Hans Jürgen Eysenck

(1916 – 1997)

Hijerarhijski model ličnosti

Asmir Gračanin2009/2010

Eysenck definira ličnost kao:

zbir aktualnih i potencijalnih obrazaca ponašanja organizma koji su determinirani nasljeđem i okolinom; ona nastaje i razvija se kroz funkcionalnu interakciju četiri glavna sektora u koje su organizirani svi obrasci ponašanja: kognitivni (inteligencija), konativni (karakter), afektivni (temperament) i somatski sektor (konstitucija).

Njegova teorija počiva na:

1. rezultatima faktorske analize2. eksperimentalnim istraživanjima 3. fiziološkim objašnjenjima

Faktorska analiza

analogija s kemijskim elementima koji tvore beskonačan broj kombinacija

različite vrste informacija o pojedincu(rezultati na upitnicima, testovima, razne mjere ponašanja i fiziološkog reagiranja)

Prednost ovakve hijerarhije očituje se u mogućnosti da svaka za ličnost relevantna reakcija bude locirana u precizno umrežen sustav.

Npr. 1. osoba koja na zabavi pleše2. ima naviku odlaziti na zabave3. druželjubiva je 4. ekstravertirana je

Fiziološka objašnjenja temeljnih dimenzija ličnosti

- Sve tri dimenzije PEN-a su umjereno heritabilne.

Neuroticizam

- uključuje neravnotežu autonomnog ili vegetativnog živčanog sustava“ Pojedinac koji je visok u neuroticizmu na izvanjske podražaje reagira prejako i previše uporno”

Čimbenici koji dovode do pojave neurotičnih simptoma:

1. izloženost stresu

2. naslijeđe tj. genetska predispozicija

Fiziološka objašnjenja temeljnih dimenzija ličnosti

Neuroticizam

izbijanje neuroze predstavlja funkciju međudjelovanja hereditarnih faktora ili predispozicije i veličine ili količine stresa kojoj je pojedinac u nekoj okolini izložen

Genetička predispozicija djeluje preko karakteristika autonomnog živčanog sustava pojedinca, osobito preko labilnosti tog sustava. Neki dio autonomnog ž.s. može pokazivati veću, a drugi manju labilnost.

Indikatori neuroticizma:

Klinički indikatori (kliničke ocjene):- ovisnost, uski interesi, pomanjkanje energije, abnormalnost roditelja, slab mišični tonus, izoliranost i nepripadanje grupi, nezadovoljavajući roditeljski dom i prilike

Uradak na testovima ličnosti:- visoka sugestibilnost , nedostatak upornosti u odnosu na prepreke, usporenost, slaba fluentnost, vrlo izražena perseveracija ili sklonost opetovanja aktivnosti koja je započeta a koja se već pokazala kao neadekvatna.

Samoprocjene:- osjećaji inferiornosti, nervoznost, autonomni simptomi, sklonost nezgodama i nesrećama, izbjegavanje i nepodnošenje napora, nezadovoljstvo, osjetljivost, razdražljivost i uvredljivost.

Konstitucionalna obilježja:-slaba fizička izdržljivost, neadekvatna tjelesna konstitucija, slab vid u mraku ili sumraku

Fiziološka objašnjenja temeljnih dimenzija ličnosti

Ekstraverzija

Jak ili stabilan živčani sustav naspram slabog ili labilnog ž.s.

Pobudljivost živčanog sustava

Dominantnost ekscitacijskih procesa kod introverata i inhibicijskih procesa kod ekstraverata

Lakše uvjetovanje introverata; brža ekstinkcija kod ekstraverata

Jaka reaktivnost retikularnog subkortikalnog sustava;Dominacija ekscitacije (Nebilitsin, 1964)Kondicionabilnost i ekstraverzija (Eysenck, 1967)

Fiziološka objašnjenja temeljnih dimenzija ličnosti

Ekstraverzija

Nalazi koji idu u prilog teoriji pobudljivosti RAS-a:

-Sniženi pragovi osjetljivosti kod introverzije

-Utjecaji distrakcije i ometanja različiti su u ljudi različitog živčanog sustava (I/E)

-Istraživanja odnosa intenziteta podražaja i transmarginalne inhibicije

-Istraživanja senzorne deprivacije

-Istraživanja zamaranja, umora i radnog kapaciteta

-Istraživanja utjecaja droga stimulirajuće droge imaju introvertirajući efekt, odnosno povećavaju aktivnost RAS-a i imaju jači efekt na introverte a depresirajuće droge imaju ekstravertirajući efekt

Fiziološka objašnjenja temeljnih dimenzija ličnosti

Ekstraverzija

Hullova teorija reaktivne inhibicije:

javlja se kod svakog ponavljanja određene aktivnosti tendencija prema smanjenoj jačini odgovora s protokom vremena

“kada god je neka reakcija izazvana u organizmu ... dolazi do procesa usmjerenog na zaustavljanje te reakcije” (Hull, 1943)

Potvrda za teoriju reaktivne inhibicije kao objašnjenje varijacija u I/E upravo je nalaz da se introverti mogu kondicionirati brže od introverata.

Fiziološka objašnjenja temeljnih dimenzija ličnosti

Psihoticizam

-Varijacije u razini testosterona

-Varijacije u razini monoaminooksidaze (MAO), kao važnog neurotransmiterskog inhibitora

Indikatori psihoticizma

- socijalna povućenost ili izoliranost- deluzije krivice i nedostojnosti- impulzivnost- agresivnost- smetnje raspoloženja- sumnjičavost- oštećenost mišljenja i pamćenja- usporenost- motorne smetnje- halucinacije- deluzije o odnosu, veličini ili značenju- depresivnost - suicidalnost- postojanje psihoza u obitelji- prevelika aktivnost- uzbuđenost- maničnost

Osoba koja ima povišen rezultat na P ljestvici je:

- „Usamljena je i ne osvrće se ili ne brine za druge ljude

- neugodna, dosadna ili napasna i ne uklapa se

- okrutna i nehumana

- bezosjećajna i neosjetljiva

- ne posjeduje sposobnost empatije i uživljavanja u druge

- traži senzacije ili podražaje te je željna jakih senzornih podražaja

- neprijatljska je prema drugima i agresivna

- voli čudne i neuobičajene stvari

- ne obazire se na opasnosti i ludo je odvažna

- voli od drugih činiti budale, uznemiravati ih i smetati“

Razvoj ličnosti

Socijalizacija je proces uvjetovanog i operantnog učenja koje se temelji na genetski determiniranom živčanom sustavu.

Ovisno o režimu uvjetovanja, konstitucionalni ekstravert može postati manifestni introvert.

Neuroticizam predstavlja genetsku predispoziciju za razvoj neuroze a psihoticizam za razvoj psihoze. Nužnost okolinskih utjecaja; neurotično i psihotično ponašanje je uvijek “naučeno”

Spolne razlike u dimenzijama PEN-a:

Muškarci znatno viši na psihoticizmu.

Žene neznatno više na neuroticizmu i niže na ekstraverziji

Obilježja koja prate temeljne dimenzije ličnosti utvrđena faktorskom analizom:

- I/E - Kretschmetova konstitucionalna tipologija (astenici i piknici); Sheldonova k.t. (ektomorfi – cerebrotonični i mezomorfi – viscerotonični)

N – “Neurotici su osobe koje su duševno i tjelesno defektne; ispodprosječne po inteligenciji, volji, emocionalnoj kontroli, oštrini osjeta i po sposobnosti da se napregnu. Neurotik je sugestibilan, nema upornosti, polagan u mišljenju i djelovanju, nesocijabilan i teži represiji ili potiskivanju neugodnih činjenica” (Eysenck, 1947)

Neka novija istraživanja osnova ekstraverzije

- Varijacije u ekstravertiranom ponašanju povezane su s varijacijama u pozitivnom afektu.

Ekstravertirano ponašanje dovodi do porasta pozitivnog afekta (Fleeson, Malanos i Achille, 2002)

- Ekstraverzija kao sklonost pozitivnom afektu (Watson i Clark, 1997) ili povećana osjetljivost na nagrade (Depue i Collins, 1999)

- Ekstraverzija kao predispozicija za ulaženje u socijalne aktivnosti zato jer su one same po sebi nagrađujuće ili zato jer je uživanje u socijalnim interakcijama ključni aspekt ekstraverzije (Ashton i sur. 2002)