ankara,1988, 48 s.

a Sadi Bayram, Tarihte Tiirk Adr Ne Z:man Ortaya Qrktr? Mill? Ktiltiir, S.5, Mayrs 1977, s. 4 8-5 1,



S. BAYRAM/KAYNAKLARA GORE GUNEY DOGU ANADOLU'DA PROTg lglrl 1 11

Konumuz,MukaddeskitaplardanyolaErkarak'bilinen.destan'folklorikunsurlar, dil ve tarih yolu ile Mil6d Oncesi Qa$larda M'6' 35ffi-1500 yrl-

lartarastnda,KuzcyMezopotarnya'da,Gtiney-Do[uAnadolucivartndaMu-

sul ve Eevrcsinde Tiitkler,Yani @

Giincy-Do[u Anadolu ve Qorrcsi

Bu konuda qimdiyc kadar etraflr bir ghqma olmamtq olup' bu sattrlart

yazan 22-26 Eyli.il 1986 yrhnrla, Sayrn Cumhurbagkantmtzrn ytksek himdye-

ierin<te toplanan Millctlcrarasr X. Ttirk Tarih Kongresi'ne bir teblig sunmu{

o1ip, tcblife, aradan iiE sene geEmcsine rafmen ciOOibiEim<tc bir tenkid vdkiolmamrqtrr. Bu da bizi bu escri hazlrlamaya bir teqvik unsuru olmuq ve bu

konudaki miinfcrit donelcr bir araya gctirilmittir'

ARA$TIRMA YOLU"

. XIX, yiizyrldaki arkeolojik keqiflcr, Tevrar ve incil'den yola Erkarak ya-

prlmamrq mryttr? ingiliz Hcnry Layard 1845-1851 ytllan arastnda mukaddes

kitaplardan yola Erkarak Ninive vc Babil'i5 i keqfcderck British Muscum'a

nddidc escrlcr kazandtrmamrqmrydr? Bu scbcble "Sir" unvant almamtg mty-

dr? Unlii schilicman, Homcr Dcstant'ndan yola Etkarak, dtinyaca mcqhur

s Dr. Yulu Tekin Kurat, IJenry l*yard'rn isranbul Elgili[i 1877-1880' Dil ve Tarih-Colraffa

trakiilresilayrnlarr, Ankara, rsee, i. s; IIcnry Ausrin L-ayard, Niniveand Its Remains, I-ondon,

1849; H. t,ayard, Niniveh and Babylonia, lxlndon' 1853; Ayrrca baskrya hazrr olan, D;. I16mit

Ziibeyr Kogay,,Sadi Bayram' M. Tarif Orgun, lirdolan T"nit?.fild^.n haztrlanan Osmanlt

inip"irtorr,igu ue Ttirkiye Cumhuriyeti Qafiarr'nrta Tiirk Kazr Tarihi belgeler boliimti'

AX BENIZ

T71;ti;

" ,,udrnizi iiionirr

"I. } URUUil

trnq i i-_---_-) ia-__:

lnlgis TAN



Truva Hazinesi'ni bulmamrq mrydr? I-ayard ve schilieman her ikisi cle arke-Iog olmaylp, Eok okuyan kimselcrdi.

XIX. yuryrl arkeologlannrn, (bilhassa ingilizlcr) hayatr incelendi$i tak-dirde, Eofunun asker mcngeli okluklarr, daha sonra ikinci adrm olarak ha-riciye mesle$ine intisap e<lerek, bir ilmi enstitii kanah ile veya Do$u HindKumpanyasr qirketinc memur olarak atanrp, orta-Dofu'yu kegfctmeye ko-yulduklan anlaqrlrr. Bu arkeolojik, etnolojik saha etiidleri neticesinde, Av-rupa tilkeleri, siyasi politikalannr sa[lam zemin araltlrmasr iizerineoturtturmu{lar, mahallihalkrn 6rf ve ddetlerini iyice incelemek frrsatrnl bu-larak, onlara Eok iyi ni.iftz etmiqler, arkeolojik sitlcri ve pctrol bdlgelerinitcsbit etmiqlerdir.

Biz dc aynl yoldan, Mukadclcs Kitaplardan yola Erkarak, once Hz. Nuh-'un Gemisi, Tufan, Hz. Nuh ve ona inanan cemaatln karaya Erkmasl Nuh-'un o$ullarr ve soyu, Yafes olullarr, Ye'cii- Mc'cric, Cog- Magog, Zi.i'l-Karncyn,ofuzlar, Ergcnckon Dcstanr, Surncrliler, Gutiumlular,'Turukiular'r inrrelc-yerck bir scntoze varmak istiyoruz.

TUFAN

IIz. Nuh'un Gemisi

ldRt ve c0 ui Dlcr,lrRr

insanh[rn Hz. Actcm ve Hz. Hawa'clan sonra ikinci atasr olarak Hz.N0h 6icyhisscldm kabul eclilmekte<Jir. Btittin clin a<lamlarr bu ktlnucla mut6-brktrrlar. Tarihcilcr dc Mukaclclcs tig kitaba alfcn bu gortiqii otomatik ola-rak kabul etmcktcdirlcro. zira M.o. 3lin'dc pikrografik Eivi yazrsr bulunmuqolup, bu tarihtcn once ydzh hiEhir bclge yoktur. Tck dayana$rmrz Muka-dcs Kitaplardrr. on<lan dncckilcrin hepsi, ya seramiktir, ya heykcldir, duvar

resmidir vcya bina kahntlsr, yiyecck fosilidir. yani rcsimle anlalrmdrr.Tufan Efsancsi (Nuh rufanr), Mezoporamya'da gerEekleqmigtir. Hz. Nuh-

'un Gemisi Gtincy Mczopotamya'da inqa actilmig, Tufan olayr bu iilkede baq-lamrE ve gcmi, Dicle Nchrinin ytiksclmesi neticesi crlli Dalr (Tevrat'a goreArarat-Aln Dafr) eteklcr,inde karaya oturmultur. cfrli Da[r, Mardin ili'ninCizre ilEesi'nde olup, Dicle Nchri kcnarrnclaclrr.

Hz. Nuh'un Gcmisi, Tiirk topraklarr iEinde bulunan cixli vcya Aln Da-

$r'ndakaraya

oturduluna g0re, Hz. Nuh'a inanan cemadt, burada karayagrkmrqtrr. Tiirk neslinin Hz Nuh'un ollu Yafcs'e dayanrlr$lnr btittin antik

6 Kur'an-t Kerim, Twrat ve incil'de gegen Tufan'la ilgili dyetleri, ileride Tufan bahsindeinceleyeceliz. Ayrrca Bkz. Ebulgazi Bahadrr IIan, A.g.e. s. 23; Div6n-r t,0g6r-ir TiirkC.l., s. 28.



S. BAYRAM/KAYNAKLARA GORE GUNEY DOGU ANADOLU'DA PfIOT.O TtiBK izLenVs 13

kaynaklar, mtfe-csirlcr kabul efmckte, tarihgilerimiz tle bu g6riiq0 eserlerin-

de kullanmaktadrrlar'

o halde; bu konu biz Tiirkleride ilgilendirmiyor mu? Elbctteki tercd-

dii1siiz ilgilendirmcu,"otr. ama uu konuia cicldibir Eahqma yaptlmamrgtrrT'

Son yrllardatr8. Hatta, tinliiren katllmtq, iamcs Irwrn vc ekibil0. 1984, 1985, 1986 senclcri Agustos

A[n Da$r'nda Nuh'un Gemisi'ni arayan yabancilar artm4-

astronot Jamcs Irwin bile bu kervana 1983 yrhndang itibu'

Alrr Dalr (lirto: Ilaklir Acun)

r Prof. Dr. Mecit Dogru, Tufan Efsancsive Aln Dalr'nrn 6nemi,7 Eylnl 1986, Milliyet Gazetesi,

s.8., ltrl"O.i.h" parrot, Nuh'un Gcnrisinin Aln Dalr'nda oldulunu iddia ederek A{rr Dafrna Elkinak

iizcre II. Mahmud'tlan izin talep etmiq, 1834'tle K. Spaski ilc r\ytonomnff, 1845'de i'Icrmann

Abich, FLD. Seymour, 1850'de j. Khodzko ve Khanikoff, 1E52'de R. Stuart, Monteith, 1876'da

Lord Jamcs Bryce, 1878'dc G.P. Baker, 1882'de Sivoloboff, 188?'de john Joseph Nouri, 1889',da

Raphaelovirch, 1892'rle 1'.G. Alen, W.L. Sachlebcn, 1890'da Milo Kosevig, 1893'de Paslukhoff,

Lynch, Rudolphe Tauguvalder Alrr Dalr'na grkmaya gahStrlar. 1916'da Vladimir Roskovslry

adrn,la bir Rui pilotu monolit genii geklindeki kayayr gcirerek, Nuh'un Gemisi oldllu zannt ile

resimlerini EckmiE, 1936'da Ycni Zellandah dalcr H. Knight, 1949-1950 yrllannda Dr. Smith'

1950,52,53,-i5 vrllalnda Fransrz Fernand Navaro A[n Dalr'na grkmrE, 1954,.1958' 1960

yrllannda Joh; Libi Alrr Da$r'nda Nuh'un Gemisi'ni aramtqsa da bir .sonug alamamr$970yrllagnda Aln Dalrna grkmak-yasaklannlStlr. Bkz. 2 Arahli 1988 Sabah Gazetesi, s'2' Nuh',un

bcmisi AgrlOagr:nda 400 yrklin beri aranryor., Flayat Ansiklopedisi, C.l' s' 49; Bil6l Alisoy'

Nuh'un Gcmisi ve Tufan, Atrkara, 1987, s. 194-196', ldil;; i;;gii,, ng" odg, c-rEdgi, Biiim ve Sanar Dergisi, Ekim 1984, s. 46, s.'75-2e; rlayat

Dergisi. s. 37, l0 Evltil 198{, s.4-5.to Eiilniiibigi;;ili;p'qcyi". otuyor. Nuh'un Gemisi Ilikdycsi,26 Agustos le8-1, s. 1.9

(Ameri-kan riragtrrma 1:lryeii Baqkanr Marvin Steffins, Ron Wyatt popiilcr siyasct.

adamlanmrzdan Kasrm Ciilek'in evinde basrn toplantlsl yaparak 1585 m. yiiliscklikte a[actmst

bir parga bulundulunu belirterek tahlil elmet( iizere Amcrika'ya gtitiirecefini agrklamtE ve

purEunrn Nutt'un Gimisi'nc ait olJu[unu savunmultur. Daha sonra Heyet iiyeleri ararnda ihtilafgrkmrqrrr. Aya ilk defa ayak basan astronol james Irwin lse,.tekrar gelecelini bclirlmistir.

ir".iku1orironor ve ekiLrinin gektifi filmlere el konulmuE,daha sonra iade'edi lmiEtir. Bkz. Irwin

casus mu? I.ltirriyet Gazetesi,"3l Afustos 1986, s. 3; Irwin "casus De$ilim" Milliyet Gazetcsi,

5 Eylul 1986, s.3, irwin: "Bizi casus gibi gciriiyorlar, bizim casuslukla ilgimizyok. oysa biz, sadece

Nuir'un Ccmisi'ni anyoruz. Belki de Sovyctier istemedili igin Aln l)a r'mn kuzelrde arama

yapmamrza izin vermiorlar" dcnriEtir. 1987 yrlrnda, Tiirk bilim adamlarr, Tiirklran stntnna 3't111. Oogu Bayezrd ilgcsine 28 km. uzakhkta ve denizden 1585 m. ytikseklikte LJz.engili Koyii

yakrnlarinda, iO ytl 6nc" Tiirk hava yiizbagrsr taraftndan eekil1.1 1sm n hugiinkti yerinde

lnceleme yaparakgeminin burada olatrilcccli hakkrntla Atattirk Uhiversitesi olretim iiycleri



14 6/TURK DUNYAST ARA$T| RMALART

sonlanna dogiu Birleqik Amerika"dan Tlirkiye'ye geierek resmi makamiar-dan gerckli izni aldrktan sonra Hz. Nuh'un Gemisini aramak ilzere 5.156m. ytikseklikrcki Agrr Dalr'na dort defa ttrmanmr$tr. Corli Dafr'n<lan son-

ra, mantrkh ikinci yer Btiytik A[rr Da$r de$il KtiEtik Alrr Dalr'clrr. Bi.iyiikAln Dalr 440 ve 450 boylam ile 390-400 kuzey cnlemleri arasrndall olanvolkanik bir dafdrr.

Ashnda, A[n Dafr'nr]a Hz Nuh'un Gernisini arama olaylannrn kokii1826 tarihlcrinc kadar iniyor. Kanadtimize gore, Amerikan Aragtrrma He-ycti'nin gaycsi, Amerika'da bulunan Ermeni Cemadti'nin purus,12 ile BtiytikA$rr Da$r'nrJa 1735 m. irtifada bulunan ve 2A Haziran 1840 rarihinde dcp-remle kayalar altrnda kalan ve gimdi taqhk bir arazt vaziyetindeki Arguri

Koyti ile Yakub Manastrrr'nr aramaktadrlar. Nuh Pcygamber vasltasryla Da- r kutsal bir hale gctirerek konuyu giinCcmde canh muhafaza etmek ve h-ristiyanhfr Aln ydresinc qckcrek, Ermenilere siyasi bir zemin hanrlanmakistcnmcktcclir.

IIz. NUII'UN GEMiSi ile ircir.i nir.cil.nnTckvin, 7114-16: "Kcndine gofer agaandan bir genti yap; genide odalar ya-

pocaksm, \'e orut iqeriden ve dtEartdan ziftle ziftliyeceksin. Ve onu Srrtle yopo-

caksm: Geninin uzttnlufi.t ilQ yriz arSm, geniglifr elli aryn, ve ytiksc.ktigi otuznrEm olncaktrr. Geniye qS*hk yapncaksm, ve onu yukan dopu bir or$nn ta-ntantlay6s6l{srn; \'e g,eninin kaptstru yan tarafina krryacakstn; alt, ikinci, ve ri-gilncii kath olarni orut y'upacnktn"

Kur'an-r Kcrim, H0d Surcsi ll135-37 6yat: ''Ni,lt'a, Senin ntilletinden i-nonntq olanlardan baskax inonmayacakttr; onlann iSlediklerine ilztilnte; gr)z-criltirttinuiz olftnda, sana bildirdi{imiz gibi geni yap. Hokstzltk yapanlar iqinBana baS vurnra, gtinkti onlar suda hofitlacaklardtr" diyc Allah t.arafrnclan

vahyolundu. "nrcklindcdir.Mti'minfn'Stnesi 23127 Ayer O" Bunun tizprinc ona qdyle vahyettik ,'Gdz-

crihifiinilz altmda, sano bildirdi{irniz gibi geni yap; buyrufruntuz gelip, sulorkaynaynco, her cinsten birer gifii ve alayhine htikrint veilniE olantn dqtndakalan golttk Eocttfiunu altp gentiye bindir. Haksaltk yapanlar iqin Bana baE

vurnto, gtinHi onlnr .suda bo{ulacaklnrdtr" mealindcdir.

r

risldm Arrsiklopcdisi.

AlrrDa[r Maddcsi. I;as. 2.

istanbul. I979, s. l.s2-153.tz IIasan Pulur, Nuh'un Gemisi, Fliirriyct Gaz.ctcsi, 16 Agu$tos 1985, s.5. I{asan Pulur, fotolrafsanatgtsl Ara GLiier ile yaptr{r ropcirtaj-frkra yazrsrnda, Nuh'un Gemisini arama tarihEesihakkrnda konuqur ve john Libi'nin lloston'da bir asansdrcii oldu$u, konunun hrristiyankiliselcrincc istisnlar edildili ve para tuza$r oldulunu agrk-segik yazmaktadrr. Ayrrca Bkz.Scinmcz Targan, A"g.e. s. 28-29.



S. BAYRAM/KAYNAKLARA GORE cUNEy DoGU ANADoLu'DA PrqIgJqBK 4Eli/7 15



Kamcr S0resi 54/13-14 6yetler: ,,Onu, tahtadanl3 yapilmtg, mrhla Eakilmqbir gemiye bindirdik; inkkr ettitniE oran.Nuh'a mtiMfat olarak verd.ifrntiz ge-miyi bir ibret olarak btraktilg dgtit alan yok nwtlur?" rnedlindcdir.

Kamcr S0resi'nin 14. dyetinde z.aman bildirmemekte, gcminin bir ibretbelgesi olarak uzun zaman kalchfr anlaqrlmaktadrr. Zamanla c0r]i Da$r te-pelerinden kayan taq ve toprakla, ziftre kapranmrq geminin c0di Da[r etck-lerinde arkeoloiik bir araqrrrma yaprldrlr takclirde bulunmasr ihtimali aklagclmektcdir. Teestifle ifade etmek istcriz ki bu bolgecle maalcscf ne Tilrkilim adamlarr ne de yabanolar Hz. Nuh'un Gemisi'ni aramamrqlardrr. El-bctte istikbalde qayet varsa Nuh'un Cemisi'ni trulmak yine Ttirklcr,e nasibolacaktrrll. cfrli Da$r gcvresinde 25 km2.lik bir sahanrn ara$tlnlrnasl gerck-mcktedir.

TUFAN

Mczopotamya'da Allah'a karqr isyankAr olan ve Hz. Nuh'un uyanlarrnakargr ilgisiz olan kavimlcrin Eok qidc.lcrli ya$murlarla, Diclc ve Frrat Nehir-lcrinin ta$masr sonugu btiyiik bir scl fcldkcti ile Basra Kdrfez;indc mcydanagelen antisiklon tesiriyle denizin kabararak (briyi.ik bir mccl-cezir olayr) Me_zopotamya ovaslnl kaplamasryla insanlann, canhlann sucla bo[ulmalan .ha_

disesine Tufan diyorurls. M"ropotamya'da ytiksck dalla'n bulunmamasr,Edldc ufak tcpcciklcrin bulunmasr, Diclc-Frrat gibi iki biiytik nchirin kuzcy_ts NeziheAraz'AIlah'rninsanlarailkCezasr.NuhTufanr, Iiiirriyet,3tagurrns 1976.NeziheAraz,

gentinin IIind ardrcrndan vaprldrArnr bclirtir.2 Aralrk 1986 tarihli Sabai cazctesi, s.2,de ki geniqha h.crde. grnar a acr old u u vurgulanrr.

ta M-ali inrkAn huldufunluz-takrlirie, Ct di Dalr gevresinde arkeolojik bir kazr yapnrak istiyoruz.Stiryanice Tcvral'ta Nuh'un Gcmlsi Kardo Dilr;na orurur. Siiryaniierdc Kardo fiagr'nrcciioagrolarak kabur ederrer.

_siiryanirer'e gcire: M.6. 2347'de Nuh,un Gemisi Kardo (c0 di) da[rzirvesindc karaya ot urdu. I Iz. Nuh, kinsr. iiE oiluve iiggelininrJcn ibaret sckiz ki$ iiik aile gemidcnqlkttlar. Tcmnet adrnda bir koy kuRlular. Nuh, tanmli.ilgilendi. Sekiz *onoflno gclen Temnet,\<iy ilmi olarak bcirgede.yagamakradrr. Bkz. Kcmar 6ikan, siiryanirer Kacrim Siiryanircr veTiirkiyc'dcki Durunrlart, istanbul Univcrsitcsi Trp Fakiiltesi yayrniarr, Baha

v",t.".ilri."iri1975' s' 11 (Enre kli General Kemal 6zkan'rn 15.3:1973 tarihindi Trp iarini Ensririisiinde yaprrlrkonugnra); Aziz Gilnel,.Siiryanilcrin Tarihi, Diyartrakrr, 1970, s. 29; Ararat kclinrcsi de,Ermeniceden dcfil' ural gjlhfg:l giiniimiize intikar etmigrir; Es Seyyid nnrtir"i, Dcbba ,1^716 M. rarihinde yazdrlr Kirabii'l ibriz adh eserde, ,.Siiryani L0 gari, ervah l0 garidir. RuhlarSiiryanicekonuqur. DivAn ehli, peygambe'rgenisrn6nf lr oltlu$u igin s"ii.y.nilo goriir" hirap edcrlcr,demektedir' Faslt olan yazann, Endiiltis kiilliiriikahntrlan iG bclki ilkyazrnuiMezopcltamya,danne{et etligini, ilk givi yazrsrnrn buralarrla icad etliklilini belirrmek igin *yl.miq olabilir, Bkz. EsSelyid Atxliilaziz Dcbba , Kitabii'l itrriz lDcrlcycn: Ahmed Ibni Miibarck-Tcrc. AhdulltSt$ lt.Mchmer Ycnirer), Farih GenErik Vaktr Mirhaasr. isranbur, 1976.s. rr4-r2r.ts ord. Prof. I)r. Ahmed Siiircyl Unvcr, i v7o yrlr t'atrannJa anG;;i; gir.rilini" i2 traz.iran 7974tarilrinde Orta-Dofu Gazctcsinde yayrnlinan "Nuh Nebi'den'Kitru;taglrkl makalcsininkupiirtini.i vererek, 'Tufan konusunu incele, yayln yap" demigti. Aynr giin .rhrtr,, olan prof.Ismaill lakkr Baltacro{lu'nu birlikte ziyarere glrm4iitr. Iler ikiiioe eu.,tly"re inrikal eden Tiirkkiiltririine goniil vernrig bu ilim atiamla.nrrzr rahnrct ve minnctle unr.,n,.



S. EAYRAM/KAYNAKLARA GORE GIJITY OOGU ANADOLU'OA PROTO TUfIK IZLTNIIS

Cutli Dalr'nda Lrulunan Deniz Salyangoz Kabulu (Foto: Necdet lgli)

deki belki buzul Ea{rndaki buzullann biiyiik bir enerji sebebiylc ani erime-

si, bolgenin Eukur bir Eanak $eklinclebulunmasl, Tufan hadisesinin vukuu-

na yardrmcr olan labiat qartlan16 araslnda sayrlabilir.

Kur'an-t Kcrim'in Hz. Nuh, Nuh Milleti, Tufan ve'bu konularla ilgili i-kaz, oftit, ibret, gemi ve vaazlar hakkrndaki dyetlerini qu gekilde stralayabi-

to Yrlmaz Ctner, IX. Jeomorfoloji Bilimsel ve Teknik Kurultayr, 13 Mart 1985 tarihli Giinaydrn

Gazetesi, s. 2. Nuh'un Gemisi'nin topolrafik nedenlerle A[n Dalr eleklerine yanaEamryacafr,Cudi Dalr'na oturmasr gerekecelini bclirttikter sonra, Tufan olayrnrn kilimatolojik agrdanbilimsel olarak yaklaErldrlr takdirde, Hind Ohyan usu ytiksek basrng merkezinden Basa KrirfezialEak basrng merkezine dolru giddetrli hava akrmla rnrn sebeb olaca{r denizytiksel mesi ile yukarrMgzopotamya kuzey kryrlan olabilecek Mardin dolaylarrndaki C0 di Dalr eteklerinin gemininkaraya oturnrasr bakrmrndan uygun olacalrnr betirtmi$tir. Ara Gtiler'in Aln Da$rleklerindegektili foto$rafrn ise, morfolojik Sekiller oldulunu s<iylemigtir.

Nuh Tufanr



/8 1O/TtjSK DUNYASI ABA$TIRMALARI

En'am S0resi 616 Ayeti ikaz; Araf S0resi 7/59-64. dyetleri ikaz;;, yunusStuesi 1,AnI-73 ayetleri ogrit; Enbiyd S0resi 21176-77. 6yetleri ikaz; H0ds0resi 1.1n548. dyetleri rufan; Mii'minun s0resi z3lz3-30. ayetleri ibret;Furkan Stuesi 25137. 6yeri ceza, g0ara s0resi 26lta5-nz. dyetleri ogtft, An-ke-b0t S0resi 2911,4-1.5" dyerleri Hz. Nuh'un 950 yil yaEadrgriT, Tirfan gemiile insanlarrn kurtanlmasr; Kamer Srhesi 54D-16. 6yetler, Tiifan ve gemi ya-ptmr; Nuh S0resi Tlll-28. Ayetler vaaz ve Odevlerden bahsetmekterJir.

Ttrfan hadisesini en derayh pkilde veren H0d S0resi Lln5-2B.dyetlerinmedlini aynen a5a$rya ahyoruz: "And olsun ki biz N0h'u kendi milletinegonderdik 'Ben sizin iEin apagk bir uyanoyrm; Allah'tan baqkasrna kulluketmeyin; do$rusu ben hakkrnzda can yakrcr bir giiniin azdbrndan korkuyo-rum' dedi. 27. Milletinin inkdrcr ileri gelenleri: n'senin ancak kendimiz gibibir insan oldu$unu gcirtiyoruz. Daha baqlan{rEta, sana bizirn ayak takunr dr-Etnda kimsenin uydu{unu gOrmiiyoruz. Sizin bizden bir tisttinliiliiniizyok-tur;, biz sizi yalancr sanryoruz" dediler. 28. N0h: ,.Ey milletirn Rabbiminkatrnda bir delilim bulunsa ve bana yine katrnda bir rahmet vermiq olsa dabunlar sizden gizlenmiq olsa. Soyleyin, zorla sizi bunlara mecbur mu ede-riz?" dedi. 29. "Ey milletim Buna karqrhk ben sizden bir mal da istemiyo-rum. Benim ticretim Allah'a aittir; inananlaru da kovacak de$ilim; gtinkii

onlar Rableriyle karqrlaqacaklar; lakat ben sizi c6hil bir millet olarak gort-yorum."30. "Ey rnilletim Onlarr i<ovarsam, Allah',a kargr beni kim savunur?Diigiinmez misiniz?" 31. "SiZe, Allah'rn hazj neleri yanrmdadrr demiyorum;gaybr bilmem; do{rusu melek oldu$umu da sdylemiyorum; kuEiik gOrdiikle-rinize Allah iyilikvermeyecektir diyemem, iglerinde olanr Allah daha iyi bi-lir. Yoksa gi.iphesiz haksrzhk etmiq olurum;' 32. "Ey N0tr Bizimle tart{tln;hem de Eok tarrr$rln. Dofru sdzlti isen tehdid errigin azabr bagrmna getir-" dediler. 33'34." Ancak Allah dilerse onu bagrnrza getirir, siz o'nu dciz br-

rakamazsmrz. Allah sizi azdrrmak isterse, ben size 6[iit vermek istesem defaydasr olmaz. O, sizin Rabbinizdir, O'na ddneceksiniz,dedL 35. Ey Mu_hammeQ sana "Kur-ant kendilipinden uydurdu" derler ki: ,,(Jydurdunxsa su-gu bana aittir; oysa ben sizin iSledifiiniz grinahlardan uza{tm. ,,36-57. Nuh,a,,,Senin milletinden, inanm4 olanlardan baqkasr inanmayacaktrr; onlann \ e-diklerine tiztilme; giizciilii{timiizaltrnrla, sana bildirdigimiz gibi gemiyi yap.Haksrzhk yapanlar iEin bana baq vurma Eiinkti onlar sucla bo$ulacaklardrr"diye Allah tarafindan vahyolundu. 38-39. Gemiyi yaparken, milletin ink6rc-t ileri gelenleri yanrna u[radrkEa onunla alay

ederdi. o da: Bizimle alay e-rz KarErlaqtrnnrz. Tekvin 1029, Aynen intikal etmiltir. Harran bolgesinde ingilizlerin 1949'dayaptt$t kazrlarda Sin (Ay) Tannsrna ait birstel bulunmuEtur. Mezopotamya'da Sin (ay) tannsrnada taprlrdr. M.O. 2500-2000 yrllarrnda Mezopotamyada Sin (ay) lakvimine g<ire hesap yaprldrlrakla gelmektedir.950:12-T9yagrnda llz. Nuh'un vefat ettilini diiEtinebiliriz. Prehistorii gagtarOaC14 tahlilerine gdre insan timriiniin ortalama kadrnlarda 38-42 erkeklerde 45-49 yrl arisrndaoldu$u XX. asrrda trbbln ilerlemesi sonucu ortalama yagrn erkeklerde 60-61, kadrn larda 67-69'ubuldufu yaprlan istatistikler arasrndadrr. Tarih cincesi ga{larda dolum srrasrnda vefat sebebiylekadrnlar arasrndaki ortalama yag daha krsadrr.



s. BAYBAM/KAYNAKLARA GI)RE GUNEY DOGU ANADOLU'DA PBOTO TURK |ZIEN|III

diyorsunuz ama, alay ettifiniz gibi biz de sizinle alay edecefiz; rez'l edici

az6brn kime geiecefini ve kime siirekli az6brn inece$ini gdreceksiniz" dedi.

40. Buyru$umuz gelip sular kaynamala baElaytna, "Her cinsten bir gift ve

alqhine htiktim verilmiE olanrn dtEmda goluk ve gocu{unu ve inananlart ge-

miye bindir" dedik. Pek az kimse onunla beraber inanmqu. 41. AJlah "o-raya binin; ytinintesi ve durntast Ahah\n iniyledir, Rabbin ba{qlar ve merhamet

eder', dedi. 42. Gemi, daflar gibi dalgalar iginde onlan g6tiiriirken, N0h,

bir kenarda ayn kalmrq olan o[luna "Ey ofrilcurtum Bizimle berhbo gel,

kifirlerle birlik olma" diye seslendi. 43. O{luz "Da{a strtmvury beni sudan

htrtanr" deyince, Nflh: "Bugrln Allnh'tn buyrufiundan-Onun acdrklan dqm'da- kumtlacak yoktur" dedi. Aralanna dalga girdi, o$lu da bo$ulanlara ka-

rrgtr. 44. Yete, "suytna gek ", go$e, "Ey gdk sen de tut " denildi. Su gekilditiq de bitti; gemi Cfxli'ye oturdu. Hakszhk yapan millet Allah'tn rahmetin-

den uzak olsun" denildi. 45. Nfltl Rabbine seslendi: "Rabbim Ortlum benim

hilentdendL Doftusu Senin va'din haktv. Sen htlknedenlerin en iyi htikmede-

nisin,,dedi. 46. Allah: "Ey Ntth o senin frilenden saytlmaz; gilnki) kdtti bir

$ islemiEtir; xyleyse bilntedipn Eeyi benden istente. iste sana AEIit, bilgisizler-

den olnta" dedi.47. "Rabbim Bilmedi{im Eqi benden istemekten sann stfi'nrtnt. Beni bafrSl,annz ve hana nterhanrct etnrczsen kaybedenlerden olurum"

dedi. €. Ey Nth Sana ve seninle beraber olan topluluklara bizden birseld-

met ve bereketle gemiden in. Ama bir gok topluluklarr gegndirece$iz, son-

ra onlara can yakrcl bir az6b verece$iz" denildi. 49. Ey Muhammed Bunlarsana vahyettilimiz bilinmeyen olaylardlr. Sen de milletin de daha iince bun'Ian bilmezliniz. Sabret, sonug, Allah'tan sakrnanlarmdtr".

Kamer S0resi 9-L7. ayetlerinin me6li de aynen Eoyle: '9. Bu putperatler-

den dnce Nfih ntilleti de yalanlantts, htlumuzu yalcnlayarak: "Delidir" demig-

lerdi, yolunu kesmiqlerdi. 10. 0 da "Ben yenildim, bana yardmt et" diye

Rabbine yalvarm{tr. ll. Biz de bunun iizerine g6k kaptlarlnl bo$anan su-larla aEtrk. 12. Yerytizi.inde kaynaklar fqkrrttlk; her iki su, belirtilen bir 6l-giiye gore birlegti. 13-14. Onu, tahtadan yaprlmrE, rnrhla gakrlmrE bir gemiye

bintlinlik; inkAr edilmig olan N0h'a miikAfat olarak verdi$imiz gemi nez6'

retimiz altrnda yiiziiyordu. 15. And otsun ki biz, o gerniyi bir ibret olarak

brraktrko 6gtit alan yok mudur? 16. Benim azdbrm ve uyarmanl nasllm$?

17. And olsun ki Kur'an'I, 6 tit olsun diye kolaylaQtrdlk; dliit alan yok mu-

dur?"

Di$er tarafran incil Matta 2487-42'<le yine Tufan hadisesinden krsa birdzet bulunmaktadtr.

Tewat'ta ise, en geni$ bigimi ve tefcrruatryla Tekvin, 6 Bab 1-14'de Tu-

fan oncesi Nuh milleti durumu;, 6ll4-17'de gemi yaprmu l8-22'de gemiye

kimlerin bineceli Tekvin Bdb 7'<te T0fan, Bab 8'de sulartn Eekilmesi Bab

8/4 de geminin Ararat Dallarr iizerintle karaya oturmasl, 7G22'de karaya

19



glkr[ € hayatrn devamr, Tekvin, Bab 9'da insanlarln go$almasr ve kavim-lere aynlmasr detayh olarak anlatrlr"

Abdtilkfdir inan'dan ahnan Altayiar'a ait tiE Tufan Efsanesini de kargr-laqtrrma aqnrndan aynen alahmlS:

ug ruraN EFSANESI

$arnanist Ttirk boylannda sOyienen dtinya tufanr efsanesine ait riv6yer-ler bir gok folklorcu ve seyyahlar rarafindan tesblt editrn\iir. Bu eftanele-rin temelini Miisliiman ve Hrristiyan kaynaklarrndan gelen ,'Nuh rufant',hikdyesindeki unsurlar teqkil etmektedir. $amanistler bu hikdyeyi kendi tan-nlari hakktnda soylenen efsaneierdeki motiflerle siislemiglerdir. Oz Altaytr-

lar'rn Tufan Efsanesi xIX. yiizyrl ortalannda verbitskiy tarafindan tesbit e-dilmigtir' Baqka folklorculann tesbit ettikleri rivayetlere nisbetlc daira uzun-cadrr. Bu rivayetlere gore tufanden 6nce yeryiiziiniin hi.ikiirnclari Tengiz (De-niz) Han idi. o zamanda Nama a<l r meghur bir adam vardr. Tann-utgenbu adama dtinya tufani olaca$inr, insano$ullarlnl ve hayvanlarr kurtarmakiEin snanmrq sandal a[acmdan (adrra sandal afaE) gemi yapmasrnr buyur-du. Nama'nrn Soozunuul, Saruul r'e Bamalarrnr ernir verdi. Cemi, Ulgen,indfretti$i ve gdsterdili gibi yaprl<h. Nama, ulgen'in buyru$u ile, insanlarr ve

hayvanlan gemiye aldr.Nama'nrn grizleri iyi gormezrli. Gemidekilerc sordu: ,,Bir

seyter g6rt)yormusunuz?"

"'Yerlnrztinii sis kaplamry nuithi{ knranl* basnuE" dediler. o zaman ye-rin altrndan, rrmaklardan, denizlerden karalara sular figkrrmaya baqladr, gOk-ten de yafmur yafryordu. Gcmi yiizmeye baqladr. G6k ve sudan baqka birqeygortinmtiyordu...Nihayet sular Eekilmeye baqladr. Dallarrn tepeleri gdriindii.Gemi

Qomgodayve Tuluttu Da$lannda

karaya oturdu. suyun derinlilini 6$-renmek iEin Nama, kuzgunu gOnderdi. Kuzgun donrnedi, kargay gonderrti,o da donmedi, saksa$anr gOnderdi, o da drinmecli. Nihdyet giivercini gon-derdi. Giivercin gagasrnda bir clal ile, geri ddndti. Nama kuzgun, karga vesaksa$anr goriip-gOrmedilini sordu. Gtivercin bunlan gordtifiinii, her tigii-niin de lese konup gagaladrklannl haber verdi. Nama, ,,onlar kryantete ka-dar les ile geginsinler sen benim sadrk hizmetEim oldun" kryamete kadar benintevladmila beraber yaga" de<li. Tufan<lan sonra Nama yayao (yaradrcr) veYayrk (Tufan) Han adlyla tannlar araslna geEdi. yeni nesiller ona kurbankesmekte devam ettilerl9.

te Prof. Abdtilkatlir inan, Tarihte.ve Bugtin $amanizm Mareryalleri ve AraEtrmalar Ttirk TarihKurumu Yayrnlan, TTK Basrmevi, Ankara, '19'12,s.22-ZS.

re V.i. Verbirskiy, Alrayakie inoro.lrsr, s.l02-103.



s. BAvRAMiKAvNAKLARA GORE GUilEY Dodu ANADoLU'oA PR0T0 T0RK izieqtlts 21

bu kurbala krmrlclanmry ve yerytiztiniin biiytik denizi (lulu talav) dalgalan-

mq, kaynar gibi clmuq, tufan olmuq. Bu feldketi onceden sezen bir ihtiyar

demir givili sal (temur kadalu sal) yapmrE, bununla insan neslini ve hayvan-

lan kurtarmrS. Bu skl qimdi ye.dek bir yerde bulunmaktadrfl'

AV. Anohin'in resbit etti$i rivayete gore tufan oiacafmt demir boynuz-

lu Gdk Teke (temir mtiUstii kok-teke) haber vermi$tir. Bu teke yedi giin

Eevresincie dolaqmrq, acl act melemiq (ba rrmrq), yedi giin da$lar ateq fiqkr-mq... Yedi gtin ya$mur ya$mrq, yedi gtin firtlna ile dolu yalmrq, yedi giin

kar ya[mtg.

Tufan olaca[rnr ulgen ve altr kardaqr bilrn-iqler ve bir gemi yapmtglar,

boylece insan ve hayran nesillerini kurt*rmqlar2l. Nama (yahut. Yayrk Han)-,m gemisinin son dura$r, Altayltlar'a gdre Aitay da$lanntn birindedir. Fa-

kat her boy kendi qevresinde bulunan ytiftsek da$lardan birini gdsterir' Bazt

Altayhlar Yal Mongkti Da$r'nt, baztst da Iyrk Da$r'm gdsteriyorlar. K.uzey

Altaylilar'a g6re Narna'nrn gemisi uluda$ denilen da$rn tepesinde gimdiye

dek durmaktadtr.

$amanistlerde soylenr:n Tufan efsancsinin Sdmilcrin Tufan hikdyesinden

ahnmtq ve qamanizm unsurlartyle siislenmiS oldu$u aErkga gOrtilmektedir'

Bununla beraber tannlardan tririnin Yayrk (btiytik su) Han adtnt taqlmast

dikkate de$er. Btiytik Tiirk rrmaklanndan birinin adt olan. Yayk (qimdi U-ral) Ptolemeos'dan beri maltmdur 'lctygn sr" anlamlm ifacle eder. ihtimalki, eski zamanlarda qamanizmin kencline mahsus bir tufan efsanesi bulun-

mu5, sonralan Sdmiler"in efsaneleriyle karqttrtlmqilr.

Diinyanrn Sonu- Kryamet (Kalgang'Qak)

Altaylr gamanistler bir gtin bu yer diinyastntn sonu geleceline inantrlar,

bu gelecek gune "Kalgang gak" derler ki, harfi harfine "kalacak olan Eart,"demektir. KalganEr Eak inanrgrna g6re zaman gegtiks€ kiqi ollu toplulu$u

azalacak, giinah iqleyenlerden Eekinmeyecek, fcnal* alabildi$ine go$alacak-

trr. iyi Tanrr Ulgen bu gtinahh topluluktan uzaklagacak, karanhk dtinyada-

ki k0tti tanrr Erlik yer yiiziine yaklaqacak yardtmcilanndan Karag ondan

6nce yer yiiziine grkacalitrr. Kigiolullarr iyi Tanrr Ulgen'i unirtacaklar. Yer

ytiz0nde insanlan kazanmak iEin kotU tanrtlarla iyi tanrrlar savaqacak ka-

ranhk dtinya tanrdan Erlik, Karaq ve Kerey insanlartn karanltk diinyastna,

iyi tannlar utgen Mangdr-gire, Maydere ay<hnfifa, iyilife Eekecekler.Her i-

ki taraftan dlenler olacak. Nih6yet tek ballna Utgen kalacakttr. Ulgen 'O-

Ititer kalhnu" diye balrracak ve biitiin oliiler dirilecektir.

W. Radlof ve Vi. Verbitskiy tarafindan "Kalganct Eak"t tasvir eden ikimanzum.rivdyet tesbit edilmigtir. Bunlardan biri Televiit'lerin, ikincisi de

zo G. Potain, Ogerki, S.-Zapdnoy Mongolii, lY,s.7I7-2-8.ar A.V. Anohin, Materiali, s.17-18.



22 l4fitjnx oUHylsr ARAQTTRMALABT

Telengit'lerindir. Televtit rivdyetinde "Kalgang Eal<" g6yle tasvir edilmekte-dir.

"I{nlgang gak gedirti zaman gAk demir, yer san bakv olur. Hcnlar kanla-ra saldnr uluslar birbiine kaflliik dtiEilnllr, kan nElar ufalarur, sert afiaglarhnlv. K$i bir dirsek (arSm) I<adar Higitk olur. Bag parmak ksdar erkek o-fur. Erlerin dizgini lasa olur (gdglAlerin elinde oyuncak olur). Ayak talamt bqolur, baba Eocu$un4 guuk babasrnt tantmoz (saymaz). Yaban sofiant pahaltolur, at bay kndar alnna bir lup yemek verilmez, ayak alnnda altun bulunur,onu alncak kimse bulunmaz"

Telengit rivdyeti daha tafsilathdrr. Bu rivAyete g6re:

KalganEr Eak geldi$i, kara yer ateqle kaplandr$r zaman b0ytik hakan atatanrr (Kapa Kaan Ada Kuday) kulaklannr trkar, o SE'da dtinyb bozulur,yer ve insan nesli mahvolur. Fitne-fesat saEan gaddar riizgdr, insanlan he-yecanlandrnr. Tore bozulur, tepeler Ealkalanrr, demir iizenginin dibi delinir.Quvaldzrn deli$i yrrtrlrr. ulus bozulur. Kara b6cek (gibi insan) karlanrr,g6zlerine kan dolar, kara su kanla karrqrk akar, yer u$uklar, da$lar salla-nrr, gukurlarhendekler ykrlrr, gok giirler, kenan aEllr, deniz galkalanrr, di-bi g0r{intr, yerin alil iisttine gelir, yosunlar 0$iittillp ktil (toz) olur, gdk

sallanrp etegi agdr, deniz dalgalanrp dibi grirtniir, deniz dibinden dokuzparEa kara tag gkar, dokuz tag, dokuz yerinden yanhr, her taqtan dokuzgemberli dokuz sandrk gkar, her sandfttan demir ath dokuz kiqi Erkar, bukigilerden ikisi baqkan olur. Bunlarrn bindikleri atlar 'vurugken ulu san"(adh) olur, 6n ayaklan krhEh, kuyruklarr kamall olur, afaca rastlarsa alaclkeser, canlrya sarparsa canhyr mahveder, il gtine rahat olmaz. Ay ve giineqaydrnhk vermgz, rqrksrz olur. Alaglar k0kiinden kopar, baba gocu[undan ay-nhr, bitkiler mahvolur, nesli kurur, analar sevgililerinden ayrrlrr, <lul kalrr,yerde "l6ngtil" denilen bir zehirli ot biter, koktinden san gekirge grkar,

hay-lanlara garparsa, hayvanlann, insana garparsa insanlarrn kinlarmr somurur.iEte o zaman gal-Yime (Tann) haykrrr:

-"Bu yana balg Mangdt-$ire, yardtm et, "klnglil" oftinu mahvedemedimKAngill otunun kttkinde yilah var"

Mangdr- $ire'den i.in grkmaz, Ondan yardrm olmadrktan sonra $al-yime,yine hayknr:

-"Biiyiik hakan halkmt brald4 cins aygr nlnisrintl braldt, yer alt-ilst oWu,sular latrudu, yaknh giyimlerin yakax pargaland4 idare edilen yurd bassa knl-&, latElar yuvalanru" gqtikler duraklannt (barnaklannt), kadmlar yav-rurarutbvaldt".

Maytere'den ses Erkmaz



s. BAYRAM/KAYNAKLARA GoRE GTiNEY DqGU ANADoLU'DA PRo 23

BundansonraElik'et6bikahramanlardanKarsileKereyyeryiizuneg-kacaklar, onlar qrkmca Ulgen'in kahramanlart Manggdt-sire ile Maytet.'.ou#

larla savagmak iizere yer ytiziinii kaplar' iqte o zaman Kalgang Qak olur""'

Buradaterctimesinivcrdi$imizAltaycamanzummetinler,nazrmqekliba-krmrndan, Altay kahramanltk destanlanndan farkszdtr. MiinderecStl itibe-

rryle budizma ait Mo$olca menkrbeleri andtrmaktadtr'

prof. Ab<liilkadir inan'rn son Altayca manzumesi ahiret giinunii tasvir e-

diyorgibigoriin.iiyorsada,tufan,odevrininsanlaniEinbirkryAmetgtinii.dtir.

Ttirk Ansiklopeclisi ,,t u f 4 n,'maddesini yazan muhterem hocam, Dil

veTarih.CofirafyaFakiiltesikrdemli6$retimtiyesi,Prof'Dr.EminBilgigTufan konusunda, daha farkh goriiqler ileri siirmektedil. sumeroloji saha-

stnda,yurdumuzdatekot0riteolanProf.Dr.EminBilgig'inbufikirlerinidzetle aqalrya altYoruz:

T u f a n, birtaktrr"l eski kavimlerce, prehistorik devirlerde tanrtlann,

kendilerine karqr giinah iqleyen insanlar ile birlikte, biittin canh varhklart

ortadan kaldrrmak iizere yaprlmastnt kararlalttrdlklarln-u- :.duny'dakibii-

tiin kara pargalannr istila etti$ine inanrlan biiytik su 6feti" qeklinde tarif

edilclikten sonra; dinive dunya di\tincelerini gok yakrndan tantdrftmtz Ho-cann Fr<lf. Dr. Emin tsilgiE, mukaddes kitaplara ters diiqen 50 yrllrk ilmi ga-

hqmalarmdan ortaya grkardr$r sentezleri sunar:

,En e,ski insctnlthn ve kiinfrtrn yara&ltEt ile ilgili kozmogonik innnqtn bir

pargnst olan Tifan efsanesinin gergekle ilgisi yokar' Bu inanqrn tabiat ka-

nunlarmatrykril$tgenelliklebitinntektedir.Taihvebilimaqsmdansabitde.{ildir. Eski hlenin btiyuk bir krsnuna yayttmq olan kavimlerin kaynaklarmda

ve folHorunda tufanrndnenili bir yeinin oldurtu ve geEitli ieoloiik tabakalar-

da fosilteri bulunan hayvan tt)rlerinin tufan sonrasmda gddlntedif,i gibi" iddi'

alarlagerEeklestifiiisbatedilmqegalryilantufantneneskiyazfitufanefsanelerininkaynapolanMezopotantya,davebaEkatilketerdearkeolojikyhndenvetabiattaihi ile itgili bir detiti ortaya grkntamqtv'"

,,..Tevrat,ta ve Kur,an'da rry,nntilcrda brut farHar gostermeHe birlilae, ge.

nel Eizgileri ve farz edilen olus taru itibartyla briynk benzerlik gdsteren bu Tu-

fan hikdyesi" azelliHe btitin Musevi, Hvistiyan ve Miisltlman inang Eewelerinin

binlerce yildr ilgi dnydufu bir ortak konuyu oluSturnuEtur'

zz w. Radlotf, propcn I, 167-170;v.i. verbitskiy, Altayakie inorotst, s.l14-l17.

zs prof. Dr. Emin gilgii Tiirk A"siklopedisi, ruran uaoaesi,, s.442; Aynca; Bkz. vakrflar Genel

Miidtirliiliirctitrur've tcscit Dairesi pagkanllr Arlivi'nde K4 numara1.l094 H/I682 M' tarihli

HAze Kitab-i.i t,o"" *u#,'#*;t"t"o5';Wa.niNational Bibliothek' Cod' Af' 5.0'varak lo' t,ttiyusuf Ziya lVtiriifrogiuy, bl tettiitieriirOen_ Samiler-Turaniler, C.2, Birinci Krsrm, Istanbul.

Lg34,s.ti-ts; Prof. D"r. Bahaeddin 6get, Ttirk Mitolojisi' Ankara' 7971"s'434'



Bu sebeble, devirlerinin ve konuyu iqreyenlerin bilim ve din anlayrql Eer-Eevesinde ciddi tartqmalara yol agmr$tlr. Bilim ve aragtrrmalann ve kargr-lagttrma metotlarmm geligmesi sonucunrla birEok eski kavimlerin folklorunda,benzer Tufan hikdyelerinin varhfrnln

sabit olmasr, hele Mezopotamya'da da_ha XIX. yiizyrlda yaprlan kaziartia ortaya Erkan givi yaah kaynaklarcla tu-fan efsanesinin Sumerce ve Akadca metinleri ite kargrlaqtrnlmasr, tufaninanclnrn bir krsrm cski kavimler araslnda ne kactar kdklii bir temclc sahipolclulunu ortaya koymuqtur"24.

Qvi yazrh sumercq, Akadca kaynakrarda, Tevtrat, incir ve Kur'an gibimukadcles kitaplarrta, eski Hin<l, ein, iran, yunan kaynaklarrncla, peru, Bti-yiik okyanus'daki Palar Fiji society takrmadalannda, Kuzey Amerika yerli-

lerinde, Behring Bo$azrndaki prince of wales yanmadasrn<ia, washingtonEyaleti'ndeki cape Flattery, california'claki rahoe gOlii birbirinrten gok ay_n yerleqme yerlcrinin folkloruncla, eski kiiltiirlerde Tufan efsanesinin varh-$rndan soz cilen E. BilgiE "...Ancak, bu eski kaynaklar arasrnrta Tufanefsanesinin Sumcrlilcr'cle dolup, Akadlllar'a, ontann clcvamr olan Babiliilcrve Asurlular'a vc onlarlaclan Israil'e gcgtilin<len ve oraelan Kur,an'a ulagtr_$ndan qi.iphe yoktur"r) demektcclir. SonuE olarak gu konulan belirtmck ge-rekir diyor Prof.BilgiE: "... Genel anlantda Tufan efsaneiinin karsiloEtvilmastincelenrcsi, bunlann biiytik bir kunttrun esas itibarrylc ntafutlli

oloylardan dort-dufitnu yc ha1'a gticil ilc bunlonn qok renkti bb hol ukltklnrtnt, sel,rek olntaktizere gekil de{igikli{ine tfiradtkranru oEtk orarak ortaya koymaktadrz6.

Tufan efsancsinin en eski ana metni Surnerliler ve Akaclklar'rn millicles-tanl olan GrlgamrE Destanr igincte gcEmekte ve 12 uzun tabler.ten meydanagelen bu dcsranrn ll.tablcrinin btiyi.ik bciiiirntinti meyctana gctirmekte<lii. uE_te biri insan, i,igte ikisi tann saylan Uruk Krah Grlgamcg,in ebedihayatr a_rama vc ona kavuqmak igin Eok tchlikeri ve yorgunrukia' grize alma veonlara kallanma macerasrnln

canll bir ebc<li hikdy.esidir.sumerce Ziudsudda, Akadca utnapigtim (Tevrat ve Kur,an,da Nuh),den

sdlih ve 6bid bir insan oian Grlgamcq:in tanrilagma imkdnrnr olrenme ar-zusu dolaysryla, efsancde tann ve peygamberlcr ver almaktadrr.

Bu efsancde yapllan gcmi, Nisir Da$r'nda karaya oturur. utnapigtim da-ha sonra Frrat Nchri yolu ile $attu'l.Arap yolunclan geEcrck uruk'a gelir.Nchirlerin tJenizc dokr.ildrigti ycrde, nchirlcr alzrnda utnapigtim oturur.

Emin Bilgig, A.g.e.mk, s.442.Entin Bilgig, A.g.e., s.443.Emin BilgiE, A.g.e., s.444.

24

2526



s. BAYRAM/KAYNAKLARA GORE GUNEY DO6U ANADOLU,DA PROTO TUBK iZLTNVIZ ')<

Sumerler-M.6.f:OO yrllalnda Katar yakrnrnda Bahreyn yolu ile Mezopo-

tamya'ya geltlikleri2? zannedilmekte olup, Mezopotamya'nln otokton halkt

olmadr$r, givi yazntnt icad ettikleri, Sumerler'{en $nceki otoktan halktnln

kimler oldu[u bilinmemekte, dilleri Proto-Frat28 olarak adlancltnlmaktadrr.O halde, M.O.3400 yllartntla Mezopotamya'tla yaqayan halk hangi kavme

mensuptu?

Grlgame$Destant29"GilgameE ona" wzaktaki Utnapistint'e dedi: ....

Anlat, tanrtlartn meclisincle (ebedi) hayatt aramaya nastl karar verdiler?"

"Utnapiqtim ona, Gtlgameq'e dedi:Grlgameii, sana gizli bir qey agaylm. Tannlann slrrlnl soyleyeyim:

$urippak senin bilrlifin bir qehir: Frrat kenartntla kurulmuQtur. Bu tehirgok eskiclen mevcut iken, tanrtlar bu gchrin yaktnrncla icliler. Tanrtlartn ak-

hna bir tufan yapmak gcltli. Bunlann babalart asil Anu, meliklcri kahraman

Enlil, biiy0k vezirlcri Ninurta, su yolcularl Ennugi ve haki m Ea da onla-

nn meclisinde yer aldr. Ea tanrrlann verdili karart bir Eite anlattt:

Kamrq Eit Duvar, duvar Kam4 git clinle, duvar hattrla $urippak'lt [J-bar-tutu'nun oflu Evi sok Bir gemi yap Serveti btrak, hayatr ara Mtilk-

ten nefret et Canlnl kurtar Canlt yarattklartn her nevinden geminin iEine

yiikle Yapaca{rn geminin hcr yanl ahpnkli bir olgiidc olsun onun eni ve

boyu bir olEiidc olsun Ya$nrura kar|r onun hcr taraitna bir Eatr kur

Ben, bunu anlar anlamaz Ea'ya, efendime dcdim:

iyi anlaqrldr, efendi. Bana ne dcdinse iyi clikkat ettim. Yapaca$rm. Fakat

qehir halkr vc ihtiyarlar sorarlarsane cevap vereyim? "

Bundan sonra gcminin yaprhgr, olEiileri ve yilklcnigi anlattltyor ve metin

qoyle devam cdiyor:

,'Elime geEen her seyi igine yrikledim... Grinuisri ytiHedint, Altmt ytikledint

Biittin soyumu, sopumu ve kavmimi gemiye bindirdim. Klnn vahqi, ya-

zrn evcil hayvanlarlnt ve biitiin ustalan gemiye alcltm."

utnapigtim kenclisi de gemiye binip kapadtktan sonra Tufan'tn oluqunu

qoyle aniattyor:

2829

Prof.Dr.Emin Bilgig, Atatiirk, Faktiltemiz ve Kiirs0miiz, Sumerliler'in T6rih, Kiiltiir ve

MerJeniy.erleri, Diti'e r.aritr cogra$a Fakiilre-si Atati.irk'tin 100.Do um Yrhna Arma an Dergisi,

Ankara Universitesi Bastmcvi, Ankara. s.85 -87.Prot.Dr.Emin BilgiE, Atari.irk, Fakiiltemiz..., s.106107.

Emin B ilgiE, Ttiri Ansiklopedisi, Tufan Madrle-si, s.445 -446'



?6 tenUnx ouruvlst lnl$rrnn,tarnnr

"... Gemiye bindim ve kaptmt kapadtm Gemiri Puzur-Amurri'ye gemiyiyaptr$ iEin her qeyi ile teslim ettim. Artrk gdkten kara bulutlar ytikselcti.Bulutlarrn iEinde (firtrna tannsr) Adad giirledi. gullat ve Hanis rannlann

kafilesini Eekiyorlardr. Saray biiyiikleri, bunlann peginde dallan ve ovalarragryorlardr. Biiyiik irra biitiin bentlerin kaz*lannr sdktt. Ninurta'da ilerle-yip btyiik havuzun sulannr brralaverdi. Anunnaki'ler meqaleleri lukarr kal-drnyorlar. Thnnlann saEtrklan rqrk memleketi krzrla bo$uyordu. Rrtrnatanr$lnrn sagtlgl Eimqek gdkyiiziinti yahyordu. $imgekler giinegin biitiin ryk-lannr kararttllar. Biitiin firtrna, memleketi bir ganak gibi parEaladr. Bir gtinkara yel esip her geyi sildi, siipiirdii. Sonra birdenbire poyraz esip memle-ketin altrnr Usttine getirdi. Rtizg6rlar insanlann tepesinde savag edercesine

Sarpl$trlar. Kimse kimseyi gdremiyordu. Thnrrlar bile Tlifan'dan korkarak ge-

ri Eekildiler. Go{tin en yiiksek katrna kadar grktrlar. Tanrrlar orada bir k6-pek gibi krvnlmrqlardr. G6$iin en son eteklerinde btiztiliip yatryorlardr.

igtar Eocu{una a$layan ana gibi ba$rnyordu. Tanrrlarrn melikesi gtizcl se-siyle ah ediyordu: Yaak o gtine O gtine Eirkef olsun. Benim tannlar mec-lisinde kottiliik emrettigim o gi.in Nasrl oldu da tannlar meclisinde koriiliikemrettim? Nasrl oldu da insanlarr mahvetmek iEin bu mticadeleyi emrettim?Benim sevgili insanlarrm, denizi bahklar gibi doldursunlar diye mi onlarrdo$uruyordu?

Annunaki tanrilarr onunla birlikte ah ediyorlarch. Onlar a$layarak yerle-rinde oturuyorlardl. Dudaklan Eatlam{tt ve a$rzlanndan buhar gkryordu."

Bundan sonraki safhada Tufan'rn sona eriqi, Utnapiqtim'in seving g6zya$-lan ddkiiqti, geminin Nisir dafrna oturuqu, sulann Eekilip karalann tekrarmeydana grkrgrnr kontrol iEin karaya oturuEun T.giiniinde Utnapigtim,in ar-ka arkaya Gilvercin, krrlangrg ve karga sahverdi$i, diferlerinin konacak yerbulamadrklan, ancak karganrn bir kuru kara pargasrnr gagaladr$r, bundansonra da dort yone her qeyi sahverip kurban kestili ve ti.ilsi.i kurbanr yap-trlr anlatrlmaktadlr.

",,. Tannlur bu gilzet kokuyu andtlar. Kurban verenin tepesinin risttinde si-neHer gibi toplandtlar. Btryik rannga (iEtar) oraya gelir gelntez, kendi zevkiigin yapnfii bilyilk gerdanhrtt yukan kaldrdt: "Siz oradaki tannlar ben boy-numda taEd$tnt bu gerdanhfitn taslarmr naul unutntuyorsam, bu gtinteri deebediyete kadar hatrlayacarttna ve asla unutmayacaptma yentin ederim. Bti-ttin tannlar bu gilzel nilstl kurbantna gelsinler. Lhkin E,nlil

butakdimeye gel-

mesin Qrinkn kdni kdnine Tufan yapn ve insanlanmt felhkete sokttl,,

Burada Utnap\tim'in kurtulmasrna taraftar olan igigi'lere Enlil'in krzgr-sr, Ninuria'nm Ea'ya verdi{i haberden dolayr suElamasl yer almaktadrr. Da-ha sonra gdniil ahcr hitaplarla Ea'nrn Enlil'in hem gonliinii almaya Eahqtr{r,hem de: "... suEluya sugunu ytiklet, mticrime cilrmilntJ yilklet-. Senin yapurttn



S, BAYRAM/KAYNAKLARA OONE EUNTV OOGU IHNOOLU'OI PNOTO TU 27

bu afan yerine bir oril"n katkry insanlart azaltsa daha iyi ini' bir furt rileyapsa, veba tanny kakry insanlara nusallat olsa daha iyi idi" diyerek onu

suglamdya ve piqmanh[a sevk etmeye Eahqtt$t g6rtiltiyor'

,,kn bilytik bir tannntn srmnt agtfra vurmadtm Akh gok olana bir dils

g\stadim o brilece tannlann swmt^rtrendL

$indi onun hakkrnda bir knrar

vermek sana &iSer '

Bu sozler Enlil'i tatmin edip yumuqatlyor ve metin kesilmeden qoyle sti-

riiyor:,,Enlil geminin iEine binip etimden tuttu, beni karaya g*ardt EEimi de 9t-

kanp yanma diz gdktrirdti. Almlanmat elledi ve aramtzda durarak bizi kutla'

fu: utnapiEtim bundan dnce bir insandt. Falat sindi umaprstim ve eEi bizint

gibi tanrrlar olsunlar tJtnapistim otursun uzalda Nehirlerin denize ddhildtigil

yerde

Enlil bu scizlerinden sonra, beni aldrlar ve uzakta nehirlerin a$ztna o-

lutrttular."

Boylece Sumer-Akad tufan efsanesinin ana metni, sebebleri, olug biEimi

ve sonuElarr ile bitmig oluyor ve ebecli hayata kavuqup tannlaqan Utnapiq-

tim'in hik6yesi sona eriyor. Grlgameq 6ltim denizini Urqanabi ile birlikte a-qirak Utnapiqtim'e ulagmakla birlikte onclan ebedi hayat igin iimit verici

bir bilgi alamadrlr gibi, artrk yurduna donmek i.iircre oldu[u strada utna-piqtim Eiftini acryarak geri glrrmalal ve kend.isine denizin dibindeki "ftli-yar geng olurtso denen ebedi hayat otunu bulma yolunu gttsterrnelerine,

onun da bunu tatbik eclerek otu elde etmesine rafmen, maksat hasrl ola-

mryor. Qiinkti o, bir dlnlenme srrasrnda, bir temiz su kuyusuna _inip ytkan-

makta iken, otun kokusunu alan bir yrlan da bu otu g6tiiriince3l insanlann

altn yazslntn oliim oldufu ve oltirnden kurtulamayacaklanhususundaki ha-

zin inanEla Uruk lehrine doniiyor.

E"Bilgig'e gore tufan efsanesi iiE geliqme safhast gosterm\ olup, birinci-

si; M.o.2000 yrllarrnda yazrlmrq olan Siimerce niisha, noksan ele geqti$i gi-

bi, heniiz bi.ittinltik g6steren bir destan qekli almamrqtrr. ikinci olarak, Eski

Babil ntishast, Eski Babil hanedanmln 6.kra[ olan ve her bakrmdan muh-

teQem ve kudretli krah Hammurabi zamamnda M.O.18001750 yrllarrnda mey-

dana getirilmigtir.iiE0nctsti, Kasit Devri sonuna dolru, M.6' 1250 tarihlerinde

Sin - leqe - unnini tarafrndan meydana getirilmiqtir. Ninova'da Asurbanibalao Kargrlagtrnnrz, islAmiyette l-okman Ftrekim.gr yrlan, ibeat nayat sembolii olarak yiizyrllarca kullanrlmrg ve neticede bugiiniin trp sembolii

olmu{tur. Asklepionlarda, dar'iiEgifaiarda, kervansaraylarda kabaratma motif olarak

kullantlmrqtrr. Bkz.lftyseri-sivas suitan Han Mescidi, Susuz Han, Karatay Han, Kayseri Doner

Ktimbet, Kayseri sahauiye Medresesi, $nkrn Dar'iiglifast, Erzurum Qifte.Minareli Medrese'

Diyarbakrr iftlesi, anUi Vtezartaglannda kabartma motif olarak, geEme liilelerinde ejder baEt

olarak kullanrlmtgttr.



Urf-a-Balkh gor (Harrilii'r-Rdhm6n)Ahmer pay camii, sag rarafra Hz.ibrahim.in doldu{umalara bulunmaktadlr,

(M.o.688-628) iarafrndan kurulan biiyiik kiiriiphancde buiunan aru, t"t E"-sine adapte edilmig ntisha,Kasit Devri metinlerinin kopyasr olmalrrjrr32.

Gllgameq destan serisi, ingiliz Asirlyoro{u George smith tarafin<ran Ni-nive (Koyuncuk) kazrla' sonucu ele gegmiE olup, Brisith Museum'dadrr. Hi-tit tercii.mesi Qorum - Bo$azkdy Devlet Argivi'nde bulunmuq, Urfa sultantepekaalannda ise, yeni niishalann bazr parEalan ele gegmiqtir.

Kanaatirniie gore Tufan hadisesi bolgesel otmald uiititte btiy1ik bir seldfeti ile beraber bir tayfun qeklinde vukubulmuqtur. 19g3 yhn<ia Kolombi-ya'daki Armero kasabasr yanarcla[rnln faaliyete geEmesi neticesi kar ve bu-zullann

ani erimesi sonucu 20.000 nufuslu Eehir sel ve szmur sularr altrndakalTrgtl. -Armcro qchri halkr iEin, bu tufan hediscsidir.|eztmiz ve Mukaddcs kitaplardaki yorumuza devam etmek istiyorum:Mukaddes Kitaplardan Tevrat'm Tekvin Boltimii g. krsmrncra ise; g6yre

clenmektedir: "". ve genti yedinci ayda, aym onyedinci gtintinde, Ararat Da(-lan tizerine ontrdu".Tewat, Terarin 9/25 - 27 krsmrnda Hz. Nuh,un aga$rdaki duasr bulun-makradtrr ki, rarih, sinema Seri<ti gibi g'zler tintinden ieErifinoe ve gtinii_mtize-_ulagtrfrncra hakikar yaprnrn ordukEa biiytik

olciusu gdr-tilmektedir:"... (Nuh) dedi ki,

-- $"ryn ldnerli olsun,KardeElerine kullar kulir olacaktrr, Ve dedi ki,

Sam'ln Allah'l Rab, Miibdrek olsun, ve Kenan ona kul olsun.az E.Bilging,'fufan Mad. s.445.



s. BAvRAM/KAYNAKLARA GgRE eUurV oo6u lnnoolu'on pnoro rUnx izlrnVzt D

,4llah Yafet'e geniqiik versin,

Ve Sam'tn Eadtrrnda otursun; Ve Kenan ona Kul olsun "'"

Bu d0ay.r tarihten giiniimtize ka<lar q6yle getirebiliriz:,,Kenan

lhnetli ol-sun. Kardeslerine kultar htlu olacaktr". Yahurli millcti tarihte daima. m-ne1-

lenmig ve yiizyrllar boyunca yurtlan olmam4, dtinya iizcrinileki di$er devletlerin

hegemnnyast alunda yaqamrqlardtr'

"Sann\.n Allah\ Rab, miibhrek

islamiyet'in do$uqu miijdelenmiq

ifadc edilmiqtir.

"Allah, Yafet'e geniEtik versin"

olsun, Ve Kenan ona kul olsun"' Burada

ve arap hegemonyast altmda yagayacaklarl

Do$uelan-Batlya,yaniKore'denViyanavaroglanna'kuzeyden-giineye'urailar'dan Basra Korfezine, Basra Korfezinelen cezayt kryrlanna kadar A1-

lah Yafet (Yafes) o$ullarrna geniq bir yurcl verdi[ini qanh tarihimize baka-

rak aqrk ve net biEimde gorebiliyoruz'

,,ve sam,m Eadmnda orursun". Hatife ve islamiyet'in KlllE kalkanr ola-

rak, ytizyrllare arap iilkelirine hiikmettik'

,,Ve Kenan o,na kut olsl)n,,; XX. yiizyrl baqlanna kadar Ttirktopraklart

iEinrle bulunan biittin orta - poll milletleri sulh ve siik0n iginde yaqamq-

lar, Osmanllar biiti.in servetlerini33bu iilkelere akttmq ve ytiryrllarca huzur

ve emniyet iEinde yaqamrqlarclrr. osmanltlar'tn bu iilkelcrden Eekiimesiyle

ingiliz ve Fransrz destekleriyle kurulan ktigiik beylik ve krallklar birbirle-

rinegirmiq,stksikiktidarkavgalanolmuSve|g6Tylrndanberidebira.teq Eolii, barut ftEtst haline gelmiq, anarqinin yuvasl olmuqtur' Irak - iran

,ruui,, Arap - israit Eatqmasr, Liibnan probleminde kilit nokta ve rol, q6-

ztim yine elbette Tiirkler'ediiQecektir'

Yine, Hz. Nuh dcvrine inclim.

Tewat,Tekvinl0/1-5.ktsmtnclaHzNuh,unolluYafessol'uaga$-daki qekikle soY a{acr Etkartltr:

,,Nuh,un o{ullart sann ve Ham ve Yafet'in ziffiyeti bunlarfur": ve tufan-

dan sonra onlara o$ullar dofdu.

og osmanhlar'da bir gok vakfrn gelir fazlast veya nesli miinMriz olan vaktflan gellri, Metke ve

Medine fukarasrna g,;nOeritmTyir: Aynca htr sene Surre Alaylan vasttastyla ytikliibir para

Mekke Emirleri'ne g';derirmi$iir. paialann teslim ahndrklanna dair miihiirliikayrtlar, vaktflar

Genel MiidiirliigiiA.liri"d muhafaza edilmektedir. Anadoluda demiryolu yaprlmamrP iken'

$am - Hicaz de;iry;lu yaprmtna binlerce altrn lira harcanmr$tlr. Hicaz Demiryolla. Kanunu

iqin bkz. Sadi nuyrir, S'utian ReqaO Devrintle-Erkaf

Bankasr Kurulma S'Emalan, Vaktflann

sosyat ve Ekonomik Etkileri semineri, V. Vakrf Haftasr, Ankara, 1987, V. Vakrf FIaft asr Kitabt.

Ttiik Dtinyasr Aragttrma lan Vakft Matbaast, iitanbul 1988' s'27 5 -220'



'Yafet'in o{ullaru Gomer, ve Mectlc, ve Matlay, ve yavan, ve Tubal, veMeEelc" ve Tiras. ve Gomer'in oputtan: Askenaz, ve Rifat ve To{arma. ve ya-vantn o{ullan: Eliga, ve TarEq, Kittim, ve Dodanim. Memleketleinde her bi-

ri diline gdre, milletlein de kabikrerine g6re, milletlerin adlan bunhrdanbdliindiler".

. rrz. Nuh'un o[ulla' yafes, ye'ciic - Me'ctic, Gog, Magog ve Zii,l-Kar-neyn bdltmiinde Hz Nuh'un ofullarr konusunda detayh olarak inceleyece- iz. Konuyu bdlmemek amacryla burada sadece isimlere definmek istedik

Ug mukaddes kitap, Hz. Nuh'un Gemisi'nin Gtney-Do$u Anadolu,da ka-raya oturdulunda mutabakat halinde. Tirfan hadisesinin de Mezopotamya'-da vukubuldulu gerEe$i ink6r edilem

ez. Hz Nuh'un Gemisi'nde suya kargrtecrit maddesi olarak kullandrlr asafaltit maddesi $rnak'da, yani Gtiney-_Do$u Anadolu'da, halen milli hudutlarunrz i$ndedirs. qrrnat isrninin ge-mi manasrna geldi{i, mahallincle rivdyet eclilmektedir. ustelik, crili Da$r'nada uzak defiklir.

Arkeolojik kazlarda bulunan givi yazrh tabletler de, efsanelerin varh$r_nr teld etmektcdir.

Gtiney-Do$u'daki milli hudutlanmrz

Rrat Nehri hzrr, Dicle Nehri ise yavag akar. Neticede iki nehir satrtil_-Arap',ta birleSir. Dolu Anadolu harkr; hzrr akan Rrat'r erkek, yavag akanDicle'yi kadrna benzetirler. iki nehrin birlegmesiyre de GtineE Mezopotam_ya'da yeni bir hayat do$ar. Bir inanlga gore, Hz Adem ve Hz. Hawa, Dic-le ve Frrat kaynakla.nrn burundu$u bdrgede birbirlerini gdriirrer.

3{ Gtiney-Do$u Anadolu'da $rrnak'ta toprak iistiinde asfaltit maddesi mevcuttur. 15-20 sene<incesine kadar yakacak maddesi o^larak ktimiir yerine kullanrlryor u. ..t**ifiyrsa dahilindeBagkent Ankara'ya bire geriyordu. grrnak'rn gemi mdn6srna o, gLroigi"i *iyffirer vardrr.



s. BAYRAMIKAYNAKLABA GoRL GUNEY DoGU ANADoLU',0A q 9lql [-iz E8i/4 31

Hz. Nuh'un Gemisinin de cidi veya Agn Da[r'nda karaya oturdu$u mu-

kaddes kitaplarda belirtildiajne gore, Nuh'un ollu Yafes'den T i r k s o

y u n u n tiredi$i efsanesi?5 ile birleqtirilirse, T ti r k I e r' i n i I k V a

t a n I n r n G ii n e y D 0E u A n a d o I u civannda oldu[u mantt:ken ortaya grkmaktadr

c0di Da$r eteklerinde Hz Nuh Makamr, Llrfa'da Hz. ibrahim Makamt,

Ergani'de Zi.i'lfikdr Peygamber lvlakamr bulunmakta olup, eski Diyarbakr i-

ti, gimol Elazr[ ili Maden ilEesinin adtnrn 7122 M. tarihinde zi'l - Kat-

neyn oldu[u ve baktr madeninin o tarihlerde bile iqletildifis unutulmamahdu'

Hz idris, Hz. $it, Elyesa Diyarbak', $m ydrelerinde yaqamrqlar; Hz. Yu-

nus37lyani

Hz. Zu'n-N6n 10/98, 6yet) Ninova'da,IJz. Danyal Nebi ve Hz.

Lokman'rn$ Qukurova'da yaqadrklarr rivayet edilmektedir. Hatay'da Hz. Mer-

yem'in eqi adma Habib-i Neccar carqlii ve mahallesi bulunmaktadrr. Mahal-

le adr, XVI. yiiryrl Tapu Tahrir Defterleri'nde geEmektedir3g'

Gdriiltiyor ki, iiE mukaddes kitapta isimleri geEen Allah'tn elEileri, arke-

ologiann altrn kugak decli$i, Basra Korfezi, Dicle-Rrat boylart, Musul, Di-

yarbakrr, Urfa, Harran, Adana, Halep, $am, Sayda, Sur, Filistin, Kudus, Nil

Nehri gevresi, Mekke - Medine ctvarmda ortaya Etkmtglar, cemiyeti ahlaki

yola gevirmeye gayret gostermiSlerdir'Dolayrsryla mukaddes kitaplarda adt geEen peygamberlerin btiyiik bir ks-

mr Giiney-Dofu Anadolu'cla bir miiddet yaqamrqlardtr'

ss Mahmud el-Kaqgari, Divan-r Lilgati'lTurk, Kutadgu Bilig, c. I. s.40; Ebulgazi Bahadrr Han',,A.g.e ', s-23; i-rof. Yusuf Ziya (Yiirtikoflu), Samiler Turaniler, CII, Birinci Ks' Marifet

Maibaasr, istanbul 1934, s.12-4i; Silsile-Ntmelerin ilgili krsrmlarr; Prof. Dr' Ibrahim Kafesollu'

Tiirk Adr, Trirk Soyu, Tiirkler'in Ana Yurdu ve Yayrlmalan, Tiirk Dilnyasr ElKitabr, Tiirk

KiiltiiriiniiAraltrrma Enstitiisii Yayrnlarr, Ayyrldrz Matbaast, Ankara, 1976, s.693; Bekir Srtkr

oransay, Nuh,un o{ulla., $nusya-Mecquasr,

c.V,.5:59-60, Temmuz - A{ustos 1970, 5.16-20;

Aynca; Hz. ibrahimln bakan n"y, ,*.r.tntn adtnrn Azer oldulu En'am Suresf nin 6fi4, 6yelinde

aiklanmaktadrr. Kafliasya'nrn gi.ineyinde Azerbaycan o.ldu u ve kilge isminin buradan geldi[i

d i.istiniilebilir.* BE:i;;ifi.. er,togrn Mergil, Miisliiman Tiirk Devletleri Tarihi, istanbul Edebiyat Fakiiltesi

Yaytnlan, Istanbul, 1985, s.2'7 4'.t H.lV"""r:un r.rin"", n"irrinioolru yola getirmek igin ghErr r, diler isminin Zu'n-N0noldulu

bilinmektedir. Bkz. Enbiya s0 resi 2187 hyet. Aynca' $ehri Mesnevi, Tahirii'l MerlevljJtT:1Sait Marbaasr, 196g, C.d, s.935.; Atsrz, "A.g.e.", S.89 (Yagadrgr devir olarak M.O"177 tarihi

verilmektedirj. EserOsmanh Padiqahr II. Murad'a sunulmuEolup 843 H./1439 M. Tari hli takvim

olup tezhiplidir. istanbulSiileymaniye Kiitiiphanesi Muhtelit yazmalar katalofunda 1127

numaraldrr. ,,yunus peygambeiden beri aleyhisselSm ewel6 tufan oldr Ninova lehrinde 1527

yrldrr" ibaresi yer almaliadrr. lIz. Nuh'un M.O.:SoO yrllannda I1TitEt,.T.uf"ltn M'O'3106

Lnesinde vuku buldugu kayrthdrr, varak 1b l.lz. Adem M.o. 5768 tarihine konmakta bu

tarihlerin arasrnda ihtilaflann goklu ,una dikkat gekilmektedir'.r ilGiii'- ",i;ligi-t*yil-G[o* ifekim (Heki"m Vell veya Nebi ) le Grlgameg Destantnt

laqrtagtinnt.Lkman S0 resi 31/12 -19 Ayetlerl Atsrz, A.g.e., S.91, Il' II. Murad'a sunulan bu

takvime gore l,okman Hekim M.O. 1137'deyaqamtqttr'g i-f.'b.ln.fer y,nanE',n-aiugirrmalarrna go're, Hatiy'oa Habib-i Neccar Mahallesi XVl.ytizytl

Tapu Tahrir Defterlerinde geEmekte ve giintimiizde ismi, camisinde yaE,maktadtr.



,{n xawi ve AoivAn suREsi'nde zixRnnilpx x,lvirr rilrninrDi$er taraftan, Kur'an-r Kerim'in 7165, 7174; 1il50,59.60; 22144; 25Bg;

261123; 29138; 38113; 40lX-31; 41.113-1,7; 5}lt2-t4; 53150-51; 691+-d. 6yetle_rinde sozti edilcn ve Hz.Nuh Aleyhisseldm'dan sonra ya$ayan yi$it bir ka-vim40 olan Act mittcti Mezoporamya'da takriben vt.6.zgoo-22g0 tarihleriarasinda Hz.Hud devrinde yaqamrqlarchr (?). Aliah'rn emirler'ne ve Hz.Hucl-'un buyruklanna uymayrp, kum frrtrnasr ile hel6k olan Ad kavmi, bir var-sayrm olarak Akkadlar olamaz mr? Arkaik sumerler'in ilk qehir devletleriEridu, uruk, lJr, .lJmma, Kq, I4gaQ, Nippur ve Adatr gibi tek baqrna va-rolma savaql veren rcmaatlerrlir4l. cem,l"t-Nasr devrin<le uruk'cla Anu ma-becii 17x27 m. ebadlannda klasik mabedler inga eclilmiq, sn'afu ve boyalr

duvarlan sebebiyle de beyaz mabed adrnr almqtrr. Adap ve Kiq krah Mesi-lim, Kiq'de en eski ve ilk sarayr inga ettiren l6ik bir hi.iktimrlar olarak birkiffi bede zikrcd ilmckt edir4z. Tufan'dan sonradrr.

Akadlilar'da bir Adab gehri vardr. Kur'an-r Kerim'in yukarrda sayrlanAyetlerinde cle bir Act mittcti vardrr. Ao miileti Hz.Nuh devrinden sonra ya-$aml$, Hz.Hutl dinine inanmadrklan ve karqr koyduklan iEin so[uk ve firtl-na ile yok cclilmiiilerdira3 (Bclki de Eolcle kum frrtrnasr ile qehir kumlaralfinda kaldr.) sumerliler'in diniinanrqr, gok tannhk esasrna <layanmaktadrr.Frrtlna Tanrrsr Adacl'drr. Bu durumda Ad milletinin Aoau gehir devletininmilleti oldu[u akla gelmektedir.

Ao miueti ile ilgili dyerlcrin medlini srasr ile inceleyelim,'konuyu dahaiyi kavrayabiliriz:

A'raf Suresi , 7165 "Ad nilletine de, kard.eEleri Hfid'u grinderdik: ,Ey ntille-tim AIIah'a lanlluk edin, o'ndan baska tannnu yoktur, kary gelmekten sakm-maz n16rnz?' dedi-" Aynr Surenin 74. 6yeti "Allah'm sizi Ad nitteti yerine

getirdifiini, otalarda kdskler kurup darthrtnda knyatardan evler yonttulunuz yer-ydztinde yerlestirdidini hatrlaytn; Allah,rn nintetlerini anm, yeryiztinde bozgun_culuk yaparak konstkltk gtkarnnym', dedi.

Tevbe Surcsi, 9n0. 6yet: "Kenrlilerinden dnce olan Nuh, Ad, Senfid nil_leilerinin, ibrahim hittetinin, Mcdyen w alt-ust olnrug sehirler halknm haber-lei onlara gelntedi ni? Peyganberleri onlara belgeler getirnislerdi. Allah onlaraztilmctntent$. Onlar kendilerine.yaak etmiSlerdir"..

40 Alsrz, osmanh rarihine Ait Takvimler -8241111421M..,835H/1431 M.,s43H.11439 M. TarihliTalwimler (Transkiribe ve eski yazr metni

ilebirlikte)

Kiigiikaydrn Malbaasr, isran bul, 1961. Bueserde,ll0 d Peygamber'ing<inderildi i tarih,824 tarihlitakvimc'gcire430l /Ir4.O.2280 yrllan, s.13;835 Tarihli Takvime gcire 3866/M.6.2435 hclAk olma yrllan, r.Ot; a+: II. Tarihli Talvime gore4179M.O.2740 tarihindeyel tufanr oldugu kayrtlrdrr, s.87 (Takriben Eski Siimer Qa{r).at Prof.Dr.Entin Bilgig. Atirtiirk. Fakiilte-nriz ve Kiiniimiiz, Sumerliler'in " arih', Killri.ir veMedeniy.etleri,DilveTarih-ColrafyatraktiltesiAtati.irk'iin100.DolumYrhna rmalanDergisi,Ankara Universitesi Basrmevi, Ankara, 1982, s.93.c E.Bilgig, A.g.e.,s.9l, 92, 96.

ag Kur'an-r Kerim Fusillet S0 resi 41113-16 dyetler.



S. BAYRAM/KA"'NAKLARA GdRE GIJNEY DO6U33

Hud Suresi 11150. 6yet "Ad milletine ko'rdeSlei Httd'u g\nderdik' $dyle d'e'

di: "Ey nillerint Anai'a kulluk edin' O'ndan ba;ka tannnz yoktur' yol<sa'

s*dece yalan uyduran kimseler olurflinuz"' Aynt Surenin' 59'60 6yeti: "Bu'

Rablerinindyerlerini bile bite inkkr eden, pqgamberlerine kafa tutan ve her i-

natgt zorbanr, ,rornr--uyon Ad millet6t: fu drinyada da" kryhmet ginrlnde

de lhnete upndilar. nitin lci Ad ntilteti, Rablerini inkhr etti ve yine bilin ki Htt

7'r', ,r'ntn,i Ad Altah'm rahntetinden uzaklaEn(61) Semfid milletine kardesle-

ri Salih'i gdnderdik.""

Hacc S0resi 22144' 6yet: "Ey Muhantnted Seni yalaru sayryorlarsa bil ki'

onlardan 6nce NAh ,rii"lti,Ai, Senn4 ibrahint milleti, LAt nr'illeti ve Med-

yen halkt da peyganberlerini yalanct sayrru{ ve Mfisa da yalanlanmqtu Ama

Ben, khfirlere cince nrchil "iain',sonra da onlan yakalaywerdim' Beni tam-

nnnmk nasilnuS gdrsilnler"'

Furkan Surcsi 25138. ayet: "Ad, senftd miltetleri ile Ress'Iileri ve bunla-

rm arasmda bir gok nesilteri de yerle bir ettik'"

$uarA S0res i 261123-135. Ayetler: "Ad nilleti de peygamberleri yatanladr'

Kardesteri HAd, onlara: "Allalt'a karEt gelnrekten sakrnmaz nusma? Dortrusu

bensizegandeitntisgtiv'enilirbiretgiyinr;Atlah'tansaktntnvebanaitaate'di'n.BunakarEtsizde'nbirtjcretisteniyorunt;benintecrintancakAlenilerinRabbtna aittir. Siz her ytiksek yere koca'bir bina kurup' boE Eqle mi ufiraSt-

smu? Tenrclti katacafrnrzt ttntarak so{lant yapilar mt edinirsiniz? Yakaladtfi'

nutzorbacnnuyak'nlarsuta?ArttkAttah,tansaktnmvebanaitaotedin.BildifiinizEeyleisizeverendensakrrun;day,arlar\ortuilan,bahgeleriveakar-sulartsizeOvernti'tir.Dolrltsuhnkkmtzdttbiiyt}kgtiniinazhbmdnnkorkuyo.runt" dedL"

Ankebfr Sorcsi 29138. dyet: "Ad ve senful nittetlerini de yok eftik Bunu'

oturduklan yerlerden anlantaktastna. $eytan kendilerine, istediklerini gtizel g6s'

terdi: onlart dofu yoldan alkoydu' Aysa kendileri bunu anlayacak duruntdaidiler"'

. tt^.^t--)^- A6 ^ rsilnmz bir sal-SAd S&esi, 38/13' 6yet: "Onlardan dnce NAh Milleti' A4 sa

tanatmsahibiFir'arvu',5"'A4LAtntilleri'Eyke'lilerdepeygantberleriyalnn'lanu;lt. i{te bunlar da pqganherlerine karst birlesen topluluklardr',. Byke'liler,

Fcnike vcya Finikclilcr'i hatrrlatmaktadrr' (?)

Mii,min S0resi 40/30-31. 6yctlcr: ,,inanntq olan adant dedi ki: ,,Ey nille-

tint Do{|ttsu ben sizin igin, Ntth nillctinin, 'Att,Senfid ve onlardan Sonra ge-

lenlerin duruntu gibi, p)yganfterleri yalanlayan topluluklarm uPadtHan bir

giniin benzerinden k'o'kuyo'un'' Altah hrtlonna ztlilnt dilenrcz"'

Fussrlet S0rcsi 41l13-17'6yetler: "Ey Muhantnrcd EEer ytiz gevirirlerse on-

lara de ki: ,,iste szi Ad vei scm0d'un baqrna gelcn kasrrgaya benzer bir ka-

srrgaileuyardtm".Onlara,onlerindcn'artlarindanherydnden:"Allah'tan



baqkasrna kulruk etmeyin" cliyen peygamberler gcrmiqri; E$er Rabbim iz bi\y_le biqey dileseycri merekrer indirirdi. Do$rusu sizinie go-noeriteni ink6r e_deriz" demigrerdi. (15) Ad milreti, yeryiiztinde haksrz yere btiytikrtik tasramq,"Bizden daha kuwetri kim vard*?,' demiqti. onlar lendilerini yaratan Ar_lah'rn onlarclan daha kuwerri ordu$unu g.rmtyorrardr de$il mi? (16) Re-zillik azabtm onrara diinya hayatrnda taddrrrnak igin o Jguruu, giinrerdetizerlerine dondurucu bir riizgdr giinderdik Ahrret azibr ise daha gok al-galtrcrdrr ve onlar yardrm da gcirmezler. (17) Sem0d miletine, do$ru yorugosterm igrik..."

Kdf S0resi 50fi2-r4. dyctlcr: "onrardtn 6nce Nfih ntiileti, Ress,riler, se-mfr4 Ad, Fir'avun milletleri, Lfit'un kardeqleri, Eyke,riier, Tiibb6 milleti deyalanlamrglarrlrr; evet; bunrarrn hepsi peygamberleri yalanlamrEtardr da ver-di{im s6z aleyhlerine gergekleqrnigri,, TubM milreti ilerideki bahisrerde 96_rece$imiz Turukkular -Tiirkler olabilir mi? Veya Hz.Nuh,un yafes,den rorunuolan Tubal kavmi olabileceli akla gelmektedir

Necm S0resi 53/50-52.averreri: "ittc Aa miletini, sem0<r miletini yok e_dip geri brrakmayan o'clur. (52) Daha once de N0h millctini yok eclen o,-dur; Etinkti onlar Eok zdlirn ve pek tagkrn kimselcrcli.,,Hdkka S0resi 6914-6 ayetreri: "senwd ve Ad miletreri repererine inccekbu gerEefi yaranradrrar.

(5) Bu yiizcrcn Sem0d mileti zorru bir sarsrnrr ircyok erlil<li' (6) Ad milleri de bu ytizrten ontinde durulamaz d.nclurucu birriizgarla yok eclikli. (7) Ailah onla.n kdktnii kesmek iizere, [zerlerine ortizgdrt yedi gtin, sekiz gece estirdi. Halkrn, kokiinden Erkarrlmrq hurma kti-tiikleri gibi yere yrkrrdrkra'nr g6riirsiin. (g) onrarcran arcra karmrg bir geygoriir miisiin? (9) Fir'avun, ondan oncekirer ve art tist ormug kasabalarcraoturanlar da suE iqremiqrercri. (10) Rabbin peygamberine baq karcrrrmrqrarch.Bunun iizerine Rabreri onlarr gid<reri a.rrkEa artan bir gekircrl yakalacrr. (11_12) Ey insanlar su tagdrlr vakit, size bir ibret olmak [izere,anlayrqh ku-laklar anlasrn diye siiziilcn gemide, sizi Biz tagrmlgrzdrr,,.

Yukarrda arz edircn 13 sure,35.6ycrte Act mittetinin yedi gtin sckiz ge-ce devam eden qiddctri firtlna ve kasrga ile ortacran kalchrrlir$rnr anhyo-ruz. Ad milleriaa ile Sumerlilcr<reki Acract firtrna tanr$r ile Adab gehir krallrlriliqkisi oldu{u kanaatini bizde uyandrrmakradu.

ae Bkz.E.BilgiE, Atatiirk, Fakti-ltemiz..., A.g.e., s.112'de_ Adapmuzik 6le1i olarak gegmektedir.;Ramazan geEen, isram colrafyacrla'nl cti.. iri*r",* rri.t- ;ik;il'i'K4E.yayrnlan,Ank.un.Basrmevi, Ankara, r985, s.180'de 530 H./1135 M. yrhnda nrrg"i$"-h.i"d. Ad neslindenuzun bir adam grirdiinr ?_zir,6dan fazla idi, denmektedir.; EbO Hemi"d .flS;.l"iiirielGrranadf,Tuhfet-el-elb6b (eev.Gabrier Ferrand), JA, Juliet-Septenrbcr, 1925, s-t:z; iriteyman utroag,Ibn-i Hatdun MukadrJimesi, Dergdh yayrnra.;, c.i-Jl, hmnt

"rrqai-i;b;;;;, 22o,464,474,518' 521, 565, 815,822, esg,sqe,1qgq. Ad uvnrini yemen ve l,Iadran,uo ju^.,n0" gcisrerir. Bizu kanaate iEtirak etlcmiyoruz.



3 BAYRAryI/KAYNAKLARA GORE GUNEY DOGU ANADOLU'DA PROTO TURK iZLERi/z7 35

Aynca, Sdd Sfresi'nin 38/13 6yeti ile K6f s&esi 50ltz-14 dyerlerinde ge-gen Eyke kavminin Fenikeliler olabilece$i, KAf s0resinin 50112-14. 6yetle-rinde geEen Tubb6 milletinin Yafes'in o{lu Tubal'dan geldi$i kanaatiniuyandrrmaktadrr (?).

Kur'an-r Kerim'in 100.S0resi otan Aoiyat s0resinin Ao tavmi ile iligkisiolabilir mi? 11 Syetten ibaret olan S0renin l-5.dyerlerinin mealini incelcdi-$imiz zaman bize Ti.irkleri hatrrlatmaktadrr. Zira tarihte at nallarrndan kr-vilclmlar Erkaran suvariler, genellikle Tiirkler'<lira5. Ttirk rkrna akrabakavimlerdir. Qinliler, Tiirk atlarrnr elde edip golaltmak iEin oldukEa fazlau raqmrglardrr.

Ayet mealini aynen aqalrda sunuyoruz: "(l) And olsun Allah yolunda kog-tul<qo koganlara; (2) And olsun krtlanilar saganlara; (3) Sabah sabah ah-na gtkanlara; (4) Ve tozu duntana katanlara; (S) Hep birden driEntantopluh$anun igine dalanlara ki..."

Ayetin XV. asrr ti.irkqesi ile meali ise aynen qoyle:

"(1)Yiigriciler hakkt-Eun ya'nigazikr atlarl at nefesi r)ni gelmek segirdtir-ken"

(2) dnh od gtkanalar hakk Eun ya'ni otlar, toynaklan-y-ila, od Eknrmatg(3) dnh yafinnlayalar -yh iviciler- hakkq subuhda,

(4) pes kopordilar ol vakt toz,

(5) pes girdiler ol yakt bir bdliifie ya'niduEnnno,

(6) Bayrk kdani, Qaktbt'sma nk-xpasdur.

(7) Dah baytk ol,Sunun

tizere tdnukfuff ya'niiEine ilcrar eyleye, inkhr q-lenrcye

(8) Dah baytk ol, hayr sevntegine yo'ntntal kattdur,

(9) Ay, bilmez nti, ol vakt kint depredinildi, ol kim sinlerdedtlr,

(10) Dah hdstl ohndt, ol kint gdgtizlcrdedilr? ya'nthayt Eerri dirildi, bertir-di,

(11) Baytk Qalabunuz, anlara ol gtin habarhtdur46.

as Bkz. Dr.Ramazan $cEen, A.g.e., s.45,H.520/1126 M. tarihli Miic'mel el+evArih ad eserin 356.sayfastndan naklen: "Mes'udi der ki: Qin, Ttirk, t{ind, Zengi ve diinyadaki diler millellerinhiikiimdan Babil tliikiinrdanna hiirmet ederler.../ Babil h0kiimdan kelimesinden AbbasiIlalifelerini anlamak gerckir/... ein hiiktinrdanndan sonra, Tiirk hfikiimdanndan K0 E6n gehrisahibi gelir. Bu Tokuz Oluzlar'rn hiiktimdan olup" yrrtrcr ve athlar hiikiimdan adm ilr.Zira,yerytiziinde ki h[ikrimdarlar arastnda onun adarnlanndan daha kahraman ve kan dcikmeye istekliadanrlan olan, ondan daha gok atr olan kimse yoktur. Ulkesi Qin ile tlorasan gcillerlrasrndayalnrzdrr..."denmektedir. Dolayrsryla gski efsanelc_r, mil6d sonrasr Callara uzanmlltrr.

ao Muhamnled bin Ilanrza, Xv.yii{rl BaElarrnda YaprlmrE Kur'an te"rciimesi (}la?.Dr.AhmetTopalollu), KiilliirBakanhgr Yayrnlan, C.l, Milli Elitim Basrmevi, isranbul ,1976, s.542.



YE CUC ve ME CUCIeT

Kur'an-r Kerim'in Kehf Sfiresi 1SE3-97Ayetleri ile Enbiya S0resi 21P6'

dyetinde Zii'l,Karneyn vasrtastyla Ye'ciic ve Me'ciic ismi gegmektedir. Bazl

mtifessirler Ye'ciic ve l\{e'c6c'iin Tiirkler veya Tiirk boylalndari iskitler ol-

dufunu, bazr dtiqiiniirler, dofuda oturan, dilleri bilinnneyen, dhiret giiniine

yakrn zamanda ortaya Erkarak, diinyayr fesada, fitne-fticiira bofarak, orta--

Do$uyuiqgaledecekmeqhultrirkavimolrlu[unusavunmuqlardrr.Bufikir-lerin kaynafr, Kitab-r Mukaddes tefsircileridir. Yiizryrllardan beri @ziilemeyen

gok bilinmeyenli denklemclir47. Proto-Tiirk tarihEilerinin seneler once gdz-

mesi veya kesin qekline kavuqturulmasr gerekli konulardan biridir. once Syet

meallerini inceleyelim:

Kehf Srlcsi 18184-97.6ye tlet: "Ey Muhammed sana zti'l-Karneyn'i sorar-

lar, ,()nu size anlatacartun' de (84) Dofrusu biz onu yeryilzilne yerleEtimtis ve

her geyin yolunu dfiretmiEtik (s5) o da bir yol ruttu. (86) Sonunda gtlneEin

batrtfi yere. ttlagmca onu, kara bir suda batar gdrdi. Oradn bir nillete rast-

ladt ,,zii'l-Kameyn onlcra ozkb da edebitirsin" iyi muamelede de bulunabilir-

siz,, dedik. (s?-sS) o:,, Haksat* yapana azkb edecefiiz, sonro Rabbine

ddndtiniliir. o da onu gdrtilnrcnig bir azhba upattr; ann inarup yararh iE iE'

leyene, nn)khfat olarak gtizel Eeyler vardt, ona buyrufiuntuzdrtn kolay olam soy'

leriz,, dedi. (89) Sonra yine bir yol tuttu. (90) sonunda gtincqin tlo$du{u

y"r" fiqrn.a, giineqi kenclilc.rine elbise, bina gibi qeylerle drtmedi$imiz bir

rnillst tizerinc <lofiar buklu. (91) igrc bunun gibi, onun yaptrklarlntn hepsi-

ni baqtan baga biliyorduk. (92) Sonra yine bir yol tuttu. (93) Sonunda, iki

da$rn arastna varlnca, oracla nereclcyse hiE laf anlamayan bir millete rastla-

dr. (94) Dedilcr ki: "zti'l-Karneyn Dortrusu Ye',ctic ve Me',cfic bu iilkede boz-

gunculttk yapryorlar. Bizinile onlarm arasma bir sed yapnxan igin sana vergi

verelinr ni?" (95-96) "Rabbintin bana verdikleri sizinkinden daha iyidir' Ba'na griciintizle yardmt edin de sizinle anlann arasuts safilanr bir sed yapoymt",

"BAna denir kririklcri getirin" dcdi. Bunlar iki da{rn araslnl dclldurunca: -

,,Kaniklqtin,, dccli. Dcmirler akkor haline gclince; "Bana erinis baktr geti-

rin de tizerine ddkeyint" tlccli. (97) Artik Yc'ciic ve N{c'ctic bunu ne agabildiler

ve ne de <lclip geEebiklilcr. (98) Zii'l-Karncyn: "iSte bu, Rabbintin bir rah'

metidir. Rabbint rayin euigi zaman g,elince onu yerle bir ederler; Rabbinin ver-

dipi saz gerEektir" <ledi. (99) "Biz o gl)n onlan braktra, dalg,atar hklinde

birbirlerine girerler. Sfir'a rifleyince hepsini bir araya toplartz"'Enbiya s0rcsi 21196.6yct ise: 'Ye'cic ve Me',ctic'un seddi ythldt{t zaman

her dere ve lepeden boEarurlar" mealindedir'

rz Prof.Dr.ismailCerraho lu,Ye'ctic-Me'ciicveTtirkler,ildhiyatFaktiltesiDergisi,S'XX,Ankara,Universitesi Basrmevi, {nkara, 19?5, s.97 (28 sahifelik makale, delerligokciddihaztrlanmtq olup'

taraflntrzdan genig [riEinrde yararla nll ml$tlr)'



PRoTo TURK IZLTNVZS 37s. tsAYRAM/KAYNAKLA@

VAKIFLAR oer'rrr rnUoUnlUGii nngivinor BuLuNAll

M.094 H./1682rnnlHt-l

xlzgl-rlrAs sitsiLe'HAmgvr o0Rr tURxtrR'lurcrnrsi

TiirkveQinveSakl6bveHataiveYe'ctcvelvle'c0cY6fesneslidir.

TIANUII

YAFES

tr1"r"6g -----t-- -

iEbu'l-Hdq o$lrM6EinMAEin ofh KoY

HdnKoy Hdn o[ltNevmiEHAnNevmiq Hdn o[ltKoyHAnKov Hdn oElrBdiimur HdnBdtimur Hdn (oglt)

Kurlugd HAnKurlugd Hdn (oglt)Kurcul Hdn

_,-/ I

IEbunl.I16ris

___-]

Baysu HdnHamtm HdnAytogmuq Hdn

Tugrul HdnBaybek HAnYalvah HAnBaysub HAnArgun HAnGokalP HdnMunh HdnKanr HdnTugrul HdnYamak HAnKrzrlbo[a HAnKasrt HAnTurc HAnYektemfr HAn

Kasyadr HAnArtu HAnGiicbek Hdn

Bagboga HdnBaqok HAnToktemtl HAn

Sfzga HAnBAkiA[a --

---*.-_ yercfr

Kaynatun HdnTurgd HdnAykanlug HAn

Bayrndrr HAnKrzrlboga HdnKayaalP HdnKayaalP oglrSiileymAnStileymdn ogltErtugrul'Osmdn Gdzi

Kurcul Hdn (oglt)Stileymdn H6nStilevmdn HAn (oglt)Karaoglan HdnKomaq Hdn'AmrtliHAn

Elcef HAnKaracdd HdnCdrsQd HdnKurtulmuq HdnSevinc FI6nTugrul Hdn



lrx-lrrmrs e0nr srt'gutcurAntr{ soy r0r060.

ESRASYAB(sELgtK{.{N 34.ArASr)

I

eswcanhxffAFEsB.NUH)I

KARATTANI

oduznnxI

XINIK HANII

,lt

sELgrK

LAN $AH l(FARS=FlRMANKotu)IIII

MEHMED B. BEHRAIViSAH(11. Hrkrhdar)

rKrl-rqARSLANI

I.MESUDI

ITKILICAITSLAIV

DAVUD$AFI

III

KEYKUBADB, FERAMURZ

Ir-RUxxmoNsUr-EyMAN LKEyr{usREvt'

ITI. KILICARSIAN

I

m.KEYHUSREVGAzlCFLF.RI

_ __ $crsfcrdtr Tbnn, Tcveih-i Ali Otmn; tt. Dcficr, T[rt Terih Kurr.ttrI"dil r. as, rur lrnh Kurumu,,rutrn, Is3,, ,....

I.lzzgDPl*Sr

vh

Itb

oddA

tiV



S. BAYRAIVYKAYNAKLAFA GglE,GUNEY DOGU ANADOLU'OA PROTO TUNX IZTTNI/EI 39

Tiirkler'in SoyuHz Nuh'un 3. Oflu Yafes'e Dayanrr(16g2 m).

Rcsim ailr: I loza Kitabr: Silzile-nime'ye gore Hz. Nuh'un olullarr Y6fes, I{am ve Samln min-yatiirlcri (1682 m.)

Hz. Nuh'un o$ullarr, Tevrat, Tekvin 10/1-15'de agalrdaki gekilde anlatr-hr:

"Nuh'un ogullart Sant, Hant ve Yafet'in zilniyeti bunlardtr: ve Tufan'dansonra onlara ogtllar dogdu.

Yafet'in ofullarr: Gomer, Mectic ve Maday, ve Yavan, ve Tubal, Ve Meg-gek, ve Tiras. Ve Gomer'in olullarr: Aqkenaz, ve Rifat ve Togarma. Ve Ya-van:ln ofullart: Eliqa, ve Targiq, Kittim, ve Dodanim". Memleketlerindeherbiri diline giire milletlerin adalarr bunlaidan tiiliindiiler.

'Te Ham\n ortuilan: KuE ve Mitsraim ve Put, ve Kendn Ve KuE'un ortul-Ian: Seba, ve Havila ve Sabta ve Raann ve Sebtekn; ve Raamm o{ullan Se-ba, ve Dedan. Ve KuE Ninvodun babay oldu; o yeryilzilnde kudretli adant

olma{a baEladr. O,Rabbm indinde kudretli avu idi; bundan dolcry Rabbin,in"dinde Nintrod gibi kudretli avu denilir. Ve onun laallgrun bastanftu $inardiyannda Babil, ve Erek, ve Aknd, ve Knhe idi. O diyardan ASura gtkt4 ve

Ninive'yi ve Rehobot-iri, Kalafu, ve Ninive ile Kalah arasmda Resan'i bina et-ti. Btiyiik Eehir budar. ve Mfisrain4 Ludiler'in ve Anamiler'in ve Lehabiler'inve Na.fnhtterin, ve Patntstler'in ve Kasluhller'in (Filistinliler bunlardan grlatve Kaftortler'in babay oldu".



40 32lTURK DIjNYASI ARA$TIBMALABI

XVII. yiizyrl Qa$atayca'stntn parlak temsilcisi, Ebu'l Gazi Bahadrr Han-,rn 1660 M. tarihinde tamamlaclrlt $ecere-i Terakime adlt eserde Nuh'un o-

ullarr anlattlmaktadtras.,,...Yerdensugtht"gdktenyafrnturyafid\yeryilzijndekicanltlannhepsigark

otdu. Nith Pqganber, rig ofilu ve inmn gertren seksen k$i ile gemiye bindi'

Bir nice aydan sonra yer, Tann Ta|li enri ile, suyu kendisine gekti. Geni,

MusuldenilcnqchrinEokyakrnrndaC0di<lenilendafdanElktt.

Gemidengkaninsanlarmhepsihastaoldular.NOhPeygamberiiEolluve [iE gelini ile iyileqtiler. onlarclan balka insanlailn hepsi oldiiler.

ondansonraNOhPeygamber,iiEo$lununherbirinibiryeregonderdi.H6m adh oflunu Hindistan iilkesine g6n<lerdi. S6m aclh oflunu iran mem-

leketine gonderdi ve Yafcs atlh o$lunu Kuzey Kutbu tarafina gdnderdi' ve

tiEiine OeOi pi: insanolullartntlan siz iigtiniizden bagka kimse kalmadr' $im-

di iigtiniiz uE yurtta clurun. Ne zaman Eoluk Eoculunuz Eolalrrsa' o ycrleri

yurt klllp oturun, dcdi".

,Yafes,e bazrlart peyganher idj dtntisler ve bazilan peygantber dertil dcnis-

len ydfes babasrnrn emri ile C0tli Dafr'ndan gidip itil te Yaytk suyunun

yakasrna vardr. ikiytizclli yrl orada tlurctu, sonra vcfat etti. Sekiz O[lu varioi. qocutta' pck Eok olmuqtu. Qreuklalnrn adlan qunlardrr: Ttirk, Hazar,

Saklap, Rus, Ming, Qin, Kimeri/TArih"'

,, Yhfes r)tecefi srada, briyiik opu Tilrk'r) yerine oturdup di{er gocuHanno

dedi ki: Trirk'ti kendinize patlisah bilip, onun soziinden gtkntayn, dedi. Ttirk-,e Yilfes oflu diye thkap takfular. Qok edepti ve akilh insan idi. Babasmdan

sonrn bir gok yerleri g,ezdi ve g6rdi). sonra bir yeri bertenip orada oturdu. Bu-

grin o yere Istio Kdt dcrler.Qathr

evi (omp) o gtkaruh^ Ttirkler'in igindcki ba'

n hdetlei var, ondon kaldt.

Tiirk'iin ddrt oglu var itli. Birinci T ii t e k, ikinci, Q i g i I (Qekel)'

iigiinciisi.i B a r s E a k (B e r s e E a r, dordiinciisii A m I a k (Emlak).

Ttirk olece{i srracla Tiitek'i kcn<li yerinc padigah krhp uzak scfcre gitti' T

ii r ek, akrlh vc clcvletli iyi pacligah idi. Ttirk iEinde Eok adctleri o pcydah

krlclr. Acem padiqahlarrnclan ilki Key0men ile muastr idi. Giinlcrden birgtin

avaEtklp,geyikdlcliiriip,kebabkrhp,yiyipoturmu$tu'Elindenbirdo[ram

et yere rltiqrti. onu ahp yiyince a$zsna Eokhoq tad geldi.

Qi.inkiio yer tuz-

la icli. Ycme$e tuz koyma$r o Etkardt bu tuz d<leti ondan kaldr. ikiytiz krrk

yrl omriindcn gegtikten sonra o$lu Amrlca'Han't kendi yerine oturtup gi-

dilse gelinmcz clenilen qehre gitti".

+a Ebulgazi Baharlrr Han, $ecere-i. Terakime Tiirkler'in soy kiiti.igii, Terctman, 1001 Temel eser'

s.22-24.; prof. Dr. Banalooin ogct. Ttirx Mirolojisi, SelEuklu Tarih ve Medeniyeti: Enstitusii

Yayrnlan, l.Cilt, Ankara, 1971' s'381-382'



s. BAYRAM/KAYNAKIAnA G6BE GUNEY Doou'ANADoLU'DA PBoTo T0RK

XX. Yilzyrlda, Tiirk Tarihi konusun<la en iyi ve detayh qekilde efilen

rahmetliProf.Dr'it"ufi'nKafesoflu"'TiirkAdr'TtirkSoyu'Tilrler'inAna

Yurdu ve Yayilnnlart"adlt makalesincle qoyle tlemektedirde:

,, ... birindigi ijzere Tevrat,ta nakredilen eski ananererde Trirk soyu ( Hhnt

ve Sknt'dan dc{il, Yafes'rten ttireni{ otarak) beyaz rklan gasterilnistir' Tttran

tipine 6mek otnn O'tn )'yta' Mhveratinne,hir vi difer Yaktn-dortu Tiirklei be'

yaz tenli" t oyu parta* gaitti'' de{irnti yiizlil.("ay

yilzli' badent e g'ozhi"e)' en-

danilt, safilant yaptlt )r*et<' ve kadmlan ite ict;t-fark hensi KillTegin'in

bilsrti) orrc Qa{ kaynaktarmrta giizettifie ntisal otarakl::^'.:::,Y;8'

hatn lran-rlaratyn,rnan l't,i,k""'uil "gtizel insan" ntknasmda allnnu$tt "

'

530 H. | 1'126M' yrhncla yazrlmrg olup miiellih bilinmeyen Miicmelel-

,""u'o"n'.oi "r"ru";;turt t*riin soyu ile ilg'i olarak aqalrdaki bilgiler ay-

ncn vcrilmcktctli15l:

.. Onbirinci Beb" Ttirklcr'in Nescbleri ve Do[u Hucludunda Onlann Zik:

ri Hakktnda:

$0ylc okutlum: Nuh pcygambcr Tufa.n'dan sonra yerytiztinii cocuklart a-

rastnda payiaqtrnnca it' 'n*i"*tbistan' iki lrak' Ycmcn'i SAm'a' Mtstr' Yu-

nanislan,Krbt,Netlat,g",u",iilkcleri,.HindistanveZingibar'tHdm'avcrdiligibi, Ceyhun tarafindan hcpsini Y6fcs'e verdi' Bu topraklartn insanlan soy-

lannr bunlardan.atdrlar. Biz tckrar Y6fes bahsinc gclelim' $oyle rivd-vct o-

lunurki; Ydfes bubaslnln yanlndan ayrllmak istcyince' ona "Ey Allah'm

peyganberleri bana verdirtin nrcnileketin suyu az' kendisi harap' Bana bir du'

a dgret ki yafrnnra'n*n''ng

olunca Allah'a dua ite yalvaraytnt' Allnh bize ce'

vap versin" clctli' Nuh peygamt'er dya-etti ve Allah ona bir ad (dua) ilham

erd. o aa bu arlr o[luna ogrcrri. yafcs bu ach (duayr) bir ta;a kaztdt' Na-

zarhk gibi boynuna-as'pgitti' Ne zaman bir ihtiyaE iEin Allah'r bu ad ile

anarsa kar vcya ya[mur ya[ar; tckrar bu adla Allah'r anarsa kar ve yafmur

dururdu. Ydfcs'in ;;;; ;gt; vardt' Bunlardan birincisinin adr Qin' ikincisi-

nin arlt Tiirk, tiEiinctistintin adt Hazar, dordiinctistiniin adr Saklab ''1])'begincisininadtRus,Yc'ciicvcMe'ciic'unbabastolanalttnqsrnrnadrMi-sek, Bulgarlann ve burtaslarrn babast olan yedincisinin adr' fcmlri'i<11'

-e1gocuklartnhcrbirininneslivesiildlcsikaldr.Hcrbirininbirgeqitdilivar.dr.Do[utaraftakiCcyhunikliminiaralartndapayla$tllar.Yerlcredindilcr.Allah'tn izniylc bunun tafsilAtrnclan ktsaca bahsedelim'

Bu ofullarrn tabiattna gelince; Qin Eok aktllr ve terbiycliydi. Hazar sa.

kin vc az konuqur<lu. Rus*hitct<ar, g6fil ve utanmaz (ihtiyath) biriydi' sak-

lab (SlAv) yumuqak kalbliytli' Misck pck yaqamamtqtt' Onun o[lunun oflu

ae ihrahim Kafcsollu' Ttirk adr"" "A q'e-.'10|so Miicmel cl-t*titn iv"Vln' nama'ini;' faltran' $emsi sene 1318'

ii Dr. R,n'ntun $eqen' "A'g'c"' s'' 30-'l)'

41



34/TUBK DUNYASI A

cuz (o$uz) hile ve hurcra doruydu (kurnazcrr) Decresi y6fes onu o$uilarrn_dan daha Eok scvcrdi. Kcmdri oyunu seven, ava ve igrete crtigkrn biriydi.Ttirk erjcpli, aktllt ve <lo$ru kalpliydi. $imcti bunlara ctair haberlerden bah_sedclim:

Tiirk bin ydfes'in llaberleri:

Ttlrk do[uyu rrolaqtrktan sonra bir yer burcru. Bu yerin adr siik0k,dri.TiirkEe'de siigtik derrcr. Burada ktigiik bir rreniz, srcak *, grt gcqmeler var_dr' Yakrncla Eok otru, hoq sura. bulunan bir da$ trurunuyorcu. Ttirk Arah_'a grikrcttikten sonra o ycrcle meki4n tuttu. ydfcs,in olullarr arasrncra Ttirkve Hazar akrlrrydrlar.otckr ogullarnda hiE hayrr yoktu. sonra geceleyin buda$rn baqrnda bir ateg peyda olcru. Ertesi giin Ttirk dalrn baSrna gktr ve a_teqten hig bir iz gcirrnedi. Fakat orada iyilik, hoq ve g""n ottot tu, (Eayrrlar)buldu vc memnun olclu. J )

Bu dala Enil.k-crt arllnr verdi. Bu gtin crahi boyle dcrrcr. Sonra, a$aE_lardan otlarclan cvrcr yaprrmasrnr emrctti. Buncran sonra hdrgah ve gcrekenSeyleri yaprrrar. Emrctri. Koyun posruncran kabd, kiildh yuit,tur. Fldrd buddct dcvam eder. Ttirk'iin orada bulundu{u slracra tdri (yrrrJtz) asran bur_cundaydr. Bu saatin efe'rlisi Mcrih Ay ve zihre ile berabcr yay (kavs) clay_dr' Tiirklcr'in kan clokticri vc gtizel ytztri oimatan bunclanchr. Tiirk,tin Tiitcl,Qigil, Bars hdn ve itnt gir,i Eocukrarr vardr. Bugiinkkti Bars h6nrar, ilattarve Qi{iller bunla'n Eocukla'ifir. Anrattlkla.na gore T0tcl bir giin av saha_sina gitti, bir qcy. yiyordu. Buranrn zernini tuzdu. Lokmasr elinden dri$tti.Bunu yerclcn arrp yecri. Tac'nr grizcr burdu. ondan ahp gctirmererini vc yi_ycceklerc ko)'rnalannr emretti. Bu ddct kaldr" GcrEcgi"drur, t,irir.

Ilazar bin ydfes'in llaberleri:Soylcdiklcrinc gore Hazar'a Etir nchrinin kcna' di$cr yerlercrcn dahahoq gc.li. Burada Hazarlarrn qchrini kurdu. Bu

'kcyeHazar tirkesi dencli.B-urada klglar scrt gcEcr. Hazarlar hqrn gchirclc, yazrn krrlarda otururlar.Hayvanlarr otlakrara giilcrlcr. Bunlarrn cla'dan bagka ekini yoktur. Ayrrca,bu da$arda sayrsrz tirkirer burunup, bunla' yakalarlar. Hazar onlara bu

lor,,t1lu_ln-.krqrnrirtrinmcrcrini ve cri[cr yerrcre gdrrir{ip satmara'nr emrcr_ti' (s'101) Sonra Hazarrann bir gocugu oicrii. onun igin

ne yapacakrannr bi_lemedilcr' Zira, babasr y6fcs, kantcgi Mi sck her ikisi de ceyhun,rlabolulmuqlarclt. sonra, "Ben gocuPunt ig-in ceyhun rntafirun nksine bir tedbiralaymt" dedi' Entreri, odun topradilar. Btittin gocukrarmt ve insanrart Eaprdt.s-ekiz telli bir tnnbur yapntErardt. Hepsi gardtrar. $arkt sdyredirer ve ertlendiler.Sonra, ofilunun cesedini ategte yckrt. nu irart kutdt. Ktib-r mem'lik ye mesd_lik'te okudum bu Eekikle yazrlmrgtl. Llazarlar buradaki ormanlartlan gok bal



S. BAYRAM/KAYNAKLARA GoBE GUNEY DoGU ANADoLU'DA PRoTo TURK izLTniIss

elde etti. Bundan Eeqitli qeylcr yaptr. insanrn giyinmesi iEin mahfurlar, cdcim-ler ve burada imal edilen zarif qeyler yapmayl Ogretti. Nesli Eolaldr. Bununoturdufu ycrin talii (ylclrzri) Bagak Burcuyclu. Bu srrada Ay terazi burcu'n-da vc saatin sahibiydi.

R0s bin Y$fes'in Ilaberleri:

Rivdyct edcrker ki, R0s ile Hazarlar'rn analan aynrydr. Rfls Eok dolaqtr,fakat kcndisinin hoquna giden bir yer bulamadL Hazar'a mektup yazdr. O-.nun tilkesinden yerlcqecek bir koge istedi. ROs dolaqtr, gok biiyiik ve EokkiiEiik olmayan, toprafr rutubctli, havasr kotti kokulu bir ycr buklu ve bu-rada yerlcgti. Burasr ormanhk ve zahmctli bir ycrcli. Asld hiE kimse buraya

ulaqamadr. Ancak, Keyhtisrcv. Luhrdsifi Hazarlar'a ve Alanlar'a gonderdilisrracla, babasr Luhrdsifin cmriyle Guqtasif ulagtr. inqdllah bundan bahsede-cefiz. Sonra goylc dcrlcr: R0-s'un bir ollu vardl. Birsiri ilc Arprgtr ve baqryaralandr. Baql kana bulanmrg bir haldc babasrnrn yanrna vardr. Babast "Git-, elinle intikanuru al." dcdi. Ollu da bdyle yaptl(s.10) Bu ddct onlar arasln-da kaldr. Aralarrndan biri yaralansa, intikamrnl almadrkEa rahat etmez. Btililndlemi ona vcrscn yine bundan vazgcgmez. Onlardan kimse birbirine yardrmetmez Birinin bir Eocu$u do arsa, babasl onun karnr iizcrine krhcrnr koyar;

"sano btrokacafitm nriras budur" dcr. Ruslar, insan oldiiriicii, hileci ve krs-kanmayan kimsclerdir. Bunlann oturdu{u yerin tdlii (yrl<hzr) YengeE Bur-cu'dur. Bu saatin sahibi Mtii;teri'dir.

Guz bin Uesit (Misek) bin YAfes:

Sonra, Guz Bulgar'rn klysrnda ycr tuttu. Burasr qimdi Guz Ilkesidir.Guz, amcasr Ttirk ile savagtr. Bu savagrn scbcbi quydu: Ydfes Ccyhun nch-rinde 6ltincc, Nuh Pcygambcr'in, amcaslna vcrclili taql kcndisinc tcslim e-dilmiq olan Guz aldr. Kardcqlcri

toplandllar. Hcrkes, tagrn kendisinin olmasrnristedi. Sonunda kurra Eckmcyc karar verdiler. Guz, hileci ve kurnaz bir ki-Siydi. "Yarrn kurra gekelinr" dcdi. O gcce bahsedilen taq gibi bir taq yaptr.Kimsc bilmedcn ycni tagrn iizerine csas ta$tn iizcrindcki yanyr kazrdr (na-krq yaptr). Sonra, kura Ecktiler. Taq Ttirk'e Erktr. Cuz ona "Ey anrca, sen

bu tasa daha ltrytktn" dcdi. Ve sahte taql ona verdi. Bunlar yurt tuttular.Bu kurrdnrn iizerinden 120 scne gegtikten sonra Guzun Ofullarr Eo$aldr.Olullarrnm cn bi.iytifii Beygfidi. Ttirk'tin tilkesine ya$mur yalcftrmasr gcrek-ti. Bahsedilcn ta$r Erkartlr. Dua etti. HiE ya$mur yalmadr. Hayrette kalth.Guz'un hile yaptr$rnr anladr. Yagca Guz, amcasrnclan claha btiyi.iktti. Ttirk,Guz'a mcktup yazarak hilesinclen dolayr serzenigte bulundu. Guz ise, sertcevaplar verdi. 'Yalnn sdyltiyorsun. Siz Allah\ incittinQ dahnw kabul ednrc-di" dedi. Ttirk, gticti yettifi kadar birqeyler soyledi (?). Bir miidder sonraGuz'un ya$mura ihtiyacr olclu. Nuh Pcygambcr'in Ydfes'e verili$i tagr Erkar-dr. Ve du6 etti. Allah onlara ya$mur vercli. Tiirk bu haberi duyunca harbc



hazrrlandr. Bunlartn arastnda savaglar oldu. (s.103) Diiqmanlik mcydana gel-

di. Harpte Beygu ol<lti. Bunun hikdycsi vardtr. Bizim ise ma*sadtmrz neseb

ve ikdmet eclilen yerlcrclen bahsetmcktir. YAfes'in Eocuklan ve Tilrk cinsle-

ri araslnda boyle sebcblcrdcn dolayr dtiqmanllklar gkmast zilletlerinin sebe-

bi oklu. Hcntiz kin ve di.iqmanhk bunlar araslnda kalkmamqttr ve kalkmazda.

$oyle okuclum: Qin gok akrlh ve bilgili bir kigiytli' Bir gok geyler ele ge-

girdi ve bunlartn Ozelliklcrini 6$rcn<Ji. Bu elde etti[i qeyler arasrnda Gok

Grir0lti.ileri Taqlarr <la vardl Bunun bahsi malumdur. Zmanrmrilcla dahi

kdhin, falcr vc zr;ctci, koyun tara$t faltnt bilcnlerin go$u Qin'in huzurunda

toplanlrlar. Guz ile Tiirk arasmdaki savaqlart duyunca Qin falctlartndan ve

bilginlerinclen 10 kigiyi Ttirk'iin yanrna gdnderdi. Ona bir taq iEin sava$ yap-

mamasrnl tavsiye etti. Ona baqka hediyelcr de gtinderdi. Tiirk buntlan mem-

nun kaldr. Bu srrada Tiirkler'tlcn bazr kiqiler bilgi sahibi olan Qinliler'tlenkoyun tara[r fallnt Olrenclilcr. Fal ve zccr elde cttiler. Ti.irk alabeyisinin

Eocuklarrnclan zikredilcn ccvabr alrnca iyi bir kargrhk vcrdi. Tiirklcr'in ara-

srncla bu cins falct bilgili insanlar go$akll. Bunlara "Kflnl"derlerdi.

$dyle okutlum: Hdm'tn o{ullarrndan semcni ($amanist) Hindrgclip, Tiirk-lcr'e putpcrcstligi Ogrctti. Tiirk hariE, biiti.in kardeqler putpcrcstlili kabul

ettiler. Tiirk putpercstlifi kabul ctmedi.Ttirk 6liince o[ullarr padiqahltk i-

Ein birbirlcrine dtigt0lcr, aralarlnda diigmanhk mcydana geldi.

'Kitapta Ydfcs ollu Sakldb'rn habcrlerinin tafsilatr da yazrlmtqtl. Bunu

qoyle'bulclum: YAfcs hcntiz (s.1O{) Bdbil'clcsz babastntn yantnclaykcn bir of-lu cliinyaya gelcli. Qocufun anasr dofumdan hcmcn sonra 6ldii. Btiliin giingoculun iEecek stitii yoktu. Bu stracla bir k0pek yavrulamqtt. Bu Eocufa bu

kdpc$in siiliindcn vcrclilcr53. Qrcuk bu stitti iEti ve Eok hoq bultlu. Bir mi.id-

det sonra Eocuk bi.iyi.itlti. Diqlcri vc pcngcsiylc insant ttrmaladt. B0ytiyiince

k6pek huyunu gOstcrcli. Konugmak iEin insanlann tizerine stEradt. Sonra,Y6fes ona yaktnlartnclan bir kadln vcrdi. Bunlartn Eocuklarr <lo[du. Bu Eo-

cufa Sakldb adrnt verdilcr. Bahsctlilen kopck Olmiilti.i. Sakldb dcdcsiyle Cey-

hun taraftna gitti. Ydfcs'in Eocuklarlndan hcr biri bir tarafa girlince, Sakldb

cla yurt edinmck igin R0s'un taraftna gitti. Rris, ona "Burast dardr" dedi.

Kemdrivc Hazar cla aynr Sckilde olumsuz cevap vermiqlcrdi. Bunlartn ara-

se Ydfes'in Babil'tie bulundulunu efsane bclirtiyor. Bu da, Tufandan bir miiddet sonra Ydfes'inBabil gevresinde bir miiddet yaEadrlrnr bclgclcnrektedir.'lezimizi desteklryen ayrt bir doneyiisaret etmek istedik.

x fafcs'ino[luSaklab'rnkopcksiitIilebeslenmeefsanesibize,Etriiskler'ihatrrlatmaktadrr.RomaEchrinin efiancvikurucusu Ronrulus kardcqlerakla geliyor(AdileAyda'da bunlartn Tiirk mengeli

olduklannr savunnraktadrr. Kanaatlcrine biz de igtirak ediyoruz). Ayrrca ErgerckonDestanl'ndaki kurt siitii ile *kslcnnre hadisesi, burada kdpcle doniilttiriilnriiq. Sumerce ur ktipek

manastna geln:cktedir. Ycni l-a a1 Ilancdanrnrn kurucusu Ur - Baba'yr hatrrlatmtyor mu?

Dikkarle ..ltiliinnrck ge rckme ktcdir. Ilfsanclcr, dc iqik kiiltiirlere, deligik varyantlarlaatlamaktldtr.



S. BAYRAM/KAYNAKLANA G6BE CqNEY DOGU @45

stndaharboldu.SaklAbycniltli.SlfivlarrnbugtinoturduklanlereEitLi..,Bu.ruyt nnkant *''p funt"'a'an kotayt*ln intitim alma yollan arayaymt" dedi'

yerin altrnda evler *ru,r"r. Krgin so$uktan buevlerden dqart grkmadtlar'

Hava yerin altrnrlaki evlercle de. soluktu' Qok odun ve btiytik taglar getir-

mclerini emretti' Bu taqlan atette kudlnyoitu' ve iizerlerine su doktiyorlar-

dr. Bu yerden tunar ttait'yorOu' gu buhar. sebcbiyle yerin altrndaki dehlizler

unclt. Rahata kavuqt'ia'3*' $'*ot halen krglan ioyt" yu-putl'ut; Bu toprak-

hnimarettilert"'utt""'grmesteteclindiler'BunlannsirctindenLuhrasif-'in haberlcrindc bahsedilecektir'

Kem6ri b n Ydfes'in lluberleri:

Qin babasrntn yantndan ayrrlch$r stralar<la Kem6ri<le onunla berabcr ay-

'*Jr.Yolcla .upu'uft'Ui' gun Stfi"tlar1n bulunclu$u yerde kaldt' burastnt

yurt edintli. su'u"n'n iop"ragt uoEiur' O.rmanlar' da[lar ve bozktrlar vardtr'

Kemari'nin o[uttar''-"u'u'' luntar'oan biri Bulgar'rjt Burastna onun adlnt

verdiler'onundifero[luBurtas,cltr.Bunlarburalanmamurettilcr,Burtas'Bulgar'tn bir kenanntli ayn bir yer tuttu' Burada makbul tilkiler' samur'

sincap.kakum ut' iu'unuiordu' Bunlan yakalayrp (s'105) ticaret iEin post-

lannr qehirl"'" *oti"n"t< iEin Earctere-baqvurdutar' gu atlcti devam ettirdi-

ler. Bu tilke btlylece mamur oltlu' ncsillcri qo[aldt"'

...' $0ylc okuclum: Tti'rklcr'in bctlcnlcrintle ktl az bulunur' Bunun scbe-

bi qurlur: Vaf"' qo;ut ikcn 1i<l<lctli bir hastah[a Vaka'lanftsihtiyar bir ka-

drn onun anastna ,'-Orrrrrn ytinurtast bul. Bunu-ezerek htrf"5t "stittiyle yo*u,

UE gun buntJan "'";;;;;'tyilasiT'tocrti' gu srrada SAm bin Nuh'un diqi bir

kurdu var<h. Bu xurt, niruE gtin oncc yavrulam{tl. Yafes'in anast kartnca

yumurtaslnlgetirip, kurdun *tiltiyt"karrritrror. ve bu-kanStmt Y6fes'e verdi'

YAfes hastahktan kalktt' Kartnca yutu"o" yedili igin viicuclunda hiE ktl

yoktu. Bunun o"riiii"J"': Ncrcye kallnca vanrsa' orada hig nebat bitmez'

Y6fes,in Eo"ut.tu,, onun neslindcn geldiklcri iEin hrqrm sahibi ve kindar o-

lurlar. H4rm bunlarrn bcclcnlerindcn mesamellrle Erkacak ycr bulamaz' Zi-

ra,bunlartnbcdcnlcrinclckrlyoktur.BcdenindeEokkrlbulunaninsanlarktzarlarsagbuksAkinlcqirler'Hrqrm.*t"'n'rncsdmelerindcnErkar'Ttirk-ler,de ise b" y.k;;;.';uiru ,nnrorun bunlann Eocuklartnclan Kimak, Ktrgtz'

Barshan,Burt6s,itekvs'gibisayrsrzkabilclcrortayaErktr.Bunlarrnhcpsibirbirleriyle otiq*;;, u"'nurp tratinoeoirtcr. Feridun, $5h bin Ncrimdn'

i-

lc oflu T0r'u htiktimdarhk yapmasr iEin tlo$uya g0nderdl Bunlar orada kal-

,drlar'Tfir'atlSirf''uO*'f*'O*yerigclinceU"utt'"Oit"t"t'T0r'unhiikiimdarltkiEi iyi gidinc" o'*u kalch' Onttan ZaOlcm' Zddqem'don Pcscnk tliinyaya gcl-

di. Afrdsy6b TUrkistan'a' Hincllilcr'e * Rutt"'u galip gclcli' Bir kaE dcfa

sn Bugiinkti merkezi rsrtnra sisteni, kalorifcrin ilker qckli gibi anlaqr'yor'

ss Ergenckon u"iiuni:ntn uituaryantr oklulu anlaqrhyor'



da iranl mafrub etti. Biz Allah'rn yarchmryra bunla.n nasrr oldukranndanbahscdcccliz.

YE'CUC ve ME'CUC'LBR

Ye'ctic ve Me'ctic, Kur'an-r Kerim'in Kehf ve Enbiya surererinde, Hz.Zii'l Karncyn adr vasrtasryla geEmcktedir. silsire-NAmeler Tiirk, cin, saktabile Hrtay ve ye'crjc-Mc,ci.ic Hz Nuh ollu yafes neslinoenoirji a;ffi;;:ler' Fcrir Devctiolru, Ansikropdik rritat,incre, krsa boyru kavim, Qinrirer,eklinde aErkramaktadrrsT. er-ydkabi, Hz. Nuh,un ogtu yares,in Do[u ireBatt arastna incti$ini,.beg ollu bulunclufunu, Me,ciic,dan, ye,ctic ile Me,ciic-'iin mey<lana gcr<Iigini ve diinyacra ger oriukrann, uE*rurib.;rn* bin serdmeserinde, "yunlts bin ishak o da babasrndan-nakten ooro i"ii ,,0, ki, on_lar Ye'ctic ve Me'ctic o{ullan olan Ttirkterdir*.

"r_iorro'i\ri',"Lro, ve Me,-ctic Yt.fes ofiuilanndnndtr, denitir ki ye,ctic TilrHerdir, Me,ctic ise et_ciyt veedDeylemtilerdir6,. et-Tabcri, ye'ctic ve Me,ctic,rin Ttirkrer,in antca ofrru ordu_fitnu yozor6T' ih,'nn-, safa Risarererinde, BcEinci ikrinden bahsederken, onunhudadlan Dofi.tdan baEtatthp ye'cric ve Me,ctic berdesinin orrost ite Ttlrk bet_lelennin oilosmdan 9191162 ibn Kesir, "onrar seddin arkasmdan rcrkorunduk-lan iEin

Tilrk diye tesmiye otunduHartn ynror,oi. N";"ffi;;;;;dc, her ikiside Yafcs o{rudur, vcya ye'ciic Trirklcr, Mc'ciic isc cr-ciyr ve Dcyremrircr_dir6a' Fahrucrdin e r Rdzi, Bu iki geyin hangi kavim olunduluncla ihtilaf e_dindi. Denilir ki bu ikisi r'rkrcrloir. vrnJ denil<ri u,, *:.i. Ttirkrcrcrir.Me'cric ise, cr ciyl ve Dcylemrircrdir6s Eb'Halyam, ye,ctic ve Mc,ciic, A_dem oglucrur ve iki kabircdir. onrarrn yafes bin Nuh o[ura, orcrufu sdy_lenir. Ye'ciic TUrklerdir66. ct_Tabressi, Ttirklcl,in babalan olan yafcsolulla'ndanrhr, der. es-sriddi, Ttirk der, er-Kurtubi, Sii<ri ve clahhaktan nak_lcn Ttirk or<rukra'nr, sccldin arkasrna blra"krrmrgor*atarrn,trn <totayr turt

so sadi Bayram' Musawir,lliiseyin Taralrndan Minya^tiirleri yaprlan ve ]lalen Vakrflar GenelrirJtirtiilti Ar\ivi'ntrc Muhaiaza ili:fi;ri;-r{6nre., V:rkrflar Dergisi. s.13, Baqhahan'f,iasrmcvi' Ankara. 1981. s:6{. auurrufo Nrr""rr Bibliorhck, c"a.nf' b i.',ur^.r1, eser, 5baralr, Kanrusu'l Al;inr, c.lll. isr:rnlrul fuf ifr.nf, Vn,jlaosr, l3t)g, s.1642.z Ferii Deveri.jru. os.ignr,ca -ri';;i;;'A,i.;ii:ri.]il,iirtj1 1,,'oo Js-.v,,rruusr. Ankara. re62,;litl;J;ili:i*vrikrUrk Sozriigti

''iz'r-s.r.'v"iti-"'rin iu.l"i."*'*"s;'ilffi;,ciiciie berarxr

se ra ri h _i'ya ik;t;ir ; i.:l.lii:' ijs : ti: i.$ifi {'?ffi ilo{r u, a.e.e. S. r r 3.*

Il;::.: Iiivah. Scrsnr,'r""", ni.J"iriv;";i;?;;,;;Ti."iJ6l:r" varakrarr; i. cerrahc, ru.

0o cz-7:nralrgcri.el_Kcssaf.IClhirel3T3/l(i53.C.11.s.5g3.:i.Ccrralrollu.A.g.ews.113.r Tahrihu'r- Rcsur vc'iMtirrik. Brit, r8sl-liisi. ll.-r.zr l,; r. ccrrahodru...A.g.e.,.s.l12.oe Rcsiili Ihvanr Safa.C.l.,4risale,r.fZZ-fZS.i.b"rrahogtu,.,A.g.e,,s.

113.eg Tefsir-u ibn Kesir, Kahire, 13?3, C.lf f. s.lOc.'*'""'

64;;;i::'il,Y;fli:,1;.J,:li,ill"-aikut''rc'vir,M,s,r,Marbaaru isaer-b6bi,r-rrarebi,c.rrr,s.25,

65 tahruddiner_l{Azi Mcfarihu.t_Gayb.israntrul. l307.c,V.s.757.i.Cerrahollu,,.A.g.e...s.114.so Tefsir-u Bahri.t- Muhir, Mrsrr. ,328, c-Vf ,.iOi.'i.i"."hodlu. ..A.q.e.,,s.115.



s. BAYRAM/KAYNAKLARA Gq E__q_q L lqcu RlrRooLu'oA pR0T0 runx izLrnirss 47

ismini aldrklannr belirtir. el-Hdzin, onlar Nuh o[lu yafes evlddrdrr. Trirk-ler de onlardanclrr6T , d"r.

Tewatta ise, Tekvin 1012 'Yafetin opullan: Gonter ve Me'cilc ve Madayve Yevkn ve Tubal ve Megek ve Tiras" olarak geger.

incil'de Yuhannanrn Yahyi 2017-8 'Ye bin yl tantam olunca, Seytan zin-dandan Edztilecekttn ve yerin dirt ke)sesinde olan nilletleri, ye'ctic ve Me'cilc-'a, sopttmmk ve onlan cenk igin bir araya toplamak iizere gtkacaktv. onlannsaym denizin kitnru gibidir" demektedir.

Kopriilti Kiit0phanesi 1623 nurnarada kayrth Mecmua'nrn zogb-210b va-raklarr arasrncla Ttirk tilkeleri anlatrhrken, Tu$uzguz tilkesi bahsinde ye,c0c

ile Me'ctic illkesi hakkrncla qdyle denmektedirtr:

"Bureil Ye'ctic ve Me'ctic seddine bit$ik brrytik ve genis bir ilkedir. Bun-lartn btiyt:ik bir devleti, kalabaltk bir ordulan vardr. Bualo, ,lolanz knbileye ay-rilr" Hiihintdnrlannm, senenin gtinleri saysrnca 360 cariyesi, devletlerlenuinasebetlerinde istihdant etnrck iEin seEti{i 1000 adanu vardtr... ye'cric veMe'ciic insdat devant etnrckte sarup da harekete gegnrcsinler diye, hrikt)ndarse&I'e nuthafizlar koyntuEtur. Bunlar knlfuinlara vururlar. Tupuzguz tilkesindeyeryilztindeki ttaflann en yiikse{i bulunur69. Bunlar hu da{da dua ederler, a-daklar adarlor, lanrban keserler. Ertesi sene aym yere getdiktei zaman brak-t*lan kcniklerin v'e krjtlein oldugu gibi katdtgrnt, nizg,nrlor ve yainrurlartaro ftrul an de{i S i kli{e ugrat rlnnd$tru gdnirler".

Stilcymaniyc Ktir.uphcncsi, Ayasofya bolilmii 3167 numarada kayrth, Av-ff'nin ccmi" el- hikaydt ailh eserin 2784 vara[rnrla ise ye'ci.ic iilkesi qoyletariI edilir:

"... Hodra kalesinden $ervkn Eehrine ban istikonrctinde d konaktr. Hardh'-

don Knrk61,h denen dnfio ise 7 gtindiir. Ye'cric ve Me'cic'u kuEatan bu dart o-lup etra.fi diktir. Kntse asla bu darta gtkmaz. Qtksa bite buz tutnu{ karlorsebebiyle baEma vorenlaz. Bu karlar asla erintez. Zira, bu dnftn bost daintasislidir. Higbir zonton bu sis kalknmz. Bu dafun arkasutda ye'cric y,e Me'clictilkesinin sehirlcri bulunur. Bu dnfdaki uguruntlarda bannan Eok ntiktarda y-lan vardtr. Bunlann hepsi zararldrr. Bunlar tla{m baEma gkntayn ntani olur.Bir kif; bu dogut tepesine gtknnk isterse, iki gtinde gtkannz. Daha fazra gtin-de grkohilir. Bon insanlar hu dopn basma gtktp arkastndakitcri gdrnrek igin

trnrarurlar. Yo hayvanlarln zaran veya arkanndnki nilletlein yakalamalart se-bebiyle gei ddnentezler. Nadiren donenler (27sb) gecclcyin dalrn arkasrndaki

oz i.Ccrrahojlu, "A.g.e." s"i 15.og Dr. Ranrazan $cqcn, "A.g.e." s.90.os Flangi da oldulu bclli dclil. Srfrnn altrndaki sofulun yiyecekleri korunmasrnd bugi.iniin bir

ncvi buzdolabt gcirevi yaptrlr sihir leklindc ima ediliyor.



48 40/TURK DUNYAST ARA$TIRMALABI

arazide gok miktarda ateq gordiiklerini haber verirlcr' Giindiiz ise, devamlt

sis ve seraptan baqka bir qey gdrtinmez'.."70.

iqtahri'nin Mesdlik el - memdlik aclh eserinde "... Ye'ciic ve Me'crlc'ler

Knnklarla Sakilibe arasmdnn geetikten sonra kuzqdc kalan yerlerdir' Onla-rm g,ergek yerini ve iitkelcri ancak Allah bilin Ktrgzlara gelince, onlar Tohtz

O*nlaf Kntaklar,ve Olqanus arasmda kalnn yerlerdedir" denmekte{ir71.

ibn Havkal, S6rat al - arz adh eserincle "...Olqanus shhilini wup igeiye

do7u gelince Ye'cric ve Me'ciic iilkesine ulaErsm- Sonra, Sakfilibe iilkesinin

arkasrndan ig Bulgarlar'rn ve Slkvlar'm rilkesine gegersin... Ye'ciic ve Me'ctJc

iitkesinden Bulgar'a ve sakhlibe iilt<esine kadar 4A konak kadardtr-.. Bu dei-

teinbtiyr)k bir yekfrnu Ruslar\n tilkesind,e istihsal edilir.'onlara ve tilkelerine

Ye'cic ve Me'cic tarafindan iner. Baan Bulgara kadar gtkar. Ruslar'tn Bul'gar ve Hazdran't tnhrip ettifr 358 yilma kadar durunt btilqdi. Hanenililer

Bull4ar v'e Slavlora gok gitip Erklil"lon, oylara sefer yaptp yafintaladtklart ve e-

sir akhklart igin...." gcklinde tarif crlcriz. ibn Havkal adr geEcn eserin Ma-

vcrdtinnehir bdliimtinilc: "... Slkv'lar'm, Hazarlar'm ve bunlara kantsu TUrHef ilkdlelerinin go{u onlann tilkesine gelir. Onlar arasmda ipek ve yrin getirnrck i-

gin Ye 'cilc ve Me'ctic taraflanna gittan tilccarlar'vardr. Saknlh kiEiler, Ye'cilc

ve Me'ctic tilktsine girenrcz. Onlann gortunun yanaHarutdaki Uyler ve bry*la-

rt ksadtr. Ye'cilc ve Me',cric',iin KLf-daft (Ehl el-cdf) halh sakalsn ve brytk-suddar. Onlann yanma gir sagh biri varrsT rilkesine vardtfi Ye'cric ve Me'ctic

hiifuindan onr.tn saknhnr t'e bry$utt yolar. Sonra, ona iyilikte hulunup zengin

eder. CeyhLt n iize i ndcki kttreler zi krctli Ienl erdi r. "73'

Ibn el-Faki h, KitAb el-btikldn a<Jlt eserinrJe,"... Hazar iilkesinden Ye'ciic

ve Me'ciic Scrtdi'nin bulundulu ycrc iki ayhk yol tutar..' Ye'ciic ve Me'ctic

24 kabilctlir. Bu kabitc<Jcn biri gdzfdaydr. Bu kabile Tiirkler'dir' Zii'l-Kar-ncyn kalan 23 kabilcnin oniinc mcghur Se<.lcli yapmrQttr. Mukatil b. stilcy-

man "Sed'in drsmila terk edittliktei igin onlttra Tirk dendi" 'Jcr14'

Etr0Seyd cl- Bclhi, gl -Bed've't6rih a<Ih eserinin Tiirk Kavimleri fasltn-

da ,,...Qin, Ye'ciic ve Me',cric, battlannda ceyhun'un gla$r yerden dahilthlfiri

yere kadar Mitverhiinnehir, kuzeylerinde yine Ttirklerden bir stntf olan Tohtz

oftnlar, hayvonlar ve yuttct gibi vahgi ve iirkek insan guruplon bulunur' Bu

gtruplarm htzeyinde galter, Allah'tan baska kintsenin bilnrcdi{i yerler ve so'

fiuk topraklnr yer ahr. Ttirk tilketeri Ran denizinin bir ucuna ve ctirckn'a ka'

dar uzanr. Ebft Abdun'ahnttnel-Endiittisi 'yi bfekkt'de

Sunlnnanlaftrken

duydunt:zo Ramazan $eEc'n, "A.g.e." s.116-117'

zt Ramazan $eEen, "A.g.e'" s.l54.zz Ramazan $cqen, "A.g.e." s.162' 1(r3, 166'

zg Ramazan $aqen, "A.g.e"' s.219-220.ze Ranrazan $cEcn, "A.g.e."s.191.



S. BAYBAM/KAYII;:KLARAGoRE GUNEY DOGU ANA

,,Tiirkler,den bir nnceraperest nnryetiyle Endettis hududlartna kndar vardt

oadan esir ve halvan ganinrct ahp g\ttirdtt. Bunlan takibedenlen aralartndan

iiint yaiandthr.i'ilk gordiirtiinilz Ttirk budur" dediler"'1''

Yakut el-Hamavi'nin Mu'cem el-biildan adfi eserinde,Bazr kiqilerin Ha-zarlar'r Ye'ciic ve Me'ciic oldu$unu sdyledi[ini belirttigi eserinde, Ye'ciic ve

Me'ciic Seddi'ni q6yle anlatrr:" ...Ye'ciic ve Me'ciic 22 kabiledir. Tiirkler bu

22 kabileden biridir. bu seddi hakkrndaki melhur hikayelerden biri Selldm

el-Terciiman'tn anlatttklandrr. Sell6m 56yle der:

,,HaW el-Vasik, bir grln uyhtsunda Zri'l-Kamqn'in bizintle Ye'cilc ve Me'-,

ctic arasrnda insk ettirdirti sedd'in agilmtE oldufiutu gdrdtt. Bu Rriyd onu kor-

Iantu.BenihuzunmoEagnpsedd'inyanmagitmeni,gdniphabergetirmemienrettl Yanmn 50 adem, 5.000 dinar. aztk ve su ta$tyacak 200 kanr verdi'

Borcum olan 10.000 clinarr ba$rqladr. S6marr6'dan Tiflis'te oturan ishak

b.ismail'e hitaben yazrlan halifenin mektubunu yanlmlza alarak yola gtktlk.

Mektupta yolcu edilmemiz, ihtiyaElartmlztn goriilmesi ve yolumuz iizerinde-

ki hiikiimdarlara vazifemiz hakkrnda mektup yanlmast emrediliyordu' ishak

bin ismail'in yanlna valnca, ihtiyaElalmrzr gordii ve Seri r iilkesi sahibine

gorevimiz hakkrnda bir mektup yaz.dr. scri r iilkcsine vannca oranln sahibi

el-Ldn htikiimdarrna, el-l-dn hiikiimclan Fildng6h'a, Fil6nyh Haz'ar ttiiktim-

danna mektup yazdrlar. Hazar hiikiimdan yantmva 5 tJavuz vererek g6n-derdi. 26 giin gittikten sonra siyah toprakh, k6t[ kokulu bir yere vardft.

Bu yerin pis kokusuna karqr, krlavuzlann tenbihlerine uyfun olarak yanlml-

,u ,irk" almlQtlk. Bu yerde 10 giin yiiriidtk. Sonra harab olmuq qehirlere

vardrk. Yirmi yccli giin burada yiiriidtik. Krlavuzlara bu Sehirlerin harab ol-

maslnln scbcblerini sorduk. onlar, 'Ye',ctic ve Me',cilc tarafindan harab edil'

zs Ramazan $eEen "A.g.e." s.193.

BizANs iuplnnronlu6u 6TABT-RiSTAN

{trr,,



rli" deqliler. sonra, scdd'in bir geEidine kurulu oklu$u da$rn yaknlna var-drk. Biraz daha ilerleyip bagka kalelere gegtik. Burarra Arapga, Farsga ko-nuqan Kur'an okuyan, mescidleri ve mektepleri bulunan mtisliiman bir kavim

oturuynrdu. Bizc ncrcden gclip girliyonunuz diye sordular. onlara Emir el_-Mti'minin elEileri olclu{umuzu lrahcr verdik Bizim sOzlerimize hayret et-meye baqladiar" "Enir el-Mti'ntin'in hh" diyorlar, biz "evet,'diyorduk. onlar"C ihtiyar nu, geng ni?" de<li\cr. Biz,,Genq,,tlcrlik. ,,O nerede bulunuyor _

" diye sordular. Biz"Irak'ta sanrurr| deniren bir Eehitde otunn,,dedik. on-lar "Bunu hig duymadr&" dediler. Sonra bizimle, iizerinde hiE bir bitkibulunmayan di.iz bir da[a Erkrrlar. Dag geniqligi $a zira olan bir v6di ilekesilmigti. vdclinin iki tarafina tla$rn yamaElanna iki stirfu in$e edilmig. Hersiit0nun gcniqlifi drqarrcla 25 zir6, agagrcta 10 zir6 grkmrg

(ytikseklili 25 zir6,Ia zira topraga gomiilmtig - remet olabilir?). Tamamr 50 zira yi.iksekli$indeolup trakr - denrir kangrrnr kerpigterleyaprlmrg. Bu iki siit0na 120 zira u-zunlu$unda 10 x5 zird kaclan siit0nlar tuilurulmut demir bir clerbend ver-lcqtirilrniq. Bu clcrbendin tizcrine clemir - bakrr karqrrnr olan mezk& kerpiEle,dalrn zirvesinc kadar bir bina yaprlmrq. Bina goz alabilcli$inc ytiksek. Bu-nun iizcrindc dcmir qcrcfelcr var, gdzctlcme kulclerini ifade ediyor). Hcrqcrcfcnin iki yanrnda birbirinc tlolru clilcn boynuzlar bulunuyor. Bundanbaqka, her tririnin gcniqti{i 60 zir6, ytiksckli{i 70 zira, kahnhlr 5 zir6 bo-yunda dcmirdcn, kilirliiki kapr kanarlr var. Bunlann ikisinin gcniqlikleri vcyiikseklikleri derbcnt kaitar. Kapr iizcrinde uzunlufu 7 zira,, geniqlili bir ku-laE boyunda bir siirgri var. Bu stirgii yer<len 25 nr6 yukseklikte. onun iis-tiinde ondan daha uzun 5 zir6 kadar geniqliginrle kilit bulunuyor. Kilidiniizerinde, hcr biri havan saprnrtan daha bi.iytik 14 diqli 7 zira gcniqliginctebir anahtar var. Bu anahtar 8 zir6 boyunda. Halkalannrn her biri 4 kangEevrcli bir zincire asrlr. Zincirin tutturuldu{u halka mancrnrk halkasr gibi.Kapr eqilinin irtikscklili lo zir6 uzunlulu stir0nlar iginde kalan ve onlardan

5 zira drga Erkan uElarr hariE, 100 zird. Bu zirdlann hcpsi sevad billgcsin-de tatbik cdilcn zirdlarclrr. Bahscdilcn kalcnin kumanclanr hcr cuma gi.inii10 suvari ile kaprya gitler. Bu suvarilcr, kaplnrn arkasrnclakiler iqitsin ve mu-hafizlar bulundu$unu anlasrn tiiye elrcrindcki demir sopalarla dcfalarca ki-lidc ve kaplya vururlar. Kumandan ve yanrndakiler ye'ctic ve Mc,cric'iinkaprda bir hasar yapmadrlrnr bOylcce anlarlar. Kapryr vurcluktan sonra, ku-laklannr kaprya koyarlar, arkasrndan bir ufultu igitirlcr (herhalile tuncunrczonansr). scddin yanrnda 1xl fcrsah genigli{intle kocaman bir kale varclrr.Kaleyi yapan sanatkdrrn laktiyle burarla.barrndrlr

sdylenir. Kaprnrn yanrnrla20ox2oo zird briyriklil[i.inde iki kalc varclrr. Bu iki kalenin kaprlan iizcrin-de ne oldulu bilinmcyen bir a{aE bulunur. Bu iki kale arasrn<la tatlr bir suvardrr. Kalclcrdcn birin<Ie Scckl'in inqdsi esnasrnda kullanrlan clemir kepEe-lcr ve kazanlar gibi dlctlcr bulunur. Bura<la pastan birbirine yaprqmrg de-mir kepEclcrden kahntrlar vardrr. Bu kcrpigler 1,5 zira uzunlufuncla, birkanq ytiksekligindeilir. oradakilcrc ye'ctic ve Me'ciic'dcn kimseyi gortip-gor-



S, BAYRAM/KAYNAKLABA GI)RE OtjNEY DOGU ANADOLU'DA PBOTO TIJRK izITnVaT 51

mediklerini sorduk. Onlar "Bir defa Eerefelein iizerinde onlardan birkag ki-giyi gArdilk Siyah bir riizghr esip bunlan bizin tarafinlaa attL GdninrlEe gd-

re, her biri 1,5 kttnE boyundoydt" dediler. Donerken ktlavuzlar bizi Horasan

tarafina getirdiler. Yolumuza clevamla Semerkand'tn 7 fersah arkastna gtk-

tft. Sdmarrd'dan Erkqtm:z ile oraya ttoniiqiimiiz araslnda 18 ayltk bir zaman

geEmiqti"

Secld'e ddir haberlerdcn kitaplarda gordiiklerimi yazdrm. Rivdyetler de-

$iqik oldu$u iEin naklettiklcrimin do$rululunu kestiremiyorum diyor Ydkutel Havavi76.

Gortiltiyor ki, o tarihlerde Ye'ctic ve Me'ciic iilkesi olarak Qin kasdedil-

miqtir. Qin Seddi de bu goriiqe yon vermiqtir. Dcmir iSlenmesi M.O. 2500'le-re iner. Zti'l-Karneyn M.6. IV. astrrlan once ya$amrq olmast diiqiintilmektedir.' u" efsanesi M.O. IV. asrrcladrr. Btiyiik iskender M.O.330 civarrdlr. QinSedcli M.6.220 tarihlerinde inga edilmiqtir. Dolayrsryla tarihi hakikatler, cf-sanelerle kanqarak iEinden Erkrlmaz duruma girmiqtir. Kanaatimizde Mofol-lar, iE ve Dq Mogolistan tizerincle durulmahdrr. $imdi Hadislcrde Yc'ci.ic

ve Me'c{ic konusuna girclim:

IIADiSLERDE YE'CUC VE ME'CUC

Sahihu'l - Buhdri'dc 7*yncp binti Cahq qdyle dcmektedir: "Hz- Peygam-

ber bir kerre, lli ilAhe ittaltAh vukuu yaklasan Eerdcn dolay vay arabm hali-ne. Bugiln Ye'ctic ve Me'ctic'Lin seddinden {unun gibi bir delik agildt sdzlerini

sdyleyerek uykusundon uyan&. Ben, ya Allah'm resulii, igintizde bunca iyi kint'seler varken biz helkk olur nuyuz? dedint. Allah'rn rasulli, evet, fsk ve fiiaircogahtfr zannn (helkk olursunuz) diye cevap verdi"11.

Sahihu Miislim'cle Deccal vaslflart Newds bin Sem'an taraftndan anlatt-

lnken "Hz. Peyganfter bir gtin, Deccal'dan bahsederken, sazti Ye'ctic ve Me'-ctic 'e getirir... Onlar, her tepeden yiirtir gegerler. Onlarm t)ncllleri Taberiyye

Gdlti'ne uPar da onun suyunun hepsini igiveirler, peElerinden gelenlcr ise birzanmnlar burada su vardr diyecekler. Attah\n resulii isa ve ashabr da o sra-da haar bulunacaklar. Nihayet onlarm herhangi birine bir 6ktiz baS4 bugiin

birinizin ytiz dinanrulon dnlta hayrltdtr"7g.

Miisnedu Ahmcd bin Hanbcl'de, ibni Mes'ud'dan gelcn rivayette ise, $oy-le clenmckteclir "... Ye'cric ve Me'ctic Atkarlar ve her tepeden saldrrtrlar, nrcnt'teketleri Eifrnerter ve her \ntine geleni nrchvederler. igilecck her Eeyi de iEerler.

insanlar duruntdan bana Eifuryette bulunurlar. Ben de dua ederint. Allah da

. zo Ramazan.$eqen, "A.g.e."s. 1,40-742.

zz Prof. Dr. ismail Cerrahojlu, "A.g.e." s.109; SahihulBuhari, c.lV., s.367-368.za i. Ccrrahoglu, ,,A.g.e."s.I10; M. Sofuollu, Sahihu Muslim Tercemesi, Istanbul, 1970C.VIII.,

s.409.



5? 44,/TtiRK DUNyAst ARA$TIRMALARI

onlan heldk eder. Aden yer ytbil lcdttl kohrya bulnnu. Sonra Altah yafimuryafidmr, hastl olan seller, onlarun cesedlerini dcnize ksdar sttnikler...'f,9.

Bu iig hadise karqrhk, Ttirkler'i civen baqka hadislerde vardrr. $oyleki:Sahih-i mtislim ve Sahih-i Buhdri de de zikredilen, "Ebu Said el-Hudri

'den naklen" }{.z. Peygamber Ramazanln ilk on giiniinde itikdfa girmiqtir.Sonra, ortasrndaki on gtinde tentesi tizerinde hasrr bulunan bir TUnX qa-drnnda itikata girdis qeklinde hadis bulunmaktadr. Yukanda belirtilen ha-dislerde belirtilen fitne ve friciir yuvasl bir milletin Eadrnnda itikafa Hz.Peygamber girer miydi? Rahmetli ismail Hdmi Dan\mend daha da ileri gi-dereh "Bu teveccrin o kndar bilytikttir ki, Hz. Pqgamber, bir Kadir gecesi gir-

m$ oldurtu keEeden bir Ttirtanen gadutnda itikifa gekilmiE ve bu suretle Ttirkkavmine verdirti ehenmtiyeti g6sterntiStir'41. Ebo Talib, meqhur kasidesinde, -"DiiEntan bizim giiciinfize bayun ertip kahroluyor. Halbuki onlar bizim TURKveE AFTALiffPn kaprlarma st{tnmanuzt isterler. Allah'tn evi (Kkbe'-ye) andolsun ki, sizler yalan sdyhiyorsunuz. iElei karmakanS* etnrcdsn ne Mekke'yiterk (nede buralardan Tilrk yurtlanna gAcilp gitntqecefiiz ) Allah'm Evi(Khbe'-ye) and olsun ki" sizler yalan sdzhiyorsunuz. Biz Muhammed'i gtifisintizle si-per edecelg O'nun etrafinda garpqacalg O'nu (sonuna kadar) koruyaca{a.O'nun etrafmda 6lmeden, urtrunda gocuklartmat

fedhetmeden,

O'nusizlere

asla teslirh etmeyecepiz'82 dcmekrcdir.

Sahihu'l-Buhdride zikredilen bir bagka hadis de Eudur: "Ebu Hdreyredenrivayet edildigine gdre, Hz. Peygantber buyurnustur ki Sizler HiEitlC Eekik gdz-hi, ktrnttzt benizli yatk burunlu, gehreleri sanki (drs ilsttlnde ddgiilmiiE ve) tL-

zei derilerle kaplannug (safilam) kalkanlar gibi bir kavim olan TIIRKLERLEEarpqmafukga kryamet kopmayacakttr. Yine sizler, ktdan Eank (ve goraplar)giyen bir kavinile (Trirk) garpqntadtkga kryantet kopntayacaknr,S3. Aynr me-

alde bir hadis de Amr bin Talib'den rivdyet edilmekredir&. suneni Ebi Dav0t da aynr hadisin varyantml tekrarlarSs.

Abdullah b.Biireyde'nin babasrndan rivayet ettili ve Ebi Dav0t Stineni'-nin aqa$rda belirtilens hadisle aynr .mealdeki Nuayim b.Hammad'rn Ktitii-bii'l-Fiten adh eserinde zikredilen hadis Ttirk siyasi tarihi bakrmrndan btiyiikcinem taqrmaktadlr. Hadis gdyle<lir: "Hz Pqgamber g6yle buyurmuEtur: Be-nim ilntmetinti Ayle bir futvim silnip kovalryacaktr ki; Onlann yilzlei yuvar-

zs i. Cerrahojlu, "a.g.e." s.I10; Mesned-u Ahmed, C.I., s.375, C.III., s.?7.

ao Dog.Dr. Zekeriya Kitapgr, Hz. Peygamber'ii Hadislerinde Ttirkler, Tiirk Dtinyasr AragtrrmalanVakfr, Istanbul, 1986, s.17.

er Ismail Hami DaniEmend, Ttirkltik ve Mrisliimanhk, istanbul, 1959, s.144.ez Znkeiya Kitapgr, " A.g.e ;'s.25 -25.es Znkenya Kitapgr, "A.g.e." s.33.el Zekeriya Kitapgr, "A.g.e." s.32.as Zekeriya Kitapgr, "Ag.e." s.3-36.u Tnkeriya Kitapgr, " A-g.{' s.40-41.



s. BAvRAM/KAvNAKLARA coBE cUNEY Docu ANADoLU'DA PR0T0 TURK iztrnirls 53

lak ve enli" g\zleri gekik ve hiEhlq Eehreleri sanki rizert derilerle hffi l<nlkan'

tar gibidir. Onlar rig defa Arabistan yannzadasvza l<ndnr ilerliyeceklerdir. ittc

istit&da onlann tinlerinden knganlar htrulacaktt. ikinci istildda httcilma u{-

rayanlardan baztlnn helkk olacak ve baztlan da canlarmt htrtaracaHardr.(Arnk istifular son bulacatav) iste onlar Ttrkler'dir. Nefsim yedi kudretin-

de olan Allah'a yemin ederim ki, Ttirkler (gok yakrn bir_gelecekte) atlart-

nr mtisltiman mcscidlcrinin direklerine ballryacaklardtr" 87.

Bir baqka hadis: "F/z Peygantber br4urmustur ki; Habesliler sizinle ugra{-

ma&lqa siz de onlarla ufiraEmaymq hele Ttirkler size dohtnrnadtfu stirece siz-

de Tiirkler'e sakm dokunmayintz'&g. Yakut el-Hamevi ile Muaviye'den aynt

hadise nakledenler de bulunmaktadtr.

Beyhaki'nin Delailii'n-Niibiiwe aclh eserinde belirtilen hadis ise q6yledir:

"Tirkler size futkunnndtfi sttrece siz de onlara dokunmaytnq zira KA.NTU-

RA sryundan g,elen (bu Ttlrkler) ilk defa Allak'm iinrnrctime verdifi' miilk ve

himfei nimetini elleinden gekip alacakiardv'ae qeklincle rivbyet etmektedir.

DoE. Dr. Zekeriya KitapEr'nrn Hz. Peygamber'in Hadislerinde Ttirklerkonulu oltlukEa iyi hazrrlanmrE ve T0rk Dtinyasr Araqttrmalart Vakfi tara-

findan flAS yrtrnOa yayrrnlanmq incelemeye de$er giizel bir eseri vardtrs.

kanturaolullarr hakklnda da geniq bilgi buldnmaktadtr. Kantura O$ullan i-le ilgilihadisler qoyledir:

.

'Abdullah b.Antr el - As;

,,- Pek yakrnda Kantura o{ullarr sizi Irak topraklanndan siirtip Etkara-caklardrr" dedi. Bunun iizerine:

" - Bundan sonra dbnecek (de$l) miyiz?" dedim'

O da bana:(Burut anu ediyor nutsunuz?" diye sordu. Ben de:

"Evet" dedim. Bunun iizerine Amr b.el - As:

,,. sonra (elbette) dineceksiniz. orad.a sizin ghntil rahathB ile yaEayacak

bir hayauruz olacal<ltr'9r.,

"Abdullah b.Onter'in ivalet ettifiine gdre:

- Biz (bir giin Amr. As'ln) )'anrna gittik. O:

at Tnkeriya Klapgr, "A.g.e." s.41.

ee Zekeriya Kitapg, "A.g.e." s.51.

w Tnkenya Kitapgr, "Ag.e."s.52.n Znkenya Kitipgr,..ig...." ilf defa derli toplu, giizel hazrrlanmrE bir eseri ilim dlemine

kazandrrdrfrndan dolayr Sayln Kitapgrla Siikranlanmzl sunanz'sr Zekeriya Kitapgr, "Ag.e." s.98.



- Kimlerdcnsiniz ya?" decli. Biz <le:

"- Kntden olacak lrak ehlindeniz', dedik. Bunun tizerine O,

" ' Kendisinden bagka ilkh olnnyan Allah'a yentin ederinr ki Kantura o-{ullarl' sizleri Horasan ve Sicistan'tan onlerine katrp qicldetle stirecekler hat-ta ubulla'ya kadar ulaqacaklardrr, oradaki hurma alaElarrna atlannl baflayrp(yerleqtikten) sonra, Basra Halklna bir haber gOndererek: ..ya mcmleketi-nizdcn grkrp gideniniz, ya da iizerinize (kuqlar gibi) ineriz" diyeceklerdir".Abdullah b.6mer sozlerine dcvam ederek qoyle decli:

"- Onlar ilg kola aynlacalg bir kolu Kufe,ye, bir kolu Hicaz,a, bir kolu dagdldeki Araplara kattlacaklardtr. Daha sonra (bu) Kantura o{ullan, Basra'-

ya girecckler, orada bir scne kalacaklar, sonra da Kiife halkrna haber gon-dcrerek: "Ya memlcketimizi bize brakrrslnlz veya gelir iizerinize Eullanrrz"diyeceklerdir. Bunun iizerine qehir ahalisi tiEe aynlmak durumunda kalrrlar.Bir krsmr $am'a, bir krsmr Hiraz'a, bir ksmr da Eolcleki Araplara katrlmak[zere Eekip gidcrler. HiE bir kimse Irak'<la bir dirhem bile para bulamazhale gelir. (iqrc b0ttin bunlar) bu Eocuklann (yani Kanrura o$ullarrnrn) hti-ktimranlalr zamanrndachr. AIIah'a yemin ederim ki, bu olay iig clefa tcker-rtir edccektir" dedie2.

"Hz. Peygantber Buyumtuplardtr ki:

" - Unmrctintden bir hsnu Dicle denilen ve tizerinde bi de kdpnisil bulu-nan bir nehrin ktyutnda Basra adut verilen bir ovada konaklryacoktardt. son-ra halk gofialacak ve'burasr da ntishimcn gehirlerinden biri olacaknr. Afurzanmn oldufiunda, genis ytizhi, ktigiik gdztti, Kantura o{ullarr (Erkacak) vegelip nehrin dilcr bir ycrine konaklayacaklar<lrr. Bunun tizcrine gehir halkriiE krsma aynlacak, bir krsml oktizlcrin peginc takllarak krrlara kogacak fa-kat mahvolacaktrr, bir krsmr da kcndi canlannrn <lerdine dilqiip dinlerindendoneceklerclir. uEtincii krsma gelince: ehl ve evlddlannr arkalanna allp on-lara karEr harbcclccckler, iqte bunlar gehid'clirler"93.

"Hz. Peyganfter buyarntuElardr ki:

Tiirkler, size dokunmadrkEz siz de onlara dokunmaylnn. zira, Kanturao$ullarr (soyundan gelen bu Ttirkler) .Allah'rn i,immerime verdi$i miilk vesaltanatr ellcrinden Eekip alaeklanhre4. Bir bagka haclis de qoyledir: Tiirkdilini mutlaka ofreniniz. Zira m0lk ve saltanat uzun stire onlann elinde o-

lacaktlr"95.

sz Zr,keriya Kitapgr, "A.g.e." s.99. Aynca Bkz. Osman Nuri Giilliilti, Kanlurair, Gi.ivenbasrmwi,Ankara, 19.5 l, 14 s..

ss Zrkeriya kirapgr, "A.g.e." s.101.sa Z-ekeriya Kitapgr,',A.g.e.,,s.101.es Zekeriya KitapEr, "A.g.e.,' s.89.



S. BAYBAM/KAYNAKLARA GOFE GUNEY DOGU ANADOLU'DA PBOTO TUBK IZLERV4T 55

Ka5garlr Mahmucl'un Divanii Liig6ti't-Tiirk'de bahsedilen, kudsi hadis o-

larak kabui edilen bir hadis de qdyleclir: "Benint bir ordum var,7tr, Onlara

Tr)rk admr verdini ve dofti cihetine (titkelerine) yerleStirdim. Herhangi bir kay;

me rlJkelendi{int zantan, igte bu Ttirkter'i onlarm tizerine nutsallat ederint"%'

Azerbaycan Valisine Muaviye'nin _Hazs Tiirkleri igin yazdrfl bir mek-

tupta ise qu ibarelcr bulunmakla dfi91 : "idarendeki araziye Ttlrkler'in aktn ve

ya{ntalarda bulunduklanndan, bunun tizeine onlann arkalanndan takip igin

(suvnri birlikteri) sevkettig,itulen ve bu takipcitein yagnn edilen Sqteri onlonn

elinden geri alnus olrtuklarmdtrn bahsedip duruyorsun. Anan sana nmtem tut'

sun Sakm bb daha br)yle bir hnrekette bulunnttt, TirHer'i kendine karp krE'

ktrtnta ve onlardan sakm bir Seylher alnmyc gahEma. Ben Allah\n Elgisi'nden

iSittint Buyard.ular fti.' 'Tiirkler yav$an otu biten yerlere (yani Arabistan'tn

aqa$r kesimlerine) kadar ilerliyeceklerdir".

Hz. Ali'dcn rivdyet cdilctiline gofe, Horasan'tn fethi ile ilgiii zafcr mck-

tubu F{2. Omer'e rrlaqil$tn<1a, Hz. 6mer sevincce[i ycrde;

,, - KeEke orslara bb orda gdnderntentis olsaydtm Keske bizintle aralar a'

rasrnda ateg|en bir dtniz alnmsmt ne kadar isterdint (Biz de orQlar{I gitnrc-

nt$ alurduk) "decli. Bunun tizerine Hz. Ali,,, - Ey Mri'ntinlein Entiri, HorasanTn fethi ile neden stkmn iginde kal&-

ntz? Halbuki bu qok sevindiici bir otaydq." O zaman Hz'6mer, btiytik bir

endiqe iEinde dcdi ki:

,, - QtinHi oralarm ahalisi (Ttirkler) yerletinden gtkacak've ilE defa dafi-

Iarak (yer ytizinli isdl1 edecekletdir) Ugtilctisri onlann son da ilnnlan ve (is'

tilklan olacaknr). Buna g,Are bu (belk ve niisibetlerin) nfisliinnnlar tizerine

gdkace{ine (bizinile onlar arasmfutki o b6lge) insanlan tizerine gelntesi daha. ,^ , ,,94

da evloaff

MUKADDES KiTAPLARDAN TEVRAI'TA \T'CUC. ME'CUCveya (Gog ve Magog)

Daha 6nce, Hz Nuh'un olullan Gog ve Magog ismine Mukaddes kitapTevrat'rn Tekvin ktsmtntn baglangrcrncla geEtigi qekilcle,$ sadcce isim ver-mekle yetinmi$tik. Bir Eok batlh Kaynak, Kur'an-t Kerim'de adt geEen Ye'-ctic ile Me'ciic'i.i, Tevrat'ta adt geEen Hz. Nuh'un olullart Gog ve Magog

so Z-ekeriya Kitapgr, "A.g.e." s.87;sz Zekeriya KitapEr, "A.g.e." s.68.ee Zekenya KitapEr, "A.g.e." s.77-'78.

es Tevrat, Tekvin 10/1-5.



olarak zikrettikleri ve efsaneleri de Arap ve Miisliiman kaynaklarrn btiytkbir ksmmrn Ee$itli tefsirlerine uydulu iEin konuyu, bu bdltimde teferruarlrolarak ele almay uygun bulduk.

Yaptlgmlz aragtlrmalardan sonra gtirdiik ki, bizim bu dt\tincemiz yeniolmayrp 1934 yrlllarrnda, profesor Yusuf Ziya (Yi.iruko$lu) tarafindan diiqii-niilmtig, aragtlnlmrE,dil tetkikleri ydntin<len incelenmigtitlm. Ruh*"tle andl-$mrz Prof. Yusuf Ziya, konuya sadece dil yriniinden girerek, neticeye ulaqmakistemigtir.

Eserinin bag krsmrnda, Hz. Nuh'un ofullarmr inceleyerelg Yafes'in Ttirksoyunun atasr oldu$u fikrinden hareketle, Hz. Nuh'un di$er o$ullarrnrn da

Eegitli Ttirk boylarrnrn atasr oldu$unu ispatlamaya gahqmgtrr.

Rahmetli Prof.Yusuf Ziya (Yi.iriiko$lu):nun Dil Tetkiklerinden Samiler-Turaniler aclh cserinden ozetle aqa{ldaki bilgileri vermek miimktindtirlOl.

Yafes

co[e, vujog ualay I yalan iuriur rur"]"g r]u,Eqkinaz, Rifat, Togarma aiill rr.lts Kiiim oJJnim

Kus

IIaml -_i ---lisrayim put Kenan

Saba, Havilla, Ludim, Anamim,Sabta, Raema l:habim, Naftohim,Sabtaka; i Patrozim, KaslohinNemrod I

t,Saba, Dedan

Sidon, Hat,Yebuz,Arvat, Amor,Qamar,Grr, Grgas,HamatHeve,

Erk, Sin,

Elam

Filistin, KaftorimSam

Asur -ArpakEat

$elah, Heber, Peleg,Yoktan, Elmudat,Selef, Hagarmaut,Yerah, Haduram,Mag,

Ozel, Dikla, Ebimail,

AramUc, HolGater,Ma$

1oo Prof. Yusuf Ziya (Yiirtikollu), Dil Tetkiklerinden Samiler: -Turanl ler, C.2, Birinci Ktsrm,Marifet Matbaasr, istanbul 1934.101 Prof.Yusuf Zya, A.g.e., s.l2-15.; Kaqgarh Mahmud Divan u L0 gati.r-Tiirk rerciimei, s.2g,harita, kroki.



S. BAyRAM/KAYttRxLRnl e0Rf CUNry OOcU RIIROOI-U'OR pROtO rUnX iZlrnVlg 57

Sebe, Ofir, Havila, Yubab

Yafes kelimesi tiirkEede yupr.rlm kelimesi ile fonetik ydnden benzerlik

gostermekteclir. Gomerler; Yafes'in olullalndan biriolan Gomer, tarihin

en maruf kavimlerinden olan Kimmcr'lerl03 dir. Egkinazlar, qtkll achnt la-gryan bir kabiledir ki, Tiirkistan'da Ozbek ka^bileleri iginde Igkah adr ile bi-iinit. Iqrkh-iqikni-$kinaz halini almtgurls. Rifatler, Fas'cla bulunanRiflerdi;l0s. iog"rtai, Do$u Asya'cla bilinen bir Ttirk kavmidir106.

Yafes'in ikinci o$lu olarak gosterilen Magog, meghur Mogol'dur GdkMogol olarak da kullanrlrrlo7.

Ugiincii o$lu olan_Jt4adaylar, Medlerdir, Asya'da Koyballar arastnda Ma-

drr adryla butunurlarlosYavanlar-iyonlar Yunanltlar olup, iyon "a/' kelimesinin bir-geqit telaf-

fuzundan iuaicttirloe. Al\a, Sarular'rn ddrt kabilesinden biridirllb. Tarsis--Tartq-Tarduq Orta Asya'da bir Ttirk kavmidir, Gdk Tiirk Hakanlart ilerekabet halindeclir. Bunlarm bir kolu M.O. ikibin ytllarrnda ispanya'ya git-m\ olup- Tartisos adryla gohret bulmuilardrlll. (Acaba rahmetli Prof. Y.Ziyaburada ispanya'da bulunan Basklart"' mr kastediyor? Basklannda Tiirk-ler'le akraba bir kavim olduklan Rahmetli iistddrm Dr.Hamit Ziibeyr Ko-

gay tarafindan ileri siirtilmiiq ve sdhibi ol<lu$um 6n Asya Mecmuast'ndaEeqitli makaleleri yaynltilfiltstrr

loz Yusuf Ziya, a.g.e., s.14.i03 Yusuf Ziya, a.g.e.s. 16.104 Yusuf Ziya, a.g.e.s.l6.

losYusuf Ziya, a.g.e., 16.

i06 Yusuf Ziya, a.g.e., s.16.1or Yusuf Ziya, a.g,e., s.16.1os Yusuf Ziya, a.g.e.16-17.los Yusuf Zya, a.g.e. s.17.110 Yusuf Ziya, a.g.e.l7.'r 1r Yusuf Ziya, a.g.e.s.l7.112 Dr. Hdmit Ztibeyr Kopy, Diinyada bir Bask Davasr Var, 6n Asya Mecmuast, C.VI, s. 64,

Arahk 1970, Ayyrldrz matbaasr, Ankara, s.6-7. Fransa'nrn kuzeyibatrst ile, Ispanya'nrn kuzeydolusunda ya{ayan Basklar'tn kendi geleneklerine gcire, Yafes'in Ogll Tuballn aMdtolduklanna inanmaktadrrlar. Mes'udl , Nurucu el-7.*hep adh eserinde Iskitler oldulunukaydeder. K. Bouda baksganrn Sumer, Batr Kafkasya dilleri ile muk4yese oldulunu hydeder.

KBouda, baskganrn Sumer, Batr Kafkasya

dilleriile mukayese edilebilecetini 1938'de

agrklar. J.B. Lisearrangua, Japonca ile Baskganrn mukayese edilebilecetini R. I-afon, kaftasdilleri ile Lucian Bonaparte fince ile, A. Winkler, Ural-Altay dilleri ve Ttirkge ile JoseAlenrany Ural-Altay dilleri ve Kafkis dilleri ile mukayese eder. Avrupahlar Baskonen adtntverdikleri, kendilerinin ise Euzko, Euzkodi adrnr verdikleri basklar'rn Ispanyollarla soycailgileri bulunmamakta olup, Basklar'rn Orta Asya Grigleri ile Hunlar'a yenilen Alanlarlngcigleri ilgili olabileceli belirtilir.



Kitimler-Kiran-Kitay-Kuray veya Hrtaylar, kuzey ein'e adrnl vermiqier-dir113. Tubal kavmi mcghur bir Ti.irk kavmidirler. Dodonimler = Tocliin =Ttittin kavmi olmahchrll4. Tubal kavmi meghur bir Tiirk kavmiclir, bir ara

Qin'de imparatorluk <tahi kurmuglarclrrl15. id"g"gler, = Moqoglar - Mog-goglar Rusya sahasrnda goriiltirtro, Moskova Echri ile ga{rrgim yapar. Erme-nilcrdir.

Trras, Yafes'in difer bir ollu olup Etriiskler'in mengeidirllT (Etrtiskler-'in Tiirk soyundan geldiklerine ait Sayrn Adile Ayda'nn 1974 yrhnda yayrn-lanan bir eserillS bulunmaktadn. zira tarihte at nallanndan krvrlqmlarErkaran suvariler, genellikle Turkler'<1ir119. (Bu satrrlarrn yazafl olarak bcnde aynt gortiqti kabul eclerek destekliyor ve bir atlama tagr olarak izrnir'inbir ilEesi

olan bugiinkii fiRE'de arkcolojik bir kaa yaprldr{r takdirde atla-ma ta$l olarak bazr kitdbe ve ip uglan bulunabilece{ini srrasr gclmigken arzetmeyi millibir g6rev addcdiyorum).

TEVRAT vE iNCiI,'de YE'CUC ve ME'CUC

Kur'an-r Kerim'in dc kabul ettili iiE mukaddes kitaptan biri olan Kitab--t Mukaddes Tevrat bilinrti$i gibi milAddan onceki yrllarda, milde srraialn-da ve hatta mildttan sonra II. ytryrlda bile zaman zaman kalcme ahnrnrq,

iEine qifahi tarih ve folklorik unsurlar girmiqtir. Bu konuda N{aurice Buca-ille La Bible le c;oran, et la science arih eserinde goyle diyor ,,Muhtemclbu zengin edcbiyatrn ortaya Elkmasr, israil Kralhfrnrn baglarrnda, is6,dancince 11. asra do$ru olmugtur. Bu cl0nem krahn Eevresinde bulunup, faali-yetleri yaaya inhisar etmeyen, bir taklm ktilttirliikiqilerden ibarct olan ka-tipler kitlesinin zuhur ettigi bir cldnemdir. GeEen bOliimtle zikrolunan veyanya gegirilmcsinde iizel bir gaye ve fayda bulunan, az sayrdaki klsmi ilkmetinlcr, bu cldncmclen kalmrg olabilirler"lN... "Erki Ahid, gesitti ilrlerde vefarkh uzunluklarda olup; sdzlti rivayetten hareket editerek dokuz asrdan

faz-la bir zanmnda, nniteaddit lisanlarda yaalnus olan eserler ktittivan dentektir.I 13 Yusuf Ziya, A_g.e., s.17.114 Yusuf Ziya, A.g.e., s.17.1r5 Yusuf Ziya, A.g.e., s.18.116 Yusuf Ziya, A.g.e., s.18.117 Yusuf Ziya, A.g.e., s.18.118 Dr. Adile Ayda; Etrtiskler Ttirk mii idi? T'iirk Kiilttininti AraErrrma Enstitiisii, yayrnlan,

Ankara,19741le Bkz. Dr'Ramazan $eEen, A.g.e., s.45, H.520111'2f M. tarihli Miic'met el-tevarih adh eserin356. sayfasrndan naklen: "Mes'udi dcr ki: ein, Ttirk, Flind, }lengi ve diinyadaki digermilletlcrin hiiktimdan Babil I liikiinrdanna hiirmet ederler.../Babil hiikiimdan kelimesindenAbtrasi l{alifelerini anlamak gerekir/... Qin hiiki.imrtarrndan sonra, Ti.irk hijktimdanndanKOq6n gehri sahibi gelir. Bu Tokuz O[uzlar'rn hiikiimdan olup"yrtrcr ve atIlar hiikiimdan atlnral1.r. Zira, yeryiiziindcki hiiktimdarlar arasrnda onun adanrlanndan daha kahraman ve kandokmeye istekli adamlan olan, ondan daha gok atr olan kimse yoktur. Ulkesi qin ile HorasanE<illeri arasrnda yalnrzdrr..." denmektedir. Dolayrsryla eski efsaneler, mil6d sonrasr ea$larauzanml$tlr.'120 Mauric6 Bucaille, Kitab-r Mukaddes, Kur'an ve Bilim (eev.Dog.Dr.Suat yrldrrrm), 6.8askr,izmir, 1985, s.24.



S. BAYRAM/KAYNAKLARA G()RE GUNEY DOdU ANADOLU'DA PROTO TtjRK iZLERi/s1 59

Bu esein gofiu, bazen birbirinden goi ,unt donenilerde, oltrylara ya da dzet

zaruretlere bafih olarak dizeltilnig ve tanmnilanntqttt."

,,Hz.Musa'ya nisbet edilen itk beS kitabm tentel unsurunu oluEturacak olan

Pentateuque'iin Yirhviste metninin yaztlmasr, isa'dan 6nce X. astrdadtr. Da-

ha sonra bu metne elohiste ve sacerdotale denilen rivdyetler il6ve oluna-

caktrr"12l. Milethn once IX. aslr sonu ile VIII. astr ortalartnda (Hz.ibrahim,

Hz.Yakub, Hz.Yusuf d6nemi) Elohiste metni, Yequ (Josue) Hakimler kitap-

larr bu ddneme aittir. Tesniye kitabr M.6.Z2t'0en sonra yaztltr. Yeramya'-

nrn kitabr bir astr sonra kesin qeklini alrr. M.O.598'de Babil S[rgiinii ve

Hezkcil'lin peygambcrligi, M.O.587'cle Kudtis'iin diiqmesi ve ikinci siirgi.in

d6nemi hA.O.S:S'e kadar dcvam eder. Bu d6nemde, Tekvin Kitabt, Hz.Yak-

0b'un vefattna kadar olan bOliim, iiEiincti bir riv6yet oluqturacak tarzda dinadamlart tarafindan tekrar kaleme ahnlr ve bu metne Sacerdotale denilmek-

tedir. stirgtinii izleyen devre hikmet kitaplarl olup, M.6.480 yrlrna do[ruyanl1.. Hz.Eyyub'un Kitabt, M.O.V.asrr ortalartnda kaleme altnrr. Eccldsias

veya Qohclet, M.O.III. ytizyrlda yaalmrq olup, bu asrrda Ncqidclcr Neqide'

si, I ve II Tarihler, Ezra, Nehemya Kitaplart ortaya Elkar'

"M.O.UI. yuzyilda en az rig tiirli) ibranca Ktafu Mukaddes nrcfiui vardt:

Massorethique nrctni, bundan hsnrcn terclinrcedilen Yunanca metin ve Sanil-

riye Tetratt.'Hz.isa'dan bir asv r)nce, bir tek metin tesbit etnrcye giriEiliise de,

Kitabt Mukaddes metninin nihat olarak tesbiti iEin nilhttan sonra birinci as-

rt beklenrck gerekecektir"l2z diyor Maurice Bucaiile.

Degiqik varyantaki Tevratlar giintimiize ulagmamlSttr. En eski Tevrat,

Hz.isa yakrn bir donemde, Hristiyanlrk dncesi Kumran mafarastndaki to-

marlar, klasik mctinle farkhlrk arzeclen i.S.tlyiiryrta ait "On Emir"i ihtiva

eden papirus ve i.S.V. yuzy1'a ait Kahire'deki Geniza parglan dtgtnda, Ki-tab-r Mukadcles'in bilinen en eski Ibranice metni i.S.IX. asra Ertmaktaclrrll.

,,,septante nrctni" Yunanca ilk terciime olup, bu metin milaltan sonra

VII. asra kadar otorite olarak kabul e<lilmiq olup bu terciimenin en eski

Orneli miletmn sonra lV.ytizyrldandrr ve British Museum'da bulunmaktadtr'

Codex Vaticanus achyla anrlrr. St.Jeroma, Milfdtan sonra V.asrtn ilk yarl-

srncla ibranice metinleri esas alarak latince bir metin haarlamtq ve bu niis-

haya milattan sonra VII. ytiryrlcta biltiin diinyaya yayrlmast sebebiylc Vulgate

Maurice Bucaille, A.g.e., s.25

Maurice Bucaille, A.g.e.,s.27.Maurice Bucaille, A.g.e., s.19.

121

1n123



adr verilmiqtirl24. Bu terciirne 1545-1563 yrllanncla Trente Konsili tarafin-dan da resmileqtiriimigtir.

Bu agrklamalarclan sonra Tevrat'ta konumuzla ilgiliksrmlan yorumsuz,aynen gdztlen gcEirelim:

Tekvin, 10 Bab, 2-5: 'Yafer'in gfullaru Gonter, ve Mectic, ve Ma.day, veYavan ve Tubal, ve MeEelg ve Tiras125. ve Gonrcr'in ortulbrt: Askenaz, ve Ri-fnt, ve Togarnta. Ve Yat,an\tn o{ullan: Et$a ve TaqEiE, Kittim, ve Dodanim.Memteketlerinde her biri diline gdre, nilletlerinde kabilelerine gdre, ntiltertei-nin adalan bunlardttn bdlilndtiler."

Kirab-r Mukadcles'in Tesniye aclh ksmr, 2g.boliim, 49-57.fasrlla n bazrisldm mtifessirlerinin Yc'ctic ve

Me'ciic'e atfen yapllan yorumlan ile biiytikbenzerlikler gosterir. $oyleki : "Rab, uzaktary diiny.anut ucundan bir milleti,dilini anlantayacafim bir nilleti kartcl uEar gibi senin rizerine getireceN koca-ntq olanm Eahsrna itibar etnteyen, qocuklaro aanmyery sert ytjzlt) bit ntillet,ve o seni helhk edinceye kadnr, haln;anlanntn senteresini, ve toprafrntn sente-resini yiyecek; ve seni bitirinceye kadar sana bufiday, yeni Sarap ve yap, hay-vanlanntn yavrulanru ve kayunlannm yavrulartnt brakmayacaktr. ve bijriinmenileketinde gilvennt$ oldafiun yilksek ve dayantklt duvarlann dt)grinceye ka-dcr seni btitiln gehirlerinde ntuhasara edecekler; ve Allah'm Rabbin sana ver-

difr nrcnileketinde, seni bililn Eehirterinde ntuhasara edecekler. ve d.tigmanlarmmseni kqkmacafii nruhasarada ve stktntrda bedeninin senteresini, Allah'm Rab-bin sana verdifii ofiullarmut ve lszlannm etini yiyeceksin. Araruzla plan nazikve gok zarif adanun gdzti, futrdeSine karE4 ve koltnundaki karuma kary veEocuklarmm artaknlanlanna kary kcttil olacalq ve drisntarun seni btinin Eehir-leinde nhstracap nruhasarada ve stkmttda hiE bir sey kalnmdtrtt igin kendi-sinin yentekTe odartu gocuklarmtn etinden onlardan birine vernrcyecekNaziklifiinden ve zaifli{inden dolayt ayaftrun tabarunt yere kqnmfia altsnn-nus olan zaif ve nazik kadutm gdzi koynundaki kocasrna karst, ve o{lunakarE| ve ktnno karEr, ve rnhninden yeni dofian Eocurta kars4 ve do{uracafrEocttklara kary kdtti okrcak; gtinlai dtigntarun seni Eehirlerinde s*qnracafuntuhasara ve xktntrda, her tirlii yokluktan dolayt onlan gtz-lice yiyecek.,,

Bu babta, Allah'a karqr kulluk gorcvini yapmlyan yahurli milletini uzakdiyarrlan gelecek bir kavimle Rab tchrlir etmekrc<tir. ibrani dinini islah veHz.Musa qeriatrnr yeniden temin gaycsi iEin kaleme ahndrll soylenebilir.

Yeremya 5/15-18: "iEte ey israil evi, uzaktan rizerinize bir ntittet getirece-

rtin4Rab

diyor ki; o zorlu bir ntillet, eski bir millettir, ve ne dedikkrini anla-124 Maurice Bucaille, A.g.e., s.19.1zs Karqrlagrrnnrz. Bkz. E.Bilgig, Atatiirk, Fakriltemiz... A.g.e. s.97, "...umrnafu adamlar yangrn

, 9t-kardrlar... TiraS'da, sarayda kan dciktiiler , Evet, Enlil-mdbedinde kan d<ihriller;-Babag

' Mabedinile dc kan d<iktiiler" s.101'de "Son Gulium krak Tirikan'a kaql kazandr$r zafer'lanlatmaktadrr". TiraE yer isrni, Tirikan kral ismi ve Yafes'in o{lu Tiras. isim benze riiklerinedikkat ediniz. Bazr dilciler, gobanhk devri isimleri veya kelimeler birbirine benzer, bubenzerlikte akrabahk aranmamali denrekle ise de, biz onlara katrlmryoruz.



s. BAYRAM/KAYNAKLARA G0RE GijNEY DoGu ANAD0Lu'DA PRoT0 TURK jIlERi/s3 61

m(Estn.OnlannokktltftaE*birkabirdir,hepsiyirtitkrdb'O{ullarmmveka-lannrn yiyecektei namtan mahsriltinri, ve ektnefiini onlar yiecekler; asmalan-

ntveincirartaEtanntyiecekler,gtivenmekt.eoldufun&tvarhEehirleriniktlryla'vurup ykacaklir. fnini o gunleide bite sizi btittin btitlin bitirmeyecertim' Rab

diyor"

Kitab.rMukaddes,in}Iezekiel38.bOllimiinve39.|.24.Eeaynen$oyle:'V;i;;" Rabbin Su sdzti geldi: Adem ofilu' Magog diyannda olan' RoEun'

fu{eSekin, ve Tubal'tn ueyi Coga yiinel, ve ona kargt peygamberlik et' ve de:

RaL Yehova qoyle diyoi: Roqun, Meqekin, ve Tubal'tn beyi Gog' iqte ben

sana karqryt*; u" ,"ni geri gevirecelim, ve pnelerine Erngeller takacaftm'

seni ve biliin ordunu, itlari ve atltlan, hepsi afu esvablar giyinmig biiyiik

kalkanh ve kiiEtik kalkanh, hepsi krhE kullanan biiyuk bir ciimhuru, onlar-la beraber, hepsi kalkanh ve mi$ferli Farst, Kuqu' ve Putu; Gomeri ve bii-

tiin ordulannr; qimalin sonlartnda Togarma evini, ve btitiin ordulartnt, seninle

beraber Eok kavimleri gtkaracaftm.''

,,Sen, Senin yanma toplanntq otan b|)tljn ctinthurla beraber, haztr ol, ve

haztrlan, onlan koruyan ien olacaksm' Qok zantan sonra' yoklantlacaksm; kt-

lrEtan kurtanlntry diyara, gok katnilardnn israil dartlarma toplanntq olanlara,

sin yillarda gelecekin, o dafitar ki" dat nti bir harabe idi; fakat onlar kavm-

IardanE*tlnlntts,vehepsientniyeteotumnktaolncaklar.Vesengtkacaksm,bir knsvga gibi geleceksi,, ,,n ve btjnjn ordulartn, ve seninle beraber olan Eok

kavmlar, dian kaplanmk igin bir bulut gibi olacal<smu'

"RabYehovasdyledior:Ogtinvakiolncakki'aHrnabirtakmtEeylergelecelg ve k6ni dtiEtinceier diisiineceksin; ve diyeceksin duvarsu k,yler diyan'

na gtkaytm, rahatta olanlarm, emniyette oturanlann tizeine gideytn hepsi du-

varst oturntaktalar, ve kapt siirgiileri ile kcpilan yok Qapul etnrck ve yo$11a

etntek igin, ve harabe olmuEken ginili adam otumtakta olan yerlere' ve mil-

letlerden toplanmq otan kninm kary eltni d1ndiirmek iEingtkncal<stn, o kavnt

ki,davarvenmlkazanmrEtt;dilnyanmgdbefiindeotumnktadr'$eba'veDe-;;,r;TarsiE tacirleri, ve btinin geng aslanlan sana diyeceklu: Qapul mal

almak fgn nif gehin? Yafima igin ni ciinthurunu .nnUayl .GitnMEve altm

tayntak, davar ve nrut ahp gdnirmek biiyiik Qapul etmek igin mi?"

"Bttndan dolryt" Adentortlu,peyganberlik et ve Gog'a de: Rab Yehava Etile

diyor: Kavntm ilrait enmiyette ontrunca, sen o grtn h$enmiyecek nisin?

ve sen ve seninle beraber bir Eok kavimler, hcpsi atlara binmiq, biiyiik

bir ciimhur, ve kuwetli bir ordu olarak, gimalin sonlarlndan, kendi yerin-den geleceksin; ve diyan drtmek iEin bir bulut gibi kavmin Israil'e karqt g-

kacaksm; son giinlerie vaki olacak ki, milletlerin gdzii 6niinde sen de takdis

olunacalmTilman,eyGogonlarbenitantstnlardiyesenikendidiyanmakarEr getirecelim.



"Rab Yehova Ecile diyor: onrara kary seni getirece?im diye o gilnrerde yil-larca peygantberlik etnt$ olan kullarmt israil peyganfterleri vasilast ile eskigrinlerde kendisi igin sdylentiE oldupunt adam sen misin? ve Gog israil diya-

nna kargr geldi{i zaman Rab yehova'nrn s6zii, o gtinde vaki olacak ki, a-teg p0sktrecelim. Qiinki.i krskangh$rmla gazabrm ateqi ile sdyledim: Gergeko gtin israil diyannda btiytik sarslntl olacak; ve denizin balrklan ve gokle-rin kuqlan ve klnn hayvanlarr, ve btitiin yerde siiriinenler, ve yer iizerinde-ki btitiin insanlar, benim yiizi,imden tirreyecekler, ve da$lar yrkrlacak, veuEurumlar dtiqecek, ve hcr duvar yerle beraber olacak. ve ona karql krhgdiye biittin dallanma ba$rraca$rm, Rab yehova,nln sozti; ve herkesin krhcrkardegine kargr olaek, ve ona veba ile ve kanla hiikmeclecc[im; ve onuntizerine, ve ordulan tizerine ve yanrnda olan Eok kavimleri ilzcrine coqkunya$mur ve iri dolu taneleri, ate$ ve krthk ya[drracalrm. ve kendimi btiy{ikedece{im, ve kendirni takdis edece$im, ve gok milletlerin gozii oniinde ken-dimi tanltacafrm ve bilecekler ki, ben Rab'im."

Bab 39

"Ve sen, Adent ofilu, Coga karqr peygamberlik et, Ve de: Rab yeholaqdyle diyor: Roqun, ve MeEekin, ve Tubahn beyi Gog, igte, ben sana kar-glyrm; ve seni geri gevirecefim, ve seni ileri giitiirecelim ve qimalin sonla-rrndan seni grkaracafrm, ve seni

israir dafra' iizerine getirecefim:, ve solelinclen yaylnl ve sa elinclcn oklarrnr vurup dtiqtirece$im. Sen btttin ordu-lartnda, ve yaynda olan btittin kavlmlarla, israil da$lan tizerinde dtiEecek-sin; Yesinlcr diye hcr Eeqit yrtrcr kuqa, ve krnn canavarlanna seni verecelim.Agk krrda dt\cceksin; E{inkii ben soyledim, Rab yehova'nln sozti. ve Ma-gog i.izerine, ve adalarda emniyette oturanlar tizerine ateq gcinderece$im; vebilccekler ki, bcn Rab'lm. ve kavmrm israilin iEintle mukaddes ismimi ta-nrtaca[rm; vc artrk mukad<rcs ismimi bozdurr.mayacafrm; ve millctlcr bile-cekler ki, israilcte Ktidils olan Rab benim. iqte,-gctilor, ve vaki olacaktrr,

Rab Yehova'nrn sozii; soylcrlifim gtin bugi.indtir. vc israil gehirlerinde otu-ranlar Elkacaklar, ve silahlarr ile ateg yakacaklar, ve onlarr, kuEtik kalkanrda, btiytik kalkanr cla, yayr rla, oklan da el sopalannl da, kargrlarr da yaka-caklar, ve bunlarla ycdi yrl ateq yakacaklar; ve krr<lan odun taqrmayacaklar,ve ormanlardan kesmeyccekler; gtinkii silahlirla ateq yakacaklar; ve kendi_lerini gpul etmi$ olanlarr Eapul e<leceklcr, ve kcndirerini yalma etmig o-lanlarr ya[ma e<Iccekler, Rab yehova'nrn sdz[.

"ve o glin ,aki olacak ki, israilde denizin sarktnda, gegicilcr deresinde co-ga

kabir ycri verccclim, ve oradan gcEcnlcri o durduracak; ve orada Goguve btitiin ciimhurunu gomeccklcr vc oraya Hamon - Gog Deresi clenilecek.Ve mcmlekcti lcmizlesinlcr tliye israil evi yccli ay onlan gommekte clevdmedecekler. ve onlan mcmlckctin biiti.in kavmi gcimecek, ve onlara inpt bul-du$um giinde nam olacak, Rab ychova'nrn sozii. ve devam tizere memle-ket iEinden gcEccek adamlar, ve o gcEenlcrlc bcrabcr memlcketi tcmizlemekigin ycrin tizcrinde kalanlan gomecck adamlar ayrracaklar; onlar yccli ayrn



S. BAYRAM/KAYNAKI-ARA GORE GUNEY DOGU ANADOLU'DA PROTO TIJRK iZLEBi/5s 63

sonunda araqtlracaklar. Ve memleket iginden gepcek olanlar geEegekler; ve

biri insan kemifi gdrtince, gomecek olanlar onu Hamon - Gog deresine go-

miinceye kactar yantna bir niqan koyacak Ve Hamona da bir qehrin adt o-

lacak. Memleketi ternizleyecekler.

"Ve sen, Adent ofilu, Rab Yehova Srile diyor: Her EeSit htSa, ve ktnn bii-

ftin canavarlarma de: Toplarun da gelin; sizin igin kesecefrm htrbana, israildafilan ilzedindeki btiytik kurbana, her yandan toplarun da et yiirl ve kan i'gin Yirtitbrin etini yiyccekiniz, ve dl)nya beylerinin kantnt, koglann, kuzulann,

ve erg,eElerin, bo{alarm karunt igeceksiniz, hepsi BaEanut sentiz hayvanlandr.

Ve sizin iqin kestifint kurbandnn, doyuncaya kndar yafi yiyeceksiniz, ve sarhoE

oluncayo kadnr kan igeceksiniz. Ve atlara, ve cenk arabalarma, yifrtlere, ve

btinin cenk erlerine, sofrantda doyacakma". Rab Yehovantn sdzii'

"Ve izzetini nilletler arasmda g^sterertirn; ve yililttilP)m htilonilmii ve ii-zerlerine koyrlufi.tru elinti btitt)n nilletler gdrccekler. Ve israil eli o giinden, ve

ondan rite bilacekler ki, ben onlann Allahl Rab'int. Ve milletler bilecekler kiisrail evi kendi fesatlartnCan iitiiriisiirgiine gittiler; giinkii bana hainlikettiler ve yiiztimii onlardan gizlcilim; ve onlarl dilgmanlartmrn eline verdim,

ve hepsi krhEla diiStiiler. Murdarlrklarlna gore ve giinahlarma gore onlara

ettim, ve ytiziimti onlardan gizledim".

incil'rle Ye'ciic ve Me'ciic

UE muka<klcs kitapdan incil'<le Yc'ctic ve Me'ctic konusu Yuhanna'ntnVahyi, 20. bab, 7-10. krsmrncla aynen qtlyle gcEmcktedir: "Ve bin yrl tamont

olunca, $eytan zindorundan gdzillcccktir; ve yein ddrt kdEesinde olnn nilletle-ri, Ye'cric ve Me'cticti, saptrnmk ve onlart cenk igin bir araya toplantak tize'

re Etkocakttr; onlarut sayts denizin kunu gibidir. Ve yein geniSlifii tizerine

Qthilar, ve nrufutdrJes ordusunu ve sevgili Sehi kuSatttlsr; ve gdkten ateE inip

onlan yedi. Ve onlan saptvan iblis, canavarla yalanu pqgantberin iginde bu-lunduHan atet ve kiiktirt gdtiine atildt; ve ebedler ebedince griruliiz ve gece

kendilerine azob edilecelair"

Avrupa Ansiklopedilerinde Ye'ciic ve Me'ciic

Batrh kaynaklarda Yc'ciic ve Me'ctic yada Gog ve Magog konusunda ks-

sin yargrya varamamqlar ve konuyu aydlnlatamamrq, bilakis daha da kanq-

trrmrqlarcltr. Bir ktsmt, Hazer Tiirklcri, Bir ktsml iskitler olarak zikretmiq,

bazrlan iki miiphcm rnillet olarak gOstcrmiq, bazrlarr cin ve devler oldufu-nu soylcmig, slav kavmi olabilccefini, Biiyiik iskender olclu$unu soyleyenler

de ElkmrQtlr. Ancak gunu s0ylcycbiliriz ki, Gog vc Magog Eski Ahitten a-

rapgaya Ye'ciic ve Meciic qeklincle geEmiStir. Zihinlcrde hcp Avrupa vc or-ta-Do$unun Ye'ctic ve Me'ctic tarafrnclan iqgali, sayrlanntn Eok oldulu,yerytizi.i sakinlcrini oltltireccklcri ve btitiin sulart iEecekleri, bir korku ile,



Ee$itli varyantlarla anlatlhr. Ashnda bu likirler, Eski Ahidten arap miifes.sirlerine gegmiE olup, altrnda iEgal fobisi bulunmaktadrr.

Encyclopedea Britannica dzstle goyle iler: Gog, Kryametten once ortayaErkacak habis trir kuwettir. Magog, Ermenistan'da bir mevkiyi temsil eder,Efsanelerde, devler ve cinlerle qekillenir. Gog ve Magog adh iki heykelLondra'da Guikl Hall'dadrrrro.

Encylopidia de I'lslam'da ise: Yafes, Ye'c0c ve Me'ciic'iin ceddi olarakgeEer. Hazer Ttirklerine hamledilirse de nadiren slavlara da atfedilir. ye'-ciic ve Me'ciic, Gog ve Magog olarak da takdim edilir, Kitab-r Mukaddesve Miisltiman-eskatolojisinde qeklini bulur, Magog'un Yafes'den geldi[i vebu fikrin arap kaynaklannda da bulundu$u kaydedildikten sonra, diinyanrnkuzey-Do$usunda oturan bu kavim, ahir zamanda Orta-Do$uya (gtineye) hii-cuma gegerek buralarr \gal edeceklerini, yer yilzti sakinlerini okli.irecekleri-ni ve sayrlannrn da Eok oklu{unu belirtirt2T.

The jewish Enclylopddia ise: "Mtrgog, Yafes'in ikinci ofilu olup, Gontnterile Maday arasmda buhtnur. Magog, cinmtariaslar'm dofiusunda, Medrerin ba-tsmda yerleEntis, Kuzey-dofirdan gelen kanyk barbar bir l<nvint oldufiu, belir-tilir. Hazer denizi ile Kalkasyo arasrna yerlesen kftas nrcnEeli bir kavintolabilecerti, iskitler otabilecerti veya iran veya inlo- Avrupah olabilecekleri ti-zeinde durularalg Magog'un bir ntillet olabilece{i, liderleri olan Gog,un Gygesota b i I ec e rti bc I irt i I ir128.

La Grancle Encyolepddie ise: Gog ve Magog, Yuhanna'nrn ri,iyalanndabelirttigi dehqetli bir buhrandrr, orada leyran, Allah'rn segilmiq kullarrna,biittin milletleri krgkrrtmasr adr altrnda ozctlbnir. Gog, Magog diyarrnrla birprens olarak gosterilip, Yahudili{e muhalif Kuzey millcrlcri toplulu{ununbaEt. olarak tasvir edilir. iskitlcr diye isimlendirilen barbar milletlerdir, As-ya milletlerinin Awupayr istildlarr (Hun Tiirkleri-Macarlar) istilalarr olabi-

leceli ve ahirer gtinii ravsvirlcrinc definirl2e.A Jeffery, The Foreign Vocabulary of the eur'an, adh eserindels, ye,-

ctic ve me'ctic'iin Btiytik iskcnder'le ilgili Stiryani hikayelerinin bir kahntr-st oldulu, Ye'ctic ve Me'ciic isimlcrini arapga olup olmadrklan konusundaEiipheler bulundu{u, hemzeli ve hemzesiz okunabilece$i, bu isimlerin isldm-dan 6nce bilindikleri, ibranice ve siiryanice olduklan, onlar hakkrncla qiir-lerde gciriilen ifadelerin, hristianlann ahiretle ilgili yanlannclan bclirrilir.TheUnivenal Jewish Encylepedie"' ise, Cog, Yafes"in o[ullarrndan biridir, Mi-

gog ise tam manaslyla tayin edilememigtir. Belki onlar s6mi ol-1m Encyclopedia Britannica, [,ondan, 1953, C.X, s.475.127 Encyclopedine de I'isl6m, C.lV. s.1204-1205.12s The jewich Enyclopedia, l,ondon, 1904, C.VI, s.19.12s [: Grande Encylopedia, Paris, C. XVIII, s. f 167-1168.1so A jeffery, The Foreign Vocabulary of the Qur'an, Geekwad's Oriental Saries, Nu. LXXX,

s.288-289.131 The Universal Jewish Enryclopedia, New-York, 1948, C.V, s.10.



S. BAYRAM/KAYNAKLARA GdRE GUNEY DO{iU ANADOLU'OA PROTO TIJRK iZLERisT 65

mayan Kiig{ikA.sya'daki lrkl gdsterir. Gog, Mc'c0c arazisinin krahclrr' O

biiyiik bir fatih olup, bir gok tilkelcri ve milletleri istild edcr, Sonunda

Filistin'deki israil Da$ianna kadar gelir, Eeqitli fesadhklar zuhur eder ve

israil bu kanqrkhklar neticesinde htirriyetine kavugur. Ezekiel'in bu kehanetivaah olmach$r igin Gog ve Magog da aErkca bclli defiklir. o zamantn kuv-

vetli devleti KUEtik A,sya'daki Lidyahlar olabilir. Lirlya Klahnm lakabt Gyges'le

aynrdrr. Di$er bir tahmine gore, Magog, Babil'in cipher'idir' Yahudilerden

aiaplara geqli$i sOylenmektedir. Kur'an'da attflar varcltr. Yeciicii ve Me'ciic

bunun arapga qeklidir. Gog ve Magog cin ve devlerin ismi olmuqturl3z'

D.Sindersk, konuyu daha dctayh incelemiE ve Gog, Magog, Peygam-

ber Ezekiel'in 38 ve 39. bdltimterinde Gog ve Magog kavminin kryamete

yakln gunlcrde yapdacak tahriplerden ve harblerden bahseder, Yahya Pey-

gamber de buna \aret ecler. Hz.lvluhammed'in barbar rnilletlerden, tuhaf bir

.detay ilave ederek, Kur'an'da bahsettifi mana' Kitab-r Mukaddes ile aynt-

drr, Biiyiik iskcndcr (Hz.Zti'l-Karncyn) onlartn aktnlartna nihayet vermig ve

gegebilecekleri yegane geEicie tungtan ytiksclen bir duvar koymuqtur. Bu du-

var kryamet giintine clofru giiriilttiriilerle ytkrlacakttr. Zii'l-Karneyn (iki boy-

nuzlu) ismi Makeclonyah fatihe dcnilir ki, o, cliinyanm obiir ucuna kadar

giti. Ye'ciic ve Mc'ciic, Gog ve Magog Orla Asya'daki barbar millet dalga-

lanna verilcn isimclir. Ahdi Atik'dc bu isimlerle iskitler bcnimsenir' Bar-barlann istil6lalna mani olmak iEin Biiyiik iskender tarafindan yiikseltilen

tunE cluvann cfsancsi Eok eskidir. M.Roth bunu, birgok eserlerden yaptt$t

iktibaslarla isbat etti. Bu efsanenin 1am mctnini Pseudo-Callisthene'nin Siir-

yani yazmasrnda muhafaza e<lilmiStir. (IILasra ulagtr' M.Ernest A.Wallis Bud-

ge tarafindan The History of Alexander the Great, Camridgc 1887 adtyla

yayrnlanmrltlr).

,gndge, iskenderiye arSivinde bulunan, iskender'e ait bir huistiyan efsane-

sini yeniden zikrederkcn... Bir gtin iskender Kuzq bdlgesinde ytiksek bir dafungtriEine (Kaftas Dartuta) ulaSn.. I'ers Krah l'utrarlak tarafindan irlare edil-

melerine rafmcn 300 ihtiyar ona leblilde bulundular... Oradan dar bir pa-

tika, Hunlar'rn vah;i kabilelerinin oturduklart mekdnlara do[ru sevkettiler

ki onlartn prcnslcri Gog, Magog, ve Nawal, Japhet'in siilAlesindcn gelen kt-

rallardrr. Bu barbarlar Ei et yerler, insan kant iEerler (tevrattan gegme) ve

hayvanlar gibi yaqarlar (g6Eebe). onlcrine gelen Seyi yakrp yrkarlar; ekseri.

ya medcni komqularrna akrnlar yaparlar. Mrstrh \Eilerin yardtmt ile (o ta-

rihlertle Kuzey-Dolu Anatlolu'da tunE, baktrdemir-altun iqEili$ Mtstrltlardandaha ilcriclir, Artaclolu maclen iilkesi iliye anrltr. Efsaneye ait arqiv malze-

mesi Mnrr'dan gekli$i, efsancnin Eski Ahid menqeli oldu[u aErk ve sarih

1sz The Univcrsal Jcwish Encyclcpcdia, Ncw York, 19948' C' V' s' 10



66 sS/TURK ol.jNYAS| ARA$T|BMALAB|

olarak belli oluyor. iskender Kuzey Kafkasya'ya geEmemigtir) iskender de-mirden ve tunEtan kuwetli bir demir kapr ile, iki da[rn yamaElarr arastn-daki dar geEiti kapatarak, barbarlarm d4anya sirayet etmesine mdni oldu"133.

E.Montet tYe'ctic ve Me'ctic Tevranaki Gog ve Magog oldufiu sdylenir, ge-nelliHe bunlar Asya'daki bqrbar nilletlerdir, Ahdi Atik'deki bu isintler iskitter-'e uygulantr" diyor. Aynr eserde, "Bunlar Bi)yiik iskender taraftndan iki dafiarastna yapilan dentirden bir duvarla doldurulntuStur. Ahir zamanda bu demirknpr lanlacaktr. Burada mahcfrr Eelvin insanlanntn, yeniden dirilme ve htl-Hlm gi)nilnde tekrar ddnecekkine dair bir int6" oldu[unu belirtirlg.

M.Kasrmirski; Ye'ctc ve Me'ciic, Tevrattaki Gog ve Magog'dur. Orta As-

ya'daki miiphem barbar milletlere verilen isimdir. isldm inancrna gore, Bti-ylik iskender bir eluvar yaparak onlann istildlarrna mani oldu. Bu duvaryeniden dirilme zamanrnda yrkrlacak demekle, burada bir gelece[e iqaret et-mcktcdir"l35.

M.Savary; Ye'ciic ve Me'ciic'i.i Jagog ve Magog adryla isimlendirirls.

H.l,ammens, Dtinyanrn sonunun yaklagtr{rnr haber veren musibetler vegarib hadislere tekadtim edecektir. Mesela, Ye'ci.ic ve Me'ctic istilalan gi-bi I 37.

Hiie r-C-ang, "Buiaya denir kapt denilmesi, bu yilzdendir. Bu kapilar Tukiu yani Gok Tiirkler'in hududu agmamalan igin mania olarak yaprlmrgtrr.Bu mevki Orhun Abidelerinde, Qin ve Arap kaynaklarrnda zi\redilen, bugiin <le mevcut Demir Kapr, Derbeil.ir"1s.

Meydan Larousse, Me'ciic maddesinde, Kutsal kitapta Ki.iEtik Asya'nrnKuzey-Do[u-suncla yalayan kavimleri, ozcllikle iskitleri belirtmek igin kul-lanrlan terim olarak zikreder. Ayrrca, Apokalipsis'cle kiliseye karqr birleqenpagan kavim <liye nitelerl39. Gog'u iskit Ulkesi olarak aErklarl4. ye'ciicmaddesinde ise Eok krsa boylu yaratrklardan kurulu Ye'ciic ve Me'ciic ka-vimlerinin nerede yaqa<hklan kesin <le[il<Iir. isldm dinine gore, bu kavimler,insan aya$r basmamrg iki da$ arasrnda yaqar. Baa yorumcular, bu kavmin

Qin'de yaqa<hlrnr soyler. Ye'ctic ve Me'cUc'iin B[ytik iskender'in Hinclistan

133 D.Sidersky, l-es Origines des l-6gendes Musulmanes dans le Coran et dans les Vies desProphetes. Paris. 1933. s.132-134.: I Cerqhollu. A.g.e., s.103-104.

134 E.Montct. [r Coran. Paris, 19.19. s.4l4.l I.Ceirahofiu, A.g.e., s.104.13s M.Kasrmirski, Lr Coran, Paris, Fos.ll, s.646-651.

136 M. Savary, I-.e Coran, Paris, s.297.137 FI.lammens, L'Islam Croyances et Instilrition, Beyruth,.1943, s.70.108 l{iien-Cang'a gore Peyganrbcr'in Qalr'nda Orta Asya, Islfrn Tetkikleri Enstitiisi.i Dergisi,

C.lV. Ciiz.1-2.'r3s Meydan l-arousse, Me'ciic Maddesi, C.8, Istanbul, 19'12,s.501.140 Meyclan l,arousse, Goga Matldesi, C.5, istanbul, 1972,s.715.



s. BAyRAMIKAvNAKLARA GI)BE GUNEy Dodu ANADoLU'DA PBoTo rURK izlrnilss 67

seferi ile ballantr kuranlar oldu[u glbl, 'llirkler oldufunu ileri siirenler de

bulunmaktadrrl4l.

Joseph Horovitz'de "Kur'ant Kerim'in 18193 ve 21196. dyetleinde Ye'ctickelimesinin Me'ctic ile beraber kullanildtfunr, bu lafalartn gegtigi her iki sure'

nin Mekke'de ikinci devirde nazil oldufiunu krydedidikten sonra Hz.Muham-

med'in Gog ketintesi Ye'cric ite tahvil ettigini ve bu kelimenin de asltrun Suiye

menEeli "Agog"dan geldi$ini ve hatta Hag ve Mag geklindeki Mandeen i-simlerle scs yoniinclcn benzerliklerini ele alr. Ye'ciic ve Me'ctic isimlerinin

srhhati sabit olmayan imreu'l - Kays'a ait qiirlerde bulundu$unu kaydederla2.

Tarihte Alp Er Tunga, difer adryla Afrasyab adr verilen yiice Ttrk b0-

yii$ii tarafindan kurulan Scythe veya iskit adt verilen Proto - Tiirk kavmi-ne iranhlar Sakalar demekteclir. Yunanltlar Scythai (Skit = iskit), Romahlar

Scae, Qinliler Sai, Sintliler Sakya /Sekya adryla anarlar. V.O.Uin yrllarrnda

iE ve orta Asya' ile Do[u Avrupa'da yagamrqlar hdkimiyet tesis etmigler,

bozkrr devleti kurmuqlarcltrla3.

Saka Tiirklcri, M.O. 665 yrllanncl a "Gogu" vcya "Gog" yonetimincle Kaf-

kasyalan, btittin Mcdya'yr (iran'r), Dn[u ve Merkezi Anaclolu'yu, Suriye'yi

alarak Mrsrr stntrlanna clayanmtqlardrrl44.

Qu-$u-Su ve Saka Amirgioi uru$unun iki koludur. Livi oyma$rntn birkolu olan Si-Livi, Si-Enpi, Sikir, Si-Kullat, Si-Kar Tugara, Karluklar, Pamir

sakalan, sibirya'daki Sagay Tiirklcri, Krrgrzlar'rn Sayak boyu Saka oymak-

larrdrr. Sakalar'rn Si - Sakan adr verilcn kolu iran'cla yaqamrglardrr.

Ttirk Sakalart'ntn Gog boyu, Ktir'iin yukart b6lgelerine yerleqmiqlerdir.

orta Asya biiytik Ttrk TarihEisi'rahmetli Prof. z,eki velidi Togan, 'Gogar'

adrnr 'Gdk-er' olarak yorumlamakta, Prof. Dr. M. Fahrettin Ktrzto$lu da

'Gok-er' anlamtnt bcnimscyerek, bunlartn O$uz Han'rn altl oflundan biri o-lan "Gok Han"a ba$lamaktadlrla5.

Saka Ttirkleri'nin cog ve Magog boylan, 24 Tiirk boyu arastnda goste-

rilir. Siiryani iskender Romanr <ta 22 Turk oyma$r arastnda Gog ve Magog-

'un isimlerine ycr uerir146.

141 Meydan l-arousse. Ye'ci.ic Maddcsi, C.12. istantrul' 1973, s.760'

142 Joseph I lorovitz,Jewish Prope r Names and Dcrivatives in the Koran, Hetrrew Union CollelcAnnuel. Cincinnati, Ohio, USA, 1925, C.ll' s.l63 -164'143 $iikrii Kaya Sct-eroflu Adnan Miiderrisollu, Tiirk Devletleri Tarihi (Etnolojik Bir Deneme)'

Azerbavcan K1ilriiiDcrne-Ii Yayrnlan. No: 21. Ycnigtin Matbaast, Ankara. 1986. s.l2.144 $rikrii lbya Sefc'roflu - Ainan Miidcrriso ,Iu, A.g.e.. s.13.'r4s $tikrii Kaya Sefero$lu Adnan Mi.iderrisollu, A.g.e. s.13..r46 jutrti xoy, Seterollu - Adnan Miidcrrisollu, A.g.e. s.13.; Edip Yavuz, Tarih Boyunca Tiirk

Kavimleri, Ankara 1986, s.28-29. KarErla5trrrnrz, Ebulgazi Bahadrr I Ian, A.g.e. s.49 - 52.



68 6O/TURK OUNYASI ABA$TIBMALABI

Ebul Gazi Bahadrr Han, SeEere-i Tarakinne adir eserinde, Belh'e ba{hGur Echrindenl4T bahseder. Aynr zamarzda O$uz Han'rn Oldti$ti, Huqenk'intahta yeni grktr$r zamant gdsterir ve alctlfr <liyarlar arasrnda Acemi de g6s-

terir.

Qin kaynaklarma gore Ttirk Mitolojisini yazan ve isldmiyet Oncesi TiirkTarihinde yetkili ve vel0d olan Ankara Universitesi Dil ve Tarih Co[ra$aFaktiltesi Profes6rlerinden Dr. Bahaeddin 6get, tSZt yrirnda Malazgirt 7a-ferinin 900. kutlama yld6niimii vesilesiyle yaynladr$r "Ttirk Mitrilojrsr" ad-h eserinin 70-71. sayfasrnda Ye'ciic konusunu qdyle yorumlamakta ve Efsanesinig6yle vermektedir:

"... Orta Asya knvintlerinin bir zantanlar fiksek dcmir dnilar arasmda kn-hp, sonra da dnglan eriterek dtsan grkuklanru anlatan efsnneleri inceleniSrtkOrta - Do{u kavintlerinde de buna benzer ban inanglar vcrdt Oniar da bdy-le ynksek dafilan a{an ve dentir knptlan devirerek yeryiiztine felhket getiren birkavntin varltftna inantrlardt. Hemen henrcn her kutsal kitapta gegen bu Ye'-cilc ve Me'ctic efsonesine ters taraftan baktlmca, Ttirk ve Mofiollar'm Ergene-kon efsanelerini hatvlanmmarun intkknt yoknr. Bunlar nihayet, insanmuhavyelesinin bazt fantrcilerirulen baEtr<a bir Eey defillerdi. Bu ,Jq benzerlik-lere bakarak, btiyrik sonuglara varnmk, elbette ki, dopu olmayacakttr.

"Onasyalilarla Avrupalilar Ttirkler'i, herhalde Ye'ctic ve Me'clic kavimlerin-den biri olarak saymrylardu Faknt, Trirkler bunu kabul etmenislerdL Nitekin,Kaggarh Mahnntd'un.kitabmdo Ye'ciic. ve Me'cric Seddi, Qin Secldi olarak gds-terilnrckte idi-

Fakat, Han - Ndme'cle durum boyte dcfiklir. Han - Ndme'ye g6re, Oz-bekler'in yurdu K a r n ti I b a k a r da[rdrr. Bilindi$i iizere bu da$, kut-sal kitaplara gore Ye'ciic ve Me'ciic'larm oturdu{u bir da idi. Han-Ndme'ye

g6re,6 zb e k I e r srk srk bu da$clan Erkarlar veO z g a n,.vani O $u z - H a n'rn nesillerine bile feldket gctirirlcrdi. Aynr eserde, dzbekler'inyerini garip yarattklar cla alrrlar.

'Yahuditik ve Huistiyan hleni, do{udan ve ya kuzeyden bdyte bir kavntinkopup gelecertine ve bundan do.hyantetin kopacafina inanntqlardr. Bunun i-gin de Htristiyan Akni bu anq anrlarca beklenis ve Orta Asya'dan gelen herTtirk kavntini, Ye'ctic ve Me'ctic'lar sanntqlardt. Hele Attilla Hunlart'ntn a-kmktrq brittin Awupalilarca Ye'cilc ve Me'ctic kavinilerinin geliEi gibi kttbul e-

dilmisti (Atilla ve Hunlar, s.142). Hunlar hakkmda sdylenniE, bir HdstiyanStiryani efsanesi ni dzetliyece{iz.

"Bu efsanede de Ergenekon destanmda oldufiu gibi demircileri de gdrtiyo-,uz. Astl dnenili olan nokta, bu kavinilerin "T'annrun entri ile sedlei ve de-

147 Ebulgazi Bahadrr FIan, $ecere-i Terakinre, Tiirk er'in Soy Kiittigii,Terctiman 1C101 TemelFLser- s.34-35.



S. BAYRAM/KAYNAKLARA GORE GUNEY DO6U ANADOLU'DA PROTO TURK iZLERi/61 69

li:r4;i++, ;;r:iiri'.:j . :

Eski Milli ElitimBakanli$r Bakan giriqindc bulunan "Tiirkicr'in Ergenekon'dan Qrkqt"yagit boya tablosu

ntb futpilan det,irerek y€iy,tiztinc yayilftu{ olnnlan" inancrdtr. Kendisini" T*n-rtnln klr"b$cr s$nan .Attila ile daha sonraki Tiirkler ve Mofollarda da bu

iruaXq var{ir" Onlar da kendilerini, kotii yola sapanlarl cezalandrramak i'gin giinderilmig " T anrrIartn ordusu" olarakkabulediyor-lardr. Hunlar hakkrndaki efsane qoyledir:

Ergenekon ve Ye'ciic Seddila8.

"Htrnlar, Ktftas Dart,kn'nm tek gegidinde bulunan knpmtn, kuzey bdlgele'

rinde oturuyorlardt. Briytik iskender, Itrunlar guneye iner de, kendi tilkelerindeta{ risttinde taE bile brakntazlor ve yakarlar diye, kuzqe bir aktn yapnmrtl m-

sarladt. Ordusunu toplayarak, Dicle ve Ftrnt Nehirlei'nin kaynaklannt gegen

btiyilk istkender, Dortu Anidolu'ya ulastt. Ondan sonra da Nusas a<llt bir da-

r gcEti. Bu da[ln otesinde de, her tarafi Eok yiiksek daflarla Eevrili biiytik

bir ova vardt. Ovaya inen iskcndcr, daflara bakmrE ve hayrctlcr iEinde kal-

mqtr. Etrafindaki bazr tticcarlar, bu btllge hakkrnda ona bilgi vcrmigler ve

bu da$ara insano$unun trrmanmadrflnl sdylemiqlerdi. Onlara gore, bu da$-

lann otesinde N u h P e y g a m b e r'in o$lu Y a f e s'insoylan otu-

rurmuq ve onlaln da, bi[ Eok krallarr varml . Bunlart duyan iskender,

da$arrn $tesin<lcki kavimlcrin bu taraf a gegmemesi ve insanoflunun ko'

runmast igin, bu da[larla bir kapr yaprlmasrnt emretmiE' Bunun iEinde' tig

bin demirci ite iig bin bakrr ustasr Fltrtarak, oniara btiytik bir kapl yap-

trrtme. Bu kaprya da D a r y a I geEitline koydurmul.14s prof. Dr. Bahaeddin Oget, t'tirli Mitolojisi, Selguklu Tarih ve Medeniyetini Aralttrma

Enstittisii Yayrnlan, Ankara 1971, s.?1.



70 62/TURK DUNyAst ARA$T|BMALAR|

"Fakat bu kaptnm, onlan edebiyyen durdurannyacafrtnt Btiytik iskender dcbiliyormuE. Bunun iEin de kapmtn iizerine Etile bir kilhbe yazdrnuE: "Hunlar,bir zaman gelecek ki, bu kaptlardan aEtp, iran ve Roma rilketerini elleine ge-gireceklerdir.

Ama, bundan sonra, yine kendi bdlgelerine gekileceklerdir. 927 ytlsonra, onffduklan yerden glap, yenidzn yerytiztine yaylacaklarda. Bu defa bti-ttln dinya, onlarut atlanrun ayaHan alunda titreyecektir. Bu kaptrun yaptlrym-dan 950 yl sonra ise, H u n K r a I t bu gegitten geEecek ve Tann Daprunbuyrurtu ik btinin drinyayt ertentenli{i alnna alacaktr".

"(BaSka bir kaynafia gcire ise:) Tanrtntn enri ile, Bilyiik iskender'in yap-nrd$t bu knpilar devrilecck ve denideki kum taneleri kadar saytstz, gdktekiyildatar ksdar katabaltk bir ordu gelecek ve yerytiztinLin her yanmt elleine ge-

gireceklerdir. Bunlar arasmda H u n I a r da vardt.,." G6riildiifiiiizere buson parafraf tamamen Tcvrat'tan intikal etmil....

Muhterem hocam, Prof. Dr. Bahaeddin Ogcl'in yukancla adr geEen TtirkMitolojisi adh eserinde 184. sayfada yine aynr konuya temasla, Han - N6meadh yazmaya dayanarak qOyle diyor:

"... Ye'cic - Me'ctic halkmm K a r n ti I b a k a r dafimdan gtlay ve et-rafa felhket saErEr Ttirk nitoloiisine, islkni tesirler ve iran nitolojisi yolu iiegelntistir. Ye'cric ve Me'ctic'lrtnn Knmtilbnknr Dafit'ndan

Etkargtkntaz,

itk6n-

ce i t - B a r a k t,e K, p g a k titkaterine saldtrnus olnalan da rizerintJedurulacak dnenili bir olaydr" Qilnkn Ozgan-Han'tn yaruna gelen Saklob - Ilan-'m ortuilan, Barak - Hsn'la KpEak Han, Ye'ctic ve Me'ctic'lonn kendi iizer-lerine nasnl saldtrdtHannt korht ve dehgetle anlatvlnr.

"Han - Nknte'ye gdre Ozgan-Han, Knrntilbakar Dafu'ndnn gfutp gelen bukorkunE nnhluklarm saldvilan karssmda garesiz kalry kagacak ve sonra daeceli ile dlecektir. Sonra Karneyn gelecek ve briiln Turan tilkesini ete gegirdik-

ten sanra da 'Ye'ctic - Me'ctic seddi"ni yapacak ve onlan Kamrilbakor Da-frt'na hapsedecektir. islhm nitolojisine gdre bu sed, K a f k a s D e r b e nd i ini. iran ntitotojisine gdre ise, N u E i r e v a n'm yaptrdtrtt D e m i rKap Sedd-i Ye'ctic-Me'ciic'dur. Han - Ndme'de Karnilbakar Dafir'ndnn E*anbu gaip yaratklarm ilk defa S a k I a b'm ofiullan B a r a k'la K t f g ak (KryEnk) saldtrnus olnnlar4 Karntilbakar Dart|run K a f k a s D a fi t ar r odurtu inanctnt do{uruyor.... Qtinki Kpgak tilkesine yaktn olan b\lgelerKa.ftas Dafilardr."

$ah-NAme tcsirinde kalan Han-Ndme'de Ozgan-Han'rn Ye'ci,ic ve Me'-ciic'lar tarafrndan oldi.irtilmesi ve T u r a n tilkesinin Zii'l-Karneyn elinegeEmesi, Prof. Dr. Bahaeddin Ogel'in Ttir Mitolojisi adr eserinde (s.3S6-3S8)qilyle anlatrlrr:

"... Han-Nknte'de .... O z g a rl--Han (? = O z - g a nl U z - g a nl OE u z - Knn) adh bir Hanln yedi seferinden bahseder ve ondan sonra Ozgan



s. BAYRAM/KAYNAKLARA GoRE GUNEY DOGU ANADoLU'DA Plq]ql I-q Ry63 71

Han'tn Ye',ctic ve Me'ct)c',lar larafindan nasil dldtinildil{ilne gegu. ozgan'Han-

'm Opuz IIan olmirsr gok muhtemeldir...

"(Han-Nhme'dc Kfgak (Kpgak) ve BarakHan, Ofitn'a kary isyhn etmis

iki knrdeE gibi gdsteritir. Ofiuz-Han, bunlal kendine baE efidirmek isterken, Kitr'

niilbaknr Dafu'ndaki O z b e k I e r'in isykn edip sehre indikleri habei gelir'

Karntilbakar Dafit, aslmda Ye'ciic ve Me',ctic',lann oturduklart vardt- Han-Nh'

nte'nin Ozbckler'i Ye'ctic ve Me'cric'larm yerine koyntas4 Ozbekler igin bir Se-

ref teEkil etnrcse gerektir).

,,Haberciler, ozbekler'in Knrntilbakar Dafi',ndan inip, Tohntas Eehrinin et'

rafinr sard*lanru haber verdilcr. o{uz-Han bu stradn, kardtEleri KfEak (Kp-

gak)-Han,la Barak Han'm kendisine bas efutirnrckle meEgilldil. ortuz'Han buhabei iki dtisnnnta sava;anuyacarttnt anladt ve kardesleri ile anlaEntak igin'

onlara etgi gdnderdi. Kfga Han',la Barak-Han, Ofruz-Han',m yan,na gediler ve

ofiiz Han onlara kendisine. bas epnelerini teklif ettL onlar dn otuz - Han''a Edyle dediler:

- ,, Ey Harq bizint elinizden bir Eey gelmez Kamtil.bakar Dafi'nfutn bir sti-

rrt indi. Bunlann boylan gok uzun, baslan tryh fil ba.St, kulaklan knlknn gi'

bi, stryilan dn gekirgelerden ve knrmcalardan daha gok SavaE srasmda

lailaklarmt henten vticutlarma drttip gizliyorlar Bunun igin onlara ne ok vene de lcrlry istiyor. Ontarla savasmantn intkhru yokrur. Birini oldilrilrsen onlt

getiyor; onunu rildtirtlrsen yiizti geliyor; ytizilnil drdtinirsen bini birden geliyor.

ot, nfiag ve dal, ne v&rsa hepsini yiyorlar. Pmarlarda ne ktrdar su varsa, hep-

sini igiyorlar. Yerytiztinde ne ot ve ne de su kaltyol' TaStan baska bir Sey brraknuyorlar. onlarla oyle gerin bier savaE yapt* ki, lesleri dartlar grbi yrfildr.

En sonunda onlan yine Karniilbakar Dafr'run igine sokabildik Ama ne fay-

da, daha Eo{atnuE olarak yine gktp geldiler"' Aruk bize dost ol' halinizden

habeiniz olsun. Bizint bu haliniz ne olacak? Aruksen de kendi ilinin kayg-

sma dilE. onlar bizi g,eEip sana dopu geliyorlar. onlar bize benzentez; size de

benzentez. Bunlar Allah\n tant bir belilstdr".

"Ofiuz-Han,ordusunutoplayrybunlanntizerineyiniyorveonlanpekEokkmyorsa da, bunun bir fayda vemtedirtini ,gOrerek T o h nt..a S\ terkederek

gekiliyor ve R tty i n-H i s a r'a slfrntyor. Btitiln halk ve ozbekler de onun

peSinden geliyorlar"

,,TohnnE .sehrinde yalnu'ca bir kisi kntryor. o da yine Yafes'in ortlu olan

Knrneyn intS."

,(Han-Nknte iran ve niislrinmn nitoloiisini birbirine kanstvarak bir sen-

tez yapmak istenistir... tezarla dtisnilEtilr. Karneyn TohmaE'ta kalh derken'

birden konuyu de{iyiriyor ve ayru Padisah'm B a b i I'de oardu{unu sdyhi'

yor ve onun hikdyesini anlatnnya bnsltyor.)"'



"I(nrne1m, bir giin diinyanm oturulacak e.n gtizel yerinin neresi oldupunu so-ruyor. Etrafindakilerden herks bir sq sdyhiyor. Grizellifii ile meshur olup da,Karneyn'e oturnnk igin tavsiye edilen sehirrerin adtan gunlardtr: Hrtay, Huten,

Horosan" Iralg Qin, ve Magin, $ehr-i HAr, Buhara, Semerkand" Ttryy, Kazan,Runt, Yemen, M6r, $ant."

"I{nrneyn, yaElt ve bilgiti bir kiEiden h b- r H a y a t ilyunun nerede ol-dufiunu soruyor. o da ' Kuzeyd.eki krranr*rar iirkesin'detlir, diyor, Bunun tlze-rine Karneyn ebedthayat suyunu arannk iizere yola koyuluyor ve bu ntaksndutthalktan gizlenrck igin de c a b u I k a karesine giriyontnt diyor. Knmeyn ka-ranltklar tilkesini bastan nsafiya kadar dolastyor. Ann hayat suyunu bulup daignrck nasip olntuyor ... "

Goktiirk Hakanr Bilgc Kaan kitdbelerin<le; Mukadcles kitaplanla ye,ctic- Me'c[ic, bahsinde gcEen sc<l veya dcmir kapl iran mitolojisindecle belirti-len N u g i r c v d n'rn yaptrrdr$r kapr, Tiirk - iran srnrn olarak qrylc geE_mcktedir : "Bltnca nitteti hep tanzim ettitrt. $intdide fesot olnwkum TtirkHakaru Ottiken Ornnrunds oturur ise t)lkede ntihnet olntaz. ilerirJe (do{uda)santug or'ostna kador sefcr ettint, clenize henrcn henrcn eristim. Gtrnqde... Ti-bet'e ulagunr. llatr'tla inci lrmafrna, Dcnrir Kaprya ve kuzcyde yerbayrrkutilkesinc vardrm... ortikcn Daflarr memlckcti birlikre turmak igin elveriqli-dir... Ey Tiirk kavmi, 6ttikcn toprafrncla kahrsan, imparaiorlu$u ebetliyyenmuhafaza edcrsin... Kardcglcrim, bcylcrim, rnilletim... bu taqr lrcn yazchrdimvc soylcycccklcrimi, kalbimdckiicri oraya kaztjrrcllm..."ll4g).

YE CUC ve ME CUC 'tin UU$UNDUIIDUKLEIIi

Mukaddcs kitaplardan, Kur'an-r Kcrim, incil ve Tevrat'cla, ha<tislcrde,Do[ulu vc batrll ilim adamlannln csorlorindc gcnig biEimclc, gcnclde yorum-suz vcrdifimiz Yo'ctic - Mc'ctic vcya cog - Magog konusunu : cscrindengenig bigimdc yarartlanclrfrmrz ildhiyar Fakiiltcsi profesdrlerindcn Sayrn Dr.ismail ccrraho[lu'nun Eok iyi aragtrnlmrq makrlesincle ,.... gdziitntesi giig,gok yanlti bilinnteyen problcnilerdcn bii...'gcklintle nitclcmigtir. Hakh olarak"... Bu kav'nrin, Tiirkler otdu{u fikri genis bir yer isgol etmektedir. Ncdense,bttgtin oldttftt gibi, geEnis te de bazr milletlerin veya kisilerin, gesirli sebebler-le Ttirkler'e kury diiEnnnlklnn devom etnig, act olan taraf, tekentjr eden ta-rihten hkla ibret alantnytstnuzdtr... Tiirkler'e knry dtisntanl* hareketinin yahudi

nrcnEelerden gktfimt, onun Hristiyan akntine intikal ettigini, hakta bu Jikirle-rin islhnfi kaynaklarda da ptrylastkltfitn4 dnha oq olan taraf, sanki bu fikirlerdintbir nds iniE gibi, bizzot ash rtirk olun nuiellifier taraftndan iElendifitini v:e

keruli asillartru inkhr eder dareceye dtiEiircltitrtilnti garece{iz" tlcmckte ve ,,Ko-

ktyca halledilecck bir is depldir. Hatti gctk 51tiE olan, belkirle niinrkrin olma-



s. BAvRAM/KAYNAKLARA G0RE G6NEY Do{6u ANADoLU'oA PRoTo TURK i44q{os 73

yan bir ntesele..."14e. olarak zikretmektedir. Prof. Dr. ismail Crrraho$lu'nunkanaati 'Ye'ctic ve Me'ctic Tilrk olmaytp, her dewin Ye'ctic ve Me'cilc'ti mev'cuttur.Her devirde diinyayt ifsad eden kintselerdir. her nilletten de olabilir.l50,demektedir.

Yukandaki btiktin bu bilgilerin rErfrn<la:

1. Ye'ciic - Mc'ctic - Gog, Magog'un Ttirk boylarrndan biri olabilecefi,

2. Konu, Tevrat'tan clo$makta ve ibrani kavmi daima yurtlannln iqgal

edilece$i, giiniin birinrle Ttirk hdkimiyeti altrna girebilecekleri endiqckorku-su ile mtifessirler bu kavmi kOttilemekte, Hristiyan milletleri ve Avrupa

(Hun istildsrnda oldulu gibi) aym endiqeleripaylagmaktadrr. Hristiyanlar gi-

bi dhiret giinlcrin<lc Tiirkler'in hakimiyeti altrna girccekleri fobisi ile bukavrni kottilcmcktedirler.

3. lHz. Muhammctt'in Tiirk soyunu ovcn hadisleri bulunmaktadtr.

4. Qin Scrldi, M. O. IIL asrrda Ttirklcr'e karqr yaprlmq olup,3000 km.

uzunluktadrr. Biiyiik iskcndcr Dcvrinclen 100 sene sonra M. 6. ZZt de ta-mamlanmrgtrr.

5. Buynk iskcnder efsanclcrde belirtilclili gibi Kuzey Ka{kasya'ya hig u -ramamrltrr. }{z.Zi'l - Karneyn ile ilgisi yoktur. Mo$ollar da Eift boynuzlumiffcr giycrlcr. Japon komutan ve savagErlarr da Eift boynuzlu milfer giyer-ler. 151

7. Gog ve Magog kavmi, gok iyi at koqturan, cengavcr. kltE vc kalkantiyi kullanan Allah'rn yi[itlik vcrdi[i bir kavim. Tarihe bakttltmz zaman bu

vasrflarr Ti.irklcrde gdriiyoruz. Yi$it, civanmert, ahi zihniyetini benimseyen,kahraman baqka bir millct var mr ? Celccckte de dtinyayt hcgemonyast al-

tma alabilccck baqka bir millct dtiqiini.ilebilir mi ? Tiirkler'in Orta - Do[u'-da ileride alaca$r roller <Iiigtiniiltirse, konu daha da aydtnlt$a kavuqur.

8. Fcsadhk konusu, israil kavmine aittir. Hczkiel 39123. Arap dleminindurumunu isc, son 70 scnedir Eok iyi mtigahade ediyoruz. Bu konuda tari-hi iyi tetkik etmek gerckmektcdir.

9. Tarihte Tiirkler'in fesatlr$r, fitne fiicurlufu var mrdrr ? Biiytiklere ge-

rckli salgryr hcr zaman gostcrcn, kiiEiikleri daima seveil, aman diycne ge-

14e Prof Dr. Bahaeildin Oget, tiirti Mitolojisi,Selguklu

Tarih veMedcniyc'tini AraEtrrma

Fnstitiisii Yayrnlan, Ankara, 7971,s.7 l.t50 Isnrail Ccrraho$lu, A. g. c.. s. 125.1sr Kuwet, hAkimiyet, tannsemtrolii olan gift boynuzlu mifferi, O uzl.Ian'rn M et e Han'rn

giydili soylenir. Mqgol savaEgrlan dagift boynuzlu milfergiyerlcr. EskiMilliF, itim Bakanlr$bugtinkii binasrna tagrnmadan cince, Ticarel Bakanhlt ile aynr binay paylasrrken, takribi1965-1968yrllan arasrnda, Bakan girili son duvartnda asthyatltboyaEr g e n e k o n'dan Qrkrg latrlosu vardr. Bu tabloda, Ergenekon'dan Ekan Ttirliler. gift

. boynuzlu milferler giymiglerdi.. 6. Qinliler, Tiirklere, Tu-kue dedikleri gibi Yue-Ci'mnbozulmuq Eekli olabilir, Eive farkr da miimki.in...



74 66/TURK DUNYAsI ABA$TIRMALARI

rekli himayeyi gosteren, sildhsrza el kaldrrmayan, sevincini drganya belli et-meycn, iEine d6niik bir millet. Bizans imparatoru'Romanos Diyogenes ileMalazgirt Meydan Muharebesi sonucunda SelEuklu Sultanr Alparslan'r dii-

gtinlriiz...Ttirk tarihi bildi{imiz ka<Ianyla Cokriirkler'den bu yana hep ma. umun

yanrnda olmuq, do[ruluktan yana olmug, isldmiyeti kendi rrzalarr ile kabulettikten sonra, Mekke, Medine, Kucliis'tin bekEisi krhE - kalkanr gdrevini ge-refle ifa etmiqtir. Qinliler'in bi.iyiik hilelerine karqr bile safiyerlcrini muha-faza etmiglerdir. Buna mukabil,'Orta - Dolu ve Avrupa'<la HaEh zihniyetihdld devam etmekte, Tiirklcr'i her frrsatta kdti.imelcktedirler. Tiirk Ktiltiirve medeniyetinde fitne-lticur ile ilgili, Mukaddes kiraplarda bahsi geEen

mdndda bir delil gdsterilcmcz.

10. Magog, Mogollardrr. M. O. 2000-15m yrllann<la ve mildtran sonra I.asrr ile XIL asrrda Bocring Bolazr yolu ile bazr Mogol kabileleri Amerika'yagdE etmillcrdir. Krzrlderililcr'in rnenqciMolol boylarrdrr. C'jrz}iban kelimelcrOrta Asya Ti.irkgesi ile benzerlik gosterir. Antropoloji ve etnografik ben-zerlikler de bu kanaatimizi dcstcklcr. bu konuda Amerika'da da aragtrrmayapan ilim_ _atiamalarr olclufu gibi1s2, Ttirkiye'cle <le bu konucla ara$rlncllarmevcuttur.l53gamnn ktiltti cle Krzrlderililer'e yansrmrgtrr.

Yukarrda arz edilen donclcr lgr[r altrnda Yafes'in kar<lcgi Mc'ciic'tinMogollar oldu[u kanaatrna sahibiz. Ancak Yafcs'in di$er kardcqi Ye' ctic'iinDolu Asya'h bir Tiirk boyu olabilece$i akla en yakrn ihtimal olmarakdtgi.intilmektedir?

Ethel, c. Steward. The Turkish connection of the Dene and Na- Dene, Atattirk Kiilttir, Dilve Tarih Yiiksek Kurumu Biilteni, S.4,Tiirk Tarih Kurumu Basrnrevi, Ankara, 1986, s. 6-8.Ethel steward, An Appache T'ribe of rurkish origins, conite International D'Etudes pre-

Ottomanes et OttomanesVIII. Symposium, Minnesota, August 14-19, 1988i Kanada OttowaUniversitesi 6 re1im ilyclerinden fiayan Steward, Minneslta Universitesinde 16 AEustos1988 tarihinde, verdili bildirisinde, M.S. 1024-1227 tarihleri arasrnda IIsi-IIsia'lar, GobiQohi'nti giineyinden , Kholan, Kaqgar'rn do usu ve Tibet'in kuzeyinden Kara-tlitayhlar M.S.llL4-'1218 yilan aiasrnda bir krsmr deniz yolu ile Kore ve Kuzey Qin kryrlanndan gemi ile,bir krsmr da Boering Bolazr kanah ile Alaska ve Amerika'ya goq etmiq mo[ollar krzrlderilidedilimiz ApaEilerdir deme ktedir. Cengiz Flan istilasrndan kagan Molollardrr kanaatini ilerisiirmektedir. Bize gore, bu g{\ler, Mil6d cincesi Qallara airtir. Krzrlderili yani indiankabilclerinde Molol rrkr mevcuttur. Bayan Steward, X. Tiirk Tarih Kongresi'nde de bildirisivardrr.H6luk Cemil Tanju, Orta.Asya Goglerinde Tung Derililer, istanbul Marbaacrlrk A.g.; RehaOluz Ti.irkkan, Eski Amerikan Medeniyetlerinde Ttirkliik izleri, MilliKrilliir, C.l, S.11,

Kasrm 1977, s. 18-22; Ileha Oguz Tiirkkan, Erriisk-Siimer-Aztek... Bize Qok mu LAzrm? TrirkEdebiyatr Dergisi. Alustos 1986,s.25-27; Reha Ofuz Tiirkkan, Tiirkler'in Atalarr ve TiirkMolot lliEkileri Meselesi, Tiirk Dtinyasr AraEtrrmalan, S.48, Flaziran 1987, s..179-184; DeeBrown, Kalbinri Vatanruia G<intdiim, E Yayrnlariir, istanbul, 19?3 (Krzrlderilileri anlatan birroman); Ayrrca Krzrlderililerle ilgili dil, etnolojik ve antropolojik aragtrrmalar yaprlrrsa bazrhakikatlerin giinyiiziine grkaca[r agrktrr. Mese16 Qimakum, Floka-Siyuks, Yuki,Tunika,Yugi,Muskogee, Eyak, Elingit,.Qinuk, Kapuya, Takelma, Yakona, Kiova, Zuni, Otomag, ApaEikabilclcrinin tiirkolog ve etnologlarca detayh incelenip, dilcilerle de miinakagasr yaprlmasgereklidir.



s. BAYBAM/KAYNAKLARA GORE GtjNEY DOGU ANADOLU'DA PROTO TURK iZLERV6T 75

ZU'L.KARNEYN PROBLEMI

Ye'ciic ve Me'ciic bahsinde geEen Zti'l-Karnel'n kimdir? Tarihi qahsiyeti

nedir? Bunun cevabtnt bugtn iEin kesin olarak veremiyoruz.Ancak; varsaytmlar tizerinden gi{erek, Sumer 'Adab' gehir tlevletinin yr-

krlgr, Mezopotamya'claki Ad kavminin kum firtmast ve sofuktan ortadan

kalkmasr, takribi M.O.XV. astr ile M.O. IIL asrr gibi gok uzun bir devre

arasrna Zi'1-Karneyn'in yagadrlr Qa$'rn konulabilece[i diiqtincesindeyiz.

isl6m miifessirlerinin btiyiik bir krsmL Zii'l-Karneyn'i Makedonyalt BtL-

ytik iskenclcr olarak tavsif ederler ve Zi'l-Karneyn'le iskender'i kanqttnr-

lar... Bu karqrkltk,Eift

boynuzlu mifferin giyilmesinden kaynaklanmaktadtr.

ArapEada iki boynuzlu anlamtna gclen Zti'l-Karneyn, kuwet ve kudret sem-

bolu olup, birEok kavmin kral ve imparatorlart, hakanlan, beyleri bu tact

giymiglerdir. Mogol savaqglarr da giyerler. Ttirk Hakanlan da, Japon komu-

tanlan cla Biiyiik iskenclcr'in gerek yaqayrqt, gerekse yaptl{r savaglar ve Hin-distan scfcri, bize o'nun bir Nebiolclu[u fikrine yaklaStrrmaz. 7ira, Allah,

Zi'l-Karneyn'e bi.itiin ilimleri vermiq, HAk <lostu oltlu{unu Kur'an-t Kerim'-

deki dyetlerde sarahaten belirtmigtir.

Muhamrned bin Hamza'nrnXV. asrr baqlannda 827 H.ll424 M. senesin-

de tamamladr[r ve halen istanbul'da Tiirk isldm Eserleri Miizesi'nde 40 nu-

rnara ile kayrtlr satlr arasl TtrkEe terci,imeli Kur'an-t Kerim'inde "Zti'lKarneyn yani iskender" dcnmcktcdirl54.

Vakrflar Gcncl Mticlilrlii[iiKtiltiirve Tescil Dairesi Baqkanltlt Argivi'n-

dc Kur'an-r Kcrim Dolap Nu.27'<le kayrth H.933M.1526 larihli hattatr bel-

li olmayan vaktf, sattr arast ttirkEe terciimclil 55 Kur'an-l Kerim'in Kehf S0

resi 18/84. Ayette: "Tahkik biz ana padisaht* virdtik Yir yininde dahi vir-

dilk ana. Her nesneden v|stl olntag iEin"... 94'6yctte: "aynttlar. Ya Zii'l-Kar'nqn didiler... " 95.6yctte: "iskender aytdt. Tengri Te'ald bana virdilrtilyigrekdnr.

Pes bana yardmt eyleyeyenriz.." gibi ifadeler bulunmaktadtr.

Yine Vakrflar Genel Miicltirlti$iiKiih[r ve Tescil Daire Arqivi'nde, Kur-

'an-t Kerim Dolap 12 numaracla kayttlt, metin yazarl ve hattatl belli olma-

yan, 956 H.fij49 M. tarihli satlr arasl ttirkge tcrciimeli Kur'an'da Zti'l-Karneyn'isken<ler olarak zikreclilmektedir.

Elmalr'h M.Hamtli Yazrr; Zi'l-L(arneyn bir ldkabclrr,Eift

boynuzlu mi -fer giyen manastdadtr. Yemen'de Himyer iilkesinden bir fatih olabileceli gi-

bi, Afridun (Feridun) ve iskender olarak da nakledenler vardr. iskencler'in

1s4 Muhamnred bln Hamza, XV.Yiizyrl Kur'an.Terciimesi (Haz.Dr.Ahmed Topaloflu), K0ltijr. Bakanhlr Yayrnlan, MilliEfitim Bastmevi, Istanbul, 1976, s.217.. . ^155 Vannar" Geriel Miitliirliigfnrqivl'nCe bulunan iki tiirkge, biri farsga satrr arasr Kur'an

terciimeleri XVI. asrr dil cizellikleri agrsrndan incelenmele de$er eserlerdir.



Zii'l-Karneylerdcn birisi oklu$unu inkdra mahal yoksa tla iskender,in bir sedyaptr[r dahi tarihen sabir <lefildir, demekrerlirls6.

1685 yrhnda vefat eden vani Mehmet Efendi Araisii'l-Kur'anve Nefai-sii'l Furkan adlt 2 ciltlik arapga vaaz kitabrncla Zii'l-Karneyn'in o$uz Han

oklu$uriu zikrcder. ismail Hami Danigmcnd ile aynr g6ri\i.i bcnimser.

Mehmct Atcgollu 1985 yrhnrlaki makalesinclell7 zi'l-Karneyn, Tiirk Ha-kanr Mete, O$uz Han demekte, bir baqka yaasrncla, Mete Han'rn G6k Kud-reti-Tann kudreti manasrna gelen Tanrftut iinvanr almasrnrn, b0yiikhizmetlerdcn birinin zuhuru olarak yorumlanmaktadlr.

zi'l-Karneyn isminin iskencler olaralg arap mc<trcselerinclen osmanlrmcdresclerine geEtili soylenebilir.

sarggl Erdem, Biiyiik Akad Krah Naram-Sin'in Zti'l-Karncyn olaca$rnrsauu nurl 58.

Zti'l-Karncyn isim vcya lakabrnln bagrndaki "zti" ibaresi isl6m mtifes-sir-lerinin, Himyer iilkcsinclc rlaha Eok kullanctrklan sebebiyle, Hadramut tilke-sindcn bir fatih olabilcccfihi savunurlarsa da, sumerlilcrde de kullaulan ve

Eiviyazrh tarihi tablctlerin chqrncla, Kur'an-r Kerim'tle de gdriilmektetlir. En-

biyA suresi'nin 21l87-S8.dyetlcri "Zil'n-Nan hakhruh sc)ytediklerinizi de an.o, dJkelenerek giderktn, kendisine gtiE yetirenrcyecefiintizi sannu{tt; faknt so-nunda karanltklar iginfu: 'senden baEka Tann yoktur, sen nuinezzehsin, dofr-rusu ben haksuhk edenlerdeninr" cliye seslenmiqti (88) Biz de o'na cevapverip, onu tiziintiiden kurtarmlgtrk. inananlan bGyle kurtarrrrz" medlineledir.

Bu ayette Si.imer tilkesinde Ninive veya di$er bir okunugla Ninova,ela ya-layan peygamber Yunus dleyhisseldm'a iiiaret edilmekte olup, Zu'n-N&r, ba-hk sahibi mdndsrna gelmektedirlse. uygurlarda, Bigbahk, yengibahk ve

cenbahk qehirlcri vardrr. Ttirklcr gencllikle bahk yemeyen bir miliettir. ur-fa'da Halil-i Rahman cOlii'nde kaynagan bahklara halk kutsal olclu$u iEindokunmaz.

1s6 Elnrahh M.l{amdi Yazrr, IIak Dini Kur'an Dili refsiri, c.y,s.3274-3279,32g7,3291.157 Mchmet Alegoilu, Bazr Miifcssirlere Gore Kur'an-r Kerim'deki Zti'l-Karneyn Biiyiik Ttirk

Hakanr Mcte Oluz I Ian'drr, Yeni Diipiince,20Aralrk 1985, S.216, s.3; Ttirkliiliin Eienlerinin- Jiice Imanr, Yeni Di.igiince, 18 Ekim 19B5, s.297, s.3,6.'158

..11con Erdem, Zii'l-Karneyn, Zafer, Mayrs 1986, s.3-9. Ayrrca Bkz.sargon Erdem cennetulkesi, T-afer, Temmuz 1986, s.3-9; saragon Erdern, KazrklarSahibi Firavun ,zafer,Haziran1986, s.3-9.

15e Bkz.Divan-ti Ltig6li't-Tiirk, C.l, s.101'de "Uygur" bq gehirden meydana gelen birvil6yerrir.Bu gehirleri Zti'l-Karneyn kurmu5lur. Bunlar Siilenri, Kugu, Cenbalrk, Bigbaftk, Yengibatrtgehirleridir.



S. BAYRAM/KAYNAKLARA GoRE GUNEY DO6U ANADOLU'OA P 77

Zi'1-I{arneyn1fl, efsanelercle ebe<li hayatl arayan GrlgameS veya belki de

Hrzlr Aleyhisseldm'dtr? Dicle ve Frrat nehri ktyrlarrnda ya$amq, Sumer' A-

kad veya Asurlu biiyiik bir kral veya ermiq bir velide oiabilir dtiqiincesin-

deyiz.

Divan-ti Ltigati't-Tiirk'cle, Tiirkmen ve Kalac oymak adtntn ortaya Etktqt

ile ilgilibir hikdye var{r: "Zi)'l'Karneyn, Senterknnd\ gegip, Tilrk tilkesine

yaneldi{i uralartTa, TfiMer',in gok kuwetli btiyilk bir ordusu bulunan '$u' a'rJrnda bir Hakcnr vardt Balagasun yaktnrndaki $u kalesini bu agmq ve bu

yapwnxryft"..,' diye baglayan bu hikdyede zi'l-Karneyn adt stk stk geEer ve

bu hikayenin sonlarrna yakrn bir kntmda, "Ztl'l-Kameyn denilen adnm, bir

yolcud.ur. Bir yerde durnnz, buradan da geEer. Biz de kendi yerimizde kahnz.,',, ibaresinin geEmesi, Zii'l-Karneyn'in normal bir insan oldufu, korkulma-dr[rnr belgelcmesi baktmtndan ilgi Eckicidir.

Ydkut el Hamavi, Mu'ccm el hflldan a{lt cscrincl e, Hazat iilkcsi tanttt-

Itrken, "... Derbend tliye bilinen BSb et'Ebvifu'rn arkastndaki ve Zii'l'Kar'neyn serldi'ne yakrn Tiirk iilkeleridir" derken, Qin Seddi de{il' Kafkas ^Cegidinden bahsetmiqtirl6l. Dig*t taraftan, A^sdr el bildct ve ahbar el-'ibad

adlr esercle "Bkb el-Ebvdb surunu Kisrt AnuEirev'tin irya etnistir, Bhb el-

Ebvkb btiyiik cephelerden(huduttardan) bi1ldin Zira, etraftndaki geEirli nillet-

ler dolaytsq,la diiEntanlnrt gokur..." ibaresil62 ile de, isldmiorta Cbg yazarlartntn

iletiqim araElartntn olmaytgt, ncsilden nesile qifahiedebiyatln vc folklor un-

surlartntn tarihle iE iEe bulunmasr. birbirine kartgmast mtinasebctiyle daima

kartgtrnlmrgttr. Efsanelcrden ve yazma eserlcrden biri Kafkasya'tla biri, i-ran'da iki geEir veya iki clemir kapr veya dcrbent mevcut oldulu anlaqrlmak-

tadtr.

Efsanclcr, {cstanlar, halk hikdyelcri, mukaddes kitaplar ve tarihin biriq-

tikleri hususlal srralarsak; Ttirklcr'in Ergenekon Dcstantnda da belirtiltlifigibi, da{r eritcrck buluncluklart vacli<Ien Erkmalan; Qinliler'in Tiirk aktnct-

lannclan korunmak amacl ile M"6.221'de Qe-Huang-Di zamanlnda 3.000 km'

uzunlufuncla, 6 m. yuksckli[inde, bir araba geEecek geni$likte' diinyantn ye-

di harikasrndan biri olarak kabul edilen Qin Seddi'ni taqtan inga etmcleri;

Zti'l-Karneyn'in orta-Doluclan, bclki de Kuzey-Dofu Anadolu'dan, Do[u'-ya (orta Asya, Mogolistan-lvlanEurya ve Kore kryrlan) gitmcsi, dcmir ve ba-

ktr madcnlerinin eritmcsil63 ue bir sctl inSaast hakikati ile karql karqryayrz'

. rdo Bkz.Dog.Dr.Ahmer Yayr Ocak, islSm Tiirk inanglarrnda Hrzrr.ilyas.Kiiltii, Tiirk KtiltiiriiniiAraltpma Enstitiisii Yayrnlan, Ankara Universitcsi Bastmevi, Ankara, 198-5' s'43'55-58'

A-eSfiZ. Zii'l-Karneyn;in FLzrr'la birlikte l{ayat Qe5mesini aramastnt anlatan efsanelerin

cesitli varyantlartnt verir.161 bi. Ranrizan $cqcn, A.g.c., s.138.

162 Ramazan $eEen, A'g.e., s.145.

163 Bilintii[igifri gin ScO.:ini Zil't-Xarneyn inp etmemiStir. Orta Do{uda, herhangi bir yerde

mdnevi trir scd dtiEiiniilcbilir'



78 7OITURK DUNYASI ARA$TIRMALABI

Hz.zti'l-Karneyn'in demir ktittiklerini eritmesi konusu, Ttirkler,in Erge-nekon Destanr'nda bclirtilclili gibi dalr ateqle eriterek, bulun<luklan vadi-den grkmalannr hatrrlatryor ve dikkate qay6n benzerlikler gosteriyor. o halde:

Kehf Stresi 23l86.5yetincJe belirtilen ve zi'l-Karneyn,in gitti$i yer olan gti-negin battr$r yeri Karadeniz, giineqin do$du$u yeri Hazar Denizi olarak dii-gtiniirsek, aynca zi'l-Karneyn'in iskitler'e karqr Kafkas geEidinde demir kapryapmasl efsanesi ile birlegtirilirse; Do$u Anadolu'da demir yataklannrn bolbulundu{u ve bdlgenin dalhk oldulu dtiqiintildtfi.inde, Ergenekon'un Do{uAnadolu'da bir ycr olmasr, ihtimar dahilinrte<lir. itt oemii cevhcri, enao"o-lu'da bulunanarak iglenmiqtir. itt gag'oa Anadolu Maclen iilkesi olarak ta-nrnrr. Mczopotamya'ya maden ihraE edcr. TunE imalinin de Anadolu,dakegfe<lildi{i

unurulmamahdrrl64. /1112 M. tarihinde Diyarbakrr (eski adr Amid)'a bafh Zii'l-Karneyn (bti-giinkii, El6,zr ili Maclen ilEesi)'de bakrr madeni bulunup iqletilmesi, ortaQa '<la buranrn adrnrn Zti'l-Karncyn olmasr165, F,lazrg ilinin giincyelo$usun-dan, Madcn ilgesinin kuzey batrsrncla HAZER coLU bulunmasr bu hipo-tezimizi kuwetlend i ren deli ller arasr nclach r.

Bekir srtkr oransay, Teknik ve KiiltiiriinBegili Anadolu, I,ll,lll, onasya Mecmuasr, c.lv,5.64' Aralrk 1910, s.18'22; 5.65., ocak 1977, s.r9-22: s.66, gubar rgvr: sJ}-zz: Bekir Srtkrpralyy,_Sgm9rli, Qin ve Ttirti.ili$kiteri,, Onasya Mecmuor,, S.55, Marr, 19?0,

".il-ZZ.rof.Dr.Erdolan rvrclgr], Miistiinian 'l'iirk Dl'vtcrtcri rariiri, i;i;;1,i,1 bi"diliir.l-rtirresiYayrnlan, Istanbul, 1,985, s.27 4.



s. BAYRAM/KAYNAKLARA GoRE GUNEY DOdU ANADOLU',0A PROTo rul[ q E 171 79

u E R NOtS€

h.i'\) t, \: k

i?"

LE

LES

MONDE ANCIEND,APRES

ARCHIVES DE MARI \

, B KUZEY MEZOPOTAMYA'IIA ARKEI,OJiK ARA$TIRMAIARYE PROTO.TURKLER

lna gelmek-ezopotamya, iki nghir arasrndaki (Dicle-Frrat) iilke mdnAs

te olup, arapgada da nchl-cyn aynr mdndda kullanrlmaktadlr. Mezopotamya'-

ya M,O. 3500'lercle gclcn Sumerliler, burada insanhk tarihine 4tk tutacak

parlak bir me<lcniyet yaratmrqlardrr. Bugi.in kullandr$lmtz zaman olEtisii bi-rimi saatin altmtghk sistemini, ilk yazr olan givi yaz$lnl, onlar bulmuglar-

dlrl 66.

Ankara Univenitesi Dil ve Tarih-Co$rafya Faki,iltesi Sumeroloji Kiirsii-sii'nii kuran ve Amerika'da olcn Prof. Dr. Beno Landsbcrger, 1937 yrhnda

toplanan IL Ttirk Tarih Kongresi'nde "Sonte Questions on the History of A'

sia Minor On Asya Kadint Tarihinin Esas Meseleri" adh teblilindeqoyle der:

"Erter biz Mezopotanrya ve Anadolu ite nrcEgul oldurtuntuz vakit, Qin hatta

Mtsv'dan farkh otaralg yalna antropolojik de{il, aynt zannnda cihan tarihi a-

ra{trmosmtn bahis nrcvzu oldu{u h,issini her vnkit taEtrsak, bu kiiltdrlerle dett

r66 Prof. Dr. Emin Bilgig, Atatiirk, Fak{iltemiz...A.g.e.s. 120.



nt bir karabet hakktndaki karanltk hissiniz yerine, killnir an'anesinin nrcvcurolduPunu g()steren btlrham ikhnte edebitiriz,'161 .

Yine Pr<lf. Dr. B. Lanclsberger "sunter diti yalnafenontenolojik bakm-dan dertil, oTnt zantanda, tarilri bahmmdan da biltiin Asya boyunca uzunan

daEI* havalide konusulan geniE bir dil grubuna ait bulunuyor" Bu nev,iden o-htp, bugtin yasomnkta bulunan biricik dil ailesi Tilrk dilleridir. iEte bir Sunter-li igin konuEmak dentek, tanzint etnrek dcntektir...Bl)ydk adam loal, gdz agntak=gdrntek" clemektedirl6.

Sumer mcdeniycti, Sami olan Akadhlar tarafindan ortadan kaldrrrlmadanonce, canh bir dil olarak edebiyatr Eivi yazrsrna gegirilmiq, Eivi yazrh kay-naklar tilkelcre yaylmrl,

Babilliler tarafrndan da kullanrlmrgtrr. Tesirleri i-se, Ahdi Atik'in ilk bahislerinde, en agikdr bigimde Tirfan hikdyesindegortilmekte oldu{unu Yahudi asrlh prof. Dr.-{enno Lanrlsberger aErkca be-lirtmigrirl6e

M.o. 2150-1950 yrllannda Mczopotamya'cla hiiktim siircn Gurium v€yaKutium millctinin Akadg nisbct eki olan krsmrnr atarsak Gut kalmaktaclrr.Gut= Guz= oluz kavmi olma ihtimali ytiksektir. B. Landsbergcr,,,..tarihi-ntizde Tilrklerle en yaktn bir suretle niinasebattr olan, haua belki de ayniyet

gdsteren kabite budur" demcktcdirlT0.B. Landbcrger, s6z konusu tebli{incle Gur <Iilincten kalan bozulmamrg

bazl kelimclcri vcrerek, TtirkEe ile karqrlagtlrrr. $oyle ki:

1. Yarlagan= Haber vcren olabilir. orhun kiubclerinde yargan'r hatrr-latrr.

2. Tirigan= yarqrs eclcn mdncsrna gclir ve Uygurca Tiriga mi.ikemmclkclimcsini hatlrlalrrl 71.

3. $arlak yahut (arlak= Birgok lchEclcrctc kanarh vc mcmcli hayvan a-drdrr. Anadolu'da bugiin kiiEtik gflayanlara da (qclflclcrc) garlak aclnr vc-rirlcr.

4. Laqirap yahut lasirap=

Kral listelcrinde rakribcn M.6. 2000'dc yazlhp, nakledilcn isimlcrclc qoy-lcdir:

1.167

168

169

170171

El- ulumcq= memlckerini btiytirmtiq, biiytitcn anlamrna gclcbilir.Prof. Dr. Bcnno l:ndbcrger, on Asya Karlim Tarihinin Esas Mesclelcri, IL Tiirk rarihKongresi rcblifleri, istanbul, 20-25 Eyttjl 1937, Tiirk rarih Kurumu yayrntan, KenanMatbaasr, Istanhul 1943, s. 102.Beno l.andsbergcr, A.g.c. s. 103.Beno l,andsberger, A.g.e. s. 104.Beno [.andstrerger, .4.g.e.s. I 04.Beno [.andlrcrgcr, s. 104; Aynca Tiriga Yafes'in ollu Tiras'l hatlrlatmaklarlrr. KargrtagtrnnrzE. BilgiE, A.g.e. s. 101.



S. BAYRAM/KAI;;AKLARA G0BE GUNEY DOdU ANADOLU'DA PBOTO TTJBK |ZLTNVZS E1

2. inima-baklg= $gitli manalara gelebilir.

3. Nikillakap

4. Warlagaba

5. Yarla

6. Yarlaganda

t. ttrtga

8. ingugu yahut inkigu

f. igeEaus

10. ibate yahut ibatr

Gdr{iliiyorki Cutium kral isimleri, tiirkg€ ile mAndlandrrrlabiliyor.

Bu clilgiinccyi, Ankara tinivcrsitcsi Dil ve Tarih Co$rafya Fakiiltesi TiirkDili_ve Edebiyatr profesorlerinden Dr. Vecihe Hatipoflu'da destcklemekte-dirl7z. $oyleki;; "Gtiney Mezopotanrya'daki'Sumer uygarlk halkast, daha yu-kanhrda Kuzqt Mezopotanrya'ya yayilarak siirdiren, yatatan Gud'lar daha

sonrn da Kas'lardt. Ksaca, Sumer uygarhrtt ktzeyden gunqe iner. Ktanglabelirtmek gerekir ki, Kas'lann dillerinin ttirkEe oluSunun agtklanmasr ile, Su-nterce sorunu da aydmltpa kavusnlru;;rur. Son incelentelere gdre, hiE kuSkunzkesinlikle Sunrcrce ttlrkEedir demek dofru olur."

Sumerce'nin TtirkEc oldu$unq ilk kez yirminci yiiryrhn baglannda (1915'de)Prof. Frirz Hommcl aErklam4tllB.

'Atatrirk bu gok dnemli agtklanwy eEsiz g1niSil ile henrcn benintsentiE, bukonunun ve buna-benzer baEkn konulann gergekci bilim ydntentkriyle incelen-ntesi igin 1936 ylmda Di[ ve Tarih Cofirnfya Faktiltesini kurnug ve bu fahil-teye batmm tinlti Snnrcroflu Prof. B. Landsberger'i ilPretint gdrevlisi olarakyerleStimtigtir"

Prof. Dr. Vecihe Hatipo$lu, soz konusu makalcsinde; yukarrda gordii{ti-miiz Prof. Lansbcrger'in 1937 yrlrndaki tcbligine atlf yapml$ ve Farshlar'rnAraplan'rn Eski Qa$ardan beri, O$uzlar'a Guz demelerine dikkat Eekerekbu olaym sebeblcrini ara$tlrml$, O[uz adrnrn ashnda Guz olabilecelini dti-qtinerek.

M.O.1?00 yrllannda

Mczopotamya'<la 560 yrl hiikmctmig olan Kas'-lara ulaqmrgtrr.

Prof. Dr. Vecihe llatipo{lu, Tiirk Tarihinin Ba5lan$crnr Ararken..., Milliyet Gazelesi, 20Evliil 1978. s.2.Fiitz Hommel, Etnologie und Geographie des Alten Orienta, Mi.inchen 19?5-26; FrizHommel, Zwelhundert Siinteero-Tiirkische W<irtverglichungen als Grondlage zueinennenen Kapital dcr Sprachwiscnchaft, Miinchen, 1915.

172

173



74lTrj RK DuNYAst 1 4 MU4 A L

Prof. Hatipoflu'na gdre "Trirk tarihi i.O. 350A yilhnnda yaEantq olan Su-nterliler'in tarihi ile baElanlnnldtr... i.O. 3500 ytllarutd.a yasamtE olan Sumer-titer'in i.O. 2500 yillanndn htiktintran olan Gud'lnr, i.O. 1700 yillanndaegentenlik kuran Kas'lar (Guz'lar) arasmdaki zanran fnrk4 egenrcnlik zaman-lanntn farklilrfudtr. Yoksa, Ttirkler bu yArelerde araltkstz uzun yizytllar yo[a-mrytar&r.. i.O. 1700 ytllarunda III. Babil Kralltfr Kas htikrindan Gandaq(Kan-dag) kurmuqtur. Daha sonra gelen Kas hiikiimdarlannrn banlarl $un-lardrr: Agum I (Agu-m)174, Agu* II, dgum III; KastilaE (Kas-Dili), Ulam-burlaq (=Alaca-kurt= Krztl-Kurt); Ulam-tlatur (=Kzll-Kahraman) Karaindag(=*ara-in-duQ175= Yurd-daq gibi); Karahardaq (Kara-Karclaq); Karahardaq(Kara-Kardaq); Karaclunlaq (Kara-donlu= Kara elbiseli)i76; kadaqman-Enlik

(Ka-daq-man Enlil= Tann Enlif in akrabasr, Enlil soyundan); KadaEmanTuryu vcya l)urgu (Kadagman-Dursun), Kudur-Enlil (=GiiElti-Enlil); Mar-duk- apla iUciin 1= TanrtEa Marduk Abla veya Ana sahip) gibi "firkge ileaEtklanabil en kelinieler nrc\,ctilfitr.

Yazar, misallcrc goyle tlcvam edcr" Bunlar drgrnda tanrlama biEimindekurulmuq kral adlan vardrr: Nazibugaq (Naz-i-bugaq); Nazi-rnaruttaq ( Naz-i- Marut- taq); Kurigalsu (Meta-tczlc-, kur-i-gazlu veya guz-lu); Nazibugaq(Naz-i-bug-aq) adr dil bakrmrndan oldulu gibi tarih bakrmrndan da Eok 0-

nemlidir. 'Naz'sozciigii eski farsEadan ahndr{i gibi, bug soyu, ya da boyu-nun O{uzlarrn yanrnda biiytik oncmi vardrr. O$uzlar evlenmck iEin hep"bug" boyundan kz almak istemiqlerdir ve almr5lardn. "Bugag" sozctigti,Bug boyu ile ilgili olabilir. Kaslarrn kullanchlr bu sozciile gok yakrn birsozciik cle Gud kral a<llarrn<Ian inim-Bakag biEiminde g0riilrncktcdir.

"Kns dilinde kral adlanndan baska pek Eok srizctik de bugrinHi TtirkgeytedoPudan barthnabitir. "iranlt, Fcrs" anlamt veren "Tacik" srlzctiltine rastla-nrldr{r gibi "kadm eslr" anlamlnl vercn "Kukla" sozcti[iine de rastlanrr ki,bugi.inkii anlamlanyla en giizel biqimde ba$daqtrfr gnrtiltir" demektedir, Prof-. Dr. Hatipollu.

Ankhra Universitcsi Dil vc Tarih-Cofralya Faktiltcsi Sumeroloji Kinii-sii krdemli 6frctim iiycsi, Prof. Dr. Bunno I-ansbcrger'in O[rencisi, muhtc-rem hocam, Prof. Dr. Emin BilgiE dc "Sunterce, Ural-Altay Dilleinden Ttirkge

Sayrn, saygrdeler anlamrnr veren Agum xizcii$iiniin Agu biEiminde oldulu belirtilmektedirki tru sozciik "Aga/ Ala scizctiliintin aslrdrr. Bkz. Fritz llommel, Altaraclitische Utrcr

liefcrung. Mijnchcn. 1897. s. 169: Prof. Dr. Vccihe I Iatilnllu, A.g.e. s.2.Antalya'da "Karain" Magarasrnrn hulunugu, bu tirr ozcl adlarrn varlttrnr gostcrir. V.Ilatipojlu. A.g. s.2.V. llatipollu, A.g.e. z.olabilir. Ahlat'ta Eehitdikkat qckrnclidir.

174

175

176 Kara-Donlu deyimi "kara elbseli" anlamrnda rahip srnrfr nr gristermigdtqen Abdurrahman Gazi'nin nlczanna" karadonlular denilmesi



S.BAYRAM/KAYNAKLABA GOBE GUNEY DOGU ANADOLU'DA PROTO TURK iZLERi/7s 83

TASNiFi

R. R. Arat'rn tasnifi

ANA IURKCE.ve va..

ESKI TURKTE

i fUnrCr veya UYGUR DEVR|

II.t-9rubuYAKUT

o-9rl*uuSAYAN 6,Jfliuuu5[,tA L hgtr$jrubuTOMtagtrkYfuruhr

sARr(

Ortak Altay Diti

Tijrkg e



84 76IT0BK DIjNYASI ARA$TIRMALARI

Attay Oit Birli0i

(uvas -Tijrk - Hongol- Hanp-Tungu Dit Bi.tiji Ana Kore Dili

Cuvar -Tiirk grtiEi Mongot-Hangu-Iungu

AnaT0rkce

AnaIwasga

AnaMongolca

Ana l.lanc uTunguzca

TrirkD itteri (uva s(a

HonqoIDitLrii

4angr TunguzDi lled Korc 0ili

Aynt dallanma ig-ige daireter sektinde gu tarzda da g6stcitebilir:

3*fi^-t#Rdso/,.o$h'zo\9?P'1%/ \'.5/ n-r^r- \ POrtakA ltayc a

N

^.i-i""o,o'1r$$"qQ| 1t-

<t

\--,.



S.BAYRAM/KAYNAKLANA GOBE GUNEY DOGU ANADOLU'DA PROTO TURK IZLERIITT 65

ve Macarca, Kaftas dillei ile yapt konasunda bir hayli benzelikler gr)sterdift-

ni" ifade etmektedirlTT.

"sunrerce, ctintle teEkili bakmtmdan koplet<sif denilen murttak fakat man-nki straya bafilt'cfimle tegkili karakteri ile de Ttirk dite ailesine yahn ve kur-sif denilen Sknttve Hind Avrupa dillerinin daha siide ve dtiz ctlmle latrulugunauzak bir yaprya sahiptir...Sunterce'de kontplel<sif ctimle yapsr ile ilgili olarakzincirlenrc cilnile Sekli vardtr. Sunterce'nin bu hali de Tiirkgele benzer, YAniibhreler arka arktrya srahnv ve sonunda bir granter eki ite bartlanan bir bil-nin rcSkil ,drr"178.

"Bu dilde tentel grannrik vahdeti (bitti|i) miinferit kelintelerden zikde kc-

limeler'btittinlinii teEkil eder. Onun gramatik edatlan veya ekleri, kelime kdk-Ieine aynlntaz EekiQe bafih o{nmktan Eotg nttstakil hiiviyeilertni nruhLfazaeder.

"sumcrce'nin altt sesli hatji vardr; bunlardan ilgii apk vokaller olan a, e,

o; dirter iiEti ise kapah vokalli:r olan a, e, u'dur bunlar kesin Eekilde teldffuzedilemezler ve ekseriyetle bir ithcnk kaidesine uyarak dertiEiklifie u{rarlar. Bu,bilhassa gramotikal ek olan voknllerin hsa ve al<sansz oluSu hususunda dofi-rudur. Voknt <,r bir kdinenin sonunda veya iki konson arasmda hmfedilir.

"Sumerce'de onbeg de konson (sessiz harf) vardr. Bunlar: b, p,d,t,gu{,

(ng),k,z,s,g,g,r,l,nt,n'dir. Bunlar bir vokal ile baslayan bir granter eki ba{lanma-dtfr hallerde, kelinrc sorutnda teldffuz edilmezler.

"sttnterce'd.e kdkterin biiyrik lasnu tek heceli olntakla berAber, oldut<ga faz-la, gok heceli kelinte de v,orhr. Kelinrc kAHerinin nttikener kullanilry4 e{ya ve

amellcrin cemi (gttgulultlurul) Sekini nrcydana g,etirir....."

"isintlcr ekscril,k hirltsik kclinrclcrden ntcydana gclir: Once tek heceli bir-kag kelinte alalmt: tu (adam), dup (tablet), di (hiikiim), ur (kopck), ma (ge-mi), a (su), Eim (giizcl koku) vs. lu-gal (btiytk adam-kral) dup-sar (tablet

&z?n= ketip), di-ku (hiiktim kcsen= hdkim), ur-zir (zincir kripcli= ev k6-pe{i), ur-mah (b0yiik kopck= arslan), ma-lah (gcmi yiirtten-gemici, kap-tan), a-zu (su bilcn= doktor, tabib), Eim-nu (gtizel koku Erkaran, ltriyatcl)ur." I 79..

"BUttin bunlardan sonra, belirtilnrcsi gereken hususn dtinya dilleinin veya

dil Aibkrininhemen hepsi

ile ntukayesi edilntiE olan Sunterce'ninbunlardan

herhangi biisi ile kzsin yaktnltfirun ortaya konannntq olnmstdr. Kompleksifdil karakteri" zincirlente ibdrelerden crinile teEkili,ve bazt kelinte yakrnhHon i-

'177 Prof. Dr. Emin Bilgig, Atatiirk, Fakilltemiz ve Kiirsiimiiz, Sumerliler'in Tdrih, KtiltiirveMedeniyetleri, Dil ve Tarih Cofra$a Fak-i.i[tesi, Alatiirk'iin 100 Do$um Yrhna Arma[anDergisi, Ankara Universitesi Matbaasr, Ankara, 1982, s. 105.E. Bilgig, A.g.e. s. 105.E. BilgiE. A.g.e. s. 106.

178'179



86 78ITURK DUNYASI ABA$TIRMALARI

Ie, Ttirkge'de ve Sunterce'de birinci Sahstn (m) ile ve ikinci Eahsm (S) ile gds-

terilnrcsi gibi hatler, Sunrcrce, ile Tarkgeli, Asya cofrrkfrbtitilruinrin baEkn dil-leini de brinin ibve edebilecefrntb bilytik bir dil grubuna bartlar. Ancak,

Sunterce'nin sayilan dirter hustuiyetleri Ttirkge'de yoktur.

"Sunxerce, nukayese edilen difier dillerle biinye bakmundan belki dnha ya-hn benzerlikler gdsterir. Fakat bunlar o kndar untunttEqtler ki, dil nkrabnhp-na delhlet ctmu,kr.

"Lttgnt bnktnundan ise, yalnu TtirkEe ile Sunterce arastnda kanAat veicietinrolojik ban yakmhklardan bahsedilntesi nilntd.indilr. Bu yakmhffn dnde

gelen taraftarlanndan F. Ilommel bu neviclin 350 kadar kelime iizcrinde dur-

mu{sa da'bunlar, ilmin bugiinki seviyesinde yenidcn incelemek durumunda-drr. Bunlar arasrnda en iknd edici g6riinen Tiirkge tengri ve Sumcrce dingirkelimelcrinn etimolojik yakrnh$r, son tahlil ve teShislerle dingir'in Proto-F-ratga'ya ait olrnasr ihtimali ile qtipheye diiqmektedir".

Prof. Dr. Emin Bilgig ge niq makalesinde; Sumcr dili, yazrnrn M.6. 3100'ler-dc icadrndan sonra, Eafrnrn tarihi, edcbidini, hukuki, iktisadimuhaberc di-li olmug ve sa<lccc Sumerlili[in, Sumerce'nin de$il, Hitit, Urartu, Babil ve

Acurlular'rn ortaclan kalkrqrna, hatta Hz. is6'nrn clo$umuna kaclar Orta Do-

fu'nun mcktcp ve ilim dili olmasrna devam etmiqtir.

Bu scbcble de Hititlcr, Hurriler, Urartular, Yahudiler, israillilcr, onla-nn escrlerinden bazllannr kcndi dillerine terc0me ederek, geni olgude tak-lid etmiqlcrdir. ibrani edcbiescrle rinin bir Eoklan qekil ve muhtcvd bakrmindantesir altrnda kaldrklarr gibi, hatta cski yunanhlar da Sumcr edcbiescrlcrinin<lcrin tcsirini girmiglcrdir. B0ylcce M.O. 11fX) tarihinclcn itibarcn israillilcr,Yahudilcr, Asur ve Babil ktiltiirti ile tcmasa geEmelcri sonucu, bu kardeqkavimlcr, di.inyada ilk dcfa monotcistlik (tek Allah'a taprlan din) din fikri-ne gebe olduklan bu srrada karqrlaqtrklan ktiltilriln ozii ve mdnevi cephesitizerintlc tlaha Eok durmuqlarilrr, dcmekledir.

Mnrr'da oldu{u gibi bola hcykclinc taprnma ddcti Sumerlilcr'dc yoktur.Kcsinliklc girmcmiqlcrdir. Boynuzlu tag Tannlrk dlametidir. Dagan, Sumer-liler'in harp tanrsrdrr. Sumerlilcr'in harp knrstdtr. Stimereliler'in dini Eoktanrrlik esaslna dayanmakta olup hcr tannnln belli bir mevkii olmastna kar-qrhk, mahalli tanrrlarrn biitiin memlcket veya kdinat tanrrlart qeklinde tek6-miil edcrek bir sistcm iEine yerlcqtirerek pantheon'u yaratmrqlardrr.

$imcti tekrar Sumerlili$in ve Sumerler'in Kdsik Qa " olan M.O. 2150-1950 yrllanna ddncrek Prof. Dr. E. BilginE'in adt geEen makalcsinden o dcv-

rin oncmli isimlcrinc g0z atairm:

"QeSitli eski Sumer hiltiir nrcrkezlerinde Akarttt halk yanmda ve idaresin-de ynsnnmyn devant eden Sttnrcrliler'de yenfulen uyanan Sunterlilik idrdki ve



S.BAYRAMiGUNEY-OOGU ANADOLUDA PROTO TUNK iZLERL 7g

Sunrcr hiltr)r ntentleketine kuzey-do{udaki Zafiaros Dafilan bdlgeleinden ya'

va$ yava{ Gutiumlu'larln hlrs ve amka duyarak inmeye baglamalart netice-

sinde mukawemct cephcleri geliqmiq, Akad Devleti gokmiiq, Yeni Sumer

Dcvri agrlrnrgttr.,,Bu devrede, /v. uruk Hanerthru Gtiney Mezbpotanrya'nm gi,lneyinde, pek-

Eok edeb? inShat kithbeleri ile tantnan ve Sunter dili ve edebiyatmm klhsik tir-

neklerini meydana getiren Gudea da biraz daha qimdlde (kuzeyde), Lagag'ta,

Sumcrlilili canh tutmaya ye gelbtirmeye Sahllyorken, da$hk bolgelerden go-

Een Gutiumlular btitiin cenribi(gtiney) Mezopotamya'ya hdkim olmuqtur, ad-

lan Ttirkqeyi andtran krallartntn iddresin<le bu k{ilttirmemlekctini 90 ytl

kadar iqgalleri alttnda tutmutlar, ilk zamanlarda yadrrgamalarlna ragmen,

buranrn, temcli ve ozii Sumcrliler'e ait ktilti"rri.lnii<le knmen benimsemiq-lerdir.

,lagag'da ycni Sumcr g[rnila ycnidcn kurulan ve Gutium rallarlna ta-

bi olarak hiikiim stircn gchir - clovleti beylcrinin strast, terliplcnen eski lis-

tclere gorc: ur - Baba, ur,Gar, Namhani Gudea, ur-Ningirsu, Pirig-mevs.

yeni La$aq hdncdanrnrn kurucusu Ur-Baba'ya kendisinden sonrakilerirl

nisbetinin ve onlarrn srrastnln ;iiyle oldu[u neticelerine varllmtqttr.

,'Kurucu Ur-llaba,'dan sonra ycrine, onun damadt Gudea gcgrnigtir. son-

ra Cudea'yt o$ullan lJr-Ningirsu ve I'irigme takip etmiq-ve bunlarin ikisi-

nin beylifi on scneyi bulmugtur. Ancak, bunlardan sonra Ur'Baba'nrn ikinci

damadt olan Ur - gar ve tiEtincti clamadt olan Namhani veya Narnmahni

arka arkaya Lagag Bcyi olmuqlardtr'

.Namhani'nin hem lagaq hcm de umma'nrn bcyli$ini birlikte yiirtittii-

lii ve Gutiumlular ile iqbirlifi yaptrgl anlaqtlmaktadtr'

"V.lJruk Hdnedantnln kurucusu ve kuclrctli tek krah olan Utu - Ilegal-, kitdbcsin<le Gutiumlular'r qiddctle itham etmokte vc onlarl 'da[lann ytlan-

la1 ve akrepleri' olarak vasrflanclrrmakta, Sumer ilini istildlartndan nefretle

bahsetmekte ve son Gutium kralt Tirikan'a karqt kazandr{r zafcri anlatmak-

tadlr. (Bkz. Hz. Nuh'un Yafcs'clen torunu Tiras't hatrrlatmaktadrr. Tirikan

bu da bizim tczimizi.kuwctlcndirecck bir donedir, S'B')

,,ote yandan, utu - hegal'rn vdlilcrinclcn olan ur - nammu ile ilgili me-

tinde, Utu-hegal'i onun ycclinci saltanat ythncla nasll bcrtaraf ettigi vc La'gaq'h Ur-Ilaba'nrn Gul.iumlularla iqbirli[i yapan ve Sumcr mcmlckctini onlaraezdiren ddmddr Namhani'ye hiicum edcrck onu oltltirdilliikaytthdlr.

,,Baylece yeni Sumer veya kthsik Sunrcr Qafi,nda I,agaq qchir beyi Nam.

hani v. uruk hdnedanlnln kurucusu utu - Ilegal, Gutiumlular'tn son kra-

h Tirikan ve lll. ur siildlcsinin krah ur - Nammu araslnda' hcrhalde claha

yaqlrclan<lahagerce<lolrubirg <laSlrkmiinasebetikurulmuqolmaktadtr.

87



88 8O/TURK DIJNYASI ARA$TIRMALABI

Bu durumda, Gutiumlar'rn [Jtu - hegal harafinclan sumer memleketin-den siirtilmesi ve Lagaq qehir-beylilinin Namhani'den sonra bir s0kfnet dev-resine girmcsi ile kldsik Sumer Qa$r'nrn ilk dewesi kapanmq olmaktachr.

Yeni sumcr Qafr'nrn ikinci yarrsrnda ise, hem siyAsitarih, hem cle arkeolo-jik buluntular bakrmmdan hemen tek ballna III. ur h6nad6nr temsil eder.

"Hdnedhnrnr hepsi de arrl aW kudretli olan, unvanlary icrilatlan ve hu-dudlan ile sehir - devleti anlayqrm atan, son ikisi sunterli olntasma rafinrcnAkndca ad taSryan beS krah Sunlardtr (Talcriben M.A. 2lI0-2A00):

Ur - Nammu (18 yrl)

$ulgi (48 yrl)

Amar-Zucnnalm qe yrt;

$0-Sin (e yrl)

IoU - si n (25 yrl)

"ur - Nanrnut gintdiki bill4ilerintize g6re, Eski sunrcr Devri son Lagas l*a-h urukasina'run rklinmtnknrcsi bir tarafa, Mezopotantya ve on Asya thrihin-de ilk ksrutn koyan sumcr kraluJv. Kanunun ntetni gok kr* parEolannry

olorak ele gegmekle beraber, bulunnnsr gerekli knnun teknifi ve ntuhtevd un-surlannt centeftifi anlasilntaktadr. Knnunun hottofi'u teotojik, tnrihtve ahtdktolnmk uzere ti? husus ihtitd etnrcktcdir. Asrl konunun ntelninin bagtan kalani,l,smt 22 ntadded.en'iharettir. Bunlar btiyrictiltige, asker kagoklanna ve yorala-iitaya ait pragraflardv. Bu pragrafiar ktsmt k:umt daha sonraki Eqnunna, IIam-murabi ve Ilitit kanunlanndaki bazr hiikiimlere esash suretle benzcrlikgOstermcktcdir.

"ikinci izal $ulgi iglerinrlc en baganll idi. Hayatrncla ve 6liimtindcn son-

ra kendisine bir ilAh gibi taprlmrqrrr.

"III. Ur Hknedaru Qap'nda Elknildar'a ve Einnti (fuzey) kat,inilere karStneliceli horpler yapilntqtr. Kral Amar - zuenna zantarunda ise Asur, (Jr Det,-Ietine ait olnruStur.

"Ur - Nantntu ile hayatlanrun bir saJhasrntla gapdaE olduHan anlaEilanLagas Eehir beyi Gudea, baglbaEma. sunrcr dili ve edebiyannm, sunter san-'attntn; kithbeleri, heykelleri, stattileri, ingh ettirdifi mdbetleri vs. ile kudretli ve

silinnrcz bir temsilcisi olnmEtur. Btrahtfit, gesitli neviden onlarca uzun - kwakitkbelei ve metinleri Klhsik Sunlerce'nin kaynaHanru teEkit ederetg suntero-

teo Ammar-Zuenna adt bize arapgadaki Ammar adrnr hazrrlatmaktadrr. Bilindi$i gibi Ammark<ikii, yaprcr anlamtna gclen amr krikiinden gelmektedir. Yafex'in de adr yaprcr m6n6srnageldigine gcire,ammar'tn kcik{.i Sumercedcn nri gelnrcktedir?. Sumerce Ammar - ArapgaAmmar - Omer de olur mu?



S. tsAYRAM/KAYNAKLARA G6RE GUNEY DOGU ANADOLU'DA PROTO TURK |ZLERI/81 89

Ioji sahasmtn dlntez isinilerinden Adnm Falkenstein'in iki ciltlik metinlerden

bol entsalli Gudea Dili Granrcri'ni yazmastna 6nil olnruStur.

"Brittln bunlora rafi,nrcn, Sunterliler'in idhresindeki halku bir hsnunt teSkileden Akadltlar'm ve sonradan Mezopotantya'ya gelip onlcra kattlan Batt Shntt

.lei'nin yeniden uyandtmmya nwvaffak' olduklan Shni lik duygusu, Akad Qa-

P'nda nuistakil htiviyetlerini kazanrp gelqen Akad dil ve Edebiyan Klhsik Su-

nter Qaft'nda dn varl$m koruyup ya{amaya devant etmesi, yeni shni gr)gleri

(Antnturrular, Ken'anlilar) ile bu Eufrrun beslenip dumtav sebebiyetle, yeni birSfrmt hanilesi, Elhnilrlar'la iuifala halinde, son Sunter devlet veya Eehir-devlet-leini ortadan kaldvnnya yerniErirrSr.

Muhterem hocam Prof. Dr. Emin BilgiE'tn fevkdldde Onemli geniq bir a-ra$trrma mahstill olan "Atatirk ve Sumerliler'in Tarihi" konulu makalesin-

den uzun iktibaslar yaptrk. Bunun scbebi, Sumerliler'in tarihinin bizim iginson derece oncmli olmasr ve okuyuculanmutn herhangi bir hataya diiqme-meleri, hayatrmrz boyunca hakikatleri araylp bulabilmek amacl, buldu$umuzip uElannr tarafstz bir gozle dc{crlcndirmck veya defcrlendirilnlesi iEin o-

kuyuculanmrza sunmaktrr. Okuyucularrmlztn fikirleri daha detaylt, anlayabil-

meleri, tezimtz.i araqtrrabilmclcri, tahkiki iEin tckrar Sumer Tarihine ait

kaynaklara dahaaz

zaman ayrrabilmelerinitcmin maksadryla metnin bir ks-

mrnr hcrncn hcmen ayncn vcrmcye Eahqtrk. Parantez iEinde iki bcnzcrligcigarctlc yetindik.

Yukarrda gOrdii[iimiiz Sumer ktiltiiriintinzihn imizdeki srcakhfr muhafa-ze edilirkcn bir konunun rlaha dtiqiiniilmesincle fayda mtildhara erJiyotuz:

Hz. Nuh'un o$lu Yafcs bOliimtnde, mctnini uzun olarak sunclufumuzSaklab'in btiytirne qeklini tckrar hatrrlayalim. Mecmel el -tev6rih ile Gerdizi'in Zeyn el-6hbfr adlmt eserindc Yafes'in annesinin <lo{arkcn dldillti ve

kurt siitti ilc bcslendili kayrth. Bu bize Ergenekon Dcstanlnt hattrlattyor ve

tcmd aynr, efsanelcre gorc dc do$ru bir varyant.

Yafes'in ollu Saklab hakkrnrla isc Mticmel el - tevdrih (s.104) naklcclen

R. $eqen s. 33)'cle Yafes heniiz Babil'e babastmn yanlndayken (Hz. Nuh'unbir ollu diinyaya geldi, gocu{un annesinin dofumdan hemen sonra iilmesive kiipek siitii ile beslenmesi....." bu bize Romahlar'm atasl Roma'ntn ko-rucusu Romus ve Romulus kardcqlcri, Etriisklcri haurlattyor. Ayrlca Yafes-'in Tufan'dan sonra bir mtidclet Babil'de oturdu$u gosteriliyor. Stimerce'deUr- Kopck manasrna gcldi$ini yukarrda gdrd0k. Ur-Baba Gutium = Gutl

= Guz = Oguz krah<hr. Yukarrcla tekrar krsa olarak @rdtifiimiiz efsane i-le, yani Yafes ve Saklab ile veya Ofuz llan'la Ur - Baba'ntn bir iliqkisi o-labilir mi?. Dcstanlarctaki bir inanrq gelene$inin defigik bir varyantt, birtazahtirti olamaz mr?

181 E. Bilgig, "A.g.e." s. 102.



90 B2/TURK DUNYASI ARA$TIRMALARI

Sumer, Gut-Guz Eldmhlar'rn dillcrinde T0rkEe unsurlar bulunduluna i-nanryoruz. Bunlar, Tiirklcr'in Mczopotamya'daki izleri olup, bizirn tezimiz.olan "Hz. Nuh Tufont'ntlan sonra, Hz. Nuh'un ofilu Yafes ve evlkdlarutn ve

O'nun soyundan gelen Ttirk nilletinin bir ktsmr boylanrun Kuzey Mezopotant-ya'da, bugiinh) Diyarbaktr, Cizre, Tell-Hariri, Kerknlg Musul, Ba{dad ve Za-rtaros Da{lan'nm Batt etekleri civannda yasadklan ve buralarm onlann ilkvotoru otduguna innnmaktoy,tz.

Bu goriiqtimiizii rlcstcklcycn bir ara$tlrma cla Marmara Univcrsitcsi il-dhiyat Faktiltcsi Sosyal Bilimler ve Ttirk isl6m Tarihi Araqtrrma GorevlisiKuqad Dcmirci'nin" Hurrilcr (Eski Mezopotamya'da Asya Menqeli Bir Ka-vim) aclh makalcsi<lirl82 Kurgad Dcmirci aclr geEen makalesincle ozetle [oy-le dcmektedir.

"Eski ()nasya toihinde (M.O. 4000-1.000 civan) etnik ntenEetkesin olaraktesbit edilenteyen birkoq kav,intden biri de arkeoloji literatririinde Hurri adrylaonilttn A.sya krikcnti ilkqad toplulufttdur. Cilncy - Dogu Anadolu, Kuzty Srti-ye ve Filistin bdlgclerinde cincntli bir nrifus oranryla bulanan Hurciler'in tarihiM.O. 2.300'de boslor. Trikipcileri ve so),da{lart olan Van bdlgesinin nreshurkavni Urartu nr ilc tarih sohnesinde ycnidcn gdnilirlen Urartular'm yrktltsrylahiE olnmzsa Sindiki bitgitcrinize gdre M"O. L binde ortadan futyhotdutor." rli-

ye Hurri tarihini klsaca ozctlcdiktcn sonra, Hurrilcr konusunun Asurluiar-'rn baqkcnti Ninive'nin ingilizlcr tarafrndan (Henry Layard) XIX. yiiryrklayaprlan kazfiar ncticesinde amarna'da Erkan qivi yazilr tablctlcrlc ortaya Erk-tr$rnr, bu mctinlcr iizcrinclc Fricdrich Dchtzch'rn "Who Lag das Paradies"adh escr layrnlath r, A.H. Sayce, J.Oppcrt'in .ilk metinlcr iizcrindc qahltl-

lrnr zikrcdcr. Daha sonra, Amarna arqivi'in bulunan Eivi yazrh mctinler ti-zerinde H. Winclcr, O. Schrcodcr, L. Mcsscrchrmot, P.Jcnscn, R. E. Brunow,A.H.Sayce, F.Bork, T.G.Pinchcs, F.T.Dangrn ve A.Ugnacl'rn Eahqtr{rnr bclir-

tir.Eski Ahid Tewat kitabrnela (Tckvin, l4-16 bab) Horiolarak geEen Hur-

riler'in adrnrn Ycni bir Nuzi ve Hana tablctinde de geEtigini bclirtcn Kur-.qad Demirci, Wincler hariE I.Gelb, Landsberger, C.J. Gad, P.Jensen, T.

Dangln, E.Chlcar ve Guterbock'un Hurrilcr'i Asya koklti bir kavim olduk-lanndan ittifak halinde bulunduklarrnl ve Qcrkczce ve Hurri vc arasrndakurulan iligkilerin neticcsiz kaldrlrnr, E. Forrer'in Hurrilcr'i Tiirk olarak ka-bul ctti ini yazar.

IC Demirci, Ahmcd Cafero$lu'nun Harizm ve Hurri kelimeleri arasrnda

benzerlikler bulundufunul83 bclirttilini, Firuzan Krnal'rn184 "Buro, yandat r"

182 Kurqad l)cnrirci, I lurrilcr, (Eski Mezopotamya'da Asya Mengeli Bir Kavim, Tiirk DiinyastAraqt r rn a I a rr. S. -l-5, Ara h k 1 986. s.2l'7 -22,0.

18s Alrned Catero{lu, Ttirk Dili'l'arihi,istanbul, 1984, s.l10.184 F.Krnnl, Amarna Qalr'nda I Iurriler. Sumcroloji Araglrrmalan, istanhul, 1941. s.1027.



S. BAvRAM/KAYNAKLARA GORE OUrurV ooGU ltuOOLU'Ol pnOlM 9I

Trirk kelintesiyle benzer gOsterilen ve arada iliEki larulan Hurriler'e nrcnsup

bir da{h boy olan Turukktilar'da dottryh olarak Huri-Tiirk ntilnasebeilnin a'

rastvilnnsmt gerekti ktlmaktadtr" demektir. Dolayrsryla bizim de istedilimiz,

budur. Gtiney - Do$u Anadolu'da V.O. qagnrda Tiirk varh[t mevcuttur.Yabanct Alimler de bunu tcyid etmi$lerdir' Turukkular bahsini ileridc de-

tayh olarak inceleyeceliz.

K. Dcmirci, soz konusu makalesinde, "... M.d. 2.000'lerde Van gr)pi ci'vartnda gdninnrcye basloyan Huniler, IIL Ur DevriruJe yava[ yovo[ gortahp

Mezopotantya'ya ve Anadolu'ya kttdnr yoyrlmqlardtr. Akad srildlesi krallann-

dan Narant - Sin tarafindan bir krallar koalbyonuna kary yapilan sovatla yer

alan$unturttnt

Kmh Putint Atat ve Marbesi krah Haupsint Kbi, Hurrice Sa-

hu adlan taSr. Yine eski Babit Qafi'nda Mai Sehrinde bulunan metinlerden

Huriler'in Dicte Nehi'nin rtdgusunda bulunduklarmt gdniyoruz. Burada tesbit

edilen Sukru Tesub, Kunmrcn Atal, Sennant,. Satu Sarri, Arisenni adlan Hur'

ricedir. Hanrili ddnentintle Htu'ril<'r'in Annrtolu'ya saldvdtklannr biliyoruz"' de-

mckte "... Speiser'in Yafetik olarak nitclcn<lirtli[i Hurrilcr'in ibranilcre yaptrlr

etki dc ilginEtir. Bugtin kcsin olarak kabul edilen bir gdriige gdre Hurri hu-

kuku ibranilcr'in Tcvrat hukukuna oldukEa fazla oranda katktda bulunmuq-

tur. Hurrilcr'clcki cvldclhk alma, kdlclik, evlcnme gibi birEok ddctin Tcvrat'a

girdigi biliniyor" diyor.

Ayrrca "... Etnik gruplartn belirlenntesinde fiktloiinin 6neni nta fundur. Hur-

ri toplutuklaruun tlilinin analizi ve bunun Tilrk dili ile ntukayesesi iEin ntal-

zenrc gok ttefiiltlir. Daha r)nce sdylendifr gibi Huni dili Asiarikrir. Ttirkge 'de

oldu{u gihi daima utfJ-xterle galqan aglutmatwa bir karakter taSryan Hurri

dili KaJkns dili t'e Elhm dili ite de karStlastnlnusso da bunlardan kesin so-

nuE almannnuslr. Htgricedcki ciinile sffast Ttirkgede oldu{u gibidir' Fiil kdk'

lei sobiuir ve ekler takilarak gekint yapiltr. Fiil sondadv. $inxliye kadnr gok

benzer iki ketinrc btttabitnis degitiz Burutnla birlikte ilk yaah Tiirk kaynakla'

n ile Hunice'nin yaaldt{,t zamon Grasmdl] yaktastk iki bin yil oldufitnu dtisil-

nrirsek bu stktnftnm norntal karStlasnnx gerektifi kndilifiinden ortaya gkar'

Ayrca Hurice'nin yeterli incelenntenrcsi de zorluk gftarnmktadtr" diyor, K.

Demirci.

Haver Aslan'da Azerbaycan Ttirk Yurclu, konulu makalcsinde "...o hal-

dc {Jrartularla Hunitter'in bizimte aynt kdkten olduklan s|ylenebilir. Biz onla-

tt uzakgeEniEinizin sedasl olarak atllandranlarla aym gOrtiEteyiz"

denmcktcdirls5.

.185 Flaver Aslan, Azerbaycan Ttirk Yunlu, T[rk D$nyasr Araltrrmalan S.45. s.38.



92 B4lTtiRK DUNyAst ARA$TIRMALARI

MAR| KAZILARTNDA 0RTAYA QlKAl't KRAT|YET ARqiVl VETURUKKULAR

Za[aros Dallan'ndan yavag yavag giineye inen Gutiumlar, Akad Devle-

ti'nin E0kmcsinc ve Yeni Sumer Dcvri'nin aEllmasrna sebeb olmuglardlrls.Utu-Ilegal kitdbelerindc, Cutiumlular'r 'T)a{larln yrlanlan ve akrepleri" o-larak vasrflandrrmqlardrr. Yani aErk ve seEik olarak onlarilan Eo koktukla-rrnr iladc etmi$lerdir.

Bu korku, Yc'ciic-Mc'ctic;'Gog - Magog bahsindc gor<I0$i.imiiz korku vedahqetle aynrdrr. O haldc, Prof. Dr. lansbcrgcr ve Prof. Dr. Emin Bilgiq-'in nasrl Tufan Efsancsi'nin Eski Ahid'e intikali ve tcsirleri olarak ilmiEev-relerce kabul ediliyorsa; yukanda gordii{iimiiz korku olayr, istild olayr, Ben-iisrail kavmi'nin Babil'de stirgtnde buluncluklan (Birinci siirgtin M.O. 598;ikinci stirgiin M.O. 538) srralarda bu miirhiq korku fobisi Ahict-i Atik'e o-radan cla incil'e (Yuhanna'nrn Vahyi'ne) intikal etmiq olamaz rnr? tsu g0-r0qi.imiiz, sonradan insanollu tarafrndan ildvclcr yaprlarak asll kaybolanTcvrat vc incil igindir.

$imdi tckrar asll konurnuz olan Mez.opotamya'ya ilonelim.

Fransrz Arkcoloii profcs0rlcrindcn Dr. Louis Dclaportc'nin Hirites adh

cscrinde "Scrgon'un lll. Halafi Narant - Sin'e kary bir kaalisyon kuran tr{u-zeyrte 17 bey ve htiktindarlar arasmtla Tourki" iilkesi krah "illoushoumail"ach geEcrl87. Qinlilcr Tiirklcr'e Tu-kue dcmckrcdirlcr. TUrk, Ttiriik olarakhalcn Orta Asya'da kullanrhr. Bu tlururnda, Tourki Ulkcsindcki Kuzey Mc-zopotamyalliar, hangi kavmc mcnsuptular? illoushoumail adr sami Camgasrtallrsa da sahihinin sarni rrkrn<Ian olclu[una dcldlct elmcz. Bu cta bizim te-zimizi kuwetlcnrl irmckteclir.

Aynca, Dog. Dr. Ekrcm Mcmiq, M.O. 3.Bin Yrhnda Anadolu'da Ttirk-lcr adlr nrakalcsindc; "$artanhari nrctni" adr vcrilcn, bir kopyasl Mezopo-tamya'da Babil'de, bir kopyasr Mtsrr'da Tcl el Amarna'da, difcr tiEiincfikopyasr Anadolu'da Hattusas (Bo$azkoy)'dc bulunan; Hattusas metni, prof.Dr. H.G. Gutcrbock tarafrndan 193i1 vrhnda Bcrlin'clc yaynlanan ve baqta7 satrn eksik olan mctnin 15. satrnnda, "Turki krolt ilEu Ncl" adr gegtigi-ni yazmaktadrr. Bu <iurumda, M. O. 2.200 yillartntla, Akkad krah Naram--Sin ile sava$an 17 Anadolu krallnrn mcyrlana gctirdi$i koalisyon iEindebulunan Turki krah kimdir? Bir Tiirk krah olamaz mr ? Oguz llan'rn to-

runlan dc{il midir? Dc[il se, hangi millcte mensuptur? En mantlki ihrimalTiirkler olmasr gcrckmcktcdir. Aksi ispatlanmadrkEa Tiirkler'dir

i86 E.Bilgig, "A.g.e." s.100.1s7 l-ouis Dclaportc, Hittitcs, 1936, s.43. Ilkz. DoE. Dr. Ekrem MemiE, M.O. 3. bin yrhnda

Tii rkl cr, T'iirk D ri nyasr r\raqt rrma h n, s.-5 -1, N isa n I 988. s.35 -46.



S. BAYRAM/KAYNAKLARA GORE GUNEY DOGU ANADOLU'DA PBOTO TURK IZLEBI/S5 93

CARTE DU DISTRICT DE TERQA

yukarrrlasunulan btitiin bu bilgilere

ildveten kitabtrntztn en oriemli maddi

belgelerine geliyoruz. $ifahitarih, <lil ve folkloru give yanh 73 tablet ile des-

tekleyerck, Tiirklcr'in Kuzey Mezopotamya'da ve Za[aros Dallart Batt e-

teklerinde yagadrklannr o ,rcniyoruz.

MARi KRAL|YET AR$M

Qivi YAZIT,I TABLBTLERi ve ARDINDAKi GERQEKLER....

Frrat Nehri kryrlarr, M.O. 4.0m yl ve devamt boyunca ve 2'fi)0 yllart

baqlannda ewel6 Sumer ve bilfhare Babil nufuzunda bulunmaktaydr' Genelolarak Hana ve Mari ach verilen bu bdlgcnin baq qehri Mari Qarqisiya'ntn

takriben 75 km. gtiney-clo[usunda, Ftratltn batt sahillcrinde, bugiink0 Abu

Kemdl aclh Suriye kasabast yaktntndadrr. Mari, bugiinkti Irak stntrt Suriye

srnrnna rJa fazla uzak de$iltlir. Mari, Ortd Frrattaki TellHariri'dir' 1933-1939

yrllan (II. Dunya savagr sebebiyle kazr durdurulmuqtur) arastnda Fransu Ar-kcoloji Enstittisii tarafindan ortaya Elkanlan antik $ehirde, daha Eok ma-



bedlcr, etkili duvar resimleriyle stislenmiq saray, saray'da Krraliyet Arqivi'n-de gnk savtda Eivi yazrh tablet ortaya Erkanlmtltrr. Bu tablctier arasrncla Tu-rukku adh bir kavim oldulu gibi, Urfa-Harran'daki Ay(sin) Thnnsr mabcdinde

bir andlagmanrn imza e<lilcliline dair kayrtlar cla ele geEmiqrir.(Bkz G. Dos-sin' Benjaminites dans le textes de Mari, M6langes Dussaud, II, paris, 1939,s.933) M.6. 4.0fi) clcn sonra ve bilhassa M.o. 2.000'de Mari, dnemli Mc-zopotamya ktilttiriiniin merkezi olarak dc{iqikliklere ulramrgtrr. Mari'nin sonkrrah Zimri-Lim, rakibi olan Hammurabi'ye ma$lup olmugtur. Mari, M.6.1700 yrllannda tahrip edilmiq olup, rarihin karahklarrna gdmtilmtigtiir.

Mari'nin Tevrat'cla zikredilmemcsine ralmen kazrlar, Mari metinlerininkesifedilmesi ve araqtrnlmasr Eski Ahit'in anlaqrlmasr iEin onemliclir. Marimetinlcri sayesincle, M.O. 2.000 yrllarrnrn baqlangrcrndaki Kuzey-Bafi Mczo-potamya'da mevcut din, kiih.tir ve tarih hakkrnda, krsmen aynntrh bir gori\elde erlilmcktedir. Bu zaman si.iresi, bazr araqtrrmacrlarrn goriigiine gore, Tu-fan'dan sonra ilk atalar <lcvrine denk gclmcktcclir

Mari'nin eski isminin Bcnjamin (Btinyamin) oltlulu da anla$rlmr$tlr.

Mari mctinlcrindc, gclcccktcn habcr veren rncktuplar 6nemlitlir. BiiytikHammurabi ile ilgili olup, siyasi anlaqrlmazlrklarla ilgilirlir. Ayrrca, Dafan

adlr tanrrnrn kcldmlndan, bazr kaclrn vc erkcklcrin cczbc vc vccd halinclctanrlya tapmalan anlagtlmaktachr. Cclecektcn habcr vcrrncnin muhtcvasr kralve qchirlcrinin iyilik vc kotilhiklcri ilc ilgili olup, kurbanln rcrk eclilmcsin-dcn dolalr tla clcgtiri vc uyarrda bulunulmaktadrrl88.

Mari Kraliyct Argivi'ntle ele geEcn Eivi yazrh AkadEa tablctler, GeorgcsDossin ve ckibi tarafindan seri bigim<lc 1950 yrhnclan itibaren [,<luvrc Mi.i-zesi adrna yayrnlanmaya baqlamrqtrr. 5x7,5; 7,8x4,5; 4,gx6,7; 7x4,6; 9x5,3 cmebadlarrnda olan ve pi5miq kildcn yaprlmrq bu tablctlcrin kcndilcri Eok kii-Etik olmalarrna ra[mcn aydrnlataca[r hadisclcr oldukga bi.iytik ve gcniq ola-caktrr.

G. Dossin'in yayrnladr{r Mari mctinlcrincle gcEcn Turukkrjlar kimdir? Tu-ruk -Ti.irtik -Ttirk olabilcccli en mantlkh ihtimal. Turukk0lar'rn savaqcl birkavim olmasl tla bu ihtimali kuwctlcnilirmcktcdir. ccngdvcrlikleri orta As-ya Tilrk akrncrlannr andrran, ana mcrkczden takribcn 400 km. uzaklaqlp,diiqman ota$anna saldrran bir avuE akrncr hangi millcttcn olabilir? E$crTi.irk dclilsc, hangi soya mcnsupturlar?

188 Klaus Koch-Eckard Otto-Jiirgcn I{okrf-llans Schmoldt, Rcclams Bibellexikon. Stutgardt,1978, s.319; F. Dllcrmcicr, Prolltctic in Mari untl israil, 1968; A. I'arrot. ArchacokrgicMesopotanrienne, Paris 1946, s.495; Gcorgcs f)ossin, Benjaminitcs clans lc tcxtes de Mari,M6langes Dussaud, II, Paris, 1939, s.933; Fikrcr Iylran, Urfa bolgcsi Tarihi, istanbulUnivcrsitcsi Edcbiyat Fakiiltcsi Yayrnlarr, isranbul, 1960, s.4-5.



S. BAYRAMIKAYNAKLARA G6RE GUNEY DOGU ANADOLU'DA PROTO TUBK IZLER'ST

ArchiveRoyaledeMariadrylalg50'deyaynlananesereilkdikkati'po-lisive romanlardan yakincn tantdtftmtz iinlti Agatha chiristin'in arkeolo[ e-

qi fr4.e.f-. Mallowanise gorerek I Ekim 1984 tarihinde vefat eden, kendisinden

feyz alchfrm, iistddtm, .lortu* Dr' Hdmit Znbeyt Koqay'a adr geEen eserin

1. cildini gondcrmiqtir. Dr. Koqay, bu cilfieki 16 ve 69 numarah iki table-

tin Turukk0ach geEen birer satrrrnr yayrnlamrqlS u" burada adt geEen Tu-

rukkfi,lann Ti.irk olabilccelini ilcri siirmiiqtiir. Biz, 11 tablet daha bulduk'

incelememiz srrasrnda, 1951 ve <laha sonraki yrllarda yaytnlanan il'ciltl'

63,40 ve 83. tabtette; IV.cilddeki 21, 22, ?3, 24, 25" 52, 78, ve 87' tablet-

lerrle Turukkfndrnrn 22 deta geEtifini tesbit erlerek, 1986 yrhnda Sayrn Cum-

hurbaqkanrmrzln yiiksek himayclerincle toplanan Milletlerarasr xTtirk Tarih

Kongresine kiigiik bir teblig olarak sunduk. Kongre<le menfi {ikirler gelme-

di.Haziran1988'debuteblifikiiEtikbirkitapyaptrk.$imcliise,elimizde-ki malzcmcyi daha da gcniqletcrek ilim aleminin incelemelerine sunuyoruz'

Marimetinlcriincelencli$incle,Kral$amsi.Atltlu'nunikiqehirbeyia-rasrnclaki haberleqmelcri ihtiva ettigi analQllmaktadrr. Ancak, bu haberlcq-

me, Turukk0saldirrlarr hakkrndaki bir nev'i sava$ raporlartdtr. Qivi yaalt

tablctlcrde lasmah-Atltlu ile Isme-Dagan arastndaki bu raporlartn tam met-

ni qoylcclir:16 Numarah Tablet191 s. 48-'19'

Baban Samsi - Atldu (KonuquYor)

Iasmah - Ailclu'Ya SoYle ilc:

Supri Erah'ln bana gOnderclifi notu bu kurye ile sana g0ndcriyorum'

Onu oku, bcllc'

BanakcndisincgOndcrilccckikiyiizkir;ilikkuwcthakkrndayazdt

Uyuyanlan uyantltran vc uyancltrdtklartna hiE tayrn vermeycn Turukkkfi

'lar gihi yaPaca[tz.

BizSimdiEorbadatuzubulunmayanlara(m[cadclcmizdekatkrstbulun-mayanlara) kaqr bOylc davranaca[tz'

Yararh olana ve adam istemeycne dtiz.cnli olarak adam vercccfiiz' Ayak-

ta durabilmckiEin aclam istcycnc ise adam vcrmcyccc{iz'

lsgFlAnritZritrcyrKogay,presentationloAtaliirk,RevuedesEtudesSud-E'astEuropecnnes,C.XX, Bucaresr 1982, s'88'

1eo Il:imii Z0bcyr KoEay, "A.g'e'", s'88'

1e1 Gcorges I)ossin, ni.irir", rinyores 6e Mari, c.l. Correspondance_de Samsi Addu, Paris, 1950'

s.4g-49. f f"r1,ongi

frl.i"..ti,r.,'" horn51no diigmenrek ve araqttncrlara kolayhk iEin, Qivi yazrh

metin, AliadEa tr?nskrlbcsi, Franstzca tcrciimcsive tiirkEeiini birliktc sunuyoruz' TiirkTarih

aEtstndan oldukEa nriihilr tat)lctlcrdir'

95



o halde, bolgesinde tutunabilmesini teminen ona, besleyebilece[i yiz a-dam vcr.

onun bolgesi Eok onemlidir. Bu yiiz adam onun bolgesinde lutunsun veoraslnl korusun.

Bu notumu sana .......... aylnln tiEiincii giinti gdncleriyorum.

69 Numarah Tablet s.l3I.

Baban Samsi - Aelclu ( konuquyor )l%.Iasmah -Addu'ya q6yle dc:

Qabra'da bir orrlunun teqckktil etmesi [zerine,Isme - Dagan'r bir orduilc Ahazim diyarrna gondcrdim.

Bana gclince, bcn dc bu qchre harcket ediyorum.

Ve(?) o

................

o, bu mcmlekctin ordularrnrn onciirerini ve onla'n etraflndaTurukki'larr yok ctti.

Bir tck kiqi bile kurrulamadr. ve o giin btirtin Ahazim diyarrnr ele ge-girdi. Bu "dawirlunt" tilkcnin g0ztintlc bnyiik

Sevin Burada karclegin "dnwidunt" u oldtirtirken sen, orada kadrn ara_srnda kahyorsun. O halclc qimcli or<lu ilc birlikte eatanum,a gidcce$in za-

man bir er kigi gibi or. Kardcqin gibi scn de Ttirkcn<re buytik tin kaz.an.63 numarah Tablet, s. 124-125

Babam Zimri-Lim'ele3

$unu soylc:

Ollun Arriwaz qdyle diyor:

babamln bana gonclermiq oldu{u ve babamrn kendisi hakklnda bana yaz-dr[r

Askur-Ab<Iu hakkrndaki rablcucki yazryr gdylc anladrm: $imdi Askur- Ad-du benim evimde kalacak (ikdmer edecek): yerle bir etrigin iilkcsi, qimrli e-linden almrq oldu[un her geyi bunlarr bir araya topla ve iade et.1e2 Georges Dossin, ,,A.g.e.', s.130-131.1s3 jean F. Charles,ArchivesRoyalesdeMari, C. II,paris, 1950,s.124_125

toplanan



s. BAyRAMIF.AvNAKLARA GdRE GUNEy DoGU ANADoLU'DA pnoTo TriRK izlrnilas 97

lgtc babam bunu yazdr

. . . . babamrn evinde bana yakrn

. . . . gergckten iade ediyorum

. ahnanlar (gasbcdilcnlcr) ki onlar,bizimclirler, gok saydadrrlar.

. . . " babam kcndi hizmctkdrlannr sorguya Eeksin (haa )

.. hizmctk6rlar....

....Turukku

Mardarnan iilkcsindc... ile ittifak etti ve Dawidum'u oldi.irdii.

..............bunu yaptr.

' gcldi (yeti$di ?), ve dldi.irdii

Eimdi isc babam bana-tilkeyc barrq verelim, gctirelim igin <liye Askur-Addyu gOnderiyor vc babamrn yanrndaki hizmetEilerime gclince (hizmetgile-rim konusunda) babam onlan gdndcrsin, kendisine gOnderilecek krt'alarrgdndcrsin..

Ttrrukkular, burada tckrar edilmcmesi gereken (A za ahnmayacak) qcy-lcri yapmafa icbar ediyorlar (?) Zakk0meselcsinc gclincc: bu konuda ba-

bam bana kendi hiikm{inii kcndin vcr/ kendi kanaatrnr kullan/ kcndin kararvci' gibi qcylcr yazmr . ......i$te bu ncdenle de o.....yapmryor (ncgarif fiil) rc-minatlar mr(?) babam onu bana bir g0ndcrsin hcIc.......

4O s. 90-911e4 "

Efcndime qunu gOylc: Iasim-cl, hizmetkdnn qdylc soyltiyor dc: Etrafimdabir Ecyin qu kclimclcrlc hikfye edilclifini igittim: "Isnrc-Dagan Turukht'lar-la banS yaptt (innaladt), Zaznya'nm Isaru o ,lu Mut'asqur iEin olfu (gelin o-larnk alfu). Trhotum (gehiz

ya da drahoma) olarakgtinuiE

ve altm ZazryaIsnte-Dagan'a gdndcrtti (yollafu) ve Esntunmta nrcnScli insanlan Isnre Dagon-'o elgi olarnk yollodt bu insanlar bu iSi basaranrcdrlar. $ilphe yokku Efendintbiltiln bunlann konusulnnkto oldrt{undnn haberdkrdr. Qevrentde duyduklan-mt Efcruiim'e hep yault olarak gdndudint.

1s4 jcan F. Charlcs, A.g.c., s.90-91.



98 90/TURK DUNYASI ARA$TIRMALABI

&1 numarah tablet s. 154-157195.

Efenrlime Eunu soyle: Hizmetkdrm Kibri-Dagan qOyle konuqtu:

A,5ahitum kanaltnm a$zt konusunda Efendim bana yazdt. O gtinden be-

ri kanahn tam a{zmda ikdmet ediyorum (kahyorum), bu iqi yapryorum. $im-di Efendim bana qu qekilclc (qu kelimelerte) yazdr:

...geyin kdmtnt Erkaran (hayrrnr Erkaran eski (ihtiyar?).'. Benim bu ken-

di tabletimi Efenrlime gonderdi$im gu an, gecenin baqlangrctnda.... sular...-

. o sular ki..... gitmeyece$im......ve Binu-lamina'mn Eskileri (ihtiyarlart ?)

heniiz toplanmamrqlardrr ve ben onlara ....bagka bir konu Abi Dagan, Efen-

diminhizmetk6n ve bir ulak Tirrukku'lartn semtinden gelmiqlerdir.

21 Numarah Tablet s. 37

Kardeqim Isme.Daganle6 lkonuquyorl.

Iasmah-Abdu'ya qoyle sdyle de:

Turukkridiiqmanr gktt ve.....a vardt.

O Kakkuldtim'i iggal etti.

dkiizleri ve ganimetleri ortadan kaldrrdr (gasbetti)

Bu akrndan beri Turukk0'lartn sayst fazla g6riinmiiyor, II

fakat artabilir.I

Onlar gclmcye devam edecekler.I' Olup bitcnleri 6[rcncccfim, sonra sana daha aynnttlt haber gondcrece- |

Eim. I

22 Numarah l'abtet, s. 39I

'Kardeqin Isme-Daganle7 lkonuquyorI

Iasmah-Addu'ya qdylc soyle de: I

Bana yazch{tn Turukk0 larla ilgili habcrler clc$iqti.I

Bundandolayr qimdiye kadar sana kesin bir habcr vereme<lim.

Ionrann igine gclincc, yapmayr cliiqtindtiklcri dostluk andlagmasr imkdnr I

orladan kalktr.I

ie5 jean F. Charles, A.g.e., s. '1,54-15'1. Ile6 Georgcs l)ossin, Archives R<ryales de Mari, C.lV, Correspondance de Samsi Abdu, Paris, I1950, s.36-37. I1s7 Gcorgcs Dossin, Ag.e. C.lV. s.38'39.

t



S. BAYRAM/KAYNAKLARA GoRE GUNEY DOGU ANADOLU'DA PBOTO TURK iZLEBi/g1 99

Iantakim, Lu-Ninsuanna, Water-Nanum ve aym qekilde soylular bekliyor-lar?

GerEekten de gu sozlc

riyaziiar: "Madentki sen bu rehineleri vermek is-

'tentiyorsun, yonn ve yarmdan sanra biz oraya (istediffntiz yere) gidecefiiz.

Orasr yazrlsrn, bilinsin ve oraya gidilsin.

Karannr da vermiq olarak bdlgcnde haar bulun.

23 Numarah Tablet s. 4l

Kardeqin Isme-Dagan (konuquyor;1e8.

Iasmah-Arldu'ya Eunu soyle:Bana Turukk0lar hakkrnda yazmrEtm

Turukkfi'lann grkrE hareketinde bulunduklan gi.in Eok mcggul oldufum-dan sana habcr vercmedim.

Kuwetlerimiz onlan takip etti.

Ve ben gok sayrda dtqman dldtirdiim.

Sonra grubumuz nchir krynlna vardt ve oraya yerleqti.

Nehir kabardr[rndan kuwetlerimiz karql tarafa gegemcdi.

Sonra ben onlan kargrya geEirebildim ve Tigunanim memlckctinc sev-

kettim.

Kuwetlerimizin gegiqinden sonra nehir algaldt ve Turukkfilar da gcce

nehri geEtiler.

Onlann gegiqinden sonra nehir yeniden kabardrfrndan, nehri bcn tck ba-

Erna gcAemedim.

Turukk0lar qimdi Tigunanim dilannda (tilkesinde).

Onlar buraya geldiklerinde E6yle dediler:

"O yurduna do{ru gitti."

, Bu notumu mtiteakiben, Turukk0'lar hakkrncla sana tam bir rapor gdn-derece im.

24. Numarah Tablet s. 43

Kardeqin Isme-Dagan (konuSuyor)1e.

Iasmah-Addu'ya qdyle de:r98 G. Dossin, A.g.e. C.IV, s.40-41.leo G. Dossin, A.g.e., C.lV, s.4243.



I00_ . , . gzlrtjnxoUNvlsi Rna$rrRrrrllRRr

Haklannda benden haber istedi$in Turukkfrlar Tigunanim diyarrnda bu-lunuyorlar. ilk once onlar aEhkla karqrlaqtrlar.

Hirbazanim cliyarrna gitmiqlerdi.

....zuri Koyi,i onlarla slkr dostluk mi.inascbetteri kurmuElardr. Bununla be-raber kdytin biitiin erkeklerini Oldiirdiiler, halla katlettiler ve mallannr ya -maladrlar.

Bu koy ya[malanmr$t1.........

Turukk0'lar, bu kOydcn beq giinliik erzak almrylardr.

Trpkr bu kdy halkr gibi 6nce dost olcluklan ve sdzlcrini dinlettikleri

Tigunanim halkr da bu sert tavlrlan yiiziinden Turukkfllara diigman kc-sildiler.

' Qsa Turukk0lar krthk iEindedirler ve yiyecekleri de yoktur.

Onlar halen bu tilkcdc bulunuyorlar.

Bcnim bu notumun gonderilmesinden sonra onlarrn buraclan gitmcyi riti-qtincceklcrini sanrrrz. Onlarrn nereye ve hangi gtizergdhr takip edcrek gide-

ceklcrini sana yazacafrm.

Sa$r[rm ycrindc.. Birliklerimiz de iyidir.

Sa$h$rnla ilgilihaberlcri aksatma

25 Numaiah Tablet, s. 45

Kardegin Isme-Dagan (konuquyor)2m

Iasmah-Addu'ya qoyle de:

Bana bahsctti{in ve elde tutamayaca$lmrzr bclirtti{in Susarra diyannr sa-na Isar-Lim anlatsln.

$fleri Lirl0ya ile birlikte Turukkdlar savaqa koyuklular vc iki qchri mah-vettilcr.

Yardrma gcldilimde dallara Erktrlar.

Anladrk ki burasr tutunmaya elveriqli defildir.

Ben.......

..............Arrapha ve Qabra diyarrndan

..............e (?)

i

2oo . G. Dossin, A.g.e., C.IV, s.44-45.



s. BAYnAM/KAYNAKLAnA GonE GUNEY pOdU ANAD0LU'DA PR.OTO I0RK iZLERi/g3 ,0,

sonra (?) iilkcnin dahili kuwetleri terhis edilccekler.

salhfrm iyi, iEin rahal olsun.

52 Numarah Tablet, s. 71-79

Karctcqin Ismc-Dafan (konuquyor;z0l.

Iasmah-Addu'ya qdylc sdyle de:

Bir adam......Amursakim'e geldi ve qunlan soyledi:

"TurukkA'l ar Amursakinz siperleri.......

ve ckirt giinliikiaqc.............

Bunu (?) dtiqiindtim:" Kuwetlcr..........

(Bcn bile) scni tcslim etmck istiyorum.

vc............

Mcmlckct........

Zal'a dolru........

Buna, ........,,...

Onun habcrleri............

78 Numarah Tablet, s. tl0-t15

Kardcqin Ismc- Daganm2ltonu$uyor;

Iasmah-Arltlu'ya qdylc tlc:

Gonrtcrdifin iki kurye buraya sdlimen gcldi....'.....

-........Zikri -Addu, le (?).............

Sen bana yazdrn: "Sonra...........,.

Onu buraya gdnderme. Kcqke...........

.............d tig mana.......'.......

.............memlcketin evlddlarl.........

BirEok ..............iIc..;

201 G. l)oslin, A.g.e., C.lV, s.76-79.zoz G. l)ossin, A.g.c., C.lV., s. 110-115.



102 94iTIJRK DUNYASI ARA$TIBMALARI

Buraya vasrl oldular, ve............

Bu haberi alihlrm zalmaa,

son derece..

Bu haberdcn 6nce.........

Kuwetler sana do ru.........

Yoktur. iS.................

tutundu.......

Iqte bu ld'um ki............

Isar-Lim ile birlikte

Ewel emirde Esnuma'nrn adamrna clikkat etmedi

$imdi krahn oniinde bu iq konusunda ildhlarrn andr

xiylenccek. O ona tanrklannr gon<lcrdi. Bana gclince,

itAhlarrn ycmini......

.........size.para verdik. Afzlm gok...........

..........Istar, kuwetlcrin baqrna gcgmesi igin,

Gonderecelim. (hbucak kuwetleri............

.................Bc1 ki...................

....Esnunan'rn adamr

.....................,di cr, gcrEcktc........

....................dtiqman.

vc Turukkr?lar

savagtrk.......

Kurluz bir ritke istild ctti bcni............

baqr, yaptrm

o kimse ki, hcr $cydon Once, mcmlckctin ortaslnda..........



s. BAYRAM/KAYNAKLARA GoBE oijnrv oo@ 103

Haneenler

Uzatmadtm ve........"........'.......

..................iEinde kararlar

Tiri ayrntn 20. gtinii bu notumu sana gonderdim'

87 Numarah Tablet s. 124-127

Kardcqim lasmah-Atldu (soyliiylor)2o3

Isme-Dagan'a qoYle de:

Kral bana hcrqey<len once, Turukk0'lartn hiictim ettiklerini

Nithim'i kuqattrklarrnt Yazdt.

O gi.inden bcri ne kral ve ne de sen, bu adamlann

oldtiriiltip 6ltliiriilmecliklerini, kagp kaEmacltklartnt yazrp hildirmcdiniz'

Oysa ki, Asraya'ntn yiire$i endiqclidir'

$imdi sen bana, onlann durumunu cksiksiz bclirtcn bir rapor ilc sa lrk

haberlcrini g(indcr.

Akad mctinlorinde $cmsi-Addu Dcvri'ndc Mari Kraliyct Arqivi mctinlc-

rindc adr geEcn Turukkolar'rn ccngdverli[i, isim bcnzcrli[i yoni.indcn bir

Tiirk kavmi ol<lufu Eok btiy0k bir ihlimalle anlaqrlrnaktailrr; Tiirtik qcklin-

de Orta Asya'da da gcEmcktc vc Tiirk kclimesi asltntn Tiiriik olilufu bilin-

mcktcdir.

Tigunanim, Qabra, Karana, AmursAkim, Zal, Marclaman' Aqahitrrm Ka-

tanum, Nithim, Ahazim, Arrapha, Ilirbazanim, Kakkul6tim' Srtsarrq "'ztt-ri Kiiyiigibi colrafi isimlcr Turukkglar'rn M.6. 1800 yrlla'ndaki co[rati

203 G. Dossin A.g.e. C.lV., s.124-127 '



alanlarr hakkrnda bize ip uElan vermektedir. ceorge Dossin, Zagaros Da -lan et€iderinden gelcn bir kavim olabilecefini soyler. Bu cluruma gorc Tu-rukktlar'rn Hz. Nuh'un yafes soyunclan kalan bir kavim olabileceli gibi,23

numaralr tablette belirtildi[i gibi "0 (Turukkfrlar) yurduna do{ru gitti', iba,resinden anladrlrmrza g6re, zagaros Dallan'ndan ovaya inen Turukk0lar'rnMari civanna geldikten sonra Frrat kryrlarrndan Diclc kryrlarrna, yani tratr-dan dofuya yoneldikleri anlaErlmaktadrr. Daha aErk ifade ile Mari (Frrat kr-yrsr) Arrapha (Dicle kryrsr) zagorcs Da{lan istikAmetine ydnclcliklerianlagllmaktadrr.

21 Numarah tablctte Kakkuldtim'i iqgal eclen Turukkflar'rn ,,Bu nktndan

bei rurukkftlarTn saytst fula ganinnilyor, fakat artabilir, onlar gelnrcye de-v'ant edecekelcr" ibaresinden SelEuklu-osmanh akrncr oncii beyleri akla ge_liyor ki, ktiEi.ik bir grup aklncrnrn o tarihlcrde E6lile, merkezaen en az400-500 km. uzaklaqmasr, Turukk0Kornutanr urldya'nrn gOzuniin pekli$inigostcrir. Yanlarlna beg giinltik yiyccek almalarr ise, kanaatk6rlktarrnr orta.ya koyar.

ceorge Dossin'in Revue Asiatic'in 65. sayr, 42. sayfasrnda yayrnladr$rme-tinlerde geEen Tu-ur-Tu-ra-an kerimcsi <le Eok ilgi Eckicitlirz04 Turan kcli-

mesi ile btiy0k bcnzerlik gosterir. Dilcilerimizin incclcnmesi gcrcklidir.

Kanaatimize gore, Proto-Ttirklcr'in ilk vatanr, Hzraya oturdu$u Mczopotamya'nrn kuzcyi, Ci.incy_Do{u$ cteklcri vc Musul. Ecvrcsidir.

Nuh'un gcmisinin ka-Anadolu'da C&li Da-

Kolonizator Greeklcr, Batr Anadoru kryrra'na gelmcden en az bin scnconcq, Romahlar'dan 1500, Ermcnircrclcn r250 scno 6nce T0rklcr, ctincy__Do{u Anadolu'dadlr. Burasr onlann ilk ana vatanra'crrr. Hz. Nuh,un olluYafes bir miid<ret Musul gevresin<Ic, zagaros Da$ra' barr etckrerindc Eo-laldrktan sonra, kabilcsinin biiyiik bir krsmlnr yrnlna alarak du[uya, ortaAsya'ya gdE etmig, kurakhktan 0ncc aynr co{raliOzclliklcr g(istcrcn orta As-ya'da Eo[almrqlar, kabilclcrc ayrrlmrglar<lr. Kapah cograli havzacla milliyct_

lcrini muha[az,a edcn Tiirklcr, Bizansa Ecqitli akrnlar yaparak 1O4g,dcn onccErzurum Pasinler mcvkiini zabtctmiglcr vc M. r04g yitln<ta zaviye vaklr kur_

n4 George'Dossin' Dcux Listes Nominatives cie Rigne de S0 me-lamam, Revue Asiatic, s. 65, s.42, 75D srru.



s. BAYRAMIKAYNAKLARA.G()RE GUNEY DOGU ANADOLU'oA PBOTo TUBK iZLERigT /0t

muqlar2os MS. 1071'de SclEuklular olarak ikinci dcfa Anadolu'ya girmiSlcr-

dir.

Kuzey Mezopotamya'{a, Giiney-Do[u Anadolu'da Yafes soyundan kalankiiEtik bir krsrm Tiirk kavmi, yani Cutium (?) veya Turukkular ise, Giiney-Kuzrcy, Dolu-Batr istikdmctindcn gclcn kavimler arastnda, zaman iEinde millibcnliklerini yitirrnig ve erimiq olma ihtimali mcvcuttur. Veya onlar da Za-

loros Da$lan yolu ile iran'a, oradan Hazcr Dcnizi Giincy-Dofu ktytlartna,

Orta Asya'ya gcri donmiig olabilirlcr.

Tiirklcr'in 1071'dc Miisliiman Tiirkmenlcr olarak SclEuklular adryla ikin-ci dcfa Ana<lolu'ya girmesinclcn 6nce, Asya ile Anadolu arastn<la bir gegit

vazifesini goren giizergdhlardan birisi olan Azcrbaycan, Eeqitli Ttirk boylart-nrn yerleqme alanr olmultur. Uti vilAyeti stntrlart iEindeki Sakasan qehri A-zcrbaycan'daki Saka Ttirklerince mcrkez olarak kabul cdilmigtiffi. T0rkler'in,isldmiycttcn Eok daha cski tarihlcre uzanan Kafkasya, Azcrbaycan ve DoluAnadolu'da yurt tutma Eabalarr bilinmektcdir.

Kafkasya iizcrindcn Azcrbaycan vc Anlclolu'ya bir Tiirk akrnr <la Asya

Ilunlan'ntn 395 tarihli Anadolu sefcriitir. Don Nchri b0lgcsindcki Ilrrn boy-

lan Rasrk vc Kursrk adh kumandanlarrn dnciilUfilndc Iirzurum i.izcrindcn

Karasu-Frrat vadisi boyunca Malatya ve Qukurova'ya kadar inmiqlcr, Urfa'Antakya gchirlcrini muhasara cttiktcn sonra Kudiis civartna kadar ulagmtq-

lardrr. Bu scfcrdcn sonra Hunlar aynl surotle Anadolu [zerint]en Azcrbay-can'a donmtiglcrdirmT.

466 tarihinttcki ikinci gOE dalgasrnda, Avrupa Hunlan'na ba$]r A$aEcri

Tiirk boylarr Azcrbaycan'a vc Do$u Anadolu'ya ycrlcqmiqlcrdir2os.

V-VI. yti:ryrlda Azerbaycdn'r da iEerisine alan Giiney Kafkasya bolgcsin-

de Hazar Tiirklcri'ni gormcktcyiz. Anadtllu topraklanndaki Bizans yoncti-mine bazcn Araplarla ii;birliliyaparak bazcn dc kcnrJi adlarrna scfcr yapan

2o5 SelyirJ ge rif l{alil Divanl ibn-i Seyyitt gerif Mchnred Cihangir'e ait evdsrt-r recep 44 0 H (21Arahk 10,18) tarihli vakfiye ile aynr Sahsrn evAhir-i rccep 440 fl (9 Ocak 10.19 M.) tarihlivakfiycleri bulunnraktadrr. 10.19 tarihli vakliyede: Pulur Bahal (Yelcn Paga) Koyii'nle UzBey nrcEhurlardan ve imam Muhanrmed Bakiri evlAdrndan Fahrti'l-MeqAyihin veKutbii'l-Arifin Seyyid gerif I Ialil Divani 'nin 14 kdyii Mcli k Misail'den krrkbin dirhenre, 15

koyii dc Mclik Biriil'den 60.000dirhcme olmak iizere toplam 29 kciyii, 10O.000 dirheme satrn'alarak vaktettigi belirtilmektcdir. 1048 M. tarihli vakfiyede ise: Pasin Nahiyesi'nin PulurBahal (Ycjcn Paga) K<iyii'nde muhkim olan "Uz Bey" meghurlarrndan, Kirman ayantndan

ve Imam Muhamnrcd Bdkiri evlidrndan Fahrii'l-mcEayihinve Kutbii'l-Arifl n Scyyid $erif l.lalilDiv6nl'nin, vakfiycde adlan bclirtilen 29 kdyiln nrtimtelekAtrnrn ttinliinti, cirye ve h arag gibiriis0 marr ve zimnrilcrin osrii ve kovunlarr ilc birlikte vaklettili bclirtilmcktedir.

206 A Zcki Vclidi 1bgan, Uniumi 't'u?t'thrihine Cirig, istanbul, 1950, s. 33-36.. nr Gyula Ndmeth, Attil6 ve I lunlar, (Qev. $erif B.aqtav), Istanbul, 1962, s' 60.2o8 Prof. Dr. F'aruk Sumer, Oluzlar (3. Baskr), lslanbul, 1980, s. 147; Prof. Dr. Mecit Dolru,

Tiirkiye'de Macar Yer Adlan, Bclgclcrle 1'tirk Tarihi Dergisi, S.8, F,kim 1985, s. 50.



1M g8/TURK DUNYAST ARA$TTRMALART

Hazar TUrkleri'nin Kerktik ve Mrsrr yorelerine kadar indikleri bilinmekte-dir. TicariOzellik gostcrcn bu Tiirk Devleti Van\ tis olark kullanmak sure-tiyle DoEu Anadolu'da bir siire h6kimiyet kurmuglardrlD. eotg"rindeki

AfaEeriler'in bir krsmr 380-412 yllan arasrnda Halep ve $am taraflanna goEederken, bir krsmr da Giincy Azerbaycan'da Erdebil ve Eevresinde yurt tut-muqlardrr.

Bu ddnemden 6nce bir baqka gog dalgasrnr da Sabir Ttirkleri gerEekleq-

tirmiqler, 515 yrlrnda Derbent'i, 527 y/.nda Kiir Nehrini aqarak Bak0ve K0ba arasrna ve L,enkeran'a yerleEmiqlerdirzlo.

Sabirler ile birlikte "Hazar" adr altrncla toplanan Bulgar ve Belencer

Tiirkleri de Aran, Mugan, Gilan ve lrnkeran tarafina yerlqmiqlerdir. BuTiirkler, Hazar Tiirk Devleti'nin tqekk{iliinde oldukga dnemli rol oynamrq-lardrr.

Karahanhlar'rn ve Selguklular'rn neslinden geldiklerini benimseyip, kabulettikleri Saka Ttirk imparatoru Alp Er Tunga'nrn Tiirkl0k ve AzerbaycaniEin Onemi biiytktiir. Qtinkti Ttirklcr'in Azerbaycan'a hakim olma diiqiince-leri, M.6. VIL asrrda bu Ttirk Htikilmdan ile baglamrqtrr.

Asya, Kafkasya, Azerbaycan, iran ve Anadolu'yu Tiirkler'in yurclu olarakdtiq0ndti$iinden dolay da Kaqgarh Mahmud, Bu Tiirk Hiiktimdarrna AjunBePi" yani Diinya Htktimdarr srfatrnr vermiqtir ki, bu srfat XX. asrr sonraOsmanh Hiiki.imdarlanna verilcn Padigah-r Cihan srfatr ile eq anlamdadrr.

VI. asrrda, Coktiirkler ile aynr nesilden gelen ve Sibirya'ya adlannr ver-miq olan Sabir Ttirkleri ile birlik iEerisincle olan Hazarlar, Arran, $irvan,Giircistan," Karaba , Van civarrndaki vildyetlerle beraber, Aras'a kadar bii-ltin Azcrbaycan'a hdkimdilcr.

Zamanrnrn giiEl0 dcvlctlcrintlcn olan iran Sasanr imparatorlu{u, isldmi-yctin dogdu[u topraklardan dr;anya'yayrlntasrnr Onlcdili gibi, Ttirklcr'in de

dofudan batrya harckctlcrini cngclliyordu.

623-629 tarihlcrindc Azcrbaycan'daki Hazar Tiirklcri, Gokti.irkler ile bir-leqip, iran ordulanna karqr zllcr kazanarak Rcy ve Isfahan'r feth etmigler-dir.

Tiirklcr'in Tiirkistan mcngcli olup, zamanla Batr'ya; Azcrbaycan, Anaclo-

lu ve Ecvrelcrinc yayrlrp, isllmiyctc girmii; T0rklcr olarak buralarda ilk de-fa yurt tuttuklan fikrine kargrhk, kanlatimizc gOre; Tiirklcr, KuzeyMczopotamya ve Azerbaycan'r da iEcrisine alan Kuzey-Dofu Anadolu'nun

Dr. M. Aktok lCrggarlr, Dolu vc Giincy-Dolu Anarlolu'da [Jygarla$rna GiriE, Ankara, 1984,s. 13-1(r.Prof. Dr. $crif llagtav, Ilabil 'l'iirklcri, Bclleten, C.V, S. 17-18, Ankara, 1951, s.53-99.

209

2'lo



s. BAYRAM/KAYNAKLABA G6RE GUNEY DOGU ANADOLU'DA PBOTo TllnK iZ E8 99 107

otokton halkr iken, binlerce yrl ewel gdg ettikleri Ttirkistan'dan tckrar bu

b<ilgelere geri donmiiqlerdir.

Bu duruma gdre, Cumhuriyetimizin kurucusu, btiyiik onder, aziz Atatiirk-'tn onsezisi bir kerre daha teyid edilmitr olup, gdrev milli tarih politikamt-zm tayinine ve bilim adamlartmtza dtiqmektedir.

Bu konucla elde mevcut malzeme oldukg azdtr. Bu sebeble Proto-Ttirktarihgileri bu konuya maalesef e$ilmemektedirler. Sayrlart da oldukEa azdtr.

Dolayrsryla bu konulart tam olarak agtklt$a kavulturmak, kesin kanaatlaravarmak amacryla yiice Atatiirk'tin yolundan giclerek sadece bu konulara aitmilletlerarasr bir kongrenin toplanmasr zamanl gelmiq ve gegmektedir. Gdk-

tiirkler'den dnceki tarihimiz, yani ilk tarihimiz, Proto-Ttirk Tarihi, karanltk-lardan kurtanlmahdrr. Bu millibir gorevdir.

Bu gdrev ifa e<liklifi takdirde, ilk ve orta dereceli okullarda, hatta uni-versitclerimizde okunan tarih kitaplannda bulunan yanltgltklar dtizelecek, a-

tiye daha giiven ve gururla bakmamtza vcsile olacak, gelecek nesillerimizinyanlq e[itim ve o$renim gormeleri dnlenerek bu qehil kant ile sulanmqtopraklanmlza, son kal'amlz Anadolumuza gok daha fazla ballanmamtza ve-sile olacaktrr.

Ytice Atatiirk, "...MilliSuArun ayakta kalabilmesi ve uyaruk bulunntas i-gin dil ve tarih upunda gilrynnya nrccbuna. Trirk gocufiu ecdahnt tarudtlqadaha bfiyilk iEler yapnrck igin kendinde htwet bulacakr. Ttlrk kabiliyet ve

htdretinin tarihteki baEanlan nrcydana gtkttkEa blitdn Ttirk Euuklan kendile'ri igin ldnnt gelen hanile kaynafint o Tarihte bulabileceklerdlr" demektedir.Aziz Atatiirk'iin tarih galqmalannda hedef olarak aldtll "Biz daima haki-kat arayan ve onu buldukga ve buldu{unuza kani oldukla rfadqe ctlr'et gds-

teren adantlarolnnlrya"

vecizesiile

sattrlanrmva son verirken, yine okurtanclnln "Ne Mutlu Ttirk'iim diyene" vecizqsini anmadan edemiyoruz



-€

ry

ffiry At

r{Kf-r $r,#.q

e.ry{ we*,#L${ F 4

r-rr-w+

r-Bj'6'44'O

T Y- =

:f^.t4Fsry{,,Hffis#4r$l-<{$V xz

rYwry.A..####ff



S. BAYRAM/KAYNAKLARA GdRE GUNEY DOGU ANADOLU'DA PROTO TURK |ZLERYIOl 1E

trktr1ffi

hq \--=---

*tff _Byn_

ffi,*rtr'-h__ 1qN''f

^r>,Air-A V w.1Z y'ry4':.tl:r9#stt\

p{/r1o V4 l{ByHrtrrK.lvi

{# +"f E,

*r_'+qgy-]'-\,'5

g-,{ 4 fl<F{ ryI &'.t+".w

- -PF r<< F1

t@ffi+-rqqry\

4"[tr

trilrH-r* w F7,



22

'4*Y W # ryA@_WrrFr ffir H

€ffq4['

**p'*eryp+aq&s'{qr{ f"SF/*ar4,

EKg#{W$rAd4€ rffqHeHXgqA<*e.+-fl tr{rrg s*r4g 4 aE x+t+q,* yry

#

r q4#{(Y\. .r 3Iu'94,*q



S. EAYRAM/KAYNAKLARA GOBE GUNEY DOGU ANADOLU.DA PROTO TURK iZLERI/103 111

Rqr.

l0

23

+Sffqif -x"* ff LErr ry#F<<{gg,l*Etr€+qH= F4_sr

MF SYFA- ^r(+ 4f e*r

Ii4HIf ,4*d+,$fEryg+<*E \q%,.+K€ry4geTfl6'*"sFf +ry+f#+

io f{Ff{fldfAdry'FF F rP-

qr5 #fK (g dE F. ..€S

m-t "t* -Hr A{ ffi H ''z # +F+L

r> rrE- b;-Y F--l

Ny', ts#EiifHe%'"ffef

ry;W L-'7,F b ,+ W Nv;7{



24

. \ ,w .,i kfzY q +i<y ty,- €'0 F= '^{'Frslc{ t:r:g #= H,'#KAE{^flF{. ry1.9 4D.ffPt:.4*-;+4H-

4+fff F'{FfFl4Ff&4x<HdFAK€/d#q,qffi-

|.k^grrH{q H:\-.9

zo qfHF trb "AE

4:w4.4g{,+ *tr*R@ry_€trW,Hryrgp

{g S-F<.Hfl A #rFA(r4K #r Hry*f 4r (h{ b 4ffws+Hltryxft4*r.qH*F*{t*e#T{t' *frdffi*Ftr €ffstr,H,{€ 6F ^{'(b A"{H4 ry#{NHE+Ws{€*****

Y ryry+4#

ryr Hq-N.{^+4H tr,{#^s+ffitrffi A{

ff

\+A{Ar fATgdr4F tr^g 4 si7;l::x

*,ry*f<< tq$ ih



s. BAYnAM/KAI}IAKIARAGORE GUNEY DOGU ANADoIU'DA PRoTO IUnK izLrnTIns I1,1

A.nt Iu ,it ,r,,t tlt l.;l) ll,tu

gi- l,i noum-n,t I" ','e pllltu gnn a-f,u l;t o-ntoit irtrn nr.,r,rt .\rr ior-ro o(i.i)ia ta ,r'' yu ril- amki-n,a ,,,,t turr ii i ill rlu,al.la l,ui*uulltlnLtnhi(l)t iar l.i i,,t lt u bn b,t kunr(l)L; /,r u it an'ilum Tu.ru.*u-ui an:ilutn 'lu ru ku i ja rt-ti-itirt i ttrt .rrt,r ,t ltpr ia a.li ta ui l,n;\I-i iu nn t l,r rii(('r; i[1;] ,r,rr-rrr

tlnl lu n tunr[d.na) Ii rl,,/,i i,rldli) i ['ju It']utll tr, l.r. dl - tn.tki nn t,rtr'lu,,t ,i t

o-na l[rr.l il h,n h ir-n.duaint-a lil'n .io a ti.

FfFfY

*fbF F,tri

trf J'FS V'?rb.ftf

{4r{fHrrr q

,,., .t , .t-, i,. ,. l,i ,,,,,ltttt-ltttt 10.il.;til Iln ttril,l l, t tt ttl,l

i ttt 't l,i.ti i,t r,.tr,t tttnt f;1.11 1:11, ,

tttt ttt. t,',i Lt' i.l lI,.:,,.. ,i t,t.,rn il

,11 ,, rn rrl; l:i i, l,t,:,

tt,r)t'tl 7rt ,j.i,, ,1 tt,1 1til ); , t

(l\,llu t,r i, ,:rt' i l, ,,1 ,1i

kn,y,1t1t fi1,,,i",,,t, ti t,l l,,t:.,,,tt'ttr Z,::t,,t I r,', iit\lt,' i .',,

tlr :,t alt i,,'r,il\ 1.,, t,t,,,.,,,,(Ii.\ r r|,lt tt2t il,l,t L,,,, ;.,1'11,, ,.,,,it t,t ,,1, ,t 1ti ,1:r ;ttlr It t, , tt , I t' ,tt :,: t t:,, , ,t,.It , r ' ::r i-ti,t ,t l,i.ti ,,.,,1 tn,,.,1,, t ntt s,' ,r l', l, ,,,n:; itri:,,r'17

ll,'rl r.t.t

li, r. rl)

d, [ | -r,,o

[ 'nr o dt Al, rt ,ry [r d,rr(lr)ri I ,un a nli eu ih ra 4(*i\'l nlu\'/1 ,li(?) ir;; rl, [,,ria(;'.1lur h,, u,,, .,1,t lr tl, In in tint

[W t" ,rlr l,i - nr,.i1r al r,al l.u ,,,i r,,t nm li,ib bn *,r

l r,, l i ,',t I'i - r,/

{$4?(t#trftr:'rrrtc -rrtr-/

'1*- .ryn f)irA rf# + lrdti'tr^+r I f

l0

="' €j{/



6.1

'l.ll r1l.. / l|

{r r/ ' f,l',

4Lti- *l'Ii ,nr./.'J r ? '4.

't 1:-1'l-.l:E;1

r Ar-'t '..(

.ii rr.f lt li.4 tf '.',':. n,tt, lqf1, * ;r aL_j: - '

i.'l 'li-(j lrJ'fl,l ti.il{I,II r I )< f- tll',r t rt itr,ttJj_j

f 'r-5

l'.

ftr"t

l()

,<tt

oi bi n,,,

l"^-,, .t1, ,, ,rt

',:,t,irt Ar,t ,,t,,

ln'p y',t". '"1 " hi u ',' hi lai" ,, ,,"[,' "rrrf t. yL"i,lll,Lir. ,1 ,, 1,1 1i.y6'7t',on

lt ,, ," ",'l l, ldr i,r) |,il" "", "t' r, ,, ru' r 't'I ll,(1, ,kt u1 \^ t,.,ii ht ,t

f, ur u, J,u nr li n rl-ji.u l,l,' uhl I+l tt utl ' ,t

l.u ui t,'n, ',1 l" ', yr r,, tu,[ .J ', il l'il|] hn r Li v' ,1' tu "L u"'

t nlr ki u tit,r ri t,t<til.t') ',, , 'i,i , i .1r ilt tt r, tut Jlt

l" h, u,,,,,,1 'ial /r'ri rr rlI ,, I . .i,'1,, p,"t,,r,*,r l,,r') I

I nt u"'

Ir. ri

l{,,r.

lr..1,,

Lr ht ;.

I (-,,/) t'lr u, tu ',t .l ll", ,la ,",t,t,'il;i1 'l ltl' *,,',' ua

'lal n ,l', ur r ,h ull'l.i.:f l; ,r l,,l,t ",.,) i, ,r' 1t,1, 1 ' ,y t,, ,,i,;i ;:'l Ii 't lult ,' ,r t' ,h lt'lt l ' i q Lt

I ::l.ri{1ltu,| ,r- ;,1 ,t,,* . ' , r" uI

l, ,',, ,ut ,,,) ,, l', t, 1',r irlli Ll l" ll' tt tu,Lth ilt't',,, -r ut tui, 1^1,, ,, i, " ", 1* ".u a, ,nu, uurJ,lnu^) n {'i,r - r hdr " b' "'n,r u,6u ,, b; t: l,l; ," J'i,' 1'1, ," '; .

u tr b,t u,,t ',, r,i P;,,,t u a l" li 't tu "l1',,, u1 t" ,"

"tti, i' '' ',,' h i "" t'"' v" "tn - I" ""

i ri iutt /., atr'ln i ia " h u Pl^l '' a'",t tu' t l*li 'ri n, il ,r; ;tr|

l/t ull I" u or rrll) r. ru | '

f 1,,,'r,ftorurull'

1, r" tn l.,i l, ii,1 ,i, .t,, ,' 'u 1



S. BAYNAIT,KAYNAKIANA G(jNT GUNTY DO6U ANAOOLU'DA PNOIO IUNK IIItNYIt)/ il5

,qh f

4I'

rql*

\

lur

I{A

*}Is.I}}\\A.-

,'v

69

lf4l- Fli{, ;'i-+ 'ry :/-{r --.-- - - r,r'-i: --*-- i'-lt-:= --- '------==X: '=:lf f d-,'f t- *l 1

n4- -Tifff 3'l''ffi4rlrr,*

,ltr"f'f ryi F{if-4fi:*-'2*l

"il

w-f il n rtr ut.a'- -t rI. t3 ^-1x1*+11

[-f ^' nr.riY '4 4fl (.1-,f'r.'i 'l 1lt "ti:f.f tI f "n 4[tr+trtrTTf--1T=--rfff }ftlfi'{ r- t,^J':w di ^*i,i1^*

Jf$rEfiFt'i:" ." ?::'2, W i'a':

rlfnFti.x|}'ffi+f"t i'1f*.'.pv ;';1;[ r r f +;ifi ty mfn fl'< ril'${ t{ gl l*f+ [^11

ff ry-l-'llr"t,' tr ' f 'rI i,r |' I1i..lf ;-4-i' *lF[1Sffilf 'rrr1.9"l{

t-,i-*

i:iiii'tffi,n;f ;ii__.if --- *

niai T i;f;ti,r,riir+ lri;;t

r{.. .1rlr{t}l *..r/ .-.-f;tt p, f .-if ,. *l'ip,rt. ,rf ;- i* tJ*.'f e t ''tlff;tl'1'f'^'i



II6 r08/luilK tjuilyAsr ABAgilftMAl,Afil

{ {*lt'l'Ji'14t{tl

-tt.t4<:ttdr{#{*r--Pn+ilte .

h tt*'ffi,f4r.{*'r .

bt- *i " ri'+vr-r411.r{.fyr1-{(r 'rp ++ tv rr rr+++F 4V s

V.frri,s frI u/\r,r.{r+flf /[+*r,tiJ\qr * xlh*i-7.'"\. W

{t *'{q' '*Jr,/ fg[( r-& t]r{,{lF.t',q dtl

t{tlL)-q r1 t7 $" . :..A{4,{ - g - lrf ,I:f1 t I 11n.,..' ,;i ltr 14'; r .x1 r,{

,4,'oll {r{tr1gld

ft* t 1+r xxtrrr;.4l0.irl,tl'4 { .,,,d"r 1..1ll 1

ullflf {Hl''4Jf\rrtj

'I

.r,{\"1

Ir-l t- l

"1,Yl''Jlfi

lt+ir

^,r i^.lr

'il y' t{l,ti": ;ii,. . /1.

78

EII .iF

t{t+f

<'tS i- I.{ I-- -tLqf "f f{ If,tr'' +iif - -{

' i,ui'u [ ; i tT ryft +{ flrlt*- "{',-i*tl r.*++'^tt +U ([' ,"'*. rt*#.{'tI *r ,:iS+.)'\ l.' 4{ '4lI .[#{'<,"

\..t.i'rg 6.r r{H{:', r r. t'{'ft/' F-,.") / ,)i*t4W.4l., i ,..', lr '*' ^ "/nr d'rl I t , ri's -' -.,

h .r uJ /;',<'r++ll,{.-.,40qf{t A'h'ry \ "rf -Y,l

\ri r{,,r, t 4'48{f *, ,l

fl''a,,y')'

'il+tI ++

/tt*ruf."+r* f\l,tdro'' \eFf1r.*

1\

t5'

\{t':,r, 1+t*V.t.^ll*" r"r+1',jL "- l'': :1 l.-'\l a ''1i , , r' 'r {- {'''fn

1,j-^ I- : .}u"rl

",1't+ll[

h

i t.{ llt-ei_

ffrr;:/{ li'r' $.{ra..*

.i+,n u+FA



s. EAYnAM/KAY}|AXtAnA Gont G0Hry Docu AuAooLU'oA Pn0r0 lUtlr izLrnVtos TI7

I ll'l'r'.

ll,rvr;i

83

,, ,r,, 1 n t, trr

qi l,i r,,,t

i,',, ,,,,, A, i/, ,i Lil\ll,tqt,ttlttrtr'l l; ' (t-tttti

ai.irrrtr lr i trrrir) l\'1,', l,i l, ttrt/r1'/r

r' l:tttt t,tltl ;t-ltt.

.un-,n;.'itt,:;q -it -lt t-nt ltt.l lr0-rt- trtt-trtu,r',t-,t.\'lr:-ht' rtt,t

i .,i i1'.1,t ltt't ttt t r,r 1, ,'11, fi.i,i rta ,r,, tt,t l, li i, f i, -t,' ,t,,,1

unt tn,t,t tt,i ,1,t l,li' l\,rn'ill.il'ttttt(1 ) .',it .,tItn ,t' Ii.,trt I

i tl(t ,t:t-iltt tt,t iltlt (ttll iltttt ttt,ttt tt tttt \,' rt llr'11 i,,lri \,t I'r I't l,,,t'l

il tltt it,t.tri ilr,t ,i-t',tDtt

t,tt.l

tilr | ;'t rrtt i r (' 1 tt iil,l i t,l ,t i,r l'l',nilri (,rrr,i/);llrit lli,tul.ttttil..ln tnt.urt,t.,li t,t ti ul il lut . ',rr. .ttirlt.n,t.,, ."r, " ,, ,,t, llilia Irr,l t,r,r I l,i. lltl),,-lti,,,,lt,'rrrrtl hr,li iu i tt,,ir Iili 1, ltlr i,r,i, lu I"r ,,, t,l; k,t i ,1,t ttttr

ItIl .,, , ;, ,,,,,,



IIE I I 0/ lunK t)uNyASt AnA$iln[4At Ant

87

f,t5 _ gt 4F lTI.#;

{f- '*dl'- At

Hq W*4{:1r€w*r _fftr Hrf{{,*rf"oIWffi,F Vf #'i Mryry'F*f F--$dt 4- q6 ,,ftf y:tr'$- r t :' lf_l._-3f, ftr:u?",t,g4,{ft4 H,V:vlTH#frl, ,Y'1 {{{

r, ro',*NqlTf

ijyrtiry{C=rriry,ypn* ItT,$f_{rrtr fff fffitr

8l t5,d,)

fi rj-{,. f{fr'a\ ,Y rA

"I.lt1.' rlt+; t ngr:'f ,i , li-p^44 \ ^"i:tsfr..'rf A . n,f

.,ff.{:A* iX e q,bf $f$, i-{f'

"l 'i- "'fi'

L



119

AAbbasi Halifeleri,58Abbasi Halifesi,35AMullah Ant,16AMullah b. Ami el - As,53Abdullah b. -Biireyde,52Abdullah b.Omer,53,54Abdurrahmen Gazi,82AbdiilkAdir iruln,A,Z3

Ab-r Hayat,72Abi Dagan,98Abu Kemdl,93Acemi,68Acem Padiyhlan,zl0A.d,1032,33,34Adab,32,34,75Adad,'25,34Ada Kuday,22Adam Falkenstein,S9Adana,31Adem,9,12,30,31Adem o 1u,46Adile Ayda,44,58Adiy6d Suresi,32,35Ad Kavmi,32,34,35,75Ad milleti,3Z3,34Adnan Miiderrisollu,67Ad nesli,34Afr6sy6b,45,67Afridun,(Feridun),75Agatha Chiristin,95Agog,67Agum I,82Agum iI,82Agum III,82Atagerilea105,106

Agn,9,tzAtn Dalr,13,17,31Ahazim,l03Ahbar el-'ibad,77Ahdi Arik,66,80,92Ahlat,82Ahlat Mezarta$lan,27Ahmed Ibni Mii-barek,l6Ahmed Siiheyl Unver,16Ahmed Topalollu,35,75Ahmet Caferoflu,9OAhlnet Pa$a Camii,28Ahmet Sait,31Ahmet Yagar Ocak,77A.H.Sayce,90AJeffery,64Ajun Be i,106AkAd/0pl 39,77,81,91,92Akademia Kiado,9Al<adh,86Akadhlar,24,80,89

INDEKS

Akkad,92Akkadlar,32Alaca-kurt,82Alanlar,43,57Alaska,74Ali,55Aliqar,56,57Allah,l0,l 4, 16,18,79,28,29,

32,33,34,35,4 7, 42,43,46,48,52,53,5 4,ffi ,63,64,7 1.,

73,ffiAllah'rn elgileri,9Allahln Elgisi,55Atlahln evi.52Allahln resulii,5lAlparslan,38,74Alp Er Tunga,6?,106Altay,2A,21,23Amarna,90Amarna arEivi,90Amar-Zuenna,88Amerika,13,74,?9Amrlca Han,40

Amid,78Arilak.40Ammar,88AmmurrularE9Amor,56Amr bin Talib,52Am0dt FlAn,37Ainursakim,101,103Anado|u,29,65,67,80,91,92,1

05,106Anadolu seferi,105Anadolu topraklan,l05Anamiler,39.{nanim,56Ana sahip,82Ankara,9,1 0, I 3,1 6,m,23,29,

n 37,32,X, 38,40,46,54,57,58 ;67,69,7 3,7 7,85,106

Ankara Universitesi,36Anke-b0t S0resi, 18Ankeb0t S0resi,33Antakya,r05Antalya,82Antalya Karain Ma$arasr,9Anu,25Anu mabedi,32Apa9i,74

Apagiler,T4,A.Parrot,94Apla lddin,82Apokalipsis,66Arabislan,55,523Araf S0resi,l8,32Ara G01er,14,17

Aram,56,dRamazinf,4lAran,1064rap,56,66,76Arap - Israil,29Araplar,54,81Araplarla,105Ararat,16,19,28Ararat-Aln DaS,12Aras,106

Argun Hdn,37Arguri Kdyii,l4Arisenni,9lArkaik,32Armero,28Arpak{at,56Anan,106Arrapha,100,1 03,1MArriwaz"96Artu HAn,37Arvar,56.dsAr el biltd.77Askur-Abdu,96

Askur-Addyu,97Asraya,103Asur,56.86,88Asurbanibal.2TAsurlu,77Asurlular,24,86,90Asya,57,66,80,85,m,1 05,1 {16

Asya Hunlan,l05A5ahitum,98,103Agkenaz,3O,39,60A, ura,39Atatiirk,25 3a34,60,79,8r E5,

89,95,107,107 6Ataltirk Universitesi,l3.dtsrz,9,31,32Aili1e,68,69,105,.dUgnad,90A-V. anohin,21Avrf,47Awupa,63,64,74,85Avrupa Hunlarr,105Awupahlar,57,68Awupa., 73Avusturya,9AWallis Budge,65A"Winh5?Ay,42

Ayasofya,4TAykanlug l16n,37Ay(Sin),94Aytogmu$ Hlin,37Aytonomoff,l3Azer"31A2erbaycan,10,31,55,91,105,



r

120106

Aziz Giinel,16Aztek,14BBabag,60

B6bel_Eb,vAb,77

Babil,l 1,21,27,t5,39,4 4,58,,

, 65,7 1,82,t 6,89,91,93,1 06Babil Tiirkleri,106Bagdad,90 ..Bahaeddin O 9e1,8,40,8,69,

70,73Bahreyn,25BeK A$a,37Bai(0,106Baltk sahibi,76Bamata,20Barak,70Barak-Han,70,71

BanEak(Benegr),40Bars hdn,42Banhan,45Basrk,105Basklar,5TBasra,54Basra I Ialh,54Basra K<irfezi,16 J7,A 31,46BaEbola H5n,37Batr Anadolu,104Batr AsyapBatr Kaftasya,5TBftimur H6n,37,37

Bayan Steward,T4Baybek Hdn,37Bayrndtr HAn,37Baysub Hdn,37Behring Bo[a4,24Bekir Srtkr Oransay,31,78Belencer Tiirkleri,106Belh,68Ben-i israil kavmi,92Benjamin,94Benjaminites,94Benno l:ndsberger,79,80,81ilerber,4lBerlin,92Beygu,44Beyhaki,53B€yruth,66Bildl Aksoy,13Bilge Y,aan,12Binu-l.amina,98Birlegik Amerika,l4BiEbahk,T6Bi2ans,74,104,105Boering Bolazr,74Bo$azkoy,92Boston,14Brill,46

Bucarest,95Budapest,9Budge,65Bug boyu,82Buhara,728u1gar,43,45,48.10,6Bulgarlar,41,45

Bulgar Eehri,SBurtds,45Burtaslar,4lBurtag,45BiinyaminP4Btiyiik Aln da t,14Biiyiik Akad Krah,76Biiyiik Atattirk.l0Biiyiik Iskender,51,64,65.

6,69,70,"t3,75Btiyiik Okyanus,24

cCabulka kalesi,72California,9,24Camridge,65Cap€ Flattery,z4Clrs0gA Hdn,37Cbmdet - Nasr,32Cemi' el-hikAyAt,47

Cenbahk,T6Cengiz FIan,74Ceyhun,41,42,44,48Ceyhun rrma$r,42,43Caayr,29Chester Beauty,9Cin,45,46Cincinnati,6TCipher,65Chre,72,9OCJ.Gad,9Oc0di,.9,12c0d1,19,31,40

C0di Da$,12,14,16,1'7,30,31,lm,104Culuz bey,3Ciircrn,4SqQalabun,35Qarnar,56Qanhn Dar'iigEifasr,27

Qarlak,80Qatalhtiytik,9Qe-Huang-Di,77Qekel,zt0Qisit. o,az

Qi iller,42Qimakum,T4Qir,2A,3 5,37,40 tt, u, 48,5 1,

58,6,72,79Qin hiikiimdan,35,58Qin kaynaklan,68

QinliP2Qinliler,35,46,67,7 3,1 4,7 7

Qin Seddi,51,68,73,77

Qinuk,74Qomgoday,20Qorum - Bolazkciy,28Qukurova,31,105Qu-$u-Su,67

DDa an,94,103Dahhak,46Danyal Nebl,3lDaryal,69Dawr $ah,38Dawidum,96,97

DeccalJlDedan,39,61Demir kapr,66,70,72,78Derbend,TTDerbent,106Dergah Yaynlart,34Dicle,12,1 6,30,31,54,69,1 7,

7997,704,Dicle Nehri,12,30,91Dikla,56Dingir,86Diyarbakrr,9,l 6,31 ;78,90Dodanim f 0,39,56,58,60,Dolu Anadolu,9,30,69,

78,1 05,106Dolu Asya,57,74Dofu Avrupa,67Dolu Bayezrd,l3Dotu }Iind Kumpanyasr,l2

Don Nehri,105D.Sidersky,65,66Dublin,9Durgu,82Diikneddin Siileyman,38Diinya,66E8a,25,'21Ebi Dav0t Stinenij2E.Bilgrg,za,27,2aP4, 60,S0Ebimail,56EbO AMurrahmAn el- Endii-

liisi,48

Eb{l Hdmid,34EbO Hayyam,46Ebu Hi reyre,52Ebulca han.38Ebulgazi Bahadrr,3lEbul Gazj Bahadrr Han,9,12Ebu'l-Gazi Bahadrr Han,

&$7,(AEbu'l-Hllris,37Ebu'l-HAS oEIr;37Ebu Said ellludri,52EbO Seyd el-Belhl48Ebu Talib,52E.Chrcar.9OEckard,94Ed Deylemliler,46Edip Yavua6TE.Forrer,90Ehl el-GEf,48Ekran MemiE,92Elam,56El6m dili.91El6mhlar,88,89€laz ,31,78El- Bed've'tdrih,48Ehef lllln.37El-CiYl,'16

El-HAzin,47Elik,23Elingit,l4E1iy,30,39,60El-KeEEaf,46El-Kurtuhi46El-[-dn hiiktinrda n,49



121

Elmudat,56El-ulumq,80El-Yfkabt46Elyesa,3lEmin BilgiE,-

23,24,25,32,7 9,82,85,86,89,92

Emir el-Mti'min,50Emlah'10EMontet,66En'am S0resi,18,31Enbiya,18,31,36,46,76Endeliis,16,49Endiik-ert,42E,n1i1,25,26,2i1,60,82En-Nefesl,46Ennugi,25Erdebil,106Erdolan Mercil,31,78

Erdolan Tan,11Erek,39Ergani,31Ergenekon,73,78Ergenekon Dest am,72,4 4,4 5,

68,'t7,'.78,89Ergenekon efsaneleri,68Eridu,32Erk,56Erlik,21Ermeni CemaAti,14Ermeniler,58,104Ermenistan,64

Ertugrul,3TEr2urum,27,104,105Eski Ahi,64Eski Ahid,58,63, 65,90,E2,9 4Eski Cbg,81Eski Mezopotamya,90Esmumma,9TEsnuanna,103Esnuma,l02Esnunan,102Esrasyab,SEs Selyid Abdiilaziz Debba ,-

16'Es-Siiddi,46Eqkinaz J6,57Egkinazlar,5TEEnunna,88Elhel G.Steward,74Etibank,l0Etil,42Etriisk,44,58,74Etriiskleri,39Et-Taberi,ul6Et-Tabressi,46Euzko,57Euzkodi,5TEyak74

Eyke Kavmi,35Eyke'liler,33,34Eyyub,59Ezekiel,65Ez-7amahgeri,46FFahruddin er Rfzi,46

Fahrii'l-MqAyihin,l 05Fars,82Farshlar,SlFary,61Faruk Stimer,105Fas,57Fash,l6F.Bork,90F.Ellermeier,94Fenike,33Fenikeliler,35Feridu,45Ferit,46Ferit Develio$u,46F r at,'1. 6,24,2 5,30,69,7 7,93iMFrrtrna Tannst,32Ftji,24Fikret Igrltan,94Flldnqfh,49

Filistin,31,39,56,65,90Finikeliler,33Fir'avun,33,34Firuzan Ktnal,9OF.Krnal,90Fransa,57FranstzJ1D,92Fernahd Navaro,13Friedrich Dehtzch,90Friedriche Parrrot.l3Fritz Homme1,81,82,86F.T.Dangrn,90Furkan S0resi,i8,32,33

GGabriel Ferrand,SGandag (Kan-daE),82Gater,56Gazi Qelebi,38 .

G.Dossin,94,99,100,101,103,104

Georges Dossi n,9 4,95,96,98George Smith,28Grlgames Destant,24-

,25,27,?A,77,Grr,56Grrgas,56Gilan,106Gobi Qolii,74Gog,30,55,62,63,6 4,65,6,67,

t3Goga,61Gogar,67Gog Deresi,62,63Gog-Magog.72,72,92Gomer,30,39,47,56,57,60Gomeri,61G<ikalp H6n,37Gcik-er,67Gdk Han,67Gdk Kudreti,T6

G6k Mogol,57Gok Teke,21Grikttirk Hakanr,57-

,66,72,74,106G.P.Alen,13G.Porain,2lGrekler.104

Gud,89Gudea;87,88,89Gud'Iar,81,82Guild Hall,64Gur68GuStasif,43Gut,80,90Gutium,80,81,89,105Gutium krah,60,87Gutiumlar88,92Gutiumlular,12,87Gu2,43,44E0,81,89,90Guzlu,82Guz iilkesi,43Gticbek FI6n,37Giiglii-Enlil,82GiinE,30Giiney Azerbaycan,l06Gtiney-Do u Anadolu,l0,-

11,30,31,90,91,104,105Gtrcistan,106Gyges,65Gyula Ndmeth,l05Guz(Oluz).42HHabib-i Naccaer Camit31,31Hacc S0resi,33HaEarmaut,56Hadra Kalesi,47Hadramud,34,76Haduram.56Ha9,67

Hdkanr,77FIAkka S0resi,34Hakkr Acun,l3Halep,31,106Halet Qanrtrcl,9Halife el Vasik.49Halil-i Rahman GtilU,76Hllluk Cemil Tanju,74Haliilti'r-RAhmAn,28Ham,29,39H4m,4O,47,44Ham,56Hamat Heve,56HAmit Ztikyr Kogay,

.10,11,57,95Ha mmurabi,27,88,94Hamon.62.63HamOm II6n.37Hf n,37Hana,9O,93Haneen'1er,103Hanis,26Han-N6me,68,70,71Hans Schmoldt,94Hantili,9lHarizm,9{)Harram.3l

Harran,18,94Harvard,9Hazemliler.48Hasan Pulur,l4Hat,56FIatal,37FIatay,3l



122. I{atipo lu,82

llattusas,92Flaupsim Kibi,91Flaver Aslan,91Flavila,39,57Flavilla,56

Flawa,9,12,30t{ayat Qqmesi,?7Fleze Kirab-.ii Silsile-Ndme,2311a2ar,41,42,43,44,106HazAran,48Flazar Bin Y6fes,42Flazar Denizi,78Flazar hiikiimdan,4911a2ar1ar,42,43,48,49,1A6Flazar Tiirk D€il1eti,106Hazar Tiirkleri,55,-

63,64,105,106Flazar iilkesi,42,tE,77Hazer Denizi,l05Flazer Gcilii,56,78Henry Austin t-ayard,llHenry l-ayard,11,90Hennann Abich, H.D. Seymo-

ur,13Hezekiel,59,61H.G.Guterbock,92H*ay,46,72Hrtaylar,58Hrzr,77Hzr llyas,?7l7icaz,29,54Himyer tilkesi,T6

Hind,76,77,24,35,4 0, 41,,4 4,4 5,58,66,75,85

Hirbazanim,100,103Hiiit,28,86,88,92Hititler,S6H.Knight,13H.l:mrnens,66H.Mehmet Yeniler,l6Hoka-Siyuks,74Hol,56Homer Destanr,llHoras,54Horasan,35,51,55,58,72Horf,90[Isi-Hsia'lar,74Hucurat S0resi,9H0d Suresi,14,18,33H0d'u,33Hun,37Hun boylan,105Hun istil6sr,73Hun Krah,70Hu nIar,65,68,69,70,1 05l{un Tiirkleri,64Hurri,90Hurriler,86,90,91Hurri-Tiirk,91HuEenk,68Hilen,66,72Hiier-Cang,66Hiiseyin,9H.Wincler,90Flz,Muhammed,65

Hz. Yunus,31II. Alaaddin Keykubad,3SIantakim,99Iasim-e1,97Iasmah-Abdu.98

Iasma h-Addu,95 P6,9,1 m,101,103

I.Gelb,90I.Keyhiisrw,38IIi. Keyhtisrev,38II. Krhg Arslan,38 :

IL Mahmud,l3II..Murad,31I. Izzeddin,3SI.Krlrg Arslan,38I.Mesud,38lr ak, 4 1,5 0,5 3 $ 4,7 2,93,Isar-Lim,100,102

Isfahan,l06Isr K<i1,40Isme-Daga n,95,96,97,98,100,

103Isme-Da an,99,101IErkh,5?Igkah,57Iyk Da 121Iibate,StIbarr,81ibn el-Faklh,€ibn Havkal,48ibn-i Haldun,34ibn-i Kemal'e,38ibni Mes'ud,slibni-SlnaESIbn Kesir,46ibrahim,2a,31,32,33,59Ibrahim Kafeso |u,41Ibrahim milleti,l0Ibrahim S0resi,10ibrahim Yafesoglu,3lIbraniler,9lI.Cerraho 1u,47,52,66I.Cerraho lu A.g.e,46Ig Bulgarlar,48

f9 ve D6 Mololistan,5lIg ve.Orta Asya,67Idris,3ligeEausBl

Ieigi,Nlt k,42ilekhr,42Ilk Qa ,78Illoushoumail,92i\u Nail,92Imam Muhammed Bakiri,lO5Imreu'l-I(ays,67Inci lrma$,72

Incil,10,1 1,12,24, 47,58,63,72,92incil.Matta,lgIndian kabileleri,T4ingiliz,9,11 ,18,29,mIngugu,8lInima-bakrE,81

Inim-Bakaq,82Inkigu,81lr an,24,40,4 6,67,7 A,7 2,82,1, 6. ,67,lna,l25IM,58

Isa,59isa,A6ishak b. ismail,49iskender,65,66,67,76Iskit,35,63,66,67,78,IsIAm mitolcjisi,T0Isma il Cerraholl t,36,51,7 2,1 3Ismail Hakk Baltacro$u,16Ismail FI6mi Danigmend,52,76Ismail Krhg Kokten,gIspanya,5TIspanyollar,5TIsrai1,2,4,38,"58,61,62,63,65,U6

94Istanbul,9, 1 0,1 4, 1 6,23,29,31,32,3 4,35,46,51,52,5 6,6,6

. 1,74,'t 538,W,90,94,105,80Igikni,57I$tahri,48IEtar,26It:Barak,70Itil,40Iyon,57Izmir,9,58

JJagog,66James irwin.l3James Mellcart,9Japhet,6-5Japon,73Jean F.Charles,9i,97,98J.Khodzko,13John Joseph Nouri,13John Libi,13,14J.Oppert,90Jose Alemany,5TJoseph JJorovitz,6TJtirgen.94

KKAbe,52

Kadagman.82Kadaqman -f)unun,82KadaEman -Enlik,82Ka-da5-man Ilnlil,82Kadir gecesi,.52I#tf -da$r,48,65,69 .1 0,7 0,7 7,7 IKaftasya,31,67,77,105,106KAf S0resi,34,35Kaftorl,39Kaftorim.56Kaltasya,105Kahire.46..59Kakku16t im,98.1 03,104

Kalac,T'lKalahu,39Kalgangr-Qak,21Kalgangr Lak,22,Z3Kalne,39Kam,44Kamer S0resi.l6.19



Y,amda,I4Kanr HtnP?tr(aniura,53IGnturalL54Kantura Otullan,53,54Kaprya.,74IGraba ,106I(araclld FI6n,37IGradeniz,TSIftra-donlu,82I(aradunlaq,82IGra elbi$eli,82Iftrahan,38IGrahanlilar,106IGrahardag,32I&ra-Hitayltlar,T4Karaindag,82Kara-indag,82IGrain Ma arast,82I(ara-Kardaq,82I(arana,103Iftraollan HAn,37Karasu-Ftrat vadisi,l05I(araE,21IGratay Han,27Kado Da t,16IGrkeyr,4?I(arluklar,67Y'ameyn,70,11,72l(arniilbakar,68,70IGmiilbakar Da$t,71Itun,23

IGs-Dili,82IGs hiiktimdart,S2Kasm Gtilek,l3Y,asit,Zl,28I(as'lar,81Kaslar,82I(aslohin,56Kasluhl,39IGsn Hfn,37IGstilaq,82Itusyadr HAn,37I(aqgar,74Kaqgarlr Mahmud,55'

,56,68,106IQtanum,l03Y,atar25IGvurd,38Kayaalp H6n,37 |

Kayaalp oglt,37Kaynatun HAn,37Y'ayra Knn,22IGyrri,27Iftyseri-Sivas,27lbzanT2KBoudaJTKDemirci,9lKehf,46

Kehf S0.resi,36,78Kernal Ozkan,l6KemArf',41KemArt,42,44,45KemAri bin Yafes,45Kenan,28,29,39,56,89Kerey,2l,23

Kerkiik,90,106Keyhiisror,43Keykubad b. Fera Murz,38Key0mers,40Khanikoff,l3Khotan,74Krbt,41Kfga Han,71Kfsak,70,71Krfgk (Krpgak)-Han,71Krmk Fdan,38Krgz,45Krgalar,zl8'67Kurlbola H6n,37Kmlderililer,T4Kzrl-Kahraman,82Klzrl-kurt,82Kibri-Dagan,98Kimdk,45

Kimaklar,43Kimeri,40Kimrnerler,5TKiova,74Kirman,105KiS,32Kitan,58Kitay,58Kitim,56Kirtim,30,39,56,60KMsik Qa ,86Klaus Kocah,94Kolombiya,28Komaq HAn,37Konya,9KorqD,74,'17KoEay,95Koyballar,5TKoy Hdn o$1t,37Kcyuncuk,28K.Spaski,13K0ba,106Kugu,76Kudur-Enlil,82Kudus,31Ktdiis,59,74,105Kufe,54Kumm€n Atal,glKumran ma arastJ9Kur'an,9,23Kur'6 n-r Kerfm,9,7A J2,74J7,

78'19,24,32,3 5 ;?6'46'50'65Kurcul HAn,37Kurigalsu,32Kur-i gazlu,82Kurlut6 H6n,37Kunrk,l05Kuqad Demirci'90Kurtulmul HAn,37Kusu,61

KuE,39,56K0 *tn *hri,35,58Kutadgu Bilig,3lKutayJ8Kutium,SoKuzey 6t".;1r,,Kuzey-Batr MezopotamYa,94

123Kuzey Qin,58.74Kuzey-Dofu Anadolu,65,-

71,\MKuzey Kaftasya,66,73Kuzey Kutbu,40Kuzey Mezopotamya'1 1,-

7981,90,92,93,105Kuzey Suriye,90Kiigtik atn dafr,14Kiieiik Asya65,66KiidUs,62Kiife haikr.54Kiir,6?Kiir Nehri,l06Kiiltigin,4lL[agaS32,44,87,88L:habim,56landsberger,8l,90P2[.asirap,80Layard,72trhabiler,39l:nkeran,106LidAya,1fi)Lidya Krah,65Livi oyma ,67l,okman,27,3lLokman S0resi,31I-ondon.64[-ord James Bryce,l3Louis f)elaporte,92Lucian Banaparte,5T

Ludl39Ludim,56Luh16sif,43,45Lu-Ninsua1na,99Lilr,3334Liibnan,29Lynch,l 3

MMabed,60Macar,105Macarlar,64Migin,37,77Mlgln o$h Koy,37Maday,30,39,47,-56,60Madaylar.5TMaden,78Maden ilgesi,3l .

Madrr,5?Mag,67Magog,3O,55,56 J 7,61,62,63,

64,65,(6,73,14Makedonyah,65,75M.Aktot KaEgarh,l06Malatya,105Malazgirt 7afer|8,74Mangurya,77Mandeen,6T

Mangdr-Eire,21,22Manggdr-sire,23Marhesi Kralt,91Mardaman,97,103Mardin.17,12Marduk32Marduk Abla.82



124Mari,93,94,95,1MMari KraliYet ArEivi'93'%Mari QarqisiYa'93Mari qehri9llvlarvin Stbffins,l3

k$56ldaurice Bucaille,9,5&59'60Meveraiinhehir'41'48Maydere'21Maytere,22)3Mecil Do ru,13,105Me'ctic,l 2,36,37,39,41'46,47,

48,4950,51,5s,58,6063'64,65,6 57,68 J O,1 7'1 2'7 3

,74,75Medenku't-Tenzil Hakaikut-

Te'vil'46Medine,l9J4Medler,57Medya,67Medyen,l0,32,33Meggek,39Mehmed b' BehramEah,38Mehmed el-Kaqgari'31Mehmet Ate$oglu,76Mekke,29'48,52,7 4Mekke Emirleri'29Mekke - Medine"3lM€langes DussaudP4Melihgh,38Melik 8ir6il,105M.E.LMalloPan,95

Merih,42M.Ernest,65Meryem.31Mesilim'32Mesned-u Ahmet,52Mes'udi,35,58MeEeg,56MeEeglerJSMe$ek,3O,47,60Meykin'61,62Meta-tezle'82Mete,76,73MezopotamYa, I ?'16,17'18,23

,u,25,30,32,75,1 8'7 9,80'

81,88,87,89,90,91,92,94' I04,106

' M.FahrettinKrrzro$u,67M:Hamdi Yaur,15,'16Mrsr 11,46,67,7 Z'ffi 92'IMMrsrrlrlar,65Mikail'38Mikr Kosevig,l3Ming,40Minnesota,T4Misek,41'42Misralm,56Mitsraim,39M.Kasrmirski,66Mogo1,51,57,68'69'7 3'7 4'77Monteith,l3Moskova gehri,58MoEgoglarJ8M.Roth,65M.SavarY,65

M.Sofuoflu,51tv{uaviye,53,55Mugan.106Muhammed,18,1 9,33,X 52'61

,73Muhammed bin Hamza,35,75MuMtil b. StileYman'48Munh Hfn,37M0sa,33,59Musawir,9Musawir HiiseYin,il6Muskogee,T4Musul"31,4O,90'1MMut'asqur,97Mti'min S0resi,33Mii'minun,18Mii'min0n S0resi,14MilnchenEl,32Ahmed bin Hanbel,51

M.Zarif Orgun,11NNaftohim,39,56Nahl S0resi,10Nama,20,21Narnhani,87,88Nammahni,8TNaram-Sin,76,92Naramsin,92Nawal,65Nazibugag,32Naz-i bugaE,82Nazi-maruttaE,82

Nebat,41Necdet i{1i,17 :

Necef,46Necm S0resi,34Nemrod,56Nes'udt 57NwmiS Hlln o$t,37NewAs bin Sem,51New-York,64'65Neym\,37Nezihe Araz,16Nikillakap,8lNil Nehri,3lNimrodun,39Ninive,l 1,27,31,28,39'76'90Ninurta,25,26Nippur,32Nisir Da r,24,26Nirhim,103Nuayim b. Hammad,52Nuh,9,1 0,1 2, 13,1 4'16'71'18'19

24,28,2e,T,31 32,33'34,39,41,43,40.45,216'55'56'69,87,89,104,301

Nusas,69' NuEirevan,7Q72

Nuzi,90

oOgerki,21Ofirv.57Oguz Han.38,6?. ffi'7 1,73,1 6'

81,89,92,O[u21ar,12,81,105Ohio,67

O.Messerchtmot,90Onta Do u,36Orhun Abideleri,66,80Orta Asya,41,57,65,6,8,7 4,

77 9294;tO4,1O5Orta Asya G<\leri'5?,74orta Qa ,9,41,78orta-flogu,12,16 29 53,U,68

,73,14J1,tXOrta-Do unun,63OsmAn Gazi,37Osma nlr,9,1 1,2932,7 6,7MOsman Nuri Giilliilii,s4Otomag,74Ozrj,S6Ozgan,68Ozgan-Han,7Q71oOmer,55,88

6n Asya,79,88,90On Asya Mecmuasr,57,786riiken.72Ozbek,57Ozbekler,68,71PPadigah-r Cihan,106Pamir,AParis,64,66,94,95,96,98Pasinler mevkii,104,105Pasrukhoff.l 3Patrusiler,39Peleg,56

Peru,24Pesenk,45Pirig-me.87PJensen,9OPrehistorik qa ,18Prince of Wales Yanmadast,24Proto-Tiirk,1 0,3'6,67, 107Proto-Tiirkler,l 0,79,1 04Proto-Tiirk Tarihi,107PseudoCallisthene,65Pulur Bahal.105Put,39,56Putim Atal,91Putu,61Puzur-Amurri,26

aQabra, X,100,103Qatanum,96RRaama,39Raema,56RamazanJ2Ramazan $qen,3435'41'47'

48,49,-s1,58,77Rabhaelovitch,l3R.E.Brunow.90Refet Yrnang,3lReha Oluz Tiirkkan,T4Rehobot-iri.39Resan,39Resad,29Ress'liler,33.3,lRey,106



Rifat,30,39'56,57,60R.hfon,57Roma,44,67,70,89,104Romana Divogenes,T4Romulus;44,89

Romulus kardqler,44Romus,89Ron Wyatt,13Ro$un,61,62R. Stuart,13R.$eqenB9Rudolphe Tauguvalder,l 3Rum,72ROm denizi,t8Rumlar,45Rus,40.41,43,44Ruslar,43,48R0yin-Hisar,?1Riikneddin SiileYman (R.Ktltg

Anlan),38sSaba,56Sabirler,106Sabir Tiirkleri,l06Sabta,39,56Sabtaka,56Sadr BAYRAM,9,10,11,29,46SAd S0resi,33,35Sagay Tiirkleri,6TSai,67Sakalar,67,105Sakelibe,48Saka,6?Sakasan Eehri,l05Saka Ttirk Imparatoru,l06Saka Tiirkleri,67,105SakIeb,37,44,45,46,70,89Saklab (Slfv),41Saklap,40Sakya,67Salih33SB.m,28,2939Stm,40,41J6Sam,56Sllmarrli,49,50

Sami80,85,89'92Sanile2lSamiler,23,31,89Samsi Abdu,96'98Sargon,?6,92Sarular,57Saruul,20Sasani imparatorlulu,106Satttil-Arap,30Satu Sarri,9lSayalq6TSayda,31Scae,67

Schilieman,ll,12

Seba,39S€be,57Sebteka,39Sekya,67SelEuk,38Selguklular,38,l05,106SelefJ6

SellAm el-Terciiman,49SenoarkandJl,T2'77Semud,1032'33,34Sennam,91Serlr tilkesi,4g

Sevad kilgesiJ0Sevinc FIdn37Seythai,6TSibirya,67,106SicistanJ4Sidon,56Si-Enpi,67SlKar Tugara,6?Sikir,67Si-Kullar,6?Si-Uvi,6?Sin,56Sin(ay),r8Sin (Ay) Tannst,l8Sintliler,6TSi-Sakan,67Sivolobofll3skir,6?Slav kavmi,63S16v1ar,45,48,64Smith,13Soozunuul,20S<inmez Targan'13,14Sfeiser,9lSt. Jeroma59Stutgardt,94Suat Yrldrnm,9,58

Sukru Tesub,9lSultan Han Mescidi,2T5tmer,27,57,7 5,77,81,87'88'8

, 9,90,93Sumer Di|i,87,88Sumer kralr,88Sumefler,72,'2A 2 5,32,34,7 6,7 I

,80,88,82,85,86.89,Sumeroloji,?9,82Supri Erah,95Sur,31Sureleri,46Suriye,67,93

Surrealaylart,29

Susarra,100,103Susuz Han37,37sridi,46siigiik,42siik0k,42Siilemi,T6Stileymdn,3TSiileym6n H6n,37Siileymanyh'38Siileyman Uluda ,34SiimeqT4Siimer iilkesi,?6Si.iryaniler,l6

s$6h bin Nerimdn,45

$al-Yime,Z2$am,31,54,72,106$aman,44,74$am - Hicaz,29$amsiAddu.95

125garlak,80

$artamhari,92Sattu'l-AraP,24$eba,6l$ecere-i Terakime,40

$ecere-iTerakki'9

gehr-i 116r,72

$elah,56$ernsi-Addu,103$erefettin Turan,38

$erif Ba$tav,l05,106

$erv6n gehri.47

$qtan,63$rnak,3O$irvan,106$it,31gu'?7

$0ara S0resi,18,33

$u lolesi.77$ulgi,88$ullat,26$umurum Krah,9l$urippak,2.5$0-Sin,88$iikrii Kaya Seferdlu,6TTTaberiyye Gri,lti,5lTacik,82Tahoe gdlii,24Takelma,T4'l ann.Zl|25,7 0,7 6,82Tanr4:,82

Tann Da ,70Tannkut,T6Tanrr TaAla,40Tanrr-Ulgen,20Tarhan,41Tarih,40Tarih-i Ya'kub,'15Tarsis.56,57TargiE,3O,39.6O,61TartrE-Tardu1.57TayJ,72Tekvi n,9,1 4,1 8, 19,m,28,29,39

,47,55 59,({t,eO

Telengit,22TeletlJ't.zl,22Tell-Hariri,90Tell Hariri,93Tem el Amarna,92Temnel,16Tengiz(Deniz),20Tengri,86Terciiman,9,40,68Tevbe S0resi,l0,32Terrat,9,l 0, I 1,1 2.1 6,19,23,24

,2A.29.39,41,47,5 5,58,5 9,ffi ,66,7 0,7 2,7 3,9 1.,92,94

T.G.Alen,13T.G.Pinches,90Trras, 58Ttbet,'12,74Tiflis.49Tigunanim,99.1fi),103Tiras,30,39.47.5fi,(,0,80'87Tire.58



126

TirigaEOS1Tlrikan,6O,87Togarlar,5TTogarma,3,39,56,60,61Tohmas gehri,71

.TohmaE,TlToktemul Htn,37Tokuz O u21ar,35,48,58Tourki,92Ttidiin,58Thente Konsili,60Tligan,80Truva Flazinesi,l2T[ba,62T[ba1,30,39,47,56,57,6,61.T[bal kavmi,34,58T[barlak,65TilbbA milleti,35

T|rfan,12,13,16,1 7,78,19,m,2L,23,U,26,21,n,29,n 31,32,39,47,44,80,89,92

Thgrul HAn,37TU ruI b. Arslan,JsTulrul bey,38thkiu,66Tb-kue'73,92Tuluttu,20Thnika,74T[r,45Tir-ra-an,104T[ran,41Tirran,104Tbraniler,23,31Tbran tilkesi,T0Tluc Htn,37Turgd HAn,37Tlrgu,82TUrulq%T[rukkalar,9lTuru kti I 2,34,94,9 5,96,97,9 a,

99,100,101,102,103,104,105

Tiibbe miileti,34Tiirk,10,1 1,12,20,?3,29,31,34,

35,% 37,41,42,43,44,46,4

8,49,5 2,54,56,57,58,67,68,7 2,7 3,7 4,1 5,7 6,77,80,82,85,90,91,92,9 4,9 5

,103,105,106,Ttirk-Iran,13,72Tiirkis,5?Ttirkistan,45,106, 107Ttirkiye,11,16,74,l05T[irkmenJ2'77Tlirkmenler,l05T[irk Mitolojisi,23,40,69,1O,13Tiirk Sakalan,6TTiiriilq92,94,103Tiitel,42tJ(Jbar-tutu,25Uc,56Ulam-batur,82Ulamburlag,82Uluda ,21

Umma,32$1Ur,32,91Ural-Altay dilleri, 16J 7,82Urallar,29urarru,86,90,91

Ur-BabaJ4,$7,89Urtu,2837,76,94,l0sUr-Gar,87Ur htnedllru,88Ur-KiipekB9Ur-nammu,87E8Ur-Ningirsu,87Uqanab1,27Uruk,24,2132Urukagina,8SUruk Hlineddnr,STUruk KralqZuti vileyeti,105

U tnapi1tim,24,?3|26,77Utu-Hega1,87,88,92Uygur,76Uz Bey,105Uz-gan,7OUUlgen,21,23Uzengili K<lyii,13vVan,90,106Vani Mehmed Efendi,76Vecihe Hatipo$u,8tr,82Verbitskiy,20V. I.Verbitskiy,2O,21,23Yiyana,23,8Vladimir Roskois$,13wWarlagaba,SlWash ington Eyaleli,l24Water-Nanum,99Wincler,90W.L.Sacahleben,l3W.Radlof,21,23

YYafes,12,30,31,34,35,37,3839

,40,47,42,43,44,4 5,4,56,57,58,64,69,74,87,88,89,104,r05

Y af et,29,3O,39O, 47,60Yahudiler,86Yahya bin Sell5m,46Yahya Peygamber,65Yakrn dolu Tiirkleri,4 1

Yakona,?4Yakub,59Yak0b,59Yakub Mana$tln,14Yakut el Hama$,49,57,53,T1Yakut el-HamwiJ3Yekut el HavaviJlYal Miingkti Da$,21Yalvah H6n,37Yamak HAn,37Yananistan,4lYargan,80Yarla.8lYarlagan,S0

Yarlaganda,SlYavan,30,39J66)Yavanlar-Iyonlar,57Yayaa,NYayk (btiyiik su) Han,20,21

Yayrk Han,21Yayk Suyu,40Yebuz,56Ye'ciic,1 23Q36,37,41,46,47,4

8,49 J0,51,55,58, ffi,63,64,65,6,67,6,69,7 0,7 1,7 2,73,74,75,92,

Yelen Pag,105Yehova,61,62,63Yektern0r HAn,37Yemen,34,47,72Yengihlrk,T6Yeni la$aq hlnedanrB7

Yeni Zellandafu,l3Yerah,56Yeramya,59YeEu,59YorAn,47Yrimaz Giiner,17Yoktan,56Yubab,57Yugi,74Yuhanna,47,63,64,92Y ki,74Yulug Tekin Kurat,l1Yunan.24Yunanhlar,57,67Yunus,31,76Yunus bin ishak.46Yunus S0resi.18Yurddag,82Yusuf,59Yusut Ziya,23,31,56,57J8Ytie-Ci,?3Yiigriciler,35zZ6dpm,45Zagaros Daflan, 87,m,92,Y3,

104, 105Zal,lO37azaya,977*keriry a Kitap$,52,53,54Zeki Veltdi Togan,10,67,105Znn$f,i,58Z€ynep binli CahE,slZkriAddu,l01Zimri-Lim,94,96Zingibar,4lZudsudda.24Zwi,74Zu'n-N0n.31Zuri K<iyii,l03Zthre,42

Zii'lfikfr PeygamtrerMakamr.3lZn' lKAr neyn,72,N,3l,X,4 6,

8,4 9,51,65,7 0,1 3,7 5,',t 6,77,78

Ztl'n-N0n,76

Sadi Bayram Güney Doğu Anadolu'Da Proto Türk i̇zleri̇

Documents

Transcript of Sadi Bayram Güney Doğu Anadolu'Da Proto Türk i̇zleri̇