ELEKTRİK ÜRETİMİ İÇİN NÜKLEER...

1

FESKÖK 7. SINIF ÖĞRENCİ DEFTERİ

ELEKTRİK ÜRETİMİ İÇİN NÜKLEER SANTRALLER

KURULMALI MI?

Bu öğrenci defteri 115K492 nolu 1001 projesi olan FESKÖK

kapsamında TÜBİTAK’tan sağlanan destek ile proje ekibi tarafından

geliştirilmiştir.

2

YAŞAMIMIZDAKİ ELEKTRİK

Elektrik bir enerji çeşidi olup yaşamımız için vazgeçilmezdir. Telefonlarımızdan çamaşır makinelerine,

bilgisayarlarımızdan mutfak robotlarımıza kadar birçok araç elektrik ile çalışmaktadır. Elektrik,

santrallerde üretilmektedir. Bugün için hidrotermik, hidroelektrik, jeotermik, rüzgâr, nükleer,

biokütle ve güneş olmak üzere yedi farklı santral tipinde elektrik üretilmektedir.

Güneş santralleri dışında diğer santral tiplerinde ana amaç jeneratör denen araçlarda iki mıknatıs

arasındaki bir metal parçasının dönmesini sağlamaktır. Bu dönme hareketi ile mıknatıslı (manyetik)

alanda elektrik üretilmektedir. Hidrotermik santrallerde, barajlardaki su özel havuzlara alınıp kömür

veya doğal gazın yanması ile ısıtılır. Bu şekilde elde edilen buhar, türbinlere gönderilerek

jeneratörlerde dönme hareketi sağlanır. Hidroelektrik santrallerde (HES), barajlarda biriktirilen su

belirli bir mesafeden aşağı doğru akıtılarak zeminde yer alan türbinlerin suyun hareketi ile dönmesi

sağlanır. Jeotermik santrallerde, yerin iç katmanlarından gelen sıcak suyun yeryüzünde buharlaşması

ile buhar türbinlerinin dönmesi sağlanır. Rüzgar santrallerinde, rüzgar türbinleri kanatlarına rüzgarın

değmesi ile doğrudan bir dönme hareketi yapar ve bu dönme ile jeneratörde elektrik üretimi başlar.

Nükleer santrallerde, reaktörlerde bulunan uranyum ve toryum gibi elementlerin parçalanması ile

çıkan yüksek enerji reaktör çevresindeki suyun ısıtılmasında kullanılır. Isıtılan su buharlaşarak buhar

türbinlerinin dönmesini sağlar. Biokütle santrallerinde ise mısır ve buğday gibi tahıllar, otlar ve deniz

bitkileri ile bitkisel ve hayvansal atıklar yakılarak elde edilen buhar ile buhar türbinlerinin dönmesi

sağlanır. Güneş santrallerinde ise dönme hareketi yerine doğrudan bir elektron akışı oluşur. Güneş

panellerinde bulunan ve silikon denen maddelerin atomlarında bulunan serbest elektronlar güneş

ışığındaki enerjiyi emerek harekete geçerler ve bu hareket sayesinde elektrik üretilir.

3

Santrallerde üretilen elektriğin gerilimi düşüktür. Bu şekilde santrallerden evlere kadar uzun

mesafelerde taşınamaz. Taşıma sırasında ciddi bir ısı kaybı yaşanır ve taşıma için çok kalın kablolara

ihtiyaç duyulur. Dolayısıyla Yükseltici Transformatör (Trafo) denen yerlerde santral çıkışında gerilim

arttırılır. Şehir merkezlerine yaklaştıkça Azaltıcı Transförmatörlerde (Trafo) gerilim düşürülür ve

evlerde kullanılabilir bir hale getirilir (220 volt). Bu şekilde santrallerden evlerimize kadar elektrik

iletimini sağlayan dağıtım kabloları ile trafolara şehir şebekesi denir.

Evlere kadar gelen elektrik belirli merkezlerde bulunan trafolar ile farklı mahallelere dağıtılır. Bu

dağıtım sırasında mahalle içindeki evler ve farklı mahalleler birbirlerine paralel bağlanır. Bu şekilde

bir mahalleye elektrik sağlayan hatta bir problem olduğunda bu mahalleye paralel bağlanan bir

mahalledeki evlerde elektrik kesintisi olmaz.

4

Elektrik hatları ile eve gelen elektrik önce sigorta kutusu içerisinden geçirilir ve sonrasında evdeki

odalara dağıtılır. Sigorta trafodan gelen kablo ile ev içindeki elektrik devresi arasına seri bağlanır.

Evdeki günlük kullanımın aşırı arttığı durumlarda sigorta içerisinde bulunan (ve erime sıcaklığı düşük

olan) teller ısınarak kopar ve eve verilen elektrik kesilir. Günümüzde kullanılan otomatik sigortalarda

ise tellerin ısınarak kopması yerine elektriğin ürettiği manyetik etki kullanılır.

Elektrik, ev içerisindeki farklı odalara, paralel bağlar ile bağlanmış bakır kablolar ile dağıtılır. Ayrıca

farklı odalardaki anahtarlar ile devredeki elektrik kontrol altına alınır (anahtar açılarak veya

kapatılarak). Farklı odalardaki ampuller (veya florasan lambalar) birbirilerine özellikle paralel bağlanır

ki hepsi eşit parlaklıkta (güçte) yansınlar. Benzer şekilde evdeki çoklu (üçlü-beşli) prizleri

düşündüğümüzde aynı prize bağlanan birden fazla elektronik eşya birbirlerine paralel bağlandıkları

için her bir alete giden elektriğin gerilimi aynı olur.

5

Evimize gelen elektriği ampullerin yanmasında (ışık ve ısı üretmede), elektrikli sobanın ısınmasında

(ışık ve ısı üretmede) ve mutfak robotunun çalışmasında (hareket üretmede) gibi birçok faaliyette

kullanırız. Ampul ve elektrikli soba örneklerinde ışık ve ısı üretmede direnç denen yapılardan

yararlanılır. Örneğin ampulde yer alan Tungsten teli ampul üzerinden geçen akıma karşı direnç

yaratarak akımı yaratan elektronların enerjisinin (elektriğin) ısı veya ışık enerjilerine dönüşerek dışarı

aktarılmasına neden olur. Mutfak robotu örneğinde ise elektrikten hareket enerjisi elde etmek için

elektrik motoru kullanılır. Elektriği hareket enerjisine çeviren elektrik motoru, hareket enerjisini

elektrik enerjisine çeviren jeneratörün çalışma prensibinin tersi yönde çalıştığı söylenebilir. Bu

motorda içerisinden elektrik geçen bir metalde manyetik bir alan oluşur ve bu metal iki mıknatıs

arasına bırakıldığında mıknatısların yarattığı manyetik alan ile etkileşir ve metal dönmeye başlar. Bu

kolun dönmesi ile elektrik enerjisi hareket enerjisine dönüşür. Dönme hareketi ile mutfak robotunda

yer alan parçalar çarklar ve su basıncı gibi başka yardımcı elemanlar ile hareket ettirilir.

(Yukarıdaki bilgiler bir internet sitesinden alınmıştır).

SORU 1. Yukarıda verilen bilgilerden aşağıdaki sonuçlardan hangileri çıkarılabilir?

1.Hidrotermik santrallerde kömür ve doğalgazın yakılması ile elde edilen ısı enerjisi önce hareket

enerjisine sonrasında ise elektrik enerjisine çevrilir.

O ÇIKARILABİLİR O ÇIKARILAMAZ

2. Isı, hareket, ışık ve elektrik enerjileri birbirlerine dönüştürülebilir.


3. Hidrotermik santraller ve hidroelektrik santrallerde elektrik üretim mekanizması aynıdır.


4. Güneş santrallerinde hareket enerjisinin elektrik enerjisine dönüştürüldüğü jeneratörler

kullanılmaz.


6

5. Santrallerde üretilen elektriğin gerilimi, evlerde kullandığımız elektriğin geriliminden daha

düşüktür.


6. Bir bölgede yer alan trafolardan birinde arıza çıktığında o bölgedeki bazı mahallelerde elektrik

kesintisi gözlenirken bazılarında gözlenmeyebilir.


7. Sigortalar evdeki aşırı elektrik kullanımını azaltmak ve elektrik tasarrufu yapmak için

kullanılmaktadır.


8. Aynı üçlü prize bağlanan elektronik eşyalar birbirlerine paralel bağlanmış olurlar.


9. Mutfak robotlarında jeneratör bulunur.


SORU 2. Hidrotermik santrallerde elektrik üretiminden, bu elektriğin bir evdeki çamaşır makinesinin

çalışmasında kullanılmasına kadar geçen süreçte,

I.Trafo

II. Sigorta

III. Jeneratör

IV. Elektrik motoru

V. Evlere ayrılan şebeke teli

Yukarıdaki elemanlar hangi sırada görev yapar?

Benim Düşüncelerim:

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

7

Tartışma Sonuçları

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

SORU 3. Verilen bilgilerin bir internet sitesinden alındığı belirtiliyor. Bu bilgilerin doğruluğu

konusunda emin misiniz? Daha emin olabilmek için neler yapardınız?


………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

Tartışma Sonuçları:

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………..…

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

8

AMPUL NASIL YANIYOR?

Yukarıda basit bir elektrik devresi verilmiştir. Bu devrede anahtar kapatıldığında ampulün yandığı

gözlenmiştir. Ampulün yanması ile ilgili olarak yedi arkadaşın yorumları aşağıda verilmiştir:

Ahmet: Bence pilin her iki ucundan elektronlar yola çıkar ve lamba üzerinde çarpışarak lambanın

yanmasını sağlarlar.

Figen: Bence pilden lambaya giden kablo lambanın yanması için yeterlidir. Lambadan sonra tekrar bir

kablo ile pile geri dönmeye gerek yok.

Birce: Pilin eksi ucu ile artı ucu arasında bir gerilim vardır. Eksi uçtaki elektronlar artı uca doğru

harekete geçer. Elektronlar ampulden geçerken ampul, elektronların enerjisini ışık enerjisine çevirir

ve yok eder. Sonrasında ise ampulden pile doğru herhangi bir elektron dönüşü olmaz.

Tekin: Pilin eksi ucundan çıkan bir elektron ampul içerisinden geçerken ampulün yanmasını sağlar ve

sonrasında tam bir tur atarak pilin artı ucuna gelir.

Mustafa: Pilin eksi ucu ile artı ucu arasındaki gerilimden dolayı pilin artı ucundan binlerce elektron

yola çıkar. Bu elektronlar ampul içinden geçerken ampulün yanmasını sağlarlar ve pilin eksi ucuna

geri dönerler.

Zeynep: Pilin eksi ucu ile artı ucu arasında bir gerilim oluşur. Pilin eksi ucundaki atomlarda bulunan

elektron pilin artı ucu tarafından çekilirken enerjisini teldeki ilk atoma verir. Bu enerji tel boyunca

atomlardaki elektronlara (elden ele) aktarılır. Pilin artı ucuna kadar akım oluşturulur. Bu akım ampul

içerisinden geçerken bir miktar enerji ampulün direnç göstermesi ile ısı ve ışık olarak dışarı aktarılır.

Mehtap: Pilin eksi ucu ile artı ucu arasında bir gerilim vardır. Pilin eksi ucundan çıkan binlerce

elektron pilin artı ucuna doğru harekete geçer. Bu arada ampulün içinden geçen bazı elektronlar

ampulde dirençle karşılaşır ve enerjilerini ışık olarak kaybeder. Ampuldeki direnci aşabilen elektronlar

tekrar pilin artı ucuna dönerler.

9

Buna göre ampulün yanması ilgili yorumlar için aşağıdaki tabloyu doldurunuz.

Benim düşüncelerim

Doğru mu yoksa yanlış mı?

Neden?

Ahmet’in yorumu

Figen’in yorumu

Birce’nin yorumu

Tekin’in yorumu

Mustafa’nın yorumu

Zeynep’in yorumu

Mehtap’ın yorumu

10


Doğru mu yoksa yanlış mı?

Neden?

Ahmet’in yorumu

Figen’in yorumu

Birce’nin yorumu

Tekin’in yorumu

Mustafa’nın yorumu

Zeynep’in yorumu

Mehtap’ın yorumu

11

EVDEKİ AMPULLER

Mehmet ve babası evdeki ampulleri yenileri ile değiştirirken aralarında aşağıdaki diyalog geçmiştir:

Mehmet: Bütün ampulleri değiştirdik ve bütün ışıkları yaktık (anahtarları kapattık). Bütün ampuller

farkındaysan yandı ve eşit parlaklıkta yanıyorlar. Hâlbuki elektrik evin kapısından giriyor. Dolayısıyla

evin kapısına yakın olan yerlerdeki ampullerin daha iyi yanması gerekmez mi?

Mehmet’in babası: Paralel bağlama diye bir şey var. Normalde odalar yan yana olsalar da her bir

odaya ayrı birer kablo giriyor ve ampullere geldikten sonra ana merkeze geri dönüyorlar. Bu şekilde

paralel bağlanınca hepsi eşit parlaklıkta yanıyorlar.

Mehmet: Peki. Mesela bütün ışıkları yaksak (anahtarları kapatsak) ve mutfaktaki ampulü çıkarsak

diğerleri yanmaya devam ederler mi?

Mehmet’in babası: Bak bu dediğin de paralel bağlamayı doğruluyor. Eğer odalardaki ampuller aynı

kablo üzerinde birbirlerine uç uca eklenselerdi dediğin gibi ilk ampulü çıkardığında diğerleri yanmazdı.

Ancak mutfaktakini çıkardığında diğerlerinin eski parlaklıklarında yanmaya devam ettiklerini

göreceksin.

12

SORU 1. Mehmet’in babası odalardaki ampullerin paralel bağlandığını ifade etmektedir. Sizce

Mehmet, babası ile konuşmadan önce ampullerin nasıl bağlandığını düşünmüş olabilir? Cevabınızı

açıklayınız.


………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…


………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

SORU 2. Odalardaki ampullerin paralel bağlanmasının diğer muhtemel bağlanma tipine göre ne gibi

avantajları vardır?


………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…


………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

13

AMPULLERİ BAĞLAYALIM

1.Gerçekler: Devre elemanları tek bir kol üzerinde uç uca bağlanarak bir araya getirilir ve boşta kalan

iki uç üretece bağlanarak ortaya çıkan bağlama şekline seri bağlama denir. Böyle bir devrede

elektriğin akabileceği tek bir yol vardır. Örneğin ampullerden birinin çıkış ucundan diğerinin giriş

ucuna bağlanması ile seri bağlı ampuller oluşur. Bir devredeki iki elemanın birer uçları birleştirilir ve

elde edilen iki uç üretecin kutuplarına bağlanırsa oluşturulan bağlama şekline paralel bağlama denir.

Örneğin ampullerin birer uçları bir noktada diğer uçların da bir noktada birleştirilmesi ile paralel bağlı

ampuller oluşur.

2. Malzemelerimiz

Dört adet özdeş ampul (2.5 Wattlık)

Bağlantı kabloları/telleri

5 V’luk iki adet pil

Dört adet ampul duyu

Fotoğraf makinesi (Cep telefonunun fotoğraf çekme özelliği kullanılabilir)

3.Yapılacak işlemler

1. Öncelikle ampullere cam kalemi kullanarak A, B, C ve D şekline birer harf veriniz.

2. Ampul duylarından birini pilin artı ve eksi uçlarına bağlayınız ve A ampulünü duya yerleştiriniz. Bu

şekilde A ampulünün yandığını göreceksiniz. Bu ampulün parlaklık derecesini kayıt altına almak için

ampulle beraber tüm devrenin fotoğrafını çekiniz. Bu fotoğrafa birinci fotoğraf diyelim.

3. Daha sonra A ampulünü çıkarınız ve bir diğer ampul duyunu önceki düzenekteki ampul duyuna uç

uca ekleyip boşta kalan uçları yeniden pilin artı ve eksi uçlarına bağlayınız. Bu sefer A ve B

ampullerini duylarına yerleştirdiğinizde gördüğünüz görüntünün (tüm devrenin) fotoğrafını çekiniz.

Bu fotoğrafa ikinci fotoğraf diyelim. İkinci fotoğraf ile önceki aşamada çektiğiniz birinci fotoğrafı

kıyaslayınız.

4. Son fotoğraf çekiminden sonra sadece B ampulünü duyundan çıkarınız ve A ampulündeki değişimi

gözleyiniz.

4. Tahminlerim

Üçüncü işlemi yapmadan önce bu işlem ile ilgili olarak aşağıdaki tahmin tablolarını doldurunuz.

Birinci Tahminim

Yanar mı?

Neden?

A ampulü

B ampulü

14


Yanar mı?

Neden?

A ampulü

B ampulü

İkinci Tahminim

Üçüncü işlemi yapmadan önce birinci düzenekten ikinci düzeneğe geçtiğinizde çekeceğiniz

fotoğrafları düşünerek A ampulünün parlaklık derecesinde (B ampulü düzeneğe eklendikten sonra)

nasıl bir değişim olmasını beklersiniz?

Artar mı? Azalır mı? Değişmez mi?

Neden?

B ampulü düzeneğe eklendikten sonra A ampulünün parlaklık derecesi



Neden?


Üçüncü tahminim

Dördüncü işlemi yapmadan (son fotoğraf çekimini yaptıktan bir süre sonra B ampulünü duydan

çıkardığınızda) önce A ampulünde nasıl bir değişim olacağını bekliyorsunuz?

Yanar mı? Neden?

B ampulü çıkarıldıktan sonra A ampulü

15


Yanar mı? Neden?


5. Gözlemlerim

Üç ve dört numaralarda verilen işlemlere göre gözlemlerinizi yapınız. Aşağıdaki tabloda gözlem

sonucunda elde ettiğiniz verileri tik işareti ( ) koyarak yazınız.

Ampul Yandı Yanmadı

A ampulü

B ampulü

Arttı Azaldı Değişmedi


Yandı Yanmadı


6. Sonuçlarım

Yukarıdaki tablodaki verileri düşünerek elde ettiğiniz sonuçları devre elemanlarının seri veya paralel

bağlanması durumları ile ilişkilendirerek yorumlayınız.


………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

16


………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

7. Yapılacak işlemler

1. İkinci deney düzeneğimiz için duylarından birini pilin artı ve eksi uçlarına bağlayınız ve C ampulünü

duya yerleştiriniz. Bu şekilde C ampulünün yandığını göreceksiniz. Bu ampulün parlaklık derecesini

kayıt altına almak için ampulle beraber tüm devrenin fotoğrafını çekiniz. Bu fotoğrafa üçüncü

fotoğraf diyelim.

2. Daha sonra C ampulünü çıkarınız ve bir diğer ampul duyunu ayrı olarak bağlantı kabloları ile pilin

artı ve eksi uçlarına paralel bir şekilde bağlayınız. C ve D ampullerini düzeneğe eklediğiniz duylara

yerleştirdiğinizde gördüğünüz görüntünün (tüm devrenin) fotoğrafını çekiniz. Bu fotoğrafa dördüncü

fotoğraf diyelim ve önceki aşamada çektiğiniz üçüncü fotoğraf ile bu (dördüncü) fotoğrafı kıyaslayınız.

3. Son fotoğraf çekiminden sonra D ampulünü duyundan çıkarınız ve C ampulündeki değişimi

gözleyiniz.

8. Tahminlerim

İkinci işlemi yapmadan önce bu işlem ile ilgili olarak aşağıdaki tahmin tablolarını doldurunuz.

Birinci Tahminim

Yanar mı?

Neden?

C ampulü

D ampulü

17


Yanar mı?

Neden?

C ampulü

D ampulü

İkinci Tahminim

İkinci işlemi yapmadan önce C ampulünün parlaklık derecesinde (D ampulü düzeneğe eklendikten

sonra) nasıl bir değişim olmasını beklersiniz?


Neden?

D ampulü düzeneğe eklendikten sonra C ampulünün parlaklık derecesi



Neden?


Üçüncü tahminim

Üçüncü işlemi yapmadan (son fotoğraf çekimini yaptıktan bir süre sonra D ampulünü duydan

çıkardığınızda) önce C ampulünde nasıl bir değişim olacağını bekliyorsunuz?

Yanar mı? Neden?

D ampulü çıkarıldıktan sonra C ampulü

18


Yanar mı? Neden?


9. Gözlemlerim

Bir, iki ve üç numaralarda verilen işlemlere göre gözlemlerinizi yapınız. Aşağıdaki tabloda gözlem


Ampul Yandı Yanmadı

C ampulü

D ampulü

Arttı Azaldı Değişmedi


Yandı Yanmadı


10. Sonuçlarım

Yukarıdaki tablodaki verileri düşünerek elde ettiğiniz sonuçları devre elemanlarının seri veya paralel

bağlanması durumları ile ilişkilendirerek yorumlayınız.


………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

19


………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

SORU 1. Tahminleriniz ve gözlemleriniz arasında farklılıklar var mıydı? Bu farklılıkların neden kaynaklandığını düşünüyorsunuz? Benim Düşüncelerim:

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

20


………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

SORU 2. Arkadaşlarınızın sonuçları ile kendi sonuçlarınız arasında farklılıklar var mıydı? Sizce bu

farklılıklar neden kaynaklanmış olabilir?

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…


……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

21

SORU 3. Aynı gözlemi yapan iki öğrencinin gözlemlerden çıkardıkları sonuçlar aşağıda

verilmiştir:

Nergiz: Birinci deneyde B ampulü çıkarıldığında A ampulü sönmektedir. Buna göre bir devredeki ampul sayısı azaldıkça o devredeki ampullerin parlaklığında azalma olur.

Aylin: Birinci deneyde B ampulü çıkarıldığında A ampulü sönmektedir. Buna göre seri bağlı iki ampulden biri çıkarıldığında çıkarılan ampul elektrik akımını kestiği için diğer ampulün sönmesine neden olur. Buna göre aşağıdaki sonuçlardan hangilerine katılıyorsunuz? 1.İnsanlar yaratıcı ve özgür düşünceye sahip olduğu için Nergiz ve Aylin’in gözlemlerinden elde ettiği sonuçlar eşit derecede doğrudur. O Katılıyorum O Fikrim Yok O Katılmıyorum 2. Daha genel açıklamalar içerdiği için Nergiz’in çıkardığı sonuç Aylin’in sonucuna göre daha doğrudur.

O Katılıyorum O Fikrim Yok O Katılmıyorum 3. Bireylerin gözlemleri ile gözlemlerinden çıkardıkları sonuçlar düşünüldüğünde Aylin’in Nergiz’e göre gözlemleri ile daha uyumlu bir sonuç çıkardığı söylenebilir.

O Katılıyorum O Fikrim Yok O Katılmıyorum SORU 4. Aşağıdaki devre elemanlarının sembollerini kullanarak birinci, ikinci, üçüncü ve dördüncü fotoğraflarda gördüğünüz devreleri çiziniz.

22

Birinci Fotoğraftaki Devre

İkinci Fotoğraftaki Devre

23

Üçüncü Fotoğraftaki Devre

Dördüncü Fotoğraftaki Devre

24

GERİLİM, AKIM VE DİRENÇ

1.Gerçekler: Basit bir elektrik devresinde bir pilin eksi ucu ile artı ucu arasında bir enerji farkı vardır.

Bu enerji farkına potansiyel fark veya gerilim denir. Gerilimin birimi Volt olup V ile gösterilir. Ayrıca

potansiyel fark Voltmetre ile ölçülür. Pilin tel ile birleştiği yerde pilin eksi ucundaki elektron pilin artı

ucu tarafından şiddetle çekildiği için enerjisini teldeki ilk atomun elektronuna verir. Daha sonra

enerjisi artan elektron, enerjisini teldeki ikinci atomun elektronuna verir. Bu şekilde elden ele

elektronların enerjisi artıp azalarak en son pilin artı ucundaki atomun elektronuna enerji verilir. Ancak

bu enerji aktarımı pilin iki kutbu arasındaki yük dağılımı eşitlenene (pil bitene) kadar devam eder. Bu

şekilde yüklerin itme çekme kuvvetleri ile enerjilerini birbirlerine aktarmasına elektrik akımı denir.

Akım i ile gösterilir. Elektrik akımının şiddeti, iletken telin birim kesitinde birim zamanda elektronların

yaptığı enerji aktarımıdır. Akım şiddetinin birimi amperdir ve A ile gösterilir. Ayrıca akım şiddeti

Ampermetre ile ölçülür. Basit bir devredeki tüm elemanlar elektronların enerjilerini aktarmalarına

karşı bir direnç gösterirler. Bu direnç örneğin bir telde ise telin cinsine, uzunluğuna ve kalınlığına

bağlıdır. George Simon Ohm tarafından yapılan çalışmada bir ampulün uçları arasından geçen

gerilimin ampulden geçen akım şiddetine oranı (Gerilim/Akım = Direnç) sabittir. Bu sabit değer

iletkenin elektriksel direnci olarak adlandırılır. Direncin birimi ohmdur ve sembolü ile gösterilir.

2. Malzemelerimiz:

Bir adet ampul (2,5 Voltluk)

Üç adet pil (1,5 Voltluk)

Pil yatağı

Bağlantı kabloları

Ampermetre

Voltmetre

Ampul duyu


1. Bir pil, bir ampul ve bağlantı kablolarından oluşan basit bir elektrik devresi kurunuz ve bu devreye

ampermetreyi seri, voltmetreyi ise (ampul uçlarına) paralel bağlayınız.

2. Ampermetre ile devreden geçen akımın şiddetini ölçünüz. Voltmetre ile ampul uçları arasındaki

gerilimi ölçünüz.

3. İkinci pili pil yatağına takarak gerilimi ve akım şiddetini tekrar ölçünüz.

4. Üçüncü pili pil yatağına takarak gerilimi ve akım şiddetini tekrar ölçünüz.

4. Tahminlerim

İkinci, üçüncü ve dördüncü işlemleri yapmadan önce pil sayısı arttıkça devredeki akım şiddeti, gerilim

miktarı ve gerilim/akım (direnç) şiddeti oranında nasıl bir değişim beklersiniz?

25

Tahminim

Akım Şiddeti

Gerilim Miktarı

Akım Şiddeti/Gerilim

Miktarı (Direnç)

Devreye bağlanan pil sayısı arttıkça


Akım Şiddeti

Gerilim Miktarı

Akım Şiddeti/Gerilim

Miktarı (Direnç)


5. Gözlemlerim

İkinci, üçüncü ve dördüncü işlemleri yaparak ölçüm sonuçlarınızı ve gözlemlerinizi aşağıdaki

tablolarda gösteriniz.

Devredeki Pil Sayısı Akım Şiddeti (Amper)

Gerilim Miktarı (Volt)

Gerilim/ Akım Şiddeti (Ohm)

Bir pil

İki Pil

Üç Pil

Akım Şiddeti

Gerilim Miktarı

Akım

Şiddeti/Gerilim Miktarı (Direnç)


6. Sonuçlarım

Yukarıdaki tablodaki verileri düşünerek akım, gerilim ve direnç arasındaki ilişkiyi yorumlayınız.

26


………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….


………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

27

SORU 1. Yukarıda yapılan deney ile ilgili olarak üç arkadaşın yorumları aşağıda verilmiştir:

Selim: Bence böyle bir deneyin yapılmasına gerek yok. Sonuçta elektrik iletimi sırasında ampulün

ısındığını ve bu ısınmanın bir tür dirençten kaynaklandığını kendimiz gözlemleyebiliyorduk.

Ömer: Bence böyle bir deneyin yapılması gerekli. Sonuçta bilimin amaçlarından biri doğrudan gözle

gözlemleyemeyeceğimiz olayları laboratuvar ortamında canlandırarak doğa olaylarının arkasındaki

nedenleri araştırmak değil mi?

Umay: Bence böyle bir deneyin yapılması gerekli. Sonuçta tahminlerimize göre ölçme araçlarıyla

ölçüm yapılmış. Ayrıca sayılarla ifade edilen veriler daha güvenilirdir.

Bu arkadaşlardan hangilerinin görüşlerine katılıyor, hangilerinin görüşlerine katılmıyorsunuz?

Nedenleriyle beraber aşağıdaki boşluğa yazar mısınız?


………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………


………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

28

SORU 2. Yukarıdaki deneyi yapan bir öğrencinin not defterindeki bazı notların sırası karışmıştır.

Aşağıda bu notlar verilmiştir:

NOT 1. Pil sayısı arttıkça gerilim ve akım artmış ve bunların birbirlerine olan oranları aynı kalmıştır.

NOT 2. Bir pil olan düzenekte ampermetre 1 amper iken, iki pil olan düzenekte ampermetre 2 amperi

göstermiştir. Ayrıca bir pil olan düzenekte voltmetre 1.5 voltu gösterirken, iki pil olan düzenekte

voltmetre 3 voltu göstermiştir.

NOT 3. Basit bir devrede seri bağlanan pil sayısı arttıkça telin direnci değişmez.

Bu notları anlamlı bir sıra ile yeniden sıralasınız nasıl bir sıralama yapmanız gerekirdi? Bu sıralamayı

yaparken nelere dikkat ettiniz?


………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…


………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

29

SORU 3. Voltmetre paralel bağlanırken ampermetrenin seri bağlandığı gözlenmektedir. Bu durumun

nedeni ile ilgili olarak düşüncelerinizi aşağıdaki boşluğa yazar mısınız?


………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…


………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

30

BİR MÜZİK SETİ YAPALIM

Yukarıda fotoğrafı verilen müzik seti Kaset Çalar ve CD Çalar olmak üzere iki bölümden oluşmaktadır.

Bu müzik seti 220 voltluk ev elektriğini 50 volta düşüren bir adaptör ile çalışmaktadır. Müzik setinin

Kaset Çalar bölümü 40 voltluk, CD çalar bölümü ise 30 voltluk gerilim ile çalışmaktadır. Ayrıca müzik

setinde her biri 10 voltluk gerilime sahip olan Dirençler kullanılmaktadır. Buna göre müzik setinin

elektrik devresini çizseniz bu devrede devre elemanlarına ana gerilimi nasıl dağıtırdınız? Devreyi

aşağıdaki boşluğa çizerek gösteriniz.

Benim Çizimim

31

Tartışma Sonucunda Çizimim

32

ENERJİLERİN BİRBİRİNE DÖNÜŞÜMÜ

(1)Doğada enerji yok olmaz ve sürekli farklı enerjiler birbirlerine dönüşür. (2) Güneş santralleri

dışındaki elektrik santrallerinde hareket enerjisi elektrik enerjisine çevrilir. (3) Örneğin rüzgâr

santrallerinde türbinler rüzgâr ile dönerken, içinde mıknatıs olan bir kol dönmeye başlar ve bu kolun

yarattığı manyetik alan etrafındaki teller ile etkileşerek elektrik üretilir. (4) Bu mekanizmaya jeneratör

denir. Bu şekilde üretilen elektrik evlerimize kadar şehir şebekesi ile taşınır. (5) Evlerimizde ise

elektriği ısınmada, aydınlanmada ve hareket üretiminde kullanırız. (6) Örneğin ampullerde ve elektrik

sobalarında, içerisinden akım geçen telin bir direnç oluşturması sağlanır ve bu arada elektronlar

enerjilerini ısı ve ışık olarak kaybederler. (7) Mutfak robotunda ise elektrik motoru sayesinde elektrik

enerjisi hareket enerjisine çevrilir. (8) Kabloya takılan mutfak robotunun içerisinde içinden akım

geçen bir tel (ve tele bağlı bir kol) ile bu telin çevresinde yer alan mıknatıslar hareket üretimini sağlar.

(9) Telden akım geçtiğinde manyetik alan oluşur ve bu alan mıknatısların yarattığı manyetik alanla

çakışır ve telin bağlı olduğu kolun dönmesi sağlanır. (10) Görüldüğü üzere elektrik motorları

jeneratörlerin çalışma prensiplerinin tersi yönde çalışırlar.

33

SORU 1.Yukarıdaki cümleleri nereden bildiğiniz ile ilgili olarak aşağıda verilen bilgi kaynaklarına göre

cümleleri artı (+) koyarak eşleştiriniz.

Kendi gözlemlerimden biliyorum

Okuduğum bilimsel çalışmalardan biliyorum.

Okuduğum ders kitaplarından biliyorum.

Sezgilerimle biliyorum.

Kelimelerin anlamını düşünerek tahmin ediyorum.

Medya’dan Biliyorum.

Çevremdeki insanlardan öğrendiğim için biliyorum.

İlk defa öğreniyorum

Birinci cümleyi

İkinci cümleyi

Üçüncü cümleyi

Dördüncü cümleyi

Beşinci cümleyi

Altıncı cümleyi

Yedinci cümleyi

Sekizinci Cümleyi

Dokuzuncu cümleyi

Onuncu cümleyi

SORU 2. Yukarıda verilen bilgi kaynaklarını düşündüğünüzde en çok güvenilir olduğunu

düşündüğünüz iki bilgi kaynağı ile en az güvenilir olduğunu düşündüğünüz iki bilgi kaynağını aşağıdaki

boşluğa yazınız.


………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

34


………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

SORU 3. Kişisel gözlemleriniz ile elde ettiğiniz bilgiler, ailenizdeki bireylerden öğrendiğiniz bilgiler,

ders kitaplarından öğrendiğiniz bilgiler ve medyadan öğrendiğiniz bilgileri kesinlik açısından

kıyaslayınız.


………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…


………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

35

FİLOZOF İLE ÇOCUK

Çocuk: Sizce elektrikten ısı ve ışık nasıl elde ediliyor?

Filozof: Bir ampule, bir tost makinasına ve bir de elektrikli sobaya baktığında ortak olarak ne

görüyorsan, işte o şeyle üretiyorlar?

Çocuk: Çok iyi anladığımı sanmıyorum. Bahsettiğiniz şeylerin hepsinin içinde teller var sanırım.

Filozof: Yaklaştın bak çocuk. Sonuçta bu aletlerin hepsi elektrikle çalışıyor ve sen bunlara elektrik

verdiğinde o tellerin içinden elektrik geçiyor.

Çocuk: Orasını anladım ama ışık ve ısı nereden çıkıyor?

Filozof: Bu bahsettiğin teller dümdüz mü yoksa kıvrım kıvrım mı?

Çocuk: Şimdiii… Ampulün içinde kıl gibi bir tel var ve o telin ortasının kıvrım kıvrım olduğunu

biliyorum. Aynı şekilde tost makinasında da elektrikli sobada da kıvrım kıvrım sarılmış teller

hatırlıyorum.

Filozof: Meselenin tam ortasına düştün o zaman. Direnç diye bir şey biliyor musun?

Çocuk: Haaa şimdi anladım! Tel kıvrımları aslında telin uzamasını ve direncinin artmasını sağlıyor.

Elektrik bu dirençli yerden geçerken elektronlar enerjilerini ısı veya ışık olarak kaybediyor. Mesela

bilgisayar çok çalışınca ya da buzdolabı çok çalışınca ‘ısındı’ diyoruz. Anlaşılan onların içinde de böyle

bir şeyler var.

Filozof: İyi gidiyorsun çocuk.

Çocuk: Sizi bulmuşken bir soru daha sorabilir miyim?

Filozof: Devam et bakalım.

Çocuk: Peki elektrik manyetik alan üretir mi?

Filozof: Çalışmadığım yerden sordun. Ama beraber muhakeme edersek, sanırım bunu da çözebiliriz.

Bir telden elektrik geçtiğinde ve bu tele bir pusulayı yaklaştırdığımızda ne olduğunu hiç gördün mü?

Çocuk: Pusula hareketlenir mi?

Filozof: İnanılmaz değil mi? Evet hareketlenir. Bir de yüksek gerilim hatlarına belli bir mesafeden fazla

yaklaşmayın derler.

Çocuk: Çarpar değil mi?

Filozof: Çarpar ama yarattığı manyetik alanla seni kendine çekerek çarpabilir. Yani bir telden elektrik

geçerse bir anda onu bunu çekmeye başlayıverir.

36

SORU 1. Yukarıdaki diyaloğu düşündüğünüzde elektriğin ısı, ışık ve manyetik alana nasıl dönüştüğünü

aşağıdaki boşluğa yazar mısınız?


………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…


………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

SORU 2. Filozof çocuğu bazı bilgiler konusunda gayet başarılı bir şekilde ikna ediyor. Bu ikna

sürecinde filozof sizce neler yapıyor?


………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

37


………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

38

HAREKETTEN ELEKTRİĞE, ELEKTRİKTEN HAREKETE

1.Gerçekler: Güç santrallerinde elektrik, jeneratör denen araçlarda üretilir. Temelde içerisinde

mıknatıs bulunan bir kolu iletken teller arasında çevirirseniz elektrik üretebilirsiniz. Jeneratörler bu

prensibe göre çalışır. Bahsedilen kolun çevrilmesinde ise doğrudan rüzgâr enerjisi (rüzgar türbinleri)

veya suyun akış enerjisi (hidroelektrik) kullanıldığı gibi buhar basıncıda (hidrotermik santrallerinde

suyu kömür ve doğalgaz yakarak ısıtıp elde edilen buhar, biokütle santrallerinde suyu yulaf ve mısır

gibi tahılları yakarak ısıtıp elde edilen buhar ve nükleer santrallerde atomların parçalanması ile ortaya

çıkan ısı ile suyun ısıtılmasıyla elde edilen buhar) kullanılır. Bu şekilde hareket enerjisi elektrik

enerjisine çevrilmiş olur. Öte yandan örneğin robotlarda ve çamaşır makinesinde elektrik enerjisi

hareket enerjisine çevrilir. Burada elektrik motoru kullanılır. Burada ise içerisinden elektrik geçirilen

bir tel mıknatıslar arasında bırakıldığında telde dönme hareketi olur. Bu telin bağlı olduğu kolda da

dönme olur ve istenen hareket (robotun kolunu kaldırması, çamaşır makinesinin dönmesi, vb.)

makinelerin içindeki diğer elemanlar (çarklar, çıkrıklar, vb) ile sağlanır.

2. Malzemelerimiz

Uzun ince çubuk (Kebap için kullanılan çubuklar olabilir)

Pet şişe

Bakır teller

Mıknatıslar

Led ampuller

Maket Bıçağı

Bant

Pil


1. İki düzenek aynı anda kurulacaktır. Birinci düzenekte pet şişeyi ortasından maket bıçağı yardımıyla

kesiniz. Maket bıçağını sadece öğretmeninizin kullanması önemlidir. Daha sonra altta kalan parçanın

içerisinden uzun ince çubuğu geçiriniz. Bir taraftan diğer tarafa simetrik olarak geçmesi önemli. Ayrıca

pet şişenin dış kısımlarında çubuğun devam etmesi de önemli. Daha sonra bant yardımıyla üç veya

dört parça mıknatısı uzun ince çubuğun pet şişenin içinde kalan kısmına yapıştırınız. Bu aşamadan

sonra pet şişenin özellikle çubuğun geçtiği kısımları saracak şekilde bakır tel ile 30 ila 40 kez sarınız.

Son sarımınızdan ve bakır tellerin birbirlerine sıkıca değdiklerinizden emin olduktan sonra bakır

telden iki uç yaratıp bu uçları bir adet led ampule bağlayınız. Uzun ince çubuğu hızlı bir şekilde

çeviriniz ve ampuldeki değişimi gözlemleyiniz.

2. İkinci düzenekte ise bir bakır teli ‘U’ şeklinde kıvırınız. Bir pilin artı ve eksi uçlarını yine bakır teller

yardımıyla oluşturduğunuz U teline bağlayınız. Daha sonra U telinin sağına ve soluna mıknatısları

yerleştiriniz ve U telindeki değişimi gözlemleyiniz.

39

4. Tahminlerim

Birinci ve ikinci işlemleri yapmadan önce aşağıdaki tahmin tablosunu doldurunuz

Yanar mı?

Neden?

Birinci düzenekte led ampulü

Döner mi?

Neden?

İkinci düzenekte U teli


Yanar mı?

Neden?


Döner mi?

Neden?


40

5. Gözlemlerim

Bir ve iki numaralarda verilen işlemlere göre gözlemlerinizi yapınız. Aşağıdaki tabloda gözlem


Yandı

Yanmadı


Döndü

Dönmedi


6. Sonuçlarım

Yukarıdaki tablodaki verileri düşünerek elde ettiğiniz sonuçları jeneratör ve elektrik motorunun

çalışma prensipleri ile ilişkilendirerek açıklayınız


………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…


………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

41

SORU 1. Yapmış olduğunuz gözlemi sizin yerinize bir bilim insanı yapmış olsaydı O’nun gözlemleri ile sizin gözlemleriniz arasında farklılıklar olur muydu? Olursa bu farklılıkların nedenleri neler olabilir? Olmazsa herhangi bir farklılığın olmama nedenlerini yazınız. Benim Düşüncelerim:

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..


………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

SORU 2. İkinci düzeneği kuran Mehmet’in yapmış olduğu yorumlar aşağıda verilmiştir: (1)İçerisinden elektrik geçen bir tel manyetik bir alan oluşturmuştur. (2) Bu manyetik alan ile telin etrafındaki mıknatısların yarattığı manyetik alan çakışır ve tel dönmeye başlar. (3) Elektrik tellerinin yarattığı manyetik alan hücrelerin bölünmelerini etkiler ve kanserleşmelere yol açar. (4) Buna göre trafo gibi yoğun elektrik geçen yerlerde yaşamak risklidir. Mehmet’in yorumlarından bazıları elde ettiği kanıtlarla doğrudan uyumlu değildir. Cümleler ile belirtilen yorumlardan hangileri bu tip yorumlardandır? Nedenleriyle beraber açıklayınız.


………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

42


………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

SORU 3. Birinci düzenekte belirtilen elektrik üretim mekanizması özellikle bilim insanları tarafından keşfedilmiştir. Bu keşif sonrasında elektrik üretimi amacıyla rüzgâr türbinleri, buhar türbinleri ve güneş panelleri geliştirilmiştir. Bu araçların geliştirilmesinde ise makine ve elektrik/elektronik mühendisleri etkili olmuşlardır. Buna göre bilim, mühendislik ve toplum arasında ne gibi ilişkiler olduğunu düşünüyorsunuz?


………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

43


………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

44

YÜKSEK GERİLİM TRANFORMATÖRLERİ KANSERE NEDEN OLUR MU?

Her ikisi de elektrik mühendisliği son sınıf öğrencisi olan Beyza ve Ceylin yüksek gerilim trafolarının

kansere neden olup olmadığı ile ilgili birer ödev hazırlamış ve bu ödev sonucunda üniversitedeki

hocaları, sınıf önünde bir tartışma yapmalarını istemiştir. Beyza yüksek gerilim transformatörlerinin

kansere neden olduğunu iddia ederken, Ceylin neden olmadığını düşünmektedir. Aşağıda aralarında

geçen diyalog verilmiştir:

Beyza: Öncelikle herkes yüksek gerilim hatlarından ve trafolarından korkuyor. Ev alırken veya

kiralarken evin yakınında böyle bir trafo olup olmadığına bakıyor. Herkes içinden elektrik geçen bu

yapıların ürettiği manyetik dalgaların (elektromanyetik dalgalar) insan hücrelerini bozduğunu ve

kansere neden olduğunu söylüyor.

Ceylin: Şimdi herkesin inandığının doğru olacağı üzerine bir şeyler söylüyorsun. Zamanında Galileo

öncesinde herkes dünyanın düz olduğunu iddia ediyordu ancak sonradan yuvarlak olduğuna

inanmaya başladılar. Bence ‘herkes inanıyor öyleyse doğrudur’ mantığı çok iyi bir savunma değil.

Mesela elinde herhangi bir kanıt var mı?

Beyza: Tabii ki var. 1979 yılında yapılan bir çalışmada yüksek gerilim hatları ile çocuklarda lösemi

kanserinin görülmesi arasında bir ilişki olduğunu bulmuşlar.

Ceylin: Çok eski bir çalışmadan bahsediyorsun. O bahsettiğin ilişkinin nasıl olduğuna dair ellerinde bir

kanıt yok sanırım. Ayrıca o çalışmadan sonra yapılan yüzlerce çalışmayı bir araştırmacı incelemiş ve

1995 yılında kanser ile elektromanyetik dalgalar arasında bir ilişkinin olmadığını ifade etmiş.

Beyza: Elimde 2005 yılında yapılan bir başka çalışma var. Bu çalışmada da çocuklardaki lösemi

kanserleri ile yüksek gerilim hatları arasında bir ilişki bulunmuş. Gerilim hattına daha yakın bölgelerde

yaşayan çocuklarda daha fazla kanser görülmüş.

Ceylin: Bahsettiğin çalışmayı da biliyorum. Bazı araştırmacılar bu bahsettiğin çalışmadaki verileri

yeniden farklı yöntemlerle analiz ettiklerinde aslında kanser ile gerilim hattına yakın yaşama arasında

bir ilişki olmadığını bulmuşlar. Öte yandan hem 1979 hem de 2005’de yapılan çalışmalar sınırlı sayıda

kişi üzerinde yapılmış. Mesela 2013 yılında 50.000 kanser hastası üzerinde yapılan çalışmada bu

hastalık ve yüksek gerilim hatlarına yakın veya uzak yaşamak arasında bir ilişki bulunamamış.

45

Beyza: Öyle söylesen de bence böyle bir ilişki var. Sadece bugünkü yöntemlerle anlayamıyoruz.

Gelecekte yapılan çalışmalarla bu ilişkinin ortaya çıkarılacağını düşünüyorum.

Ceylin: Bir tek bunda haklı olabilirsin. Ancak bugün için var olan kanıtlarla elektromanyetik dalgaların

kansere neden olduğunu iddia etmek çok mantıklı değil.

SORU 1. Bu diyaloğu okuduktan sonrasında yüksek gerilim trafolarına yakın yaşamanın kansere

neden olacağı görüşüne katılıyor musunuz? Görüşünüzü nedenleriyle beraber açıklayınız.


………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…


………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

46

SORU 2. Beyza ve Ceylin’in ifadelerini düşündüğünüzde her birinin iddialarını (taraflarını), bu iddialarının nedenlerini ve karşı tarafın öne sürdüğü nedenler için kullandıkları çürütmeleri aşağıdaki tabloda yazınız.


İddiası İddiasının nedenleri Karşı tarafın öne sürdüğü nedenler için kullanılan çürütmeler

Beyza

Ceylin


İddiası İddiasının nedenleri Karşı tarafın öne sürdüğü nedenler için kullanılan çürütmeler

Beyza

Ceylin

47

SORU 3. Beyza ve Ceylin arasında geçen son diyaloğu hatırlayalım:

Beyza: Öyle söylesen de bence böyle bir ilişki var. Sadece bugünkü yöntemlerle anlayamıyoruz.

Gelecekte yapılan çalışmalarla bu ilişkinin ortaya çıkarılacağını düşünüyorum.

Ceylin: Bir tek bunda haklı olabilirsin. Ancak bugün için var olan kanıtlarla elektromanyetik dalgaların

kansere neden olduğunu iddia etmek çok mantıklı değil.

Bu ifadeyi düşündüğünüzde bilimin nasıl ilerlediği ile ilgili olarak neler söyleyebilirsiniz?


………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….


………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

48

GÜÇ SANTRALLERİNDE ELEKTRİK ÜRETİMİ

SORU 1. Güneş santrallerinde güneş enerjisi kullanılarak nasıl elektrik üretildiğini düşünüyorsun?

Düşüncelerini aşağıdaki boşluğa çizimler yaparak yazar mısın?


………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

49


………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

SORU 2. Rüzgâr santrallerinde rüzgâr enerjisi kullanılarak nasıl elektrik üretildiğini düşünüyorsun?

Düşüncelerini aşağıdaki boşluğa çizimler yaparak yazar mısın?


………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

50


………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

SORU 3. Hidroelektrik santrallerde su yardımıyla nasıl elektrik üretildiğini düşünüyorsun?

Düşüncelerini çizimler yaparak aşağıdaki boşluğa yazar mısın?


………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

51


………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

SORU 4. Hidrotermik santrallerde su yardımıyla nasıl elektrik üretildiğini düşünüyorsun?

Düşüncelerini çizimler yaparak aşağıdaki boşluğa yazar mısın?


………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

52


………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

SORU 5. Jeotermal santrallerde jeotermal enerji kullanılarak nasıl elektrik üretildiğini düşünüyorsun?

Gözlemlerini aşağıdaki boşluğa yazar mısın?


………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

53


………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

SORU 6. Nükleer santrallerde nükleer enerji kullanılarak nasıl elektrik üretildiğini düşünüyorsun?



………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

54


………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

SORU 7. Biokütle santrallerinde biokütle enerjisi kullanılarak nasıl elektrik üretildiğini düşünüyorsun?



………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

55


………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

56

HABER, HABER, HABER

Bir nükleer santralin yapılacağı bölgede, her gün yayınlanan bir yerel gazetede, yine bu bölgede

yaşayan bir gazeteci aşağıdaki haberi yapmıştır:

KANSER SANTRALLERİ

Nükleer santral mi? Güzelim dağlarımız, ovalarımız ve tertemiz sularımız ne olacak? Kanser girmemiş

köylerimiz ne olacak? Nükleer santrallerden çıkan radyasyon herkesi kavuracak. Çocuklarımıza ne

diyeceğiz?

SORU 1.Bu haberi okuduktan sonra bu bölgede nükleer santrallerin yapılmasının sakıncalı olacağına

inanıyor musunuz? Cevabınızı açıklayınız.


………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

57


………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

….……………………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

SORU 2. Sizce bu haberi yapan gazeteci kendi düşüncelerine göre gerçekleri saptırıyor olabilir mi?

Cevabınızı açıklayınız.


……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….


………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

58

SORU 3. Bu haberin sizin için daha inandırıcı olması için gazeteciye neler yapmasını önerirsiniz?


………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………..…

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………….……

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…


………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

….…………………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

59

RÜZGÂR TÜRBİNİ Mİ GÜNEŞ PANELİ Mİ?

Müstakil bir eviniz olduğunu ve bu evin elektriğini sağlamak için şehir şebekesi yerine yenilenebilir

enerji kaynaklarını kullanmayı istediğinizi düşünelim. Kafanızda eviniz için ya rüzgâr türbini ya da

güneş paneli kullanmak var. Bunun için biri rüzgar enerjisi diğeri ise güneş enerjisi üzerine çalışan iki

şirketin temsilcisi ile farklı zamanlarda görüştünüz. Aşağıda şirket temsilcilerinin bu görüşmelerdeki

ifadeleri verilmiştir.

Rüzgar enerjisi şirketinin temsilcisi: Öncelikle rüzgar türbini için rüzgar dışında herhangi bir şeye

ihtiyacınız yok. 24 saat eviniz için elektrik enerjisi üretebilirsiniz. Gece-gündüz, kış-yaz

kullanabilirsiniz. 60.000 TL’ye bir türbini evinize takabiliriz. Bu türbin yaklaşık 10 yıl içerisinde

kendisini amorti edecektir. Öte yandan bir gün içerisinde yaklaşık 240 kW enerji üretebilirsiniz. Bu

enerji depolanacaktır ve hatta eğer evinizde kullanmak istemezseniz fazla enerjiyi satabilirsiniz. Ancak

türbin için geniş bir arazinizin olması ve türbinin olabildiğince yükseğe yerleştirilmesi lazım. Bir de yıl

içerisinde iki kez bakımının yapılması gerekiyor. Öte yandan bir miktar gürültü yapabilir. Bazıları da

kuşlara ve böceklere bir miktar zarar verebileceğini söylüyor.

Güneş enerjisi şirketinin temsilcisi: Güneş panelleri güneş olduğu saatlerde elektrik üretir ve bu

elektriği güneş olmayan ya da az olan zamanlar için depolar. Yani geceleri ve kışın elektriğiniz

kesilmeden devam eder. Öte yandan güneş panellerini çatınıza kolaylıkla yerleştirebiliriz. Evinizin

bulunduğu bölgeyi ve konumu incelediğimizde yıl içinde günlük ortalama 8 saat güneş alıyorsunuz.

Öte yandan çatınızda 400 metrekarelik alanı bu panelleri koymak için kullanabiliriz. Bu şekilde

düşünürsek panelleri 70.000 TL’ye evinize takabiliriz. Bu güneş panelleri ortalama 8 yıl içerisinde

kendisini amorti edecektir. Öte yandan güneşli bir gün içerisinde yaklaşık 380 kW enerji

üretebilirsiniz. Bu enerji depolanacaktır ve eğer evinizde kullanmak istemezseniz fazla enerjiyi

satabilirsiniz. Ancak güneş enerjisinin temel dezavantajı gün ve yıl içinde sürekli güneşin olmaması.

Öte yandan bu paneller üzerlerine düşen ışığın %40’ını yakalayabiliyorlar. Ayrıca bu panellerin

yapımında kullanılan kimyasallar, panelin işi bittiğinde toprağa karışırlarsa bir çevre kirliliğine neden

olabilirler.

60

1.Her bir öneriyi aşağıdaki tabloya özetleyiniz.

Önerisi Bu önerinin avantajları Bu önerinin dezavantajları

Rüzgar enerjisi şirketinin temsilcisi

Güneş enerjisi şirketinin temsilcisi

2. Şimdi her bir avantaj ve dezavantajın sizin için önem derecesini 1 (önemli değil) - 10 (çok önemli) olmak üzere 1-10 arası rakamlardan birini kullanarak yukarıdaki tabloda avantaj ve desavantajların yanlarına bu puanlamayı yaparak belirtiniz.

61

3. Şimdi size göre en iyi savunulabilecek ve en uygun olan öneriyi seçiniz ve bu seçimi nedenleriyle beraber aşağıdaki boşluğa yazınız. Benim Düşüncelerim:

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………


………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

62

FUKUŞİMA’DA NELER OLDU?

11 Mart 2011 tarihinde Japonya’nın Tohoku bölgesinde 9,0 şiddetinde bir deprem olmuştur.

Depremin ardından Tsunami oluşmuş ve bu Tsunami özellikle Fukuşima bölgesini etkilemiştir. Bu

felaket Fukuşima Nükleer Santrali’nde bazı sistemlerin çalışmamasına neden olmuş ve atmosfere

önemli miktarda radyoaktif madde salındığı gözlenmiştir. Yukarıdaki resimde gösterildiği gibi, deprem

meydana gelmeden önce 4, 5 ve 6 numaralı reaktörler bakım amaçlı olarak çalışmamaktadır. Diğer

reaktörler ise depremden hemen sonra otomatik olarak kapatılmıştır. Ancak hesaba katılmayan bir

durum vardı. Santral yaklaşık altı metrelik bir Tsunami’ye dayanabilecek bir duvara sahipti. Ancak

deprem 14 metrelik bir Tsunami yarattı ve 15 dakika içinde nükleer santralin koruyucu duvarını

parçaladı. Santralin özellikle elektrik şebekesiyle olan bağlantı bölgeleri ciddi hasar aldı. Jeneratörler

de dâhil olmak üzere tüm santral sular altında kaldı. Bu jeneratörlerden bazıları elektrik üretip şehir

şebekesine elektrik verirken bazıları santral içine elektrik sağlamaktaydı. Santral içine verilen elektrik

özellikle soğutma sularının nükleer reaktörlere pompalanması ve reaktör içinde ısınan suyun

soğutulmasında kullanılıyordu. Tsunami ile bu jeneratörlerin bozulması sonucunda reaktör içinde

ısınan suyun soğutulması sağlanamadı ve özellikle atomların parçalandığı bölgelerde aşırı ısınmanın

ve bazı yerlerde ise erimelerin olmasına neden oldu. Bu erimeler sonrasında ya ışıma (radyasyon) ya

da radyoaktif buhar halinde sızıntılar oldu.

63

SORU 1. Yukarıda verilen bilgilerden aşağıdaki sonuçlardan hangileri çıkarılabilir?

1.Bir bölgede deprem olması o bölgede nükleer bir felaketin olacağı anlamına gelir.


2. Nükleer santrallerde üretilen elektrik hem şehir şebekesinde hem de santral içerisinde kullanılır.


3. Nükleer santrallerde Uranyum ve Toryum gibi atomlar kullanılır.


4. Fukuşima santralinin inşa edilmesi sürecinde tsunami dalgalarının büyüklüğü ile ilgili tahmin

hataları yapılmıştır.


5. Deprem kuşağında bulunan nükleer santrallerde tsunami ile ilgili ek önlemlerin alınması önemlidir.


SORU 2. İlçelerinde nükleer santral yapılması planlanan dört arkadaşın konuşmaları aşağıda

verilmiştir:

Mithat: Çernobil patladı, Fukuşima patladı. Biri Rusya’da (aslında Ukrayna), biri ise Japonya’daydı. Bu

ülkeler bu santralleri dünyada üreten ve geliştiren ülkelerden sadece birkaçı. Bütün santraller bir bir

patlıyor. Buraya yapılan da patlayacaktır.

Esma: Bence doğal olan her zaman iyidir arkadaşlar. Nükleer kimyasal ve radyoaktif bir şey. Bence

güneş enerjisi gibi doğal bir enerji varken nükleer gibi bir enerjiye ihtiyaç yok.

Ayhan: Ben destekliyorum ne diyeyim. Amcamlar Fransa’da yaşıyor. Onların yaşadığı yerde bir

nükleer santral yaptılar. Sanırım 20 yıl oldu ve tıkır tıkır çalışıyor. Kimsede de herhangi bir hastalanma

durumu olmamış.

Leyla: Bence Mithat’ın dediğinin tam tersini yapalım. Toplu taşıma ile ilgili önerisi fiyasko ile

sonuçlanmıştı.

Yukarıdaki bireylerin her birinin ifadelerinde bazı mantık hataları var. Bu hataları aşağıdaki boşluğa

yazınız.

Mithat’ın ifadesindeki mantık hatası

Benim Düşüncelerim

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

64


………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

Esma’nın ifadesindeki mantık hatası


………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….


……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

Ayhan’ın ifadesindeki mantık hatası


………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

65


……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

Leyla’nın ifadesindeki mantık hatası


………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….


……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

66

SORU 3. Nükleer enerji mühendisliğinde okuyan bir üniversite öğrencisi bir çevre kulübünün başkanı,

bir nükleer enerji profesörü, bir ekonomi profesörü, bir siyaset bilimi profesörü, radyoloji profesörü,

nükleer santral yapan şirketin müdürü ve nükleer santral yapılacak bölgede yaşayan bir öğretmen ile

görüşmeler yapmıştır. Görüşmelerde katılımcılara nükleer santrallerin fayda ve zararları ile ilgili

olarak neler düşündüklerini sormuş ve gelen cevapları aşağıdaki gibi özetlemiştir:

Çevre Kulübü Başkanının Cevapları

1. Nükleer santraller çevreyi kirletir.

2. Nükleer santraller kuruldukları bölgeye bıraktıkları sıcak sular ile sudaki canlı yaşamını tehdit eder.

3. Nükleer atıklar yer altı sularına karışır.

4. Nükleer santral kazalarında radyoaktif maddeler sızar.

Nükleer Mühendislik Profesörünün Cevapları

1. Nükleer santraller diğer santral tiplerinden daha güvenlidir.

2. Nükleer santraller diğer santral tiplerine göre daha fazla enerji üretir.

3. Diğer santrallerde (hidrotermik gibi) elektrik üretimi doğa koşullarına (yıllık yağmur oranı gibi) bağlı

iken nükleer santraller yılın her dönemi istenen oranda elektrik üretebilir.

4. Nükleer santraller küresel ısınmaya neden olmaz.

Ekonomi Profesörünün Cevapları

1. Nükleer ham maddelerdeki fiyat artışları diğer enerji hammaddelerine (petrol, kömür, vb) göre

daha azdır.

2. Nükleer santrallerde kullanılan hammaddeler satın alındıklarında diğer santrallerdeki hammaddelere (petrol, kömür, vb.) göre daha uzun süre kullanılabilir. 3. Nükleer enerji Türkiye gibi gelişmekte olan ülkelerin enerji açığını kapatmakta iyi bir alternatiftir. 4. Nükleer santraller kuruldukları bölgede yeni iş alanlarının oluşmasına ve istihdam oranının artmasına neden olur. Siyaset Bilimi Profesörünün Cevapları

1. Nükleer santraller kuruldukları bölgede turizm faaliyetlerini azaltır.

2. Nükleer enerjiye yatırım yapılması rüzgâr ve güneş gibi yenilenebilir enerjilere yatırım yapılmasını

engeller.

3. Nükleer enerjiye sahip olmak enerji ihtiyacını gidermede dış ülkelere olan bağımlılığı azaltır.

4. Nükleer teknolojiye sahip ülkeler uluslararası alanda söz sahibi olur. Radyoloji Profesörünün Cevapları 1. Nükleer santraller kuruldukları bölgelerdeki bebek ve çocuklarda kanserlere neden olabilir. 2. Nükleer enerji kullanılarak birçok insanı etkileyebilecek tehlikeli silahlar üretilebilir.

67

3. Nükleer atıkların depolanması konusunda belirsizlikler mevcuttur. 4. Nükleer santraller elektrik kesintilerinde çalışamazlar ve bu durum soğutma ünitelerinin bozulmasına yol açar.

Nükleer Santral Yapan Şirketin Müdürü

1. Nükleer santrallerde uzun süre elektrik enerjisi üretebilir.

2. Nükleer silahlara sahip ülkeler uluslararası alanda söz sahibi olur.

3. Nükleer santraller beraberinde sanayinin de gelişmesine katkıda bulunarak teknolojinin gelişmesini

sağlar.

4. Nükleer santrallere yapılan yatırım maliyeti diğer santrallere (rüzgar, güneş, vb) yapılan yatırıma

göre daha azdır.

Nükleer Santral Yapılacak Bölgede Yaşayan Öğretmen

1. Nükleer santrallerde kazalar ve risk ihtimalinin hesaplanmasında kullanılan bilgisayar modelleri

güvenilir değildir.

2. Nükleer santrallerde belirli basamaklarda insanların çalışıyor olması hata yapılma olasılığını arttırır.

3. Nükleer santraller termik santraller gibi sera gazları üretmez.

4. Nükleer santrallerde elektrik üretimi diğer santrallere göre daha ucuzdur.

SORU 3A. Buna göre görüşme yapılan kişileri nükleer enerji hakkında ‘olumsuz’, ‘olumlu’ ve ‘kararsız’

olmak üzere üç gruba ayırsanız nasıl bir gruplama yapardınız? Aşağıdaki tabloda bu gruplamayı

gösteriniz.


Nükleer Enerji Konusunda Olumsuz Olan Kişiler

Nükleer Enerji Konusunda Olumlu Olan Kişiler

Nükleer Enerji Konusunda Kararsız Olan Kişiler

68


Nükleer Enerji Konusunda Olumsuz Olan Kişiler

Nükleer Enerji Konusunda Olumlu Olan Kişiler

Nükleer Enerji Konusunda Kararsız Olan Kişiler

SORU 3B. Görüldüğü üzere üniversite öğrencisinin görüşme yaptığı yedi farklı kişiden birçok farklı

görüş ortaya çıkmıştır. Bu çeşitliliğin ortaya çıkmasını hangi nedenlere bağlıyorsunuz?


………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….


……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

69

ELEKTİRİK AYAK İZİNİ HESAPLAYALIM

Elektrik ayak izi belli bir sürede kullandığınız elektrik ile doğaya verdiğiniz zarar miktarıdır. Elektrik

örneğin hidrotermik santrallerde üretiliyorsa bu elektriğin üretimi için kömür ve doğal gaz

yakılmasının gerekli olduğu ve bir o kadar da hava kirliliğine (küresel ısınma dahil) neden olduğunuzu

unutmayanız. Yani evdeki elektrikli aletleri kullanırken maalesef doğaya bir iz bırakmış ve doğadan da

tüketmiş oluyoruz.

Hidrotermik santrallerde bir ton kömür yandığında saatte 2460 kW enerji elde ediliyor. Aşağıdaki

tabloda evinizde kullandığınız elektrikli aletlerin tükettikleri enerji miktarları var (1kW = 1000 Watt).

Elektrikli makine

1 saatte tükettiği enerji miktarı

Çamaşır Makinesi 800 Watt

Lap Top 30 Watt

Buzdolabı 20 Watt

Televizyon 200 Watt

Mikrodalga Fırın 900 Watt

Elektrik Süpürgesi 1500 Watt

Ütü 2800 Watt

Yukarıda verilen bilgilere dayanarak bir hafta boyunca evinizde tükettiğiniz toplam elektrik enerjisini

ve bu enerjinin üretilmesi için kaç ton kömürün yanmasına neden olduğunuzu hesaplayınız ve

aşağıdaki tabloyu doldurunuz.

70

Elektrikli Makine

1 Saatte

Tükettiği Enerji Miktarı

Haftalık

Kullanma Saatiniz

Haftalık

Tükettiğiniz Elektrik

Enerjisi Miktarı

Haftalık Tükettiğiniz

Elektriğe Karşılık Olarak Yakılması Gereken

Kömür Miktarı

Çamaşır Makinesi 800 Watt

Lap Top 30 Watt

Buzdolabı 20 Watt

Televizyon 200 Watt

Mikrodalga Fırın 900 Watt

Elektrik Süpürgesi 1500 Watt

Ütü 2800 Watt

Toplam - -

Benim Hesaplamalarım

Tartışma Sonucundaki Hesaplamalar

71

BÜYÜK TARTIŞMA

1.ADIM. Yaşadığınız bölgeye bir nükleer santral yapımı planlanmaktadır. Bölgede halkın bir bölümü

nükleer santralin kurulmasına karşı gelirken, diğer bölümü ise nükleer santralin kurulmasını

istemektedir. Bugüne kadar Nükleer santraller ve Elektrik Üretimi ile ilgili olarak birçok bilgi

öğrendiniz ve etkinlik yaptınız. Öğrenci defterinizdeki bu bilgi ve etkinlikleri tekrar düşünerek sizce

yaşadığınız bölgede nükleer santral kurulmalı mı? Cevabınızı gerekçeleri ile beraber aşağıdaki boşluğa

yazar mısınız.

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………..…

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………..…

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………

72

2.ADIM. Yapmış olduğunuz tartışma sonrasında kendi kararınızda değişiklikler ve düzeltmeler

yapmayı istiyor musunuz? Aşağıdaki boşluğa tartışma sonrasındaki son kararınızı yazar mısınız?

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………..…

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………..…

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………..

73

Fotoğraf Kaynakçası

Yaşamımızdaki Elektrik

http://beta.gbpc.com.ph/wp-content/uploads/2015/02/pedc.jpg

https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/4/4e/Electricity_Transformer_Station_-_geograph.org.uk_-

_267890.jpg

http://www.myinsulators.com/acw/lines/il-cairo/index.html

https://helpr.in/blog/electrical-wiring/

http://www.hometips.com/diy-how-to/electrical-circuits-house-wiring.html

http://ronleyba.com/five-electrical-appliances-every-home-should-have/

Ampul Nasıl Yanıyor?

http://www.mstworkbooks.co.za/technology/gr7/gr7-technology-14.html

Evdeki Ampuller

http://houselighting.org/some-ways-of-outdoor-lights-for-trees/outdoor-lights-for-trees-2/

Ampulleri Bağlayalım

http://www.yardimcikaynaklar.com/teknolojide-ortak-dil-kullaniminin-yarari-nedir/

Bir Müzik Seti Yapalım

http://www.ikincielim.com/iel/Resim?Resimno=914509

Enerjilerin Birbirine Dönüşümü

http://science.howstuffworks.com/real-transformer.htm

Yüksek Gerilim Tranformatörleri Kansere Neden Olur mu?

http://www.forbes.com/sites/stevensalzberg/2014/09/01/do-high-voltage-power-lines-cause-

cancer/#fa800d77f1c5

Güç Santrallerinde Elektrik Üretimi

https://en.wikipedia.org/wiki/File:Plasma-filaments.jpg

Haber, Haber, Haber

http://www.ris.world/news/swissmedic-journal-2015

Rüzgar Türbini mi Yoksa Güneş Paneli mi?

https://blog.csiro.au/energy-pick-n-mix-hybrid-systems-next-big-thing/

Fukuşima’da Neler Oldu?

http://enerjienstitusu.com/2016/03/08/fukisima-faciasindan-5-yil-sonra-bugun-durum-yeni-nukleer-santrallar-

icin-alinacak-dersler/

Elektrik Ayak İzinizi Hesaplayalım

https://www.confused.com/home-and-lifestyle/gas-and-electricity/reducing-your-carbon-footprint

http://beta.gbpc.com.ph/wp-content/uploads/2015/02/pedc.jpg

https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/4/4e/Electricity_Transformer_Station_-_geograph.org.uk_-_267890.jpg

https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/4/4e/Electricity_Transformer_Station_-_geograph.org.uk_-_267890.jpg

http://www.myinsulators.com/acw/lines/il-cairo/index.html

https://helpr.in/blog/electrical-wiring/

http://www.hometips.com/diy-how-to/electrical-circuits-house-wiring.html

http://ronleyba.com/five-electrical-appliances-every-home-should-have/

http://www.mstworkbooks.co.za/technology/gr7/gr7-technology-14.html

http://houselighting.org/some-ways-of-outdoor-lights-for-trees/outdoor-lights-for-trees-2/

http://www.yardimcikaynaklar.com/teknolojide-ortak-dil-kullaniminin-yarari-nedir/

http://www.ikincielim.com/iel/Resim?Resimno=914509

http://science.howstuffworks.com/real-transformer.htm

http://www.forbes.com/sites/stevensalzberg/2014/09/01/do-high-voltage-power-lines-cause-cancer/#fa800d77f1c5

http://www.forbes.com/sites/stevensalzberg/2014/09/01/do-high-voltage-power-lines-cause-cancer/#fa800d77f1c5

https://en.wikipedia.org/wiki/File:Plasma-filaments.jpg

http://www.ris.world/news/swissmedic-journal-2015

https://blog.csiro.au/energy-pick-n-mix-hybrid-systems-next-big-thing/

http://enerjienstitusu.com/2016/03/08/fukisima-faciasindan-5-yil-sonra-bugun-durum-yeni-nukleer-santrallar-icin-alinacak-dersler/

http://enerjienstitusu.com/2016/03/08/fukisima-faciasindan-5-yil-sonra-bugun-durum-yeni-nukleer-santrallar-icin-alinacak-dersler/

https://www.confused.com/home-and-lifestyle/gas-and-electricity/reducing-your-carbon-footprint

ELEKTRİK ÜRETİMİ İÇİN NÜKLEER...

Documents

Transcript of ELEKTRİK ÜRETİMİ İÇİN NÜKLEER...