Hayvancılık İşletmelerinde Dezenfeksiyon Prof.Dr.Serap GÖNCÜ

30.03.2016 Sığırcılık işletmelerinde dezenfeksiyon uygulamaları Sığırcılık işletmelerinde temizlik ve dezenfeksiyon işlemi gıda güvenliği açısından çok büyük öneme sahiptir. Bir sığırcılık işletmesinde kaliteli üretim açısından değerlendirmek için çok farklı alanlara bakmak gerekir. Ancak inek temizliği ve dezenfeksiyonu son ürüne kadar etkisini sürdürmektedir. Çünkü salgın hastalık oluşturabilecek mikrobun işletmeye girmesi, hastalığın kısa sürede yayılması anlamına gelir. Bu nedenle işletmelerde hijyene ve dezenfeksiyona büyük önem verilmektedir. Barınak içi koşullar konusu Türkiye’de halen problemdir (Okuroğlu, 1989; Kocaman ve Yüksel 2001; Tugay ve Bakır 2006; Soyak ve ark. 2007; Özdemir ve Karaman 2008; Demir ve Aral 2009; Bayraktar ve ark. 2010). Özellikle hayvancılık işletmesi, barınak, alet ekipman ve çalışanlarda ve kullanılan araç gereçlerin, güçlü dezenfektanlar ile dezenfekte edilmesi çok önem arz etmektedir.

Resim 1. Dezenfektan işlemi yapan görevliler. Yapılan çalışmalarda işletmelerin dezenfektan kullanımı konusunda yeterli bilgiye sahip olmadıkları belirlenmiştir (Yalçın, 2008; Demir,2011). Nitekim “Dezenfektan kullanıyor musunuz ?” sorusuna “Hayır” cevabını veren hayvan sahiplerinin %75.9'u gibi önemli bir kısmı “Kireç kullanıyor musunuz ?” sorusuna ”Evet” cevabı vermiştir. Ancak Elmaz ve ark. (2010)’nın Burdur ilinde yaptıkları çalışmada yetiştiricilerin %11.7'sinin dezenfektan kullandığını, kullanılan dezenfektan türünün %94.9'unun kireç olduğunu bildirmiştir. Kars ilinde kireç kullanımı konusunda işletmelerin daha bilinçli olması, özellikle bölgede şap, brusella gibi bazı bulaşıcı hastalıkların daha yaygın olarak görülmesi ve kireç kullanımının geleneksel bir alışkanlık olmasından kaynaklandığı düşünülmektedir.

Resim 2. Hayvancılık işletmelerinde dezenfektan kullanımı çok önemlidir.

Çeşitli zoonoz hastalıkların etmenlerinin kaynağı olarak barınak, zemin özelikleri, kullanılan yataklık, su kaynakları, revir bölümü, doğumhane, süt tankı ve sağım işlemi ile gübrelikler önem arz etmektedir. Bir ahırın tüm bu özellikler bakımından bir değerlendirmeye tabi tutulması kaliteli üretim aşamasında işletmede düzeltme yapılacak noktaların tespitinde önemli avantaj sağlayacaktır.

Resim 3. Hayvancılık işletmeleri farklı alanlarında farklı dezenfektanlar kullanılır. Dezenfeksiyon amacıyla kimyasal maddelerin kullanımı ve dezenfeksiyon amacı ile ışığın kullanımı 19. asırda Robert Koch, Louis Pasteur ve Joseph Lister sayesinde olmuştur (megep.meb.gov.tr/mte_program_modul/moduller.../Dezenfeksiyon.pdf). Dezenfeksiyon, bir cismin, ortamın veya malzemenin patojen mikroorganizmalardan arındırılmasıdır. Bazı bakteri sporları dezenfeksiyon sonrası da canlı kalabilir. Dezenfektan ise dezenfeksiyon işleminde kullanılan kimyasal maddelerdir.

Resim 4. Hayvancılık işletmelerinde kullanılan dezenfektanlardan bazıları Dezenfektanların Ortak Özellikleri; mikrop öldürücü olmaları, insan ve hayvan için zehirleyici özellik taşımaması, suda eriyebilir olmaları, kalıcı kötü koku bulundurmamaları, madeni

eşyalar veya diğer malzemeyi tahrip edici olmamaları istenir. Ayrıca, bu dezenfektanların ucuz ve kolay tedarik edilebilir olması da arzu edilen bir diğer özellikleridir. Dezenfektan seçiminde; viral, bakteriyel, fungal ve sorun olan etkenleri kontrol edebilmesi öncelikli konudur. Ayrıca bir dezenfektanın güvenilir sonuç vermesi ve hayvancılık işletmelerinde geniş alana ve organik maddelerde ve kötü koşullarda da kullanıma uygun ve etkin sonuç vermesi ve uygulandığı alan veya zemine de tahrip edici etkide bulunmaması gerekir. Ayrıca, dezenfektan seçiminde kullanım kolaylığı, mikrop öldürücü ama insan ve hayvan sağlığı için risk içermemesi de diğer önemli konu başlığını oluşturur (Samasti, 2008) Dezenfaktan uygulamasından beklenen sonucu etkileyen faktörler Mikroorganizmaların tipi, sayısı, doğal direnci, lokalizasyonu, dezenfektanın gücü, yoğunluğu, temas süresi, ortamın fizik-kimya özellikleri (ısı, pH, organik-inorganik maddeler…), biyofilm varlığı, malzeme ve yüzeylerin özelliği gibi pek çok faktör dezenfeksiyon/sterilizasyon işlemlerini etkiler (Samasti, 2008) Bir dezenfektandan istenen sonucun elde edilmesi için aşağıdaki konu başlıklarına ayrıca dikkat edilmesi gerekir.

Resim 5. Hayvancılıkta yaygın kullanılan dezenfektanlar Yüzey tipi: dezenfektan seçimi ve kullanımında hangi yüzeylerde ve ne gibi etmenlere karşı

kullanılacağının çok iyi bilinmesi gerekir. Hayvan barınaklarında zemin ve iç yüzeyi; ahşap, toprak veya kum gibi farklı malzemelerden yapılmış olabilmektedir. Bu gibi farklı yüzeylerde

etkili olan dezenfektan seçimi etkili sonuç almak için çok elzemdir.

Organik kirler: Dezenfeksiyonun başarılı olabilmesi için, mikropların, kimyasal maddelerle

direk temasa gelmesi çok önemlidir. Etrafı organik (kan, serum, vücut sıvıları, idrar, gaita,

dokular, mukoid salgı, diğer ekskret ve sekretler, v.s) ve diğer maddelerle (toz, toprak, yaprak, v.s.) sarılı olan mikropların ölmesi mümkün değildir. Böyle örtücü role sahip dış maddeler, aynı

zamanda, dezenfektanları inaktive edebileceği gibi, etkisiz olan veya başka tesire sahip

bileşikler haline de getirebilirler. Dezenfekte edilecek yüzeyde organik kirlerin bulunması

dezenfektanların etkisini azaltır. Ancak tüm dezenfektanlar aynı ölçüde etkilenmez, bazı

dezenfektanlar az bazıları ise çok etkilenir. Bu nedenle dezenfeksiyon öncesi yüzey temili

yapılması etkenliği artırdığı için sıklıkla vurgulanan bir konudur. Bazı yüzeylerin temizlenmesi

diğerlerinden daha kolaydır. Organik kir kalmasının engellenemediği durumlarda kirli koşullara uygun bir dezenfektan kullanılmalıdır. Bu nedenle, bir yeri veya bir eşyayı dezenfekte etmeden

önce kaba temizliği yapılır ve bundan sonra uygun olduğu saptanan dezenfektanla uygulamaya

geçilir.

Sıcaklık: Bazı dezenfektanların etkisi sıcaklığa bağlı olarak değişebilmektedir. Mesela, sağım

ekipmanlarının ön yıkanmasında, ön durulama ılık suyla gerçekleşmelidir (yaklaşık 40-50 °C)

Eğer kullanılan su soğuk olursa (35 °C altında), süt yağını kristalize eder ekipmanların üzerinde

film halinde yağ tabakası oluşturur. Ön durulamada eğer Sıcak su kullanılırsa (50 °C üzerinde)

bu sefer proteinler bozunarak film halinde protein tabakası oluşur. Ve yıkama zorlaşır. Ilık su ana yıkama için ekipmanların ısıtılmasına yardımcı olacaktır. Soğuk tavsiye edilen ürünlerde

soğuk durulama yapılabilmektedir. Özelikle iç mekan sıcaklığı değil uygulama yapılacak

zeminin sıcaklığı önemli olup bunu kontrol edilmesi etkenliği artıracaktır. Eğer uygulanacak

yüzey sıcaklığına müdahele edilemiyorsa o yüzey yapısının gerektirdiği dezenfektanı bulmak

için çaba harcamak gerekir.

Su Kalitesi: Saf dezenfektanlar kullanmadan önce önerilen oranlarda sulandırılarak

kullanılırlar. Ayrıca dezenfektan uygulanmadan önce yüzeylerin önce su ve sabunla,

fırçalanarak mekanik ön temizlik yapılması gerekir. Bu nedenle hem sulandırmada hem de ön

temizlik aşamasında su kullanılmakta olup su problemli ise işlem boşa gidecek demektir.

Ayrıca, suyun sertliği bazı dezenfektanların aktivitesi üzerine önemli ölçüde etki yapar ve bu

nedenle bir faktör olarak dikkate alınmalıdır.

Temas süresi: Mikroplar üzerinde dezenfektanların etkisi logaritmik bir tarzda meydana gelir.

Bir bakteri populasyonu letal maddelerin etkisine maruz bırakılırsa, belli bir birim zaman için,

populasyonda belli sayıda azalmalar görülür ve ölüm kinetiği eksponensiyal bir karakter taşır.

Yüzey bakteri sayımında kabul edilebilir bir düşüş sağlanması için muhtelif dezenfektanlara ait

temas süreleri arasında önemli farklılıklar bulunabilir. Eğer bir suspansiyon içinde aynı türden çok sayıda mikroorganizma varsa, bunları öldürmek için geçen süre de o oranda fazla olur.

Çünkü, ölümler, belli zaman dilimleri içinde, logaritmik bir tarzda meydana gelmektedir.

Çoğunlukla dezenfektanların güçlü etkisi kimyasal sistemin sulu safhasında yani yüzeyin ıslak

kaldığı sürede olur.

Etkinliğin spektrumu: hayvan hastalıkları ile ilgili olarak göz önünde bulundurulması gereken patojenlerin oldukça geniş bir spektrumu vardır. Birçok dezenfektan için In Vitro aktivite

testleri mevcuttur. Bir aktivite testi ile ilgili sonucu değerlendirmek için testin uygulandığı

koşulların ve bunların sahadaki koşullara uyarlanabilirliğinin bilinmesi gerekir. Dezenfektan

aktivitesini belirlemek için farklı ülkelerce kullanılan çok sayıda resmi test sistemleri vardır ve

bunlar arasında farklılıklar bulunmaktadır. Dezenfektanların etkinliğini ölçmek için Fenol

Katsayısı kullanılır. Fenol katsayısı: Jermisit ilaçların antimikrobik etkilerinin göstergesi olarak sıvı ortamda belirli bir bakteri popülasyonunu (Salmonella typhimirium' u), belirli bir

konsantrasyonda eklenen fenolün öldürmesi veya % 99 oranında azaltması için geçen sürenin,

başka bir germisid ilacın aynı koşullar altında ve aynı sürede o bakteriyi öldüren veya sayılarını

% 99 oranında azaltan konsantrasyonuna oranı.

Resim 6. Dezenfaktanlar kullanım talimatına (prospektüse) göre kullanılır.

Çözelti oranı: Kullanılan dezenfektanın imalatçı firma tarafından hazırlanmış prospektüsü

dikkatle okunmalıdır. Kimyasal maddeler yoğun eriyikler halinde iken mikrobisid, sulu veya

düşük konsantrasyonlarda da mikrobistatik etkiye sahiptirler (Anonim, 2016).

http://www.mikrobiyoloji.org/TR/Genel/BelgeAltKardes.aspx?F6E10F8892433CFFA79D6F5E6C1B43FF6B12BC5704C951AB. Yoğunluğun artması ile mikrobisidal etki arasındaki bu bağlantı

devamlı değildir. Belli bir konsantrasyondan sonra, artık tesirin değişmediği görülür. Örneğin

dezekfektanın başlangıçtaki yoğunluğu %1 iken, bu %2'ye çıkarılırsa etkisinin de, bir misli

artacağı anlamına gelmez veya etki belki, bir miktar artabilir. İkinci kez yoğunluk bir kat daha

(%4) artırılırsa, öldürme oranında eskiye oranla büyük bir artış görülmez (Anonim, 2016). Bu

durum, konsantrasyonun artmasıyla, öldürme oranının sabit kaldığı bir düzeye kadar devam eder. Bundan sonra yoğunluk artsa da, öldürme oranı değişmez. Bu nedenle de,

dezenfektanların en iyi etki sağladığı bir optimal yoğunlukları vardır. Dezenfektan çözeltisi

prospektüste yazılan oranlara göre hazırlanmalı, dezenfekte edilecek yüzeyin alanı ve gerekli

ise hacmi önceden belirlenmeli ve kullanılacak dezenfektan çözeltisinin miktarı ona göre

hesaplanmalıdır.

Uygulama tekniği: Dezenfektanların kullanılmasında bazı tekniklerden yararlanılır. Bunlardan

birinin seçimi (tütsü, püskürtme, badana, v.s.) tatbik edilecek yere ve dezenfektana göre

değişir. Bu yöntemler dezenfektanların prospektüslerinde bildirilmiştir(anonim,

2016). Mesela aynı dezenfaktan kümes, ahır, ağıl, hayvan barınakları, kuluçkahane, veteriner

klinik gibi binaların yüzeyleri ile alet ve ekipmanın dezenfeksiyonunda 1:150 ile 1:400 oranında

kullanılırken, ahır su boruları, kümesteki nipeller ve suların dezenfeksiyonunda 1:1500 oranında kullanılır. Araç lastikleri ve ayak banyosunda ise 1:40 oranında havanın

dezenfeksiyonunda ise pulverizasyon şeklinde 1:300 oranında sulandırılarak kullanılır. Bu

nedenle kullanım tekniği ve kullanıldığı yere göre metot değişir.

Dezenfektanlar

Dezenfektan etkisi olan çok sayıda kimyasal madde olmakla birlikte, bunlar arasında etkisi, uygulanabilirliği ve uygulama kolaylığı gibi çeşitli koşulları sağlayan madde sayısı sınırlıdır.

Dezenfektanların temel içeriklerine göre farklı çeşitleri bulunmaktadır. Bunlardan bir kısmı

cihazlar, aletler ve yüzeyler için olmakla beraber bir kısmı da insan veya hayvan cildine

uygulanan nispeten daha az toksik ve canlılar için zararlı etkileri az olan dezenfektanlar

olmalıdır. Bu dezenfektanların basit olarak sınıflandırılması şu şekilde yapılabilir (Gürler, 2016):

Dezenfektanların sınıflandırılması

Listedeki tüm dezenfektanlar doğal olarak mikroorganizmaların tümüne etkili değildirler (Ata,

2016). Bazılarına duyarlı bazılarına ise dirençli olabilirler. Alkaliler

Hidroksitler

Biguanidler

Klorhekzidin

Katyonik surfektanlar

Kuaterner amonyum bileşikleri Halojenler ve halojen içerikliler

Klor bazlı

İyot bazlı

Oksitleyici ajanlar

Peroksitler

Peroksijen komponentleri Fenoller

Fenol tuzları ve bileşikleri

Sentetik fenoller

Redükleyici ajanlar

Aldehitler

Sık kullanılan dezenfektanlar ve kullanım alanları aşağıdaki sınıflara ayrılarak verilmektedir

(Ata, 2016) Alkoller: Plastik, lastik ve lateks malzemeler için kullanılır. Yüksek düzey dezenfeksiyon oluşturmaz. İyot ve iyodoforlar: Kolay temin edilir, fakat yüksek düzey dezenfeksiyon oluşturmaz. Antiseptik olarak da kullanılır. Klor solüsyonları: Geniş yüzeylerin dezenfeksiyonunda kullanılır. Virüslerde etkili olup yüksek düzey dezenfeksiyon sağlar. Formaldehit: Yüksek düzey dezenfeksiyon sağlar fakat çok toksiktir. Gluteraldehit: Yüksek düzey dezenfeksiyon sağlar, formaldehite göre daha az toksiktir. Bir dezenfektanın etkili olabildiği şu kriterlerden anlaşılabilir:

1. Aktivesini koruduğu geniş bir etki spektrumunun olması, 2. Temas süresince canlı hücrelerin razaldığının belirlenebilmesi,

3. Geniş bir pH ve ısı aralığında etkili olabilmesi,

4. Organik artıkların (idrar, dışkı ve kan vs.) varlığında dahi etkin olması.

Dezenfeksiyon işlemi

Hastalık etkenlerini öldürmede veya gidermede kimyasal maddelerden yararlanma tekniği çok eskilere kadar uzanmaktadır. Bu güne dek birçok ve etkili dezenfektanlar bulunmuş ve başarı

ile kullanılmıştır. Bir işlem yapılacaksa, yapılması gereken düşük düzeyde, çevreye en az zarar

verecek, ekonomik, uygulanması basit ve artıklarının giderilmesi kolay olan bir dezenfektan

seçilmesidir. Dezenfeksiyon işlemi farklı yöntemlerle yapılabilir (Ata, 2016).

Kimyasal yöntemlerde; klor, brom, iyot, ozon, fenol, alkol, sabun, deterjan, hidrojen peroksit,

çeşitli alkaliler ve asitler kullanılır.

Fiziksel yöntemlerde; ısı ve ışık kullanılır. Isı ile dezenfeksiyonda sıcak su ve kaynatma, ışık ile

dezenfeksiyonda ultraviyole ışığı en çok kullanılan yöntemlerdendir. Mekanik yöntemlerde; ızgara, kum tutucu, çökeltme, biyolojik tasfiye işlemleri kullanılır.

Radyasyon yönteminde; kobalt 60 gibi (radyoizotop ) maddelerden çıkan gama ışınları da su

ve pis suların dezenfeksiyonunda kullanılır.

Hayvancılık işletmelerinde dezenfeksiyon yapılacak olan alana göre bu metotlardan uygu olanı

seçilerek kullanılır. Ahırlardaki ve hayvan bulundurulan alet ve malzemeler ile taşınabilecek olan diğer eşyalar sterilizasyonla veya klor içeren dezenfektanlar içinde 24 saat bekletilerek,

büyük eşyalar ise etkili dezenfektan maddelerle iyice fırçalanarak dezenfekte edilir. Madeni

eşyalar ise alevden geçirilmek suretiyle sterilize edilir.

Barınakların Dezenfeksiyonu

Hayvancılıkta biyogüvenlik yüksek öncelikli konudur. Özellikle hayvan girişinin yoğun olduğu ve farklı orijinden gelen hayvanların bir arada bulunduğu besi işletmelerinde barınağın her grup çıkışlından sonra ve zaman zaman içinde hayvana varken dezenfekte edilmesi hastalık etmenlerini ciddi boyutta engellemektedir (Göncü, 2016). Bu nedenle zaman zaman barınakların dezenfekte edilmesi hasatlıkların kontrolünde büyük avantaj sağlar. Bu amaçla öncelikle genel bir temizlik yapılıp ardından dezenfeksiyon işlemi olam üzere iki aşamalı işlem yapılır. Ön temizlik aşaması Bunu için barınaklar boşaltıldıktan sonra dezenfektanın ahırın her yanına dağılması için boş olmasını sağlamak gerekir. Dezenfeksiyon öncesi temizliği engelleyen yemlikler, suluklar, yem kapları ve el arabaları gibi eşyalar dışarı taşınarak işleme başlanmalıdır. Hayvan barınaklarında sadece zemin değil duvar ve tavanda etmen bulaşıklığına maruz kalabilir, eğer bir barınak dezenfekte edilecekse, kaba pislikler ve artıklar atıldıktan sonra tavandan başlanarak duvarlar ve zemine doğru temizlik tamamlanmalıdır. Toprak zeminli barınaklarda zeminin kazınarak temizlenmesi bir kat toprağın dışarı atılması gerekir. Temizlik aşamasında aşırı toz olması önlenmelidir. Bu amaçla, en iyisi, vakumlu bir aspirasyon sistemi ile tozların alınmalısıdır. Bu olanağın bulunmaması halinde basınçlı su kullanımı ile fırçalama yapmak yeterli olacaktır. Basınçlı ve sıcak su oldukça etkin temizlik sağlayacaktır. Ancak, bolca temiz ve soğuk su ile de aynı sonuç elde edilebilirse de temizleyici madde olarak deterjanlar, %2’lik kostik soda veya %4’lük soda çözeltilerinden yararlanılması garantili sonuç verecektir.

Resim 7. Ahırın kireçle dezenfeksiyonu Zeminde eskimiş iyice yapışmış altlıklar ve gübreler uygun şekilde ıslatıldıktan sonra dikkatlice kazınarak toplanmalı ve barınak dışına taşınmalıdır. Tüm gübre, kirlenmiş altlık ve kullanılmamış yem artıklarını ortamdan ayrılıp, zemin iyice temizlenmelidir. Bu aşama çok önemlidir, çünkü gübre ve süprüntü yüksek miktarlarda mikroorganizma içermekte olup ciddi bir enfeksiyon kaynağıdır. Altlık çıktıktan sonra ahır içinde 1 cm2 den örnek alınıp bakılırsa 30 milyon mikroorganizma sayılabilir. Böyle atıkların depolama veya biriktirme yerine taşınması aşamasında çevreye dağılmamasına dikkat etmek gerekir. Bu nedenle atıkların taşınması için kullanılacak araçların üzeri plastik örtü veya branda ile kapatılmasıdır. Tüm gübre ve kirli altlık kalıntılarını kül haline gelinceye kadar yakınız veya uygun bir şekilde alandan uzaklaştırınız. Dezenfeksiyon işlemi Dezenfeksiyon iki şekilde yüksek veya orta düzeyde yapılabilir. Buradaki amaç çok önemlidir. Özellikle ihbarı zorunlu bir hastalık olmuş ise dezenfeksiyon için resmi kurumlardan onay almak ve belge istemek gerekmektedir (****). Ancak genel ahır dezenfeksiyonu ve bulaşıcı bir hastalık yok ise Standard ahır dezenfeksiyonu da yapılmaktadır. Her hayvan grubu değişiminde o gruba ait mikroorganizmaların temizlenmesi yeni gelen grup hayvana temiz ortam sağlamak içinde dezenfeksiyon yapılmaktadır. Dezenfeksiyon çeşitleri Her ortam her malzeme farklı dezenfeksiyon düzeyine ihtiyaç gösterir. Yüksek düzeyden düşük düzeye kadar farklı etki düzeyleri olan farklı malzeme süre, doz ve zaman ile ilgili olarak farklı sonuçlar elde edilmektedir. Bu anlamda 3 farklı dezenfeksiyon düzeyi vardır. Yüksek Düzey Dezenfeksiyon: Tüm vejetatif bakteriler, viruslar ve mantarlarla bakteri sporlarının yok edilmesi işlemidir. Orta Düzey Dezenfeksiyon: Tüberküloz etkenleri, vejetatif bakteriler, mantarlar ve bazı virusların yok edilmesi işlemidir. Düşük Düzey Dezenfeksiyon: Tüberküloz etkenleri ve zarfsız viruslara etkisiz olan, ancak bir kısım vejetatif bakterilerin yok edilmesi işlemidir Bulaşıcı hayvan hastalıkları ile mücadelede temizlik ve dezenfeksiyon uygulama talimatı’nda bu konu detaylı olarak bildirilmektedir. Şöyleki, ahır, kümes ve hayvan barındıran diğer mesken yerleri, etkili kimyasal maddelerle yıkanarak veya pulverizasyonla dezenfekte edileceği, bunun dışında bu hayvan barınakları ve içerisindeki eşyalar aldehit türevleriyle fümigasyon suretiyle dezenfekte edilmesi gerektiği bildirilmektedir. Ayrıca, ahır zemini taş, tuğla veya beton ise dezenfektanlarla iyice fırçalanarak yıkanması gerektiği, toprak ise dezenfektanlarla ıslatıldıktan sonra 20 cm. derinliğinde kazılarak kaldırılıp

yerine temiz toprak ilave edilerek üstüne dezenfektan maddeler serpileceği de eklenen bir diğer hususu teşkil etmektedir. Ahırın tam olarak dezenfeksiyonu kireçle badana yapılarak tamamlanması da eklenen bir diğer husustur.

Resim 8. Ahırda kireç kullanımı Ahır dezenfeksiyonunda ekonomik yön yani kullanılan dezenfektanın fiyatı da önemli bir maliyet unsur olup piyasada bulunan dezenfektanlar için de ekonomik olanı tercih nedeni olmaktadır. Sonuçta amaç dezenfeksiyon yapmaktır. Yapılan çalışmalarda, yetiştiricilerin 11.7'sinin dezenfektan kullandığını, kullanılan dezenfektan türünün %94.9'unun kireç olduğu bildirilmektedir. Ahır dezenfektesinde kireç kullanımı Kireç, organik olmayan (anorganik) bir bileşiktir. Kalsiyumun oksid (CaO), Kalsiyumun hidroksidi (CaOH) veya Kalsiyumun karbonatı tipleri vardır. Kalsiyum karbonatın (CaCO3) ısıtılarak karbon dioksidinin (C02) uçurulmasıyla kalsiyum oksit (CaO) (sönmemiş kireç) elde edilir. Kalsiyum oksit (CaO) su etkisiyle «kalsiyum hidroksit»» (CaOH) (sönmüş kireç) olur. Halk dilinde sönmemiş kirece yalnızca «kireç» denilir. Kireç, bazların içinde, elde edilmesi en kolay ve en ucuz olanıdır (http://kirec.nedir.com/#ixzz44J4xe4tG)

Şekil 1. Kireçtaşından sönmemiş kireç oluşum reaksiyonu

Şekil 2. Sönmemiş kirecin suyla reaksiyonu

Söndürme işlemi sırasında sönmemiş kireç suyla ekzotermik reaksiyona girerek Ca(OH)2 ’e dönüştüğünden, ısı ile birlikte büyük bir hacim genişlemesi olur ve bu arada hacmi 2.5 kat artar. Yarım kilo sönmemiş kireç, 0°C’deki 1 litre suyun sıcaklığını kaynama noktası olan 100°C’ye çıkaracak büyüklükte bir reaksiyon ısısı vermektedir (http://www2.cbu.edu.tr/muhendislik/insaat/Lisans/Yapi_Malzemesi/KIREC.pdf)

Resim 9. Sönmemiş kireç görünüşü Bu nedenle hayvancılıkta ahırlarda kireçle uygulanan dezenfeksiyon işlemi kolay ve maliyetin düşük olması nedeniyle sıklıkla tercih edilen bir metottur. Kireçle dezenfekte işlemi eskiden beri kullanılan bir yöntemdir. Şap hastalığı başta olmak üzere birçok salgın hastalıkta kireçle dezenfeksiyon işlemi etkili sonuç vermektedir. Bu işlem uygun zamanlarda yapılarak dezenfektasyon birçok hastalığı önler. Hayvanların ayakları, ahır zemini ile direk temas halindedir. Zemindeki kötü ortamda üreyen mikroplar, Hayvanlarda Tırnak Hastalıklarına neden olmaktadır. Yine mikroplu zemine yatan hayvanlarda, göbek enfeksiyonları da ortaya çıkmaktadır.

Resim 10. Ahırın girişinde kireç kullanımı Sönmemiş kireç Yanmamış kireç suyla temasa geçtiğinde yüksek ısı ürettiği için serpildiği ortamdaki mikrop ve asalakları öldürür ve dezenfeksiyon sağlanmış olur. Ahır içinde hayvan yokken ve uzun etkili dezenfeksiyon yapılacaksa sönmemiş kireç ıslak zemine atılarak uygulanır. Çünkü, ahır yüzeyine toz olarak uygulandığında sönmemiş kireç hayvan varsa çıkan havadan, solunum hastalıklarına neden olabilir. Bu nedenle suda seyreltilerek veya ıslak zemine uygulanması ve içeride hayvan yoksa yüksek düzey ve miktarda uygulanması tavsiye edilir. Çünkü yanmamış kireç suyla temasa geçtiğinde yüksek ısı üretir ve serpildiği ortamdaki mikrop ve asalakları

öldürerek dezenfeksiyon sağlamış olur. Eğer kuru zemine yanmış kireç atılacak olursa suylka reaksiyon olmayacağı için ısı çıkmaz ve dezenfeksiyon işlemi gerçekleşmez.

Resim 11. Ahırın kireçle dezenfeksiyon uygulama örneği Kirecin ahırlarda uygulama şekli:

1. Ahır içindeki dışkı ve kaba pisliklerin temizlenmesi 2. Ahır zeminin ıslatılması 3. sönmemiş kirecin ahır zeminine serpilmesi 4. 30 dk sonra ahır içindeki kirecin ıslanıp ıslanmadığı kontrol edilir. 5. kuru yer varsa hortum yardımı ile kirecin üzerine incecik su püskürtülerek ıslatılır

Resim 12. Ahırın kireçle dezenfeksiyon uygulama örneği Kirecin tozlu kalması, hayvanların CİĞERLERİNE TOZUN DOLMASI ve ciğerlerde yanmaya sebebiyet vereceğinden hayvan, insan da yeterli nefes alamaz ve akciğerde ciddi hasar bırakır. Hayvanlar ahıra reaksiyon devam ederken erken alınırsa kirecin etkin kokusu hayvanda öksürük yaparak rahatsız eder. Bu nedenle dezenfeksiyon sonrası havalandırma yapmak çok önemlidir. Sönmüş kireç kullanımı Sönmüş kireç, beyaz renkte nem çekici özelliği olan bir maddedir. Yumuşak kaygan ve sabun hissi veren çözelti oluşturur (Anonim, 2016). Yanmamış kireç suyla temasa geçtiğinde yüksek ısı ürettiği için serpildiği ortamdaki mikrop ve asalakları öldürür ve dezenfeksiyon sağlanmış olur. Eğer zemine yanmış kireç atılacak olursa bu etkisini gösteremez. Ancak, hayvan varken zemine uygulanacak kireç koruyucu etkisi ile de yardımcı olur. Sönmüş kirecin antimikrobiyal activitesi ıslak çevrede hidroksil iyonları salması ile ilgilidir. Hidroksil iyonları birçok biyomolekülle reaksiyona girme özeliğinde olan oldukça yüksek okside edici serbest radikaldir (Freeman ve Crapo 1982). Sönmüş kireç olan CaOH, Ph değeri 12.5 olan kuvvetli bir alkalidir. Sönmüş kirecin (Kalsiyum hidroksitin) dezenfektan etkisi, aşağıdaki nedenlerden olabilir (Siqueira ve Lopes 1999. : 1. Bakteri hücre zarına etkisi: Canlılarda hücre zarı geçirgenlik ve bütünlük koruma gibi fonksiyonları nedeniyle önemlidir. CaOH sulu çözelti içinde, kalsiyum hidroksit ve kalsiyum

iyonlarına ayrışır. Hidroksil iyonları fosfolipidlerin ve hücre zarının yapısal bileşenlerinin tahribi ile sonuçlanan lipid peroksidasyonu yoluyla etkili olur. 2. Protein yapısını bozması: kalsiyum hidroksidin proteinlerin yapısını oluşturan ionik bağların kırılmasına neden olur. Enzimler kovalent yapıda bağlara sahiptir. Ancak polipeptid zincir rastgele değişken ve düzensiz konumdadır. Bu değişiklikler olan enzimin yapısal özeliğini bozarak hücresel metabolizmayı sekteye uğratır. 3. Hücre DNA sına zarar vermesi: Hidroksil iyonları bakteri DNA sı ile reaksiyona girer (Imlay ve Linn 1988). Bunu sonucu olarak DNA replikasyonu durur ve hücresel aktivite bozulur. Serbest radikaller lethal mutasyonları tetikler. Bu sayede ahırda mikroplar fazla ise birkaç dakikada yok olurlar. Haftada bir ahırın zeminine suyla seyreltilerek uygulandığında bu etkisini gösterecek, yüzey gerilimini düşürecek ve böylece gelişimini tamamlamış veya tamamlamamış bakterileri de yok ederek koruma sağlayacaktır. Ahırlarda zemine aralıklarla kireç uygulaması, ayak hastalıkları ve göbek hastalıklarının azaltılmasında etkilidir. Ahır zemininde hayvanların dışkılarının çok daha hızlı şekilde emilip , çok daha hızlı şekilde kuruması ve ahır temizliği kuru zeminde çok kolay olduğu içinde avantaj sağlar. Bunlara ek olarak, ahırda idrardan kaynaklanan kötü kokuları idrarda bulunan amonyağı bağlaması ile azaltarak ahır içi havasının kalitesini de iyileştirir.

Kaynaklar Anonim,2016. asitler ve bazlar. http://slideplayer.biz.tr/slide/5615858/ Anonim, 2016a. Dezenfektanlar ve Dezenfeksiyon.

http://www.mikrobiyoloji.org/TR/Genel/BelgeAltKardes.aspx?F6E10F8892433CFF

A79D6F5E6C1B43FF6B12BC5704C951AB

Ata, H., 2016. Dezenfeskiyon. www.meslegimokullari.com/wp-

content/uploads/.../sml/.../mes-tek14.ppt

Bayraktar H, Uğurlu N, Yılmaz AM. 2010. Bitlis ili Ahlat ve Adilcevaz ilçeleri süt sığırı işletmelerinde barınakların değerlendirmesi. Selçuk Tarım ve Gıda Bilimleri Dergisi 2010; 24: 17-22.

Demir P, Aral S. 2009. Kars ilinde faaliyet gösteren süt sığırcılık işletmelerinin karşılaştıkları sorunlar ve çözüm önerileri. Vet Hek Dern Derg 2009; 80: 17-22.

Demir P. 2011. Kars ilindeki süt üreticilerinin bazı teknik bilgi düzeylerinin araştırılması. Atatürk Üniv Vet Bil Derg 2011; 6: 47-54.

Elmaz Ö, Saatçi M, Özçelik Metin M, Sipahi C. 2010. Burdur ili süt sığırcılığı ve özellikleri. 0038-NAP-08 No'lu Proje Sonuç Raporu. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Veteriner Fakültesi. Burdur, 2010. http://veteriner.mehmetakif.edu.tr/ files/burdurilisut sigirciligiveozellikleri.pdf/06.02.2014.

Freeman BA, Crapo JD (1982) Biology of disease. Free radicals and tissue injury. Laboratory Investigation 47, 412±24Göncü, S., 2016. Sığır yetiştiriciliğinde Biyogüvenlik. http://www.muratgorgulu.com.tr/ckfinder/userfiles/files/S%C4%B1%C4%9F%C4%B1r%20yeti%C5%9Ftiricili%C4%9Finde%20Biyog%C3%BCvenlik.pdf

Gürler, B., 2016. Dezenfektan seçimi ve dezenfektanların kullanımı konusunda güncel rehberler. http://www.das.org.tr/kitaplar/kitap2003/13.htm

Imlay JA, Linn S (1988) DNA damage and oxygen radical toxicity. Science 240, 1302±9 Kocaman İ, Yüksel AN 2001. Türkgeldi ve İnanlı tarım işletmelerindeki bağlı (duraklı) süt sığırı

ahırlarının iklimsel çevre koşulları ve denetimi. AÜ Zir Fak Derg 2001; 33: 69-78.

Okuroğlu M. 1989. Erzurum ili merkez ilçede kamu kuruluşları desteğiyle yapılan süt sığırı ahırlarının yapısal durumu ve geliştirme olanakları üzerine bir araştırma. Atatürk Üniv Zir Fak Derg 198920: 80-100.

Özdemir MY, Karaman S. 2008. Tokat merkez ılçedeki süt sığırı ahırlarının yapısal ve çevre koşulları yönünden yeterliliklerinin ve geliştirme olanaklarının araştırılması. Tarım Bilimleri Araştırma Dergisi 2008; 1: 27-36

Samasti, M., 2008. Hastanelerde Dezenfeksiyon Kullanım Esasları, Yapılan Hatalar Prof. Dr. Mustafa

SAMASTI. HASTANE ENFEKSİYONLARI: KORUNMA VE KONTROL Sempozyum Dizisi No:60 Ocak 2008; s.143-168

Siqueira J. F. , Lopes H. P. 1999. Mechanisms of antimicrobial activity of calcium hydroxide: a critical review. International Endodontic Journal, 32, 361-369, 1999

Soyak A, Soysal Mİ, Gürcan EK. 2007. Tekirdağ ili süt sığırcılığı işletmelerinin yapısal özellikleri ve bu işletmelerdeki siyah alaca süt sığırlarının çeşitli morfolojik özellikleri üzerine bir araştırma. Tekirdağ Ziraat Fak Derg 2007; 4: 297-305.

Tugay A, Bakır G. 2006. Giresun yöresindeki özel süt sığırcılığı işletmelerinin ırk tercihleri ve barınakların yapısal durumu. Atatürk Üniv Ziraat Fak Derg 2006; 37: 39-47.

Yalçın C. 2008. Süt sığırcılık işletmelerinde ekonomik açıdan sürü sağlığı ve hastalık yönetimi. Vet Hek Dern Derg 2008; 79: 24-30.