ISTRADE 2017Elektrik Piyasalarında Ticaret ve TedarikMayıs 2017

ISTRADE 2017Deloitte Türkiye 2

Türkiye’de Elektrik Toptan Satış Piyasası’nın Gelişimi

30 Nisan 2017 itibariyle Türkiye elektrik kurulu gücü 79,6 GW’a ulaşmıştır.

Mali

Uzlaştırma

Tebliği

Kasım 2003 1 Ağustos 2006 1 Aralık 2009 1 Aralık 2011 2015 - …

• Dengeleme

Mekanizması

• Aylık

Uzlaştırma

Dönemi

Geçiş Dönemi• Gün Öncesi

Planlama

• Dengeleme

Güç Piyasası

• Saatlik

Uzlaştırma

• Gün Öncesi

Piyasası

• Dengeleme

Güç Piyasası

• Saatlik

Uzlaştırma

• Teminat

Mekanizması

• Gün Öncesi Piyasası

• Dengeleme Güç

Piyasası

• Saatlik Uzlaştırma

• Teminat Mekanizması

• Gün İçi Piyasası

• Fiziksel Teslimat /

Finansal Türev

Sözleşmeleri

Aşama 1Aşama 2

Son Durum

36GW

41GW

45GW

57GW

73GW

80GW

2003 Sonu 2006 Sonu 2009 Sonu 2012 Sonu2015 Sonu 2017 Nisan

%16 %18 %25 %40 %59 %63

Serbest Üretim Şirketleri

Kamu + Yİ/YİD/İHD Anlaşmalı Santraller Kaynak: TEİAŞ

Türkiye elektrik piyasasındaki ticaret ortamı istikrarlı bir gelişim sürecinden geçmiştir.

ISTRADE 2017Deloitte Türkiye 3

Türkiye’de Elektrik Toptan Satış Piyasası’nın Gelişimi

2011 yılı Aralık ayında kurulan gün öncesi piyasası, 114 TWhticaret hacmine ulaşmış olup 2012 - 2016 döneminde yıllık bileşik büyüme oranı açısından %24’lük bir büyüme göstermiştir.

Piyasa Hacimleri

Kaynak: EPİAŞ

0

50

100

150

200

250

300

350

400

450

500

2012 2013 2014 2015 2016

TW

h

DGP Hacmi

Dengesizlik Hacmi

GÖP Hacmi

İkili Anlaşma Hacmi - Kamu

İkili Anlaşma Hacmi – Özel Sektör

Uzlaştırmaya Esas Veriş Miktarı (TWh)

239 252228218215

Türkiye Elektrik PiyasasıYıllık Bileşik Büyüme Oranları

(2012-2016 Dönemi)

Toplam İkili Anlaşma Hacmi

%9Toplam Elektrik Ticareti

%12

Kamu İkili Anlaşma Hacmi

-%3

Özel Sektör İkili Anlaşma Hacmi

%38

UEVM%4

Gün Öncesi Piyasası Hacmi

%24

ISTRADE 2017Deloitte Türkiye 4

Türkiye’de Elektrik Toptan Satış Piyasası’nın Gelişimi

Vadeli İşlem ve Opsiyon Piyasasında, Elektrik Vadeli İşlem Sözleşmeleri kapsamında 2017 yılı Ocak – Nisan aylarında gerçekleşen toplam işlem hacmi 2016 yılı aynı periyoda göre %77 azalma göstermiştir.

Vadeli İşlem ve Opsiyon Piyasası

0

100

200

300

400

500

Milyon

TL

VİOP – İşlem Hacmi (TL)

-%77

Kaynak: Borsa İstanbul

ISTRADE 2017Deloitte Türkiye 5

Türkiye’de Elektrik Toptan Satış Piyasası’nın Gelişimi

Piyasa Açıklık Oranı Gelişimi

Kaynak: EPİAŞ, EPDK, TETAŞ, Türkiye Rekabet Kurumu, Deloitte Analizi

*Teorik piyasa açıklık oranı EPDK tarafından hesaplanmıştır

Elektrik piyasasının rekabete tamamen açılması hedefi doğrultusunda 2003 yılında 9.000 MWh olan serbest tüketici limiti 2017 yılına

gelindiğinde 2,4 MWh’e düşürülmüştür.

Piyasa Açıklık Oranının Gelişimi

Teorik Piyasa Açıklık Oranı (%)*Serbest Tüketici Limiti

Gerçekleşen Piyasa Açıklık Oranı (%)

9000

7800 7800

6000

3000

1200

480100 30 25 5,0 4,5 4,0 3,6 2,4

23%

28%30%

32%

39%41%

49%

63%

75%78%

84% 85% 86% 86%90%

%19

%23

%29

%36

%44

%53

%0

%10

%20

%30

%40

%50

%60

%70

%80

%90

%100

0

1000

2000

3000

4000

5000

6000

7000

8000

9000

10000

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

2014

2015

2016

2017

MW

h/Y

ıl

© 2017 Deloitte Turkey. Member of Deloitte Touche Tohmatsu Limited

Kömür İthalatına Uygulanan Ek Mali Yükümlülük

Elektrik üretiminde kullanılacak ithal kömürün ithalat maliyeti en az 70 USD/ton olacak şekilde bir ek mali yükümlülük getirilmiştir.

Doğal Gaz Piyasası

Doğal gaz piyasasının liberalleşmesi ile ilgili atılması gereken adımlar bulunmaktadır.

Teknolojik Gelişmeler

Dağıtık üretim, elektrikli araçlar, enerji depolama, blockchain gibi yıkıcı teknolojilerin zaman içinde etkilerinin görülmesi beklenmektedir.

Yerli Kömür Desteği

Yerli ve yenilenebilir hedefler doğrultusunda yerli kömüre teşvik verilmiştir. Bu alım garantilerinin önümüzdeki yıllarda devam etmesi beklenmektedir.

TETAŞ Kontratları

TETAŞ’ın Yİ, YİD ve İHD santralleri ile mevcut elektrik satın alma anlaşmaları ilerleyen dönemlerde kademeli olarak bitecek olmasına rağmen, yeni alım anlaşmaları yürürlüğe girmektedir.

YEKA ve Diğer Yenilenebilir Enerji Destekleri

YEKA ve diğer yenilenebilir enerji destekleri ile kurulu güç içerisinde yenilenebilir enerjinin payının artması beklenmektedir.

6

Elektrik Tedarik ve Ticaretindeki Gelişmeler

ISTRADE 2017Deloitte Türkiye 7

150

104

109 118

118 1

42

135

161

140

141 148

219

181

173

145

145

151

50

70

90

110

130

150

170

190

210

230

250

Oca

Şub

Mar

Nis

May

Haz

Tem

Ağu

Eyl

Eki

Kas

Ara

Oca

Şub

Mar

Nis

May*

Gün Öncesi Piyasası Elektrik Fiyatları, 2016-2017

185 TL/MWh

Aylık Ortalama PTF

*1-24 Mayıs dönemini kapsamaktadır

Aktif Olmayan Linyit Sahaları ve Rezervleri

Yerli Kömür Desteği

Elektrik Tedarik ve Ticaretindeki Gelişmeler

Kaynak: EPİAŞ

Ekonomiye Katkıda Bulunacak Rezerv Miktarı

15.6 milyar ton

TETAŞ Tarafından Sağlanacak Alım Garantisi

>10 Yıl

Yerli Kömür Yakıtlı Santrallerin Kurulu Gücü

6 GW

2017 Yılında TETAŞ’ın Alım Yapacağı Elektrik

18 TWh

TETAŞ Tarafından Alınan Elektriğin Birim Fiyatı

185 TL/MWh

20172016

ISTRADE 2017Deloitte Türkiye 8

TETAŞ’ın Payı

Önümüzdeki yıllarda alım garantisi biten birçok santral bulunmasına rağmen, yeni anlaşmalar ile birlikte TETAŞ’ın piyasadaki en önemli oyunculardan biri olmaya devam edeceği öngörülmektedir.

Yİ/YİD/İHD Kontrat Bitiş Yılları

Doğal Gaz

Yenilenebilir

Kömür

Elektrik Tedarik ve Ticaretindeki Gelişmeler

21%

68%

11%

2016 Sonu Yİ/YİD/İHD Kurulu Güç Portföyü

253 MW2017

2018

2019

2020

2021 ve Sonrası

4.633 MW

2.352 MW

630 MW

168 MW

1

2

3

Beklenen TETAŞ Alımları

Yerli Kömür Desteği

Akkuyu Nükleer Enerji Santrali

Sinop Nükleer Enerji Santrali

Kaynak: TEİAŞ

Kaynak: TETAŞ

ISTRADE 2017Deloitte Türkiye 9

Kömür İthalatına Uygulanan Ek Mali Yükümlülük

• Türkiye elektrik üretiminin %15’inden fazlası ithal kömür yakıtlı santraller tarafından karşılanmaktadır.

• Enerji sektöründeki ithalat bağımlılığını azaltmak amacı ile 2016 yılı Ağustos ayı itibariyle elektrik üretiminde kullanılmak üzere ithal edilen kömüre ek mali yükümlülük getirilmiştir.

• Mevcut durumda, 3 Ekim 2016 tarihli Resmi Gazete’de belirtildiği üzere, ICE Rotterdam Borsası’ndaki fiyatlar referans alınarak; bir ton kömür fiyatının 70 doların altında olması durumunda bu iki fiyat arasındaki farkın ek mali yükümlülük bedeli olarak uygulanmasına karar verilmiştir.

YEKA ve Diğer Yenilenebilir Enerji Destekleri

• Piyasa fiyatlarının reel düşüşü ve döviz kurunun etkisi ile YEKDEM desteğinden faydalanan kapasite 2015’ten 2016’ya geçerken yaklaşık 3 katına çıkarak 15 GW seviyelerine çıkmıştır.

• Nisan 2016’da YEKDEM’e dahil olan santrallar dengesizliklerinden sorumlu hale gelmişlerdir.

• YEKDEM birim maliyeti Mart 2017’de 43,9 TL’ye ulaşmıştır.

• YEKA ihalelerine başlanmıştır.

• Yenilenebilir alanında yatırıma devam edilmesi beklenmektedir.

Elektrik Tedarik ve Ticaretindeki Gelişmeler

ISTRADE 2017Deloitte Türkiye 10

Elektrik Tedarik ve Ticaretindeki Gelişmeler

Doğal Gaz Piyasasının Gelişimi• Doğal gazın tedariğinde çeşitli

kısıtlar bulunmaktadır.• Tedarikçi sayısı• Piyasa yerleri• Ürün çeşitliliği• Fiyat oluşumu

%32Kurulu Güç

25,5GW

2016 Yılı Üretimi İçindeki Payı

%332016 Yılı Elektrik Üretimi

ca. 90 TWh

Kurulu Güç İçindeki Payı

• “Organize Toptan Doğal Gaz Satış Piyasası Yönetmeliği” 31 Mart 2017 tarihli Resmi Gazete’deyayımlanmıştır.

• Yönetmeliğin geçici 4. maddesinde Organize toptan doğal gaz satış piyasasının 1 Nisan 2018 tarihinde faaliyete geçeceği belirtilmiştir

Doğal gaz piyasalarının işlevsel hale gelmesi ve elektrik piyasaları ile entegrasyonun sağlanmasıyla doğal gaz ve elektrik piyasalarının birlikte optimize edilmesinin önü açılacaktır.

ISTRADE 2017Deloitte Türkiye 11

Elektrik Tedarik ve Ticaretindeki Gelişmeler

Teknolojik Gelişmeler

• Güneş enerjisinde çatı uygulamaları gibi yeni uygulamalar ile lisanssız elektrik üretimin artması ve dağıtık üretim kavramının yaygınlaşması…

• Enerji depolama teknolojilerinin önem kazanması…

• Elektrikli araçların ilerleyen yıllarda artması ve ilgili istasyonların yaygınlaşması…

• Veri analitiğine yapılan yatırımların artması ile veri yığınlarından anlamlı sonuçlar çıkarılarak operasyonel verimliliklerin artması…

• Blockchain gibi yıkıcı/dönüştürücü teknolojilerin enerji ticaretinde yaygınlaşması ve arka ofis süreçlerinde gelişmeler sağlanması…

beklenmektedir.

IoT

BlockchainDepolama

Elektrikli Araçlar

Veri Analitiği

Akıllı Şebekeler

Dağıtık Üretim

Dağıtık Üretim

Elektrikli Araçlar

Dağıtık Üretim

ISTRADE 2017Deloitte Türkiye 12

Cevap bulmaya çalıştığımız sorular…

Elektrik piyasasının gelişiminde oldukça uzun mesafeler kat

ettik ancak performansımızı daha

da iyileştirmek için neler yapabiliriz?

Piyasa oyuncularının ve Türkiye’ye yatırım yapmak isteyen yerli

ve yabancı yatırımcıların enerji ticaret ortamından beklentileri neler?

Doğal gaz piyasasının liberalleşmesi elektrik tedarik ve ticaretine kısa vadede ve uzun vadede nasıl fayda

sağlar?

Bir taraftan yerli ve yenilenebilir enerjinin gelişimini aktif şekilde

desteklerken diğer taraftan piyasa

dinamiklerini olumsuz şekilde etkilememeyi nasıl başarabiliriz?

TETAŞ’ın elektrik tedarik ve

ticaretindeki rolü önümüzdeki yıllarda nasıl şekillenecek?

Yıkıcı etkiye sahip teknolojik gelişmeler

(dağıtık üretim, depolama, elektrikli araçlar,

blockchain, vb.) elektrik tedarik ve ticaretini nasıl etkileyecek, bu etkilere

hazırlıklı mıyız?

Elektrik tedarik ve ticaretinde yeterince

güçlü bir yetenek havuzumuz var mı? Yeteneğe ulaşmada ve elde tutmada ne

tür zorluklar çekiyoruz?

Deloitte; İngiltere mevzuatına göre kurulmuş olan Deloitte Touche Tohmatsu Limited (“DTTL”) şirketini, üye firma ağındaki şirketlerden ve ilişkili tüzel kişiliklerden bir veya birden fazlasını ifade etmektedir. DTTL ve üye firmalarının her biri ayrı ve bağımsız birer tüzel kişiliktir. DTTL (“Deloitte Global” olarak da anılmaktadır) müşterilere hizmet sunmamaktadır. Global üye firma ağımızla ilgili daha fazla bilgi almak için www.deloitte.com/about adresini ziyaret ediniz.

Deloitte, denetim, danışmanlık, finansal danışmanlık, risk danışmanlığı, vergi ve ilgili alanlarda, birçok farklı endüstride faaliyet gösteren özel ve kamu sektörü müşterilerine hizmet sunmaktadır. Deloitte her beş Fortune Global 500® şirketinden dördüne hizmet verirken, dünya çapında farklı bölgelerde 150’den fazla ülkede yer alan global üye firma ağı ile, müşterilerinin iş dünyasında karşılaştıkları zorlukları aşmalarına destek olmak ve başarılarına katkıda bulunmak amacıyla dünya standartlarında yüksek kalitede hizmetler sunmaktadır. Deloitte’un 245.000’i aşan uzman kadrosunun iz bırakan bir etkiyi nasıl yarattığı konusunda daha fazla bilgi almak için Facebook, LinkedIn ya da Twitter sayfalarımızı takip ediniz.

Bu belgede yer alan bilgiler sadece genel bilgilendirme amaçlıdır ve Deloitte Touche Tohmatsu Limited, onun üye firmaları veya ilişkilikuruluşları (birlikte, “Deloitte Network” olarak anılacaktır) tarafından profesyonel bağlamda herhangi bir tavsiye veya hizmet sunmayıamaçlamamaktadır. Şirketinizi, işinizi, finansmanınızı ya da mali durumunuzu etkileyecek herhangi bir karar ya da aksiyon almadan, yetkinbir profesyonel uzmana danışın. Deloitte Network bünyesinde bulunan hiçbir kuruluş, bu belgede yer alan bilgilerin üçüncü kişiler tarafındankullanılması sonucunda ortaya çıkabilecek zarar veya ziyandan sorumlu değildir.

© 2017. Daha fazla bilgi için Deloitte Türkiye (Deloitte Touche Tohmatsu Limited üye şirketi) ile iletişime geçiniz.