Eurasian education №6

¹6 (6) 2015

76

"Еуразия білімі. Eurasian education. Евразийское образование" халықаралықжурналы Қазақстан Республикасының, таяу және алыс шетел мемлекеттерініңтүрлі мектептері мен бағыттары өкілдерінің теориялық және эмпирикалықзерттеулерін жарыққа шығаратын халықаралық ғылыми-әдістемелік,педагогикалық журнал.

Журналдың басты міндеттерінің бірі - білім берудің кәсібиленуіне, әлеуметтік-гуманитарлық, жаратылыстану ғылымдары аясында ғылыми зерттеужұмыстарының жүргізілуіне және педагогтардың өз тәжірибелеріменбөлісулеріне ықпал ету.

Журнал ғалымдарға, білім беру жүйесінің қызметкерлеріне, студенттерге,сондай-ақ барлық оқырмандарға арналады.

"Еуразия білімі. Eurasian education. Евразийское образование" - международныйнаучно-методический, педагогический журнал, публикующий теоретические иэмпирические исследования представителей различных школ и направленийРеспублики Казахстан, стран ближнего и дальнего зарубежья.

Одной из важнейших задач журнала является содействие профессионализацииобразования и научно-исследовательской работы в области социально-гуманитарных, естественных наук, а также распространение передовогоопыта педагогов.

Журнал предназначен для ученых, работников системы образования,студентов и широкого круга читателей.

"Еуразия білімі. Eurasian education. Евразийское образование" is an Internationaljournal aimed to publish theoretical and empirical research data from various Kazakhstanschools and fields of science as well as from countries of near and far abroad.

One of the most important tasks of the journal is to promote the professionalization ofeducation and research works in the field of social sciences and humanities and naturalsciences, as well as dissemination of best practices of pedagogue.

The journal is targeted on wide range of readers: employee of the education system,university students, and all those who interested in humanities.

1

¹6 (6) 2015"ЕУРАЗИЯ БІЛІМІ. EURASIAN EDUCATION. ЕВРАЗИЙСКОЕ ОБРАЗОВАНИЕ"Халықаралық ғылыми-әдістемелік, педагогикалық журнал

Международный научно-методический, педагогический журналScientific, methodical, pedagogical international journal

¹6 (6) 2015¹6 (6) 2015

ШЫҒУ ЖИІЛІГІПЕРИОДИЧНОСТЬPERIODICITY:айына бір ретодин раз в месяц1 time per month

МЕНШІК ИЕСІСОБСТВЕННИК / OWNER:"Erudit Group" ЖШС/ТОО/LLС

БАС РЕДАКТОРГЛАВНЫЙ РЕДАКТОРEDITORIAL - IN CHIEF:Арафат МамырбековArafat Mamyrbekov

БАС РЕДАКТОРДЫҢОРЫНБАСАРЫЗАМЕСТИТЕЛЬГЛАВНОГО РЕДАКТОРАASSISTANT EDITOR:Азамат Азатов / Azamat Azatov

РЕДАКЦИЯНЫҢМЕКЕНЖАЙЫ /

АДРЕС РЕДАКЦИИ /THE EDITORIAL OFFICE

ADDRESS:0 7 1 4 0 0

Қазақстан РеспубликасыИнвестициялар және даму

министрлігініңБайланыс, ақпараттандыружәне ақпарат комитетінде

24.11.2014 ж. есепке қойылып,№14770-Ж куәлігі берілген.

Свидетельство о постановкена учет выдано Комитетом

связи, информатизации иинформации Министерства по

инвестициям и развитиюРеспублики Казахстан

№14770-Ж от 24.11.2014 г.

Registered in The Ministry ofInvestment and Development of

the Republic of Kazakhstan,Communication and Information

Committee 24.11.2014.Certificate No. 14770-Ж.

Семей қ., Уранхаев к-сі, 45,2 қабат, 3 кеңсе.

г. Семей, ул. Уранхаева,45, 2 этаж, офис 3.

Semey, Uranhayev Street 45,2nd floor, office 3.

Tel: + 7 (7222) 56 25 25, e-mail:

[email protected]

РЕДАКЦИЯ АЛҚАСЫ:Атантаева Бақыт Жұмағазықызы, тарих ғылымдарының докторы, профессор.Аубакирова Қарлығаш Әділханқызы, PhD докторант.Аубакирова Рахиля Жұматайқызы, педагогика ғылымдарының кандидаты, доцент.Барышников Геннадий Яковлевич, география ғылымдарының докторы,профессорБелгібаев Мұхит Есенұлы, география ғылымдарының докторы, профессорБерікханова Гүлназ Еженханова, физика-математика ғылымдарының докторыБіләл Соғұт, археология ғылымдарының докторы, Памуккале университетініңпрофессоры (Түркия)Гвен Мордюк, PhD доктор, Питтсбург мемлекеттік университетініңқауымдастырылған профессоры (АҚШ)Зиядин Саябек Тәттібекұлы, экономика ғылымдарының докторы,қауымдастырылған профессор.Искакова Гүлнар Қожағұлқызы, саяси ғылымдардың докторы, профессорКаримов Мұхтарбек Қарпықұлы, тарих ғылымдарының кандидаты, профессор.Мамырбекова Гүлфар Мажитқызы, филология ғылымдарының кандидаты.Нергис Бирай, PhD доктор, Памуккале университетінің доценті (Түркия)Петер Финке, PhD доктор, Цюрих университетінің профессоры (Швейцария)Сельчүк Топрак, техника ғылымдарының докторы, Памуккале университетініңпрофессоры (Түркия)Сунарчина Мунира Мунировна, әлеуметтану ғылымдарының кандидаты, доцент(РФ)Фесенко Наталья Анатольевна, Семей қаласының білім бөлімінің басшысыЧунг Ианг Ли, PhD доктор, Питтсбург мемлекеттік университетінің профессоры(АҚШ)

РЕДАКЦИОННАЯ КОЛЛЕГИЯ:Атантаева Бакыт Жумагазыевна, доктор исторических наук, профессор.Аубакирова Карлыгаш Адильхановна, PhD докторант.Аубакирова Рахиля Жуматаевна, кандидат педагогических наук, доцент.Барышников Геннадий Яковлевич, доктор географических наук, профессор(Россия)Бельгибаев Мухит Есенович, доктор географических наук, профессорБерикханова Гулназ Еженхановна, доктор физико-математических наук.Билял Согут, доктор археологических наук, профессор университета Памуккале(Турция)Гвен Мордюк, доктор PhD, ассоциированный профессор Питтсбургскогогосударственного университета (США)Зиядин Саябек Таттибекович, доктор экономических наук, ассоциированныйпрофессор.Искакова Гульнар Кожагуловна, доктор политических наук, профессорКаримов Мухтарбек Карпыкович, кандидат исторических наук, профессор.Мамырбекова Гулфар Мажитовна, кандидат филологических наук.Нергис Бирай, доктор PhD, доцент университета Памуккале (Турция)Петер Финке, доктор PhD, профессор Университета Цюриха (Швейцария)Сельчук Топрак, доктор технических наук, профессор университета Памуккале(Турция)Сунарчина Мунира Мунировна, кандидат социологических наук, доцент (РФ)Фесенко Наталья Анатольевна, руководитель отдела образования г.СемейЧунг Ианг Ли, доктор PhD, профессор Питтсбургского государственногоуниверситета (США)

EDITORIAL BOARDERS:Bakhyt Atantayeva, doctor of historical sciences, professorBilal Sogut, doctor of archaeological sciences, professor of the Pamukkale university(Turkey)Chung Yang Lee, PhD, professor of the Pittsburg State University (USA)Gennady Baryshnikov, doctor of geographical sciences, professor (Russia)Gulfar Mamyrbekova, candidate in philological sciencesGulnar Iskakova, doctor of political sciences, professorGulnaz Berikhanova, doctor of physical and mathematical sciencesGwen Murdock, PhD, associated professor of the Pittsburg State University (USA)Karlygash Aubakirova, PhD student.Mukhit Belgibayev, doctor of geographical sciences, professorMukhtarbek Karimov, candidate in historical sciences, professorMunira Sunarchina, candidate in social sciences, docent (Russia)Natalia Fesenko, the head of The Education Department of Semey.Nergis Birai, PhD, docent of the Pamukkale university (Turkey)Peter Finke, PhD, professor of the Zurich university (Switzerland)Rakhilya Aubakirova, candidate in pedagogical sciences, docent.Selcuk Toprak, doctor of technical sciences, professor of the Pamukkale university (Tur-key)Sayabek Ziyadin , doctor of economic sciences, associated professor.

¹6 (6) 2015

2

МАЗМҰНЫ СОДЕРЖАНИЕ CONTENTS

Фесенко Н.В. Новые образовательные программы, инновации и компетентностный подход - шаги к успешной школе(Выступление на августовской конференции педагогических работников 2015 г.)........................................................................4Мамырбеков А.М. Мүлтіксіз менеджмент: Шығыс-Жерорта теңізі университетінің Халықаралық жазғы мектебі - тіл оқытукурстарын ұйымдастырудың үздік үлгісі........................................................................................................................................8Мамырбеков А.М. Безукоризненный менеджмент: Международная летняя школа Восточно-Средиземноморского университета- Яркий пример успешной организации курсов обучения языкам ..............................................................................................10Arafat Mamyrbekov. Impeccable management: International Summer School of the Eastern Mediterranean University - A strikingexample of the successful organization of language courses ..........................................................................................................12

ГЕОГРАФИЯ ГЕОГРАФИЯ GEOGRAPHY

Mukhit Belgibaev . Eolology - new scientific field of physical geography and geomorphology .............................................................15

ТАРИХ ИСТОРИЯ HISTORY

Bakhyt Atantaeva, Akmaral Ospanova. The repatriation processes in the republic of Kazakhstan ................................................18

ПСИХОЛОГИЯ ПСИХОЛОГИЯ PSYCHOLOGY

Сатиева Ш.С., Кожабекова Ж.Е. Формирование профессионального самосознания студентов психологов ..........................21

ПЕДАГОГИКА ПЕДАГОГИКА PEDAGOGICS

Чавчавадзе Е. Коррекция и развитие речи у детей на опыте Израильской практики коммуникационнойтерапии ............................................................................................................................................................................................25Степанян Н.М. Формирование познавательного интереса на уроке русского языка .................................................................28Алиева А.М., Klara Sadgalina. Бастауыш мектеп түлектерінің қатысуымен көрме жұмысын ұйымдастыру - оқушыларды ғылымиізденіске ынталандырудың әрі олардың теориялық және функционалдық білімдерін арттырудың тиімді құралы .......................31Мамажарова Э.К. Заманауи әдістерді қолдана отырып, оқушылардың білім сапасын арттыру................................................35Иванец Н.М. Авторская программа интегрированного курса "Технология создания электронного фразеологического словарярусского языка" для 10 класса уровня общего среднего образования ........................................................................................37Мамырханова Ш.С. Деңгейлеп оқыту технологиясы арқылы оқушылардың танымдық қабілеті мен білім сапасынарттыру.........................................................................................................................................................................................40Чушекова А.А., Икласпаева Ж.С. Сабақта қолданылатын жаңа технологиялардың түрлері және оларды қолдануерекшеліктері ................................................................................................................................................................................42Тулегенова Г.Н. Пути повышения орфографической грамотности............................................................................................44Лось Т.Н. План-конспект урока русского языка с применением ИКТ для 8 класса. Грамматическая тема: Синтаксис простогопредложения Речевая тема: Цена человека - дело его ...............................................................................................................46Шаяхметова С.Б. Save the nature! (The plan of the lesson) ........................................................................................................48Шарифуллин Ж.Е., Оразбекова Г.О., Шынарбек К., Малгеждарова Ж.С., Шакенов Т.Қ. Бірлескен топтық жұмыстыұйымдастырудың тиімділігі (коучинг-жоспар) .............................................................................................................................50Бериков Б.А. Тоғызқұмалақ - зияткерлік ақыл-ой ойыны...........................................................................................................52Лебедева Н.И. "Путешествие в Играй-город" Сюжетное музыкальное занятие ........................................................................55Икласпаева Ж.С. Орта мектепте геометрия пәнін жаңа педагогикалық технологияларын қолдана отырып оқыту ...................57Иглина Л.В., Жайсембаева А.Д. Инновационные технологии современного образовательного пространства .......................59Оспанова М.Т. Абай мұрасы - адамзаттың асыл қазынасы ........................................................................................................61Жақсылықова Б.Б. Ерте жаста тілдерді үйрету көптілділік тұлға қалыптастыру негізі...................................................................63Тұраров Қ.Қ. Еңбек сабағындағы ұлттық қолөнер.......................................................................................................................68Аяпбергенова Г.И., Артемова О.А., Байсалбаева А.Д., Абеуова Ф.О., Темирбаева Г.Б. Коллаборативная среда, как однаиз составляющих успешности обучения (план-конспект коуч-сессии) ......................................................................................69

Білім беру мәселелері The issues of educationВопросы образования

3

¹6 (6) 2015

ОҚЫРМАНҒА СӨЗ

Қазіргі таңда Қазақстан алдында тұрған басты мақсаттардың бірі - ғылымды қажетсінетінэкономиканы дамыту, осы мақсатты жүзеге асыру бағытында, ең әуелі, білім мен ғылымныңсапасын арттыру - күн тәртібіндегі негізгі міндет.

Қалыптасқан әлемдік жаһандану үрдістерімен нарықтық экономикалық қатынастар,қарқынды дамып келе жатқан технологиялықжетістіктер күннен күнге педагогтар менғалымдардың жоғары білімділігі мен кәсібисауаттылығын талап етуде. Жаңа замандағымәдени, ғылыми жетістіктер ғалымдар менұстаздардың бәсекелестік жағдайында өзорнын таба алатын, өз мүмк індіктерінкөрсететін маман болуға итермелейді. Солсебепті де ғылым мен біл ім беру саласымамандарының кәсіби біліктілігінің жоғарыболуын қамтамасыз ету бағытында әр алуаншаралар үздіксіз атқарылып тұруы шарт әрітәжірибе алмасу жұмыстары үнемі жүргізілуітиіс.

Мұндай жұмыстар түрлі конференциялар менжиындар, біліктілікті арттыру курстары мен семинарлар түрінде ғана емес, халықаралықдеңгейде таралатын ғылыми-әдістемелік журнал жүзінде де жүзеге асуы тиіс деп есептейміз.Бұл, өз кезегінде, ғалымдар мен педагог мамандардың тәжірибе алмасу үрдісіне қызмет ететінқұрал болатыны сөзсіз.

Осы орайда "ERUDIT" білім беру-ғылыми орталығы Еуразия кеңістігіндегі үздік ғалымдар менпедагогтардың ғылыми-әдістемелік жұмыстарын, ғылымдағы соңғы жаңалықтарды журналбеттерінде таратып отыруды жөн көрді.

"Еуразия білімі. Eurasian education. Евразийское образование" халықаралық журналы білім берудіңкәсібиленуіне, педагог мамандардың, ғалымдардың өз тәжірибелерімен бөлісулеріне мүмкіндікбереді әрі шығармашылық ізденістердің артуына септігін тигізеді деген үміттемін.

Бас редактор

¹6 (6) 2015

4

Журнал оқырмандарының назарына Семей қаласы әкімдігі Білім бөлімініңбасшысы Фесенко Наталья Анатольевнаның педагог мамандардың 2015жылғы тамыз конференциясында сөйлеген сөзі беріледі. Білім бөлімібасшысының сөзінде өңірдегі білім беру жүйесінің бүгінгі жайы, білім беруұйымдары, ұстаздар мен әдіскерлердің алдында тұрған міндеттер және алдағыуақытта білім беру жүйесін дамыту жөніндегі жоспарлар туралы баяндалады.

Вниманию читателей журнала предлагается выступление руководителяОтдела образования Акимата г. Семей Фесенко Натальи Анатольевны наавгустовской конференции педагогических работников 2105 года. Ввыступлении главы отдела образования говорится о нынешнем состоянииразвития системы образования в регионе, о задачах, стоящих передучреждениями образования, преподавателями и методистами, а также опланах на будущее по совершенствованию и развитию системы образования.

To the attention of magazine's readers a performance of executive of Semey Akimat'seducational department Fesenko Nataliya Anatoliyevna in august conference of peda-gogical workers is proposed. The performance is written about current state of edu-cational system's development in regions, about objectives, which are staying beforeeducational institutions, teachers and methodologists and about future plans of im-provement and development of educational system.

Руководитель ГУ "Отделобразования города

Семей Восточно-Казахстанской области"

ФЕСЕНКО НАТАЛЬЯАНАТОЛЬЕВНА

Уважаемые участники конференции!Большой августовский педсовет, дает нам прекрасную

возможность обсудить накануне учебного годаназревшие проблемы, проанализировать и определитьпути их решения, наметить перспективы дальнейшегоразвития системы образования города.

Школьное образование - особая сфера деятельности,в которой пересекаются интересы всего общества,которая во многом определяет нашу жизнь завтра.Неслучайно августовские педагогические совещанияработников образования объединены темой "Новыеобразовательные программы, инновации икомпетентностный подход - шаги к успешной школе".

Уважаемые коллеги!В своем Послании народу Казахстана "Нұрлы жол -

путь в будущее": Лидер нации Нурсултан АбишевичНазарбаев определил главную задачу "Мәнгілік ел"

Поэтому вся работа системы образования должнабыть направлена на развитие идеи "Мәнгілік ел".

В системе образования города Семей функционируют120 учреждений, из них: 65 общеобразовательных школ,2 вечерние; 35 учреждений дошкольного образования,15 - дополнительного. В целях оптимизации учрежденийобразования, в 2015 году реорганизованы: Достыкскаяосновная школа - путем присоединения к Чекоманской,Акбулакская средняя общеобразовательная школа - восновную.

Почти пятидесяти одной тысяче детей предостав-ляются услуги дошкольного, общего среднего и допол-нительного образования.

Анализ динамики финансирования и совершенство-вания материально-технической базы учреждений запоследние три года, свидетельствует о том, что бюджетреспублики, области, города выделяет значительныесредства на развитие образования. Затраты наобразование в 2015 году составили - 9 млрд. тенге, чтобольше 2014 года на 3 млрд. тнг. Несмотря наувеличение финансирования, в связи с дефицитомбюджета затраты на содержание одного ребенка вшколах снижены и составляют 136,6 тыс. тенге в год,что меньше 2014 года на 81тыс. тенге.

Проблемы укрепления материально-технической базыучреждений образования решаются и другимиспособами: например СОШ №29 стала победителем в

проекте "Корни травы", благодаря которому смоглиустановить новые окна в здании школы.

Сегодня в ряде учреждений образования имеютсяпроблемные вопросы - ремонт кровли, отопления,электросетей, фасада, устаревшее оборудование -которые предстоит решать в последующие годы.

Не смотря на недостаток финансирования, решаютсявопросы пополнения фонда учебной литературы.Приобретены 174860 экземпляров учебников на сумму136 миллионов тенге. Предварительно средняяобеспеченность учебниками нового поколения в 2015 -2016 учебном году составит - 75%. При использованиистарых учебников и с учётом проведённой в школахгорода акции "Подари учебник школе" этот процентувеличиться.

По ряду показателей Государственной Программыразвития образования, уже сегодня обеспечено 100%выполнение - это организация подвоза, обеспечениебесплатным питанием детей из малообеспеченныхсемей. Существенным условием материальнойподдержки нуждающихся детей является 3-х %отчисление бюджетных средств из "фонда всеобуча"(тогда как несколько лет назад этот процент составлял2,7%).

Равный доступ всех детей независимо от возраста,пола, национальности и состояния здоровья кполучению качественного образования через развитиеинклюзивного образования является одной изпервоочередных задач государственнойобразовательной политики. Государственная услугаобучения на дому предоставлялась 170детям-инвалидам, 141 - обеспечен специальныминтерактивным оборудованием.

На базе трёх детских садов общего типа(д/с № 4,5,9)функционируют коррекционные группы для детей снарушением зрения, задержкой развития, нарушениемречи и опорно-двигательного аппарата

Дети с нарушениями опорно-двигательной системыобучаются в СОШ №19 и гимназии №6, третий год будутобучаться дети коррекционных классов в СОШ № 42,20, где совершенствуется материально-техническаябаза и методика преподавания.

Горячее питание получают 97,4% школьников, детииз малообеспеченных семей обеспечены горячим

НОВЫЕ ОБРАЗОВАТЕЛЬНЫЕ ПРОГРАММЫ, ИННОВАЦИИИ КОМПЕТЕНТНОСТНЫЙ ПОДХОД - ШАГИ К УСПЕШНОЙ ШКОЛЕ

(Выступление на августовской конференции педагогических работников 2015 г.)

Âîïðîñû îáðàçîâàíèÿ

5

¹6 (6) 2015

питанием полностью. Организован закуп молока имолочной продукции, мёда. Несмотря на то, чтоорганизаторами питания являются арендаторышкольных столовых, ответственность за организацию,качество питания лежит на руководителях. Поэтому,каждому руководителю необходимо взять на контрольпоставку продуктов, приготовление и реализацию пищи.

Уважаемые коллеги!Интеграция Казахстана в общемировое

образовательное пространство, смена парадигмыобразования, формирование его новой национальноймодели не оставляют без внимания вопросы качестваподготовки педагогических кадров. Педагогическийкорпус города Семей характеризуется достаточнымуровнем профессиональной компетентности: 92%педагогических работников школ с высшимобразованием, 51% - имеет высшую и первую категории.По итогам аттестации педкадров 2015 года присвоеныи подтверждена высшая и первая категория - 704(семьсот четырем), педагогам.

Росту профессионального мастерства способствует иновый формат курсовой подготовки учителей, с 2012 по2015 год курсы прошли 416 педагогов.

Особо ценным для учителя сегодня является умениевести преподавание на английском языке, наличиеученой степени магистра (их в школах города 73),совершенное владение информационными технология-ми, а самое важное - умение обеспечить высокоекачество образования для всех учащихся.

Поэтому важнейшим направлением деятельностиметодического кабинета и кадровой политики каждогоруководителя школы должна стать системная работапо выращиванию молодых кадров, их поддержка иметодическое сопровождение.

За прошедший год 715 педагогических работниковприняло участиев городских, областных и республиканс-ких профессиональных конкурсах (2013-2014 г. -710).

Вот только несколько примеров:Обладатель Гран-при городского конкурса "Лучший

учитель начальных классов" Капокова АльмираНабиулаевна (СОШ №29) заняла 3 место на областномконкурсе; методист Игентаева Асель Айдынкалиевна.заняла 1 место в областном конкурсе координаторовоценки качества; учитель экономического лицея МейерЕлена В.ладимировна получила диплом отличникамеждународного конкурса "Тотальный диктант 2015".Воспитатель ясли-сада №8 "Балбөбек" Кодашева АйгульРахымбаевна получила Гран-при областного конкурса"Лучший воспитатель года". 1 место в межрегиональномконкурсе по физическому воспитанию, занял учительфизкультуры детского сада №7 "Акбота" АхмадиевЕржан Адильбекович.

В областном конкурсе профессионального мастерствасреди руководителей организаций образования"Эффективный руководитель - продуктивнаяорганизация образования" первое место средируководителей общеобразовательных школ областизаняла директор СОШ №22 Исимбекова АйгульНусуппековна, среди руководителей дошкольныхорганизаций - первое место заведующая детским садом№ 7 "Ақбота" - Байскакова Дильдаш Секеновна, средиорганизаций дополнительного образования - 3 местоКуанова Айжан Куатовна - директор музыкальной школы№1. А в областном конкурсе пришкольных участков 1место заняла СОШ №32.

В 2015 году в Книгу "Золотой фонд дополнительногообразования РК", изданной Республиканским учебно-методическим центром дополнительного образованияМОН РК, вошли детский Биологический центр и Дворецтворчества детей и молодежи г. Семей. На сегодня этиучреждения- старейшие внешкольные организации г.Семей, сохранившие лучшие традиции прошлого,занимают достойное место среди организаций

дополнительного образования Республики Казахстан.Все это способствует формированию положительного

имиджа профессии учителя, является моральнымстимулом как отдельному педагогу, так и целомупедколлективу.

Первой ступенью, на которой закладываютсядальнейшие возможности, ресурсы и способы развитияличности ребенка, является дошкольное образование

Следуя этому поручению Президента в городе Семейза три последних года сеть дошкольных учрежденийувеличилась на 15 детских садов (сейчас 35), пришколах города действует 50 мини-центров. Только запрошедший учебный год открыты четыре частныхдетских сада на 460 мест ("Айналайн", "Байщещек","Асыл-Жибек" "Немере"), с привлечением частныхинвестиций на общую сумму 180 млн тенге.

Ведется работа по стимулированию частныхпоставщиков услуг в сфере дошкольного образования.Поэтапно с 2010 года государственныйобразовательный заказ размещается в частныхдошкольных организациях и к 2015 году составил 2086мест. Все это позволило довести средний показательохвата дошкольным образованием детей от 3 до 6 летс 76% до 87%.До конца года планируется разместитьгосударственный образовательный заказ ещё на 500мест.

В рамках государственно-частного партнёрствазавершён конкурс на строительство пяти детских садовна 1290 мест, вскоре будут начаты работы.

Вместе с тем проблема обеспечения детей особенно2-летнего возраста дошкольными учреждениямиостается. Несмотря на то, что на начало нового учебногогода отделом образования выданы свыше 1800направлений, более 13 тысячи детей ожидают своейочереди, из них 5 тысяч детей - в возрасте от 3-до 5 лет.

Решение проблемы - в строительстве новыхдошкольных учреждений и возврате в коммунальнуюсобственность и восстановлении зданий бывших детскихсадов.

Качество образования обозначено главой нашегогосударства в числе 5-ти приоритетных направленийсоциальной модернизации как важнейший показательказахстанского стандарта качества жизни.

Сохраняется и получает развитие сетьспециализированных классов (гимназических,лицейских, профильной подготовки). Контингент этихклассов составляет 4531 учащийся.

По итогам 2014-2015 учебного года учащиесяЭкономического лицея, гимназии №37, показали лучшиерезультаты в городе, но при этом их результаты ниже,чем в прошлом учебном году; сдает позиции гимназия№6.

По окончании учебного года был проведенсравнительный анализ результативности гимназий собщеобразовательными школами, показавшимивысокие результаты ЕНТ, который показал, что у рядашкол города есть потенциал по открытию илирасширению гимназических и лицейских классов (школа№22, №30). А школе-лицею №7, гимназии №6необходимо задуматься о соответствии качествапредоставляемых услуг статусу школы.

Уважаемые коллеги!Внешняя оценка учебных достижений является одним

из видов независимого от организаций образованиямониторинга за качеством обучения. В прошедшемучебном году процедурой ВОУД было охвачено 16учреждений образования, 587 учащихся (в 2014- 6учреждений). Средний балл по городу составил 50,балла (2014 г.- 59, б.).

Впервые учащиеся школ №13, 18, 40 тестировалисьна компьютере. Средний балл этих школ составил -45,33 балла (по области - 42,9 баллов).

В целом результаты внешней оценки учебных


¹6 (6) 2015

6

достижений выпускников основной ступени школы вышесредне областного, но не во всех школах ведется работапо формированию ключевых предметных компетенцийпо прочности приобретенных знаний. Ведь ВОУД - нерезультат подготовки за 9 класс, а подведение итоговзнаний за основную школу.

Думаю, вы согласитесь с тем, что самая обсуждаемаяв образовании тема - это Единое национальноетестирование, объективность его проведения ирезультатов. Что касается результатов, то в этом году увыпускников нашего города, они значительно нижеобластного показателя.

Средний балл по итогам Единого национальноготестирования 2015 года составил 76, что нижеобластного показателя 80,1 б и республиканского - 78.

Высокий средний балл на ЕНТ показали школы:Экономический лицей, Жаркынская СОШ, гимназии 37,6, СОШ №30.

9 школ города показали результаты выше областногопоказателя; самый высокий результат - 123 балланабрали два выпускника Гимназии №37.

33,3% выпускников -претендентов на аттестат "Алтынбелгі" подтвердили знания, 35% выпускниковподтвердили аттестат с отличием.

Следует заметить, что выпускники 19 школ городасмогли повысить свой результат по сравнению спрошлым учебным годом, 35 школ - понизили свойрезультат, 4 школы остались на прежних позициях.

Значительно повысили свои результаты сельскиешколы до 74,5. В 2014 году - 64,4 балла. Руководителиэтих школ отмечают: этому способствовалаКаникулярная школа для выпускников из сельскойместности, где работали ведущие педагоги и психологигорода. В новом учебном году эту работу необходимопродолжить.

716 выпускников 2015 года или 60% от числасдававших ЕНТ поступили в ВУЗы, в том числе 302выпускника или 42% на гранты. В Вузах Казахстанапродолжат обучение 516 выпускников, в ВУЗах России181 выпускник, в учебных заведениях дальнегозарубежья 19 человек.

Причины низкой результативности в обучении вомногом связаны с отсутствием объективности упедагогов в оценке знаний учащихся, отсутствиемсистемного подхода к организации учебно-воспита-тельного процесса, бессистемным внутришкольнымконтролем, недостаточной работой с родителями.

В Международных исследованиях PISA принялиучастие СОШ №№ 22, 23, TIMSS-СОШ №1 им.Чернышевского, Пригородная, апробации PIRLS - СОШ№47. Анализ результатов пробного тестированияпоказал, что у школьников вызывают затруднениязадания, требующие рассуждения, сводного конструи-рования ответа, анализа представленной информациидля поиска верного решения.

В соответствии с требованиями Госпрограммысформирована независимая вертикаль контролякачества образования по линии Департамента поконтролю качества в сфере образования. Результатывнешнего контроля призваны влиять на репутациюучреждения образования в региональном сообществе,влиять на рейтинговые оценки работы коллектива икаждого педагога.

В 2014-2015 учебном году успешно прошлинезависимую процедуру аттестации 6 педагогическихколлективов школ и ДДУ. И этот результат для насособенно важен как показатель эффективности системыобразования города в целом.

В решении проблемы качества немалую роль играетумение определять и развивать природные задаткидетей. Мы гордимся интеллектуальными победаминаших школьников.

23 победителя Международных интеллектуальных

конкурсов и соревнований приказом МОН РК былиосвобождены от сдачи ЕНТ.

В этом году учащиеся Гимназии №37, СОШ №29, №30приняли участие в Международном научном конкурсе вЮжной Корее. Завоевали серебряную медаль ученицаСОШ №29, бронзовую медальученица СОШ №30.

Второй год учащиеся города становятся призёрамиПрезидентской Республиканской олимпиады поматематике (Бронзовым призер - ученик 11 классаЭкономического лицея Нурахметов Жаслан).

Учащиеся экономического лицея и гимназии №37 всоставе команды Восточно-Казахстанской областипринимали участие в республиканской олимпиаде пообщеобразовательным предметам гуманитарного циклаи по итогам олимпиады получили золотые медали идипломы І степени, в республиканской олимпиадеестественно-математического цикла учащиеся гимназии№6 завоевала ІIІ место и награждена бронзовоймедалью.

Конечно, за всеми успехами и достижениямишкольников стоит колоссальный труд педагогов,которые создают условия для реализации ихвозможностей, оказывают поддержку молодымталантам.

Реализация трёхъязычного подхода в обучении -долговременная и стратегически важная задача.

Сегодня в организациях образования городапроводится работа по внедрению полиязычногообразования, в качестве эксперимента в гимназии №37с 2012 года проводится преподавание предметов ЕМЦна английском языке. Отдел образования, учрежденияобразования активно сотрудничают с образовательно-научным центром "ERUDIT", в течение учебного года вшколах города (гимназия №37, 6, СОШ №16, №4, 1, 19,22, 30) осуществляется прохождение практикистудентами кафедр иностранного, казахского и русскогоязыков университета Шакарима и педколледжа.

Несмотря на достижения наших педагогов и учащихсясуществует ряд проблем в изучении языков, которыене дают нам сегодня выпускать из школы "говорящих"на казахском, русском, английском языкахграждан.Важнейшей задачей в текущем учебном годуостается создание условий для развития языковойсреды как в урочной, так и внеурочной деятельности сучётом реальных возможностей обучающихся, открытиеклассов, с преподаванием на 3х языках. Для этого нужныучителя, владеющие тремя языками. В этомнемаловажную поддержку нам могут оказать ВУЗы,педагогический колледж.

Имеет положительную динамику число участниковинновационной деятельности. Продолжен экспериментподушевого финансирования в СОШ № 10, 37;внедрение опыта Назарбаев интеллектуальной школыв СОШ №25, внедряется проект по управлениюкачеством в общеобразовательных школах"Образовательный технопарк", руководителем которогоявляется профессор Вассерман Ф.Я. В городе успешновключились в данный проект СОШ № 31, 3,Пригородная СОШ (всего 11 школ).

КГКП "Ясли-сад №4 "Балдәурен" являетсяреспубликанской экспериментальной площадкой повнедрению трехъязычия в дошкольныхобразовательных организациях. В процессеэксперимента педагогами разработаны 10 авторскихметодических пособий.

Одним из ведущих направлений модернизацииобразования является работа в системе электронногообучения "Е-learning", к которому подключено 35 школ.Уровень обеспеченности доступа к интернетобщеобразовательных школ составляет 82,4%,обеспеченность школ города компьютерной техникойувеличилась.

Вместе с тем, требуют замены 21% компьютеров.


7

¹6 (6) 2015

В настоящее время на один компьютер приходится 13учащихся, к широкополосному интернету имеют доступ75% школ. Поэтому обновление парка компьютернойтехники, решение вопросов технического обслуживания,успешной работы интернета - задача на ближайшеебудущее.

Уважаемые коллеги!В Послании народу Казахстана "Нұрлы жол - путь в

будущее" отмечалось, что в общенациональной идее"Мәңгілік ел" заложены патриотизм и доверие, дружбаи любовь к родной земле, к ее истокам.

Учреждениями образования было проведено более500 мероприятий где имели место ценностивсеказахстанской идеи "Мәңгілік Ел". Показателемсоциальной активности старшеклассников в городеявляется создание во всех школах детскихобщественных объединений, способствующихпроявлению лидерских качеств, в которых занято 78%школьников города.

Совершенствуются виды и формы организациилетнего отдыха и труда детей и подростков.

На организацию летнего отдыха детей и подростковиз бюджета города было направлено 9 млн. тенге, в томчисле на отдых четырёхсот шестидесяти детей измалообеспеченных семей - 4,0 млн. тенге.

В пришкольных лагерях различной направленностиотдыхали около 9920 детей, (в 2014 г - 5368 детей).Отдых детей был организован в 3 детских загороднихлагерях: "Радуга" (сад № 10), "Жас канат" (СШ № 36),"50 лет Турксиба" (СШ № 3), где отдохнуло 2080 детей иподростков.

Для развития талантов, творчества, создания условийдля занятости детей во внеурочное время в городефункционируют 15 учреждений дополнительногообразования.

В прошедшем учебном году в учрежденияхдополнительного образования работало 500 кружков исекций (2014 г -427). За последние три года охват детейи подростков дополнительным образованием увеличенс 9238 до 13160 тысяч. Это стало возможным благодарярасширению сети кружков на базе существующихучреждений и в общеобразовательных школах.

Говоря о проблемах воспитания, Президент отметилнедостаточность таких приемов духовно-нравственноговоспитания детей, подростков и молодежи, которые бынацеливали на решение индивидуальных задач ихвзросления и успешной социализации. Подтверждениемэтого являются случаи суицида, которые хотя исократились по сравнению с прошлым годом, но всё жеимеют место в школах города: 2014-2015 уч.г. - 3 попытки(2013-14 уч.г. - 2 завершённых, 13 попыток).

Поэтому необходимо совершенствование формработы по формированию патриотического сознания,уважения к государственным символам республики,избегать при этом формализм, больше даваявозможности детям самим стать инициаторами каких-либо общественно-значимых акций и проектов.

Наблюдается положительная динамика в профилак-тике безнадзорности, бродяжничества, преступлений иправонарушений несовершеннолетних, за шестьмесяцев текущего года по школам произошло два случаяправонарушений, тогда как за этот же период прошлогогода 5. Свои результаты дает системный подход всех

заинтересованных лиц и организаций в создании четкой,отвечающей требованиям сегодняшнего дня системыпрофилактической работы среди несовершеннолетних.

Несмотря на проводимую воспитательную работу попрофилактике дорожно-транспортного травматизма запоследние три года увеличилось количество дорожныхпроисшествий с участием детей и по вине детей. Зашесть месяцев 2015 г. зарегистрировано 4 случая ДТПс участием детей.

Охрана прав детей является одним из наиболеесерьезных и ответственных направлений деятельностисистемы образования города. За 6 месяцев 2015 годаопределено в семью 47 детей, за весь период 2014 г -70 детей. Всего под опекой находится 361ребенок, 14детей на патронатном воспитании. На содержание детей-сирот и детей, оставшихся без попечения родителей изместного и республиканского бюджетов выделено 76млн337 тыс тенге, на содержание детей переданных напатронатное воспитание - 13 млн 618 тыс тенге.

В рамках Республиканской акции "Мейірім" 81организация города, в том числе 54 учрежденияобразования являются патронатными для 145 детей-сирот детей, оставшихся без попечения родителей. Наих счет в Жилстройсбербанке перечислено 10 млн. 752тыс. 273 тенге.

С начала 2015 года в детские дома направлено 48несовершеннолетних детей (в 2014 г -79 детей).

Уважаемые педагоги и руководители!В новом учебном году нам необходимо:1. Продолжить работу по обеспечению доступного

качественного образования, развитие обучения,обеспечивающего возможность выбора ипроектирования индивидуальной образовательнойтраектории обучающимися и воспитанниками; изучениеотдельных предметов на повышенном уровне;

2. Продолжить работу по созданию единогометодологического пространства для выявления иподдержки талантливых детей. Способствоватьобеспечению инновационного развития учреждений,инновационной практики педагогических работников;

3.Развивать вариативные формы дошкольногообразования через решение ряда управленческих задач;

4. Создавать безбарьерную среду, направленную наповышение доступности образования для детей сограниченными возможностями.

5. Повышать воспитательный потенциал учрежденийобразования.

Для решения этих задач, Учитель всегда долженпомнить, что он руководит неповторимым, ни с чемнесравнимым по своей сложности и красоте процессомстановления человеческой личности. А для этой миссиион должен постоянно совершенствовать своемастерство, используя новейшие достиженияпедагогической науки и передовой практики.

Сегодня возглавлять учебное заведение долженРуководитель с выраженными качествами менеджера.Это должен быть человек, который не прячется отрешения сложных и "неудобных" вопросов, а ищетоптимальные пути их решения. Поздравляю всех Вас, ав вашем лице ваших коллег, родителей, учащихся ивоспитанников с новым учебным годом, самыеискренние пожелания всем творческих поисков и удач ввашей благородной педагогической деятельности!


¹6 (6) 2015

8

т.ғ.к., "Erudit" білім беру-ғылыми орталығының

директорык.и.н, директор

Образовательно-научногоцентра "Erudit"

МАМЫРБЕКОВ АРАФАТМАЖИТҰЛЫ

Қазіргі таңда көп тіл білетін адамның қоғамдағы аларорны да ерекше. Өзге тілдерді үйрену, оны жетік меңгеру- бұл, ең алдымен, халықаралық қатынастар кезіндеайрықша рөл атқарады. Шет тілі - қазіргі заманныңталабына сай, қоғамның әлеуметтік-экономикалық,ғылыми-техникалық және мәдени дамуының қайнар көзі.Еліміздің тарихында болып жатқан әлеуметтік-экономикалық өзгерістер, білім беру саласындағы жаңабағыттар ағылшын тілін оқытуды үнемі жетілдіруді,оқытудың ғылыми және әдістемелік деңгейін көтеруміндеттерін жүзеге асыруды қарқынды түрде талап етуде.Осыған орай, ағылшын тілі тілдің үш тұғырының біріретінде қызмет етудің алғышарты - оның қоғамдықөмірдің әр алуан саласында қолданылуы, әлеуметтік-экономикалық, мемлекеттік зор ұлттар мен ұлыстардыңбір-бірін түсінуіне - халықаралық сипат алған ағылшынтілінің өзіндік рөлі зор.

Президентіміз Н.Ә.Назарбаев әрбір қазақстандық үштілді жетік меңгеруі керектігін, 2020 жылға дейін ағылшынтілін білетін тұрғындар санын арттыру қажеттілігін үнеміайтуда. Сәйкесінше, елімізде орта білім берумектептерінде ағылшын тілі 1 сыныптан бастапоқытылатын болды. Тіпті балабақшалардың өзіндеағылшын тілінде сөйлеуді, оқуды үйретеді.

Кейінгі жылдары еліміздің экономикамыздыңнығаюына орай, ата-аналар арасында мектепжасындағы балаларын шетел университеттерінеағылшын тілін үйрену үшін жазғы мектептерге жіберутенденцияға айналды. Қалтасы көтеретіндеріҰлыбритания, АҚШ, Канада, Австралия сияқты елдердегіағылшын тілді мемлекеттерге жіберуде. Ал орта тапөкілдері үшін бұл мемлекеттерге балаларын жіберу қолжетімсіз. Қазіргі таңда, бұл елдермен қатар, бұрынғы

АҚШ немесе Британия отары болған мемлекеттерде тілоқыту тиімді болып отыр. Себебі, ол мемлекеттерұйымдастырған жазғы ағылшын тілі курстарының құныаталған мемлекеттердің әлдеқайда төмен. Олардыңарасынан аталған мемлекеттердің университеттеріненешқандай кем емес, ағылшын тілді университеттердіңжазғы халықаралық мектептерін табуға болады.Солардың бірі - Солтүстік Кипрде орналасқан Шығыс-Жерорта теңізі университетінің Халықаралық жазғымектебі. Бұл елде бұрынғы Британдық колонияданағылшындық мәдениет пен тіл толықтай сақталған. Ата-аналар үшін білім бағдарламасы мен жайлылық,баласының ағылшын тілді ортаға түсу мүмкіндіктеріқарастырылған. Баланың шетелдік достар тауып,дүниетанымының кеңеюіне барлық жағдай жасалған.

Фамагуста қаласындағы ең ірі халықаралық оқу орны- Шығыс-Жерорта теңізі университеті 1979 жылықұрылды. Бұл Солтүстік Кипрдегі тұңғыш әрі осы күнгедейінгі жалғыз мемлекеттік университет. Шығыс-Жерортатеңізі университеті докторантура, магистратура жәнебакалавриат бағдарламалары бойынша жоғарғы білімберу қызметтерін ұсынады. Университет құрамынакіретін 3 институт, 6 жоғарғы мектеп және 11 факультеттебакалавриат бағдарламасы бойынша 95 бағыттаеуропалық стандарттарға сәйкес білім береді.Университет бағдарламалары ABET, MIAK, FIBAA, AQAS,TEDQUAL, ASIIN, EDEXCEL, ATLAS, LCCI, EFMD, AACSBсияқты жоғарғы білім саласындағы бірегей аккредиттеусертификаттарына ие.

Жоғарғы білім саласындағы 35 жыл жемісті қызметтіңнәтижесі ретінде бүгінгі таңда Университетте әлемнің 98елінен 19000-нан астам студент білім алады. Шығыс-Жерорта теңізі университетінің академиялық құрамына

МҮЛТІКСІЗ МЕНЕДЖМЕНТ:ШЫҒЫС-ЖЕРОРТА ТЕҢІЗІ УНИВЕРСИТЕТІНІҢ

ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ЖАЗҒЫ МЕКТЕБІ -ТІЛ ОҚЫТУ КУРСТАРЫН ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ҮЗДІК ҮЛГІСІ

Мақала қазіргі таңдағы білім беру үрдісінің өзекті бағыты - шет тілдерін,оның ішінде ағылшын тілін үйрету мәселесіне арналған. Авторы шеттілдерін жоғарғы оқу орындарының жанынан ұйымдастырылатын жазғыкурстар мен арнайы лагерлер аясында оқытуды ұйымдастыру мәселелерінпысықтайды. Солтүстік Кипрдегі Шығыс Жерорта теңізі университетініңшет тілдерін үйретуге бағытталған Халықаралық жазғы лагерін тілдіккурстарды ұйымдастырудың үздік халықаралық тәжірибесі ретінде үлгігеұсынады.

Статья посвящена актуальному направлению современного образования- обучению иностранным языкам, в том числе английскому языку. Авторрассматривает вопросы организации обучения языкам в рамкахспециализированных курсов и летних лагерей, организовываемых привысших учебных заведениях. В качестве наиболее успешного примерамеждународного опыта по организации обучения языкам автор приводитМеждународный летний лагерь Восточно-Средиземноморскогоуниверситета Северного Кипра.

An article is devoted to actual direction of modern education - teaching foreignlanguage including the English language. An author considers questions of orga-nization of teaching languages within special courses and summer camps, whichare organizing under institutes of higher education. The author gives an Interna-tional summer camp of Eastern Mediterranean University of the Northern Cyprusas the most successful experience in organization of teaching languages.

Candidate in historical sciences,Director of Educational and

research center "Erudit"

ARAFAT MAMYRBEKOV

ÁIËIÌ ÁÅÐÓ ÌÝÑÅËÅËÅÐI

9

¹6 (6) 2015ÁIËIÌ ÁÅÐÓ ÌÝÑÅËÅËÅÐI

әлемнің 35 елінен, халықаралық тәжірибесі бар, жоғарыдеңгейдегі дайындықтан өткен 1100 оқытушы кіреді.

Университетке оқуға түсетін әрбір студент бакалавриатжәне магистратура бағдарламалары бойынша оқуынбастамас бұрын Университеттің шет тілдері жәнеағылшын тілі дайындық курстарының жоғарғымектебінде өз ағылшын тілін жетілдіре алады. Жоғарғымектепте оқу ұзақтығы жарты жылдан бір жылға дейін.Жоғарғы мектепті тәмамдаған студент Edexcelхалықаралық үлгісіндегі сертификат алады.

Шығыс-Жерорта теңізі университетінде білім алудықалайтын жастар үшін мемлекеттік қолдау негізіндежүзеге асырылатын шәкіртақылық бағдарламаларжұмыс істейді. Шәкіртақылық бағдарлама студенттің оқуақысын тиімді түрде төлеуіне жағдай жасайды әрі оқуақысын төлеуге 50%-ға дейін жеңілдіктер ұсынады.

2011 жылдан бастап магистратура студенттері жоғарыбілім туралы 2 диплом алып шығу мүмкіндігіне ие. Оныңбірі - Уоруик Университеті (Warwick University) ұсынатындиплом. Шығыс-Жерорта теңізі университетінде"инженерлік бизнесті басқару" және "логистикалық жүйе"магистрлік бағдарламалары бойынша УоруикУниверситетінің халықаралық ресми орталығыорналасқан. Шығыс-Жерорта теңізі университетініңдипломымен қатар Британия дипломын алып шыққысыкелетін кез келген студент алғашқы оқу семестрінен кейінөтініш білдіріп, Уоруик Университетініңмагистратурасына түсе алады. Уоруик УниверситетіҰлыбритания университеттері рейтингінің алғашқыондығына кіреді.

Шығыс Жерорта теңізі университетінде оқуқазақстандықтар үшін жылына шамамен 2500 доллар,Бұл елдің басты артықшылығы - виза алу қиын емес әрібілім сапасы жоғары, сонымен қатар оқу бағасы дақолжетімді.

Шығыс Жерорта теңізі университетінде шетелдік білімалушыларды құрылыс пен инженерлік іс, сондай-ақбизнес, құқық, гуманитарлық мамандықтар (мәселен,"Визуалды өнер және дизайн", "Радио және фильм"сияқты заманауи мамандықтарды да) оқытады.

Бұл университеттің кейбір факультеттері - өз аймағыбойынша үздік саналады. Білім нысандарының сапасы,ресурстары мен оқытушылар құрамының сапасын бүкіләлем мойындайды. Жалпы өзге елдерден келетінстуденттерді қуана қарсы алады. Мұны статистика дадәлелдей түседі: елдегі жоғарғы оқу орындарындаоқитын студенттердің жартысынан астамы -шетелдіктер. Университеттің 90% оқу бағдарламаларыағылшын тілінде. Бұл да өз кезегінде шетелдік студенттерүшін тартымды болып отыр. Ал тіл үйрететін курстарғатүсу оңай - 17 жасқа толсаңыз және толық орта біліммектебін бітірсеңіз болды, басқа талап қойылмайды.

Бұл елдің ең бір артықшылығы, Солтүстік Кипрда түріктілін үйренуге де жағдай жасалған, диплом алғанкезіңізде ана тіліңізбен қатар, ағылшын, түрік тілін жетікмеңгеруге толыққанды мүмкіндігіңіз бар.

Университет кампусы жайлы да толыққанды өміргеқажеттінің бәрін ұсынады: оқуға қолайлы оқу корпустары,

спорттық ғимараттар мен алаңдар, ресторандар, кафемен клубтар, бос уақытта жұмыс істеу мүмкіндігі жәнет.б. қарастырылған.

Шығыс Жерорта теңізі университеті техникалық жәнеәкімшілік базаларын жабдықтау үшін, зерттеулержүргізіп, шетелден мамандар шақыру үшін үкіметтенқомақты қаражат алады. "Интернационалдықкөрсеткішін" арттыру үшін әрі халықаралықрейтингтердегі беделін көтеру үшін мемлекет қаражатаянып қалмады. Бұл, қазіргі таңда өз жемісін беріп отыр.

Бұл елде білім берудің халықаралық стандартынТүркия Республикасының білім министрлігі мұқиятбақылайды. Университет және шетелдік жоғары оқуорындары арасындағы серіктестік бағдарламаларыныңарқасында студенттер ең үздік әлемдік оқу орындарыныңдипломдарын ала алады.

Сіздерге осы Шығыс жерорта теңізі университетіндеұйымдастырылатын халықаралық тіл мектебі жайындасөз қозғамақпыз.

Жыл сайын шілде айынан қыркүйек айының ортасынадейін Шығыс-Жерорта теңізі университеті студенттерініңсаны мен курстарының көлемі бойынша бірегейХалықаралық жазғы мектеп ұйымдастырады. Жазғымектеп Университет кампусында әрі теңіз жағасындағыдемалыс кешенінде өткізіледі.

Халықаралық жазғы мектепте ағылшын тілінен түрлі

жас ерекшеліктері мен түрлі тілдік деңгейлерге арналғанмамандандырылған әрі жалпы тіл оқыту курстарыжүргізіледі. Жазғы мектепте ағылшын тілімен қатар түрік,грек, неміс және француз тілдерінің курстары даұйымдастырылады. Мамандар, студенттер меноқушылар жазғы демалыс айларында "бизнеснегіздерінен" бастап, "су асты әлемі мен теңіздімекендеушілер тіршілігіне" дейінгі басқа да түрлі оқытукурстарынан өту мүмкіндіг іне ие болады. Шығыс-Жерорта теңізі университеті қысқы, көктемгі және жазғысеместрлер уақытында әлемнің түкпір-түкпірінен ғылымитағылымдамадан өткісі келген магистранттар жәнедокторанттарды қабылдайды.

Кампус аумағы толығымен автономды, тамашаинфрақұрылыммен жабдықталған. Жайлыжатақханалардағы бөлмелер екі, үш және төрт адамныңтұруына есептелген. ШЖУ жатақханасы көптегенмемлекеттерден келген студенттермен кездесіп,тілдесуге, араласуға мүмкіндік беретін тамаша орын.Жатақханадағы әрбір бөлме сымсыз интернет желісіменжәне тұрмыстық құралдарымен жабдықталған.Университет кампусындағы жатақхана 2 санатқабөлінеді: стандартты және жеке.

Жеке жатақханалардағы бөлмелер 3 адамға дейінтұруға есептелген. Жатақханалар ыңғайлы жиһаздарменжәне қолайлы инфрақұрылыммен жабдықталғанкөпфункциялы кешен қызметін атқарады. Кешенніңаумағы көгалдандырылған, айналасында жабын-

¹6 (6) 2015

10

жайлары бар шағын саябақтар, шағын маркеттер,велосипедтерді жалға алуға болатын бекеттер жәнебасқа да үй-жайлар орналасқан.

Халықаралық жазғы мектептің бағдарламасыныңқұнына үш рет тамақтану, тарихи орындарға саяхат, курскітапшалары тіпті қалам мен қарындашқа дейінқосылған. Ұйымдастырушылар жазғы лагерьге қатысушыалыстан жүк арқалап келмес үшін барлығынойластырған. Мектеп мәзірі жерорта теңізінің дәстүрлітағамдарының үздік үлгілерінен құралған. Тағаммәзірінен сіз міндетті түрде зәйтүндерді, жемістерді,көкөністер мен салаттарды, көжелерді, теңіз өнімдері менет тағамдарын таба аласыз. Кампустағы азық бірыңғайшипалы да салауатты.

Жазғы мектептің әр күні көптеген бағдарламаларыменжәне сауық шараларының әр түрлілігімен ерекшеленеді.Мектепке қатысушы әрбір адам өз қызығушылығынасәйкес ойын-сауық түрлерін таба алады. Жазғы мектепаясында өткізілетін шаралар қауіпсіздік ережелерін қатаңұстанатын ассистенттердің жіті қадағалауымен жүзегеасырылады. Университеттің демалыс кешеніндегі жекежағажайы (EMU Beach Club) Фамагустадағы ғана емес,сондай-ақ бүкіл Солтүстік Кипрдегі ең жақсыжағажайлардың бірі болып табылады. Жағажай кешенітамаша инфрақұрылыммен, wi-fi желісімен, жекеменшікдайвинг мектебімен, бассейнмен, ресторанмен,коктейль-бармен және кафемен жабдықталған.Халықаралық жазғы мектептің іс-шаралары мен ойын-

сауық кештері мектеп бағдарламасына кіретін жәнебағдарламаға кірмейтін қосымша шараларға бөлінеді.

Демалыс күндері көршілес қалаларға Гирне қаласына,Солтүстік Кипр астанасы Левкошаға, Фамагустақаласының көрікті жерлеріне, Саламиса қирандыларынасаяхат ұйымдастырылады. Яхтамен серуендеу,аквапаркке бару, Карпаз түбегіндегі қорыққа сапар жәнебасқа да қызықты шаралар күнделікті болып жатады.Мектеп бағдарламасында жоспарланған барлықсапарлар ауа баптағыштармен және жайлыорынтақтармен жабдықталған автобустармен жүзегеасырылады.

Небәрі 680 долларға: мектепке тіркелу және оқытукурстарына қатысу, Эрджан әуежайынан трансфер, ойын-сауық шаралары, бағдарламада көрсетілген сапарлар менэкскурсиялар, жазатайым жағдайлардан сақтандыру,шұғыл медициналық қызметтер, теңіз жағасындаорналасқан демалыс кешеніндегі күнделікті демалыс,жатын орын, үш рет тамақтануды қызметтері кіреді. БұданШығыс Жерорта теңізі университетінде коммерциализацияжақсы жолға қойылғандығын байқайсың. Жазғы уақыттауниверситеттің инфрақұрылымы жұмыс жасап, үздіксізпайда әкелуге бағытталған.

Шығыс-Жерорта теңізі университеті бүгінде СолтүстікКипрдегі ғылым мен білімнің, мәдениеттің орталығы ғанаемес, әлемге танымал жоғарғы оқу орындарыныңжаһандық рейтингтерінде лайықты орын алатын білімордасы.


БЕЗУКОРИЗНЕННЫЙ МЕНЕДЖМЕНТ:МЕЖДУНАРОДНАЯ ЛЕТНЯЯ ШКОЛА ВОСТОЧНО-

СРЕДИЗЕМНОМОРСКОГО УНИВЕРСИТЕТА -ЯРКИЙ ПРИМЕР УСПЕШНОЙ ОРГАНИЗАЦИИ КУРСОВ

ОБУЧЕНИЯ ЯЗЫКАМНе секрет, что сегодня у человека знающего

несколько языков кроме родного шансовдобиться успеха в обществе гораздо больше, чему того, кто не владеет языками. Знаниеиностранных зыков в эпоху всеобщейглобализации стало одной из главнейшихдвижущих сил социально-экономического икультурного развития общества. Новшества,социально-экономические преобразования иинновации, внедряемые в обществе состремительной скоростью, день ото дня делаютактуальным необходимость в изучениииностранных языков, в особенности английскогоязыка. Уровень вхождения английского языка вовсе сферы жизнедеятельности человека растетс каждым днем, не говоря уже о том, что он были остается главнейшим языком международногообщения для представителей различных этносови народностей со всех концов света.

Глава государства Н. Назарбаев каждый разподчеркивает необходимость развития трехъязычия вКазахстане, а также увеличения количества граждан,владеющих английским языком к 2020 году. Благодаряпринятию новой концепции развития языков английскийязык отныне преподается в школах с 1 класса. И даже вдетских садах упор делается на обучение детей тремязыкам - казахскому, русскому и английскому.

В последнее время, в связи с улучшением социальногоположения граждан, укреплением экономики иразвитием системы образования растет количестволюдей, которые хотели бы обучать своих детейиностранным языкам, в особенности английскому языкув странах с англоговорящей средой. Те, кто могут себепозволить, отправляют детей обучаться в США,Великобританию, Канаду, и даже Австралию - в страны,

где английский язык исконно является "местным".Однако. Если учесть, что обучение в вышеназванныхстранах отнюдь не дешевое, так называемому "среднемуслою" это не по карману. Однако и здесь есть выход. Впоследние годы обучение языкам в странах, бывших дообретения собственной независимости или суверенитетапод протекторатом Британии и США (к, примеру, бывшиеколонии Объединенного Королевства и др. государства),стоит сравнительно не дорого. Но качество ничуть нехуже, чем в США или той же Британии. Обычно такоеобучение проводится на базе высших учебныхзаведений. Взять, к примеру, расположенный наСеверном Кипре Восточно-Средиземноморскийуниверситет. Здесь ежегодно, в летние месяцыпроводится Международный летняя школа по изучениюязыков, куда съезжаются студенты со всех концов света

11

¹6 (6) 2015Âîïðîñû îáðàçîâàíèÿ

с целью совершенствования своих навыковвладения иностранными языками.

Немного о самом вузе. Восточно-Средиземноморский университет - крупнейшиймеждународный университет в г. Фамагуста, созданв 1979 году, первый и по сей день единственныйгосударственный университет страны. Университетпредлагает обучение по европейскому стандартуна 11 факультетах, в 6 высших школах и 3институтах по 95 программам бакалавриата, а также по 75 программам в магистратуре идокторантуре. Программы университета получилимножество уникальных аккредитаций в областивысшего образования таких, как ABET, MIAK, FIBAA, AQAS, TEDQUAL, ASIIN, EDEXCEL, ATLAS,LCCI, EFMD, AACSB.

Восточно-средиземноморский университетявляется не только научным, культурным иобразовательным центром Северного Кипра, но имеетпомимо регионального и мировое признание и занимаетдостойное место в глобальных рейтингах вузов.

После 35 лет плодотворной работы в сфере высшегообразования уже в 2015 году в университете обучаетсясвыше 19000 студентов из 98 стран мира. Вакадемический состав Восточно-средиземноморскогоуниверситета входят 1100 преподавателей из 35 странмира с международным практическим опытом и высокимуровнем подготовки.

В высшей школе иностранных языков иподготовительных курсов английского языка, каждыйстудент перед началом программы обучения попрограмме бакалавриата или магистратуры, имеетвозможность повысить свой уровень знания английскогоязыка. Продолжительность обучения в школе отполугода до года. По окончанию обучения в школе,студент получает сертификат международного образцаEdexcel.

Для желающих получить образование в Восточно-средиземноморском университете существуетстипендиальная программа при государственнойподдержке. Стипендиальная программа создаётприемлемые условия оплаты за обучение студента ипредусматривает скидки на учёбу до 50%.

С 2011 года студенты магистратуры, имеютуникальную возможность получить 2 диплома о высшемобразовании. Один из дипломов предоставляетУниверситет Уорвик (Warwick University). В Восточно-средиземноморском университете находитсяофициальный международный центр УниверситетаУорвик по магистерским "управление инженернымбизнесом" и "логистической сети". Каждый студент ВСУ,желающий получить британский диплом наряду сдипломом Восточно-средиземноморского университета,может подать заявку после первого семестра обученияи поступить в магистратуру Университета Уорвик,который находится в первой десятке рейтингауниверситетов Великобритании.

Стоимость обучения для казахстанцев по программамбакалавриата составляет от 2500 долларов в год.Желающим получить высшее образование Университетпредлагает обучение по таким специальностям, какинженерное дело, строительство, бизнес администри-рование, право, гуманитарные специальности (от"Визуального искусства" до "Теле- и радиожурналистики") и др. направлениям. Некоторыефакультеты являются лучшими в регионе. По степениоснащенности ресурсами и преподавательскому составу- вуз ничуть не уступает ведущим учебным заведениямЕвропы и США.

Ежегодно университет принимает на учебу тысячииностранных студентов. На сегодняшний день болееполовины обучающихся в вузе - это приезжие из другихстран. 90% учебных программ вуза - на английском

языке. Для поступления в отделение по изучению языковдостаточно лишь того, чтобы абитуриенту исполнилось17 лет.

Одним из преимуществ вуза является то, что здесьсозданы все условия для освоения наряду с английскимеще и турецкого языка. За годы обучения студенты всовершенстве овладевают как минимум двумя языками.

Кампус университета располагает всем необходимымдля комфортного проживания и обучения -современными учебными корпусами, библиотекой,общежитиями, спортивными сооружениями, рестора-нами, кафе, различными тематическими клубами исобственной базой отдыха на берегу Средиземного моря.

Ежегодно правительство страны выделяетколоссальные суммы для оснащения и комплектациивуза, привлечения ведущих зарубежных специалистов.Руководство вуза делает все необходимое поддержаниявысокого рейтинга вуза. И это приносит плоды.

Благодаря международным связям и партнерскимпрограммам с ведущими учебными заведениямиЕвропы, многие студенты имеют возможность поокончании обучения в Восточно-Средиземноморскомуниверситете получить еще один диплом одного изпрестижных вузов Европы.

Вернемся к обучению языкам. Как я уже говорилранее, ежегодно на базе Восточно-Средиземноморскогоуниверситета проводится Международный летний лагерьпо изучению языков.

Каждый год, с июня и до середины сентября,Восточно-средиземноморский университет проводитуникальную по количеству студентов и объёму курсовМеждународную летнюю школу. Летняя школапроводится в университетском кампусе и комплексеотдыха у моря.

В Международной летней школе проводятся какспециализированные, так и общие курсы английскогоязыка для различных возрастных групп и различныхязыковых уровней. Наряду с английским в летней школетакже проводятся курсы турецкого, греческого,немецкого и французского языков. Студенты,специалисты и школьники в летние месяцы имеютвозможность проходить курсы и по другим областям,начиная от основ бизнеса до подводного мира и морскихобитателей. Восточно-средиземноморский университетв течение зимнего, весеннего и летнего семестровпринимает студентов магистратуры и бакалавриата совсего мира для прохождения научных стажировок.

Территория кампуса оснащена великолепной иполностью автономной инфраструктурой. Вкомфортабельных общежитиях комнаты рассчитаны напроживание двух, трёх и четырёх человек. ОбщежитияВСУ являются отличным местом, где можно встретитьи пообщаться со студентами из множества стран.Каждая комната общежития оснащена беспроводныминтернетом и средствами домашнего обихода. Все

¹6 (6) 2015

12

приезжие студенты размещаются в стандартных ичастных общежитиях.

В стандартных общежитиях комнаты рассчитаны на2, 3 или 4 человека. В общежитиях имеется блоковаясистема, которая отличается удобством расположения,возможностью размещения групп. Каждый блокконтролируется охранным пунктом и ассистентами,которые работают по специальному графику в течениивсего летнего периода. Частные общежития рассчитанына проживание в комнате до 2 человек. Общежитияпредставляют собой многофункциональный комплексс комфортабельной мебелью и отличнойинфраструктурой. Территория комплекса озеленена,благоустроена мини парками с беседками,минимаркетами, станциями аренды велосипедов имногим другим.

В программу и стоимость Летней школы кроме самогообучения включены трехразовое питание, экскурсии поисторическим местам, культурно-развлекательныемероприятия, трансфер из аэропорта и обратно, а такжеполное оснащение учебными материалами иканцелярскими принадлежностями. Меню кухни состоитиз лучших блюд средиземноморской кухни с учётомвкусовых привычек иностранцев. В разнообразном менювы обязательно найдете: оливки, фрукты, овощи,салаты, супы, морепродукты и мясные блюда. Питаниев кампусе является исключительно оздоровительным.

Каждый день летней школы индивидуален своимразнообразием и насыщенностью. Каждый участник

летней школы сможет найти себе развлечение, исходяиз своих интересов. Мероприятия летней школы,находятся под интенсивным контролем нашихассистентов, которые строго придерживаются правилбезопасности. Частный пляж в комплексе отдыхауниверситета (EMU Beach Club) является одним излучших пляжей не только Фамагусты, но и всегоСеверного Кипра. Пляжный комплекс оснащёнпрекрасной инфраструктурой, wi-fi, собственной школойдайвинга, бассейном, рестораном, коктейль-баром икафе. Мероприятия и развлекательная программаМеждународной летней школы делятся на мероприятия,включенные в программу и на дополнительныеразвлекательные мероприятия.

В выходные дни организовываются экскурсионныепоездки по историческим и культурным местамострова Кипр - посещение городов Гирне, Левкоша,Фамагуста, древних руин Саламисы, полуостроваКарпаз.

Стоимость обучения в Летней школе - от 680 долларов.Как видите, стоимость очень низкая. Все это сталовозможным благодаря мудрому менеджментуруководства вуза. Инфраструктура Университета непростаивает в каникулярное время, а приноситстабильный и хороший доход.

Международная летняя школа Восточно-Средиземноморского университета - это яркий примертого, как в нынешних реалиях можно грамотно иэффективно организовать обучение языкам.

IMPECCABLE MANAGEMENT:INTERNATIONAL SUMMER SCHOOL OF THE EASTERN MEDITER-

RANEAN UNIVERSITY -A STRIKING EXAMPLE OF THE SUCCESSFUL ORGANIZATION OF

LANGUAGE COURSES

The Issues of education

It is no secret that today a person who knows severallanguages besides his native has more chances to suc-ceed in a society than one who does not speak foreign lan-guages. Today, in the era of globalization, knowledge offoreign languages is has become one of the main drivingforces of social, economic and cultural development of so-ciety. Innovations and socio-economic transformations, in-troduced in a society with enormous speed, every day in-crease the importance of learning foreign languages, espe-cially English. Entry level of English language in allspheres of human activity is growing every day. More-over it was and remains the main language of interna-tional communication for the representatives of variousethnic groups and nationalities from all over the world.

President Nursultan Nazarbayev each time stresses theneed for the development of trilingualism in Kazakhstan,as well as increasing the number of people who speakEnglish by 2020. Now, with the adoption of a new con-cept of language English is taught in schools from grade1. And even in kindergartens the emphasis is on educa-tion of children in three languages - Kazakh, Russian andEnglish.

In recent years, due to the improvement in the socialsituation of citizens, strengthening the economy and de-velopment of the education system there is an increasein the number of people who want to teach their childrenforeign languages, especially English in English-speakingcountries. Those who can afford it, send their children tostudy in the US, UK, Canada, and even to Australia - incountries where English is originally "native". But taking intoaccount that education in the above mentioned countries isnot cheap, so-called "middle class" cannot afford it. How-ever, there is a way out. In recent years, language training

in the countries which before finding their independenceand sovereignty were under the protectorate of Britain andthe United States (to, eg, former colonies of the United King-dom and others. countries), is comparatively expensive. Butthe quality is not worse than in the US or in Britain. Typi-cally, such training is carried out on the basis of highereducation. Take, for example, Eastern Mediterranean Uni-versity which is located in Northern Cyprus. Every year,during the summer there is the International summer school

for the study of languages, which attracts students from allover the world to improve their foreign language skills.

A few words about the university. Eastern MediterraneanUniversity - the largest international university in the city ofFamagusta, was established in 1979, the first and still theonly state university in the country. The University offerstraining on European standards at 11 faculties, 6 high

13

¹6 (6) 2015

schools and 3 institutes of 95 undergraduate programs, aswell as 75 programs for Master and Doctoral. Programs ofthe University received many unique accreditations of highereducation such as ABET, MIAK, FI BAA, AQAS, TEDQUAL,ASIIN, EDEXCEL, ATLAS, LCCI, EFMD, AACSB.

Eastern Mediterranean University is not only a scientific,cultural and educational center of Northern Cyprus, but italso has regional and international recognition and has aplace in the global ranking of universities.

After 35 years of fruitful work in the field of higher educa-tion in 2015, the university enrolled more than 19,000 stu-dents from 98 countries. The academic staff of the EastMediterranean University consists of 1100 teachers from35 countries with the international practical experience andhigh level of training.

In high school of foreign languages and training courses

of English, each student before the start of training pro-grams for undergraduate or graduate program, has theopportunity to improve their English language skills. Theduration of schooling is from six months to a year. At theend of training at school, the student receives a certificateof international standard Edexcel.

For those wishing to get an education in Eastern Medi-terranean, University has a scholarship program with gov-ernment support. Scholarship program creates an accept-able payment terms for student learning and provides dis-counts to study up to 50%.

Since 2011, the graduate students have the opportunityto get 2 of the diploma. One of the diplomas is offered byUniversity of Warwick (Warwick University). In the EasternMediterranean University there is the official internationalcenter of the University of Warwick with master degrees on"management of engineering business" and "logistics net-work." Each EMU student who wants to get a British di-ploma in addition to the diploma of the Eastern Mediterra-nean University may apply after the first semester and en-rolled in master's degree of the University of Warwick, whichis in the top ten universities in the UK.

Tuition fees for students from Kazakhstan for bachelorprograms ranges from $ 2,500 a year. Those wishing toreceive higher education the University offers training insuch subjects as engineering, construction, business ad-ministration, law, humanities (from the "Visual Arts" to "TVand radio journalism"), and other fields. Some departmentsare the best in the region. According to the level of equip-ment resources and teaching staff this higher educationinstitution is not inferior to the leading educational institu-tions in Europe and the United States.

Every year university enrolls thousands of foreign stu-dents. Today, more than half of the students in the univer-sity are from other countries. 90% of high school curricu-lum is in English. The admission to the language learning

requires only that entrant was 17 years.One of the advantages of the university is that there are

all conditions for studying, both English and Turkish lan-guages. During the years of study, students in perfectionmaster at least two languages.

University campus has everything necessary for comfort-able living and training - modern academic buildings, li-brary, dormitories, sports facilities, restaurants, cafes, vari-ous thematic clubs and own recreation centre on the Medi-terranean coast.

Every year the government allocates huge sums to equipand complete university, attracting leading foreign special-ists. Leaders of the university are doing everything neces-sary to maintain university high ranking. And it pays off.

Due to international relations and partnership programswith leading educational institutions in Europe, many stu-

dents have the opportunity at the end of trainingin Eastern Mediterranean University to get anotherdegree in one of the most prestigious universitiesin Europe.

Let's get back to learning languages. As I saidearlier, every year there hosts the InternationalSummer Camp for the study of languages on thebasis of the Eastern Mediterranean University.

Every year, from June to mid-September, theEastern Mediterranean University carries outunique in the number of students and the volumeof courses International Summer School. Sum-mer School is hold in the campus and recreationcenter by the sea.

The International Summer School held bothspecialized and general English courses for dif-ferent age groups and different levels of language.Along with English summer school also offerscourses of Turkish, Greek, German and French.In summer months students, professionals andpupils have the opportunity to take courses in

many other areas, ranging from business fundamentals tothe underwater world and marine life. Eastern Mediterra-nean University during the winter, spring and summer se-mesters enrolls postgraduate and undergraduate studentsfrom around the world to undergo scientific training.

The territory of campus has an excellent and fully au-tonomous infrastructure. The comfortable dorm rooms canaccommodate two, three or four people. EMU Hostels area great place to meet and socialize with students from manycountries. Each dorm room is equipped with wirelessInternet access and means of household items. All visitingstudents are placed in the standard and private hostels.

In standard dorm rooms are designed for 2, 3 or 4 people.The hostel has a bloc system, which offers the convenienceof location, the possibility of accommodating groups. Eachunit is controlled by point guard and assistants who workon a special schedule during the summer period.

Private dorms can accommodate in the room up to 2people. Hostels are a multifunctional complex with com-fortable furniture and excellent infrastructure. The territoryis planted, landscaped with mini parks with pavilions, minimarkets, bike rental stations, and many others.

The program and the cost of summer school except forthe training includes all meals, excursions to historical sites,cultural events, transfer from the airport and back, as wellas complete equipment of educational materials and sta-tionery. Menu consists of the best dishes of Mediterraneancuisine with a view of gustatory habits of foreigners. Youwill surely find in the varied menu: olives, fruits, vegetables,salads, soups, seafood and meat dishes. Meals on cam-pus are extremely therapeutic.

Every day of the summer school is unique in its diversityand richness. Each participant of the Summer School willbe able to find entertainment, based on their interests.Events of the summer school are under intense supervi-sion of our assistants who strictly adhere to safety regula-


¹6 (6) 2015

14

tions. Private beach in the recreation of the University (EMUBeach Club) is one of the best beaches not only ofFamagusta but also the whole of Northern Cyprus. Beachcomplex is equipped with excellent infrastructure, wi-fi, aprivate diving school, swimming pool, restaurant, cocktailbar and coffee shop. Activities and entertainment programof the International Summer School are divided into theactivities included in the program, and additional amuse-ment programs.

On weekends, there are organized excursions to histori-cal and cultural places of the island of Cyprus - visiting

cities of Girne, Lefkosia, Famagusta, the ancient ruins ofSalamis, Karpaz Peninsula.

Tuition fees in the Summer School - varies from 680 dol-lars. As you can see, the cost is very low. All this becamepossible due to the wise leadership of the university man-agement. The infrastructure of the University is not idleduring the holidays, and brings a stable and good income.

International Summer School of the Eastern Mediterra-nean University - is a vivid example of how the current re-alities can competently and effectively organize languagetraining.


15

¹6 (6) 2015

Doctor of geographicalsciences, professor, State

university named afterShakarim of Semey,

Kazakhstan

MUKHIT BELGIBAEV

In recent decades, much attention has been paid to thestudy of various exogenous processes in general denuda-tion of the earth's surface, reducing soil fertility. Here areimportant new concepts, methodological approaches andresearch areas. Recall that the concept - a "form of think-ing, which reflects the essential properties, connections andrelationships of objects and phenomena. The basic con-cepts of logic function - the total allocation, which is achievedby means of distraction from all the features of the indi-vidual objects of this class. " (Soviet Encyclopedic Dictio-nary. Publishing house "Soviet Encyclopedia", Moscow,1982).

Considering the questions of theorizing in geography, N.K.Mukitanov (1984) notes: "The whole set of existing moderngeography attempts to theorize it, in our opinion, it is pos-sible, on the basis of their intrinsic nature, attributed eitherto trends or to forms of theorizing. At the same time, to thetrends or, in their more advanced forms, to tendencies,(underlined by M.B.), we refer those attempts which arefocused on the development of the methodological frame-work of the process of theorizing, and attempts to a par-ticular implementation of this plan we reckon as forms ...Component form is characterized by the fact that the indi-vidual components of geographical knowledge are theo-rized "[1].

Our proposed new line below, obviously, can be attrib-uted to the expansion of scientific knowledge and trends ofphysical geography (new direction). The first approach tothis issue, the author implemented 25 years ago in the ar-ticle "Eolology - object status and problems" in the collec-tion of "environmental management". - Alma-Ata, Izd"Kaynar", 1990, p. 10-49.

Based on this trend - the study of aeolian processes wasinitiated following scholars: Berg, D. Nalivkin, B.A.Fedorovich, M.P. Petrov, A.G. Gael, T.F. Yakubov A.Babayev, M.I. Dolgilevich, L.B. Aristarkhova, M.K.Suleimenov, I.S. Zonn, Al. A. Grigoriev, B. Rozanov, V.A.Nikolaev, A.A. Chibilev V.K. Savostianov, K.S. Hookahs,G.S. Bush, O.E. Semenov, N. Sazhin, N.G. Harin, E.I.Shiyatov, M.E. Belgibaev, H.H. Bennett, G. Conca, A.Bertrand, R.A. Bagnold, V.S. Chepil and others.

The system of natural and geographical sciences, a newscientific direction - "Eroziology." Under this name, M.N.Zaslavsky (1983) published a textbook for high schools. [2]In the same paper he cites the terminology of soil erosion

and deflation, and offers as opposed to " Eroziology " term- "deflyatsiology." The term "deflation" is translated fromthe late Latin means blowing, waving sedimentary rocksand soil by wind, i.e, we are talking mainly about the pro-cess of destruction. It is well known that deflation (blowing)is just one of the terms of aeolian processes. The term "de-flation" are not part of the processes of aeolian transportand deposition of material (sedimentogenesis) in other ar-eas, and the work produced by the wind varied in differentnatural zones and landscapes. The term "deflation" and"deflyatsiology" do not reflect the essence of the entiremechanism of the wind on the Earth's surface. In this re-gard, we propose a new research direction (concept)"eolology" in the natural and geographical sciences. Eolologystudies the causes and patterns of migration subaerial pro-cesses (separation, transport and accumulation) aeolianmaterial of natural and anthropogenic origin and composi-tion, their impact on ecosystems, landscapes and their com-ponents, ways to prevent and minimize the impact of aeolianprocesses in the soil and landscapes, the economy condi-tions of human life, methods of protection of soils.

Eolology, as one of the branches of physical geography,is closely related to other sciences - from geomorphology,soil science, geobotany, meteorology, landscape scienceand other sciences and scientific directions (Table. 1)

Table 1Eolology's relationships with other sciences and scien-

tific directions

EOLOLOGY - NEW SCIENTIFIC FIELD OF PHYSICALGEOGRAPHY AND GEOMORPHOLOGY

Ұсынылған ғылыми мақалада автор жаратылыстану ғылымдар қатарынажаңа ғылыми бағыт - эология ілімін енгізуді ұсынады. Эология табиғи жәнеантропологиялық эологиялық материалдың субареалды тасымалданузаңдылықтарын, олардың құрылымын, экожүйеге, ландшафтқа әсерінзерттейді, эологиялық үдерістердің топырақ пен ландшафтқа, халықшаруашылығы мен адам өміріне әсерін азайту жолдарын, топырақ пен жерқабаттарын қорғау тәсілдерін зерделейді.

В научной статье автор предлагает внедрение нового научногонаправления "эолология" в системе естественных, в том числе игеографических наук. Эолология изучает причины и закономерностипроцессов субаэрального переноса эолового материала природного иантропогенного происхождения и состава, их влияние на экосистемы,ландшафты и их компоненты, пути предотвращения и снижения доминимума влияния эоловых процессов на почвы и ландшафты, народноехозяйство, условия жизни человека, методы охраны почв и грунтов.

In the scientific article author are proposing a new direction in natural and geo-graphic sciences system - Eolology. Eolology investigates the reasons of eologicmaterial subaeral transfering and their impacts to ecosystem, landscapes andtheir components, main ways of impact's lowering of eologic processes to land-scapes, national economy, human's life's condition, also methods of soil security

Ecology Physical GeographyEolologiya

GeoecologyGeobotany

Biogegorafiya

AgrobiologistAgroforestry

The doctrine ofaerosolsAgriculture

pedologyStepevedeniegeomorphologyarid geomorphologyKlimatlogymeteorologyLANDSCAPE

Eremology

Speaking about eolology, we mean natural aeolian pro-cesses, as well as anthropogenically caused and greatlystrengthened in the past decade (agricultural and industrial

Geography

¹6 (6) 2015

16

activities, transportation, etc.). A. Doskach and A.G. Gael(1970) noted that "... acceleration of aeolian activity is anew and large-scale phenomenon in the steppe zone, whichrepresents the reaction of the geographical environment onthe violation of human created earlier, normal with respectto this a process of natural relations "[3]. Ecological andgeographical aspects of the conservation of ecosystemsand soil zone on both sides of the Russian-Kazakhstanborder are considered in A.A. Chibilёva [4].

In arid and semiarid areas are the most common typesof flows of aqueous solutions of salts and aeolian flows inthe atmosphere. The concept of threads created by the la-bor B.B. Polynov, V.A. Kovda, M.A. Glazov, A.I. Perelman,V.V. Dobrovolsky, V. Borowski, B.A. Fedorovich, N.F. Glazov,M.A. Eagles and other scientists. Compared to waterstreams (rivers) aeolian streams have large front propaga-tion in width (hundreds of kilometers), high (3 to 6 km) anda length (hundreds or thousands of kilometers).

Above we've marked a distance of dust moving duringdust storms. Let's mention these famous scientists on theproblems of aeolian AS Kes and B.A. Fedorovich (1976):"The range transport of dust on repeated measurementsup to 3 and 4 thousand. Km. That's why the results turnedout to be quite logical latest oceanographic research, find-ing that at the bottom of the oceans eolian dust is 25 to75% of all sediment. The average number of portable at-mospheric dust exceeds 1 billion. T "[5].

Influence of aeolian processes on the components of thelandscape and the natural processes in the biosphere as awhole is much more complex and varied than the effect ofwater erosion. This is due to the huge scale of the contactarea of aeolian flows with the land, the water area and theatmosphere. Still not fully known to occur with the processesof dispersion, and finding the time in the atmosphere ofdust, aerosol, possible biochemical processes in the atmo-sphere, seas and oceans, qualitative changes falling fromthe atmosphere eolian sediments.

Eolian processes are spread and on other planets of thesolar system, in particular on Mars (Krivolutskii, 1985, andothers.). "... On the surface of Mars are active aeolian pro-cesses ... Many large areas of the surface of the exogenousprocesses, primarily of aeolian activity, showed himself sovigorously that completely destroyed crater relief [6].

Aeolian origin of loess and soil formation

As found in numerous data the parent rocks in the steppesof Kazakhstan at the watershed and the watershed in mostcases are loess and loess-like rocks of aeolian origin. Thecollection "Holocene" and the "Clastic deposits" M.I.Neustadt, S.L. Kushev, B.A. Fedorovich characterizedaeolian deposits and sedimentation processes in the steppeand semi-desert zones as follows: "The internal parts of thearid region (almost all the plains Kazakhstan) are hugepockets of deflation fine silty material forming atmosphericsuspension, rising to a height of more than 3 km and set-tling part within the area waving (Ustyurt plateau), but mainlyon its periphery - for hundreds and thousands of kilometersfrom the area fans. ... The settling of aeolian dust in thesteppe and forest steppe zones hundreds of kilometers fromthe source removal is performed at a rate of hundredthsand tenths of a millimeter per year ". [7]

B.A. Fedorovich (1960) wrote about the significance ofloess soil formation in the steppe zone: "The situation is

different in the desert, where eolian dust settling on the densevegetation, difficult can be raised again, and where, due tofrequent dews, reliable dust adheres to the plants, fromwhich the rains demolished to the ground and remainedthere at least until the plowing steppe. Thus, the main ar-eas of accumulation of aeolian dust is adjacent to the deserts(and sometimes very distant from them) steppe, where thedust is involved in the soil ". [8]

As a powerful regulator of geochemical processes withthe help of the wind precipitation air by pumping salt fromthe saline areas in non-saline. At the same time, despitethe significant brings the atmosphere received from seasand oceans and saline areas of land in humid areas of saltaccumulation does not occur because of the security flow.However, undrained and poorly drained areas may salinityin this way. The study and quantification of aeolian salt re-moval will help to reveal some "mysteries" of nature. Oneof them is the weak salinity, despite the constant influx oflarge salt drainage basins of the south (Lake. Balkhash,etc.) Can not be explained in the usual calculation salt bal-ance: without salt removal by the wind from the coastalarea, where there is a constant evaporation of groundwa-ter, fed by the waters. In drawing up the salt balances in-land seas (Aral, Caspian and others.) Also need to takeinto account not only the rate at impulverization, but alsoon the aeolian salt removal from coastal salt marshes, whereit can reach large sizes. With the removal of aeolian linkedand some long-term stability in the soil salt regime that allthe conditions had to be progressively salinization. Saltbalance shows that the centers of the arid zone of salt ac-cumulation within a relatively short period of time could turninto a solid sor salt marshes, and the history of the - in saltmines, is not whether the removal of aeolian [9].

Renowned scholar L.K. Blinov also confirms the removalof salts from oceans and their aeolian transport of the con-tinents, "the amount submitted by the wind with salt waterareas large enough to determine the observed accumula-tion of salts saline areas. The typical ratio of salt-formingcomponents of sea water can be confirmed graphically andanalytically by calculating the water mixing processes typi-cal of the physical and geographical conditions of salineareas. " (L.K. Blinov On the influence of the sea on thesalinity of soils and land waters. Questions of geography,Sat 26 AM, 1951-S.168-196).

In the semi-arid zone of the wind takeaway largely drivenby human activities. There is a lot of material is carriedaway from the area cultivated during the black storms. Thus,during the grand dust storms in the Atlantic coast of theUnited States in May 1934 the wind blew 300 million. Tonsof soil. It is believed that a large part of it was absorbed bythe sea. In the present state of knowledge of the matter, itappears that the most probable value of the contribution ofnon-volcanic terrigenous material deposition into the seaclose to the 2-4 billion. T / year [10].

This article presents data on the current stage of silt de-posits from the desert Sary Esikatyrau on the slopes of theTrans-Ili Alatau. [11] Loess cover in the Trans-Ili Alatau liesat a height of up to 3 km, where well developed mountain-steppe vegetation with a well-developed vertical zonationof sierozems to Tien Shan fir trees and snow-glacial high-lands. Formation of soil on loess deposits may be called"eolopedogenez." The author suggests typing aeolian pro-cesses (threads) on their composition and influence ongeosphere, landscapes and population [12], as well as aclassification of deflated soil [13].

Geography

REFERENCES

1. Мукитанов Н.К. Тенденции и формы теоретизации географии // Основные понятия, модели и методыобщегеографических исследований. Материалы Всесоюзной теоретической конференции. М., 1984.-С. 21-26.2. Заславский М.Н. Эрозиоведение. М.: Высшая школа, 1983.-320 с.

17

¹6 (6) 2015Geography

3. Доскач А.Г., Гаель А.Г. Эоловые процессы степной зоны СССР //Современные экзогенные процессырельефообразования. Материалы VII Пленума Геоморфологической комиссии АН СССР. М.: Наука, 1970.-С.138-148.4. Чибилёв А.А. Стратегия сохранения степных и полупустынных ландшафтов в Российско-Казахстанскомприграничном регионе // Известия РАН, серия географическая, 1999, №4.-С. 85-92.5. Кесь А.С., Федорович Б.А. Происхождение, перенос и осаждение эолового мелкозема // Изучение и освоениеприродной среды. М., 1976.- С. 59-77.6. Криволуцкий А.Е. Голубая планета. (Земля среди планет. Географический аспект). М.: Мысль, 1985.-332 с.7. Нейштадт М.И., Кушев С.Л., Федорович Б.А. Принципы составления и содержания карты современногоосадкообразования на территории СССР // Голоцен. М.: Наука, 1969.-С. 13-28.8. Федорович Б.А. Вопросы происхождения лёсса в связи с условиями его распространения в Евразии //Происхождение песчаного рельефа и лёсса. М.: Изд-во АН СССР, 1960.- С. 96-117.9. Орлова М.А. Роль ветра в круговороте солей в природе // Вестник Академии наук Казахской ССР, 1978, №10.-С. 28-37.10. Бондарев Л.Г. Вечное движение. Планетарное перемещение вещества и человек. М.: "Мысль", 1974.-158 с.11. Бельгибаев М.Е. Экзодинамическое взаимодействие гор и предгорий (на примере Заилийского Алатау) //Геоморфология гор и предгорий. 2002 Международный год гор ООН. Материалы Всероссийской школы-семинара.Барнаул. Изд-во Алтайского университета, 2002.-С. 33-37.12. Бельгибаев М.Е. Типизация эоловых процессов в семиаридной и аридной зонах // ІІ Международная научно-практическая конференция "Природное наследие России в 21 веке". Уфа, Россия.-2008.-С. 80-84.13. Бельгибаев М.Е. Пыльные бури и вопросы классификации дефлированных почв // ХХІІІ МеждународныйГеографический Конгресс. Симпозиум комиссии "Человек и среда". М., 1976. - С. 210-214.

¹6 (6) 2015

18

Shakarim SemeyState University

Doctor of historicalsciences, professor

BAKHYTATANTAEVA

PhD of Comparativehistory,

Dokuz Eylul University,The Republic of Turkey,

Izmir.

AKMARALOSPANOVA

Мақалада Қазақстан Республикасының тәуелсіздікалған жылдарынан бергі репатриация процесінестатистикалық деректер негізінде талдаужасалынған. Шет мемлдекеттерден қоныс аударғанрепатрианттардың облыс аймақтарына орналасуымен қоныс аударушылардың сандық көрсеткіштерінеанықтама берілген. Сондай-ақ, репатриацияүрдісінің әлемдік тұрғыда шешуді қажет ететінбірқатар мәселелері қарастырылған.

В статье рассмотрены процессы репатриации вРеспублике Казахстан на основе статистическихданных за годы независимости страны. Авторыподробно анализируют количественные показателипроцесса репатриации, географический ареалрасселения репатриантов, а также анализируетсямеждународный опыт по решению проблемрепатриации.

The article makes historical analyses to the repatria-tion process on the basis of chronologic order due to ex-act statistical data since the period when the Republic ofKazakhstan got its independence. It also gives definitionto the accommodation regions of Kazakh citizens fromdifferent countries and to the indicators of figures of re-patriates (returnees). Besides the article deals with manyproblems of repatriation tendency which need their solu-tion based on the world level.

Introduction:Repatriation - (in Latin "repatriate"means to return to the

motherland) to return people who left in the regions of othercountries due to different reasons [1]. And a repatriate isthe citizen who returns to his or her country back. Nowa-days this term has a wide usage, the international term"repatriate" has been started to use "oralman (returnee)" insocial relations and state legislative acts in regards to ourcountry fellows who moved from Kazakh land due to differ-ent historical reasons.

According to the Law of the RK, Article 1, Clause 13"About migration of people": Oralmans- returnees(repatriates)are the foreigners or people without citizenshipwho have the following characteristics:

- Firstly, they are citizens of Kazakh nation;- Secondly, the people who live constantly in the areas

out of the Republic of Kazakhstan until the 16th of Decem-ber 1991;

- Thirdly, the people who came to Kazakhstan with thepurpose to live permanently [2].

Today more than 5 mln people of Kazakh ethnics live outof Kazakhstan, i.e. in more than 40 countries of the world.About 1,5 mlnin Uzbekistan, 1,5 mlnin China, 1 mlnin Rus-sia, 100000 in Turkmenistan, 80000 in Mongolia and 45000in Kyrgyzstan. Majority of Kazakh diaspore live inTurkey,Afghanistan, Iran and in other countries of the world.The main reason of moveof Kazakh nation to foreign coun-try is 1920 and 1930 years, i.e. due to the years of politicalexpulsion, repression, famine and collectivization4 200 000Kazakh people moved to the area out of Soviet Union (China,Mongolia, India, Afghanistan, Iran, Turkey) [3]. AfterKazakhstan got its independence, this process has beenmoved back, i.e. it caused repatriation tendency.

Analyses:Repatriation process started its realization in February

1991 when 97 Kazakh people moved from Mongolia. Thismove has a natural (not organized by the government) char-acter. In this regard we can divide repatriation process ofreturnees to their Motherland into two processes. First - theemigrantswho moved due to the finance allocated by the

THE REPATRIATIONPROCESSES IN THE

REPUBLIC OFKAZAKHSTAN

History

Government, second-natural, ifto say exactly, the peoplewho moved themselves for their own finance withoutgovernment's assistance.

According the data of Z.Kinaiyatuly, between 1991-1993totally 60 000 Kazakh people returned back to their histori-cal Motherland from Mongolia. Majority of the returnees fromthis State are intelligent representatives: doctors, engineersand scientists [4]. Kazakh people in Turkey, China,Uzbekistan continued this processwhich took its beginningfrom Mongolia. Due to this started process a newphenomenonnamed "migration"appeared in Kazakh politi-cal and social life in 1991 and it caused sudden unexpectednew problems. In accordance with the Resolution of theMinisters' Council about "Migration" adopted in 1992 theycreated a Department of Migration under the Ministry ofLabor. This department accepted the first group of WorldKazakh association and realized the activities of State im-portance. Based on this program 1 297 families, totally 62126 people returned to our country as a result of generalmoveof Kazakh people from Mongolia in 1991 - 1992. Ourcountry fellows accommodated in many populated areasandbig cities of Kazakhstan (Karaganda, Taldykorgan, PavlodarOblasts). According to the data number of emigrants re-turned back to Kazakhstan between 1991 - 1997 comprisedabout 64 000 Kazakh families [5]. This process broughtessential changes to demographical condition of Kazakhstanwhich has just got its independence and started to develop,so number of Kazakh nation increased.

137 919 country fellows moved back to our Republic from1991 to 1995. Majority of them (50,6%)were from border-ing countries - Russia, Tajikistan, Caucasus. EmigrantKazakhs from far abroad countries- Mongolia, Iran, Turkey,Afghanistan comprised 49,4%. In 1993 after the joint agree-ment between the Kazakh delegation and Iran Government,repatriation of Kazakh people has been started totally. Theseyears 3 661 Kazakh people moved here and 1 280 familiesmoved back to the country in 1996.The Kazakh people whocame from Iran accommodated in Almaty, SouthernKazakhstan and Mangystau regions. 2 968 Kazakh peoplefrom Iran, 1755 Kazakh people from Turkey accommodatedin our Republic between 1989-1999 [7]. So, the number ofrepatriates who came back to our country based on Statequota and without quota increased from year to year.

19

¹6 (6) 2015History

43 000 families or 181,4 thousand people, if to say ex-actly 63,9 thousand from Mongolia, 4,8 thousand from Iran,2,6 thousand from Turkey, 83 from Afghanistan, 106,8 thou-sand from CIS countries moved back to Kazakhstan in 1991-1999.And1 739 families (7 691 people), from them 280 fami-lies (1 265 people) moved back in 1996 based on quota.Moreover, we can notice that in 1999 migration policy got agreat attention and assistance from Government side hasimproved, and also number of emigrants has increased. Itis proved by the following: in 1991 from Pakistan - 95 fami-lies (419 people), from Turkey - 32 families (147 people),from Mongolia - 50 families(195 people), from Iran - 18families (65 people) have been moved to our country basedon quota and organized way.And there are also reaptriateswho moved back themselves individually withoutGovernment's assistance: from China - 20 families(105people), from Tajikistan - 10 families (49 people), fromUbekistan - 45 families (226 people), from Afghanistan - 10families (59 people) moved to Kazakhstan. According tothe information of the Agency of Migration and Demogra-phy of the Republic of Kazakhstan, 42 987 Kazakh families(183 652 people) moved to the Republic of Kazakhstanbetween 1991 and 2000, 60% of these people are from CIScountries: from Uzbekistan - 62737, from Turkmenistan -22055, from Tadzhikistan - 10476, from Russia - 8490, fromfar abroad countries: from Mongolia - 65202, from Iran -5030, from Turkey - 3780, from Afghanistan - 1719, fromChina - 2214, from Pakistan - 1102 people moved back totheir own country [7].And among the repatriates came backin 2001 from far abroad and near abroad countries therewere 13 Doctors of Science and 67 Candidates of Science.Figure indicator of the citizens who have higher educationis 12 182 persons, 1 472 with unfinished higher education,with secondary education - 16 196, creative workers - 631,5 persons in sphere of education, 2 492 persons in thesphere of medicine, state workers- 651, in the sphere ofbusiness and entrepreneurs - 2576 [8].

As our President N.A. Nazarbaev remarked in his pro-gram of strategical development "Kazakhstan - 2030" themain attention is paid to the problem of achieving the num-ber of people in the Republic of Kazakhstan up to 20 melonuntil 2015. In this regard, with the purpose to make condi-tions for our country fellows in abroad in order to return toour country back and to realize State policy, laws of the RKhave been adopted "About migration of people", "About citi-zenship of the Republic of Kazakhstan", based on the re-quirements of these laws, additional privileges were startedto be considered for repatriates. Every year in accordancewith the President's Decree, quotafor repatriates' move wereconfirmed and the Government issued its Resolution in or-der to realize the Decree.

Nowadays migration of our country fellows has been re-alized based on two ways, firstly - based on special quota,allocated by the State, secondly - out of quota. Due to this,from 1991 to July 2005totally 110 591 families, 136787people, i.e. 39936families moved to the Republic ofKazakhstan from far and near abroad countries until the1st of January 2007.From them: 61,6% - from Uzbekistan,14,3% - from Mongolia, 8,6% - from Turkmenistan, 6,7% -from China (14189). 10521 families of them moved basedon quota and 29415 families - without quota. It comprises28 percent of repatriates, came to the Republic [9].

The repatriates who moved to our country from abroadare accommodated based on quota in accordance with theLaw "About migration of people".According to the data ofabove mentioned Agency realization of this quota is notperformed properly. For example, in 1993 its realization was76,5%, in 1994 - 51,5%, in 1995 - 66,6%, in 1996 - 63,6%,in 1997 - 56%, in 1998 - 53,4%. And in 1999 and 2000 thisindicator was realized due to repatriates from Russia andUzbekistan. In 2002 quota was for 2600 families, we noticethat number of quota increased in average 13-14 thousand.However since2011 this process has been stopped. In this

regard number of repatriates has been decreased.According to the Decree of the President of the Republic

of Kazakhstan dated December 27, 2004 № 1508 "Aboutquota for the repatriates for 2005 - 2007" in 2006 accep-tance of 15000 repatriate families was considered and thisevent has been performed for 99,4%, i.e. 14907 (82471people) repatriate families were accommodated in the Re-public regions based on migration quota [11]. From thisdata we notice that the annual quota allocated from thebudgethas increased. According to the general statistic datasince Kazakhstan got its independence 221,3 thousandfamilies or 860 450 ethnical Kazakh people returned backto our country until 2011 (Diagram№1).

Diagram №1Numbers of returnees, moved from foreign countries

between 1991 and01. 10. 2011 [6]

0

100000

200000

300000

400000

500000

600000

700000

800000

900000

1000000

Other States 789 0,4 3549 0,4

Other States in the CIS 355 0,2 934 0,1

Turkey 906 0,4 3511 0,4

Iran 1149 0,5 5985 0,7

Kyrgyzstan 2559 1,2 9248 1,1

Tadjikistan 2760 1,2 11684 1,4

Russia 11433 5,2 36357 4,2

Turkmenistan 16517 7,5 64862 7,5

China 28000 12,6 90881 10,6

Mongolia 22920 10,4 113705 13,2

Uzbekistan 133970 60,5 519734 60,4

families % people %

Everybody knows that since getting the independence,the policy of migration has been paid lot of attention; how-ever there were periods when migration indicator went downdue to economic and social conditions.

Until 1993 getting of Kazakhstan citizenship for repatri-ates from abroad was one of difficult problems. In1992-1993 the period of general privatizationwas started inKazakhstan. As the repatriates could not get citizenship theywere out of this period. Due to absence of citizenship theyhad no possibility to get a job and their children had nochance to enter the foreign institutions. In 1993-1998economiccrisis and the above mentioned conditions nega-tively influenced to migration process.

Due to shifting to market economy and difficulties ofKazakhstan, number of Kazakh repatriates from Mongoliaand China was decreased. Their scattered accomodation

¹6 (6) 2015

20

History

and also being in Russian - speaking environment causeddifficulties in order to get accustomed to new places. As aconsequence, 800 families from Mongolia, about 200 fami-lies came from Altay in 1993, many families from Turkeyand Kara - Kalpakstan had to return back. Its main reason:economiccrisisand the events emerged at the same timenegatively influenced to migration process. The first noisyevent of migration slowed down, so number of repatriatesfrom far and near abroad countriesin 1996 was 4 timesless than 1991 and 2 times less than 1993. In 1991-1992totally 1100 families came back to our country, fromMongolia 3 families came in 1995 and only 17 families camein 1996. Repatriates from other countries temporarilystopped. However it is known that temp (speed) of migra-tion process came up tohigh level again when economyhas been improved.

According to 1991- 2008 in total accommodation 169681 families, 664 949 people returned back to their his-torical Motherland. Among them there were 45 doctors ofScience, 242candidates of Science, 24847 specialists withhigher education. From them 1530 people deal with cre-ative work, 11753 people work in the sphere of educationand 6058 people work in the sphere of medicine, 773people in state work. And also working age of people com-prises 40,9%, pensioners comprise 4,4%.Majority of re-patriates moved from Uzbekistan - 61,3%, Mongolia -13,56%, Turkmenistan - 8,3%, China - 8,3%, Russia 3,9%,Tajikistan - 1,74%, Kyrgyzstan - 1%, rest of them: 1% isfrom Hungary, Denmark, Israel, Georgia, Latvia,Lithuania,Belorussia [12]. We can see from these indica-tors that major part of repatriates is comprised by workingmiddle aged citizens.

Conclusions:Repatriation tendency of citizens moving back to our coun-

try consists of global problems in total basic moral andmaterial scale:

- To organize / arrange delivery of repatriates to their his-torical Motherland;

- To provide adaptation of repatraites to local places, tosolve problems with accommodation, work and education;

- To give civil rights.In order to solve these problems below mentioned privi-

leges are considered for the citizens who got a status of"repatriate - oralman" in accordance with the Law of theRepublic of Kazakhstan "About migration of people":

- To assist in improvement of their qualification and mas-ter a new specialty during getting a job;

- To provide conditions to teach state language and Rus-sian language in case of willing;

- To lay off temporarily from the service in Military Forcesin accordance with the regulations of legislation of the Re-public of Kazakhstan;

- To allocate quota to enter higher and secondary educa-tional institutions based on determined norms of the Gov-ernment of RK;

- To allocate places in schools, pre-school and social pro-tection departments for the citizens in need;

- To pay pension in accordance with legislation of RK andinternational regulations;

- To pay allowances based on invalidity, absence of sup-porter and age;

- To make free from payment of duties for visa councilservices during moving in RK;

- To get full guaranteed free medical service according tolegislation of RK;

- To render a social assistance based on the Law of RK"About State social assistance" [2].

If the above mentioned problems could find their full so-lution in order our country fellows can move back to ourMotherland and live permanently,it would give possibility toabout 5 mln Kazakh families living abroad to return to theircountry back.

REFERENCES:1. Academic Dictionaries and Encyclopedias // http://en.academic.ru2. Law of RK dated 1997 "About migration of people" -Astana, 2012. - p. 46 (2012.27.04. with given changes andadditions)3. CommitteeonHumanrightsunderthePresidentoftheRepublicofKazakhstan, a Special Report "About situation with rightsof repatriates - oralmans, persons without citizenship and refugees in the Republic of Kazakhstan". Under total editionof Kuanysh Sultanov, Tastemir Abishev, Astana, 2012 - p. 144.4. Z. Kinaiyatuly. Kazakhs in Mongolia. - Almaty, 2001. - p. 289.5. Mutual activities and future of the Republic of Kazakhstan and Kazakh diaspora. - Almaty, 1997. p. 74-77.6. Committee on Human rights under the President of the Republic of Kazakhstan, a Special Report "About situationwith rights of repatriates - oralmans, persons without citizenship and refugees in the Republic of Kazakhstan". Undertotal edition of Kuanysh Sultanov, Tastemir Abishev, Astana, 2012 - p. 144.7. T. Ziyash. Moving back of Kazakh diaspora to their Motherland // Kazakhstan School. 2007, №5-6.8. Kazakh diaspora: today and tomorrow. - Astana: Elorda, 2005. - p. 352.9. E.Y. Sadovskaya. Migration in Kazakhstan at the turn of ХХI century: main tendencies and perspectives. - Almaty:Galym, 2001. - p. 260.10. A. Nysanbaev. Kazakh diaspora: today and tomorrow - Kazakh diaspora: present and future. - Astana: Elorda, 2005.- p. 352.11. B.ZH. Atantaeva. Problems of legal and social adaptation of repatriates in the Republic of Kazakhstan // Ethnicaland social processes in internal Eurasia, materials of international scientific and practical conference. - Semey,2009- p.283.12. B. Rakisheva. Repatriates in Kazakhstan: social and demographical analyses // Thought, №2, 2009- p. 35-36.13. S.A. Amitov. Problems of repatriates' social and economic adaptation // Messenger of KazNU. Series of Psychologyand Sociology , 2009 №3 (30), p. 24-28.

21

¹6 (6) 2015Ïñèõîëîãèÿ

Профессор,Государственный

университет имениШакарима города

Семей

САТИЕВАШОЛПАН

СЕРИКБОСЫНОВНАМагистр

психологических наук,Государственный

университет имениШакарима города

Семей

КОЖАБЕКОВАЖАДЫРА

ЕРМЕКХАНОВНА

Мақала жоғарғы оқу орындарында білім алатынстуденттердің кәсіби сана-сезімдерінің қалыптасумәселелеріне арналған. Авторлар студенттердіңөзіндік кәсіби сана-сезімінің қалыптасу мәселесінэмпирикалық тұрғыда зерттеген. Студенттердіңболашақ кәсіптеріне деген қызығушылығын, іштейынтасын Б. Басстың, И.М. Юсупованың, Т.Д.Дубовицкаяның зерттеу әдістерін қолдана отырыпанықтаған. Жүргізілген әдістердің нәтижелерісандық және сапалық көрсеткіштермен берілген.

Статья посвящена вопросам формированияпрофессионального самосознания у студентов,обучающихся в высших учебных заведениях. Авторыпровели эмпирические исследования процессастановления личного профессиональногосамосознания студентов. С использованиемметодов Б. Басса, И.М. Юсуповой, Т.Д. Дубовицкойбыли исследованы процессы формированияинтереса и внутренней мотивации студентов ксвоей будущей профессии. Результатыисследования приведены в количественных икачественных показателях.

An article is devoted to questions of formation of stu-dents' professional self-consciousness, who are study-ing in institutions of higher education. Authors have car-ried out empirical researchers about a process of forma-tion of student's personal professional self-consciousness.The processes of formation of students' interest and in-ner motivation to their future profession were researchedwith the usage of methods of B. Bass, I.M. Yusupov andT.D. Duboviyckiy. Results of the research were given inquantitative and qualitative indicators.

Готовность личности к духовно-нравственному игражданскому действию детерминируется профес-сиональным мировоззрением человека, котороеформируется в процессе профессиональногообразования. Осознание студентом самого себя каксубъекта учебной деятельности в системепрофессионального образования, осознание мотивов,целей процесса обучения, является ядром процессапрофессионального становления. Активизациясамосознания студента помогает ему оценить своиспособности, личные качества и заниматьсясамосовершенствованием в области профессиональнойдеятельности.

Самосознание студента формируется на основерасширения знаний о необходимых ему как будущемуспециалисту качествах, адекватной самооценки уровняих развития. Этому способствует ознакомлениестудентов с закономерностями формирования личности,развитие у них умения анализировать своюдеятельность, самохарактеризовать себя (своиположительные стороны и недостатки). Профес-сиональное самосознание и мировоззрениеформируется в процессе профессиональной деятел-ьности, но проблема формирования профессиональногосамосознания в период студенческой жизни связана спротиворечием между теоретическим и предметнымхарактером реальной профессиональной деятельности.В результате чего выпускники высшейпрофессиональной школы не всегда способныперенести теоретические знания в практическуюдеятельность.

Проблемами профессионального самосознаниязанимались как зарубежные, так и отечественныеученые. Среди зарубежных исследователей известныработы Э. Берна, У. Джеймса, Ч. Кули, Д. Мида, Э.Эриксона, К. Роджерса. В отечественной психологиипроблеме "Я"-концепции человека и самосознанияличности уделяется большое внимание в работах И.Кона, В. Столина, И. Чесноковой, Г. Акопова, Б.Г.

ФОРМИРОВАНИЕПРОФЕССИОНАЛЬНОГО

САМОСОЗНАНИЯСТУДЕНТОВ

ПСИХОЛОГОВПарыгина, Марковой Ф.К. и т.д.

Поэтому имеет смысл, изучая профессиональноесамосознание представителя какой-либоспециальности, опираться на уже изученные свойстваи характеристики самосознания личности, учитываяспецифику их проявлений в конкретной профессии.Профессиональное становление психолога являетсясложным, длительным и противоречивым процессом.

Особенности деятельности таких специалистовпредполагают не только когнитивное, но и личностное,индивидуальное развитие, так как личность психологадолжна быть релевантной его профессиональнойдеятельности.

Поэтому особо важной становится проблема изученияформирования профессионального самосознанияпсихологов, что связано с необходимостью подготовкивысококвалифицированных специалистов, работающихв системе человек-человек. Таким образом, актуаль-ность, практическая значимость и неразрешенностьисследуемого вопроса и определили выбор темыисследования: "Формирование профессиональногосамосознания студентов психологов".

Целью нашего исследования является изучениеуровня развития профессионального самосознаниястудентов - психологов и его дальнейшееформирование.

Констатирующий- этап эксперимента имел цельювывить фактический уровень развития самосознаниястудентов. Эксперимент проводился в Государственномуниверситете им Шакарима. В экспериментальномисследовании принимали участие 78 студентов 1 - 4курсов специальности "Психология".

В результате, нами была проведена диагностикаискомого параметра, где использовались следующиеметодики:

1) Методика диагностики направленности личности Б.Басса.

По данной методике диагностики направленностиличности были получены следующие результаты:

¹6 (6) 2015

22

Таблица №1. Результаты по методике Б.Басса вэкспериментальной группе

Курс Направленность на себя

Направленность на общение

Направленность на дело

1 0% 33% 66% 2 40% 20% 40% 3 75% 0% 25% 4 0% 25% 75%

Как видно из данных таблицы в экспериментальнойгруппе у первого и четвертого курсов преобладаетнаправленность студентов на дело (1 курс-66%, 4 курс-75%)- эти студенты заинтересованы в решении деловыхпроблем, выполнить работу как можно лучше,ориентированы на деловое сотрудничество, способныотстаивать в интересах дела собственное мнение,которое полезно для достижения общей цели. Устудентов третьего курса преобладает направленностьна себя 75%- эти студенты ориентированы на прямоевознаграждение и удовлетворение безотносительнойработы и сотрудников, агрессивны в достижении статуса,властны, склонны к соперничеству, раздражительны,тревожны, интровертированны.

Второй курс показал одинаковые результаты нанаправленность на себя и на дело по 40%.

Как показано на таблице №1 самыми низкимипоказателями направленности студентов, являетсянаправленность на общение.

Таблица №2. Результаты по методике Б.Басса вконтрольной группе

курс Направленность на себя

Направленность на общение

Направленность на дело

1 21% 40% 39% 2 10% 23% 67 3 15% 10% 75% 4 0% 21% 79% Как видно из данных таблицы в контрольной группе у

первого курса преобладает направленность на общение(40%) - это стремление при любых условияхподдерживать отношения с людьми, ориентация насовместную деятельность, но часто в ущербвыполнению конкретных заданий или оказаниюискренней помощи людям, ориентация на социальноеодобрение, зависимость от группы, потребность впривязанности и эмоциональных отношениях с людьми.У второго, третьего и четвертого курсов преобладаетнаправленность на дело. Эти студенты заинтересованыв решении деловых проблем, выполнить работу какможно лучше, ориентированы на деловоесотрудничество, способны отстаивать в интересах деласобственное мнение, которое полезно для достиженияобщей цели.

Следующую методику мы использовали с целью болееглубокого изучения личностных свойств студентов-психологов, а именно, она направлена на выявлениеэмпатийных способностей, являющихся, на наш взгляд,чрезвычайно важными в профессии психолога. Итак, 2-я методика:

2) Методика диагностики способности психолога кэмпатии И.М. Юсупова.

По методике диагностики способности психолога кэмпатии в экспериментальной группе только 13 %респондентов обладают высоким уровнемэмпатийности. Это студенты, которые чувствительны кнуждам и проблемам окружающих, великодушны,склонны многое им прощать. С неподдельныминтересом относятся к людям. Им нравится "читать" ихлица и "заглядывать" в их будущее. Они эмоциональноотзывчивы, общительны, быстро устанавливают контакти находят общий язык. Такие ребята стараются недопускать конфликта и находить компромиссныерешения. В центре событий больше доверяют своим

чувствам и интуиции, чем выводам. Предпочитаютработать с людьми, нежели в одиночку.

Остальные испытуемые (87%) обладаютнормальным уровнем эмпатийности, присущийподавляющему большинству людей. Это студенты,которых нельзя назвать "толстокожими", но в то жевремя они не относятся к числу особо чувствительныхлиц. В межличностных отношениях они судят о другихпо поступкам, а не по своим личным впечатлениям. В

общении внимательны, стараются понять больше, чемсказано словами, но при излишнем излиянии чувствсобеседника теряют терпение. Предпочитают невысказывать свою точку зрения, не будучи уверенными,что она будет принята. При чтении художественныхпроизведений и просмотре фильмов чаще следят задействием, чем за переживанием героев. У них нетраскованности чувств, что и мешает полноценномувосприятию людей.

В контрольной группе наблюдается похожая ситуация,а именно - 11% испытуемых показали высокий уровеньэмпатийности, остальные, т. е. 89% обладаютнормальным уровнем эмпатийности.

Далее нами была использована методика Дубовицкой,которая показалась нам весьма эффективной дляопределения соответствия мотивации учебнойдеятельности студентов выбранной ими профессии:

3) Методика изучения учебной мотивации и отношенияк учебным предметам Дубовицкой Т.Д.

Результаты по методике Дубовицкой Т.Д. вэкспериментальной группе

18

14,25

12,25

17,75

1 курс

2 курс

3курс

4 курс

показатель мотивации

Высокие показатели внутренней мотивации к изучениюпсихологии показали первый и четвертый курсы(1 курс-18, 2 курс-17,75).

Результаты по методике Дубовицкой Т.Д. вконтрольной группе

0 5 10 15 20

1 курс

2 курс

3 курс

4 курс

уровень мотивации

Высокие результаты в контрольной группе показалипервый и четвертый курсы.

Итак, результаты первого этапа констатирующегоэксперимента по диагностике уровня развитияпрофессионального самосознания студентов-психологов по всем трем методикам продемонстри-ровали не совсем ожидаемую и нами картину.Фактически большинство студентов обеих групп непоказали желаемых личностных свойств, необходимыхв профессии психолога.

Ситуация, реально складывающаяся в высших исредних учебных заведениях, на сегодняшний деньоставляет желать лучшего. Прежде всего, здесь мыимеем в виду недостаточно осознанную мотивациювыбора профессии многими молодыми людьми. Этосвязанно с рядом факторов: признаваемой многимипсихологами инфантильностью современной молодежи,ее дезориентацией в области информации о рынке трудаи престиже профессий и т. п. Поэтому совсемнеудивительно, что на специальность "психология"приходят учащиеся, на самом деле, не по призванию, апо принципу "куда хотел поступить, не набрал баллы",

Ïñèõîëîãèÿ

23

¹6 (6) 2015

либо "пойду в психологи, потому, что эта профессия становится модной" и т. п.Поэтому дальнейшая работа была направлена на подборку соответствующих рекомендаций для педагогов и

коррекционных упражнений по развитию профессионального самосознания студентов.Формирующий эксперимент, разумеется, предполагает целенаправленную работу по развитию и коррекции целого

ряда качеств личности студентов, непосредственно влияющих на формирование профессионального самосознания.Поэтому мы не ограничились рамками описания психолого-педагогических рекомендаций в помощь преподавателямвысшей школы. Для достижения целей, преследуемых формирующим этапом эксперимента, необходимы были идругие формы и методы работы со студентами, одним из которых стал тренинг развития профессиональногосамосознания, проводимого нами в течение второго семестра 2014-2015 учебного года в экспериментальной группе.

Претендуя на завершенность исследования, нами была проведена повторная диагностика уровня развитияпрофессионального самосознания студентов экспериментальной группы. С этой целью был проведен завершающийэтап констатирующего эксперимента. В ходе его были использованы методики, аналогичные этапу первогоконстатирующего эксперимента.

Ниже мы приводим данные по результатам всех 3-х методик завершающего этапа констатирующего эксперимента.Итак, одним из профессионально значимых компонентов в профессии психолога мы выделяли направленность

личности. После формирующего эксперимента результаты повторного диагностирования показалиРезультаты по методике Б.Басса


Констатирующий эксперимент Контрольный эксперимент направленность На себя На общение На дело На себя На общение На дело 1 курс 0% 33% 66% 0% 50% 50%

2 курс 40% 20% 40% 20% 35% 45% 3курс 75% 0% 25% 40% 33% 27% 4 курс 0% 25% 75% 0% 65% 35%

Результаты по методике И.М. ЮсуповаПовторное диагностическое обследование показало, что процент высокого уровня эмпатийности студентов

экспериментальной группы вырос на 8%. Это можно увидеть на рисунке №2. На этапе первого диагностическогосреза высокий уровень эмпатийности у студентов экспериментальной группы составлял 13%. По завершенииформирующего эксперимента, у студентов, прошедших коррекционную программу, уровень эмпатийности составилуже 21%. Таким образом, целенаправленная работа по развитию и совершенствованию когнитивной и аффективнойсферы личности студентов, обучающихся специальности "Психология" является не только полезной, но ичрезвычайно необходимой в целях их профессионального становления. Эмпатия, как было описано выше, являетсяважным качеством, необходимым представителям многих профессий, входящих в сферу "человек-человек", в томчисле психологам. Без умения не просто слушать, а "слышать" другого человека, умения сопереживать,сочувствовать - очень трудно представить себе настоящего специалиста. Так же ведущей деятельностьюпрактического психолога А.Г. Лидерс считает особый вид совместной деятельности с клиентом в процессеконсультирования - "со - переживание, со - проживание, со - развитие, со - личностный рост". Способность ктакому сопереживанию, называемая эмпатией, многие известные психотерапевты считают самым главнымкачеством, необходимым для психологического консультирования.

Таким образом, вся коррекционная программа оказалась весьма эффективной в плане развития этого качестваличности.

Результаты по методике Дубовицкой Т.Д

0

5

10

15

20

1 курс 2 курс 3 курс 4 курс

кнстатирующий эксперимент

конролирующий эксперимент

Если до формирующего экспериментауровень внутренней мотивации кизучению психологии составлял упервого курса- 18% , у второго- 14,25%,у третьего- 12,25%, у четвертого курса-17,75%, то после формирующегоэксперимента уровень мотивациивозрос. Это можно увидеть на рис № 3.У первого курса составил 18,25%, увторого курса и третьего курса 15%, учетвертого курса 19%.

Результаты повторного диагностиро-вания показала изменение показателей самосознания. Например, процент высокого уровня эмпатийности студентовэкспериментальной группы возрос на 8%, так же уровень мотивации к изучению психологии возрос во всех курсахэкспериментальной группы.

Исходя из практики реализации программы формирующего эксперимента можем сделать вывод о том, чтоглавными, на наш взгляд, факторами для оптимизации процесса формирования профессионального самосознанияпсихолога являются оптимальный выбор будущей профессии психолога в фазе профориентации в зависимости отиндивидуально-личностных характеристик и оптимальный процесс приобретения профессиональныхпсихологических знаний, что на наш взгляд вполне реально обеспечить при оптимизации и активизациии психолого-педагогического сотрудничества.

ЛИТЕРАТУРА1. Божович Л.И. Проблемы формирования личности / Л.И. Божович. - М.: Владос, 1995. - 289 с.2. Григорьева Н.В. рынок труда и гендерные различия в профессиональном самоопределении молодёжи // Сб.

статей республиканской научно-практической конференции… 2003.3. Земечко А.И. К вопросу о классификации мотивационных факторов трудовой деятельности и

профессионального выбора / А.И. Земечко, 2000.

¹6 (6) 2015

24

4. Кондрат, Е. Профессиональное самоопределение подростков с девиантным поведением / Е. Кондрат //Almamater. - 2003. - №4. -.

5. Красило Д.А. Эмпирические исследования особенностей реального самоопределения современной молодежи/ Д.А. Красило // Психологическая наука и образование. - 2003. - №2. .

6. Кон И.С. Психология старшеклассника / И.С.Кон. - М.: Просвещение, 1999. - 274 с.7. Кон И.С. Психология юношеского возраста / И.С.Кон. - М.: Просвещение, 1999 - 274 с.8. Лобова Е.В. Процесс первичного профессионального самоопределения. Сборник научных статей. Часть 1. -

Екатеринбург, 2003. С. 463-4709. Научный журнал "Успехи современного естествознания". № 11. 2007. УДК 370. / 179 В статье рассматривается

понятия "самоопределения".10. Павлютенков Е.М. Формирование мотивов выбора профессии / Е.М. Павлютенков. - Киев 2000. 143 с.


25

¹6 (6) 2015Ïåäàãîãèêà

Мақала балалардың сөйлеу қабілетін түзету және ерекше мұқтаждығы барбалалардың сөйлеу және қарым-қатынасқа түсу дағдыларын дамытумәселелеріне арналған. Мақалада балалардың сөйлеу қабілетіндегі ақаулардыанықтау және емдеу, коррекциялық педагогика және мүмкіндігі шектеулібалаларды әлеуметтік бейімдеу мен қоғамға біріктіру мәселелеріқарастырылған.

Данная статья посвящена вопросам коррекции речи и развития речевой икоммуникативной деятельности у детей с особенными потребностями. Встатье затрагиваются проблемы диагностики и терапии дефектов речи,коррекционной педагогики, а также социальной адаптации и интеграциидетей с ограниченными возможностями.

This article is devoted to questions of speech's correction and development ofspeech and communicative activities of children with special necessities. Problemsof diagnosis and therapy of speech defects, correctional pedagogics, social adapta-tion and integration of pupils with special necessities were told in the article.

врач, педагог-дефектолог,

руководитель Центра поразвитию и коррекции

речи "Логомед"г. Тбилиси, Грузия

ЕКАТЕРИНЕЧАВЧАВАДЗЕ

В Израиле, с 4 по 28 мая текущего года, в Центре Сотрудничества и развития МАШАВ МИД Израиля был проведенучебный курс, посвященный теме "Интеграция детей с особыми нуждами в нормативную образовательную среду".

В грузинской делегации частный сектор был представлен Центром развития и коррекции речи "Логомед". Яявляюсь его основателем и нынешним руководителем.

Во всем мире известны те успехи, которые достиг Израиль, как в традиционной медицинской сфере, так и вобласти практичной медицины. Международный центр сотрудничества МАШАВ, его учебная программа составнаячасть этого успеха на протяжении более 60-ти лет. МАШАВ поддерживает и помогает социальному мировомупрогрессу.

Я рада, что у меня появилась возможность принять участие в международном курсе, представить созданныймной Центр развития и коррекции речи "Логомед".

Учебный курс оказался очень интересным и тематически насыщенным. Для меня, как представителя Центра поразвитию и коррекции речи, особенно интересными были тренинги и лекции по терапии речи. С большим интересомя ожидала их проведения и мои надежды и в правду оправдались.

После прохождения учебного курса я приняла решение о проведении коммуникационной терапии в нашем центре.Надеюсь, что это будет большим шагом вперед и окажет действенную помощь детям с особыми нуждами дляполной социальной адаптации, которая и начинается с вербальной-словесной коммуникации.

Отметим и то, что коммуникационная терапия до сегодняшнего дня у нас не проводилась и с этой позиции"Логомед" будет первым коррекционным центром, который внедрит этот метод в нашем регионе - на Кавказе.

Несколько слов о "Логомеде"Центр развития и коррекции речи "Логомед" - медицинское, педагогическое

учреждение, которое специализируется на дефектах речи и является первыми единственным центром в нашем регионе.

По первоначальному замыслу, целью нашего Центра было комплексноелечение нарушений речи любого типа с использованием как медицинских,так и педагогических методов; но вскоре после открытия Центра, буквальночерез несколько месяцев, 90 процентов наших пациентов составляли дети сразными ограниченными способностями. Этот фактор принципиально и взначительной степени изменил как структуру работы Центра, так и егостратегию.

Стал обязательным пересмотр уже известных методов речевой терапии иприспособление новых способов на определенном контингенте, учитываяих индивидуальность.

Контингент "Логомеда" представляют дети:- с аутизмом и нарушениями аутистического спектра;- с синдромом Дауна;- с разными видами церебрального паралича и родовыми травмами;- а также с понижением слуха и врожденными пороками слухового

аппарата;- аномалиями неба, гортани и губ. Значительная часть случаев приходится на:- нарушение речи рецепторного типа;- детей, имеющих дислексию, лечение которой очень сложна и требует

длительную терапию.Одним из главных направлений нашего Центра является лечение логоневроза, так называемого заикания, который

мы лечим комплексным методом, большая часть которого создана и разработана лично мною.Минимальный контингент составляют дети с дислалией, когда пациенты не выговаривают ту или иную букву,

или произносят искаженно.

КОРРЕКЦИЯ И РАЗВИТИЕ РЕЧИ У ДЕТЕЙНА ОПЫТЕ ИЗРАИЛЬСКОЙ ПРАКТИКИ

КОММУНИКАЦИОННОЙ ТЕРАПИИ

¹6 (6) 2015

26

На первом этапе работы с детьми с ограниченными способностями,главным условием является упорядочение их поведения, потому чтобез него не представляется качественным, и соответственно -результативным, проведение речевой терапии и достижение желаемогорезультата.

В 2013 году в Центре прошли лечение около 1500 пациентов - какдети и подростки, так и взрослые. "Логомед" отличается и этим, что внем лечение могут проходить не только дети, но и взрослые до 40 лет.

При любых дефектах речи обязательно, чтобы терапия проводиласьна родном языке, потому что только в такой форме проведеннаякоррекционная работа дает быстрый, стойкий и стабильный результат.Поэтому с гордостью хочу заявить, что в "Логомеде" медицинские ипедагогические работы проводятся на пяти языках: грузинском, русском,английском, азребайджанском и армянском, то есть на тех языках,представители этнических групп которых многочисленно заселяютГрузию.

Наша материально-техническая база дает возможность принимать вдень до 60-ти пациентов. Профиль и деятельность "Логомеда" вышлиза рамки типичных логопедических нарушений и охватили острые иактуальные проблемы, которые диктуют нам о необходимости развитияи расширения нашего Центра. Это не подразумевает только расширениеинфраструктуры. Как видно из этого краткого обзора, "Логомед" по

своему назначению является как медицинским, так и педагогическим учреждением - ведь в ходе лечения присутствуети педагогический момент.

Особое внимание аутизмуЗадержка речевой функции или ее полное отсутствие - первый клинический признак аутизма, поэтому эти дети

попадают к нам задолго до того, пока пройдут курс терапии поведения у психологов. Это и представляет главнуюсложность в процессе работы, ведь об аутизме в научной среде еще много неизвестного и спорного.

Мы разработали собственные подходы к этой проблеме, приняли активное участие в создании грузинскойкомпьютерной аппликации, что значительно облегчило работу с детьми такой категории.

Коммуникационная терапия"Коммуникационная терапия", начало проведения

которой планируется в нашем Центре с октября 2015года - это одна из видов речевой терапии, котораяпроводится при таких нарушениях, как: аутизм иаутический спектр, синдром Дауна, церебральныйпаралич, снижение слуха и любые врожденные илиприобретенные нарушения речи. Она представляеткомплекс вспомогательных и заменительныхмероприятий, который дает возможность улучшитьуровень коммуникации.

Вначале терапии создается эмоциональный, сенсорныйи рецепторный портрет пациента, устанавливается(выясняется), кто он, что представляет его сфераинтересов, а потом уже мультидисциплинарной группой,в состав которой входят: психологи, логотерапевты,неврологи, эрготерапевты, физиотерапевты, создаетсяиндивидуальный план, чтобы окружающая среда была для ребенка максимально понятна и воспринята.

Кроме этого, невербальный ребенок должен приобрести те навыки, при помощи которых передаст окружающимсвои ощущения: что его волнует и радует, когда и что у него болит, когда он голоден, когда ему холодно, когда онобижен, рад, что ему нравится, что не нравится и так далее; то есть, индивидуальный рабочий план должен бытьполностью адаптированым к индивидуально-сенсорному портрету ребенка.

При проведении коммуникационной терапии, кроме человеческих ресурсов, нужны и специальные говорящиеоборудования: "говорящие" альбомы, книги, компьютерные устройства, программы, игрушки. Все должно бытьсконструировано для того, чтобы у ребенка появилась мотивация, передать свои внутренние переживания,настроения и желания окружающим.

Общеизвестная ситуация - когда в семье есть ребенок с ограниченными способностями, вся семья фиксированана нем, поэтому пока за ним присматривают, дефицит коммуникации минимален, но наступает время, когда такойребенок остается один. Именно для этого момента важно, чтобы с помощью коммуникационной терапии человекбыл абсолютно адаптирован для окружающей среды. Чтобы он лично сам правил и егулировал личную жизнь так,чтобы не быть бременем для кого-нибудь, да и сама жизнь не была бы тяжелой для него.

Для правильного проведения коммуникационной терапии обязательно активно включать в этот процесс семью,детский сад и школу, потому что именно такой всеобщей и координированной работой можно достичь желаемыхрезультатов и намеченных целей в поставленный срок.

Международное сотрудничество"Логомед" поддерживает контакты с иностранными коллегами. В мае прошлого года наш Центр принимал гостей

- участников двух международных проектов: "Молодые в движении" и "Все ограниченные - в движении". В составиностранных делегаций входили словаки, итальянцы, армяне и турки. На примере нашего Центра они ознакомилисьс жизнью детей с ограниченными способностями, с проблемами, с условиями адаптации и их интеграции в обществе.Особенно гостей заинтересовали способы и подходы, которыми "Логомед" развивает вербальную коммуникацию.

ПерспективыВ настоящее время появилось еще одно педагогическое направление - это проведение специальных тренингов

переподготовки для воспитателей дошкольных учреждений районов и городов, находящихся вдали от столицы. В

Ïåäàãîãèêà

27

¹6 (6) 2015

конце апреля нынешнего года, за несколько дней до отъезда в Израиль, закончились переговоры с руководствоммуниципалитета города Болниси, одного из древнейших городов Грузии. Договорились, что в октябре текущегогода в городе откроется наш филиал, чтобы проживающим в регионе детям дать возможность получить нашиуслуги, по более доступным ценам по сравнению со столицей.

Открытие логопедических кабинетов предусматривается также во всех муниципалитетах самого большого имногоэтнического региона Грузии Квемо Картли для того, чтобы местному населению своевременно была доступнапомощь при любых типах нарушения речи.

* * *Однозначно могу сказать, что учебный курс, пройденный мной в Израиле, действительно оказался очень

плодотворным. Хочу выразить благодарность Израильскому Правительству и Посольству Израиля в Грузии за то,что предоставили мне возможность, принять участие в международном курсе, организованном МАШАВ МИДИзраиля.

Я уверена, что приобретенные знания, накопленный опыт и квалифицированные советы мы приспособим ксоциально-культурной действительности Грузии, еще более эффективно используем как в своей повседневнойработе, так и в практической деятельности Центра. Ведь облегчение жизни детей с ограниченными способностями,их адаптация со средой и окружающими их людьми, интеграция в обществе одна из главных задач нашейдеятельности.


¹6 (6) 2015

28

Важнейшая область общего феномена интереса -познавательный интерес. Его предметом является самоезначительное свойство человека: познаватьокружающий мир не только с целью биологической исоциальной ориентировки в действительности, но всамом существенном отношении человека к миру - встремлении проникать в его многообразие, отражать всознании сущностные стороны, причинно-следственныесвязи, закономерности, противоречивость.

В то же время познавательный интерес, будучивключённым в познавательную деятельность, теснейшимобразом сопряжён с формированием многообразныхличностных отношений: избирательного отношения к тойили иной области науки, познавательной деятельности,участию в них, общению с соучастниками познания.Именно на этой основе - познания предметного мира иотношения к нему, научным истинам - формируетсямиропонимание, мировоззрение, мироощущение,активному, пристрастному характеру, которымспособствует познавательный интерес.

Более того, познавательный интерес, активизируя всепсихические процессы человека, на высоком уровнесвоего развития побуждает личность к постоянномупоиску преобразования действительности посредствомдеятельности (изменения, усложнения её целей,выделения в предметной среде актуальных изначительных сторон для их реализации, отысканияиных необходимых способов, привнесения в нихтворческого начала).

Особенностью познавательного интереса является егоспособность обогащать и активизировать процесс нетолько познавательной, но и любой деятельностичеловека, поскольку познавательное начало имеется вкаждой из них. Значение познавательного интереса вжизни конкретных личностей трудно переоценить.

Интерес выступает как самый энергичный активатор,стимулятор деятельности, реальных предметных,учебных, творческих действий и жизнедеятельности вцелом.

В современном постоянно меняющемся,динамическом мире на первый план выходит не простообучение учащегося предметным знаниям, умениям,навыкам, (некоторые из которых могут оказаться либоустаревшими, либо невостребованными), а личностьучащегося, как будущего активного деятеля.

Одним из средств решения данной задачи являетсясоздание на уроках таких условий, при которыхформируется и удовлетворяется познавательнаяпотребность обучаемых. Педагог стимулирует учащегосяк саморазвитию, изучает его познавательныепотребности, создает условия творческой деятельностии тем самым формирует познавательные интересыучащихся.

Одним из самых значительных областей общегофеномена "интерес" выступает познавательный интерес,который имеет особое значение в школьном возрасте.Так как именно в школе основной деятельностьюстановится познавательная, направленная на изучениесистемы знаний в различных научных областях.

Интерес, как сложное и очень значимое для человекаобразование, имеет множество трактовок в своихпсихологических определениях, он рассматривается как:

- избирательная направленность внимания человека(Н.Ф. Добрынин, Т. Рибо);

- проявление его умственной и эмоциональнойактивности (С.Л. Рубинштейн);

- активатор разнообразных чувств (Д. Фрейер);- активное эмоционально-познавательное отношение

человека к миру (Н.Г. Морозова).Познавательный интерес представляет собой сплав,

важнейший для развития личности, психическихпроцессов. В интеллектуальной деятельности,протекающей под влиянием познавательных интересов,проявляется:

- активный поиск;- догадка;- исследовательский поиск;- готовность к решению задачи.Важной особенностью познавательного интереса

является также и то, что центром его бывает такаяпознавательная задача, которая требует от человекаактивной, поисковой или творческой работы, а неэлементарной ориентировки на новизну инеожиданность.

При формировании познавательного интереса и привыполнении разного рода заданий важно учитыватьвнутреннюю и внешнюю его стороны. Но так как учительне может в полном объеме воздействовать на мотивы,потребности личности, то необходимо сосредоточитьвнимание на средствах обучения и, следовательно,

ФОРМИРОВАНИЕПОЗНАВАТЕЛЬНОГО ИНТЕРЕСА

НА УРОКЕ РУССКОГО ЯЗЫКА

Мақала оқушыларды танымдық іс-әрекетке ынталандыру мәселелерінеарналған. Автор орыс тілі сабағында орындалатын жаттығулар мен ойынтехнологияларын мысалға келтіре отырып, оқушыларда танымдық іс-әрекетке деген қызығушылық оятудың амал-тәсілдерін көрсетеді. Мақаламектеп ұстаздары мен әдіскерлерге, сондай-ақ педагогикалықмамандықтарда білім алатын студенттердің назарына ұсынылады.

Статья посвящена вопросам мотивирования учащихся к познавательнойдеятельности. На примере упражнений и игровых технологий авторпоказывает эффективные методы стимулирования учащихся кпознавательной деятельности на уроках русского языка. Статья будетинтересна учителям и методистам школ и колледжей, а также студентампедагогических специальностей.

An article is devoted to questions of pupils' motivation to cognitive activity. Anauthor shows effective methods of promoting pupils to cognitive activity on thelessons of the Russian language on the example of exercises and game technolo-gies. The article will be interesting for teachers and methodologists of schools andcolleges, and for students of pedagogical specialties as well.

Преподаватель русскогоязыка и литературыСтаршей школы №97

г. Ереван, Армения

СТЕПАНЯН НОННАМАРТИРОСОВНА


29

¹6 (6) 2015

учитывать внешние условия.Предметом познавательного интереса и творчества

для школьников являются новые знания о мире.Поэтому глубоко продуманный, хорошо отобранныйучебный материал, который будет новым, неизвестным,поражающим воображение учащихся, заставляющий ихудивляться, а также обязательно содержащий новыедостижения науки, научные поиски и открытия явитсяважнейшим звеном формирования интереса к учению

Ценным методом стимулирования интереса кпредмету выступает метод использования различных игри игровых форм организации познавательнойдеятельности.

Познавательный интерес - избирательнаянаправленность личности на предметы и явленияокружающие действительность. Эта направленностьхарактеризуется постоянным стремлением к познанию,к новым, более полным и глубоким знаниям.Систематически укрепляясь и развиваясь,познавательный интерес становится основойположительного отношения к учению. Познавательныйинтерес носит "поисковый характер". Познавательныйинтерес направлен не только на процесс познания, нои на результат его, а это всегда связано со стремлениемк цели, с реализацией её, преодолением трудностей, сволевым напряжением и усилием. Таким образом, впознавательном интересе своеобразно взаимодействуютвсе важнейшие проявления личности. Иначе говоря,цель в том, чтобы ребенок учился потому, что емухочется учиться, чтобы он испытывал удовольствие отсамого учения.

Интересное обучение не исключает умение работатьс усилием, а, наоборот, способствует этому.

Поэтому, одной из важнейших задач педагогов должнобыть выявление имеющихся интересов, развитие ивоспитание интереса к знаниям у школьников.

Интерес - это форма проявления познавательныхпотребностей, обеспечивающая направленностьличности на осознание целей деятельности и тем самымспособствует ориентировке, ознакомлению с новымифактами, более полному и глубокому отражениюдействительности (по Петровскому).

В связи с этим интерес определяется какэмоционально - познавательное отношение,непосредственно мотивированное, имеющее тенденциюпереходить в познавательную направленность личности.От непосредственно мотивированного эмоциональногопереживания (любви, увлеченности) интерес отличаетсяналичием эмоционально - познавательного отношения,неразложимой на элементы интеллектуальной эмоции- радости познания. От чувства долга и ответственности,сознательного отношения интерес отличается наличиемнепосредственного мотива, появление радости познания(помимо радости выполненного долга) свидетельствуето появлении интереса.

Однако познавательный интерес не всегда побуждаетличность к активной учебной деятельности. Этиинтересы только тогда превращаются в необходимуюжажду познания, поднимаются на уровень духовнойпотребности, когда они включаются в общую системумотивов, определяющих жизненные позиции личности,ее направленность.

Проблема интереса в обучении не нова. Значение егоутверждали многие дидакты прошлого. В самыхразнообразных трактовках проблемы в классическойпедагогике главную функцию его все видели в том, чтобыприблизить ученика к учению, приохотить, "зацепить"так, чтобы учение для ученика стало желанным,потребностью, без удовлетворения которой немыслимоего благополучное формирование.

Таким образом, игровая форма работы являетсясамой эффективной. Она максимально можетзаинтересовать любого ученика в классе.


Познавательно-обучающая игра "Выбирай-ка"является отличным примером обеспечения глубоких ипрочных знаний всех учащихся.

Тема "Разряды имен прилагательных"Учитель диктует ряд прилагательных, одна группа

учеников должна выписать качественные, другая -относительные, третья - притяжательныеприлагательные. Слова могут быть записаны на доске,учащиеся, в таком случае, работают выборочно у себяв тетрадях. Складывая воедино первые буквы в каждомстолбце, учащиеся получают вначале слова, а затем -пословицу.

деревянный медвежий большойеловый аистиное осторожныйльняной собачий интересныйоловянный тигриный тяжелый

енотова сильный Регинина яркий Алефтинино

"Дело мастера боится"Teма "Падежи имен существительных"

Кошкатоварищобезьяна

РомыАллыносаотдыха

водесестретрубеАндреюенотутруду

тетюОлюМишуУльяну

Братомотцомгубой

пенькеозередомеавтобусеежикеторте

"Кто рано встает, тому Бог подает"Грамотная работа индивидуума приводит к конечному

общему результату всего коллектива. Познавательныйинтерес передается от одного к другому, формируя приэтом и межличностные отношения.

Народные пословицы имеют большое значение.Велика их познавательная ценность, пословица даетвесьма разностороннее знание о жизни, познавательноезначение состоит в важности и разнообразии тем.Велика воспитательная ценность пословиц, поэтомукаждый раз ученики открывают новый для себя мир,полный неожиданностей и всепоглощающего интереса…

Проблема нравственного воспитания личностиактуальна во все времена. В наши дни, когдапереосмысление этических норм, существовавших вобществе последние несколько десятилетий, частосводится лишь к отрицанию, а возникающие новыеморальные ценности очень трудно назвать достойнымивосхищения, формирование нравственной компетенциитребует особого внимания.

Однако уже само определение нравственнойкомпетенции вызывает некоторые затруднения. Ведьзнание нравственных законов того или иного обществаеще не делает человека высоконравственным.

Пословицы - одно из самых сильных средствтрадиционного воспитания.

Мудрые пословичные изречения способнывоздействовать на чувства, сознание и поведениечеловека, формировать его нравственную культуру.Благодаря неожиданным, ярким метафорам исравнениям пословицы западают в душу. Будучиритмически организованными и нередко рифмованными,они легко запоминаются. Все это делает несколькозавуалированным их назидательный характер изначительно облегчает достижение воспитательныхцелей.

Универсальный характер воспитательныхвозможностей пословиц обусловлен тем, чтосодержащиеся в них этические ценности являютсяобщечеловеческими. Именно поэтому они ясныкаждому. Однако нравственный опыт основывается нена внешних изменениях личности, выражающихся в

¹6 (6) 2015

30

том, что человек знает те или иные нравственныенормы, а на изменениях внутренних, которыеневозможны без твёрдой уверенности в необходимостиэтих норм, без чувства их непреложности. Обращаяськ пословичной мудрости, мы переводим теобщечеловеческие ценности, которые заключены впословицах, в разряд личностно значимых. Этовозможно в том случае, если мы не только понимаеми осознаём ситуацию, описанную в пословице, ноэмоционально реагируем на неё.

Использование пословиц в жизни способствуетформированию ценностных установок на то или иноеявление жизни, и в результате - выработке нравственнойпозиции.

Обучая пословицам, расширяя кругозор учеников иразвивая при этом познавательный интерес, учительспособствует более осознанному и глубокому усвоениюзнаний, прочному формированию навыков и языковомуразвитию обучающихся, требует от нихсамостоятельного овладения знаниями и способамидобывания этих знаний, что очень важно в общейсистеме работы под руководством учителя.

Проблема нравственного воспитания личностиактуальна во все времена. В наши дни, когдапереосмысление этических норм, существовавших вобществе последние несколько десятилетий, частосводится лишь к отрицанию, а возникающие новыеморальные ценности очень трудно назвать достойнымивосхищения, формирование нравственной компетенциитребует особого внимания.

Однако уже само определение нравственнойкомпетенции вызывает некоторые затруднения. Ведьзнание нравственных законов того или иного обществаеще не делает человека высоконравственным.

Пословицы - одно из самых сильных средствтрадиционного воспитания.

Мудрые пословичные изречения способнывоздействовать на чувства, сознание и поведениечеловека, формировать его нравственную культуру.Благодаря неожиданным, ярким метафорам исравнениям пословицы западают в душу. Будучиритмически организованными и нередко рифмованными,они легко запоминаются. Все это делает несколькозавуалированным их назидательный характер изначительно облегчает достижение воспитательныхцелей.

Итак, основная цель - обучая, развивать,воспитывать, то есть способствовать формированиюкоммуникативной, социальной и информационнойкомпетенции. Грамотное воспитание способнопредотвратить формирование отрицательных свойствличности и стимулировать формированиеположительных, обеспечить устойчивость ребенка кнеблагоприятному влиянию среды

Такое поисковое обучение, когда ученики сами,используя свои знания ,умения и навыки, приходят кстоль желаемой цели, делает урок интересным, ,возбуждает постоянное стремление больше знать,открывать в уже известном новые стороны,формировать стремление к поиску в открытии мира -это благороднейшая и необходимейшая задача учителя.

Познавательный интерес - это один из важнейших длянас мотивов обучения школьников. Его действие оченьсильно. Под влиянием познавательного интересаучебная работа даже у слабых учеников протекает болеепродуктивно.

Познавательный интерес при правильнойпедагогической организации деятельности учащихся исистематической и целенаправленной воспитательнойдеятельности может и должен стать устойчивой чертойличности школьника и оказывает сильное влияние наего развитие.


31

¹6 (6) 2015

Алматы қ.Халықаралық

"Мирас" мектебініңбастауыш сынып

мұғалімі

АЛИЕВА АНАРМАРТАЕВНА

English teacherat Miras Almaty

Internationalschool

KLARASADGALINA

Мақала бастауыш мектеп оқушыларын ізденіс жүргізугебаулу, зерттеу жұмыстарына ынталандыру мәселелерінеарналған. Мақала авторлары Алматы қаласындағыХалықаралық "Мирас" мектебінде жүзеге асырылатынжобалар негізінде, бастауыш сынып оқушыларының арасындатақырыптық көрмелер ұйымдастыру тәжірибесімен бөліседі.

Статья посвящена вопросам приучения учащихся начальныхклассов к исследовательской работе, мотивации их кизысканиям и проектированию. Авторы статьи делятсясобственным опытом по организации и проведениютематических выставок среди учащихся начальной школы напримере проектов, реализуемых в Международной школе"Мирас" города Алматы.

An article is devoted to habituation of elementary school's pupilsto research work, motivation to surveys and projecting. The au-thors of the article share with own experience in organization andconducting of thematic exhibitions among elementary school's pu-pils based on the example of project, which is realizing in MirasAlmaty International school.

"Көрме" дегеніміз не? Әрине, көрме деген сөз ешкімгеде таңсық емес. Көрменің түрі сан алуан. Мектепқабырғасында, әсіресе бастауыш мектептеұйымдастырылатын көрме - бұл оқушылардың өздерітаңдаған тақырып аясында жүргізетін ізденісжұмыстарының жемісі. Ол - БАҚ-тағы ақпараттарданжинақталған, жүйелі түрде зерттелген, тақырыптарыәлем елдеріндегі мәселелермен ұштастырылған, қазіргізаман мен жергілікті проблемалармен байланыстырылаотырып жасалған, аясы кең, күрделі жобалық жұмыстүріндегі көрнекі туынды. Бала өзі теориялық әріпрактикалық тұрғыдан жасаған туындысын белгілі уақыткөлемінде зерделеу арқылы бүге-шігесіне дейін жақсымеңгергендіктен, көрермен атты көпшілік қауым алдынашығып, оны қорғайды және зерттелген тақырыптөңірегінде оларды қызықтырған сұрақтарға мүдірмейжауап береді. Міне, осыны "Көрме" дейміз. Ол PYPбағдарламасының барлық негізгі талаптарын қамтуытиіс. Халықаралық мектепте ұйымдастырылатынкөрменің бір ерекшелігі осында.

Көрме жұмысына қойылатын талаптар да жоқ емес,олар:

- оқушы жеке дара өзі ғана немесе топпен бірлесіпзерттеуге болады;

- жеке өзінің ой-пікірінен бастап, ауқымды проблемағаауысатын зерттеу жүргізетіндей болуы керек;

- зерттеу кезінде, бастауыш мектепті бітіргенше, алғанбілімі мен дағдыларын пайдаланулары тиіс;

- жобалық жұмысын қорғап шыққан соң, оқушыбастауыш мектептен орта мектепке ауысады.

"Көрме" жұмысының маңызы неде?- Көрменің тақырыбы ауқымды, қазіргі уақыттағы үлкен

проблемалармен байланысты болу керек. Ең бастысы -өзекті проблеманы таңдау. Оқушылар зерттеу жұмысынажергілікті проблемаларды арқау етуі үшін мұғалімдерменжәне сыныптастарымен бірлесіп жұмыс істеуі тиіс(проблемалардың жаһандық мәні болуы мүмкін, бірақолар жергілікті тәжірибеге негізделуі тиіс).

- Барлық оқушы өзекті тақырыпты таңдауға, өзжұмысын жоспарлауға қатысу керек. Жоспарлаудегеніміз не? Олар жұмыстың ретін, орындалатын іс-әрекеттерді, қалай бағаланатынын ойластыру қажет.

- Оқушылар тұжырымдаманың негізгі сұрақтарын

БАСТАУЫШ МЕКТЕП ТҮЛЕКТЕРІНІҢ ҚАТЫСУЫМЕН КӨРМЕЖҰМЫСЫН ҰЙЫМДАСТЫРУ - ОҚУШЫЛАРДЫ ҒЫЛЫМИ ІЗДЕНІСКЕ

ЫНТАЛАНДЫРУДЫҢ ӘРІ ОЛАРДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ ЖӘНЕФУНКЦИОНАЛДЫҚ БІЛІМДЕРІН АРТТЫРУДЫҢ ТИІМДІ ҚҰРАЛЫ

түсініп, оларды зерттеу барысында қолдана алуларыкерек: түрі, қызметі, себебі, өзгеруі, байланысы,болашағы, жауапкершілік, ойлану.

- Олар оқушы бойында қалыптасатын 5 дағдыны:әлеуметтік, зерттеу, ойлау, коммуникативті, өзін-өзібасқару дағдыларын көрсете алулары тиіс;

- Оқушылар басқалармен сыйластық қарым-қатынаста бола алатынын, өзінің бойында шыдамдылыққасиеті бар екенін, алдына қойған мақсатына жету үшінөз міндеттерін біліп, ынтымақтаса отырып жұмыстышығармашылықпен орындай алатынын көрсете алуыкерек.

Көрмеде қандай жұмыстар болуы керек?- жазба жұмыстар: мәліметтер, сұхбат және сауалнама

қорытындылары, диаграммалар, суреттер болса, оғантүсініктемелер;

- компьютерлік технологияларды қолдану;- драма, би, видеоға түсіру немесе тақырыпты

ашатындай дайын видеоны көрсету, фильм, макеттер,кестелеу, ойындар, сөзжұмбақтар, ребустар, өлеңшығару, сурет салу арқылы көрсету;

- ауызша айту.Көрме кезіндегі оқушылардың рөлі қандай?Оқушылар төмендегі талаптарды орындауы тиіс:- көрменің мақсаты мен талаптарын ең бастапқы

кезеңінен түсіну (талдау, мақсат қою, жұмыс барысынжазу);


¹6 (6) 2015

32

- көрменің өзекті мәселелері мен проблемаларыніріктеуге атсалысу;

- зерттеуді және бағалау үдерісін бірлесе отырыпжоспарлау;

- өзекті мәселе немесе проблема бойынша "ашық"зерттеу өткізу (open-ended);

- оқушы өзінің бойындағы қасиеттерін, қарым-қатынасдағдыларын түсінетіндігін көрсетуі;

- зерттеу нәтижелеріне жету үшін түрлі стратегиялармен қорларды таңдап алу және қолдану;

- оқушылар мүмкіндігінше алуан түрлі дереккөздердіпайдалануы керек, мәселен, бастапқы көздер ретіндемыналарды алуға болады: сұхбаттар, сауалнама,саяхаттар, артефактілер, ғылыми зерттеулер, үлгілер,тек қана кітаптар ғана емес, сондай-ақ ғаламтордереккөздері

- ақпараттардың дереккөздеріне сілтеме жасайотырып, авторлық құқықты сыйлау;

- мұғалімдер, менторлар, сыныптастар және ата-аналармен тиімді түрде қарым-қатынас жасау;

- жоспарлау үшін журнал немесе портфолио жүргізу,алғашқы жинаған қолжазбаларды (черновик), жұмыстыңфотосуреттерін жинау және сақтау және ең соңғы дайынөнімді сақтау

- өзіндік және өзара бағалау жұмысын жүргізу үшінжетекшінің алдын-ала дайындаған тексеру парағыменжұмыс істеу;

- зерттеудің нәтижелерін Көрмеде ауызшапрезентациялау.

Көрме кезінде балаларға кімдер көмектесе алады?1. Мектеп қауымдастығының барлық мүшелері

(мұғалімдер).2. Менторлар.3. Ата-аналар / қамқоршылар.Ата-аналар қалай көмектесе алады?- баласына қолдау көрсетіп, қызықтыру;- өздерінің білімдерімен бөлісу;- ресурстар табуға көмектесу, кездесу ұйымдастыру,

саяхатқа алып бару, сауалнамасына, сұхбатына жауапберу.

Мұғалімдер қалай көмектесе алады?Мұғалімдер төмендегілерді орындауы тиіс:- көрменің мақсаттары мен талаптарын ең бастапқы

кезеңінен түсіну;

- көрме барысын жүргізуге бастама көтеру, ықпал етужәне жетекшілік ету;

- оқушылардың көрмені өткізуіне қолдау көрсету,зерттеу барысында оқушыларға кездесетінпроблемаларды шешуге ықпал етуі тиіс;

- басқа мұғалімдермен бірлесіп жоспарлауы тиіс;- студенттермен, ата-аналармен, басқа да

қатысушылармен ұдайы қарым-қатынас жасауы тиісті ;

- талаптарға сәйкес ментор ретінде әрекет етуі тиіс;- оқуға және пайдаланған қорға жауапкершілігі мен

адалдығын қамтамасыз ету үшін оқушыларменакадемиялық шыншылдыққа қатысты келісімді әзірлеу;

- менторлар мен ата-аналарды бұл келісім туралыхабардар етуі тиіс;

- ақпараттарды бағалауда студенттерге көмектесуі,пайдаланған дереккөздердің тізімін жасауға үйретуі тиіс;

- оқушылардың қызығушылығын, оқу стилін, алдыңғыіс-тәжірибелерді анықтаған кезде туындағанқажеттіліктерін назарға ала отырып, барлықоқушылардың қатысуын қамтамасыз ету тиіс;

- оқушыларды зерттеу нәтижелерінің негізіндеәрекеттерді іске асыруға деген қабілеттеріне сендіруітиіс;

- көрменің барлық негізгі талаптарын қамти отырып,көрме барысын бағалауы тиіс;

- рефлексиялай отырып, барлық үдерістердің егжей-тегжейлі жазбаларын жүргізуі тиіс.

Ата-аналар қалай көмектесе алады?Ата-аналар/қамқоршылар төмендегілерді орындауы

тиіс:- көрменің мақсаттары мен талаптарын түсіну;- зерттеу барысында оқушылар мен мұғалімдерді

қолдау және оларды қанаттандыру;- хаттарды оқып, жиналыстарға барып, мектеп

вебсайтын тексеріп, оқушылармен әңгімелесе отырыпбарлық уақиғаларды/ мән-жайды біліп отыру;

- оқушылардың қорларды, яғни - адамдарды,орындарды, медиа және ақпараттарды бағалауынакөмектесу;

- мүмкіндігінше нақты тақырып немесе пән бойыншакөмекпен (маманның, эксперттің) қамтамасыз ету;

- ментор ретінде әрекет ету;- баланың өзіндік зерттеуін ынталандыру және жеке

зерттеу процесіне қатысты баланың құқығын құрметтеу;- көрмеге қатысты сараптау мүмкіндігіне ие болу және

өз пікірін білдіре білу;- көрмеге барып, студенттермен бірге зерттеудің

аяқталғанын атап өту.Мектептің басқа мұғалімдері қалай көмектесе

алады?Мектепте өткізілетін көрменің жетістікке жетуі бірнеше

тәсілдермен қамтамасыз етілуі тиіс. Бастауыш мектептүлектерінің көрмені жоспарлауға кірісебастағанда оның жалпы құрылымы дұрыс әріәсерлі болуы үшін жасалатын іс-әрекеттералдын ала нақтылануы тиіс.

Мұғалімдері төмендегілерді орындауға тиіс:- көрме туралы хабардар болуы;- зерттеу жұмысын оқушылардың өздерінің

жүргізуіне мүмкіндік беру/ қамтамасыз ету/жағдай жасау;

- жүргізген сабағының оқушылардың зерттеуәрекеттеріне септігін тигізіп, оларды барыншақолдап, көрменің өткізілуіне үлес қосатынынескеру.

Менторлар қалай көмектесе алады?Егер мектеп менторларды пайдаланатын

болса, онда олардың рөлі анық нақтыланғаныжөн. Ментор оқушыларға сұрақтар қояотырып, мақсат қоя білу мен оларға қолжеткізуге, қорларды ұсынуға, қиын ақпараттытүсінуге, телефон арқылы қоңырау шалуға,сұхбат алуға көмектесе алады. Қауымдастық

мүшелері, жоғары сынып оқушылары, ата-аналар менмұғалімдер менторлар рөлін атқара алады. Зерттеужұмысының негізгі мақсаты анықталған соң менторлартағайындалады:

- Оқушылардың әр тобына ментор тағайындалады.- Ментор көрмеге дайындалу барысында топқа қолдау

көрсетіп отырады. Топ өз менторымен аптасына бір ретнемесе қажеттілігіне қарай кездеседі. Ментор


33

¹6 (6) 2015

оқушыларға басшылық жасайды.- Зерттеу барысында мониторинг жасауға көмек

береді. Менторлар оқушылардың бағалануы барысындакейбір салаларында жауапты болады, бірақ жұмыстыңаяқталуы оқушының өз жауапкершілігінде болмақ.

- Ментордың басты міндеті көрме барысындажекеленген тапсырмалардың орындалуына басшылықжасау болып табылады.

- Оқушылар менторларымен байланыс орнатуға жәнеолармен кездесуді ұйымдастыруға жауапты.

Үйлестіруші немесе директордың рөлі қандай?- көрменің мақсаттарын, талаптарын түсіндіру, бағалау

тәсілдерін анықтау;- оқушылар мен мұғалімдердің қажеттіліктерін

қамтамасыз ету;- көрмені өткізуді бірлесіп жоспарлау, уақытты

жеткілікті қамтамасыз ету;- көрмені мектепте өткізу;- көрмеге барып, оқушылармен бірге зерттеудің

аяқталғанын көру. "Көрме" жұмысы қалай бағаланады?- Көрмедегі соңғы презентация ғана емес, жұмыстың

толық барысы бағаланады.- Студенттер ойларын, мақсаттарын қалай дамытып

келе жатқанын көрсететін журнал толтырады. Журналданемесе папкіде тақырыбына байланысты суреттері,диаграммалары, поэмасы, жазба жұмыстары болады.

- Менторлар мен мұғалімдер жұмыс барысын тек қанабақылайды.

- Бақылаулар ескеріле отырып, сол бойыншабағаланады.

- Оқушылар тексеру парағы және рубрика бойыншаөзін-өзі бағалайды.

- Мұғалімдер рубрика арқылы бағалайды.Мұндай көрмені бастауышты бітіріп жатқан баланың

бастауыш бектептен алған білімін паш етудің бір көрінісіретінде қолдануға болады. Себебі бала осы саладағыжұмысы барысында мұғалімнен үйренбейді, керісіншемұғаліммен кеңесе келіп, мұғалімге беймәлім тыңдүниелерді тауып, осы уақытқа дейін алған білімін санқырынан көрсетуге тырысып бағады. Яғни жобалықжұмысы барлық пәндерді қамтиды. Ол таңдап алынғантақырыбына байланысты.

Жобалық жұмысты презентациялау қазақ, орыс жәнеағылшын тілдерінде жүргізіледі, оның барысындастатистика жүргізілетін болса, ол математика пәніменбайланысады, басқа елде де көтерілген проблемалардытабуы әлемді, дүниені танумен ұштасып жатады,сонымен қатар кесте жасау, сурет салу, жобаныкөркемдеу, әрлеу, макет жасау, қолөнер жұмыстары даорын алады. Осы әрекеттердің барлығы баланың ойлауқабілеті мен тапқырлығын шыңдаумен қатар, оныңэстетикалық талғамына, шығармашылық тұрғыдан

дамуына зор ықпалын тигізеді. Жоба жұмысыныңзертелуі барысында бала іздене келіп, белгілі бірбелестер мен қиындықтарға душар болады, оны шешудіңжолдарын тауып, жеңіске қол жеткізеді де, осы салағақызығушылығы артып, зерттеу жұмысыныңзаңдылықтарына орай соны ойлар, жоспарда мүлдеескерілмеген дүиелер туындап, баланың басқа қырыашылуы да ғажап емес.

Жоба барысында оқушы осы материалды толықмеңгергендігі соншалық, оны тезірек көпшілікке, яғнимектепте ұйымдастырылатын көрмеде ата-анасы,сыныптастары, мектеп оқушылары, мұғалімдер, басқада қонақтарға көрсетіп, таныстыруға ынталы келеді.Себебі олар бір тақырыптың аясында күрделі әлемдікдеңгейдегі, барлық халыққа ортақ проблеманы көтеріп,оларды салыстырып, ересектер білмейтін, көзден таса,елене бермейтін проблемаларды байқап, сол бойыншаөз ойларын айтып, үлкендерді ойландырып қоятындайдеңгейге жеткізетін де кездері болады. Міне, осы орайдабаланың бойына біліммен қатар, өз өзіне дегенсенімділік, батылдық, еркіндік, мейірімділік,бауырмалдық сезімдері ұялайды. Осы жұмыстыңнәтижесінен соң, презентацияда алған мақтау-мадақтарынан соң бала одан сайын қанаттанып, сенімді,

қарқынды адыммен орта буын мектебінебатыл қадам басады. Болашаққа дегенсенімінің алғашқы жемісінің дәні мол өнімберді деген осы емес пе?!

Көрменің көрсетілімінен соң бала өткен ісінежәне тәжірибелеріне көз жүгіртіп, жасаған іс-әрекеттерінің кем-кетігін саралап, жетістіктерінжіктей келіп өз-өзіне есеп береді. Онда оқушыкөрмеден алған әсерін, ой-пікірін, нені біліп,нені үйренгенін, өзінің ой-толғауларын, жантебіреністерін қағаз бетіне түсіріп, тірнектепжасаған еңбегінің тақырыбына орай шағынэссе жазады. Сөзіміз дәлелді болу үшін өзімізқызмет жасайтын Алматы қаласындағы"Мирас" Халықаралық мектебіндеұйымдастырылған бастауыш мектеп түлектеріарасындағы көрме жұмысының нәтижесібойынша оқушылар жазған эсселердіназарларыңызға ұсынамыз.

Жантемір Сарсенов. Халықаралық "Мирас"мектебінің 5 "С" сынып оқушысы:

Ең алдымен көрме туралы не білетінімді жаздым.Басқа сыныптар көрме туралы не ойлайтынын оқыдым.Мисс Надежда бізге көрме қандай болу керек екенінайтты. Біз сыныпқа келген соң, "Ғаламшардағы ортақтіршілік" тарауы бойынша өзіміз тақырып құрастырдық.Біз адамдардың басқа адамдармен байланысы дегентақырыпты таңдадық. Содан соң бір-бірден өзімізгезерттеу тақырыбын таңдадық. Мен "Мүмкіндігі шектеуліадамадар қалай жүмыс істейді?"-деген тақырыптытаңдадым. Тақырыптар таңдаған соң, мен неге бұлтақырырпты таңдадым?-деген шығарма жаздым.Мүмкіндігі шектеулі адамдарға ерекше назар аударукерек, өйткені олар ерекше дәрігерлік жәнепсихологиялық көмекті әлде жай қосымша көмекті қажететеді. Оларда көбісінде эмоцияналдық және оқу кезіндегікөптеген проблемалар кездеседі. Сол үшін біз оларғакөмектесу керекпіз, бірақ та оларға өте көпкөмектеспеңдер, себебі олар да біз сияқты өз бетіншежұмыс істегісі келеді.

24 қантар күні біз және "Аяла қамқорлық қорымен"бірге №4-інші мектеп-интернатына бардық. Оларғаакцияда жиналған акшаға интерактивті тақта сатыпалдық. Бұл мені олар туралы көп қызықтырды, сол үшінмен осы тақырыпты таңдадым.

Мен бұл тақырыпты таңдаған себебім, өйткені менолардың орнындарында болсам өте қиналатын едім.Мен олар қалай жұмыс істейтінін білгім келеді.

Мен шығармамды ағылшынша және қазақша жаздым.


¹6 (6) 2015

34

Келесі күні біз сұхбатты қалай алу керек екенін видеоданкөрдік. Біз сұхбаттың сұрақтарын құрай бастадық.Сұхбаттың сұрақтарын құраған соң, мен "Жақия"қамқорлық қорының үйлестірушісінен сұхбат алдым. Мен"Мирас" мектебінің 7 сыныптарынан сауалнама алдым.Сауалнама бойынша қортындысын жаздым жәнедиаграмма жасадым.

14.04.2014 күні біз №4 мектеп-интернатына бардық.Менің достарым олардан сауалнама алды. Біз олардың2 "Б" сыныбына оригамми жасауды үйреттік. Содан соңДиас оларға "Парти" ойынын ойнатты. Біз әлемге атағышыққан 10 мүмкіндігі шектеулі адам туралы тауып, өзсөзімізбен мәліметті жаздық. Жұмысты орындап болғансоң, ауызша презентацияға дайындалдық. Топта айтатынөз сөзімізді бөлдік.

24-інші сәуір күні біз театрда "Көрме" кезінде істегенжұмысымызды қорғадық 25-інші сәуір күні ата-аналарымызға көрмені көрсеткенде, ағылшын жәнеорыс, қазақ тілдерінде айттық.

Қорыта келгенде, мен топпен бірлесе отырып үлкенбір проблеманы зерттеп, оны көпшілік алдына шығыпқорғай алатыныма көзім жетті. "Көрме" дегеннің неекенін терең түсіндім.

София Буранбаева. Халықаралық "Мирас"мектебінің 5 "С" сыныбының оқушысы:

I interviewed my grandparents, our family driver and mysister. My first question was "What do you think or know

about people with special needs?" I was given amazinganswers. From these answers I realized that some peoplewith special needs are strong and courageous. Some ofthem are blind, deaf and or mute, without legs or handsfrom their birth or lost them during some accidents.

My second question was, "What are the difficulties en-


countered by people with special needs?" I learned thatthere are different difficulties; they face physical and emo-tional difficulties. For example, it is difficult for them to goon a bus in a wheelchair. Also, it is hard for people withspecial needs to find and get a job. Moreover, it is difficultfor them to move independently, study and communicate.Above all, it is most difficult for them when other peoplemake fun of them.

My third question gave me information about how peoplewith special needs are helped in other countries. In England,there is a special bus with elevators and seats to people withspecial needs. These elevators help them to rise and lift onboard. There are concerts, charity fairs, and sports eventsorganized for people with special needs. Para Olympics is avery important example to encourage the disabled.

In our country, the government provides work opportuni-ties to people with special needs. Some examples are, sell-ing tickets, sewing pillowcases, making slippers and gloves.Our country also has a taxi service for disabled people togo to their jobs and to visit doctors.

When we see them begging along the street, we feel sorryfor them. But when people with special needs work, draw,create, achieve success, we are proud of them. In doingthis interview, I learned a lot about people with special needs.

What is our school community's contribution to protectpeople with special needs?

People with special needs are people who need extra help.People with special needs may have medical andlearning problems. They need special care andsupport for example they may need elevators toget lifted or they may need aids to hear or speakor braille books to read.

I choose this topic because our school hasbeen helping a boarding in doing some activi-ties. Also, I wanted to know what our school hasdone in the past for these people.

We and "Ayala" foundation collected moneyand bought an interactive white board to board-ing school №4 for children with special needs. Iwant to know what actions did another schoolsdo?

I know some information. But I want to knowsomething new I need to work hard.

Міне, өздеріңіз оқып білгендей, құрметтіәріптестер, біздің халықаралық мектебіміздіңоқушылары бір белестен келесі белеске

осындай қиын да қызықты жұмыс атқару арқылы өтіпжатады. Сіздер де, құрметті ұстаздар, біздер ұсынғантәжірибені өз мектептеріңізде қолдануға мүмкіндіктеріңізбар. Біздің тәжірибе сіздердің жұмыстарыңызға да өзсептігін тигізер деген ойдамыз.

Сіздерге тек сәттілік тілейміз!

35

¹6 (6) 2015

Семей қаласының №31 жалпыорта мектебінің бастауыш

сынып мұғалімі

МАМАЖАРОВАЭЛЬМИРА КАНАТОВНА

Қазақстан Республикасының Білім туралы Заңында:"Білім беру жүйесінің басты міндеті - ұлттық және жалпыадамзаттық құндылықтар, ғылым мен практикажетістіктері негізінде жеке адамды қалыптастыруға жәнекәсіби шыңдауға бағытталған білім алу үшін қажеттіжағдайлар жасау; оқытудың жаңа технологияларыненгізу, білім беруді ақпараттандыру, халықаралықғаламдық коммуникациялық желілерге шығу" - деп білімберу жүйесін одан әрі дамыту міндеттерін көздейді. Бұлміндеттерді шешу үшін, мектеп ұжымдарының, әрмұғалімнің күнделікті ізденісі арқылы, барлықжаңалықтар мен қайта құру, өзгерістерге батыл жолашарлық жаңа практикаға, жаңа қарым-қатынасқа өтуқажеттігі туындайды.

Сондықтан да қазіргі қоғамымызда әр мұғалім өз іс-әрекетінде қажетті өзгерістерді әр түрлі тәжірибелержөніндегі мағлұматтарды жаңа әдіс - тәсілдерді деркезінде қабылдап дұрыс пайдалана білуі керек. Соныменқатар мектептегі оқу - тәрбие жүйесі, мұғалім - оқушыарасындағы қарым - қатынас жалпы оқытудыұйымдастыру талапқа сай елеулі өзгерістерді қажет етіпотыр.

Келер ұрпаққа қоғам талабына сай тәрбие мен білімберуде мұғалімдердің инновациялық іс-әрекетініңғылыми-педагогикалық негіздерін меңгеруі маңыздымәселелердің бірі.

Инновациялық үрдісті зерттеу барысында жүйенің біржағдайдан екінші бір жағдайға көшуі және жаңалықтыенгізу үрдісіне басшылық жасау мәселелерін зерттеумаңыздылығы Н.В. Горбунова, М.В. Кларин, А.В.Лоренсов, М.М. Поташник, П.И. Пидкасистый, Л.И.Романова, В.И. Загвязинский, А.Я. Найн, Т.И. Шамова,О.Г. Хомерики, Н.Р. Юсуфбекова және т.б. зерттеулеріндеқарастырылған.

Қазіргі уақытта педагогика ғылымының бір ерекшелігі- баланың тұлғалық дамуына бағытталған жаңа оқытутехнологияларын шығаруға ұмтылуы.

Оқытудың тиімділігін арттыру мақсатында жаңа білімпарадигмасына сүйене отырып, біз оқытутехнологияларының тиімді жақтарын таңдап алуымызқажет және оқу-тәрбие үрдісінде озық технологиялардыбелсенділікпен енгізіуіміз керек.

Еліміздің болашағы керкейіп өркениетті елдің қатарынақосылуы бүгінгі ұрпақ бейнесінен көрінеді. Қазіргі білімберу саласындағы мәселе - әлеуметтік-педагогикалықжәне ұйымдастыру тұрғысынан білім мазмұнынажаңалық енгізудің тиімді жаңа әдістерін іздестіру, оныөмірде пайдалану.

Қазіргі заман талабына сай білім беру- бұл қоғаммүшелерінің адамгершілік, интеллектуалдық, мәдени

дамуының жоғары деңгейлік және кәсіби біліктілігінқамтамасыз етуге бағытталған тәрбие беру меноқытудың үздіксіз үрдісі екендігі белгілі.

"Біз өзіміздің болашағымызды, жеке балаларымыздыңболашағын қандай күйде көргіміз келеді осыны айқындапалатын уақыт жетті" деп көрсетілген ЕлбасыН.Ә.Назарбаевтың 2030 жылына арналған стратегиялықбағдарламасында. Сондықтан еліміздегі ұлттық қоғамдыкемелдендіру ел болашағы - жас ұрпақты жаңаинновациялық әдісте рухтық тәлім және білімнегіздерімен қаруландырып, қалыптастыру қажет.

Соңғы кезде білім беру саласында жаңа үдеріс -педагогикалық инновация орын алды. "Инновация"ұғымы ең алғаш рет ХIХ ғасырдамәдениеттанушылардың зерттеулерінде қолданылды.Инновация (латын тілінен "жаңа, жаңалық, жаңарту")бұрын болған нәрсенің ішінде жаңа нәрсенің пайдаболуын, дамуын білдіреді. С.Ожеговтың сөздігіндеинновация ұғымына мынадай анықтама беріледі:"Инновация - бірінші рет шыққан, жасалған, жуық арадапайда болған, бұрынғының орнын басатын, алғашашылған, бұрыннан таныс емес, енгізілген жаңалық".Э.Роджерстің пікірінше: "Инновация - нақтылы бірадамға жаңа болып табылатын идея". Майлс "Инновация- арнайы жаңа өзгеріс. Біз одан міндеттеріміздің жүйелітүрде жүзеге асырылуын күтеміз" дейді.

Сонымен, инновация мәселелерімен айналысыпжүрген бірқатар ғалымдардың осы ұғымға бергенанықтамаларын талдай келе, біз инновация -бұл белгілібір уақыт аралығында жаңашыл идеяны қайта қарау,жаңалау деп анықтама бергенді жөн көрдік. Осынынегізге ала отырып, инновацияны - "жаңалық", "жаңаәдіс", "өзгеріс", ал инновациялық үдерісті - "жаңаәдістеме енгізу құралы" деп анықтауды дұрыс депойлаймыз.

Бастауыш мектеп - бұл оқушы тұлғасы мен санасыныңдамитын құнды, қайталанбайтын кезеңі. Сондықтанбастауыш мектеп - оқушыны тұлға етіп қалыптастырудыңалғашқы баспалдағы.

Мемлекеттік білім стандарты деңгейінде оқытудыұйымдастыру жаңа педагогикалық технологияны ендірудіміндеттейді. Сондықтан оқу-тәрбие үрдісіне жаңаинновациялық әдіс-тәсілдерді енгізу оқушылардың білімгедеген қызығушылығын, талпынысын арттырып, өз бетіменізденуге, шығармашылық еңбек етуге жол салу.

Қазіргі заман ағымына байланысты оқушылардыңбілімге қызығуын арттыру үшін мұғалімдерге жаңаталаптар қойылуды. Сол себепті оқытудың әр түртітехнологиялары жасалып, мектеп тәжірибесінеенгізілуде. Педагогикалық технология бойынша

ЗАМАНАУИ ӘДІСТЕРДІ ҚОЛДАНА ОТЫРЫП,ОҚУШЫЛАРДЫҢ БІЛІМ САПАСЫН АРТТЫРУ

Мақала бастауыш мектеп оқушыларын жаңа педагогикалықтехнологияларды қолдана отырып оқыту мәселелеріне арналған.Мақала бастауыш мектеп ұстаздары мен әдіскерлерінің назарынаұсынылады.

Статья посвящена вопросам обучения учащихся начальной школыинновационными педагогическими технологиями. Статья будетинтересна учителям и методистам начальной школы.

An article is devoted to questions of educating elementary school's pupilsby innovative pedagogical technologies. The article will be interested to el-ementary school teachers and methodologists.


¹6 (6) 2015

36

оқушылардың тіл мәдениетін білім, білік, дағды арқылыдамыту керек. Әр оқушының деңгейіне қарай бағдарламадайындау қажет. Ол үшін әртүрлі бағыттағы бағдарламақұру, әр оқушының жеке жұмыс қабілетін ескеру, сыныптапсырмаларын, үй жұмысын баланың ерекшеліктерінескере отырып беру керек - жаңа технологияны жүзегеасыруда мұғалім белсенді болуын қажет етеді.

Оқушыларға жүйелі білім беруде әртүрлітехнологиялардың әдістерін тиімді пайдалануғатырысамын. Кез-келген сабақта жаңа технологиялардыңэлементтерін пайдалану әр оқушының сөздік қорын,ойлау қабілетін, танымдық қабілетін, білім деңгейіндамытады.

Оқушылардың мектепке келгенге дейінгі негізгі әрекетіойын болса, оқу-тәрбие үрдісінде оларды біртіндеп ойынәрекетінен оқу әрекетін орындауға бейімдеймін. Ол сабақбарысында пайдаланылатын дидактикалық ойындарарқылы жүзеге асырылады. Ойынның мақсатыбағдарламада анықталған білім, білік, дағдыларжайында түсінік беру, оларды қалыптастыру, тиянақтау,пысықтау немесе тексеру сипатында болып келеді.Ойынның міндеті баланың қызығушылығын оятып,белсенділігін арттыру мақсатында іріктеліп алынғаннақты мазмұнмен анықталады. Ойынды ұйымдастыруекі мақсатты көздейді:

- Танымдық, яғни балада тану, іздену әрекетін дамыту.- Тәрбиелік, яғни үлкендермен немесе өз

құрбыларымен қарым-қатынас жасағанда қажетті негізгідағдыларды, адамгершілік қасиеттерді қалыптастыру.

Дидактикалық ойындар оқушыларды өз бетіншежұмыс істей білуге дағдыландырады, ойлау, қабілетін,іздемпаздығын, сөздік қорларын молайтады.Дидактикалық ойындарды өткен материалдардыпысықтау кезінде, қайталау кезінде қолданған ұтымды.Мысалы: Дүниетану пәнінен "Табиғат" тарауынқайталауда топырақтың құрамын кестеге толтыр (су, ауа,саз, құм, шірінді), ана тілінен бөлімді қайталай кезінде,мақал-мәтел жаттаған кезде "Кім шапшаң?" - белгілі біртақырыпқа байланысты мақал-мәтел жарысын,"Сиқырлы қоржын" - мақал-мәтелдің жалғасын таптыруойындарын өткізіп тұрамын.

Бұл ойындар да балалардың мақал-мәтел жаттауғақызығушылығын арттырып, сөздік қорын молайтады.

"Зат есім" тақырыбын өту кезінде "Тізбек" ойынынойнаған тиімді. Ойын шарты бойынша 1-оқушы бастапайтқан зат есімнің соңғы дыбысынан басталатын жаңазат есім тауып айту тапсырылады. Сан есімді өткендеішінде сан есімі бар өтірік өлеңдер құрастырып келуді

тапсырамын.Сонымен қоса, сын тұрғысынан ойлау стратегиясының

әдіс-тәсілдері оқушыларды тынымсыз ізденімпаздыққабаулиды. Баланың еркін де терең ойлауына, үздіксізжұмыс жасауына жол ашады. Оқушының ізденісіжеміссіз болмақ емес. Осы аталған стратегиялардыңбірнешеуіне тоқталып өтсем,

INSERT. Ол бойынша оқушыға оқу, тақырыппен танысубарысында

"V" - білемін;"-" - білмеймін;"+" - мен үшін жаңа ақпарат;"?" - мені таңқалдырады белгілерін қойып отырып оқу

тапсырылады. Бұл әдісті дүниетану, ана тілі сабақтарынпайдаланған тиімді. INSERT - оқығанын түсінуге, өзойынан басшылық етуге, ойын білдіруге үйрететінұтымды құрал.

РАФТ стратегиясын қолдануда тиімті. Мысалы, "Қарғамен бұлбұл" деген диктант жазған кезде, мысалдыңсоңғы сөйлемі "Бірақ олар сауық кешіне бұлбұлдышақырмады" деп аяқталады. Оқушылардан неге? депсұрауға болады, сол сияқты көп әңгіменің ортасынантоқтатып, әрі қарай оқиғаны жалғастыруын талап ету.Міне, осындай жұмыстар оқушыларды ойлануға,дәлелдер айта білуге жетелейді.

Математика пәнінен көбейту кестесін жаттағанда,немесе логикалық тапсырмаларды орындағанда,бірлесе ақылдаса отырып шығарғанда, талдауғаберілген мәтіндерді қолданғанда, берілген мәтінді оқып,сұрақ қою, тақырыбын табу мақсатында ұжымдық оқытутехнологиясының элементтерін де қолданамын.

Қорытындылай келгенде, Қазақстан РеспубликасыныңКонституциясының 20-бабында: "Әркімніңшығармашылық еркіндігіне кепілдік беріледі" делінген.Шығармашылық тапсырмаларды орындау барысындабала шығармашылық ойлауға бейімделіп, қуанышқабөленеді. Берілген тапсырманың мақсаты менміндеттерін түсініп, мақсатқа жетуге қажетті іс-әрекеттітаңдай біледі.

Елбасымыз Н.Ә. Назарбаев өз сөзінде: "Қазақстанныңболашағы - білімді ұрпағында" деген. Еліміздің ертеңіжарқын да нұрлы болуы үшін шығармашыл, жан-жақтыдамыған тұлға қалыптастыру - баршамыздың алғақойған басты міндетіміз.Оқытудың әдіс-тәсілдерінсабақты мазмұнды жоғары табыспен меңгеру, оқығандыесте сақтау үшін өте тиімді. Оқушының оқуғақызығушылығы артады, ұжымда жақсы қарым-қатынасқалыптасады, саналы тәртіп орнайды.


ӘДЕБИЕТТЕР

1. Қазақстан Республикасының 2011-2020 жылдарға арналған білім беруді дамытудың мемлекеттік бағдарламасы//Қ.М,-№1, 2011.2. Беспалько В.П. Слагаемые педагогической технологий. - М.: "Педагогика",1989.3. Кларин М.В. Технология обучения: идеал и реальность. Рига, Эксперимент, 1999.4. Кузмина Н.В. Методы исследования педагогической деятельности.-Л,: ЛГУ,1970.5. ҚР Президенті Н.Ә. Назарбаевтың Қазақстан халқына жолдауы. "Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан", Астана,2007.6. Инновационное обучение: стратегия и практика. / Под.ред. В.Я. Ляудис. - М.: Изд-во МГУ, 1994.7. Внутришкольное управление: теория и опыт педагогических управленческих инноваций / Под ред. Н.В.Горбуновой. М.: Новая школа, 1995.

37

¹6 (6) 2015

Учитель русского языка илитературы

средней школы имени ДосоваБурабайского района

Павлодарской области

ИВАНЕЦ НАТАЛЬЯМИХАЙЛОВНА

XXI век - это век информационных технологий,социальных и экономических преобразований, которыевлияют на процессы социализации и нагляднопоказывают ограниченность традиционныхобразовательных систем, которые формируютстандартный тип личности. Актуальными качествамиличности стали социальная ответственность,адекватное восприятие и мобильное реагирование нановые факторы, самостоятельность и оперативность впринятии решения. Все это требует нового типамышления, способности к быстрой адаптации, новыхзнаний и умений, которые можно применить на практике.В связи с этим целью современного образования сталоформирование конкурентоспособной личности. Дляформирования качеств такой личности необходимыинновационные условия, а в традиционной системешкольного образования создать их невозможно.Поэтому в новых обстоятельствах процесс обучениявыпускников в школе должен быть ориентирован наразвитие компетентностей, способствующих реализацииконцепции "образование через всю жизнь". Чтобысформировать компетентного выпускника во всехпотенциально значимых сферах профессиональногообразования и собственно жизнедеятельности,необходимо применять активные формы и методыобучения, технологии, программы, развивающиепознавательную, коммуникативную и личностнуюактивность современного ученика.

Одним из перспективных направлений в планерешения этой задачи является внедрение в системуобразования интегрированных элективных курсов.Интеграция в образовании определяется современнымиучёными как "объединение, органическое слияниеобразовательных учреждений, систем, подходов,направлений, образовательных программ, разныхпредметов или их элементов внутри образовательныхобластей". Целью интеграции является повышение какобщеобразовательного уровня, так имировоззренческого. Интеграция содержания предметоввозникает на проблемном, концептуальном уровне [2,

256]. Реализация интегрированных элективных курсовспособствует общему развитию учащихся, позволяетповысить уровень развития речевых умений,самоопределиться в выборе будущей профессии. Сцелью интеграции и расширения знаний по русскомуязыку и информатике, активизации познавательнойактивности через ролевые игры и выполнения мини-проектов была разработана авторская программаинтегрированного курса "Технология созданияэлектронного фразеологического словаря русскогоязыка" (русский язык + информатика + театральноеискусство).

Данная программа курса предназначена для учащихся10 класса, рассчитана на 34 часа. Она построена насодержательном материале раздела русского языка"Фразеология". Фразеология русского языка богата иразнообразна по своему составу, обладает огромнымистилистическими функциями: семантической ёмкостью,эмоционально-экспрессивной окрашенностью,разнообразием ассоциативных связей, оценочностьюявлений, действий и т.п. Реализация данной программыпозволит учащимся подробнее рассмотреть русскуюфразеологию как одно из выразительных языковыхсредств речи, поскольку в содержании программногоматериала по русскому языку на раздел "Фразеология"отводится недостаточное количество учебного времени.Элективный курс даст возможность для углубленногоизучения русской фразеологии, её особенностей,происхождения, стилистических, грамматико-синтаксических функций. В основе курса лежитпроектная деятельность, развитие познавательныхнавыков учащихся, умений самостоятельноконструировать свои знания, ориентироваться винформационном пространстве: развитие критическогои творческого мышления, умение увидеть,сформулировать и решить проблему.

Основная идея данного курса - формирование уучащихся готовности к информационно-учебнойдеятельности, выражающейся в их умении применятьсредства ИКТ в любом предмете для реализации

АВТОРСКАЯ ПРОГРАММА ИНТЕГРИРОВАННОГО КУРСА"ТЕХНОЛОГИЯ СОЗДАНИЯ ЭЛЕКТРОННОГО ФРАЗЕОЛОГИЧЕСКОГО

СЛОВАРЯ РУССКОГО ЯЗЫКА"ДЛЯ 10 КЛАССА УРОВНЯ ОБЩЕГО СРЕДНЕГО ОБРАЗОВАНИЯ

Ұсынылған әдістемелік жұмыс - орта мектептің 10 сынып оқушыларынаарналған орыс тілі және информатика пәндерінен біріктірілген курстыңавторлық бағдарламасы. Курс оқушылардың оқу ісінде ақпараттықкоммуникациялық технологияларды пайдалана алу қабілеттерін, сондай-ақ игерген білімдерін іс-тәжірибеде қолдану машықтарын дамытудыкөздейді. Авторлық бағдарлама орта мектептің орыс тілі және әдебиеті,информатика пәндерінің ұстаздарының назарына ұсынылған.

Данная работа представляет собой авторскую программуинтегрированного курса русского языка и информатики для учащихся 10класса средней школы. Программа нацелена на формирование у учащихсянавыков применения информационно-коммуникативных технологий вучебной деятельности, а также использования полученных знаний вразличных жизненных ситуациях. Программа будет интереснапреподавателям русского языка и литературы, информатики в среднейшколе.

This work represents an author program of integrated course of the Russianlanguage and computer science for 10th grade pupils of secondary school. Thisprogram is aimed at formation pupils' skills of usage informational-communica-tive technologies in learning activity and also usage of received knowledge indifferent life situations. The program will be interested to teachers of the Rus-sian language and literature and computer science in secondary school.


¹6 (6) 2015

38

учебных целей и саморазвития. На сегодняшний деньдостаточно актуальной является неспособностьучащихся применять полученные знания в различныхжизненных ситуациях. Проектирование рассматриваетсякак метод, направленный на развитие навыковсотрудничества и делового общения в коллективе,предусматривающий сочетание индивидуальной,самостоятельной работы с групповыми занятиями,обсуждение дискуссионных вопросов, наличие внутрисебя исследовательской методики, создание учащимисяконечного продукта их собственной творческойдеятельности. Также в программу элективного курсавключены театральные проекты самих учащихся.Созданный электронный словарь поможет учащимся винтересной форме познакомиться с происхождением изначением слов и устойчивых словосочетаний русскогоязыка. Последнее позволит учащимся раскрыть своитворческие возможности, самореализоваться, научитьсявыражать эмоциональное состояние, будетспособствовать развитию коммуникативнойкомпетенции учащихся.

После прохождения курса учащиеся будут уметьпланировать исследовательскую и творческуюдеятельность для поиска ответов на разные вопросы,работать в малых группах и в сотрудничестве. А такжебудут применять текстовый редактор, программу MovieMaker в любом школьном предмете и в целяхсаморазвития, анализировать и преобразовыватьтекстовую, графическую и звуковую информацию длярешения конкретных задач, создавать видеоролики впрограмме Movie Maker, проводить рефлексию, защитупроекта.

Для решения поставленных задач используютсяактивные методы и формы проведения занятий: мини-

лекция с элементами дискуссии, практическая работа,проектная деятельность, групповая работа, мини-конференция. Также необходимо программноеобеспечение: OC Windows XP, графический редакторPaint, программное приложение для созданиявидеороликов Windows Movie Maker.

Для итоговой отчетности предлагаются следующиеформы: творческая работа, мини-проект в электронномварианте. Диагностика успешности усвоения программыпроводится путем защиты проектов на уровне группы,школьного научного общества. Результатом являютсявидеоролики длительностью до 5 минут в формате xvid,avi. Каждый видеоролик - это видеостатья, в которойсообщается о происхождении, значении ииспользовании фразеологизма. Все видеоролики имеютединое оформление.

Электронный словарь имеет самое непосредственноеприкладное значение: созданный продукт можетиспользоваться на уроках русского языка, внеклассныхзанятиях, посвященных темам русского языка, также онможет быть размещен на образовательных ресурсахсети Интернет, использоваться в рамках дистанционногообучения.

Одним из критериев успешности реализации даннойпрограммы можно считать дальнейшее практическоеиспользование созданного электронного словаря вучебной и исследовательской деятельности учащихсяи педагогов. При успешном выполнении даннойпрограммы у учащихся появляется желание изучатьглубже и разносторонне программы по созданию другихпроектов (Web-страниц, анимационных объектов, и т.д.),воспитывает интерес к профессиональнойдеятельности, связанной с использованиеминформационных и коммуникационных технологий.

Учебно-тематический план


№ Название темы Количество часов

Теория Практика Всего

1 Словари русского языка. История происхождения фразеологизмов. 1 - 1

2 Знакомство с фразеологическим словарем русского языка. Подбор фразеологизмов для создания электронного словаря.

1 1 2

3 Работа с научной литературой, словарями, проведение лексического исследования. Написание сценариев словарных статей.

5 5

4 Подготовка съемок: набор актеров, подготовка реквизита, репетиции. 4 4

5 Съемка игровых эпизодов с помощью цифрового фотоаппарата. 1 4 5

6 Знакомство с программой Windows Movie Maker. 3 3

7 Подбор материала для создания видеостатьи. Запись закадрового текста. Подбор визуального ряда. Видеомонтаж.

10 10

8 Презентация электронного словаря. Размещение словаря в Интернете.

4 4

Итого: 3 31 34

Содержание курса

Тема № 1Введение. Словари русского языка. История происхождения фразеологизмов. Что такое фразеология? Связь

фразеологии языка с жизнью народа. Фразеологизмы как средство создания выразительной речи - 1 час.Тема № 2

Основные фразеологические словари и справочники русского языка. Знакомство с фразеологическим словаремрусского языка. Отличие в описании фразеологизмов во фразеологических словарях и справочниках и толковыхсловарях русского языка. Приемы поиска словарных статей во фразеологическом словаре. Подбор фразеологизмовдля создания электронного словаря - 2 часа.

Тема № 3Работа с научной литературой, словарями. Проведение лексического исследования: толкование значения,

39


история происхождения фразеологизма, пример использования в литературе и рисунок, наглядно отражающийего смысл. Написание сценария словарной статьи - 5 часов.

Тема № 4Практикум "Я режиссер". Подготовка съемок: набор актеров, подготовка реквизита, репетиции - 4 часа.

Тема № 5Съемка игровых эпизодов с помощью цифрового фотоаппарата - 5 часов.

Тема № 6Знакомство с программой Windows Movie Maker. Возможности и область использования программы. Группы

инструментов. Назначение панелей инструментов - 3 часа.Тема № 7

Подбор материала для создания видеостатьи. Запись закадрового текста. Подбор визуального ряда.Видеомонтаж.

Практическая работа: Подбор фотоматериалов-слайдов и настройка переходов, эффектов.Практическая работа: Вставка музыкальных роликов, текста, титров, анимационных объектов.Практическая работа: Звукозапись и сохранение фильма - 10 часов.

Тема № 8Создание электронного словаря. Итоговая защита проекта. Рефлексия участников проекта. Постановка задач

на дальнейшее совершенствование - 4 часа.

ЛИТЕРАТУРА1. Концепция развития образования Республики Казахстан до 2015 года, Астана, 20042. Лакоценина Т. П. Современный урок. Интегрированные уроки.- Ростов-н-Д: Изд-во "Учитель", 2008. - 256с.

¹6 (6) 2015

40

Аягөз қаласының №6 жалпыбілім беретін мектебінің

физика және информатикапәндерінің мұғалімі

МАМЫРХАНОВАШЫНАР

САНАТБЕКҚЫЗЫ

"Адам ұрпағымен мың жасайды" - дейді халқымыз.Ұрпақ жалғастығымен адамзат баласы мың емесмиллиондаған жылдар жасап келеді. Жақсылыққабастайтын жарық жұлдыз - оқу. "Надан жұрттың күні -қараң, келешегі тұман", - деп М.Дулатов айтқандай,егеменді еліміздің тірегі - білімді ұрпақ. Сусыз, құрғақ,таса көлеңке жерге дән ексең өнбейтіні сияқты, жасұрпақтарымызды тәрбиелемесек өспейді, өнбейді.Қазіргі мектеп мұғалімдерінің алдында тұрған бастыміндеті - оқушылардың шығармашылық білімдағдыларын қалыптастыру.

"Қазақстан - 2050" атты еліміздің стратегиялықбағдарламасында ең негізгілерінің бірі - жоғарыинтеллектуалды жастарды жан-жақтылыққа тәрбиелеу,олардың потенциалдық деңгейінің көтерілуіне үлес қосу.Сондықтан, мұғалімдер қауымының алдына өте үлкенміндет жүктелді. Бүгінгі таңда жас ұрпаққа пәнді тиімдіұғындырудың бірі - жаңа технология негіздері болыптабылады. Сонымен бірге өскелең ұрпақтың ақпаратқұралдарымен жұмыс жасай білуіне назар аударған жөн.Оқушы қызметін активтендіру негізінде педагогикалықтехнологияларының бірі - деңгейлік саралау, сондай -ақ дамыта оқыту технологиясының элементінқолданамын. Деңгейлеп оқыту технологиясыныңмақсаты: әрбір оқушы өзінің даму деңгейінде оқуматериалын меңгергенін қамтамасыз етеді.

- Деңгейлеп оқыту әр оқушыға өз мүмкіндіктерінпайдалана отырып, білім алуына жағдай жасауғамүмкіндік береді.

- Деңгейлеп оқыту әртүрлі категориядағы балаларға,олармен саралай жұмыс істеуге мүмкіндік береді.

- Деңгейлеп - саралап оқыту құралымында білімдіигерудің үш деңгейі қарастырылады:ең төменгі деңгей(базалық), бағдарламалық, күрделенген деңгейсондықтан әрбір оқушы меңгеруі тиіс.

Деңгейлеп оқыту технологиясы тиімді нәтижелі болуүшін:

а) жеке тұлға ерекшеліктеріне,б) психологиялық даму ерекшеліктеріне,в) пән бойынша білімді игеру деңгейіне көңіл бөліп

отырамын.Осы деңгейлеп оқыту технологиясын өз тәжірибемде

қолданып, қазіргі білім кеңістігінде қолданып отырғантест жүйесін алып, "Информатика сабағында тест әдісі

мен түрлерін қолдану" тақырыбында білім беріп келемін.Себебі тес түрінінің тиімділігі оқушы өз шамасыныңкелгеніне дейін жауап беріп, сонымен қатар өткентақырыптарды да қайталай отырып нәтиже оңайшешіледі. Осы тиімді нәтижелерді ескере отырып, оқушыбілімін мына әдіспен бағалауға болады.

Ал оқыту нәтижелерін, оқушылардың алған білімін,іскерлігі мен дағдыларын әр бір оқушыға жекелегентапсырмалар арқылы тексеру мен бағалау пәнді оқытупроцесінде ең маңызды орын алады

Осыған байланысты оқушының білімін тексерудіңбірнеше түрлерін атауға болады:

- Тақырыптық бақылау.- Тараулар бойынша жиі - жиі бақылау.- Қорытынды бақылау.Осы бақылаулар арқылы білімдерін тексеру кезінде

мынандай:- Сөзжұмбақ.- Таратпа материал.- Оқушының өзін - өзі бағалау.- Перфокарта.- Тест түрлерін қолданамын.Мысалы 5 - 6 сыныптарда 30 бала отырғандықтан,

мен сабақты бәрінен сұрап үлгермеймін, сол себептіәр тақырып бойынша оқушының білімін тексеруге -қауіпсіздік ережесінен бастап барлық тақырыптарғатаратпа материалдар қолданамын. Оның көмегімен 15- 18 бала материалмен жұмыс жасағанда , басқаларыауызша немесе компьютермен жұмыс жасайды.

Әр материалмен жұмыс жасағанда оқушы білімдеңгейін үнемі назарда ұстаймын. Қабілеті нашароқушыларға жеңіл тапсырмалар қолданамын.

Тараулар бойынша жиі - жиі бақылау және қорытындыбақылау кезінде тест және деңгейлік тапсырмаларарқылы тексеріп отырам.

Тест пен тапсырмалардың сапалығы оны құру жүйесінжәне оған енетін тапсырмалардың күрделіг і менқиындығына байланысты. Дәлірек айтқанда, тестіктәсілді қолданғанда оқушылардың білім дәрежесі менсапасын анықтаудың дәлдіг і тестке енетінтапсырмалардың, оның жауаптарының саны менорындауға берілетін уақыттың қолдану мақсатынабайланысты.

Әрбір тесттегі жауаптардың тек біреуі ғана дұрыс,

ДЕҢГЕЙЛЕП ОҚЫТУ ТЕХНОЛОГИЯСЫ АРҚЫЛЫ ОҚУШЫЛАРДЫҢТАНЫМДЫҚ ҚАБІЛЕТІ МЕН БІЛІМ САПАСЫН АРТТЫРУ

Мақалада мектеп оқушыларына білім беруде инновациялықтехнологияларды қолданудың маңызы мен артықшылықтары туралыайтылған. Автор білім берудегі инновациялардың түрлері мен тәсілдерінешолу жасайды. Тиімді инновациялардың бірі ретінде деңгейлеп оқытутехнологиясын ұсынады. Сонымен қатар сабақ барысындамультимедиялық құралдарды қолданудың маңызы туралы баяндайды.

Статья освещает тему использования инновационных технологий вобучении школьников. Автор описывает виды и методы инновационногообучения. Подробно рассказывает о технологии разноуровневогообучения, как об одном из эффективных методов инноваций,применяемых на сегодняшний день в средней школе. Также описываетпути применения мультимедийных инструментов во время урока.

In this article referred the importance and benefits of using of innovative tech-nologies in the education of school children Author made overview to differenttypes of innovation in educating and prefers the spilt-level training as one of themost effective innovations. At the same time, says about the importance of us-ing multimedia tools in training.


41

¹6 (6) 2015

қалғандары жалған болғандықтан жорамалдап табумүмкіндігі жоққа шығарылмайды, Кейде мұндай тестілероқушының шығармашылық қабілетін арттырмайды.Сонымен қатар ұқыпсыздықтың нәтижесінде немесеелеусіз қате жіберу нәтижесінде дұрыс жауабын көрсетеалмаған оқушы мен түк білмей, көріпкелдікке салынғаноқушы арасын аша алмайды.

Тест әдістемелік жағынан сауатты құрылған болса,оқушылар білімін көтеруге ықпалын тигізеді, оқушыларжинақтылыққа, еңбекқорлыққа, табандылыққатәрбиелейді.

Осындай бақылау жұмысы оқу процесінде үздіксізжүргізіліп отырса, оқыту нәтижелерінің сапалы болуысөзсіз.

Сапалы сабақ өткізу үшін сабақтың түсіндіруәдістерінің жаңа тәсілдерін күнделікті сабаққа қолдануғатырысамын. Көбінесе мына жағдайларға көңіл бөлемін:

1) Сабақтың мазмұны.2) Сабақты өткізудегі тәсілдері мен әдістерін таңдау.3) Сабақтың нәтижелігі.Жалпы менің оқытудағы өз міндетім - оқушыларды

өз бетімен жұмыс жасауға тәрбиелеу, үйрету,шығармашылық қабілетін дамыту. Тақырып бойыншадеңгейлік тапсырма жүйесі дамыта оқыту жүйесін іскеасырады. Өйткені, ол оқушының ойлауын, елестету менесте сақтауын белсенділігін, дағдысын, білім саласыныңдамуын қамтамасыз етеді. Сабақтың ерекшелігі жәнеоның тиімділігін арттырудың негізгі тәсілдерінің бірі -оқушыларға деңгейлік тапсырма беру, өзіндік тест құру.

Өздік жұмыстарды ұйымдастыруда нақтытапсырмаларды көрсетіп, содан кейін әр оқушыға жекетапсырма берілсе, сабақтың тиімділігі арта түседі.Мысалы: Paint редакторында жұмыс жасаса, мынадайтапсырмалар бойынша жұмыс жасауға болады:

1- тапсырма. Сызық (линия) құралын пайдаланып ,өрмекші торын салыңыз.

Жұмыс істеп ұзақ,Өрмекші құрды тұзақ,Болмады бірақ күткені,Оған ешкім түспеді2 - тапсырма. Әр түрлі эллипс құралдарын пайдалана

отырып, бұлттардың суретін салып боя.Бұлт-ау,Көктен төнесің,Қайдан көшіп келесін?- Мұхит жақтан келемін,Жел үрлесе, желемін.3 -тапсырма. Қисық сызық қолдану арқылы салыңыз.Қисық сызық қолданып,Салып көшір ойланып,


Дөңгеленіп жіп жатыр,Шиыршықталып, шырмалып.4 - тапсырма. Эллипсті пайдаланып, жұмбақтың

шешуін табыңыз.Тоғайда оны көргенде,Таң қаламын түріне,Жапырақтай жап - жасыл,Созылады жүргенде.Құстар әуес өзіне,Таба қойшы бұным не?Оқушылар өз бетімен жұмыс жасауды жете

біліңкіремейді. Сондықтан оларға өз бетінше жұмысжасауға мәжбүр болатын жағдайда тудырған абзал:

- Оқушы қызығушылығын арттыратын тиімді әдістіпайдалану;

- Өз ойын жеткізуге мүмкіндік жасау;- Оқушының қабілетіне сай деңгейлік тапсырмалар

беру ...Осындай жұмыстарда жұмыстың орындалуы мұғалім

тарапынан қатаң түрде қадағалау тиіс.Жаңа мыңжылдық - бұл күнтізбедегі жаңа уақыт өткелі

емес. Ол өткенді таразылап , өмірдің мәнін жаңашатүсінуге, болашақты барынша жете дұрыс анықтайтынуақыт. Әсіресе, бүгін біз өз күшімізді жарқын болашаққажұмсауымыз керек. Қоғамның қарқынды дамуы, көбінеоның білімімен және мәдениетімен анықталады.Сондықтан, біздің ойымызша, білім жүйесін құру,қоғамды мына күнде дамып отырған әлемге дайындау -бүгінгі күннің ең негізгі және өзекті мәселесі.

ХХІ ғасыр - ақпараттандыру ғасыр. ҚазақстанРеспубликасында ғылыми - техникалық прогрестің негізгібелгісі - қоғамды ақпараттандыру болатын жаңа кезеңінеенеді. Қоғамды ақпараттандыру экономиканың,ғылымның мәдениеттің дамуының негізгі шарттарыныңбірі, осы мәселені шешудегі басты рөлі мектептежүктеледі. Елімізде білім берудің жаңа жүйесі жасалып,оның мазмұның түбегейлі өзгеруі, оның дүниежүзілікбілім кеңістігіне елеулі бүкіл оқу - әдістемелік жүйеге,мұғалімдер алдында жаңа талаптар мен міндеттер қойыпотыру.

Мектептегі информатиканы оқытудың негізгі міндетті- ақпаратты түрлендіру , тасымалдау және пайдаланупроцестеріне меңгеру, оқу барысында кеңінен қызмет етусапасында да өзін - өзі көрсете, дамыту құралы ретіндекомпьютерлік технологияларды тиімді пайдаланутәсілдерін үйрету болып табылады.

Осы мақсатты жүзеге асыру нәтижесінде оқушыларақпараттық технологияларды пайдалану тәсілдерінигеріп, қазіргі әлемнің ақпараттық бейнесін жасауға көпжеткізетін деңгейге көтеріле алады.

¹6 (6) 2015

42

Семей қаласының №34орта мектебінің қазақ тілі

мен әдебиеті мұғалімі

ЧУШЕКОВААЙМАН

АХМЕТОВНАСемей қаласының №34

орта мектебініңматематика мұғалімі

ИКЛАСПАЕВАЖАНАР

СЕЛЬСОВЕТОВНА

Мақалада мектеп оқушыларына білім берудеинновациялық технологияларды қолданудың маңызымен артықшылықтары туралы айтылған. Авторларбілім берудегі инновациялардың түрлері ментәсілдеріне шолу жасайды.

Статья освещает тему использованияинновационных технологий в обучении учащихсясредней школы. Авторы описывают виды и методыинновационных образовательных технологий.

In this article referred the importance and benefits ofusing of innovative technologies in the education of schoolchildren. Authors made overview to different types of in-novation in education.

Әр сабақ - мұғалім ізденісінің жемісі. Күнделіктісабақтағы бірсарындылық оқушылардың ынтасын,қызығушылығын жоғалтады. Сондықтан сабақтытүрлендіріп өткізсе, сабақтың мазмұны ашыла түседі.

"Келер ұрпақ алдында зор жауапкершілік жүгін арқалапкелеміз" деген Елбасы Н.Ә.Назарбаевтың сөзі ұстазқауымына үлкен тапсырыстарды артып отыр. Еліміздіңболашағы көркейіп, өркениетті елдер қатарына қосылуы,бүгінгі ұрпақ бейнесімен көрінеді. Дүниежүзілік озықтәжірибелерге сүйеніп, жаңа типті оқыту, яғни әрбаланың табиғи қабілетін дамыту үшін қолайлыжағдайлар жасай отырып, оны жан-жақты дамыту керек.Қазіргі білім беру мазмұны жаңарып, жаңа көзқараспайда болып, оқытудың жаңа технологиясы өмірге келді.Яғни педагогикалық технология ұғымы іс-әрекетімізгекеңінен еніп, қолданылуда.

Қазіргі уақытта педагогика ғылымының бір ерекшелігі- баланың тұлғалық дамуына бағытталған жаңа оқытутехнологияларын өмірге енгізуге ұмтылуы. Жаңапедагогикалық технология мақсаты - оқытудыізгілендіруі, яғни оқу құралдары оқушылардың өздігінентанымдық іс-әрекетін жүргізе алатындай болуы керек.Жаңа педагогикалық технология түрлері өте көп. Олардыоқытуда тиімді етіп пайдалану ұстаз білімділіг інебайланысты.

Пәнді оқытуда жаңа технология түрлерінің міндеті жәнеқолдану мақсаттарына тоқталсақ.

Ойын технологиясы. Педагогикалық ойындартехнологиясы дегеніміз педагогикалық жұмысты ойынтүрінде ұйымдастырудың әдістері мен тәсілдерініңжиыны. Ойын түріндегі жұмыстар сабақ үстіндегіқолайлы деген жағдайларда пайда болып, оқушылардықызықтырушы құрал ретінде қолданылады.

Проблемалы оқыту технологиясы. Проблемалы оқыту- мұғалім басшылығы мен қиын мәселелерді туғызу жәнеоқушылардың белсенді түрде өз беттерімен мәселелердішешу. Қорытындысында олардың ойлау қабілеттерідамып, шығармашылық іскерліктері мен дағдыларықалыптасуына жағдай жасайды.

Сын тұрғысынан ойлау технологиясы. Информатиканыоқытуда тәжірибені шыңдай түсуде көп жеңілдік ашқантехнологиялардың бірі - осы технология. Мақсат пенміндеттердің орындалуы мынадай ұзақ жоспарларарқылы іске асады:

- ассоциация;- бірлестік қызмет;- көзқарасын талдау мен дәлелдеу түрінде қорғау. Бұл

технология бойынша:- оқу үрдісінде қызығушылық артады;

САБАҚТА ҚОЛДАНЫЛАТЫН ЖАҢА ТЕХНОЛОГИЯЛАРДЫҢ ТҮРЛЕРІЖӘНЕ ОЛАРДЫ ҚОЛДАНУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

- оқушының өз бетімен білім алуына мүмкіндік беруітуады;

- оқушының ақпараттық тіл байлығы жетіледі.Түсіндіре баяндау арқылы тірек желілерін келешекті

оза оқыту. Бұл технологияда С. Н. Лысенкова бойыншаматериалды меңгеру үш кезеңнен тұрады: алдын аладаярлық; - жаңа ұғымдарды дәлелдеу, оларды жинақтау,қолдану; - оқу іс-әрекеті және ойлау әдістерін дамыту.Оқу материалдарын осылайша деңгейлеу білімді ұзақуақыт есте сақтауға мүмкіндік береді.

Деңгейлеп оқыту технологиясы. Әрбір оқушы өзініңдаму деңгейінде оқу материалын меңгергенінқамтамасыз етеді.

1) Деңгейлеп оқыту әр оқушыға өз мүмкіндіктерінпайдалана отырып, білім алуына жағдай жасауғамүмкіндік береді;

2) Деңгейлеп оқыту әр түрлі категориядағы балаларға,олармен саралай жұмыс істеуге мүмкіндік береді.

3) Деңгейлеп-саралап оқыту құрылымында білімдіигерудің бірнеше деңгейі қарастырылады: ең төменгідеңгей (базалық), бағдарламалық, күрделенген деңгейсондықтан әрбір оқушы меңгеруі тиіс.

Жекелеп оқыту технологиясы. Жекелеп оқыту - оқупроцесін ұйымдастырудың мына түрлері мен үлгілерінқарастырады.

- мұғалім бір ғана оқушымен жұмыс істейді;- оқушы тек оқу құралдары мен өзара қатынаста

(оқулықтар, компьютер, т.б) болады. Жекелік оқудыңбасты жетістігі баланың қабілетімен оқу қызметініңжелісін әдісі мен мазмұнын өз қабілетіне қарайбейімдеуіне мүмкіндік береді.

Оқытудың ұжымдық әдісі (ОҰӘ). ОҰӘ - оқу процесіндеадамдарды өзара және жұптық еңбек әрекеттерінорындауы.

ОҰӘ принциптері:- жоғары жетістікке талпыну;- алынған мәліметті бір-біріне лезде кідіріссіз жеткізу;- оқушылар арасындағы өзара көмек және

ынтымақтастық;- әр түрлі деңгейлік; тақырып пен тапсырмалардың әр

түрлілігі;Топтық технология. Бұл сыныпта оқу жұмысын

ұйымдастырудың үшінші және төртінші деңгейі. Бұндайжұмыс белгілі бір тапсырманы бірлесіп шешуі үшінсыныпты уақытша топтарға бөлуді қажет етеді.Оқушылардың өзіндік ерекшеліктерін ескеріп, бірлесіпүйренуге мүмкіндік береді.

Оқытудың компьютерлік технологиясы. Бұл технология- оқытудың бағдарламалық көзқарастарын дамытады,


43

¹6 (6) 2015

мүлдем жаңа технологиялық жолдар ашады.Оқытудыңкомпьютерлік технологиясы - мәліметтерді компьютеркөмегімен даярлау және беру әрекеттері. Бұл технологияматериал мазмұнын кейбір үлгілерді пайдалануғанегізделеді.

Презентациялар технологиясы. Бұл технология, біржағынан, оқушыларға жаңа материалды (бейнелеулер,фотографиялар, дидактикалық материалдар, т.с.с.)көрнекі көрсету құралы болатын болса, екінші жағынан,мұғалімдерге осы материалды дайындауды және онықолдану процесін де жеңілдетеді. Алдын ала жүргізілгентәжірибелер, презентациялар технологиясын сабақтапайдалану балалардың оқуға деген ынталылығынарттырып, сабақтың қызғылықты өтуін қамтамасыз етіп,оған дайындалу мерзімін қысқартады, ең бастысы -мұғалімдерді жаңа ақпараттық желілік технологиялардыпайдалануға дағдыландырады.

Егер біз барлық мүмкіндіктерімізді толық пайдаланаалатын болсақ, онда біздің келешек ұрпағымызкомпьютерлік технологиямен білім ала алады.

Кезеңдеп оқыту технологиясы. Ойлау қызметінкезеңдер бойынша қалыптастыру, мақсаттың бағытталутехнологиясы - бағдарлық білім, шеберлік және дағдыныәсерлі меңгеру. Бұл технология әрбір оқушыныңжұмыстарды, әрбір қадамын мұғалімнің бақылауынқажет етеді. Сабақ меңгерудің барлық кезеңдеріндебақылап отыру - технологияның ең маңыздықұраушыларының бірі болады. Ол оқушыны қателесуденсақтандыруға бағытталады.

Жеке пәндік педагогикалық технология.1. Ерте және ыждағатты сауаттылыққа оқыту

технологиясы.Технология мазмұны оқу процесі баламиының танымдық қуатын жан-жақты жандандыраотыра, қызметі мен қатынастары арқылы баланың табиғиойлауына негізделген.

2. Әсерлі сабақтар жүйесіне негізделген технология.Мақсаттық бағыттары:

- қалыпты білім, шеберлік дағдыны меңгеру;- ойлау қызметіне математикалық тәсілдерді меңгеру;- қабілетті балаларды дамыту;Альтернативті технологиялар. Вольдорф педагогикасы

"гуманистік педагогика" мен "еркін тәрбие" идеяларыніске асырудағы әр түрдің біреуі болып табылады. Олмұғаліммен одақтасуда жекеліктің өз бетінше таңдауымен тануы жүйесінде көрінуі мүмкін.

Өзіндік дамыту технологиясы (М. Монтессори).Мақсаттық бағыты:

- жан-жақты дамыту;- жекелікті тәрбиелеу;- бала санасында ойлау қызметі мен пәндер

түзгіштерін біріктіру.Басты мақсаты - оқыту дағдысы: қолдағы ұсақ

моторлар, есті дамыту.Дамыта оқыту технологиялары.1. Л. В. Занковтың дамыта оқу жүйесі. Оқыту

қызметінің негізгі мотивациясы танымдық қызығушылық.Занков әдісі әртүрлі қызметтерге тарту, дискуссия,дидактикалық ойындарда оқытуда, пайдалану, солсияқты есті, ойлауды, елестетуді, сөйлеуді байытубағытындағы оқыту әдісі.

2. Д. Элькони - В. Давыдовтардың дамыта оқытутехнологиясы. Элькони - Давыдов технологияларын-дағы дамыта оқыту ең алдымен оның мазмұны,теориялық білімге негізделе отыра құрылған. Білімніңтеориялық негізі терең түрдегі жинақтаудан тұрады.Дәстүрлі технологиялардан өзгешелігі дамыта оқыту оқуқызметін басқаша бағалайды. Оқушының орындағанжұмыстары мен сапасы оқушыға білімнің жетімділігімен қабілетінің жететіндігін мұғалімнің көзқарасыбойынша бағаланбай, оқушының өз мүмкіндіг ітұрғысынан қаралады.

3. Жеке бас шығармашылығын дамытуға бағытталғандамыта оқыту жүйесі. Іздену, ойлап табу қызметтеріпроцестері оқытудың негізгі мазмұны болады.

Дамыту мазмұны жақыннан орташаға, сонан кейінқашықтағы мақсаттық келешекке көшуден тұрады.

Бұл технологияда ұжымдық жұмыс әдісі кеңіненқолданылады; ойға шабуыл, ұйымдастыру - қызметойыны, еркін шығармашылық пікірталасы.

Жаңа технологияны қолдануда оқушылардың пәнгедеген қызығушылығын арттырып қана қоймай, үлкенізденіспен, шығармашылыққа жетелеуге де болады.Нәтижесінде оқушы:

- Оқыту процесінде жаңа технологияларды қолданаотырып білімін шыңдайды;

- Жаңа оқыту үрдісін қалыптастырады;- Өздігінен ізденімпаздық қабілеті артады;- Ақпараттық сауаттылығы мен ақпараттық мәдениеті

қалыптасады.Еліміздің болашағы, көркеюі, өркениетті елдер

қатарына қосылуы, білімді, тәрбиелі, саналы ұрпақтыңқолында және осындай ұрпақ тәрбиелейтін жаңатехнологиялармен қаруланған білімді, өрісі кеңұстаздардың алақанында.

ӘДЕБИЕТТЕР.

1. Беспалько В.П. Слагаемые педагогической технологий. - М., 19892. Елубаев С. Математиканы оқыту теориясы мен әдістемесі. Жалпы бөлім. - А., 20063. Матрос Д.Ш., Полев Д.М., Мельникова Н.Н. Управление качеством образования на основе новыхинформационных технологий. - М., 2001


¹6 (6) 2015

44

Учитель русского языка илитературы средней школы

№6 г. Аягуз, Восточно-Казахстанская область

ТУЛЕГЕНОВАГУЛБАРШЫННУРАКАЕВНА

Орфография - один из наиболее трудных для усвоения разделов школьного курса, и вызвано это многимипричинами.

С одной стороны, она тесно связана с другими разделами курса, и уровень орфографической грамотности зависитот того, насколько глубоко они знают грамматику, фонетику, лексику, словообразование, а также и от развитияречи. Орфографические навыки приобретаются годами, из урока в урок, поэтому очень важно, как работает учитель,какие использует приемы и методы, способствующие выработке устойчивых орфографических навыков.

Совершенствование методики орфографии продолжается и сегодня. Наряду с традиционными оправдавшимисебя видами работы, используются и новые, дающие положительные результаты.

Известно, какие большие усилия прилагают учителя, чтобы сформировать у школьников прочные навыкиграмотного письма. Знаем, однако, и другое, что орфографическая грамотность остается низкой. В чем же дело?Что можно и нужно сделать в этом отношении учителю. Прежде всего, нужно сказать психологической подготовкедетей, о повышении их ответственности за грамотное письмо.

Что если ребята напишут, будучи взрослыми записку, деловую бумагу с ошибками, то их не будут уважать, алюбой может и обидеть, назвав "безграмотным". Одним из важнейших "договоров", который мы заключаем сребятами - "не знаешь, не пиши". Практическая польза от такого "договора" весьма велика. Это первый шаг к тому,чтобы дети умели владеть словом, видеть в слове трудное для себя место. Но как же быть, ведь надо писатьдиктанты, домашние задания. Во-первых, можно посмотреть в словарь. Во-вторых, спросить у учеников, у учителя.В-третьих, можно писать с пропусками. Знание своей болезни - это шаг к выздоровлению. Чтобы учащиеся овладелиграмотным письмом, они должны писать много, как можно больше, но без ошибок. А теория должна изучаться так,чтобы ученику она казалась нужной, необходимой помощницей, чтобы школьники обращались к ней, в случаесомнения.

ПУТИ ПОВЫШЕНИЯОРФОГРАФИЧЕСКОЙ

ГРАМОТНОСТИ

Мақала төменгі сынып оқушыларында орфографиялық сауаттылықтықалыптастыру мәселелеріне арналған. Автор оқушылардыңорфографиялық сауаттылығын арттырудың әдістері мен құралдарынаназар аудартады. Мақала орта мектеп ұстаздары мен педагогикалықмамандықтардың студенттеріне арналған.

Статья посвящена проблеме формирования орфографическойграмотности у учеников младших классов. Автор статьи указывает наметоды и средства повышения орфографической грамотностиучащихся, делится собственным опытом. Статья будет интереснаучителям средних школ, а также студентам педагогическихспециальностей.

An article is devoted to formation of spelling literacy of elementary grade'spupils. An author of the article states methods and means of increasing spellingliteracy of pupils and shares with own experience. The article will be interestingfor secondary school teachers and students of pedagogical specialties.


Психологическая подготовка

Не знаешь – не пиши

Побуквенное проговаривание Списывание без

ошибок

Взаимопроверка и самопроверка

Коллективное чтение, побуквенное

Письменные работы

Орфографические пятиминутки

Развитие оперативной памяти

Прогнозирование и предупреждение

Пути повышения орфографической

грамотности

45

¹6 (6) 2015

Какие навыки нужно проверить у новых учеников, исформировать эти навыки, если их нет. Во-первых,умение читать вообще и читать орфографически(побуквенно). Это необходимо при самодиктовке. Какдиктовать самому себе, выполняя домашнее задание?"Птицы улетают на юг" При самодиктовке надопроговаривать безударную гласную. Во-вторых, умениебез ошибок списывать с доски, с учебника. Списываниес правильных образцов в качестве наиболееэффективного способа усвоения орфографиирекомендовали многие русские педагоги. В-третьих,умение побуквенного проговаривания несколькоотличается от комментированного письма, оноиспользует резервы механической памяти, обеспечиваетвзаимоконтроль зрительных, слуховых анализаторов.Все эти простейшие навыки необходимосовершенствовать и укреплять. Учитель обязанпрогнозировать и предупреждать ошибки. Требуетсятщательная подготовка к диктантам, ко всемписьменным работам. Считается ,что если контрольныйдиктант пишется во вторник, а в среду работу надошибками, может быть, лучше сделать наоборот. Можнодаже одного - двух самых слабых учащихся пригласитьперед самым диктантом. Чтобы они пробежали глазамитекст, еще раз зрительно запомнили трудные слова.Конечно, всех ошибок не предупредишь и непредугадаешь.

Мощным фактором еще и является орфографическийсловарь. Он должен использоваться на урокахежедневно. Большую роль в формировании прочныхнавыков играет письмо с проговариванием. Постепенновсе ребята начинают работать в хорошем темпе.


Вначале проговаривать может учитель, затем сильныеученики, патом к работе включаются средние и слабыеученики. Проговаривание своего рода предупреждениеошибок. И если ученик вдруг проговорил с ошибкой, токласс и учитель вовремя предотвратят ошибку, и недадут зафиксировать ее на письме. А также, на мойвзгляд, эффективной формой считается словарнаяработа в паре. Когда ученики читают друг другу по 10-15 слов из текста, а потом сами же проверяют иоценивают друг друга. Или же ученики самостоятельновыписывают из текста по 10-15 трудных, новых слов(можно части речи). Но при проверке, если ученикдопустил ошибки, а это очень часто бывает, надоуказывать на количество пропущенных ошибок, чтобыон сам их устранил. А также при проверке письменныхработ сильным ученикам можно указывать количествоошибок или подчеркивать слова, в которых допущеныошибки.

Большое значение имеют и орфографическиепятиминутки. Записываем слова с безударнымигласными, слова с неясными падежнымиокончаниями существительных, прилагательных,записываем слова на изученные правила, на правилакоторые предстоит изучить. Записываем слова,представляющие определенный интерес на данномуроке.

И еще один путь - совершенствование оперативнойпамяти, при помощи определенных упражнений.

Таким образом, мы предложили вашему вниманиюосновным пути по совершенствованию орфографичес-кой грамотности, но выбор той или иной формы работызависит, прежде всего, от учителя.

¹6 (6) 2015

46

Учитель русского языка илитературы средней школы

№1 имени М. Горькогог. Балхаш Карагандинской

области, руководитель ШМО

ЛОСЬ ТАТЬЯНАНИКОЛАЕВНА

Цель: повторить изученное о простом предложении,правила пунктуации в нем.

Задачи:- способствовать прочному усвоению изученного

материала на основе разноуровневых заданий;- развивать практические умения и навыки, творческие

способности, интеллект;- воспитывать личностные качества, критическое

отношение к поступкам других людей.Ход урока:1. Организационный момент.2. Целеполагание. Определение цели и задач урока.3. Проверка домашнего задания4. Индивидуальная работа- тестирование (3 человека на интерактивной доске)- работа со схемами. Составить денотатный граф по

теме "Простое предложение"- индивидуальная работа с предложениями,

составление схем.Простите нас, деревья и трава,Мы забываем, повзрослев едва,Что общим корнем связаны слова:Народ и благородство, и природа.Сберечь лес - сберечь жизнь человека на земле.Как мне жалко людей, про которых говорят, что

угрюмый их глаз видит лишь водоемы в озерах, а в лесудревесины запас.

Цена человека - дело его.О чем говорится в этих предложениях, какая идея их

объединяет? (человек и природа, отношение людей кокружающему миру)

Какое предложение, по-вашему, являетсядоминантным и почему? (Цена человека - дело его)(Передвижение предложений в пространстве нафлипчарте)

Это и есть речевая тема нашего урока.А эпиграфом к нему я предлагаю взять слова

неизвестного китайского поэта 14 века (на разворотедоски записаны слова)

Если вы думаете на год вперед - сейте зерна,

ПЛАН-КОНСПЕКТУРОКА РУССКОГО ЯЗЫКА С ПРИМЕНЕНИЕМ ИКТ ДЛЯ 8 КЛАССА.

ГРАММАТИЧЕСКАЯ ТЕМА: СИНТАКСИС ПРОСТОГО ПРЕДЛОЖЕНИЯРЕЧЕВАЯ ТЕМА: ЦЕНА ЧЕЛОВЕКА - ДЕЛО ЕГО

Берілген әдістемелік жұмыс орта мектептің 8 сынып оқушыларынаорыс тілі пәнінен жүргізілетін сабақтың үлгісі ретінде берілген. Сабақграмматикалық тақырыппен қатар, табиғатқа жанашырлықпен қарауқажеттігі туралы лексикалық тақырыпты да қамтиды. Ақпараттық-коммуникативтік технологияларды қолдана отырып өткізілетінсабақтың жоспары орта мектеп ұстаздары мен педагогикалық оқуорындары студенттерінің назарына ұсынылған.

Данная работа представляет собой разработку урока по русскомуязыку для 8 класса средней школы. Урок включает не толькограмматическую, но и лексическую тему, в рамках которойрассматривается актуальная тема бережного отношения человека кприроде. Урок с использованием информационно-коммуникативныхтехнологий будет интересен не только практикующим учителям, но истудентам педагогических вузов.

This work represents itself the lesson plan of the Russian language for 8thgrade pupils of secondary school. The lesson includes not only grammar, butalso lexical theme, in which an actual theme of careful attitude of person tonature is considered. The lesson with usage of informative-communicative tech-nologies will be interested not only for practicing teaches, but for students ofpedagogical universities as well.


Если вы думаете на десять лет вперед - сажайтедеревья,

Если вы думаете на сто лет вперед - воспитывайтечеловека.

Хочу поделиться наболевшим и объяснить, почемуименно на этой теме я остановилась. Недавно в газетепоявился фотофакт "Вместо сосен - пенечки".

Читаю: "Прошедший год для нашего города стал юбилейным.

Многое на наших глазах изменилось. Приятнопобродить по улицам, зайти в присутственные места.

Все радует глаз. Каждое новшество в городе былопродумано до мелочей. Но болит душа, когда видишьравнодушное отношение горожан к тому, что происходит:расплавленные пластиковые урны, исцарапанные иисписанные станы отремонтированных домов,истоптанные газоны, вырубленные ели у зданиягородского суда".

5. Прослушивание текста с просмотромвидеоряда к тексту.

6. Анализ текста "Голубая ель" Тэсс Т.Мне рассказали недавно историю о ёлке, посаженной

в одном московском дворе. Это была голубаясеребристая ель. Голубое дерево из сказки.

Жильцы, въехавшие в новый дом, посадили ёлку сами.Для неё вырыли глубокую яму, подготовили ей хорошуюрыхлую землю, обложили дно ямы лесным дёрном.Привезли даже немного хвои из леса и посыпали вокругёлки, чтобы она чувствовала себя, как дома.

Дерево принялось. На ветках появились свежие,пушистые побеги. Голубая ель стала гордостью всегодома, его украшением. Все видели, что она пышноразрослась. И вечером, если вы проходили мимо, васкасался задумчивый и щемящий запах лесной хвои,запах детства, запах чистоты.

И вот однажды, перед Новым годом, жильцы, выйдяиз дома ранним утром, увидели, что елку кто-то срубил.Срубил, но не у корня, а забрал пушистую верхушку.Изуродованное дерево стояло во дворе, беспомощно

47


распластав оставшиеся нижние ветви, словно емуотрубил голову палач. Люди долго смотрели на ель, неверя своим глазам,- смотрели с болью, содроганием,гневом...

На следующий день жильцы прикрепили к деревутабличку. Табличка была сделана добротно,старательно, на ней было написано крупными буквами:"Памятник подлецу, который под Новый год срубил этуелку".

Ель засохла и умерла, а табличка на мертвом деревеукреплена до сих пор.

Человек, убивший дерево, проходит, может быть, мимонего каждый день. И хочется верить, что каждый деньмертвая ель, как молчаливый укор совести, напоминаетему о содеянном .

7. Беседа по вопросам.О чем заставляет задуматься этот рассказ?Какова его идея? (Проблема нравственности, этики

поведения человека в обществе, уважение кобщественному труду)

Как выразили свое отношение к произошедшемужильцы дома?

(табличка: "Памятник подлецу")Эти понятия несовместимы, оценка резкая, но

оправданная. Цель - осудить негативные явления вобществе.

Наверное, о таких людях пишет Леонид Лиходеев:"Конечно, есть люди, которых ничто не удивляет. Оникак-то смотрят на мир однобоко - чего бы покушать иличего бы присвоить? Они берут волшебный ковер-самолет и прибивают его на стенку, чтоб не летал. Оницветами корову накормят, птицу на перья ощиплют.

Очень скучные люди. Очень жалко их и даже как-тостыдно за них"

7. У Саина Муратбекова есть замечательный рассказ

"Камен Тугай" (краткий пересказ подготовленногоучащегося)

8. Сейчас глядя на вас, я понимаю, что эта темаблизка и понятна каждому, предлагаю каждому написатьнебольшое сочинение-эссе "Трудно ли быть Человеком"или "Цена человека - дело его"

(работа рассчитана на 10 минут)9.Презентация сочинений-эссе, комментарии.10.Флеш-презентация "Новогодний сюрприз. Чудо-

елки"Украшать живую ель к новогодним праздникам - эта

традиция распространена по всему миру. В нашетехнологичное время она подвергается быстроменяющимся веяниям моды.

1 слайд. На Гавайях нет елей, зато растут прямо вморском песке другие хвойные - араукарии, которыеиспользуют как рождественские деревья.

2 слайд. Буддийский храм и елочная гирлянда намимозе - типичная картина для Вьетнама подРождество.

3 слайд. Последние годы считается модным наряжатьСD-дисками установленные на площадях и в паркахискусственные елки.

4 слайд. В юго-Восточной Азии люди отдаютпредпочтение экзотическим желтым пластиковымдеревцам.

Солдаты миссии ООН в Сомали, в самый разгаргражданской войны, нарядили акацию тем, чтооказалось под рукой.

5 слайд. Знаменитые дизайнеры соревнуются междусобой в изготовлении эксклюзивных моделей новогоднихелок.

11. Рефлексия12. Итог урока.13. Инструктаж по домашнему заданию

ЛИТЕРАТУРА

1. Тесс Т. Рассказ "Голубая Ель2. Журнал "Вокруг света" №6, 2003 г.3. Муратбеков С. Рассказ "Камен Тугай"4. Сборник афоризмов "Соль земли" 1987 г. Издательство "Простор"

¹6 (6) 2015

48


ағылшын тілі мұғалімі

ШАЯХМЕТОВА СӘУЛЕБАЗАРБЕКОВНА

The aims of the lesson:Educational: to consolidate lexical stock, to encourage

students dialogue and to express their opinions, to enrichstudents vocabulary.

Developing: to develop pupils speaking habits and self-working skills

Bringing-up: to educate pupils save the nature of the worldand care for their riches.

Inter-subject connection: Kazakh, Russian, geographyThe type of the lesson: computer-based, integrativeMethods of teaching: explanation, demonstration, presen-

tationThe equipment of the lesson:A) Visual aids: diagrams on the tasks, pictures postersB) Technical means: computers, note- books, interactive

board, E-book by programme "Baiterek"Epigraph: "The Earth and ocean seem to sleep in one

another's arms, and dream of waves, flowers, clouds, rocks,and all that we read in their smiles , and call reality" (PercyShelley).

The plan of the lesson:I. Organization momentII. The golden rulesIII. BrainstormingІҮ. Checking the home taskҮ. Presentation. New theme "Save the nature!"ҮІ. Vocabulary: environment, to pollute, simultaneously,

trash, to destroy the ozone layer, ozone layer, acid rain, toaffect, wildlife, absorb

ҮІІ. Listening comprehension.Text "Problems of the world around us"(from the elec-

tronic text-book)

SAVE THE NATURE!(THE PLAN OF THE LESSON)

Берілген сабақ жоспары орта мектептің 9 сыныбында ағылшын тіліпәнінен сабақ жүргізудің үлгісін ұсынады. Бұл әдістемелік ізденісті ортамектеп мұғалімдері өз тәжірибелерінде қолдануларына болады.

Данная разработка урока представляет собой пример проведения урокапо английскому языку в 9 классе средней общеобразовательной школы.Методическая работа будет интересна учителям средней школы.

The plan of the lesson is given as a useful example for teaching English forprimary school pupils. This plan of the lesson will be usefull for middle schoolteachers.

ҮІІІ. ActivitiesІХ. Work with book. Creative worksХ. Conclusion. Check yourselfХІ. EvaluationХІІ. Home-workThe procedure of the lesson.I. Organization moment.T: Good morning, boys and girls!P: Good morning , teacher!T: How are you?P: We are fine, thank you! And you?T: I am OK. Thank you! Sit down, please!Checking up absentees.II. Teacher: At the beginning of the lesson I want to ask

your attention to these rules, you should follow them.The golden rules:- Be active- Be attentive- Be emotional- Don't interrupt each other- Don't say "I don't"- First think then speakPupils, today you are estimate your works by yourself

(cards)II. Checking home-task.1. Task 1,22. Test3. Creative tasks to the new theme: essay in Russian,

English languages; poemsІІІ. Brainstorming: Do this task: Yes or No. Circle the let-

ters.

Pedagogics

№ Sentences Yes No 1 There are two types of schools in the USA: private and public schools S H 2 In English children go to school between the ages of 5 and 16 years A E 3 At the ages of 16 pupils take General Certificate of Secondary Education exams V F 4 In Kazakhstan pupils have lunch D N 5 In English a typical day at school starts at 8.40. a.m. E P 6 In English pupils leave school at 17 C A 7 In English about 80 per cent of children attend state schools V T 8 In Great Britain pupils have a short break for lunch T M 9 In Kazakhstan a typical day at school starts at 9 o clock a.m. I U

10 In English in primary schools pupils have an afternoon break H S 11 There is only private school in Britain E K 12 Every year many students don’t go abroad to study O R 13 In Kazakhstan the schools usually have a five-day holiday halfway through each term Z E

49

¹6 (6) 2015Pedagogics

Teacher: Write the letters in order: SAVE THE NATURE!So, boys and girls! What about our lesson? Yes, our les-

son is about save the nature. Open your copy - book andwrite down today's day and date. The theme of our lesson -"Save the nature!"

I want to draw your attention to the blackboard wherePercy Shellies quotation is written: "The Earth and oceanseem in one another's arms, and dreams of waves, flow-ers, clouds, rocks, and all that we read in their smiles, andcall reality"

Pupils! Today we shall speak about our Earth, our na-ture. We know that the words "world around us" have many,many meanings; we think first of all about the Earth with itspeople and nature. We see lands and mountains, woodsand rivers, the sky , the seen. We think about living beingssuch as animals, birds and plants. We see the whole worldin front of us.

IV. Introduction of the new words:

V Text "Problems of the world around us"

VI. Activities

VIII. At home I'll give you a creative tasks. Let's check upIX. Conclusion. Check yourselfXI. Giving the home- task:1. To write a short composition about the nature of native land2. To make a report about the pollution of the environment in our region3. Retell the textXI. Evaluation: All of you have worked very hard, very actively. Let's counted your scores.

¹6 (6) 2015

50

Көкпекті ауданы Мариногорка ауылы Мариногорка орта мектебінің физика пәнінің мұғаліміШАРИФУЛЛИН ЖАНАЙДАР ЕРЖҮРЕКҰЛЫ

БІРЛЕСКЕН ТОПТЫҚ ЖҰМЫСТЫҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ТИІМДІЛІГІ

(КОУЧИНГ-ЖОСПАР)

Мақала орта мектеп мұғалімдерінетоптық жұмысты ұйымдастырутәсілдері тақырыбында тренинг(коучинг) өткізудің конспект-жоспарынұсынады. Ұсынылған жоспарды ортамектеп әдіскерлері өз тәжірибелеріндепайдалана алады.

Статья представляет собой план-конспект тренинга (коучинга) дляпреподавателей средней школы натему организации и проведениягрупповых работ. План-конспект будетинтересен методистам средних школ.

An article represents itself a plan-synop-sis of training (coaching) for secondaryschool teachers on theme of organizationand conducting group works. The plan-syn-opsis will be interesting for methodologistsof secondary school.

Аягөз қаласының №5 орта мектебінің физика пәнінің мұғалімі

ОРАЗБЕКОВА ГУЛЬМИРА ОРАЗБАЙҚЫЗЫ

Көкпекті ауданы Үлкенбөкен ауылы Үлкенбөкен мектеп - балабақша кешенінің математика пәнінің мұғаліміШЫНАРБЕК КАМЕРИЯҰЛЫ

Семей қаласының №23 мектебінің физика және информатика пәнінің мұғаліміМАЛГЕЖДАРОВА ЖАЗИРА СӘКЕНҚЫЗЫ

Үржар ауданы Қызылту ауылы Кішкенетау орта мектебінің физика және информатика пәнінің мұғаліміШАКЕНОВ ТҰРСЫНБЕК ҚҰДЫШҰЛЫ

Ақпарат заманындағы білім беру - ұстаздардан өз ісінде жан-жақтылық танытып, жаңа педагогикалықтехнологияларды игеруді талап етеді. Оқыту ісін түрлендіру мен педагогикалық процесстің өнімділігін арттырудыңтиімді жолдарының бірі - ұстаздар арасында сәтті жүзеге асқан педагогикалық тәжірибелерді тарату. Ал тәжірибетаратудың тиімді жолы - бұл коучинг. Ұстаздарды интерактивті режимде оқыту. Біздер ұсынып отырған жұмыс -орта мектеп ұстаздарының арасында топтық жұмысты ұйымдастыру тәсілдерін үйретуге арналған коучингтіңконспект-жоспары.

Назарбаев интеллектуалдық мектептері жанынан құрылған Педагогикалық шеберлік орталығындағы Деңгейлікоқыту курстарынан алған білімімізді таратудың мүмкіндігін пайдалана отырып, журнал оқырмандарына, өзімізқұрастырған коучинг жоспарын ұсынамыз. Ұсынылған жұмыс орта мектеп әдіскерлеріне өз жұмысынұйымдастырудың әдістемелік үлгісі бола алады.

Коучингтің тақырыбы: «Бірлескен топтық жұмысты ұйымдастырудың тиімділігі»

Сілтеме: Слайд, нұсқаулық

Жалпы мақсаты: Мұғалімдерге сабақта топтық жұмысты ұйымдастыру туралы нұсқаулар беру, топтық оқытуды тәжірибеде қолданудың тиімділігін ескере отырып, сын тұрғысынан ойлауға үйрету.

Оқу нәтижелері:

Мұғалімдер: Топтық жұмыс туралы мәлімет алады; Топтық жұмысты ұйымдастыру арқылы оқушыларды сын тұрғысынан ойлауға үйретеді. Тұйық, пәнге қызығушылығы жоқ оқушылардың ынтасын көтереді.

Түйінді идеялар: Уақыты Топта жұмыс істеу не үшін қажет? Топтарды қалай ұйымдастыруға болады? Топтағы

бірлескен жұмыстың нәтижесі.


51


Жаттығулар

1 мин

2 мин

2 мин

5 мин

10 мин

10 мин

5 мин

Коучтың іс-әрекеті Мұғалімдердің іс-әрекеті

Сәлемдесу

Ойын: «Шуақты шеңбер»

Топқа бөлу

Бейнематериал «Топтық жұмыс»

Топтық жұмыс: «Топтың

ережелері, топтағы рөлдер,

мақсаты, ерекшеліктері»

Сергіту сәті

Эдвард де Боно «Ақылдың алты

қалпағы»

Тапсырма

Рефлексия

Әріптестермен амандасу.

Жағымды психологиялық ахуалды қалыптастыру мақсатында мұғалімдерді

«Шуақты шеңбер» жасап бір-біріне ойыншық аққаланы беру арқылы жаңа жылға тілектер

айтады. «Ризамын» әнін орындайды

Жыл мезгілдеріне байланысты суреттермен бөлу

Бейнематериал «Топтық жұмыс»

(Түртіп алу стратегиясы бойынша өз ойларын айтып, талдайды)

Топпен жұмыс (әр топ мүшесінің жеке пікірі).

Ұсыныстарын айтқыздыру. 1-топ: Топтық жұмысты ұйымдастыру арқылы

мұғалім қандай мақсаттарға жетеді? 2-топ: Топтық жұмыстың тиімділігі мен

нәтижелілігін қандай іс-әрекеттер арқылы арттыруға болады?

3-топ: Бірлескен топтық жұмыстың ережелері қандай?

4-топ: Топтық жұмыста қандай рөлдерді қолдануға болады?

«Түрлі-түсті конфеттер» Әр топ өз түсіне қарай «Көктем», «Жаз»,

«Қыс» тақырыбын сипаттайды. АҚ (ақ бұлттар) – фактілер,

цифрлар,мәліметтерді таза күйінде беру. Қызыл (от) – ішкі сезім, эмоция және

интуицияны білдіру. Қара (тұман) – негативті ойлау, мысалы: бұл

орындалмайды, себебі... Сары (күн) – ашықтықты, позитивті және

конструктивті ойлар. Жасыл – жаңа идеялар ағымын тудыратын

шығармашылық ойлар. Көк (аспан) – жоғары деңгейдегі жалпы

көзқарастарды білдіреді қорытындылайды. «Бүгінгі сабақтан алған әсерлерің» жайлы

рефлексия жазу.

Сергіту сәтін орындайды, жақсы көңіл – күймен сабаққа

ынталанады.

Жыл мезгілдеріне байланысты (қыс, жаз, көктем, күз) 4 топқа бөлінеді.

Қатысушылар топтасып, тиімді

жұмысты қамтамасыз ететін ережелер жүйесін құрастырады

Топ мүшелері тапсырманы талқылап,

макетін немесе суретін постерге салып қорғайды.

«Нұрлы жол» әніне билеп келіп конфеттер алып, түсі бойынша

қайтадан топқа бөлінеді.

Топтар түрлі-түсті қағаздарды алу арқылы шляпаларды бөліп алады. Топпен бірігіп отырып тапсырманы

орындайды

Музыка әуенімен қағазға адамның суретін салып, оны қолмен қияды. Дайын болған адамның суретіне

рефлексия жазады

Бірлескен жұмысқа

негізделген тәсіл:

Мұғалімдерге сыныпты шағын топтарға бөліп жұмыс істету. Топтық оқыту арқылы сын тұрғысынан ойлауға үйрету.

Мұғалімдерге топтық жұмыс бойынша алдыңғы сабақ туралы еске салып, қосымша нұсқаулық қолдану.

Дереккөздер:

Шағын топтарда жұмыс істеу жөніндегі нұсқаулық Социограмма жасау жөніндегі нұсқаулық

Топтық жұмыс туралы нұсқаулық Топтық жұмыстарды орындау

Жаттығулар:

1.«Топтың ережелері,

топтағы рөлдер, мақсаты,

ерекшеліктері» топтық жұмыс

2. Бейнематериал «Топтық жұмыс»

(түртіп алу стратегиясы)

3. «Ақылдың 6

қалпағы» өз ойларын жеткізу.

4.«Бүгінгі сабақтан

алған әсерлерің» жайлы эссе жазу.

Оқуға арналған

тапсырма:

Мұғалімге арналған нұсқаулық

Топтық жұмыс жөніндегі нұсқаулық Топта жұмыс істеуді бастайтындарға арналған нұсқаулық

¹6 (6) 2015

52

Семей қ. №47 ортамектебінің дене

шынықтыру пәнініңмұғалімі

БЕРИКОВ БЕРИКБОЛАКАНАЙЕВИЧ

Ойын - ой қозғайды. "Баланың ойынын тыйғаның,ойлауын тыйғаның" деген қағида текке айтылмаған.Ойын төзімділікті, алғырттықты, тапқырлықты,ұқыптылықты, ізденімпаздықты, іскерлікті, дүниетанымөрісінің көлемділігін көп білуді, сондай-ақ, басқа датолып жатқан сапалық қасиеттердің қалыптастыруғаүлкен мүмкіндігі бар педагогикалық, тиімді әдістерініңбірі.

Ойын баланың санасын, ойын жетілдіріп, қиялындамытады: бала қимылдарының дамуына әсер етіп,физиологиялық қалыптасуына жағдай жасайды.Сонымен бірге ойынды мұғалім мен балалардыңбірлескен оқу әрекетінің өзара байланысты технологиясыретінде де қолдануға болады.

Халқымыздың тарихи-мәдени мұраларының түрлерісан алуан. Осындай аса құнды мәдени игіліктердің бірі-ұлттық ойындарының, әдет-ғұрып салттарының алуантүрлерін кездестіреміз.

Ойын баланың күш-қуатын молайтып, онышапшаңдыққа, дәлдікке ғана тәрбиелеп қоймай, оныңақыл-ойының толысуына, есейіп өсуіне де пайдасынтигізеді. Қазақтың ұлттық ойындары ерлікті, өжеттілікті,батылдылықты, шапшаңдықты, ептілікті, тапқырлықты,табандылықты, байсалдықты т.б. мінез-құлықтыңерекшеліктерімен бірге күш-қуат молдылығын, дененіңшынығыуын қажет етеді.

Қазақтың ұлттық ойындары- ата-бабамыздан бізгежеткен, өткенімен бүгінгісін байланыстырған баға жетпесбайлығымыздың, күнделікті тұрмысқа пайдаланудыңзаманымызға сай ұрпақ тәрбиелеуге пайдасы орасанзор. Ойын баланың алдынан өмірдің есігін ашып, оныңшығармашылық қабілетін оятады. Ұлттық ойын ойнауарқылы балалардың өз салт-дәстүрлеріне, әдет-ғұрпынадеген сүйіспеншілігі артады.

Қоғамымыздың іргетасын нығайту үшін бүгінгі жастарғаүлгілі, өнегелі тәрбие беру - қазіргі міндеттердің бірі.

Оқушыда жалпы адамзаттық құндылықтар менадамның айналадағы дүниемен жеке тұлғалыққатынасын (этикалық, эстетикалық, адамгершіліктұрғысынан) тәрбиелеу мақсатын халқымыздың мәденирухани мұрасының, салт-дәстүрінің озық үлгілерін оныңбойына дарыту арқылы жүзеге асыруға болады. Осыменбайланысты бағдарлама халқымызға тән әдептілік,қонақжайлық, мейірімділік, т.б. сияқты қасиеттер,табиғатқа деген қарым-қатынасындағы біздің халыққатән ерекшеліктер. Жас ұрпақ өз халқының мәдениетімен,асыл мұраларымен ұлттық әдебиеттер арқылы танысыпкеледі. Халық ойынды тәрбие құралы деп таныған.Ойынды сабақта қолдану оқушылардың ой-өрісін

ТОҒЫЗҚҰМАЛАҚ - ЗИЯТКЕРЛІКАҚЫЛ-ОЙ ОЙЫНЫ

Мақала қазақтың ұлттық интеллектуалдық ойыны - тоғызқұмалақ пеноны орта мектепте оқушыларға үйрету мәселелеріне арналған. Автортоғызқұмалақтың оқушылардың ойлау қабілеттері мен дүниетанымындамытудағы рөліне тоқталады. Орта мектепте тоғызқұмалақ үйірмесініңжұмысын ұйымдастыру жөніндегі өз тәжірибесімен бөліседі.

Статья посвящена казахской национальной интеллектуальной игре"тогызкумалак" и обучению ей учащихся средней школы. Авторповествует о роли тогызкумалка в развитии мышления и кругозорадетей, а также делится собственным опытом по организации работыкружка по тогызкумалаку в средней школе.

An article is devoted to the Kazakh national intellectual game "Togyzkumalak"and it's teaching to secondary school's pupils. The author narrates about a roleof togyzkumalak in development of children's thinking and outlook and shareswith own experience in organization of togyzkumalak group's work.

жетілдірумен бірге, өз халқының асыл мұраларынбойына сіңіріп, кейінгі ұрпаққа жеткізе білу құралы.

Халықтық педагогиканың ең бір көне тиімдіқұралдарының біріне ойын жатады. Ойын арқылы балақоршаған ортаны өз бетінше зерделейді.

Сөйтіп, өзінің өмірден байқағандарын іске асырып,қоршаған адамдардың іс-әрекетіне еліктейді.

Соның нәтижесінде өзі көрген жағдайларды отбасылықтұрмыс пен қызмет түрлерін жаңғыртады. Мәселен,қазақтың ұлттық ойыны: "Тоғызқұмалақ" т.б. балалардыңеңбекке деген қарым-қатынасы мен қабілеттерінарттырады.

Ойын дегеніміз - адамның ақыл-ойын дамытатын,қызықтыра отырып ойдан-ойға жетелейтін, тынысы кең,алысқа меңзейтін, қиял мен қанат бітіретін ғажайыпнәрсе.

М.Тәнекеевтің қазақтың ұлттық және дәстүрліойындарын зерттеген деректерінің өзі жеке мәселе. Оныңнегізгі еңбектері Қазақстандағы спорт пен дене тәрбиесісаласына арналған. Ең бастысы, ол дене тәрбиесініңхалықтық педагогикасы сияқты көкейтесті мәселесініңнегізін қалаған М.Тәнекеевтің авторлығымен шыққаналғашқы туынды "Казахские национальные виды спортаи игры" (Алматы, 1957). Бұл зерттеуінде ізденушіқазақтың "Тоғызқұмалақ" ойынының ереже тәртіптерінтаразылап, халық ойынының қажетті жақтарын ашып,сонымен қатар басқа да ұлттық қозғалмалы, спорттықойын түрлеріне тоқталып, анықтама беріп жіктеп, құндымұрағат дерекетеріне сүйене отырып, ғылымисараланған пікірлер айтады.

Тоғызқұмалақ-әлемдік мәдениетінің озық үлгілеріменбой теңестіре алатын зияткерлік (интеллектуалдық)ойын, логикалық ойлау өнері. Тарихшы және археолог-ғалымдарының зерттеуіне қарағанда, тоғызқұмалақұқсас ойынның тақтасы бұдан төрт мың жыл бұрындақолданылған екен. Оған калах, манкала аталатын есепойындарының тақтасы дәлел бола алады. Бұрындарыата - бабаларымыз да жайылымдарда да, таубөктерлерінде де тастан ойылып жасалған тоғызқұмалақтақтасы болған. Тоғызқұмалақ ойыны ертеде еңбектегенбаладан еңкейген кәріге дейін ойнаған қазақ халқыныңақыл-ой ойыны заманының әлегімен ұмыт бола жаздап,ХХ ғасырдың 1975 жылдардан бастап қана қайтажаңданып, жаңа даму жолына түсті.

Бұрын жерді қазып тасты қашап немесе ағаштыжұмыртқа тәрізді ойып жасаған кішкентай шұңқырларда(отауларда) ойнады. Мұндай жағдай да жабық ойын депатады.

Жасөспірім ұрпақтың дене шынықтыру тәрбиесімен


53


қатар, ақыл-ойынын дамуына да зор мән берген бабаларымыз осы ойынды ойлап тауып, зердегілік және зияткерлікдаму құралы ретінде қолданған.

Қазақстан Республикасының Тоғызқұмалақ ойыныннан жекелей чемпионаты ресми түрде 1974 жылдан бастапөткізіліп келеді. Бүгінгі таңда Қазақстан Республикасының Туризм және спорт министрлігі жыл сайын ересектерарасында жекелей және командалық, жастар мен жасөспірімдер арасында, ардагерлер арасында чемпионаттарөткізуде.

"Тоғызқұмалақ" үйірмесін ұйымдастыру үлгісіҮйірме жұмысының мақсаты:

Қазақ халқының атадан - балаға мұра болып келе жатқан, ақыл - ой мен зияткерлік ойыны - тоғызқұмалақтынасихаттау. Жасөспірім ұрпақтың дене шынықтыру тәрбиесімен қатар, ақыл - ойының дамуына ықпал ете отырып,салауатты өмір салтын насихаттау, жеке тұлғаның шығармашылыққ дамуына ықпал ету.

Үйірме жұмысының міндеттері:- Жеке тұлғаның өзін - өзі іс жүзінде көрсету;- Балалардың шығармашылық қабілеттерін, жалпы математикалық есептерді шешуге икемділігін, өзін - өзі тану

мен өздігінен білім алу дағдыларын барынша дамыту бейімділігіне қалыптастыру;- Оқушылардың ақыл-ойын дамыту;- Оқушылардың қызығушылығын арттыру;- Оқушыларды ойдан ойға жетелеу;Күтілетін нәтиже:- Оқушылардың ұлттық сана - сезім деңгейі өседі;- Оқушылардың қабілеті жоғарлайды;- Оқушыларда ойын дағдылары қалыптасады;

Үйірменің жұмыс жоспары:

№ Мазмұны мерзімі ескертпелер 1. Үйірменің ашылуы, презентациясы. 2. Қазақстандағы спорттың дамуы. Ұлттық спорт ойындары 3. Шығыс Қазақстан облысының тоғызқұмалақ жайлы деректер 4. Тоғызқұмалақ ойынының ережесі 5. Тоғызқұмалақ терминдері 6. Жүрістер, тастарды ұту, ұтыс, тең ойын, тұздық, атсырау және басқа

жағдайлар

7. Тоғызқұмалақ ойынының тақтасы. Әртүрлі тақталар: пластмас, ағаш, көне, магниттік және т.б

8. Жоспарлы ойын. Оң қанатпен жүру, ашық «жұп» және жабық «тақ» 9. Отаулар туралы түсінік. Шабуыл және қорғаныс. Тастарды тарату. 10. Жүрістерді есептеу жолдары. Тура және кері математикалық есеп. 11. Ойын негіздері. Бастамалар, шабуыл, қорғаныс, тұздық алу. 12. Ойын ортасы. Байлықтарды тарату, айырбас, байлау, тас асыру. 13. Шеткі (1,2 және 8) және орта (3,4,5,6, және 7) тұздықтардан өту 14 Атсырау. Қалған жүрістерді есептеу. Математикалық есептеулер. 15 Математикалық есептеулер 16. Ойын соңы. Қажетті тастар алу. Әліппе – (5- тен 2) тас алу ( 8х4) тас алу

(50% және 10х6), тас алу (60% ұтыс)

17. Этюдтер шешу сабақтары. 7-ден 4 немесе 3–тас алу, 1-де немесе 2–де, тұздық болмаған жағдайда.

18. Ойыншы этикасы. Тоғызқұмалақ ойнау. 19. Тоғызқұмалақ ойнау. 20. Тоғызқұмалақ ойнау. 21. Тоғызқұмалақ ойнау. 22. Өзара жарыс. Жолдастық кездесу. 23. Өзара жарыс. Жолдастық кездесу. 24. Топ- аралық жарыстар, жолдастық кездесулер 25. Топ- аралық жарыстар, жолдастық кездесулер 26. Топ- аралық жарыстар, жолдастық кездесулер 27. Мектепте сыныптар арасында жарыс ұйымдастыру 28. Үйірменің қорытындысы

Біздің елімізде "Тоғызқұмалақ" ойыны қанатын кең жайып, танымал ойын түріне айналып, жақсы дамып келеді.

Сондықтан "ана тілді, ұлттық әдет-ғұрыпты, ұлттық ойындарды жандандыруды мақсат тұтқандықтан, балатәрбиесінде, оның математикалық қабілетін арттыруда игі әсері бар тоғызқұмалақ ойынын жас ұрпаққа үйретубіздің міндетіміз. Тоғызқұмалақ ойыны адамды шыдамдылықты, салқын қандылықты және зияткерлік ақыл - ойспорты. Тағы бір кездесіп жүрген қиындық тоғызқұмалақ ойынының жөнді теориясы әлі жоқ. Тек көп ойнап жатққанадам, әр алуан жаңалықты ойын үстінде тауып, ойынның қыр-сырын аша алады. Шыдамдылық пен қыруар еңбек,ұлттық ойынға деген шексіз махаббат пен ынта жігер арқылы ғана ата-бабадан мұра боп қалған ұлттық өнердіасқақтатып, қиындықтарды жеңе бермекпіз.

Қазақ ұлты негізінен ұрпақ қамын басты мақсат етіп қойып, балалардың нағыз азамат болып қалыптасуына асазор мән берген. Нәтижесінде дәстүрлі бала тәрбиесінің басты құралы ретінде ұлттық ойынды орайластырып,дамытып отырған. Қазақ халқы - ұлт ойындары ерлікті, өжеттілікті, батылдықты, шапшаңдықты тағы басқа қуатымолдылығын, білек күшін дененің сомданып шынығуын қажет етеді.

Сонымен бірге, бұл ойындар әділдік пен адамгершіліктің жоғары принциптеріне негізделген. Өйткені, ойынға

¹6 (6) 2015

54

қатыспай тұрып-ақ оған күн ілгері көпадамдардың тер төгіп, еңбек етуіне тура келеді.Мысалы, бәйгені алайық. Ол үшін алдыменбәйгеге қатысатын атты таңдап алады. Ол аттыбаптап, бағып-күтуге тура келеді, оның ішетінсуы мен жейтін жеміне дейін белгілі бірмөлшерге келтіреді. Сондықтан, қазақтыңұлттық ойындары сауықтық жағынан ғана емес,ол-спорт, ол- өнер, ол- шаруашылық тәжірибелікмаңызы бар тәрбие құралы. Қазақтың ұлттықойындары: көкпар сайыс, күрес, теңге алу, қызқуу, алтын табақ ату т.б. спорттық сипатпен біргеүлкен тәжірибелік маңызға да ие болды. Көшпеліқазақтардың өмір-салты денсаулыққа аса зормән берген. Атқа міну өнері жас баланы сезімімен денесін жаттықтырудың басты және ортақ

дәстүріне айналды. Бозбала да, қыз бала да жастайынан аттың құлағында ойнауға бейімделді, соған тырысты.Ойын-сауық тәжірибе мен тәсілдің еркіндігі, тапқырлық пен болжамның қиылысатын шебі, мұрат пен меженіңтоғысқан шеңбері. Жарыссыз ойын, ойынсыз әзіл-қалжың бола берді. Ойын-сауық қара күш көрсететін озбырлықнемесе біреудің намысын жыртатын қастандық емес. Ой өтімділігі мен сөз өткірлігі, шеберлер өз мәртебесінмойындатып жатады. Ойын серіктесті таба білуге, онымен тіл табысуға үйретеді. Ойында адам қарсыласыныңолқы және оң жақтарып дұрыс анықтауға ерекше мән береді. Оның күш қабілетін тура бағалау ережесіне енеді.Халқымызда қозғалмалы ойындардың түрі кең таралған. Қорыта келгенде, қазақ халқының ұлттық мұраларыныңбірі - ұлт ойындары. Өйткені ұлттық ойындар арқылы біз болашақ жастарды рухани сезімге тәрбиелей аламыз.Осындай атадан балаға мұра болып келе жатқан ұлттық спорт ойындары - "Қазақша күрес", "Ат жарыс", "Көкпар","Тоғызқұмалақ", яғни осы ойындар дүниежүзілік олимпиадалық ойындарда өткізілсе, қазақтың ұлттық спортойындары үлкен мәртебеге жетер еді. Сонымен, ұлттық спорт ойындарын күнделікті тәжірибеде қолданған жөн.Сонда ғана ұлттық ойындар үлкен дәрежеге жетіп, олимпиадалық спорттың резервіне айналар еді.

Ұлтымыздың тұғыры мықты болуында ұлттық ойындардың ұмытылмай ойналып тұруы да өз үлесін қоспақ.



1. Құрманбаева С.К. "Ұлттық ойындардың бүгіні мен келешегі", Алматы, 20042. Несіпбаев Б.К. "Ұлт мәдениеті мен өнері", "Білім" 2003 жыл, 198 б.3. Атабаев А.С. "Ұлттық ойындар - халық мұрасы", "Кітап" 2006 жыл, 275 б.4. Наурызбаев Ж. "Ұлттық мектептің ұлы мұраты", "Алматы" 1995 жыл, 98 б.5. Бегалиев Н.Ж. Ұлттық қозғалыс ойындары // Валеология. - 2010 - № 1. 45 б.6. Шайкенова А.Т., Кошкинбаева Г.Ж. Дені сау ұрпақ - қоғамның қуаты // Валеология. - 2010 - №4.7. www.wikipedia.ru8. www.caspionet.kz9. www.kazgazeta.kz10. www.minjust.kz

55

¹6 (6) 2015

Музыкальныйруководитель Ясли-сада№21 "Гүлдер", г.Астана

ЛЕБЕДЕВА НАТАЛЬЯИВАНОВНА

Цель: Способствовать развитию ритмическихспособностей у дошкольников через музыкальную игрув разных видах музыкальной деятельности.

Программные задачи:продолжать развивать у детей чувство ритма в разных

видах музыкальной деятельности;развивать творческое воображение посредством

музыкально-ритмических движений;побуждать к сопереживанию, желанию помочь

другому в трудной ситуации;закреплять знания и умения, полученные на

предыдущих занятиях.Оборудование и материал: Интерактивная доска,

проектор, музыкальный центр, конверт с диском, 7цветных ноток, геометрический куб из "Мягкой комнаты"в ритмических рисунках, плоскостной автомобиль, рульна батарейках, 3 плоскостные ёлочки, казахские ишумовые музыкальные инструменты; дорожный знак"Наушники", фонограммы песен "Кел, билейік"Б.Байкадамова, "Отличное настроение" Л.Старченко,"Музыкальное приветствие", "Ливенская полька" (солона домбре), "Ауылдағы той" Е.Брусиловского,ритмические тарелочки, ростовая кукла (взрослый),призы детям.

Оформление: на центральной стене радуга извоздушных шаров, солнышко, цветы, плоскостнойнотный стан, на мольберте портрет композитораЕ.Г.Брусиловского, слайды.

Ход занятия:(Под музыку дети входят в зал, становятся в круг)Музыкальный руководитель (М.р.) (поёт):

Сәлеметсіңдерме, балалар! (отв.) Ребята, я рада видетьвас в нашем зале. Сегодня у нас много гостей, давайтепоприветствуем их (здороваются на казахском языке).А теперь поприветствуем друг друга на трёх языках.

Музыкальное приветствие(Дети садятся)М.р: Ребята, сегодня я пришла в музыкальный зал и

увидела на пианино вот такое необычное письмо(показывает конверт). Адресовано оно нам. К письмуприкреплён диск. Может, послушаем? (включает диск)

Запись: "Помогите! Помогите! Мы, жители сказочногоИграй-города, просим помощи! Пропали наши весёлыенотки. А без них мы не можем играть и веселиться.Помогите, пожалуйста, нам найти и вернуть весёлыенотки!"

М.р: Теперь понятно, от кого это звуковое письмо.

"ПУТЕШЕСТВИЕ ВИГРАЙ-ГОРОД"

Сюжетное музыкальное занятие

Берілген әдістемелік жұмыс балабақшаның жоғарғы топтарындаөткізілетін музыкалық тәрбие сағатының үлгісі ретінде ұсынылған.Әдістемелік жұмыс мектепке дейінгі білім беру ұйымдарыныңтәрбиешілері мен әдіскерлерінің, сондай-ақ музыка мектептеріұстаздарының назарына ұсынылады.

Данная методическая работа представляет собой пример разработкимузыкального внеклассного мероприятия для старших групп детскогосада. Методическая работа будет интересна воспитателям иметодистам дошкольных учреждений образования, а такжепреподавателям музыкальных школ.

This methodological work represents an example of development of musicalextracurricular activities for older groups of kindergarten. This methodical workwill be of interest to teachers and methodologists of preschool educational insti-tutions, as well as teachers of music schools.

Жителям сказочного Играй-города требуется нашапомощь. Мы же не можем оставить их в беде?! Нужновернуть им весёлые нотки (осматривает конверт).Ребята, посмотрите, а вот и нотка №1 на конверте. Асколько всего должно быть ноток? (7) Но как нам найтидорогу в Играй-город? (отв.) Наверное, мы не дослушалиписьмо до конца (слушают запись).

Запись: "А найти наш Играй-город вам поможетнавигатор в волшебном автомобиле. До встречи!"

М.р: Ребята, а вы знаете, что такое навигатор? (отв.)Интересно, и где же этот волшебный автомобиль?

(Слышен авто сигнал. М.р. выходит за дверь ивносит плоскостной автомобиль)

М.р: А вот и автомобиль. Будем надеяться, что оннам поможет. Давайте не будем терять время. В путь!

(Дети становятся друг за другом парами, впередидержат автомобиль. Звучит музыка, дети идут поуказаниям навигатора)

Голос навигатора: Будьте осторожны! На путипрепятствие!

(на пути лежит куб)М.р: Ребята, правильно нас навигатор предупредил,

на дороге, действительно, что-то лежит. Да это жеритмический кубик! А давайте выйдем из машины и сним поиграем. Мы кинем кубик, посмотрим, какойвыпадет ритмический рисунок, прохлопаем его ивыполним подходящее под этот ритм музыкально-ритмическое движение.

Музыкально-ритмическая игра "Ритмическийкубик"

(Игра повторяется 3-4 раза. В это время к машинекрепится нотка № 2)

М.р: Ребята, посмотрите, мы нашли нотку № 2.Возьмём её с собой и продолжим наше путешествие.Занимайте места в автомобиле.

(Под музыку дети "едут" друг за другом)Голос навигатора: Обратите внимание! Впереди

необычный дорожный знак!(Стоит дорожный знак с изображением наушников)М.р: Действительно, необычный дорожный знак.

Ребята, он вам знаком? Что здесь изображено? Как выдумаете, что мы сейчас будем делать? (отв.) Конечно,слушать музыку. Давайте присядем.

(Дети рассаживаются на стульчики)Я вам предлагаю послушать знакомое музыкальное

произведение, вспомнить его название и композитора.Слушание произведения "Ауылдағы той"

Е.Брусиловского


¹6 (6) 2015

56

(дети отвечают на ранее заданные вопросы)М.р: Правильно, ребята! Произведение "Праздник в

ауле" написал казахстанский композиторЕ.Г.Брусиловский. У нас в Казахстане его с уважениемназывают аксакалом казахской музыки. В этой пьесеБрусиловский передаёт черты казахской народноймузыки, звучание народных инструментов. А о чёмрассказывает эта музыка? (отв.) Правильно, пьесарассказывает о народном празднике, где все велятся,играют и танцуют. На той приезжают ловкие джигиты,они соревнуются в исполнении танцев на коне, когдатот скажет во весь дух. Для этого нужно быть оченьсмелым и ловким. А вечером вокруг костра танцуетмолодёжь. Девушки собираются в общий круг, ихдвижения мягкие, плавные. На них смотрят и радуютсяпожилые люди, которые сидят на коврах возле самойнарядной юрты.

А сейчас я предлагаю вам поиграть в игру "Копилка".Я вас попрошу сложить ладошки "чашечкой". Какаявместительная у каждого из вас получилась "копилка"!Что мы будем в неё складывать? (отв.) Давайте собиратьв "копилку" красивые слова, которые правильнорасскажут о характере произведения "Праздник в ауле".В игре нужно быть очень внимательным. Если словонам подходит, мы "закроем" его в "копилке" (показывает),а если слово, которое я назову, не соответствуетнастроению музыки, вы разведёте ладошки в стороны,чтобы оно не попало в нашу "копилку", и скажете наказахском языке "жоқ". Каждое правильное слово нужноповторить вслух.

Дидактическая игра "Копилка"М.р: Благодаря такому необычному дорожному знаку,

мы с вами и музыку послушали, и поиграли. (сзади знаканаходит нотку) А вот и нотка № 3. Возьмём её с собой иотправляемся дальше.

(Под музыку дети "едут" друг за другом)Голос навигатора: Внимание! Дорога идёт через лес.(На экране картина леса, в зале выставляются

ёлочки)М.р: Давайте, ребята, остановимся на лесной полянке,

полюбуемся красотой леса.(На экране заставка к распевке)М.р: Ой, посмотрите, кого мы встретили в лесу? (лису)

Послушайте, какую песенку она напевает.Анимация к распевке "Лиса по лесу ходила" (р.н.п.)М.р: А теперь и мы распоёмся и покажем рукой

направление мелодии.(пропевают распевку 1 раз) Сейчас я вам предлагаю

спеть распевку и прохлопать ритмический рисунок.(поют и хлопают) Молодцы, ребята! Я надеюсь, чтоголоса у всех проснулись. А теперь давайте встанем налесной полянке "горошком" и весёлой песней пригласимвсех танцевать.

Песня "Кел, билейік" Б.Байкадамова

М.р: После такой весёлой песни хочется танцевать.(слышно тиканье часов) Ребята, вы слышите, часикистучат, они тоже танцевать хотят!

Танец - игра "Часики" (Дети берут по 2пластмассовые тарелочки)

М.р: Молодцы! Вот как весело на лесной полянке петь,танцевать и играть. Но мы же не можем уехать отсюдас пустыми руками?! Вы, ребята, не забыли, что мы ищеммузыкальные нотки? Давайте посмотрим, где они моглиспрятаться? (находят на ёлочках нотки № 4,5,6)Молодцы, отправляемся дальше! Включаем навигатор.

(Под музыку дети "едут" друг за другом)Голос навигатора: Мы прибыли в назначенное место:

Играй-город.М.р: Вот мы и приехали!(Слышна какафония - настройка музыкальных

инструментов) Что это, ребята? Какие-то странныезвуки! Похоже на то, что музыкальные инструментыиграют не в лад. Но где они?

(находят коробку с музыкальными инструментами)Ну, конечно, в этой маленькой коробке сильно не

разыграешься! Я предлагаю достать их и поиграть в игру"Оркестр".

Музыкальная игра "Оркестр"


М.р: Молодцы, ребята! Теперь надо найтимузыкальную нотку.

(нотку № 7 находят в коробке для музыкальныхинструментов) Давайте проверим, все ли нотки мынашли: назовём их (называют ноты). А вот и нотныйстан - место, где они должны находиться. Предлагаюприкрепить нотки на нотный стан.

(Дети крепят нотки на нотный стан, звучатфанфары, затем веселая музыка, под которую взал входит ростовая кукла Тигрёнок)

Тигрёнок: Сәлеметсіндерме, балалар! (отв.) Көпкөп рахмет! Спасибо вам, ребята, что пришли к намна помощь и вернули весёлые нотки. Теперь в нашемИграй-городе опять будет весело, радостно, и у всехбудет отличное настроение!

М.р: Вот и замечательно! Мы были рады вампомочь, правда, ребята? И я предлагаю всемисполнить песню "Отличное настроение".

Песня "Отличное настроение" Л.Старченко(садятся)

Тигрёнок: Жарайсындар, балалар! И я для васприготовил сюрпризы!

(вручение) Ребята, а вы на чём приехали в нашгород? (отв.) Вот бы мне прокатиться на машине погороду!

М.р: А ты садись с детьми, прокатимся вместе! Агостям скажем:

"Сау болыңыздар"!(Под веселую музыке дети с Тигрёнком "уезжают"

из музыкального зала.)

57

¹6 (6) 2015

Қазіргі таңда мұғалімдер үшін күн тәртібінде оқыту мен тәрбиелеудің жаңа технологияларын қолдана отырып,жеке тұлғаның дамуына жағдай туғызу қажеттілігі тұр. Жаңа технология әрбір мұғалімнен жаңа ізденісті,шығармашылықпен ойлауды талап етеді. Тақырып бойынша педагогикалық тәжірибеге сараптама жасау - онымеңгерумен қатар, оқушылардың оқу белсенділігін арттыру жолдарын қарастыруды көздейді.

Орта мектепте сабақты жаңа педагогикалық технологияларды қолдана отырып өткізу - бүгінгі күннің талабы.Осы мақсатты жүзеге асыру жолында өз тәжірибемнен алынған сабақ жоспарын оқырмандар назарына ұсынғымкеледі.

Орта мектептің 11 сыныбында геометрия пәнінен өткізілетін сабақтың жоспары.Сабақтың тақырыбы: Цилиндрдің жазбасы мен бетінің ауданыМақсаты: Цилиндрдің бүйір және толық бетінің ауданын табу формуласын білу, теореманы дәлелдеуЖұмыс нәтижесі: Цилиндірдің бүйір және толық бетінің ауданының формуласын қолданып есеп шығарады, алған

білімдерін күнделікті өмірде қолданадыСілтеме: В. Гусев. Ж. Қайдасов. Ә. Қағазбаева "Геометрия: 11 сынып оқулығы", дидактикалық материалдарНегізгі идеясы: Диалогты оқыту; Сыни тұрғыдан ойлауға үйрету; Оқуды және оқыту үшін бағалау; Талантты және

дарынды балаларды оқыту; АКТ-ны қолдану; Ынтымақтастық және топтағы бірлескен жұмыс; Жас ерекшеліктерінесәйкес оқыту

Ресурстар: Постер, түсті қағаз, маркерлер, дидактикалық таратпа материалдар, компьютер, проектор, желім,қайшы

Сабақтың өтілетін уақыты: 45 минут1. Сабақ жоспары: Ұйымдастыру: топқа бөлу, мақсат қою2. Сабақтың барысы: Блум таксономиясы бойынша3. РефлекцияҮйге тапсырма: 5.3 №28, ережені жаттау.

ОРТА МЕКТЕПТЕ ГЕОМЕТРИЯ ПӘНІН ЖАҢА ПЕДАГОГИКАЛЫҚТЕХНОЛОГИЯЛАРЫН ҚОЛДАНА ОТЫРЫП ОҚЫТУ

Ұсынылған жұмыс орта мектепте геометрия пәнінің сабағын жаңапедагогикалық технологияларын қолдана отырып өткізу мәселелерінеарналған. Автор геометрия сабағын тиімді ұйымдастыру мен өткізудіңүлгісі ретінде орта мектептің 11 сынып оқушыларына өткізілетін сабақжоспарын оқырмандар назарына ұсынады.

Методическая работа освещает вопросы организации и проведениязанятий по геометрии в средней школы с использованием новыхпедагогических технологий. В качестве примера автор представляетразработку урока по геометрии для учащихся 11 класса средней школы.

Methodological work lightens questions of organization and conducting geom-etry lessons in secondary school with usage of new pedagogical technologies.As an example, the author presents the lesson plan in geometry for 11th gradepupils of secondary school.


Семей қаласының №34 ортамектебінің математика

мұғалімі

ИКЛАСПАЕВА ЖАНАРСЕЛЬСОВЕТОВНА

Ойлауды Блум бойынша жіктеу

Мақсат Тапсырма түрі. Түрткілер

Нәтиже Бағалау

критерийлер дескриптор Ұпай Жиынтық баға

Білу Қызығушылығын ояту. Үй тапсырмасы «Цилиндр және қималары» тақырыбы бойынша білімін анықтау

1. Сканермен жұмыс жасауды білесіңдер ме? Сканермен жұмыс жасаудың реті қандай?

2. Өткен тақырып бойынша ауызша сұрақтар

Қызығушылықтары оянады. «Цилиндр және қималары » тақырыбын еске түсіреді

Білім көлемін зерделеу

Сұрақтарға толық жауап берген және есеп шығарылған

3

Жауабы толық емес, бірақ есеп шығарылған

2

Сұрақтарға жауап берген, бірақ есеп шығарылмаған

1

Түсіну Оқулық мәтінін игерту

Оқулық бойынша топтық жұмыс

Тақырыптың басты идеясын табу

Тақырыптың басты идеясын табу

Тапсырманы толық орындады

3

Қателері болды 2 Орындай алмады

1

Қолдану Есеп шығару. Шығарылған есептерді тақтаға шығару

Деңгейлік тапсырмалар (Карточкалар арқылы) Сергіту сәті: Бейне жазба бойынша

Есеп шығара алады Есеп шығару дағдысы

қалыптасқан 3

жартылай қалыптасқан

2

қиналады 1

¹6 (6) 2015

58

бойынша Талдау Цилиндрдің

түрлерін құрастыру

Диаметрлері әр түрлі цилиндрлер жасау

Цилиндрдің түрлерін құрастырады, дәлелдейді. Білімін тәжірибеде қолданады

Іс-тәжірибе жасау дағдысын қалыптастыру

қалыптасқан 3 толық емес 2

киын 1

Жинақтау Шешім шығару Цилиндрлерді салыстырып, айырмашылықтарын айқындау

Қажеттілігін салыстыра нақтылайды

Жағдаяттан шыға білу құзыреті

толық шығарды 3

қиналды 2

шығара алмады 1

Бағалау Ойын жинақтауға дағдыландыру. Дүниетанымын кеңейту

I топ: Цилиндрдің тұрмыста қолданылуы II топ: Цилиндрдің техникада қолданылуы III топ: Қандай материалдан жасауға болады IV топ: Цилиндрдің түрлері

Ойланып шешім қабылдайды, ізденеді

Логикалық ойы

креативті 3

Ойы жүйелі, тың ой емес

2

жалпыға ортақ ой

1


Өзін-өзі бағалау парағы

Оқушының аты- жөні

Үй жұмысы Оқулық мәтіні Есеп шығару Цилиндрдің түрлерін құрастыру

Салыстыру Шешім шығару Қорытынды баға

Жоғарыда ұсынылған сабақтың артықшылығы - сабақ барысында оған қатысқан әрбір оқушының жеке тұлға

ретінде биіктігі көрінеді. Әр оқушы өз пайымдауы мен түйсігіне сүйене отырып, жеке қабілетін ашуға қадам жасайды.Оқушының оқуға деген ынтасының өсуіне, оң ықпал етеді, ұжымда жұмыс жасауға бейімдейді, білімге дегенқұштарлығын толықтыра түседі.

Біздің еңбегіміз білім жолынан көрінеді. Сондықтан да мұнымен шектеліп қалмай, алдағы уақыттарда да өзбілімімізді жетілдіріп, жаңа технологиялардың белсенді де тиімді түрлерін білуге жұмыс істеуді жалғастыруымызқажет.

59

¹6 (6) 2015

Учителя начальных классов Среднейобщеобразовательной школы-лицея №38 г.Семей

ИГЛИНА ЛЮБОВЬВЛАДИМИРОВНА

ЖАЙСЕМБАЕВААЛИЯ

ДАВЛЕТКАНОВНА

Мақалада мектеп оқушыларына білім берудеинновациялық технологияларды қолданудың маңызымен артықшылықтары туралы айтылған. Авторларбілім берудегі инновациялардың түрлері ментәсілдеріне шолу жасайды.

Статья освещает вопросы использованияинновационных образовательных технологий всредней школе. Авторы описывают виды и методыинновационных образовательных технологий.

In this article referred the importance and benefits ofusing of innovative technologies in the education of schoolchildren. Authors made overview to different types of in-novation in education.

Современный этап развития общества ставит передсистемой образования целый ряд принципиально новыхпроблем, обусловленных политическими, социально-экономическими, мировоззренческими и другимифакторами, среди которых следует выделитьнеобходимость повышения качества и доступностиобразования. Педагогическая технология - этопродуманная во всех деталях модель совместнойпедагогической деятельности по проектированию,организации и проведению учебного процесса сбезусловным обеспечением комфортных условий дляучащихся и учителя (В.М. Монахов). В настоящее времяв России идет становление новой системы образования,ориентированного на вхождение в мировоеобразовательное пространство. Совершенствованиетехнических средств коммуникаций привело кзначительному прогрессу в информационном обмене.Появление новых информационных технологий,связанных с развитием компьютерных средств и сетейтелекоммуникаций, дало возможность создатькачественно новую информационно-образовательнуюсреду как основу для развития и совершенствованиясистемы образования. Задачей технологии как наукиявляется выявление совокупности закономерностей сцелью определения и использования на практикенаиболее эффективных, последовательныхобразовательных действий, требующих меньших затратвремени, материальных и интеллектуальных ресурсовдля достижения какого-либо результата. Инновации(англ. Innovation - нововведение) - внедрение новыхформ, способов и умений в сфере обучения,образования и науки. Инновационной школойназывается учебно-воспитательное заведение,деятельность которого построена на оригинальных(авторских) идеях и технологиях и представляет собойновую образовательную практику. Наряду стехнологизацией образовательной деятельности стольже неизбежен процесс ее гуманизации, что сейчаснаходит все более широкое распространение в рамкахличностно-деятельностного подхода. Глубинныепроцессы, происходящие в системе образования и внашей стране, и за рубежом, ведут к формированиюновой идеологии и методологии образования какидеологии и методологии инновационного образования.Инновационные технологии обучения следуетрассматривать как инструмент, с помощью которогоновая образовательная парадигма может бытьпретворена в жизнь. Главной целью инновационныхтехнологий образования является подготовка человека

ИННОВАЦИОННЫЕ ТЕХНОЛОГИИ СОВРЕМЕННОГООБРАЗОВАТЕЛЬНОГО ПРОСТРАНСТВА

к жизни в постоянно меняющемся мире. Сущностьтакого обучения состоит в ориентации учебногопроцесса на потенциальные возможности человека иих реализацию. Образование должно развиватьмеханизмы инновационной деятельности, находитьтворческие способы решения жизненно важныхпроблем, способствовать превращению творчества внорму и форму существования человека. Цельюинновационной деятельности является качественноеизменение личности учащегося по сравнению страдиционной системой. Развитие умения мотивироватьдействия, самостоятельно ориентироваться вполучаемой информации, формирование творческогонешаблонного мышления, развитие детей за счетмаксимального раскрытия их природных способностей,используя новейшие достижения науки и практики, -основные цели инновационной деятельности.Использование информационно-коммуникационныхтехнологий дает возможность значительно ускоритьпроцесс поиска и передачи информации, преобразоватьхарактер умственной деятельности, автоматизироватьчеловеческий труд. Доказано, что уровень развития ивнедрения информационно-коммуникационныхтехнологий в производственную деятельностьопределяет успех любой фирмы. Основойинформационно-коммуникационных технологийявляются информационно-телекоммуникационныесистемы, построенные на компьютерных средствах ипредставляющие собой информационные ресурсы иаппаратно-программные средства, обеспечивающиехранение, обработку и передачу информации нарасстояние. Современная школа должна статьпередовой площадкой в части информационныхтехнологий, местом, где человек получает не тольконеобходимые знания, но и проникается духомсовременного информационного общества. Безприменения информационно-коммуникативныхтехнологий (ИКТ) образовательное учреждение не можетпретендовать на инновационный статус в образовании.Ведь инновационным считается образовательноеучреждение, широко внедряющее в образовательныйпроцесс организационные, дидактические, техническиеи технологические инновации и на этой основедобивающееся реального увеличения темпов и объемовусвоения знаний и качества подготовки специалистов.Создавать новое - это и есть инновация. Нововведения,или инновации, характерны для любойпрофессиональной деятельности человека и поэтомуестественно становятся предметом изучения, анализа


¹6 (6) 2015

60

и внедрения. Инновации сами по себе не возникают, ониявляются результатом научных поисков, передовогопедагогического опыта отдельных учителей и целыхколлективов. Этот процесс не может быть стихийным,он нуждается в управлении. С внедрением в учебно-воспитательный процесс современных технологийучитель и воспитатель все более осваивают функцииконсультанта, советчика, воспитателя. Это требует отних специальной психолого-педагогической подготовки,так как в профессиональной деятельности учителяреализуются не только специальные, предметныезнания, но и современные знания в области педагогикии психологии, технологии обучения и воспитания. Впонимании сущности инновационных процессов вобразовании лежат две важнейшие проблемыпедагогики - проблема изучения, обобщения ираспространения передового педагогического опыта ипроблема внедрения достижений психолого-педагогической науки в практику. В настоящий моментв школьном образовании применяют самые различныепедагогические инновации. Это зависит, прежде всего,от традиций и статусности учреждения. Тем не менее,можно выделить следующие наиболее характерныеинновационные технологии:

1. Информационно-коммуникационные технологии

(ИКТ) в предметном обучении.2. Личностно-ориентированные технологии в

преподавании предмета3. Информационно-аналитическое обеспечение

учебного процесса и управление качеством образованияшкольников.

4. Мониторинг интеллектуального развития.5. Воспитательные технологии как ведущий механизм

формирования современного ученика.6. Дидактические технологии как условие развития

учебного процесса.7. Психолого-педагогическое сопровождение

внедрения инновационных технологий в учебно-воспитательный процесс школы

Таким образом, опыт современной казахстанскойшколы располагает широчайшим арсеналом примененияпедагогических инноваций в процессе обучения.Эффективность их применения зависит от сложившихсятрадиций в общеобразовательном учреждении,способности педагогического коллектива восприниматьэти инновации, материально-технической базыучреждения. Использование средств информационнокомпьютерных технологий в системе образованияпредоставляет нам возможность сделать его болееоткрытым и доступным для современного общества.


ЛИТЕРАТУРА

1.Загвязинский В.И. Педагогическое творчество учителя. - М., 1987.2.Молоков Ю.Г., Молокова А.В. Актуальные вопросы информатизации образования // Образовательныетехнологии: Сборник научных трудов. - Новосибирск, ИПСО РАО.-1997.- 1. с.77-81.3.Сластенин В.А. Педагогика: инновационная деятельность. - М., 19974.Селевко Г.К. Современные образовательные технологии: Учебное пособие. - М.: Народное образование, 1998

61

¹6 (6) 2015

"Абай мұрасы - қазақтың ең қасиетті қазынасы. Абайөзінің халқымен мәңгі бірге жасайды. Ғасырлар бойықазақ елін жаңа биіктерге, асқар асуларға шақырабереді",- деп Н.Назарбаев айтқандай, Абай мұрасы бізүшін мәңгілік.

Бүгінгі уақытта Абайдың кім екенін сұрасақ, әр адам:"Абай - дана ақын, өз заманының озық ойлы демократы,тіл ағартушысы, терең ойшыл, қоғам қайраткері, көрнектіақын, сөз өнеріне өз үлесін қосқан талантты сазгер, артынататымды ән мен ойлы күй қалдырған асқан өнер иесі",-деп айта алады. Биылғы 2015-шы жылы - Абайдың 170жылдығы. Сондықтан әр оқу орнында, кітапханаларда,мәдени орталықтарда көптеген шаралар өткізілуде.

Жүрегімнің түбіне терең бойла,Мен бір жұмбақ адаммын, оны да ойла.Соқтықпалы, соқпақсыз жерде өстім,Мыңмен жалғыз алыстым, кінә қойма!Абай болашақ ұрпаққа сөзін осылай арнады. Бұл

өткеннің құлазыған ғасырларынан өзіне бейтаныс, басқабірақ жарқын болашаққа сенімді жол салған ақынныңайтқан сөзі еді. Даланы торлаған надандық, білімсіздік,ашкөздік, өтірікші, өсекші, мақтаншақтық түнегіне олшамшырақтай сәуле төкті және таңы атып, күні шығатынжаққа апаратын жолды өз халқына талмастан көрсетті.Ол өз дәуірінің өмір шындығын, рухани болмысын таныпбіліп, өлеңде, қара сөзде өрнектеген ақын. Ұлы Абай -ұлт поэзиясының кемеңгері Абайды тану, оны түсінуадамзат баласының қолы оңайлықпен жете бермейтінрухани, адами биіктікке алып баратын басқыштың бірбаспалдағы.

Абай мұралары адамгершілікке, парасаттылыққашақырады. Ол өз халқын ғана емес, бәрін де білім -ғылымға үндеген ұлы тұлға.

Сен де - бір кірпіш дүниеге,Кетігін тап та бар қалан.Абай шығармалары үш жүйемен өрбиді: бірі - өз

жанынан шығарған төл өлеңдері; екіншісі - ғақлия(немесе Абайдың қара сөздері) деп аталатын прозасы;үшіншісі - өзге тілдерден, әсіресе орысшадан аударғанөлеңдері.

Қысқа өлеңдерінде табиғат бейнесін, адамдарпортретін жасауға, ішкі-сыртқы қылық-қасиеттерін, мінез-бітімдерін айқын суреттермен көрсетуге өте шебер. Қайөлеңінен де қазақ жерінің, қазақтың ұлттық сипатыныңерекшеліктері көрініп тұрады. Ислам діні тараған Шығыселдерінің әдебиетімен жақсы танысу арқылы өзініңшеберлік - шалымын одан әрі шыңдайды. Шығыстың екіхикаясын "Масғұт" және "Ескендір" деген атпен өлеңгеайналдырады. Ислам дініне өзінше сенген діни танымжайындағы философиялық көзқарастарын да өлеңменжеткізеді.

АБАЙ МҰРАСЫ - АДАМЗАТТЫҢ АСЫЛ ҚАЗЫНАСЫ

Мақала қазақтың ұлы ағартушы ақыны Абай Құнанбайұлыныңшығармашылығы мен оны орта мектепте оқушыларға тәрбие беру ісіндепайдалану мәселелеріне арналған. Мақала орта мектеп ұстаздары менәдіскерлеріне, сондай-ақ педагогика мамандықтарының студенттерінеарналған.

Статья посвящена творчеству великого казахского поэта-просветителя Абая Кунанбаева и использованию его произведений ввоспитательном процессе средней школы. Статья будет интереснаучителям и методистам средних школ, а также студентампедагогических специальностей.

An article is devoted to works of the great Kazakh poet Abai Kunanbayev andusage of his works in educational process of secondary school. The article willbe interesting for teachers, secondary school's methodologists and students ofpedagogical specialties as well.



Қазақ тілі мен әдебиеті пәнмұғалімі

ОСПАНОВА МАРЖАНТӨЛЕШҚЫЗЫ

Абай сынының тәлкегіне түскен еріншектік, дарақылық,жалқаулық, күншілдік, өтірікшілік, өсекшілдік,мақтаншақтық, жағымпаздық, жікшілдік сияқты қасиеттерқазақ баласының кейбірінің бойындағы туа біткенкемшілік емес, сол Абай өмір сүрген қоғамдағы саясиәлеуметтік қатынастардың нәтижесі екеніне ден қоюқажет. Сонда, Абай бұрынғы бабаларымыздың бойынанкөрген "кемшіліктерді" себеп ретінде емес, солзамандағы саяси-әлеуметтік қатынастардың салдарыретінде қарастыруға жол ашқан.

Абайдың көркемдік, әлеуметтік гуманистік және дінгекөзқарастары терең білінген еңбегі - қара сөздері.Абайдың қара сөздері (Ғақлия) - ұлы ақынның сөзөнеріндегі көркемдік қуатын, философиядағы даналықдүниетанымын даралап көрсететін классикалық стильдежазылған прозалық шығармасы. Жалпы саны қырық бесбөлек шығармадан тұратын Абайдың қара сөздерітақырыбы жағынан бір бағытта жазылмаған, әр алуан.Оның алты-жеті үлгісі қысқа болса, қайсыбіреуі мазмұн,тақырып жағынан өзгешелеу, ауқымды болып келеді.Абай өзінің қара сөздерінде шығарманың ажарына ғананазар аударып қоймай, оның тереңдігіне, логикалықмәніне зор салған.

Абайдың "Жетінші сөзінде" ұшырасатын "жанныңтамағы" деген күрделі философиялық ұғым бар. ОныАбай біздің санамыздан тыс өмір сүретін объективтідүниенің санада сәулеленуі нәтижесіңде пайда болатынғылым, білімнің жинақталған қоры ретінде қарайды. Осысебептен де Абай:

"... құмарланып, жиған қазынамызды көбейтсек керек,бұл жанның тамағы еді,"

- деп қайыра түсінік беріп отыр... Абайдай ұстазақынның бұл "Жетінші сөзде" көздеген мақсаты адамныңбойыңда туа пайда болатын жан құмары арқылы өзұрпағының санасына тек қана жанның пайдалытамақтарын сіңдіру еді. Міне, Абайдың ағартушылықкөзқарасының тамыр алған бір саласының қайнар көзіосы жақта жатыр.

Абай бұл бағыттағы ойларын өзге сөзбен "Ғылымтаппай мақтанба" т.б. өлеңдерінде айтқан. Мұнда ол"жанның тамағы туралы" ұғымды өз заманынынтұрғысынан келіп, "адам болу" үшін қажет көпкеректермен ауыстырады. Ақын толық адам болу туралыөзінің жүйелі де қалыптасқан көзқарасының тезисінұсынады. Онысы:

"Адам болам десеңіз...Бес нәрседен қашық бол...,Бес нәрсеге асық бол,"- деген жолдарда жатыр. Ақынның бүкіл

шығармаларындағы негізгі бір тұтас тақырыпта өзектіидея болған. Абайдың пікірінше, ішкі рухани

¹6 (6) 2015

62

қазынамыздың молығуы тікелей өзіміздің қолымыздағыіс.

Абай тілін еркін меңгерген орыс халқынан таңдап,талғап, әсіресе екі ақынды аударғаң олар АлександрПушкин және Михаил Лермонтов. Абайдыңталғампаздығына таң-тамаша қаласың. Орыс елімен,оның мәдениетімен мәңгілік қалатын, ешқандай өзгеқұндылық өлшемдеріне түспейтін екі генийді Абайбұлжытпай таныған және қазақ халқына таныстырумақсатында, олардың шығармаларын қазақтілінеаударған.

Абай орыс ақыны Александр Пушкиннің өлеңменжазылған "Евгений Онегин" деген романын толықаудармағаң одан үзінділер тәржімалағак Абай:"Онегиннің сипаты," "Татьянаның Онегинге жазған хаты,""Онегиннің Татъянаға жауабы," "Онегин сөзі," "ОнегинніңТатьянаға жазған хаты," "Татьянаның сөзі," "Ленскийдіңсөзінен"және "Онегиннің өлердегі сөзі" - деп жеке-жекесегіз шығарма етіп аударған. Неге Абай романды қазақтіліне толық аудармаған, әрине оның себебін дөп басыпайту қиың бірақ мен ойлаймың егер "Евгений Онегинді"толық аударса, оны қазақ оқырмандары қабылдамас еді,сірә, Абай соны түсінген, Қазақ оқырмандары махаббат,ғашықтық тақырыбына "Ләйлі Мәжнүннен" бастап өңкейклассикалық ғажап туындылармен сусындап кележатқан қауым, сондықтан болар Онегиннің Татьянағашалажансар сезімін қалайша қабылдамақ. Әрине,қабылдай алмайды. Шығыстық дәстүрде ғашықтарқұрбандыққа дейін барулары керек, айталық ҚозыКөрпеш-Баян сұлу сияқты. Осыны түсінген Абай"Евгений Онегиннен" үзінділерді таңдап алып аударып,олардың өзін қазақы ұғымдармен сөйлетіп қойғаң ол"Татьяна сөзін" "Тәңірі қосқан жар едің сен", депбастайды.

Ұлы ақын, ағартушы Абай музыкалық саласында да

айта қалғандай мұра қалдырды. Өзінің асыл өлеңдерін,қара сөздерін қағазға түсіріп, кейінгі ұрпаққа жазыпқалдырса, музыкалық жөнінде оның мұндай мүмкіншілігіболмады. Өйткені, Абай өмір сүрген көзеңде қазақтамузыканың жазба мәдениеті жоқ еді, халықтық музыкаауыз дәстүрлік қалыпта еді. Сондықтан Абай әндері деқазақтың басқа халықтық ән-күйлері сияқты, ауыздан-ауызға, заманнан заманға ауыса отырып жетті. Музыкасаласында жазба мәдениеттің болмауына қарамастан,Абай әндерінің бізге толық жеткен себебі - олардыңхалықтың жүрегінде сақталуға сапасы сай келетіншығармалар болғандығында, халық санасынан өшпесорын алғандығында.

Сөзімді қорыта келгенде Абайдың күллі шығармасымен дүниетанымының өн бойында өрнектің арқауындайболып жарыса жүріп отыратын басты идея - бұл халыққабілім беру. Абай жұрт алдына білімін салғанда, басқалармалын салған… "Білімнен мал болушы ма еді? -деп Абайжұрттың онысына таласқан", - деп жазуы оның осыбілімді адамшылық қасиеттің басы деп, сол жолға бүкілөмірін сарп қылғандығын танудың дәлелі.

Ақынның білімді елге кеңінен таратып, надандықпенрухани тозғандықпен күресуі оның әлеуметтік бағасыболғаны сөзсіз, бірақ, біздің ойымызша, ұлы ойшылдыңтек қана ағарту ісінің шеңберімен шектелмегендігі хақ.Өйткені, ол ең алдымен, тек қана ағартушы емес,бірнеше ғасыр бойы туған халқының дүниеге келтіргенжан сүйсіндірер жақсы қасиеттерін, менталитетін, руханиболмысын, руханилықты бойына жинақтай отырып, соныел мен жер бірлігі, тіл, казак, кең байтақ территориятұтастығы үшін пайдаланған әлемдік деңгейдегі іргеліой иесі, ұлы философ болатын.

Біздер, оқытушылар, осы ұлы Абайдың мұрасын үнеміесімізде сақтап, жас ұрпақты тәрбиелеудеміз. Абайдыңмұрасы - мәңгілік!


Абай Құнанбайұлы. 2 томдық шығармалар жинағы. Алматы, 2008


63

¹6 (6) 2015

Білім беру "Қазақстан - 2030" ұзақ мерзімдіСтратегиясының маңызды басымдықтарының бірі болыптанылды. Қазақстандағы білім беру реформаларыныңжалпы мақсаты білім беру жүйесін жаңа әлеуметтік-экономикалық ортаға бейімдеу болып табылады.Қазақстан Президенті республиканы әлемдегі бәсекегеқабілетті 50 елдің қатарына енгізу туралы міндет қойғанболатын. Білім беру жүйесін жетілдіру осы мақсатқа қолжеткізуде маңызды рөл атқарады. Білім беру саласынәрине, ерте жастан дамытқан дұрыс деп есептеліп, қазіргітаңда білім беру жүйесі балабақшадан бастау алыпотыр.

Халықаралық тәжірибе ерте балалық шақтан ересекжасқа дейін адами капиталға, атап айтқанда, білімберуге бөлінетін инвестицияның экономика мен қоғамғаелеулі қайтарымы болатынын дәлелдеп отыр. Білім беру,білім алу бәрі тілге келіп тірелетіні айдан анық. Солсебепті де, баланың тілін дамыту балабақшаданбасталуда...

Халқымыз ежелден тіл абыройын биік көтеріп, "Өнералды ?? қызыл тiл" деп, сөз өнерін бар өнердің алдынақойып, жоғары бағалаған. Әдетте тіл жөнінде, тіл ??адамдар ара қарым-қатынас жасау құралы деп, оғанжай-жадағай анықтама берілгенімен, іс жүзінде тіл текадамдар ара қарым-қатынас жасау құралы ғана болыпқалмастан, қайта онан да маңыздысы, ол белгілі бірұлттың ұлттық сана-сезімі, халықтың халықтық қасиеті,оның жалпы тарихы, әдет-ғұрпы, мәдениетіқатарлыларды тұтастай өз бойына қамтып жататынкүрделі ұғым. Сондықтан тіл мейлі қайсы ұлттыңболмасын тарихы мен тағдырының, тәрбиесі ментағылымының, бүкіл халықтық болмысының баға жетпесасылы, сарқылмас құнды қазынасы, ұлт рухыныңұйтқысы болып келген.

Бір азаматтың өз ана тіліне қанық болуы шарт, астындаөзге бір ұлттың тілін жеттік игеріп, сол ұлтазаматтарымен ойдағыдай тіл табыса білуін үлкенбіліктіліктің белгісі деуге болады. Өмірде өзге бір ұлттыңтілін игерген адам сол халықтың ішкі жан-дүниесінтүсініп, күллі мәдени қүндылықтарымен танысу орайынаие бола алады. Азаматтарымыздың қазіргі ай сайын алғаілгерлеп, күн сайын жаңарып, тез қарқынмен дамып баражатқан өзгерісшең өмірге ойдағыдай сәйкесуі үшін, қостілді болып қана қалмай, қайта көп тілді болуы төтеншеқажеттілікке айналуда. Бұлай істеу әр азаматтың өзінеде, өзгеге де тиімді. Сондықтан қазіргі қоғамда көп тілдіболу әр адамды "кең өріске, тың өмірге бастайтын жол"

ЕРТЕ ЖАСТА ТІЛДЕРДІ ҮЙРЕТУ КӨПТІЛДІЛІК ТҰЛҒАҚАЛЫПТАСТЫРУ НЕГІЗІ

Мақалада Қазақстан Республикасының мектепке дейінгі мекемелеріндегікөптілділікті енгізу мәселесінің бүгінгі жай--күйі талданған. Соныменқатар, мектепке дейінгі оқыту мекемелерінде ағылшын тілін оқытудақолданатын негізгі баспалар және өзге де тиімді әдістемелік материалдаржайында сөз қозғалады. Балабақша жасындағы балаларға шет тілдерінүйретудің ерекшеліктері жөнінде мәліметтер берілген.

Статья посвящена нынешнему положению полиязычия в дошкольныхучреждениях Республики Казахстан. Наряду с этим автор рассматриваетнаиболее эффективные методические материалы и основные издания,используемые в преподавании английского языка в дошкольныхучреждениях, а также описывает особенности обучения иностранномуязыку детей дошкольного возраста.

The article is devoted to the current situation of polylinguism in the pre-schoolinstitutions of the Republic of Kazakhstan. In addition, the author examines themost effective teaching materials and the basic editions, used in English lan-guage teaching at pre-school institutions, along with this the author describesthe features of teaching pre-school children to a foreign language.

Астана қаласының №27"Балауса" балабақшасының

қазақ тілі мұғалімі

ЖАҚСЫЛЫҚОВАБАЯН БЕКМУРАТОВНА

деп есептелмек. Кезінде халқымыздың "Жеті жұрттыңтілін біл, жеті түрлі білім біл" деген аталы сөзі дәл бүгінгідамыған дәуірімізге сәйкес айтылғандай. Тарихидеректерге жүгінсек, осыдан 12 ғасырдың алдындажасаған энциклопедик ғалым, әлемде Аристотелденкейін екінші аға ұстаз аталған ұлы ғұлама Әбу Наср Әл-Фараби бабамыз өз өмірінде 70-ке жуық ұлттың тілінжетік білгендіктен, артына мәңгі өшпес мол рухани құндымұра қалдырып кеткендігі анық.

Көп тілді меңгерген адам әуелі өз тілінде ой қортып,туған халқына өнеге болып, өзге жұртпен бәсекедеырықты орынды иеленіп, сан мәдениетті санасынасалып сараптай алса, онда ол өз өмірін қалайдамағыналы өткізетін айтулы тұлға болып жетілері қақ.

Бұл ұғымға жалпылама тоқталсақ… көптілділік,мультилингвизм, полилингвизм- нақтылыкоммуникативтік жағдайдың әсер етуімен белгілі бірәлеуметтік ортада, мемлекетте бірден үш, одан да көптілде сөйлей білушілік. Мұның өзі жеке адамның(индивидумның) көптілділігі және ұлт пен ұлыстыңкөптілділігі болып бөлінеді. Көптілділіктің үштілдімеңгеру дәрежесі сол адамның немесе бүтіндейхалықтың өмір сүрген тілдік ортасы, әлеуметтік,экономикалық, мәдени өмірі, тұрмыс-тіршілігі секілдікөптеген факторларға байланысты болмақ.

"Жаңа онжылдық - жаңа экономикалық өрлеу -Қазақстанның жаңа мүмкіндіктері" атты ЕлбасыныңЖолдауын жүзеге асыру мақсатында дайындалғанҚазақстан Республикасында білім беруді дамытудың2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттікбағдарламасы - білім беру жүйесінің бәсекегеқабілеттілігін арттыру, адам капиталын дамыту үшінбілім мазмұнын түбегейлі жаңғырта отырып, білімсаласында кезек күттірмей тұрған мәселелерді шешугебағытталған. "Қазақстан әлемде тұрғындары үш тілдіқатар қолданатын, яғни қазақ тілі - мемлекеттік тіл, орыстілі-халықаралық тіл ретінде, ағылшын тілі - әлемдікэкономиканың жетістікті интеграциясы ретінде, жоғарыбілімді елдер қатарында қабылдануы тиіс"- дегенболатын Елбасымыз Н.Ә.Назарбаев.

Көптілді білім - көп мәдениетті тұлғанықалыптастырудың өзегі. Бүгінгі таңда көп тілді оқыту -жас ұрпақтың білім кеңістігінде еркін самғауына жолашатын, әлемдік ғылым құпияларына үңіліп, өз қабілетінтанытуына мүмкіндік беретін қажеттілік. Үш тілде оқыту- заман талабы десек, оның негізгі мақсаты: бірнеше тілдімеңгерген, әлеуметтік және кәсіптік бағдарға қабілетті,


¹6 (6) 2015

64

мәдениетті тұлғаны дамыту және қалыптастыру. Қазақтілі мемлекеттік тіл, ал орыс тілі мен шетел тілдерініңбірін білу тұлғаның ой-өрісін кеңейтеді, оның "сегізқырлы, бір сырлы" тұлға болып дамуына жол ашады,ұлтаралық қатынас мәдениетін, толлеранттілігін жәнепланетарлық ойлауының қалыптасуына мүмкіндіктуғызады. Маманға шет тілін меңгеру кез-келген шетелдікортада өзін еркін ұстап, жаңа кәсіптік ақпараттар легіненемесе жалпы ақпараттық ғаламшарға бейімделумүмкіндігіне ие болады. Әр адамның түрлі әлеуметтікқызметтерінде жеткен жетістіктерінің нәтижелері түрліболмақ, сол себептен шетел тілін оқытудың мақсаты текнақты білім іскерліктерін біліп қана қоймай, сондай тілдіктұлғаны қалыптастыру болып табылады, оған шет тілі"өмір заңдылықтарында" және "нақты жағдаяттардақарым-қатынас жасай алу үшін" қажет болмақ.

Бұл халықаралық тұрғыда бағытталған тұлғанытәрбиелеуде тікелей құрал болып есептеледі, яғни өзінөркениетті және тарихи субъект ретінде тани алатын,даму кезінде өз елінің және адамзат тарихын қабылдайалатын, өзі үшін, халқы үшін, мемелекеті үшін, адамзатболашағы үшін жауапкершілік жүгін сезінетін, өзаратәуелділік пен әлем бүтіндігіне, адамзат өркениетініңғаламдық мәселелерін шешуде мәдениаралыққатынастың қажеттілігін жете түсінетін, адамныңазаматтық құқықтарын (мәдениет және тілдік құқықтарынқоса) мойындайтын және саяси бостандыққа ұмтылатын,қоғамдағы гуманизм идеалын жасау үшін басқаадамдармен, қозғалыстармен, қоғамдық институттарменқызмет атқаруға дайындығы мен қабілеттілігін көрсетебілетін және де қоғам, адам және табиғат арасындағыынтымақтастықты қалыптастыратын ұқыпты да,тиянақты, білікті маман мен адамды дайындау осызаман оқытушылары мен ұстаздардың алдынақойылатын үлкен заман талабы деп білуіміз керек.

Бүгінгі таңда елімізде "Көптілділік" мәселесі көкейкестімәселелердің бірі болып саналады. Елбасымыз сол үшінде тілдердің үштұғырлылығын міндеттеп отыр.

Көптілділік мәселесі - Қазақстан үшін ғана емес, бүкіләлемнің алдында тұрған көкейтесті мәселелердің бірі,себебі, жаһандандыру және киберкеңестікке шыққанзаман тілдерін білуді талап етеді.

Елбасымыз өз Жолдауында басты жеті мақсаттың біріретінде "...біз қазақ халқының сан ғасырлық дәстүрін,тілі мен мәдениетін сақтап, түлете береміз..." - дегенболатын.

Қазақстандағы тілдердің үштұғырлылығы туралы ойдыПрезидентіміз Нұрсұлтан Назарбаев алғаш рет 2006жылы Қазақстан халқы Ассамблеясында айтқан еді. Ал2007 жылғы "Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан" деп аталғанхалыққа Жолдауында Елбасы "Тілдердіңүштұғырлылығы" - "Триединство языков" мәденижобасының жүзеге асырылу кезеңдерін айқындады. 2008жылдың ақпанындағы кезекті Қазақстан халқынаЖолдауында да: "Үкімет "Тілдердің үштұғырлығы"мәдени жобасын іске асыруды жеделдетуі тиіс. Бүкілқоғамымызды топтастырып отырған мемлекеттік тілретінде қазақ тілін оқыту сапасын арттыру қажеттігінеерекше назар аударғым келеді", - деп атап көрсетті.

Қазақстан Республикасының Президенті НұрсұлтанӘбішұлы Назарбаев Қазақстан халықтарыАссамблеясының 12 сессиясында: "Қазақстандықтардыңжас ұрпағы кем дегенде үш тілді білулері тиіс: қазақ,орыс, ағылшын тілдерін еркін меңгерулері қажет"-деп,Еуропадағы мектеп түлектері мен студенттерінің өзарабірнеше тілде еркін сөйлесулері қалыпты жағдайғаайналғандығын атап өтті. Кем дегенде үш тілді меңгеру-заман талабына айналып отырған қажеттіліктердің бірі.

Н. Ә. Назарбаев тіл саясатында мемлекеттік тілтуралы былай деп атап көрсетті: "Қазақстан азаматтарыелдің мемлекеттік тілін құрметтеуге және оны оқып -үйренуге, білуге тиіс. Бұл орайда, бұл тіл ел халқыныңбасым көпшілігінің туған тілі екенін және болашақта оның

мемлекеттік тіл ретінде басым болатынын ескеруорынды"

Мемлекет басшысы ұсынған 2007 жылғы "Жаңаәлемдегі жаңа Қазақстан" атты халыққа жолдауында"Тілдердің үштұғырлылығы" атты мәдени жобасы кезең-кезеңмен іске асырылуда. Қазақстан халқының руханидамуымен қатар, бұл идея ішкі саясатымыздың жекебағыты болып белгіленді. Яғни, идеяның негізі мынадай:Қазақстанды бүкіл әлем халқы үш тілді бірдейпайдаланатын жоғары білімді мемлекет ретінде тануыкерек. Олар: қазақ тілі - мемлекеттік тіл, орыс тілі - ұлт-аралық қарым-қатынас тілі және ағылшын тілі -жаһандық экономикаға ойдағыдай кірігу тілі. Басқашаайтқанда, үштұғырлы тіл идеясын мынадай әріқарапайым, әрі түсінікті формуламен көрсетуге болады:мемлекеттік тілді дамытамыз, орыс тілін қолдаймыз жәнеағылшын тілін үйренеміз.

Айта кетелік, үштұғырлы тіл жай ғана әдемітұжырымдама немесе тілдік саясаттың жаңа формасыретінде пайда бол-ған жоқ, ол - өмірлік қажеттіліктентуындаған игілікті идея. Өйткені, қазіргі кезде күлліәлемге есігін айқара ашып, "ақылды" экономиканы енгізіпжатқан елдер қарыштап дамуда. Ал бұл бағыттағытолайым табыстарға, ілім-білімге алып барар жол -ғаламшардағы үстемдік құрған тілдерді үйрену. Қайзаманда болмасын, бірнеше тілді меңгерген мемлекеттермен халықтар өзінің коммуникациялық жәнеинтеграциялық қабілетін кеңейтіп отырған. Мысалға,ежелгі дүниедегі Мысырдың өзінде бірнеше тілді білетінмамандар иерархиялық сатымен жоғарылап, көбінесалық төлеуден босатылған. Сондай-ақ, бүгінгі Еуропадада көп тілді меңгерушілік жалпыға ортақ норма болыпсаналады. Яғни, бүгінгі таңда ТМД мен Орталық Азияныңкөшбасшы мемлекетіне айналған Қазақстан үшінүштұғырлы тіл - елдің бәсекеге қабілеттілікке ұмтылудабірінші баспалдағы. Өйткені, бірнеше тілде еркін сөйлейде, жаза да білетін қазақстандықтар өз елінде де,шетелдерде де бәсекеге қабілетті тұлғаға айналатынысөзсіз...

Болашақ ұрпақтың үштілді жетік меңгерген, бәсекегеқабілетті, қай елде болсын өзін еркін сезініп, еркін қарым-қатынаста бола алатын, көптілді тұлға ретіндеқалыптастыруды, Елбасы Үкімет тарапына: "болашақұрпақты көптілді тұлға ретінде қалыптастырубалабақшадан бастау алып, жүйелі түрде оқу-тәрбиеісіне енгізілуі тиіс" деп, Назарбаев Университетіқабырғасында өткен кезекті жиылысында тапсырғанболатын. Нұрсұлтан Назарбаев Үкіметке берген өзтапсырмасында, "Қазақстандағы мектепке дейінгіұйымдарда, білім беру жүйесі мен үш тілді меңгертудідамытуда мынадай міндеттерді алға қояды:

Біріншіден, халықаралық алдыңғы қатарлытәжірибелер негізінде, мектепке дейінгі білім беруұйымдарының оқыту-тәрбиелеу ісіне қазіргі заманғыжаңаша оқыту әдістерін енгізу, олар жаңаша,инновациялы, жаһандандырылған жаңа әдіс-тәсілдерболуы тиіс;

Екіншіден, балалардың қабылдауына ыңғайлыболатындай етіп, мектепке дейінгі білім берусалаларының әрбіріне қатысты жүйелі ұсынымдайындау.

Үшіншіден, мектепке дейінгі білім деңгейіне сай,үштілділікті күнделікті қолданысқа енгізуді қамтамасыз ету.Сонымен қатар, тілдерді үйренудің ойлау жүйесін құруымызқажет. Тілдерді үйренудің бастамасы - балабақшадеңгейінде басталса, мектепте базалық деңгей жалғасынтауып, университет пен колледждер де мамандық бойыншакәсіби тіл ретінде дамуы тиіс." деп, баса тұжырымдағанболатын. Осы Елбасының тапсырысы аясында балабақшатәрбиешілері мен педагогтары, меңгерушілері менәдіскерлері, сонымен қатар мектептердің ұстаздар қауымыүштілді дамыту бойынша біліктілік арттыру курстарынанөтіп, білімдерін жетілдіруде.


65

¹6 (6) 2015

Қазақстан әлемдік деңгейге шығуда, қарыштап дамудажәне даму жолында алдына үлкен мақсаттар қойыпотыр.

Әлем барынша түрленуде және көптілділенуде,осындай ортаға әрине, балалар түседі, яғни, бір тіл емес,көп тіл қолданылатын ортаға. Сол себепті де,балаларымыздың болашағы жарқын болу үшін,қолымыздан келгеннен аянбауымыз тиіс.

Мектепке дейінгі білім беру ұйымдарының оқыту-тәрбиелеу ісіне қазіргі заманғы жаңаша оқыту әдістеріненгізе отырып, баланы көптілді тұлға етіп дамытуда,көптілді үйренуі мектепте де оңтайлы жалғасын тауып,университет пен колледждерде де одан әрі дамытылыпотырса, өз кезегінде, көптілді тұлға болып, қалыптасқанөсекелең ұрпақ, еліміздің дамуына да орасан зор ықпалетпек.

Үштілді оқыту - балабақшадан бастап, ЖОО-на дейінкүнделікті қолданысқа енгізілсе, қазақстандық өскелеңжас ұрпақтың жоғарғы деңгейлі, алдыңғы қатарлыжетістіктер мен ғылыми және техникалықтенденцияларды жетік меңгеруіне, қандайда бір қоғамдатез әлеуметтік қатынасқа түсе алатыны сөзсіз.

Қазақстан Республикасының Мемлекеттік жалпығаміндетті білім беру стандартының күтілетін нәтижесі,балаларды мектепке даярлауда, екі қағида қатаңұсталады: ол - оқу-жазуға дайындау, мектепке даярлықжасау. Мемлекеттік жалпыға міндетті білім берустандартының: "Денсаулық", "Қатынас", "Әлеумет","Таным", "Шығармашылық" әрбір салалары жан-жақтымәдениеттілік аясында құзыреттілікті қалыптастыруғабағытталған.

Негізі, "Қатынас" білім беру саласының мақсаты:мектепке дейінгі жастағы баланы көптілді тұлға ретіндеқалыптастыру, базалық тілдік құндылықтарды меңгерту,айналасындағы қоғаммен өз ана тілінде және өзге тілдеәлеуметтік-мәдениетті қатынасқа түсуге дайындау болыптабылмақ. Стандарт бойынша, 6 жастағы баланың тілдікқұзыреттілігі лексико-грамматикалық тұрғысы жәнефонетикалық деңгейі өз жасына сай тілді еркінмеңгерумен қорытындыланады.

Әрбір халықтың өз жеткіншектерін тәрбиелеуде өзіндікұлттық ерекшеліктері болады. Бүгінгі күннің міндеті -тәрбиелеу бағытында осы халықтық дәстүрлерді кеңіненқолдану болмақ. Қазақстандықтар үшін, білім берудіңұлттық мақсаты болып, бірнеше кең базалыққұзыреттіліктер болмақ, олар:

- үштілділік- евразиялық көптілділік- коммуникативтілік- жылдамдылық сияқтылар, Қазақстан Республика-

сының этномәдениетті білім беруі болып табылады.Осындай жобаны іске асыруда орасан зор іс атқарушы

балабақшалардың бірі -біздің балабақша. Астана қаласы№27 "Балауса" балабақшасы, балабақшамыз осы істііске асыру жолында тәрбие-оқыту істеріне үштілділіктіенгізуде. Балабақшадағы әрбір ұйымдастырылған оқу-тәрбие істері үш тілде өтеді. Яғни, балабақшадағы әрбірмерекелік кештер, танымдық тәрбие сабақтар жәнесонымен қатар, сабақ барысында да, күнделіктіқолданыстағы сөздерде де үш тілді енгізіп келеміз. Олайдейтін себебім, мен сол балабақшаның қазақ тілі маманыретінде сабақ барысында балалармен жаңа өтілгентақырыптағы меңгерілген жаңа сөздерді толықмеңгертуде, сабақ барысында түрлі әдіс-тәсілдерқолданамын.

Мәселен, өтілген жаңа сөзді қайталатып, сол сөздіңорыс тіліндегі аудармасын және ағылшын тіліндегіаудармасын айтқызамын. Осыған қатысты ойын түрі -ол, "Полиглот" ойыны. Ойынның шарты: балаларға түрлісуреттер немесе жаңа меңгерілген сөзге қатысты суреткөрсетілу арқылы балалармен жаңа сөздер қайталанып,сол сөздің орысша, ағылшынша аудармаларыайтылады. Бұл ойын жиі ойналған сайын балалар

суретсіз-ақ айтылған сөздің аудармасын, ойын шартытүсіндірілмей-ақ айтып беріп отырады. Балалардың бұлсөздердің үштілдегі нұсқасы ойларында қалу үшін,балалардың барлық қызметтері барысында, яғни оқу-тәрбие ісінде, ойын барысында, барлықұйымдастырылған істерде қолдауын тауып отырса,әрине баланың есінде сақталады. Сол себепті біздіңбалабақша ішінде тәрбиешілер мен ата-аналарғаарналған үштілді сөздік жинақ жасалып, топтәрбиешілері мен ата-аналарға таратылды. Сондықтанда жаңа сөзді бала тек балабақшада ғана қайталамайды,сонымен қатар ата-анамен бірге үйде де, тұрмыстықжағдайда да қайталап отырады.

Үш тілді оқыту оқу іс-әрекетінде ҚР Білім және ҒылымМинистрлігі ұсынған бес кітаптан тұратын "Үш тілдіңпатшалығы" сериясы ("Шикула и К" 2006Ж.) аясындаөткізіледі, ал ағылшын тілі "Кids box" Pupils book CarolineNixon & Michael Tomlinson Cambridge University Press2008ж. сериясы әдебиеттері және аудио -видеотаспалары қолданылады. Сонымен қатарбалабақшамызда ақпараттық коммуникативтітехниканың түрлері: интерактивті тақта, сиқырлы қалам,халық даналығы жинағы қолданылады. Тілдердіүйретудің негізгі мақсаттары:

- Балалардың оқып жатқан шет тілінің, елініңмәдениет әлеміне енгізу, оны туған мәдениетіменбайланыстырып салыстыру;

- Шет тіліне деген қызығушылық, ол тілде сөйлеугеынта таныту;

- Ойлауды, зейінді, қабылдауды, ойды, сезімді,бейнелеуді және танымдық, тілдік қабілеттіліктердідамыту.

Тіл үйретудің практикалық міндеттеріне, қатынасқұралдары жатады (сөйлеу, лексика, грамматика), жәнебірнеші тілдік іс-әрекет (аудиотыңдау және қайталау,монологтік және диалог түріндегі сөйлеу).

Үш тілде сөйлеудің мотивациясын тудыру үшін, жақсысезімдерді және осы тілде сөйлеуге ынта тудыратынбарлық факторлар қолданылады:

- Ашық түстегі заттық және бейнелік көрнекілік;- Ойындық жағдайлар;- Жаңашылдықтар;- Танымдық қызығушылық;- Музыкалық және ритмикалық қимыл қозғалыстар;- Әр түрдегі марапаттау.Қазір білім саласында оқытудың жаңа технологиясы

кеңінен қолданылуда. "Қазіргі заманда жастарғаақпараттық технологиямен байланысты әлемдікстандартқа сай жаңабілімберуөтеқажет" деп, елПрезиденті атап көрсеткендей, электрондыоқытуәдіс-тәсілдерін балабақша өміріне енгізу-жаңа білім берудіңбірден-бір шарты. Бұл, біржағынан, оқу-ақпаратындайындау, өңдеу, әдіс-тәсілдерінің жиынтығы, екіншіжағынан, ұстаздың шәкіртіне оқыту үрдісінде қажеттітехнологиялық және ақпараттандыру құралдарынпайдалана отырып ықпал ету тәсілдері. Оқытудыңмазмұнымен оқыту әдістері өзара тығыз байланыстаболу керек.

Әр педагог күнделікті сабақта өз ісін зерттеп, жаңашыләдіс-тәсілдермен баланың білім сапасын арттыруыкерек. Соның бірі-ақпарттық технология. Ақпараттықтехнология-ақпараттарды жинау, сақтау және өндеу үшінбір технологиялық тізбекте біріктірілген әдістерменөндірістік және бағдарламалық-технологиялыққұралдардың жиынтығы. Оқыту үрдісінде ақпараттықтехнологияны қолдану білім сапасын жақсартуғакөмектеседі. Сонымен бірге кейде қолжетпейтінкөрнекіліктерді пайдалануға, білім мен мәліметтердіәртүрлі формада ұйымдастыруға, қажетті модульгетезарада қол жеткізуге көмектесе алады.

Қазіргі таңда оқытудың техникалық құралдары үшінқолданылатын құралдар көп. Тек тиістісін таңдай біліп,орнымен қолдана білген жөн.


¹6 (6) 2015

66

Қазақ тілі сабақтары біздің балабақшада мүмкіндігіншемультимедиа кабинетінде өткізіледі. Мультимедиалықкабинет сабақты сапалы жаңа деңгейде өткізуге ықпалетеді. Ал оқу материалының молшылығы оны ерекшеде, сенімді етіп көрсетеді. Біздің мультимедиалықкабинет, яғни қазақ тілі кабинет ActivInspire - интерактивтіоқытудың электрондық бағдарламасы енгізілген.ActivInspire - жүйесінде әртүрлі тілдерді үйреніп қанақоймай, сонымен бірге бірқатар оқытуларға пайдалануғаболады. Ол қазіргі білім саласында маңызды пәнаралықинтеграция үшін үлкен мүмкіндікке жол ашады. Қазақтілін үйретуде бастапқы мақсат коммуникативтік бағыттаоқыту. Осылай, біз оқушылардың жалпы ойларын біржүйеге келтіріп, жақсы психологиялық жағда йжасаймыз.Осының бәрі тәрбиеленушінің жеке тұлға ретіндеқалыптасуына әсер етеді. Тәрбиеленуші үшін тіл өз ойынжеткізуде қажетті құрал болып табылады. Бұл бағыттанегізг ілингистикалық жұмысты қарым-қатынас түріндежүргізіп,бір мезгілде іске асырамыз. Ақпараттық сабақтабұрындары болмаған оқытудың жаңа әдістерінұйымдастыруға болады. Тәрбиеленушіге World, PowerPoint, ActivInspire т. б программаларының көмегімен жаңатақырыптарда сабақ барысы бойынша түрлітапсырмалар орындайды интерактивті тақта көмегіменсурет салу жұмыстарын үйренеді. Қазақ тілі сабағындакомпьютерді қолдану сабақты жан-жақты түсініп, тілдімеңгеруге септіг ін тигізеді. Тіпті білімі төментәрбиеленушілердің өзі компьютермен жұмыс істеугеқызығады, өйткені кейбір жағдайларда компьютербілмеген жерін көрсетіп, көмекке келеді. Интерактивтітехнологияларды әр сабағымызда пайдалана алсақ,интеллектуалдық қабілеті дамыған, коммуникативтікдағдылары қалыптасқан, алған білімдерін практикадапайдалана білетін бәсекеге қабілетті жеке тұлғақалыптастыра аламыз деп есептеймін.

Өз тәжірибемде қолданып жүрген интерактивті оқытуәдістерін оқыту үрдісіне пайдалану тәрбиеленушілердіңмынадай:

- өзінің жеке көзқарасын қалыптастырып, оныжеткізуге, қорғай алуға;

- басқа адам көзқарасын сыйлау білуге;- оқу материалдарын толық білуге;- оқу материалдарына шығармашылықпен қарауға;- ақпаратпен жеке жұмыс істей алуға;- өзінің жеке бағытын көрсете алуға;- өзінің білім мен біліктерін өмірдің түрлі

ситуацияларында пайдалана алу қабілеттерін дамытадыИнтерактивті әдістерді қолдануда мынадай

жетістіктерге жетіп жүргенімді айтқым келеді:- сабақ барысында барлық бала қаламмен еркін жұмыс

жасай алады;- өзіне қажетті түсті таңдап сурет салады;- қатесі болса, керек емес бөлікке өшіргішті таңдап

өшіреді;Ал тіл блогының бірлігі оқушының сөйлеу қабілетін

дамытады. Тілдерді салыстыра оқытқанда оған тірекболатын тіл - ана тілі. Барлық тілдерді оқығандағы ортақәрекет мәтінді түсініп, тыңдап айтып беру, өзі білетінсөздерді пайдаланып сөйлем құрастыру. Осы жағдайдатыңдап-түсіну, көріп-байқау құралдарының орныерекше.Тыңдап-түсіну, көріп-байқау құралдарыныңерекшелігі және артықшылығы:

- Үйрету кезеңдерінде табиғи тілдік ортанықалыптастыру;

- Үйретуде көрнекіліктің дидактикалық принциптерінжүзеге асыру;

- Оқушылардың барлығын бірдей қамтамасыз ету;- Оқушылардың мүмкіншілігін жоғары деңгейде

пайдалану;- Ауызекі сөйлеуге дағдыландыратын сөйлеудің

қызметін жүзеге асыру.Тыңдап-түсіну, көріп-байқау құралдарының

концепциясында оқыту былайша орналасады. Тыңдау-

сөйлеу-оқу-жазу. Оның ішінде ауызша қабылдау (тыңдаумен сөйлеу) әрдайым ілгері шығып отырады. Тыңдап-түсіну, көріп-байқау құралдарының ішінде сабақ берудіңбарлық сатысында қолдануға болатын түрі-аудиоқұралдар, радио мен теледидардың хабарлары,сұхбаттар жазылған үнтаспа, т.б. Аудиоматериалдарсабақта мынадай мақсатта қолданылады:

- біріншіден, қажетті ақпаратты күшті, әсерлілікпенжеткізеді;

- екіншіден тәрбиеленушінің бақылаушылығыменталдау дағдыларын жетілдіреді;

- үшіншіден, өз пікірін, ойын тұжырымдап айтуғаүйретеді.

Таспа арқылы тыңдалатын мәтін баланың тіліндамытады. Тіл үйренудегі тыңдау сөйлеумен тығызбайланысты. Балада таспада не естігенін тіліндепайдалану қажеттігі туындайды. Таспадан тыңдалғанмәтінбойынша сұрақ қою ең тиімді жол, өйткені баласұраққа дұрыс жауап беру үшін мәтінді ынтамен тыңдап,мәнінді түсінуге тырысады. Видео сабақтарды оқуматериалына тиімді енгізусабақтың сапасын арттырады.

Бұған әсер ететін жағдайлар мынандай:- есту және көзбен байқау арқылы қабылдаудың

әртүрлі жолдарында тәрбиеленушінің түсінігіне жан-жақты мүмкіндік беру;

- тәрбиеленушінің дербес қабылдау мүмкіншілігінескеру видео сабақты жүргізудің нәтижесіндеқамтылады;

- тәрбиеленушінің қызығушылығын арттыру,эстетикалық және эмоционалдық сипаттарды тудыру.

Тек видео көріністерді көрсетуде есте сақтаудықажетететін негіздер:

-видео көріністер баланың жасына, қабылдауынақарайсұратылуы керек;

-видео көріністер бағдарлама бойынша өтілетінтақырыппен мазмұндас болуы шарт.

Орыс сыныптарында оқушылардың қазақ тіліненбілімін бағалау негізінен, екі түрлі шартқа байланысты.

- Оның бірі - жеке дыбыстарды дұрыс айта білу, яғни,сөз тіркестерін дұрыс оқуы.

- Екіншіден, сөз тіркестерін ауызша дұрыс қолданып,ерекше дыбыстарды қазақ тіліне тән дыбыстарды (ы, і,ә, ө, ү, ұ, ң, қ, ғ, һ) дұрыс айту,қазақша дұрыс сөйлеу.

Сондықтан қазақ тіліне тән дыбыстарды меңгертубарысында компьютерлік интерактивті ойындардың датигізер пайдасы бар. Компьютерлік интерактивтіойындар жаттықтыру, оқыту және дамыту сиппаттарынескере отырып жасалынса, олардың әрбіртәрбиеленушінің білім сапасын арттыруға тигізерпайдасы бар. Өз жұмысында компьютерді қолданғанөзінің өткізетін сабағыңның сапасын арттырып, баланыңтанымдылық қызметін ұйымдастыруды белсенді түрдежүргізетініне тағы бір көз жеткізуге болады.

Бұл жағдайда қазақ тілі мұғалімінің міндеті -тәрбиеленушілерге әртүрлі жаттығуларды орындатудаинтерактивті тақтаның көмегінің мүмкіндігін көрсету, өзбетімен интерактиквті тақтаның қаламын қолданудыжәне белгілі бір үлгідегі жаттығулар жиынтығын игерудеарнаулы қолданбалы қаламды пайдалануды үйретуболып табылады. Сол сияқты қазақ тілін меңгерубарысында білімнің аса маңыздылығын, ал интерактивтітақта тек қолдану барысындағы көрнекі құрал екенінтәрбиеленушілер санасына жеткізе білу бастымақсаттың бірі болуы қажет.

Тәрбиеленушінің тез есте сақтау, сөйлемді ойда сақтаудағдысын қалыптастыру үшін мынадай жұмыс түрлерінпайдаланамын. Интерактивті тақта экранына бір суретқойылып, ол сурет белгілі уақыттан соң өшеді. Экрандақандай сурет көрсетілгенін есте сақтап, қатесізинтерактивті тақтадағы бағдарламаның көмегімен экранбетіне енгізсе, онда баланың ойлану уақыты екі есегеазайтылады. Егер дұрыс жауап берілмесе, ойланууақыты ұзартылады. Мұндай тапсырмалар


67

¹6 (6) 2015

тәрбиеленушінің суретті есте сақтап, сол суретті атап,сол сөзді үш тілдегі мағынасын түсіну, ойда сақтаудағдыларын қалыптастырады. Нәтижесінде,тапсырманы қандай дәрежеде орындағандығынабайланысты өз жасаған жұмысын бағалату,тәрбиеленушінің өз білім дәрежесін сезінуге мүмкіндікбереді. Халқымыздың рухани көсемі А. Байтұрсынов"мұғалім әдісті көп білуге тырысуы керек. Оларды өзінесүйеніш, қолғабыс нәрсе есебінде қолдануы керек"дегендей өзімде ұйымдастыруда нәтижелі болатынәдістерді сұрыптап пайдаланамын. Озықтәжірибелермен танысып, педагогтармен тәжірибеалмасуға тырысамын. Өйткені, сабақтың тартымды өтуіұтымды тәсілдерді дұрыс қолдана білудің сұранысы -бізден, яғни бүгінгі педагогтың ізденісті болуынан депесептеймін.

"Ұстазынан шәкірті озар" дегендей, шәкірттіңшыңдарға шығуы да, биік белестерден көрінуі деұстаздың берер ұлағатты, тағлымды білімінебайланысты болмақ. Сол баланың ұстаздан алған білімібойына сіңірілу үшін тәрбиесі біліммен ұштасуы қажет.Ол үшін, әрине, "Тәрбие - отбасынан басталады"демекші, балаға тәрбие отбасында берілуі қажет.Отбасындағы тәрбиемен қоса балабақша мен мектептегібілім ұштасып бала бойына сіңірілсе, ата-ана ментәрбиеші, ұстаздардың еңбегі өз нәтижесін бермек.

Осы орайда, ұлы ғұлама Әбу Наср Әл Фарабидің:"Адамға ең бірінші білім емес, тәрбие беру керек,тәрбиесіз берілген білім - адамзаттың қас жауы, олкелешекте оның барлық өміріне апат әкеледі." деген сөзідәлел болмақ. Өйткені, отбасында ата-ананың тәрбиесіналмаған бала, қанша білім алып, білімді болдымдегенімен тәрбиесі болмағандықтан, ол баланыңтәрбиесіз алынған білімі жемісін бере қоймасы анық.

Мағжан Жұмабаевтың "Тәрбиедегі мақсұт адамды ?әмсол адамның ұлтын, асса, барлық адамзат дүниесінбақытты қылу. Ұлт мүшесі - әрбір адам бақытты болса,ұлт бақытты, адамзат дүниесінің мүшесі - әрбір ұлтбақытты болса, адамзат дүниесі бақытты. Қысқасын

айтқанда, тәрбиеден мақсұт адам деген атты құр жалақып жапсырмай, шын мағынасымен адам қылып шығару"деген сөзі де, осы айтылғанға дәлел болмақ. Адамдыадам қылып тәрбиелеу, ол адамды сұлу етіп көрсетуемес, адамға тән сұлулықты айшықты етіп көрсету. Яғни,адамға тән сұлулық, ол - адамның ішкі жан дүниесіне,бойына сіңірілген адами қасиет. Ол дегеніміз - адамныңбойындағы ата-ананың берген тәлім-тәрбиесі,адамгершілігі, адами құндылықтары. Осы айтылғандарбаланың бойына шынайы сүйіспеншілікпен дарығанболса, бала бойына сіңірген тәрбиенің, алған білімініңұштасуы нәтижесінде үлкен жетістіктерге қол жеткізетінібелгілі. Сол себепті де, әрбір отбасы бала тәрбиесінеаса көңіл аударып, сол баласының "елінің - елеуліазаматы" болуы үшін, ең бастысы өз ана тілінде сөйлеугемашықтандырып, өз ана тілін, өз отбасын, өз Отанынсүюге тәрбиелесе, тәрбиелеу барысында "үлкенге -құрмет, кішіге - ізет" дегендей, балаларына үлкендісыйлап, кішіге қамқор болуды үйретсе, баланың білімалуында осы тәлім-тәрбиелі қасиеттер септігін тигізереді. Әрине, осы отбасы аясында алынған тәрбиеніңәсері, тілдерді меңгеруде де өз септігін тигізері анық.Әрбір ата-ана өз баласының болашақта көптілдімеңгерген, бәсекеге қабілетті тұлға болып өсуіне өзүлесін қосуы тиіс. Бұл орайда, әрбір педагогтың ата-аналармен атқарар ісінің әсері зор болмақ.

"Жұмыла көтерген - жүк жеңіл" деп ата-бабамыз бекерайтпаған. Яғни, ата-аналар мен педагогтар жұмыла ісатқарып, өскелең ұрпақтың бәсекеге қабілетті көптілдітұлға болып, ертеңгі елдің дамуын жандандырар азаматетіп, өсіру үшін аянбай тер төксе, осы істің нәтижесіоңтайлы болары сөзсіз.

Бүгінгі таңда елімізде "Көптілділік" мәселесі көкейкестімәселелердің бірі болып саналады. Елбасымыз сол үшінде тілдердің үштұғырлылығын міндеттеп отыр. Солміндетті атқаруда мемлекеттің әрбір азаматы, әрбірқызметкері балаларымыздың болашағының жарқынболуы үшін, аянбай еңбек етуі тиіс, деп өз ойымдытұжырымдаймын.



1. Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған Мемлекеттік бағдарламасы(Қазақстан Республикасы Президентінің 2010 жылғы 7 желтоқсандағы №1118 Жарлығымен бекітілген), Астана,20112. Балаларды мектепке дейінгі тәрбиемен және оқытумен қамтамасыз ету жөніндегі 2010-2014 жылдарға арналған"Балапан" бағдарламасы. - Астана: ҚРБГМ, 20103. Қазақстан Республикасының 27.07.2007 жылғы №319 "Білім туралы" Заңы, Астана, 20154. Мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарты. Мектепке дейінгі тәрбие мен оқыту. ҚР МЖМББС 1.001,2012.5. Амандықова Г.Н., Мұхтарова Ш.Е., Баймұқанова Б.С., Бисенгалиева А.Н. Шетел тілін оқыту әдістемесі. - Астана,2007.6. Мектепке дейінгі білім беру ұйымдарының жұмыстарына заманауи білім беру бағдарламалары ментехнологияларын енгізу: әдістемелік нұсқаулық. - Астана, 20137. Сыпченко Е.А. Инновационные педагогические технологии. Метод проектов в ДОУ.- Санкт-Петербург, 2013

¹6 (6) 2015

68

Біраз жыл мектепте еңбек пәнінен сабақ бере жүріп,оқушылардың бойына еңбексүйгіштік қасиет дарытуғатырыстым.

Менің сабақ беру кезіндегі қарастыратын ең өзектімәселем - оқушының еңбекке деген ынтасын арттырып,еңбексүйгіш қабілетін оятып, эстетикалық талғамынарттыру. Осы мақсатпен кез келген сабақта оқушыеңбегінің, жасалған заттың көркемдігіне ерекше назараудартамын.

Еліміздің егемендігін қалаған кезінен бастап еңбек пәніде заман талабына сай ұлттық қолөнермен байланыстықарастырылып келеді.

Ертеректе мүлдем назардан тыс қалған халықтыққолөнер үлгілерін қазір бағдарламалық жолмен оқытып,жасатып, үйретіп жатырмыз.

Барлық пән негіздері сияқты еңбек пәні де тек еңбекдағдысын қалыптастырып қоймай оқушы бойындаегемендік еліміздің болашақ азаматына тән жақсықасиеттерді дамытып, сіңіріп отырады.

Кез келген қолөнер үлгісін түсіндіріп, таныстыру кезіндеоқушы танымы біршама тереңірек өз халқының өткенінеқызығушылығы арта түседі деп есептеймін.

Сабаққа көрнекілік, оқушы үшін керекті әдебиет ретінде"Шаңырақ" энциклопедиясын үнемі пайдаланыпотырамын, бұдан басқа қазақ совет энциклопедиясы,"өнімді еңбек жинағы Адамкулов халық тәжірибелерінің"деген көптеген кітаптар да оқушы үшін таптырмаскөмекші.

Осы қолөнер үлгілерін зерттеп таныстыра отырыполардың пішіні бояуы, тұрмыста қолданатын орны,

ЕҢБЕК САБАҒЫНДАҒЫҰЛТТЫҚ ҚОЛӨНЕР

Мақала балалар мен жасөспірімдер бойында еңбексүйгіштікқасиет тәрбиелеу мәселесіне арналады. Автор оқушылардыеңбексүйгіштікке баулудың бірден-бір жолы - оларды ортамектептегі еңбек сабақтарында қазақтың қолөнер бұйымдарынжасауға үйрету деп есептейді.

Статья посвящена вопросу воспитания трудолюбия у детей иподростков. Автор в качестве действенного средства повоспитанию трудолюбия у учеников предлагает обучать ихказахскому традиционному ремеслу на уроках труда в среднейшколе.

An article is devoted to questions of upbringing diligence in childrenand adolescents. An author offers to teach them Kazakh traditional tradeon manual training in secondary school as an effective mean to upbringtrade to pupils.

Аягөз қаласының №6 жалпы білімберетін мектебінің

еңбек пәнінің мұғалімі

ТҰРАРОВ ҚҰРМАНТАЙҚҰСАЙЫНҰЛЫ

экологиялық, экономикалық пайдасы туралы әңгімелесеотырып басқа пәндерден алған білімдерін еске түсіріп,халқымыздың ұлылығын дәлелдеп көрсетіп отырамын.

Мысалға айтқанда:Ақ лағым арық еді,Кеше ғана сымпиған.Әжем бір күн бағып еді,Семіз болды бұлтиған - деп жұмбақтан

бастап"Ұршық" жасауды үйрету кезінде оның негізгі

бөліктерінің белгілі бір геометриялықфигураларға ұқсайтындығын тапқызыпсабақтың белсенділігін арттырады.

Оқушы қолмен жасалып, болған қолөнерүлгісін (ағаш қасық, ожау, тостаған, т.б.)бұйымдарды өрнектеу кезіндегі бейнелеупәнінен алған білімін пайдаландырамын.

Қазақ халқымыз өте дарынды ел екенін бізежелден тарихтан қазақтың қолөнеріненбілеміз.

Мысалға айтқанда мақал-мәтелдер, ертегі,аңыздарды сабақта пайдалана отырып

оқушылардың қолөнерге деген қызығушылығын тудыру.Алпамыстың зынданда жатып сырнайды қалай

жасағаны, "Ақсақ құлан" аңызындағы домбыра жәнет.б. заттардың қалай шыққаны балаларға өте қызықты.

Сақалын сатқан кәріден,Еңбегін сатқан бала артық (Абай)"Демесеңдер еңбек іске жұбанарлықАқыл тапсақ, мал тапсақ қуанарлық.Әуелі өнер ізделік қолдан келсе,Ең болмаса, еңбекпен мал табалық"Осы қазақ қолөнерін жасай отырып "Қолөнер" деген

түрлі-түсті альбомдар жасалып, құрастырылып жатыржәне оқушылардың жақсы қолөнер үлгілерінжинастырып көрме ұйымдастырып жатырмыз.

Жоғары сынып оқушыларын ұйымдастыра отырыпмектептегі "Атамекен" мұражайына қажетті ұлттықбұйымдарды жасап тапсырдық.

Қазақ халқының өнер саласындағы тәлім-тәрбиесі,мақал - мәтелді, шеберлікке, ұстамдылыққа, жігерліккеқолдау беріп, әсерін тигізіп отырған. Мысалы: " Байболмасаң бай болма, өнер білімге сай бол" деген т.б.көптеген мақалдар айтылуы тегін емес.

Еңбек сабағындағы балаларды ұлттық қолөнербұйымдарын жасауға баулу, ұлттық қолөнердіжандандыра түсу - қазіргі нарықтық экономикажағдайында болашаққа да, қоғамға да тиімді болар едідеп ойлаймын.


69

¹6 (6) 2015

Учитель самопознания и начальных классов, заместительдиректора по УВР средней школы №28 г.Семей

АЯПБЕРГЕНОВА ГУЛЬМИРА ЕРКИНОВНА

КОЛЛАБОРАТИВНАЯ СРЕДА, КАК ОДНА ИЗ СОСТАВЛЯЮЩИХУСПЕШНОСТИ ОБУЧЕНИЯ (ПЛАН-КОНСПЕКТ КОУЧ-СЕССИИ)

Мақала орта мектеп мұғалімдеріне"Коллаборативті оқыту" тақырыбындатренинг (коучинг) өткізудің конспект-жоспарын ұсынады. Ұсынылғанжоспарды орта мектеп әдіскерлері өзтәжірибелерінде пайдалана алады.

Статья представляет собой план-конспект тренинга (коучинга) дляпреподавателей средней школы натему "Коллаборативное обучение".План-конспект будет интересенметодистам средних школ.

An article represents a plan-synopsis oftraining (coaching) for secondary schoolteachers on theme "Collaborative teaching".The plan-synopsis will be interesting formethodologists of secondary schools.

Независимо от профессионального статуса, редко кому удается стабильно поддерживать самостоятельно,достигнуть наивысшие результаты.

В этой связи Программа повышения квалификации педагогических работников РК первого уровня предполагаетглубокое понимание того, как вносить изменения в школу в целом, знать, как добиться этих изменений. Основнаяпредпосылка обучения - это сотрудничество. Такой способ работы основывается на взаимном уважении, выявленииспособностей участников. Обучение в сотрудничестве - это подход в преподавании, который представляет собойгрупповую работу учащихся в процессе коучинга и менторинга.

Данный коучинг рекомендован для проведения в школах учителям, прошедшим уровневые курсы повышенияквалификации.


Учитель истории и обществоведения средней школы №43 г.СемейАРТЕМОВА ОЛЬГА АНАТОЛЬЕВНА

Учитель начальных классов, заместитель УВР средней школы №35БАЙСАЛБАЕВА АЙГУЛЬ ДАУЛЕТКАЗИНОВНА

Учитель русского языка и литературы средней школы №5 г.АягозВосточно-Казахстанской области

АБЕУОВА ФАРИДА ОРАЛБАЕВНА

Учитель русского языка и литературы средней школы №33 имениК.Рыскулбекова

ТЕМИРБАЕВА ГАУХАР БАКЫТБЕКОВНА

Тема Цель Активные формы работы,

используемые на занятии

Действия коуча Действия учителей Ресурсы

«Коллабо-ративная среда, как

одна из составляю

щих успешности обучения»

Помочь понять сущность групповой работы и

психологического настроя,

показать эффективность использования

их на уроке

1. «Капитан на корабле» (3

группы);

2. Составление кластера

3. Составление

постера

4 Физминутка

1. Деление на группы;

2. Изучение теоретической

части материала «Коллаборатив-ное обучение»;

3. Формы группового

взаимодействия 4. Рефлексия.

1.Учителя участвуют в игре, делятся на 4 группы.

2. Составление кластера «Значимость ролей в

групповой работе» «Как организовать

групповую работу?» «Плюсы и минусы групповой работы»

3. Обсуждение вопроса: Какие способы эффективны

в установлении психологического климата?

4.На стадии рефлексии каждый проводит

осмысление собственных действий.

ИКТ, приемы КТ, руководств

о программы

первого уровня

План проведения коуч-сессии на тему"Коллаборативная среда, как одна из составляющих успешности обучения"

¹6 (6) 2015

70

Тема: "Коллаборативная среда, как одна изсоставляющих успешности обучения".

Цель: Помочь понять сущность групповой работы ипсихологического настроя,

показать эффективность использования их на урокеРесурсы: презентация "Коллаборативная среда",

видеофильм "Командная сила", постеры, маркеры,стикеры, раздаточный материал для работы в группах.

Количество участников: 15 человек (три группы по5 человек)

План:Вступительное слово: Здравствуйте уважаемые

коллеги. Мне очень приятно, что сегодня здесьсобрались формальные и неформальные лидерыпедагогического коллектива. Обработав результатыанкетирования, я выбрала тему сегодняшней встречи"Коллаборативная среда, как одна из составляющихуспешности обучения".

1. Мотивационно-целевой этап, объединение в группы:Рефлексия настроения и эмоционального состоянияСегодня мы с вами отправимся в морское

путешествие, но прежде должны выполнить несколькоупражнений. В данных командных заданиях вы проявитесмекалку, быстроту реакции, желание объединиться вмалые группы.

Команда "Капитан" - нужно приставить правую руку квискам.

"Драить палубу" - двое взявшись за рукиимитируютмойку палубы длинной щеткой.

"Лодка" - двое взялись за руки, один в середине."Обедаем" - 4 участника становятся в в круг и

изображают действия за обедом"Грести" - пятеро встав друг за другом вплотную

имитируют как будто гребут веслами.Объединение в группы по конфеткам (3 вида

фантиков).2. Действенно-обобщающий этап:Видеофильм "Командная сила" (5-6 мин)Составление кластер, драматизация ролей по теме

"Показать значимость ролей в групповой работе""Как организовать групповую работу" "Плюсы и минусы

групповой работы (10 мин)Защита кластеров (3-4 мин*3=10-12 мин)3. Формы группового взаимодействияA. Обсуждение: постер "Какие способы эффективны

в установлении психологического климата"B. Вывод: Заполнить схему O+O= Коллаборативное

обучение

4. Презентация "Коллаборативное обучение"Коллаборативное обучение (иначе - обучение в

сотрудничестве) представляет собой философиювзаимодействия, в то время как совместная(кооперативная) работа является лишь формойвзаимодействия, направленной на содействиедостижению конечного результата или цели. Обучениев сотрудничестве - образовательный подход впреподавании и обучении, который представляет собойгруппы учащихся, работающих вместе для решенияпроблемы, выполнения задания или создания какого-либо продукта. Обучение в сотрудничество основано напонимании обучения как естественного социальногодействия, в котором участники беседуют между собой,и посредством подобных разговоров осуществляетсяобучение.

Значимость для учителей: Учащиеся обучаютсяэффективнее при активном участии в процессеобучения. Исследователи утверждают, что, независимоот предмета, ученики, работающие в небольших группах,как правило, больше узнают о том, что преподается исохраняют дольше полученные в результате знания,нежели ту же самую информацию, представленную вдругих учебных форматах. Ученики, которые работаютв коллаборативных группах, также кажутся болееудовлетворенными своими классами.

Значение понятия "коллаборативное обучение"(презентация).

5. Рефлексия "Обращение назад": осмыслениесобственных действий (самонаблюдение,размышление).

(Яблоня, яблоки, листья, цветы.)- Живое общение на тему "Новые подходы в

преподавании и обучении. Работа в группах" на данныймомент у нас заканчивается. За это время вырослоудивительное дерево, благодаря которому каждый извас может показать пользу или бесполезность нашегообщения.

Если оно для вас прошло плодотворно, и вы осталисьдовольны - прикрепите к дереву плоды - яблоки.

Если оно прошло хорошо, но могло быть и лучше -прикрепите цветы.

Если общение не ничего нового не принесло - зеленыелисточки.

А уж если совсем напрасно было потрачено время,то - желтый, чахлый лист.

И в завершении, скажите: - За что бы Вы себя моглипохвалить?


План-конспект коуч-сессии на тему"Коллаборативная среда, как одна из составляющих успешности обучения"

71

¹6 (6) 2015

Қ Ұ Р М Е Т Т І Ә Р І П Т Е С Т Е Р !"ERUDIT" білім беру-ғылыми орталығы ғалымдар мен педагогтерден "Еуразия білімі. Eurasian educa-

tion. Евразийское образование" халықаралық ғылыми-әдістемелік журналына (ҚазақстанРеспубликасының инвестициялар мен экономикалық даму министрлігі берген мерзімді баспасөзбасылымын есепке қою туралы №14770-Ж куәлігі) жариялауға жұмыстар қабылдауды жалғастырады.

Мерзімді баспасөз басылымы айына бір рет қазақ, орыс және ағылшын тілдерінде жарық көреді. Журналжарияланымдарының тақырыптық бағыттары - ғылыми-әдістемелік, педагогикалық, ақпараттық-жарнамалық (білімберу мекемелері үшін).

Журналдың таралу аймағы - Қазақстан Республикасы, ТМД елдері, таяу және алыс шет елдері.

Журналға Қазақстан, Евразиялық экономикалық қауымдастық елдері, ТМД, Грузия, Украина, Түркия, Қытай жәнеЕвроодақ елдері ғалымдарының, ізденушілердің, докторанттардың, магистранттардың, мұғалімдер меноқытушылардың, әдіскерлердің, білім беру ұйымдарының жетекшілері мен қызметкерлерінің ғылыми зерттеулері,мақалалары, сабақ жоспарлары, ғылыми жобалары және басқа да ғылыми-әдістемелік жұмыстары жарияланады.

Журналға жариялауға келесі бағыттар бойынша ғылыми зерттеу еңбектері, очерктер мен әдістемелік жұмыстар,сабақ жоспарлары қабылданады:

Жаратылыстану ғылымдары;Гуманитарлық ғылымдар;Әлеуметтік ғылымдар;Техникалық ғылымдар;Экономикалық ғылымдар;Педагогикалық ғылымдар;Білім беру мәселелері.

Бір автордан журналдың бір санына екі жұмыстан артық қабылданбайды. Ұжымдық авторлықта жазылғанжұмыстар жеке жұмыстармен қатар қабылданады. Бір жұмыстың авторларының саны 5-тен аспауы тиіс.

ЖУРНАЛДА ЖАРИЯЛАНАТЫН ЖҰМЫСТАРҒА ҚОЙЫЛАТЫН ТАЛАПТАР:Жұмыс мәтіні 2 беттен кем болмауы тиіс және 10 (он) беттен аспауы керек, жол арасы 1,0 интервалымен Microsoft

Word редакторында, жиектері - сол жағынан 3 см, жоғары және төменгі жағынан 2 см, оң жағынан 1,5 см болатынА4 форматындағы стандартты бетте Times New Roman қарпімен 14-ші шрифтпен терілуі керек, жұмыстың әрбірабзацы жаңа жолдан 1 см шегініспен жазылады. Жол ортасынан автор(лар)-дың тегі, аты-жөні (толығымен) қоюшрифтпен жазылады. Келесі жолға автордың жұмыс (оқу) орнының толық атауы мен лауазымы, ғылыми атақ-дәрежесі жазылады. Бұдан соң жол ортасынан мақала тақырыбы қою шрифтпен жазылады. Бір интервалдан кейінжаңа жолдан мақала мәтіні жазылады, пайдаланылған әдебиеттер тізімі еңбекте көрсетілген тәртібіне сәйкес,мақаланың соңында жазылады. Мәтінде сілтеме берілген әдебиеттер тік жақшаның ішінде, әдебиеттер тізіміндегінөміріне сәйкес көрсетіледі. Дәйектеме (цитата) қолданылған жағдайда міндетті түрде түпнұсқаның беті көрсетіледі(мысалы, [1, 256]). Барлық суреттер, таблицалар, диаграммалар, формулалар мен басқа да көрнекілік суреттемелеркомпьютерлік редакторларда жасалып, мақалада сілтеме берілген ретпен көрсетілуі тиіс. Егер мақала қазақ, орысжәне ағылшын тілдерінен бөлек, басқа тілде жазылған жағдайда, мақалаға ағылшын не қазақ (орыс) тілінде жазылғанқысқаша аннотация берілуі керек.

Редакция алқасы жинақтың тақырыбына сәйкес келмейтін, жоғарыда көрсетілген ережелерге сай емес жәнемазмұны жағынан Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңнамасына қайшы келетін материалдардықабылдамауға құқылы.

Журналға енетін ғылыми-әдістемелік жұмыстар электронды нұсқада, автордың байланыс телефондарын көрсетеотырып, [email protected] электронды поштасына жіберіледі.

Жұмыспен бірге авторлар өздерінің электронды нұсқадағы фотосуреттерін жіберуі керек (JPEG форматындағысканерден өткізілген фотосурет көшірмелері де қабылданады). Фотосурет 5х6 форматындағы портреттік фото түріндетүсірілуі керек, егер мақала авторлары 3 (үш) не одан көп адам болса, біртекті ашық фонда түсірілген бір ұжымдықфотосурет қабылданады. Сапасы төмен немесе автордың бет-әлпеті көрінбейтін фотосуреттер қабылданбайды.

Журнал санына жұмысы жарияланған әрбір авторға редакция алқасы жұмысының жарияланғандығы туралысертификат береді.

Журналға мақала жариялау жөніндегі барлықсұрақтар бойынша "ERUDIT" білім беру-ғылыми орталығына

келесі телефон номерлері бойынша хабарласа аласыздар:

8 (7222) 56-25-25, +77076594160 (Азамат Азатов), +77778543577 (Арафат Мамырбеков)e-mail: [email protected]

Редакцияның мекенжайы:071400 Семей қаласы, Уранхаев көшесі, 45/3

¹6 (6) 2015

72

D E A R C O L L E A G U E S !Educational and scientific center "Erudit" continues accepting works of scientists and educators for publication

in international scientific journal "Еуразия білімі. Eurasian education. Евразийское образование" (certificate onregistration of a periodical printed publication №14770-F from 11.14.2014, issued by the Ministry of Investmentand Development of the Republic of Kazakhstan)

Periodical edition is published once a month in the Kazakh, Russian and English. Thematic focus of the journal publica-tions is scientific, methodical, educational and informational and advertising (for educational and scientific institutions).

Area of journal's distribution - the Republic of Kazakhstan, CIS countries, near and far abroad.

The journal publishes scientific research articles, methodological developments and projects of scientists, competitors,doctoral, masters, teachers - teachers, trainers, managers and employees of institutions of Education and Science ofKazakhstan, the Eurasian Economic Community, the CIS, Ukraine, Georgia, Turkey, China and the European Union.

Works accepted for publication in the journal - scientific, methodological articles, studies, essays, lesson development,written in Kazakh, Russian, English and other languages in the following areas:

Natural Sciences;Humanitarian sciences;Social Sciences;Technical sciences;Economic sciences;Pedagogical sciences;Issues of The Education.

Each author may submit no more than two works in one issue of the journal. Works written in collaboration are ac-cepted together with the author's works. The number of authors should not exceed 5 people.

REQUIREMENTS FOR FORMATTING OF PAPERS PUBLISHED IN THE JOURNAL:The text of the work should be at least 2 (two) and no more than ten (10) pages, typed in Microsoft Word in Times New

Roman 12 pin, with a single line spacing, on a standard A4 page with a border around the edges - to the left - 3 cm, right- 1,5 cm, top and bottom of the page 2 cm, with indention of 1 cm. From the middle of the page in bold indicate theauthor's name (in full), the name of his place of work (study), position and regalia. Job title is written in a middle of thepage in bold. The text of the work is written after the title with a single-spaced interval. The list of references is written inthe end. Literature is specified in the order mentioned in the text of the paper, in the case of quotations necessarily insquare brackets indicate the source page (example: [1, 256]). All drawings, maps, photographs, tables, charts, formulas,other Illustrations and inserts are recommended to perform using computer editors and post the article as they arementioned. If the work is written in a language other than Kazakh, Russian and English, the work should include a briefabstract, written in English or Russian (Kazakh) language.

The Editorial Board has the right to refuse to publish works that do not meet the content requirements of the subject ofthe journal and to the design of the works, as well as that works, which are contrary to the content of the current legislationof the Republic of Kazakhstan.

Work for publication in the international scientific and methodological, pedagogical journal "Еуразия білімі. Eurasianeducation. Евразийское образование" are accepted in electronic form with contact information of the author (s) by e-mail [email protected].

Together with the work of the authors should make their photos in electronic form (scanned copy of the photos isallowed in the format JPEG). Photo of the author must be of good quality, made in the form of portrait photography 5x6,if the authors of three (3) or more persons, is accepted to send one collective picture taken against a plain, light back-ground. Low quality photos, as well as those where can not distinguish the faces of the authors, not accepted for publica-tion.

All authors will receive a certificate of confirmation of the publication of their work in the international scientific journal"Еуразия білімі. Eurasian education. Евразийское образование"

On all matters concerning the publication of papers in the journal"Еуразия білімі. Eurasian education. Евразийское образование"

please contact the Educational Research Centre" ERUDIT "by phone:

8 (7222) 56-25-25, +77076594160 (Azamat Azat), +77778543577 (Arafat Mamyrbekov)e-mail: [email protected]

Editorial Office Address:45/3 Uranhayev St., Semey, 071400

73

¹6 (6) 2015

У В А Ж А Е М Ы Е К О Л Л Е Г И !Образовательно-научный центр "Erudit" продолжает прием работ ученых и педагогов для публикации

в международном научно-методическом журнале "Еуразия білімі. Eurasian education. Евразийскоеобразование" (свидетельство о постановке на учет периодического печатного издания №14770-Ж от14.11.2014 г. выдано Министерством по инвестициям и развитию Республики Казахстан)

Периодическое издание выходит один раз в месяц на казахском, русском и английском языках. Тематическаянаправленность публикаций журнала - научная, методическая, педагогическая и информационно-рекламная (дляучреждений образования и науки).

Территория распространения журнала - Республика Казахстан, страны СНГ, ближнее и дальнее зарубежье.

Журнал публикует научные изыскания, статьи, методические разработки и проекты ученых, соискателей,докторантов, магистрантов, педагогов - преподавателей, учителей, методистов, руководителей и работниковучреждений образования и науки Казахстана, стран Евразийского экономического содружества, СНГ, Украины,Грузии, Турции, Китая и стран Евросоюза.

К публикации в журнале принимаются работы - научные, методические статьи, исследования, очерки, разработкиуроков, написанные на казахском, русском, английском и других языках, по следующим направлениям:

Естественные науки;Гуманитарные науки;Социальные науки;Технические науки;Экономические науки;Педагогические науки;Вопросы образования.

От одного автора принимается не двух работ в один номер журнала. Труды, написанные в соавторстве,принимаются наряду с авторскими работами. Количество авторов одной статьи не должно превышать 5-ти человек.

ТРЕБОВАНИЯ К ОФОРМЛЕНИЮ РАБОТ, ПУБЛИКУЕМЫХ В ЖУРНАЛЕ:Текст работы должен быть не менее 2 (двух) и не более 10 (десяти) страниц, набранных в редакторе Microsoft

Word шрифтом Times New Roman 12-го кегля, с единичным интервалом между строк, на стандартной страницеформата А4 с полями по краям - слева - 3 см, справа - 1,5 см, вверху и внизу страницы по 2 см, с абзацнымиотступами в 1 см. С середины страницы жирным шрифтом указываются ФИО автора (полностью), наименованияего места работы (учебы), должность и регалии. Заголовок работы пишется с середины страницы жирным шрифтом.После заголовка через один интервал пишется непосредственный текст работы, в конце указывается списокиспользованной литературы. Литература указывается в порядке упоминания в тексте работы, в случаеиспользования цитат, в обязательном порядке в прямых скобках указывается страница первоисточника (пример:[1, 256]). Все рисунки, карты, фотографии, таблицы, диаграммы, формулы пр. иллюстрации и вставки рекомендуетсявыполнять с помощью компьютерных редакторов и размещать в статье по мере их упоминания. В случае, еслиработа написана на ином языке, кроме казахского, русского и английского, к работе прилагается краткая аннотация,написанная на английском или русском (казахском) языке.

Редакционная коллегия вправе отказать в публикации работ, не соответствующих по содержанию тематикежурнала и требованиям к оформлению работ, а также противоречащих по содержанию действующемузаконодательству Республики Казахстан.

Работы к публикации в международном научно-методическом, педагогическом журнале "Еуразия білімі. Eur-asian education. Евразийское образование" принимаются в электронном виде с указанием контактных данныхавтора(-ов) на электронный адрес [email protected].

Вместе с работой авторы должны приложить свои фотографии в электронном варианте (допускаетсясканированная копия фотографии в формате JPEG). Фотография автора должна быть хорошего качества,выполненной в виде портретной фотографии 5х6, в случае, если авторов 3 (три) и более человек, принимаетсяодна коллективная фотография, сделанная на однотонном, светлом фоне. Фотографии низкого качества, а такжете, на которых нельзя различить лица авторов, к публикации не принимаются.

Все авторы, получают сертификаты-подтверждения о публикации их работы в международном научно-методическом журнале "Еуразия білімі. Eurasian education. Евразийское образование".

По всем вопросам, относительно публикации работ в журнале "Еуразия білімі. Eurasian education.Евразийское образование" обращайтесь в Образовательно-научный центр "ERUDIT" по телефонам:

8 (7222) 56-25-25, +77076594160 (Азамат Азатов), +77778543577 (Арафат Мамырбеков)e-mail: [email protected]

Адрес редакции:071400, г.Семей, ул.Уранхаева, 45/3

¹6 (6) 2015

74

Мнение авторов публикаций не всегда отражает мнение редакции журнала.Opinion of publishing author not always reflect the opinion of the publisher.

Журнал материалдарын қолданған жағдайда, журналға сілтеме беру міндетті.При использовании материалов ссылка на журнал обязательна.

While using materials reference to the journal is obligatory.

Редакцияның мекенжайы / Адрес редакции / The editorial office address0 7 1 4 0 0

Семей қаласы, Уранхаев көшесі 45, 2 қабат, 3 кеңсе.г. Семей, ул. Уранхаева, 45, 2 этаж, офис 3.

Semey, Uranhayev Street 45, 2nd floor, office 3.

Тел/Tel: + 7 (7222) 56 25 25e-mail: [email protected]

Басылды / Напечатано в / Journal is published "ImPress" баспасы / Издательство "ImPress" / Publishing house "ImPress"

071400 Семей қаласы, Найманбаев к-сі, 163, 2 офисг. Семей, ул. Найманбаева, 163, офис 2Semey, Naimanbayev Street, 163, office 2

Тел/Tel: + 7 (7222) 56 04 56

Жауапты редактор / Ответственный редактор / Executive editorAzamat Azatov

Дизайн және компьютерлік беттеу / Дизайн и компьютерная верстка /Design and Desktop Publishing

Didar Kambarova

Басуға жіберілді / Подписано в печать / Signed into Print:14.09.2015

Пішіні / Формат / Format60х84 1/8

Тираж / Copies100 дана / экземпляров / number

Тапсырыс / Заказ / Order No1555

Қазақстан Республикасы Инвестициялар және даму министрлігінің Байланыс,ақпараттандыру және ақпарат комитетінде 24.11.2014 ж. есепке қойылып,

№14770-Ж куәлігі берілген

Свидетельство о постановке на учет выдано Комитетом связи,информатизации и информации Министерства по инвестициям

и развитию Республики Казахстан№14770-Ж от 24.11.2014 г.

Registered in The Ministry of Investment and Development of the Republic of Kazakhstan,Communication, Information and Information Committee 24.11.2014. Certificate No. 14770-Ж

77

¹6 (6) 2015

Eurasian education №6

Documents

Transcript of Eurasian education №6