ekstaksiyon yöntemleri

UKUROVA NVERSTES FEN BLMLER ENSTTS

YKSEK LSANS TEZ

Kemal CELLAT

BAZI ENDEMK BTKLERN UUCU YA BLEENLERNN EKSTRAKTE EDLMES VE ERKLERNN ARATIRILMASI

KMYA ANABLM DALI

ADANA, 2011


Kemal CELLAT

YKSEK LSANS TEZ

KMYA ANABLM DALI Bu tez 14/01/2011 Tarihinde Aadaki Jri yeleri Tarafndan Oybirlii / Oyokluu ile Kabul Edilmitir. . ... Prof.Dr.ermin GL Prof.Dr.Sultan GRAY Do.Dr.Aye EVEREST DANIMAN YE YE Bu Tez Enstitmz Kimya Anabilim Dalnda Hazrlanmtr. Kod No:

Prof. Dr.lhami YENGL Enstit Mdr Bu alma .. Bilimsel Aratrma Projeleri Birimi Tarafndan desteklenmitir. Proje No :FEF2010YL14 Not : Bu tezde kullanlan zgn ve baka kaynaktan yaplan bildirilerin, izelge, ekil ve fotoraflarn kaynak gsterilmeden kullanm, 5846 sayl Fikir ve Sanat Eserleri Kanunundaki hkmlere tabidir.

BAZI ENDEMK BTKLERN UUCU YA BLEENLERNN EKSTRAKTE EDLMES VE ERKLERNN ARATIRILMASI

I

Z

YKSEK LSANS TEZ

Kemal CELLAT


KMYA ANABLM DALI Danman : Prof. Dr. ermin GL Yl : 2010, Sayfa: 73 Jri : Prof. Dr. ermin GL : Prof.Dr.Sultan Giray : Do.Dr.Aye EVEREST

Uucu yalar birok sektrde nemi gittike artan maddelerdir. Bu almada baz endemik bitkilerin yapraklarndan su destilasyonu ve subkritik su ekstraksiyonu ile uucu ya elde edilmitir. Bu iki yntem kyaslandnda genellikle subkritik su ekstraksiyonunun hem nitelik hem de nicelik olarak daha etkili bir yntem olduu saptanmtr. Anahtar Kelimeler : SubKritik Su, Hidrodestilasyon, Uucu Ya

BAZI ENDEMK BTKLERN UUCU YA BLEENLERNN EKSTRAKTE EDLMES VE ERKLERNN ARATIRILMASI.

II

ABSTRACT MSc Thesis

Kemal CELLAT

UKUROVA UNIVERSITY

INSTITUTE OF NATURAL AND APPLIED SCIENCES DEPARTMENT OF CHEMISTRY

Supervisor : Prof. Dr. ermin GL Year : 2010, Pages: 73 Jury : Prof. Dr. ermin GL : Prof.Dr.Sultan GRAY : Assoc.Prof.Dr.Aye EVEREST

Essential oils are industrial importance compounds. In this study essential oils of some endemic plants were extracted with subcritical water and hydro destilation extraction methods. Results showed that subcritical water extraction is more effective to extract essential oils.

Keywords: Suberitical water, Hidrodistilation, Essential oil

ESSENTIAL OIL EXTRACTION AND INVESTIGATION OF COMPONENTS OF SOME ENDEMIC PLANTS

III

TEEKKR

Yksek lisans eitimim ve tez almam sresince bana deerli gr ve

katklaryla yol gsteren, sabr ve hogrsyle her zaman bana destek olan tez

danmanm ve hocam Sayn Prof. Dr. ermin GLe;

Laboratuar almalarm iin gerekli koullar salayan Sayn Prof. Dr. Sultan

GRAYa

Bitki rneklerin teminini ve tanmlanmasn gerekletiren Mersin

niversitesi Fen-Edebiyat Fakltesi Biyoloji Blm retim yesi Sayn Do. Dr.

Aye EVERESTe;

Verilerin hazrlanmas ve deerlendirilmesi aamasnda bilgi ve yardmlar ile

katkda bulunan retim grevlisi Sayn Dr. Erdal KUVURANa;

alma arkadalarm; Orkide EREN, Fatma MIDIK, Meltem SNMEZ ve

Nilgn KETe;

Organik laboratuarndaki tm alma arkadalarma;

almam sresince ilgi ve desteklerini esirgemeyen tm aratrma grevlisi,

tekniker ve blm alanlarna;

Eitimim iin her trl fedakrl gsteren, hayatm boyunca desteini ve

sevgisini hissettiim canm aileme teekkr bir bor bilirim.

V

NDEKLER SAYFA

Z ........................................................................................................................ I ABSTRACT ........................................................................................................ II TEEKKR ...................................................................................................... III NDEKLER ....................................................................................................V ZELGELER DZN ..................................................................................... VII EKLLER DZN ........................................................................................... IX SMGELER VE KISALTMALAR .................................................................... XI 1. GR .............................................................................................................. 1 1.2. Endemizm ................................................................................................... 3 1.3. Uucu Yalar .............................................................................................. 4 1.3.1. Uucu Yalarn zellikleri .................................................................. 5 1.3.2. Uucu Yalarn Kimyasal Bileimi... ................................................... 6 1.3.3. Uucu Yalarn Snflandrlmas ........................................................ 7 1.3.3.1. Kimyasal Bileimlerine Gre ................................................... 7 1.3.3.1.(1) Monoterpenler ..................................................................... 8 1.3.3.1.(2) Seskiterpenler ...................................................................... 8 1.3.3.1.(3) Diterpenler ve Triterpenler .................................................. 9 1.3.3.2. Aromatik zelliklerine Gre .................................................... 9 1.3.3.3. Farmakolojik ve Terapik Etkilerine Gre ............................... 10 1.3.4. Uucu Ya Elde Etme Yntemleri ..................................................... 10 1.3.4.1. Destilasyon ............................................................................ 11 1.3.4.1.(1) Su Destilasyonu................................................................. 12 1.3.4.1.(2) Buhar Destilasyonu ........................................................... 13 1.3.4.1.(3) Vakum Destilasyonu ......................................................... 14 1.3.4.1.(4) Hidrodifzyon ................................................................... 15 1.4. Ekstraksiyon Yntemi ............................................................................... 15 1.4.1. zc Ekstraksiyonu ...................................................................... 16 1.4.1.1. Maserasyon............................................................................ 16 1.4.1.2. Enfloraj.................................................................................. 17 1.4.1.3. Scak Ya ile Ekstraksiyon .................................................... 17 1.4.1.4. Organik zc Ekstraksiyon ................................................ 17

VI

1.4.2. Basnl Solvent Ekstraksiyonu (BSE) ............................................... 18 1.4.2.1 Sub kritik Su Ekstraksiyonu (SbKSE) ..................................... 19 1.4.2.2 Sperkritik Sv Ekstraksiyonu ................................................ 22 1.4.3. Mikrodalga Ekstraksiyonu (Microwave-assisted Extraction) ............. 24 1.4.4. Sktrlm zc Ekstraksiyonu ................................................... 24 1.4.5. Kat-Faz Mikroekstraksiyon (SPME) ................................................. 25 1.4.6. ok Ynl Ekstraksiyon Yntemleri ................................................. 26 1.4.7. Mekanik Yntem (Presleme) ............................................................. 27 2. NCEK ALIMALAR .............................................................................. 29 2.1. Alkanna Trleri le Yaplan almalar ..................................................... 29 2.2. Centaurea Trleri le Yaplan almalar .................................................. 29 2.3. Stachys Trleri le Yaplan almalar ...................................................... 31 2.4. SbK. Akkanlarla Dier Bitkilerin Ekstraksiyonu ile lgili almalar ...... 36 3. MATERYAL VE METOD ............................................................................ 41 3.1. Materyal ................................................................................................... 41 3.1.1. Bitkisel rnein Temin Edilmesi ...................................................... 42 3.1.2. Kullanlan Kimyasallar ...................................................................... 41 3.1.3. Kullanlan Cihaz, Ara ve Gereler ................................................... 41 3.2. Metod ....................................................................................................... 42 3.2.1. Clevenger Cihaz ile Hidrodestilasyon ............................................... 42 3.2.2. Subkritik Su Ekstraksiyonu ............................................................... 42 3.2.3.GC-MS Analizi .................................................................................. 43 4. BULGULAR VE TARTIMA........................................................................45 4.1. Bulgular .................................................................................................... 45 4.2. GC-MS Sonular ..................................................................................... 46 4.2.1. Alkanna aucherena ile Yaplan almalar ......................................... 46 4.2.2. Centaurea sp. ile Yaplan almalar .................................................. 49 4.2.3. Stachys rupestris ile Yaplan almalar ............................................. 52 5. SONULAR VE NERLER ....................................................................... 57 5.1.Sonular ..................................................................................................... 57 5.2.neriler ..................................................................................................... 59 KAYNAKLAR .................................................................................................. 61 ZGEM ...................................................................................................... 73

VII

ZELGELER DZN SAYFA

izelge 1.1. Gazlarn, svlarn ve Sperkritik akkanlarn fiziksel zelliklerinin karlatrlmas ............................................................................ 5 izelge 1.2. Sperkritik sv CO2 de znebilen madde gruplar................... 23 izelge 2.1. Stachys sp. uucu yalarnn kimyasal bileimi ............................ 35 izelge 4.1. Bitkilerin HD ile elde edilen ekstraktlarn yzde verimleri........... 45 izelge 4.2. Bitkilerin SbKSE ile elde edilen ekstraktlarn yzde verimleri ..... 45 izelge 4.3. Alkanna aucherena uucu yann bileenleri. ............................. 46 izelge 4.4. Centaurea sp. uucu yann bileenleri....................................... 50 izelge 4.5. Stachys rupestris. uucu yann bileenleri. ................................ 53

IX

EKLLER DZN SAYFA

ekil 1.1. Uucu yalar ierisinde bulunan baz bileiklerin kimyasal yaplar 7 ekil 1.2. Basit destilasyon dzenei ............................................................ 12 ekil 1.3. Su destilasyonunda kullanlan Clevenger aleti .............................. 13 ekil 1.4. Sabinanhidratasetatta meydana gelen termal degradasyon ........... 13 ekil 1.5. Su buhar destilasyonu dzenei ................................................... 14 ekil 1.6. Vakum destilasyonu dzenei ...................................................... 15 ekil 1.7. BSE cihaznn ksmlar ................................................................ 19 ekil 1.8. Su iin l diyagram ................................................................... 22 ekil 3.1. Sub-kritik akkan ekstraksiyon sistemi ........................................ 43 ekil 4.1.(a). Alkanna aucherena yapraklarndan SbKSE ile elde edilen uucu yan

010 dk arasndaki GC-MS kromatogram .................................... 48 ekil 4.1.(b) Alkanna aucherena yapraklarndan SbKSE ile elde edilen uucu yan

1015 dk arasndaki GC-MS kromatogram .................................. 48 ekil 4.1.(c) Alkanna aucherena yapraklarndan SbKSE ile elde edilen uucu yan

1520 dk arasndaki GC-MS kromatogram .................................. 48 ekil 4.1.(d) Alkanna aucherena yapraklarndan SbKSE ile elde edilen uucu yan

2025 dk arasndaki GC-MS kromatogram .................................. 49 ekil 4.1.(e) Alkanna aucherena yapraklarndan SbKSE ile elde edilen uucu yan

2530 dk arasndaki GC-MS kromatogram .................................. 49 ekil 4.2.(a) Centaurea sp. yapraklarndan SbKSE ile elde edilen uucu yan

010 dk arasndaki GC-MS kromatogram .................................... 51 ekil 4.2.(b) Centaurea sp. yapraklarndan SbKSE ile elde edilen uucu yan

1015 dk arasndaki GC-MS kromatogram .................................. 51 ekil 4.2.(c) Centaurea sp. yapraklarndan SbKSE ile elde edilen uucu yan

1520 dk arasndaki GC-MS kromatogram .................................. 52 ekil 4.2.(d) Centaurea sp. yapraklarndan SbKSE ile elde edilen uucu yan

2025 dk arasndaki GC-MS kromatogram .................................. 52 ekil 4.3.(a) Stachys rupestris bitkisinden SbKSE ile elde edilen uucu yan

010 dk arasndaki GC-MS kromatogram .................................... 54 ekil 4.3.(b) Stachys rupestris bitkisinden SbKSE ile elde edilen uucu yan

1015 dk arasndaki GC-MS kromatogram .................................. 55 ekil 4.3.(c) Stachys rupestris bitkisinden SbKSE ile elde edilen uucu yan

1520 dk arasndaki GC-MS kromatogram .................................. 55

X

ekil 4.3.(d) Stachys rupestris bitkisinden SbKSE ile elde edilen uucu yan 2025 dk arasndaki GC-MS kromatogram .................................. 56

ekil 4.3.(e) Stachys rupestris bitkisinden SbKSE ile elde edilen uucu yan 2530 dk arasndaki GC-MS kromatogram .................................. 56

XI

SMGELER VE KISALTMALAR

BSE : Basnl Solvent Ekstraksiyonu

GC : Gaz Kromatografisi

GCMS : Gaz Kromatografisi ve Ktle Kromatografisi

HD : Hidrodestilasyon

HPLC : Yksek Performans Sv Kromatografi (High Performance Liquid

Chromatography)

RT : Alkonma Zaman (Retention time)

SbKSE : Subkritik Su Ekstraksiyonu

SDE : ok Ynl ekstraksiyon Yntemleri

SFE : Sper Kritik Sv Ekstraksiyonu (Supercritical Fluid Extraction)

SPME : Kat-Faz Mikroekstraksiyon

USE : Ultrasonik Banyo Ekstraksiyonu

VD : Vakum Destilasyonu

1. GR Kemal CELLAT

1

1. GR

Bitkiler insanln var oluundan beri hayatn vazgeilmez temel

kaynaklarndan biridir. lkalardan beri insanlar bitkileri eitli amalarla

kullanmlar, bitkileri tanm ve tantmaya almlardr. Kullandmz besinler

genellikle bitkisel ve hayvansal kaynakldr. Bitkiler besin maddesi olarak

kullanlmalarnn yan sra koku verici ve tat verici olarak da kullanlmaktadrlar.

Bitkilerin tedavi amacyla kullanlmas ise ilk uygarlklara kadar dayanr. Bitkilerden

elde edilen ilk etken madde 1805te Alman Kimyac Serturme tarafndan afyon

bitkisinden izole edilen morfindir. Bunu 1820de knaknann kabuklarndan kinin,

1868de yksk otu (Digitalin) yapraklarndan kalp yetmezlii tedavisinde kullanlan

digitalin ve 1890da st dal kabuundan asetil salisilik asidin izolasyonu takip

etmitir (Baytop,1984). Daha sonralar doal ilalarn sentetik trevleri sentezlenerek

insanlarn hizmetine sunulmutur. Baz doal ilalarn laboratuarda sentezi pahal bir

ilem olduu iin hala bitkisel droglardan elde edilmektedir. Morfin bunlardan

biridir. Gnmzde eczanelerde satlan ilalarn birou bitkisel kaynakl ya da

bitkisel kaynakl bileiklerin sentezlenmi trevleridir. Sentetik olarak elde edilen

ilalarn istenmeyen yan etkilerinin olmas, insanlar tekrar doal kaynakl ilalar

kullanmaya ynlendirmitir. Bu amala yeni doal ila ham maddeleri bulmak zere

bitkiler zerinde yaplan aratrmalar gn getike artmaktadr. Romanya,

Macaristan, in, Kore, Japonya ve Bulgaristan rneklerindeki gibi birok lkede

bitkilerle tedavi bir devlet politikas halinde yrtlmektedir. (Altan vd., 1999;

Baytop, 1999; Baer, 2001; Kandemir ve Beyazolu, 2002; Ertu, 2004b; imek

vd., 2004).

Tedavi amacyla kullanlan ve bilinen tbbi bitki miktarnn 20,000 saysna

ulat tahmin edilmektedir. Bunlardan 4.000 bitkisel drog yaygn bir ekilde

kullanlrken, Avrupada 2.000 kadar bitkisel drogun ticareti yaplmaktadr ve dnya

bitkisel ila pazar 1998 yl rakamlarna gre, 14 milyar Amerikan dolar iken,

19912000 yllar ortalama rakamlarna gre, Dnya yllk tbbi ve aromatik bitkiler

dalm 400.000 ton ve 1.3 milyar Amerikan dolar civarndadr. Bu miktarn % 80i,

1. GR Kemal CELLAT

2

en fazla dsatm yapan 12 lke (in, Hindistan, ABD, Almanya, Meksika, Msr,

ili, Bulgaristan, Singapur, Fas, Pakistan, Trkiye) tarafndan karlanmtr. Ayn

kaynaklara gre, Trkiye dsatm yapan lkeler arasnda % 5lik pay ile 12. srada

yer almaktadr. Buna karn, yurtii ilgili kurumlardan derlenen istatistiksel rakamlar

Trkiyenin 1999-2003 yllarn kapsayan son be yllk tbbi ve aromatik bitkiler

dsatm miktarlarnn yllara gre 33.000 ile 52.000 ton arasnda gerekletiini

gstermektedir (zgven ve ark., 2005).

Dnyada yaam standard ykseldike tketim de artmaktadr. Bu art, tbbi

ve aromatik bitkiler iin de geerlidir. Bu bitkilerin tketim alan ok genitir. En

nemli kullanm alanlar ise ila, parfm, kozmetik, di macunu, sabun, ekerleme

sanayi olup ayrca ay ve baharat olarak tketilmektedirler (Baytop, 1999).

Trkiye corafi konumu itibar ile zengin bir bitki rtsne sahiptir. Akdeniz,

Asya, Avrupa gibi farkl corafik alanda ve nemli iklimsel kuan ortasnda yer

al, lkemizi bitki eitlilii ve endemik bitkiler asndan zengin bir lke haline

getirmitir. Trkiye florasnda yaklak 9,000 tr kaytldr. Bunlarn ortalama 1,000

kadar ila ve baharat ham maddeleridir ve halk arasnda zellikle ay veya eni

olarak kullanlmaktadr. Trkiye florasna ait trlerin % 30u aromatik bitkilerdir.

Bat ve Gneydou Anadolu Blgeleri uucu ya ieren bitkilerce zengindir. 1948 ve

1974 Trk kodekslerinde 140 kadar tbbi bitki kaytldr ancak gnmzde yaklak

500 bitki tbbi amalarla kullanlmaktadr. (Baer, 1995b; Baytop, 1999; Baytop,

1993; Baer, 2006).

Bununla beraber, Trkiyenin doal bitkilerinin ok nemli bir ksmnn

henz kimyasal ierikleri bilinmemektedir. Dnya zerinde yetien 250.000 iekli

bitkinin etken madde bakmndan ok aznn aratrlm olduu gz nne alnrsa,

bitkiler leminde kefedilmeyi bekleyen birok gizemin olduunu syleyebiliriz

(Baytop,1984; Ilsulu, 1992).

1. GR Kemal CELLAT

3

1.2 Endemizm

Bilindii gibi yeryznn belirli bir blgesinde yaayan ve baka sahalarda

rastlanmayan bitki ve hayvan trlerine endemik, bu olaya da endemizm ad

verilir. Endemik bir trn alannn boyutu ok dar ya da ok geni olabilir. Ancak

nemli olan sz konusu bitki veya hayvan rnn yaylnn belirli bir blgeyi

ilgilendirmesidir. Tersi durumlarda endemizmden sz edilemez. Canllar doal

engellerle karlatklar zaman, yayllar kesintiye urar ve genelde topluluklar

paralanarak farkllar. Paralanan yaam alanlar sonucunda trlerin gen yaplar

deierek yeni trler oluur. Bir sahadaki endemizm oran ise, o alann jeolojik

anlamda ne kadar eski olduuna, izolasyon derecesine, izolasyonun sresine ve

topografik zelliklere bal olarak deiiklik gsterir. Blge jeolojik olarak ne kadar

eski ise, orada eskiye ait flora ya da fauna izleri bulmak olasl da o kadar yksektir

(Erin, 1978:108109).

Bitki eitlilii asndan lman kuak lkeleri arasnda nemli bir yere sahip

olan Trkiyenin, florasnn 1/3 kadarnn da endemik bitkilerden olumas, bu

eitliliin korunmas anlamnda byk deer ifade etmektedir.

Aslnda serpantinler zerinde yayl gsteren bitkiler, zellikle de

endemikler tm dnyada youn olarak taranmaktadr. nk bu esiz bitki

gruplardan bazlar ekonomik deer de ifade etmektedir. rnein baz bitkiler sanayi

ve maden blgeleri gibi sahalarda insan kaynakl metallerle kirletilmi olan

topraklarn, bitkilerle temizlenmesi ve yeniden yeillendirilmesi iin nemli bir

potansiyel olarak grlmekte ve denenmektedir (Prasad ve Freitas 1999: 20-21;

Prasad ve Freitas, 2003; Davis ve ark., 2001: 85; Rigg ve ark., 2005).

Bugn dnyann eitli blgelerine ait olan trler ok farkl alanlarda

yetitirilmektedir. Dnya Salk rgt (WHO), insanlarn %60 kadarnn genel

salnn bitkilere dayal olduunu tahmin etmektedir (Walker, 2001). Bulunduu

alanda bitki eitlilii ile daha zel niteliklere sahip olan Anadoluda her geen gn

bitki rts iinde bilimsel anlamda yeni trler tanmlanmaktadr ve bu bitkilerin

says da olduka fazladr (Avc, 2005).

1. GR Kemal CELLAT

4

1.3 Uucu Yalar

Uucu ya, bitkilerin yaprak, meyve, kabuk veya kk ksmlarndan elde

edilen, oda scaklnda sv halde olan, kolaylkla kristalleebilen genellikle renksiz

veya ak sar renkli, uucu, kuvvetli kokulu, doal bir rndr. Gzel kokulu

olmasndan dolay esans ya da eterik yada denilmektedir. Su ile karmadklar iin

ya olarak tanmlansalar da sabit yalardan farkldrlar (Ceylan, 1983).

Birok bitkinin karakteristik kokular, ierdikleri uucu yadan

kaynaklanmaktadr. Uucu yalar akta brakldklarnda oda scaklnda bile

buharlaabilirler. Uucu yalarn pek az hari gzel kokuludurlar. Bu sebeple

bunlara esans da denilmektedir. Bunlar ayrca su ile karmadndan ve su

yzeyinde tabaka oluturduundan ya ad ile de anlrlar. Ancak bunlarn sabit

yalarla nemli farkllklar bulunmaktadr. Uucu yalar su buhar ile

srklenebilmekte, szge kad zerinde leke brakmamaktadrlar. Hlbuki sabit

yalar su buharnda srklenmezler ve szge kad zerinde kalc leke brakrlar.

Uucu yalar ya asidi trigliserit yapsnda deildirler. Ancak k ve hava karsnda

zamanla oksitlenir ve reineleirler. Yine sulu etanolde znebilme zellii bu

yalar sabit yalardan ayran dier nemli bir farkllktr (Ceylan, 1997).

Kimyasal yaplarnda en byk grubu terpenler oluturmaktadr. Bununla

birlikte az miktarda alkoller, aldehitler, esterler, fenoller, azot ve kkrt ieren

bileiklerde bulunmaktadr. Terpenlerin oksitlenmesi ile meydana gelen oksijenli

trevler koku, tat ve terapik zellikteki maddelerdir (Linskens ve Jackson, 1997).

Son yllarda alternatif tbbn bir dal olarak grlen aromaterapiye kar

duyulan ilgi, uucu ya kullanmn da artrmtr. Eterik yalar, terapilerde

uygulanan masajlarda ya da rahatlatc banyolarda kullanlmaktadr. Bunun dnda

uucu yalar yaygn olarak parfm, kozmetik, gda ve iecek sanayilerinde, tpta ve

ev temizlik rnlerinde kullanlmaktadr. Bu yalar koku ve tat endstrileri iin

deerli bir konuma sahiptir. Eczaclkta, ilalarn koku ve tatlarn dzeltici olarak

kullanlrlar. Baz yalar (rn. sedir ve lavanta) ise bcek kovucu zellii ile dikkati

ekmektedir (Kl, 2008).

Btn bunlarn yannda uucu yalarn ila endstrisindeki yeri gittike

1. GR Kemal CELLAT

5

artmaktadr; nk analjezik (ar dindiren), antiseptik (mikroplarn remesini

nleyen), antifungal (mantara kar), antiviral (virsn tesirini nleyen), bakterist

(bakterilere kar), sedatif (sakinletirici), stimulan (uyarc), antioksidan (serbest

radikallerin olumsuz etkilerini giderici) gibi etkileri vardr. Bu zellikler uucu ya

trne gre deiiklik gstermektedir; fakat hepsinin ortak yan genel olarak

antibiyotik, dezenfekte edici, baklk sistemini glendirici etkileridir (Url 2)

Dnyada uucu ya retimi birok lkede yaplmaktadr. Uucu ya reten

lkeler arasnda gelimekte olanlarn yannda gelimi lkeler de bulunmaktadr. Bu

durum uucu ya bitkilerinin retiminin gelimi lkelerde karl olmas nedeni ile

yapldn gstermektedir. Ayrca fazla bir yatrma gerek duymadan uucu yan

elde edilebilecei, uucu yan gelimi lkeler yannda az gelimi lkelerde de elde

edilmesinden anlalmaktadr (Ceylan, 1997).

Uucu yalar ok konsantre rnler olduklarndan ykte hafif ucuz rn

niteliine sahiptirler. retimleri genel olarak teknik adan g deildir ve uzun

mesafelere, deniz ar lkelere tanmalar kolaydr.

Trkiye zellikle uucu ya ieren bitkiler bakmndan ok zengin bir floraya

sahip bulunmaktadr. Ancak gl dnda hemen hemen hibir uucu ya bitkisinin

byk bir retim alan bulunmamaktadr. Sadece uucu ya bitkileri bakmndan

zengin bir floraya sahip olmamz nedeni ile floradan toplanan bitkilerin bir

ksmndan ya elde edilmektedir (Tanker,1976; Ceylan, 1997).

1.3.1 Uucu Yalarn zellikleri

Uucu yalar genellikle oda scaklnda svdr. Ancak gl ya, anason ya

gibi sv olmayan baz uucu yalarda vardr. Buharlatrldklarnda geride herhangi

bir kalnt brakmazlar. Fiziksel zellikleri ynnden uucu yalar birbirlerine

genellikle benzerler. Uucu yalarn krlma indisleri yksek olup ounluu optike

aktiftir. Spesifik evirmeleri uucu ya tanmaya yardmc olur. Krlma indisinde ve

polarize evirme derecesinde oluan deimeler uucu yan saflnn

bozulduunu gsterir. (Demirakmak, 1994; Tanker ve Tanker, 1985).

1. GR Kemal CELLAT

6

Tm lipofil zclerde (petrol eteri, kloroform, benzen, eter vs. ) iyi

znrler. Buna karn suda ok az znrler (1/200 orannda). Ancak bu znme

kokularnn suya gemelerine yeter. Uucu yalar genel olarak renksiz veya ak sar

renklidir. Ancak karanfil ya gibi sardan kahverengiye veya papatya ya gibi

yeilden maviye kadar deiik renkte olanlar da vardr. Ayrca uzun sre akta

kalacak olurlarsa renkleri koyular. Uzun sre saklamada, k veya oksijenin etkisi

ile uucu yalarn bazlar reineleir. Bu durumda genellikle bir koku deiimi ve

yan kalitesinin azal sz konusu olur (Tanker, 1976)

1.3.2 Uucu Yalarn Kimyasal Bileimi

ou uucu yalar ok sayda bileiin karmndan oluurlar. Bu yzden

kimyasal bileimleri olduka karmaktr. Uucu yalar genellikle hidrokarbonlar ve

hidrokarbonlarn oksijenli trevlerinden meydana gelirler. Bu trevler arasnda

alkoller, asitler, esterler, aldehitler, ketonlar, fenol ve fenol eterleri, kinonlar,

laktonlar, furan trevleri, oksitler, aminler ve kkrtl bileikler de yer alr. Uucu

yalarda bulunan maddelerin ou terpen kkenlidir. Terpenoitler izopren trevleri

olup, uucu yalarda mono, seski, diterpenler ve bunlarn oksijenli trevlerine

rastlanr. Daha yksek molekll olanlara reine, lateks vb. formlarda eitli

bitkilerde rastlanmaktadr. Uucu yalar glikozit halinde veya reinelerle (oleorezin)

ve zamkla (oleogummirezin) birlikte bulunabilirler (Baer ve ark., 2005; Baer,

2006; Guenther, 1948). ekil 1.1.de uucu yalarn ierisinde bulunan baz

bileiklerin kimyasal yaplar verilmitir.

1. GR Kemal CELLAT

7

ekil 1.1. Uucu yalar ierisinde bulunan baz bileiklerin kimyasal yaplar.

1.3.3 Uucu Yalarn Snflandrlmas

Uucu yalar deiik zelliklerine gre gruplara ayrlabilir. Bunlar kimyasal

bileimleri, aromatik zellikleri, farmokolojik ve terapik etkileri gz nnde

bulundurularak gruplandrlabilirler (Ceylan, 1997).

1.3.3.1 Kimyasal Bileimlerine Gre

Kimyasal bileimleri ynnden deiik droglarn uucu yalar ok farkllklar

gsterir. Uucu yalardaki eitli bileikleri 4 grup altnda toplayabiliriz.

1. GR Kemal CELLAT

8

1. Terpenik bileikler

2. Aromatik bileikler

3. Dz zincirli hidrokarbonlar

4. Azot ve kkrt tayan bileikler

Uucu yalarn byk ounluu (%90) terpenik maddelerden olumutur.

Terpenik maddeler ise uucu yalarn iinde monoterpen, seskiterpen ve diterpen

olarak bulunur. Terpenlerin oksitlenmesiyle meydana gelen oksijenli trevler, uucu

yalarn kendine zg kokusunu, tadn ve terapik zelliini verir. Bu nedenle uucu

ya ieren bitkiler incelenirken ierdikleri oksijenli bileikler esas alnr.

1.3.3.1.(1) Monoterpenler (C10)

Monoterpenler iki izopren nitesinden oluan C10H16 molekl formlne sahip

bileiklerdir. Bitki aleminde yaygn olarak bulunurlar. Parfmeride ve gda

maddelerinde koku verici olarak kullanlrlar. Bugn uucu yalarda 150den fazla

monoterpen bulunmutur. Monoterpenler balca 3 grup altnda toplanabilir.

a. Etken maddeleri asiklik monoterpen trevi olanlara rnek olarak osimen, sitral,

sitronellal, geraniol gsterilebilir. Bu bileikler zellikle gl, bergamut, kini,

melissa, limon, safran gibi bitkilerden elde edebilir.

b. Etken maddesi monosiklik monoterpen trevi olanlara rnek olarak nane, kimyon,

okalipts, defne gibi bitkilerden elde edilen terpinen, mentol, menton, kuminal

gsterilebilir.

c. Etken maddesi bisiklik monoterpen trevi olanlara rnek olarak sabinen, tujon,

kamfen gsterilebilir. Bu bileiklerin yaygn olarak bulunduu bitkiler ise halk

dilinde pelin otu, kus dili, kedi otu, solucan otu, pire otu olarak bilinmektedir.

1.3.3.1.(2) Seskiterpenler (C15)

Seskiterpenler izopren nitesinden oluan C15H24 molekl formlne sahip

bileiklerdir. Terpenoitlerin en geni snfn olutururlar. Gnmzde 1000den fazla

1. GR Kemal CELLAT

9

seskiterpen bilinmekte ve bunlar 100 farkl karbon iskeleti tamaktadr.

Seskiterpenler zellikle tat ve ila bileeni olarak byk deeri olan bir gruptur.

Bunlar da asiklik, monosiklik, bisiklik ve trisiklik seskiterpenler olarak alt gruplara

ayrlr. Bugn uucu yalarda 1000 kadar seskiterpen balantl trevler

bulunmaktadr. Seskiterpenlere rnek olarak bisabolol, kamazulen, farnesol

verilebilir. (Connolly ve Hill, 1991; Devon, 1972; Djerassi, 1994a; Djerassi, 1994b;

Djerassi, 1994c; Fischer, 1990).

1.3.3.1.(3) Diterpenler (C20) ve Triterpenler (C30)

Terpenik ve aromatik maddelerin oksijensiz yada oksijenli trevlerinden bir ou

bir uucu yada karm halinde bulunmaktadr. Oksijensiz olanlar ounlukla kolay

uucudurlar. Uucu yalar dk scaklklarda bile sv halde kalabilirler. Oksijenli

trevler ise daha az uucudurlar ve uucu ya soutulduunda bir ou kerek

oksijensiz bileiklerden az veya ok ayrlrlar. Baz uucu yalarda ken ksmda

doymu hidrokarbonlar bulunabilir. Uucu ya soutulunca ken ksmna

stearopten, bu koullarda sv halde kalan ksmna da elaopten ad verilir. Uucu

yalara fraksiyonlu destilasyon uyguland zamanda ilk ele geen fraksiyonlar

eleoptenden oluan oksijensiz bileiklerdir. Terpenlerin oksitlenmesi ile meydana

gelen oksijenli trevler uucu yan kendine zg kokusunu, tadn ve terapik

zelliini verirler. Uucu yalarda asl nemli olan bileikler oksitlenmi trevleridir.

Bu nedenle droglar snflandrlrken uucu yalarda bulunan oksijenli bileikler esas

alnr.

1.3.3.2 Aromatik zelliklerine Gre

Uucu yalar koku ve tat zelliklerine gre de gruplandrlabilirler. Buna gre

uucu yalar

Aromatika (ok kokulu ve tad iyi olanlar),

Aromatika-aroma (kokulu ve tad ac olanlar) ve

Aromatika-acria (kokulu ve tad keskin olanlar)

1. GR Kemal CELLAT

10

olmak zere e ayrlrlar.

Bu zellie sahip uucu yalarn elde edildii bitkiler ise in tarn, Ceylan

tarn, karanfil, anason, kk Hindistan cevizi, rezene ve kekik gibi bitkilerdir.

1.3.3.3 Farmakolojik ve Terapik Etkilerine Gre

Farmakolojik olarak ve terapik etkilerine gre de uucu yalar

gruplandrlabilirler. Bu grupta yer alan uucu yalar genellikle tedavi amaldrlar

ve alternatif tbbn nem kazanmasyla da nemleri artmtr (Ceylan 1997).

Farmakolojik etkilerine gre de uucu yalar antiromatizmal, ksrk kesici, idrar

sktrc, iltihap azaltan, dezenfektan vs. gibi gruplandrmaya tabi tutulurlar.

Uucu yalar bulunduklar bitkilere gre aadaki gibi snflandrlmtr:

1. Kklerinden faydalanlanlar : Karaturp, krmz turp gibi.

2. Gvdelerinden faydalanlanlar : Zencefil, tarn gibi.

3. Yapraklarndan faydalanlanlar : Nane, kekik, mercanks, maydanoz,

defne gibi.

2. Soan yapsnda olanlar : Mutfak soan, sarmsak gibi.

3. ieklerinden faydalanlanlar : Karanfil gibi.

4. Meyvelerinden faydalanlanlar : Kimyon, anason, karabiber, krmz

biber, vanilya gibi.

5. Tohumlarndan faydalanlanlar : Hardal, kk Hindistan cevizi gibi.

1.3.4 Uucu Ya Elde Etme Yntemleri

Uucu ya eldesi iin 1300l yllarn banda spanya ve Fransada

destilasyon metodu gelitirilmi, 1550liyllara gelindiinde farmakoloji gibi farkl

dallarn ihtiyacna cevap verebilmek amacyla yeni teknikler uygulanmaya

balanmtr (Rangahau, 2001).

Gnmzde gelien teknolojinin bir sonucu olarak, islenmi gdalara olan

eilimin artmas; gdann kimyasal ve besleyici zelliklerini, aromasn, tekstrn,

1. GR Kemal CELLAT

11

rengini ve dier zelliklerini doala en yakn ekilde muhafaza ederek tketiciye

sunulmasn gerekli klmtr. Bu yzden gda islemede kullanlan temel ilemler

arasnda, ayrma teknikleri zel bir nem kazanmtr (Hl ve nl, 1996).

Bitkisel doal rnler gz nne alndnda, materyali ekstraksiyon ncesi

bir takm hazrlk basamaklarndan geirmek gerekmektedir. Bunlar; bitkinin seimi,

toplanmas, tanmlanmas, kurutma ve tme gibi basamaklardr (Sarker ve ark.,

2006). Kuru materyaller genellikle ekstraksiyon ncesi toz haline getirilirken, yaprak

vb. organlar kullanlan taze bitkiler alkol gibi bir zcyle maserasyona tabi tutulur

ya da homojenize edilir (Wijesekera, 1991).

1.3.4.1 Destilasyon

ki veya daha fazla sv bileeni, kaynama noktas veya uuculuk farkna dayanarak

bir karm ierisinden ayrma ilemine destilasyon denir. Uuculuklar arasnda

byk fark bulunan bileenleri, bir karmn ierisinden destilasyonla ayrmak daha

kolaydr (Mujtaba, 2004). Bir baka tanmlama ile destilasyonun amac, uucu bir

svy, ou zaman da farkl uuculuktaki svlar, uucu olmayan bir madde

ierisinden ayrmaktr (Young, 2003). ekil 1.2.de basit destilasyon dzenei

grlmektedir.

Uucu yalarn ounun kaynama noktas suyun kaynama noktasndan

yksek olmasna ramen byle iki fazl bir sv sisteminde kaynama derecesi, ayr

ayr her iki svnn kaynama derecelerinden daima daha kk olacaktr. Bylece

uucu yalar destilasyon yntemiyle bozunmaya uramadan destile edilebilmektedir

(zg 1973).

Bu yntem ile elde edilen uucu yalar:

Yksek oranda kaynama noktas dk bileikler,

Az miktarda kaynama noktas yksek ve suda znen bileikler iermektedir.

Destilasyon yntemleri, su destilasyonu, buhar destilasyonu ve vakum

destilasyonu olmak zere 3e ayrlmaktadr:

1. GR Kemal CELLAT

12

ekil 1.2. Basit destilasyon dzenei.

1.3.4.1.(1) Su Destilasyonu (Hydrodistillation - HD)

Uucu bileiklerin eldesin de yaygn olarak kullanlan geleneksel bir

yntemdir. Su destilasyonu, kaynatldnda bozulmayan taze ve kuru bitkisel

materyale uygulanabilir. Ester ieren uucu yalar iin uygun deildir. Yntemin

esas; soutucu ile irtibatlandrlan bir cam balon ierisinde su ve bitki materyalinin

28 saat sre ile kaynatlarak, su buhar ile birlikte hareket eden ya molekllerinin

soutucuda younlatrlp sudan ayrtrlmasna dayanmaktadr. Su destilasyonunda

bitkisel materyal her zaman su ile dorudan temas halindedir (Tanker ve Tanker,

1985; Thapa, 1989; Wijesekera, 1993). Kk lekli retimlerde ekil 1.3te

grlen Clevenger tipi bir aparatla yaplan destilasyon ilemi, endstriyel

uygulamalarda byk destilasyon kazanlarnda (imbik) gerekletirilmektedir. Elde

edilen uucu ya miktar volumetrik olarak ifade edilir. Su destilasyonu en iyi toz

halindeki materyallerde (rnein; kk ya da odun unu) sonu vermektedir (Jackson,

1997b).

1. GR Kemal CELLAT

13

ekil 1.3. Su destilasyonunda kullanlan Clevenger aleti.

Elde edilen ya miktar ok olmakla birlikte suyun kaynatlmas esnasnda

uygulanan yksek scaklk, termal baz reaksiyonlara neden olmaktadr. Bunun

sonucu olarak artifak oluumu, hidroliz ve izomerizasyon olaylar meydana

gelmektedir. ekil 1.4.te scaklk etkisi ile meydana gelen ve destilasyon

yntemlerinde ska rastlanlan bir termal degradasyon grlmektedir. Uucu

yalarn bileimi pHa bal olarak deise de su destilasyonu ynteminde genellikle

svnn pH deeri kontrol edilmemektedir (Fakhari ve ark., 2005).

ekil 1.4. Sabinanhidratasetatta meydana gelen termal degradasyon (Rowe, 1989).

1.3.4.1.(2) Buhar Destilasyonu (Steam Distillation)

Buhar distilasyonu, distilasyon kazannn dnda bulunan bir buhar

jeneratrnde retilen buharn kazann iine yerletirilmi olan bitkinin iinden

geirilmesiyle uygulanr. Bitkisel materyal buhar giriinin zerinde yer alan zgara

1. GR Kemal CELLAT

14

zerine yerletirilir. Kapal kap ierisinde dardan basn ile gnderilen su buhar

ile uucu ya srklenip soutucuda younlar. Toplama kabnda biriken su ve ya

karm younluk farkndan dolay birbirinden ayrlr. ekil 1.5.te su buhar

destilasyonu dzenei grlmektedir.

ekil 1.5. Su buhar destilasyonu dzenei.

Bu yntemde buharn hz ve ss kontrol edilebilir. Scaklkla bozulabilen ve

kolayca hidrolize olabilen bileikleri ieren bitkisel materyallere uygulanr. Byk

lekte uucu ya retimi iin en ok tercih edilen yntemdir (Thapa, 1989;

Wijesekera, 1993; Lawrence, 1995; Boyda, 2004).

1.3.4.1.(3) Vakum Destilasyonu (Vacuum Distillation-VD)

Baz bileiklerin kaynama noktalar olduka yksektir. Bu bileikleri elde

etmek amacyla scakl artrmak yerine basnc drmek daha etkilidir. Basn bir

kez bileiin buhar basncnn altna indirilirse, kaynama ve destilasyon ilemi

balamaktadr. ekil 1.6da VD dzenei grlmektedir.

1. GR Kemal CELLAT

15

ekil 1.6. Vakum destilasyonu dzenei.

1.3.4.1.(4) Hidrodifzyon

Bu yntemde buhar distilasyonundan farkl olarak, buhar kazann st

ksmndan girip bitkisel materyal arasndan geerek aa doru hareket eder. Bitki

kazann iindeki sepete yerletirilir. Sistemin dnda bulunan buhar jeneratr

sisteme dk basnta buhar gnderir. Buharla birlikte srklenen ya kazann alt

ksmndaki soutucuda younlar. Buhar distilasyonuna gre daha yksek verim

elde edilir (Lawrence, 1995; Boyda, 2004).

1.4. Ekstraksiyon Yntemi

Destilasyon yntemi ile birok durumda kabul edilebilir bir saflk ve ho bir

aroma elde edilebilmesine ramen bu metodun stabil olmayan veya yksek buhar

scaklndan zarar gren aromatik bileiklere uygulanmas verimi drr. Bu

faktrler gz nne alnarak koku bileenlerinin ieklerden ayrlmasnda eitli

zcler kullanlr. Bu amala kullanlan zcler uucu olan ve olmayan olmak

zere ikiye ayrlr. Enfloraj ve Maserasyon uucu olmayan zcclerle

ekstraksiyon yntemleridir (Polat ve tle, 1997).

Ekstraksiyon ilemini geleneksel ve yeni metotlar olmak zere iki gruba

ayrabiliriz. Sokselet ekstraksiyonu ve maserasyon ilemi geleneksel yntemler

1. GR Kemal CELLAT

16

arasnda olup ilem sresi uzundur ve byk miktarlarda evreyi kirletici zcler

kullanlmaktadr. Sperkritik sv ekstraksiyonu, mikrodalga ekstraksiyonu ise son

yllarda gelitirilen hzl, etkin ve modern yntemler arasndadr (Moyler,1993).

1.4.1.zc Ekstraksiyonu (Solvent Extraction)

Geleneksel ekstraksiyon yntemi olup bitki materyali, direkt olarak oda

scaklnda zcnn ierisine batrlabilecei gibi bir sokselet ierisinde organik

zc ile kaynatlmaktadr. Endstriyel almalarda organik zc olarak hekzan

ve etanol; analitik laboratuar almalarnda ise eter ve pentan-diklormetan (2:1)

kullanlmaktadr. Ekstraksiyon sonunda, organik zc destilasyon ile ortamdan

uzaklatrlarak geri kazanlmaktadr. Kalan yas ksm ierisinde ise uucu

bileikler bulunmaktadr.

Bu yntemin buhar destilasyonuna gre avantaj, ekstraksiyon srasnda

dk scaklk kullanlmasdr. Genellikle scaklk, sokselet cihaznda 60oCden az ve

daldrma ynteminde ise 525 oC arasndadr. Dk scaklk, elde edilen uucu

yan buhar destilasyonuna gre daha doal bir ierik oluturmasn salamaktadr

(Linskens ve Jackson, 1997b).

zc ekstraksiyonunun iki dezavantaj vardr. Bunlardan birincisi

ekstraksiyon sonras younlatrma ilemi srasnda molekl arl dk uucu

bileiklerin kayb ve artifaklarn oluumu ikincisi ise ekstraksiyon sonras geri kalan

zcdr. Bu problem hem ekonomik adan hem de evre kirlilii (toksit

zellikleri) bakmndan nemlidir. Saf ve kaliteli zcler pahal ve byk

miktarlarda kullanldnda maddi bir yk getirmektedir.

1.4.1.1. Maserasyon

Maserasyon, ieklerden uucu ya eldesi iin kullanlan ilkel metotlardan

biridir. 6070oCdeki erimi hayvansal yaa veya bitkisel yaa batrlan iekler s

etkisiyle paralanarak aroma maddelerinin yaa gemesi salanr. Ya iinde kalan

iek paralar ortamdan uzaklatrlarak zerlerinde kalan ya hidrolik basn

1. GR Kemal CELLAT

17

uygulamasyla alnr ve aroma maddelerini ieren yaa katlr. Bu ilem, ya iyice

aroma maddeleriyle doyana kadar devam ettirilir. Maserasyon, olduka fazla zaman

alan verimsiz bir ilemdir (Mukhopadhyay, 2000).

1.4.1.2. Enfloraj

Yasemin, smblteper gibi baz iekler az miktarda ya ierdiklerinden ya

da narin yaplarndan dolay uucu yalar distilasyonla elde edilemez. Bu gibi

durumlarda, anfloraj diye adlandrlan zahmetli ve uzun sren ilem uucu ya elde

edilmesi iin kullanlr. Enfloraj, rneklerin souk hayvansal yaa temas

ettirilmesiyle gerekletirilir (Mukhopadhyay, 2000). Tahta erevelerle

desteklenmi cam plakalarn yzeyine srlen ya ile temas eden iek, bu plakalar

arasnda sktrlarak aroma maddelerinin ya tarafndan absorbe edilmesi salanr.

Esansiyel yan enfloraj yandan ekstraksiyonunda ise petrol eteri kullanlr (Polat

ve tle, 1997). Enfloraj yntemi de Maserasyon gibi zaman alan bir ilemdir

(Mukhopadhyay, 2000).

1.4.1.3.Scak Ya le Ekstraksiyon

ieklerin fizyolojik aktiviteleri koparma ile durur. Byle iekler 6070C

yaa daldrlarak ekstrakte edilir. Uucu ya alnan ieklerin yerine ya doyana

kadar tazesi yerletirilir. Ya szldkten sonra elde edilen rne pomat ad verilir.

Pomatn alkol ile ekstraksiyonu sonucu absol elde edilir (Guenther, 1948; Boyda,

2004).

1.4.1.4. Organik zc Ekstraksiyonu

Isya hassas veya az miktarda bitkisel materyalde kullanlan bir yntemdir.

Taze bitki saf organik zclerle ekstrakte edilir. Bu ilem iin bitki bir kabn

ierisinde zcyle temas halinde bekletilir. Gerekirse taze zc ile ilem

tekrarlanr. Bitkinin iindeki uucu ya zcye geer. Dk basn altnda

1. GR Kemal CELLAT

18

zcnn uzaklatrlmasyla konkret elde edilir. Uucu yalarn dier uucu

olmayan bileiklerden ayrlmas iin scak alkol kullanlr. Mumlar ve ya asitleri

alkolde znmedii iin ayrlr. Daha sonra ikinci bir destilasyon ile alkol ayrtrlr

ve geriye uucu ya kalr. Konkretin scak alkolle ekstrakte edilmesiyle absol elde

edilir. zc ekstraksiyonu baz dezavantajlara sahiptir. zcnn kalntlar

rnn ierisinde kalabilir ve yan etkilere neden olabilir. Dier bir dezavantaj ise

zcnn istenen bileikler yannda sabit yalar, mum, reine ve pigmentleri

zmesidir (Wilson, 1995; Thapa, 1989; Wijesekera, 1993).

1.4.2. Basnl Solvent Ekstraksiyonu (BSE)

BSE, mevcut ekstraksiyon tekniklerinden olan Soxhlet, maserasyon ve

perkolasyona alternatif olarak gelitirilen ve bu yntemlere nazaran ekstraksiyon

sresi, solvent tketimi, ekstraksiyon verimi ve tekrarlanabilirlik asndan daha

avantajl bir kat-sv ekstraksiyon tekniidir (Kaufmann ve Christen, 2002).

Solventlerin kritik noktalarna ulamadan yksek basn ve yksek scaklkta

ekstraksiyon ileminin gerekletirildii bu teknik literatrde;

Basnl solvent ekstraksiyonu,

Hzlandrlm solvent ekstraksiyonu,

Basnl akkan ekstraksiyonu,

Basnl scak solvent ekstraksiyonu,

Yksek basncl solvent ekstraksiyonu,

Yksek basn yksek scaklkta solvent ekstraksiyonu,

Subkritik solvent ekstraksiyonu

gibi isimlerle anlmaktadr. Bu teknikte solvent olarak su kullanld zaman ise;

Subkritik su ekstraksiyonu,

Scak su ekstraksiyonu,

Basnl scak su ekstraksiyonu,

Yksek scaklkta su ekstraksiyonu,

1. GR Kemal CELLAT

19

Sper stlm su ekstraksiyonu

gibi isimler almaktadr.

BSE tekniinin geleneksel solvent ekstraksiyon tekniklerine stnl;

uygulanan basn sayesinde solventin kaynama noktas scakl zerinde de sv

kalabilmesi ve yksek scaklklarda ekstraksiyona msaade etmesidir. Yksek

scaklk ve basn ile salanan bu koullar analit znrl ve analitin desorpsiyon

kinetiini gelitirmektedir. Su dk scaklkta fitokimyasallarn ekstraksiyonu iin

yetersiz olmasna ramen artan scaklklarda daha etkili olmaktadr. Bu teknik ile 3

20 dakikada 3,320,3 MPa basn ve 40-200oC scaklkta kapal bir ortamda analitin

ekstraksiyonu gerekletirilebilmektedir (Ju ve Howard, 2003). ekil 1.7de BSE

cihaznn ksmlar ematize edilmitir (am ve Hl, 2006).

ekil 1.7. BSE cihaznn ksmlar.

1.4.2.1 Sub Kritik Su Ekstraksiyonu (SbKSE)

Su yapsal zellikleri, yksek hidrojen bal yaps, molekl arlndan

beklenmeyecek dzeyde yksek kaynama noktasna sahip olusu, yksek dielektrik

sabiti ve polaritesi ile ok zel bir solventtir.

1. GR Kemal CELLAT

20

SbKSE, yeni bir teknik olup basn altnda 100374 C scaklk deerleri

arasndaki artlarda alr. Sub kritik su, 100374C arasndaki scaklk aralnda,

basn altndaki sv su demektir. Ekstraksiyonu yaplacak maddenin maksimum

verim ile elde edilmesi iin basn ve scaklklar deitirilerek optimum artlar

belirlenir. Kritik scaklk noktasna ulalmadan dahi ekstraksiyon verimi sperkritik

akkan veya zc ekstraksiyonu verimine edeer bulunmutur. Dolaysyla sub

kritik su ile ekstraksiyon, sperkritik akkan ekstraksiyonuna ve zc

ekstraksiyonuna alternatif olarak gelimeye balamtr. Sub kritik su kullanmann

birok avantajl ynleri vardr. Bunlardan; evre dostu, ok ucuz, kolay bulunur

olmas, toksik olmamas ve organik atk brakmamas gibi zellikler saylabilir.

Yksek basn ve scaklk altnda suyun fiziksel ve kimyasal zelliklerinde

zellikle de dielektrik sabitinde () arpc deiiklikler meydana gelmektedir. Oda

scakl ve atmosfer basnc koullarnda suyun dielektrik sabiti = 78 dir. 300 C

ve 23 Mpa basnta bu deer = 21 olur. Dielektrik sabiti 25 C ve atmosfer

basncnda etanol icin =24, aseton iin =20.7 ve metanol iin =23 dr. Bunun

anlam, yksek basn ve scaklk koullarnda suyun polaritesi ciddi ekilde

dmektedir ve ekstraksiyon ileminde etanol, aseton, metanol gibi

davranabilmektedir. Bu sayede su orta polar-dk polar bileenlerin ekstraksiyonu

ileminde organik solventler yerine kullanlabilir.

Sonu olarak sper stlm su, zellikle aromatik bileikler gibi

polarizlenebilen ya da baz polar gruplara sahip byk organik bileikler iin iyi bir

zcdr. Son yllarda yaplan almalarda poliaromatik hidrokarbon, poliklorlu

bifeniller ile bitki ve gda rneklerinden pek ok kimyasal bileiin ekstraksiyonlar

mmkndr. Bunun yannda fraksiyonlama ve kromatografik uygulamalar da

yaplmaktadr. Naphthalene ve benz(e)pyrene gibi poliaromatik hidrokarbonlarn ve

baz pestisitlerin sper stlm sudaki znrlkleri incelenmi ve 100C 'den

374C 'ye kadar bir artta, znrlklerinde 106 civarnda bir art gzlenmitir ve

bu mkemmel bir sonutur.

Sper stlm suyun, bugn kullanlmakta olan organik solventlere bir

alternatif olarak, organik bileik proseslerinde kullanlmas gn getike

1. GR Kemal CELLAT

21

yaygnlamaktadr. Elde edilen rnde organik atk yoktur, kirlilik almalarnda

avantajlar gzlenmitir ve evrecidir.

Bu yntem, bitki materyallerinden deerli bileiklerin ya da esans yalarnn

ekstraksiyonunda kullanlabilir. Esans yalarnn ekstraksiyonu iin scaklk 100 ile

200C arasnda olmaldr. 150C iin istenilen basn 5 bar; 200C iin istenilen

basn 16 bar'dr. rnein; 210C'deki su ile 25C'deki metanoln dielektrik sabiti

eittir. Dolaysyla su, bu scaklkta metanoln zd bileikleri zebilir.

Sper stlm su ile bitki materyallerinin ekstraksiyonu sonucunda elde

edilen yan terpen ve oksijenli bileikleri oran, su buhar destilasyonu ile

karslatrldnda fazla bulunmu, bu yzden de verimin iyi olduu kabul edilmitir.

Bunun yannda yksek scaklk ve basn altnda zc, bitki materyaline daha fazla

nfuz eder. Ayrca su buhar destilasyonundan iki kat daha fazlas gerektirdii halde,

harcanan enerji daha azdr. Sper stlm su ayrca; petrol rnlerinden aromatik

bileiklerin ekstraksiyonunda, gda maddelerinden yeni tatlarn elde edilmesinde,

evresel rneklerden ve yalardan kirliliklerin ekstraksiyonunda da kullanm alan

bulmaktadr. Bu tekniin, evreci, ucuz olmas nedeniyle kozmetik, gda ve eczaclk

endstrisinde byk gelimelerin olmas salanabilecektir. Bitki ekstraksiyonu iin

olduka elverisli bir sistemdir. Sre 10-20 dakikadr (zel vd 2003).

SbKSE, statik mod, dinamik mod ya da her iki modun kombinasyonu

seklinde gerekletirilebilir. Statik modda, rnek ve solvent belli bir zaman boyunca

sabit basn ve scaklkta tutulur. Dinamik modda ise rnein ierisinden srekli bir

solvent ak sz konusudur. Baz almalarda ise statik ve dinamik modun birlikte

kullanmnn su ekstraksiyonunda daha etkili olduu belirlenmitir (Lehotay ve

Lee,1997; Gamiz-Gracia, 2000; Chienthavorn ve ark. 2004). BSE ileminde

ekstraksiyon performansn etkileyen faktrler; rnek miktar ve kompozisyonu,

solventin hacmi ve ak hz, scaklk, ekstraksiyon sresi, dng, basntr (Smith,

2002; Ramos ve ark. 2002).

1. GR Kemal CELLAT

22

1.4.2.2. Sperkritik Sv Ekstraksiyonu (Supercritical fluid extraction-SFE)

Doal rnlerin organik zclerle muamele edilmesi gerek evresel

gerekse salk asndan son yllarda pek istenmeyen bir olgu haline gelmitir. Bu

noktada daha az zc harcayan, ekstraksiyon sresi daha ksa olan ve normal

koullarda yksek scaklkta znen bileikleri ayrtrma zellii ile sperkritik sv

ekstraksiyonu giderek byk ilgi ekmektedir (Yamani ve ark., 2007).

Sperkritik bir akkanla ekstraksiyon; seilen akkann, kritik basn ve

scaklk deerinin zerinde organik bir zc olarak kullanlmasdr. Sperkritik hal

olarak adlandrlan bu blgede, akkann fizikokimyasal zellikleri deierek, sv ve

gaz aras farkl zellikler gsterir. Bu yzden sperkritik koullardaki madde, sv

veya gazdan ziyade akkan olarak adlandrlr (nl ve Hl, 1997). ekil 1.8.de

su iin l diyagram verilmitir. Sperkritik akkanlarn younluklar, vizkoziteleri

ve dier zellikleri gaz ve sv hallerindeki zellikleri arasnda yer alr. izelge

1.8.de sperkritik akkan ekstraksiyonunda yaygn olarak kullanlan baz

bileiklerin zellikleri verilmitir.

ekil 1.8: Su iin l diyagram.

1. GR Kemal CELLAT

23

izelge 1.1. Gazlarn, svlarn ve Sperkritik akkanlarn fiziksel zelliklerinin karlatrlmas (Sarker ve ark., 2006).

zellik Younluk(kg/m3) Viskozite (cP) Diffzivite(mm2 /s) Gaz 1 0.01 0.1 10

SCF 100 800 0.05 0.1 0.01 0.1

Sv 1000 0.5 1.0 0.001

Sperkritik svlarn dk vizkoziteleri, svlarn yksek difzyon katsaylar

ile birleince bitkiler iin ideal bir ekstraksiyon maddesi olumaktadr. Sperkritik

sv ekstraksiyonunda kullanlan zcler arasnda kolayca bulunabilmesi,

maliyetinin dk ve saflk orannn yksek olmas kullanmnn kolay ve evre

etkisinin minimum olmas nedeniyle karbondioksit (CO2) bata gelmektedir

(Porta,1999).

Karbondioksite ait sperkritik nokta, 1869 ylnda Andrews tarafndan

kefedilmitir. zc olarak ilk ciddi kullanm ise 1960larda Rusya ve

Amerikada olmutur. 1993 ylnda CO2 ile ticari olarak 42 farkl ya elde edilmitir.

Gvenli, yanc olmayan, ucuz ve az bir kokusu ya da tad olan CO2, dk

vizkozitesi sayesinde bitkilere kolayca nfuz edebilmekte ve dk scakl ile

herhangi bir atk brakmadan kolayca buharlaabilmektedir. Sperkritik CO2, normal

artlar altnda 200300 bar ve 4050 oCde bitki ekstraksiyonunda kullanlmaktadr.

Ekstraksiyon srasnda deien scaklk ve basn ile uucu yalara zg belli

bileikler ayrtrabilmektedir. Tablo 1.2.de sv CO2 de znebilen madde

gruplar verilmitir (Moyler,1993; Congiu ve ark. 2002; Pourmortazavi, 2004).

izelge 1.2 Sperkritik sv CO2 de znebilen madde gruplar (Moyler,1993). Kolay znenler Az znenler Hi znmeyenler

Dk molekl arla sahip organikler,

Tiyoller, Tiyazoller, Pirazoller

Asetik asit, Benzaldehit, Hexanol vegliserol asetatlar

Molekl arl 250ye kadar olan bileikler

Yksek molekl arlktaki organikler,

Su, oleikasit, gliserol, decanol

Doymu yalar Molekl arl 400e

kadar olan bileikler.

ekerler, proteinler Tanenler, vakslar Klorofil, karatenoidler,

sitrik ve malik asitler Amino asitler, nitratlar,

pestisitler, insektisitler Molekl arl 400n

zerinde olan bileikler

1. GR Kemal CELLAT

24

1.4.3. Mikrodalga Ekstraksiyonu (Microwave-assisted Extraction)

kinci dnya savandan beri kullanlan mikrodalga teknolojisinin, analitik

laboratuarnda kullanm 1970lerin sonunda olmutur. Mikrodalgalar 0.3300 GHz

aralnda deien elektromanyetik radyasyonlardr ve genellikle doal rnlerde

2.575 GHzde ekstraksiyon gerekletirilmektedir. Mikrodalga enerjisinin etkinlii

byk oranda zcnn ieriine, bitki materyaline ve uygulanan mikrodalga

gcne bal olmaktadr. Polar molekller ve iyonik trlerin bulunduu durumlarda

daha hzl bir enerji yaylmas gereklemektedir.

Mikrodalga stmasnn avantaj molekllerin kutuplarndaki ykseltgenen zayf

hidrojen balarnn bozun durulmasdr. Klasik temas yoluyla s iletimi

yntemlerinin aksine, mikrodalgalar rnein tamamn ayn anda stlmaktadr.

Mikrodalga yardmyla ekstraksiyon iki farkl sistemle gerekletirilmektedir. En

yaygn sistem, scaklk ve basn kontrol edilebilen kapal bir kap ierisinde yaplan

kapal sistem ekstraksiyonudur. Dier yntem ise atmosferik basn altnda ak kap

ierisinde gerekletirilmektedir. Bu yntemin avantaj, ekstraksiyon sresinin ve

kullanlan zc miktarnn byk oranda az olmasdr. Mikrodalga Ekstraksiyon

yntemiyle bitkilerdeki polifenoller ve lignanlar ayrtrlabilmektedir (Kaufmann ve

Christen 2002; Kaufmann ve ark., 2007; Beejmohun ve ark., 2007).

1.4.4. Sktrlm zc Ekstraksiyonu (Pressurised Solvent- Extraction)

Klasik ekstraksiyon yntemlerine alternatif olarak gelitirilen bir yntemdir.

Ekstraksiyon sresi, zc tketimi, verim ve tekrarlanabilirlik gibi avantajlar

bulunmaktadr. Yntemin etkinliini artrmak amacyla yksek basn ve scaklkta

organik zcler kullanlmaktadr. Scakln artmas, ekstraksiyonun kinetiini

hzlandrrken, ykseltilen basn zcy sv halde tutarak gvenli ve hzl bir

ekstraksiyon salamaktadr. Ayrca yksek basn, zcnn, deney materyalinin i

ksmlarna kadar nfuz etmesine imkn salamaktadr. Hzlandrlm zc

ekstraksiyonu (accelereted solvent extraction-ASE) bu yntemin bir eklidir.

1. GR Kemal CELLAT

25

Bu yntem de, elik bir kap ierisine yerletirilen kat yada yar-kat rnein zc

ile bir frn ierisinde 50200 0C arasnda deien scaklklarda stlmas ile balar ve

stma srasnda frna 5003000 psi deerleri arasnda basn uygulanr.

Ekstraksiyonun 510. dakikalarnda ortama yeni zc pompalanarak rnein ve

kabn ykanmas salanmaktadr. Sistem ierisindeki btn zc genellikle nitrojen

gaz kullanlarak bir ie ierisinde toplanmaktadr (Kaufmann ve Christen, 2002).

1.4.5. Kat-Faz Mikroekstraksiyon (Solid Phase Microextraction-SPME)

Analitik yntemler genel olarak rnek toplama, rnek hazrlama, ayrtrma,

tespit ve sonularn yorumlanmasn iermektedir. Yaplan almalar analiz

sresinin % 80nin rnek toplama ve hazrlamaya harcandn gstermektedir. Bu

aamalarda yaplacak hata btn bir almann pe atlmas anlamna gelmektedir.

1989 ylnda Pawliszyn ve arkadalar tarafndan bulunan kat-faz

mikroekstraksiyon (SPME) yntemi, rnek hazrlama kademesine olduka baarl

yeni bir yaklam getirmitir. SPME, rnek hazrlama, ekstraksiyon ve younlatrma

aamalarn zc iermeyen tek bir aamada birletirmitir. Bu yntemle ilem

sresi ve maliyetlerde nemli kazanlar salanrken, tehiste de iyilemeler

grlmtr. SPME, GC veya GC-MS ile birlikte zellikle evre, biyoloji ve gda

rneklerindeki uucu ve yar uucu organik bileiklerin ekstraksiyonunda

kullanlmaktadr. Ayrca, yksek-performansl sv kromatografisinde de (HPLC)

uygulanmaktadr. (Vas ve Vekey, 2004).

ok basit bir cihaz olan SPME, modifiye edilmi bir rngaya

benzemektedir. ksmnda bir lif tutucu ve lif grubu bulunmaktadr. Sondaki lif, 1-2

cm uzunluunda ileri geri hareket edebilen bir SPME lifidir. SPME lifi ince polimer

film kapl eritilmi silika optik bir liftir. SPME uygulamas gaz (headspace) yada

zelti halindeki rnee uygulanabilmektedir. Her iki durumda da SPME inesi

kapal ortama sokulur, lifi koruyan ksm geri ekilir ve lifin ortamla temas etmesi

salanr. Lif zerindeki polimer kaplama tpk bir snger gibi

absorpsiyon/adsorpsiyon yntemiyle rnei alr ve daha sonra koruma amal olarak

lif, metal inenin ierisine geri ekilir. Bir sonraki aama lif zerindeki rnein GC

1. GR Kemal CELLAT

26

veya GC-MSe termal desorpsiyon ile aktarlarak analiz edilmesidir (Galipo ve ark..,

2002).

SPME ynteminin etkinliini etkileyen en nemli faktr lifi kaplayan

materyalin tipi ve kalnldr. PDMSDVB [poly(dimethylsiloxane)-divinilbenzene]

tipi lifler terpenler gibi nemli uucu bileiklerin tutulmasnda kullanlmaktadr.

Dier faktrler ise srasyla ekstraksiyon ilemi, desorpsiyonun optimizasyonu, trev

hazrlama ve nicelik ynnden incelenmesidir. SPME ekstraksiyonunun sresi 1-20

dakika arasnda deimektedir. Srenin ksa olmas hekzenal gibi uucu bileiklerde

yeterli olabilmekte ancak daha az uucu bileikler iin daha uzun srelere ihtiya

duyulmaktadr. Basit, dk maliyetli, temiz ve konsantre ekstrak eldesi ile ktle

spektrometre uygulamalar iin ideal bir yntemdir (Araujo ve ark., 2007)

1.4.6. ok Ynl ekstraksiyon Yntemleri (Simultaneous destilasyon ekstraksiyon (SDE))

1964 ylnda Likens ve Nickerson tarafndan ortaya konulan bu yntemde

hem zaman hem de harcanan kimyasal miktar bakmndan ciddi azalmalar sz

konusudur. Yntemin alma prensibine gre rnek, SDE aparatnn sol tarafna su

dolu cam balonun ierisine konularak kaynatlmaktadr. Uucular, buharla destile

olarak sol kolondan yukarya doru hareket ederken ayn zamanda SDE aparatnn

sa tarafndaki zcde buharlatrlmaktadr. Ekstraksiyon ilemi aparatn st

ksmnda yer alan soutucunun cidarlarnda su ve zc buharnn younlamasyla

gereklemektedir. Younlaan su ve zc tekrar bulunduklar cam balonlara

dnmekte, su ve zc ksm ayr ayr younlatrlarak uucu bileikler elde

edilmektedir.

SDE yntemini etkileyen parametrelerin banda kullanlan zc tr

gelmektedir. Younluu sudan ar veya hafif farkl zclerle yaplan

denemelerde diklormetann en iyi zc olduu grlmtr. Dier bir faktr ise

polar zclerin geri kazanmn artrmak amacyla rnee katlan tuzlardr.

Destilasyon-ekstraksiyon sresi de nemli bir parametredir. Maksimum verim

1. GR Kemal CELLAT

27

ounlukla 3045. dakikalarda gereklemekle birlikte genel bir kural olarak ilem

12 saat srmektedir (Chaintreau, 2001).

ok fazla kullanlmamakla birlikte ok ynl yntemler arasnda

simultaneous destilasyon-adsorpsiyon ve destilasyon-membrane ekstraksiyon

yntemi yer almaktadr.

1.4.7. Mekanik Yntem (Presleme)

Uucu yalarn elde edilmesinde kullanlan dier bir yntem soukta

skmadr. Bergamot, greyfurt, limon, portakal ve mandalina gibi baz turungillerin

kabuklarndaki uucu bileikler, destilasyon yntemi uygulandnda bozunmaktadr.

Bu gibi meyvelerin kabuklar bez bir torbaya koyularak souk hidrolik preslerde

sklarak uucu yalar elde edilebilmektedir (Ceylan, 1983). Narenciye

kabuklarndan usare ve uucu ya retimi iin gnmzde 2 tip ekstraktr

kullanlmaktadr. FMC In Line ad verilen ekstraktrde meyvenin alt ve st ksmlar

kesilir. zerinde delikler olan bir boru meyvenin iine usareyi almak zere

yerleirken stten da doru inen baklar kabuklar dilimleyerek ayrr. Bu srada

salg ceplerinin paralanmasyla aa kan uucu ya etraftan pskrtlen su ile

emlsiyon yaparak d kanaldan srklenir. Polisitrus ekstraktrde ise meyveler

helezon seklinde ve rendelerle kapl ekstraktrn iinde ilerlerken perikarptaki salg

cepleri patlar ve uucu ya su ile srklenerek toplanr. Her iki yntemde de elde

edilen uucu ya-su emlsiyonu santrifj yardmyla ayrlr.

1. GR Kemal CELLAT

28

2. NCEK ALIMALAR Kemal CELLAT

29

2. NCEK ALIMALAR

2.1. Alkanna Trleri le Yaplan almalar

Tzakou ve Loukis, (2008), Yunanistandan Alkanna orientalis (L.) Boissin

taze st ksmlarnn kimyasal bileenlerini GC-MS ile analiz etmilerdir. Analiz

sonucunda toplam yirmi sekiz bileen tanmlanmtr. Ana bileenler -eudesmol

(%36,9), -eudesmol (%16,3) ve -eudesmol (%14,1) olarak belirlenmilerdir.

Akgn ve ark., (2009), Anadolunun eitli blgelerinden toplanm on alt

endemik Alkanna trnn Naphthazarin trevlerini (alkannin, acetylalkannin,

deoxyalkannin ve ,-dimethylacrylalkannin) RP-LC ile tanmlamlardr. almada

LC-DAD-MS sistemiyle be isohexenylnaphthazarine trevi, alkanninin be ail

treviyle birlikte baaryla ayrlmtr. Bu 16 Alkanna trnn nicel tanmlamas ilk

kez yaplmtr. Pik kimliini salamak iin LC-MS deneyleri yaplmtr. Kantitatif

analizler, balca bileenin ,-dimethylacrylalkannin olduunu ortaya karmtr.

zer ve ark., (2010), Alkanna tinctoria subsp. tinctoriann hidrodestilasyon

ile elde ettii uucu yann GC-MS ile kimyasal bileimini ve in vitro antioksidan

aktivitesini incelemilerdir. Uucu yan GC-MS analizi sonucunda 27 bileen

tanmlanmtr. Ana bileenler srasyla pulegone (%22,27), 1,8-cineole (%13,03), -

terpinyl acetate (%6,87), ve isophytol (%6,83). rneklerin antioksidan aktivitleri -

carotene/linoleic acid, 1,1-diphenyl-2-picrylhydrazyl (DPPH), indirgene gc ve

elatlama etkisi ad verilen drt deiik test ile belirlenmitir. Tm sistemlerde uucu

yalar en zayf aktiviteyi gstermitir. Dier yandan, etil asetat ve su ekstratlar

mkemmel antioksidan aktivite gstermitir. Ekstratlarn antioksidan aktivitileri yan

sra, toplam fenolik ve flavonoid ieini de incelemilerdir. Deneylere paralel olarak,

etil asetat ve su ekstratlar fitokimyasallar asndan zengin bulunmutur.

2.2. Centaurea Trleri le Yaplan almalar

Sarker ve ark., (2001), Centaurea cyanus tohumlarnn metanol ile

eksraksiyonlarnn ters faz-HPLC analizi yaplarak, son ikisi yeni doal rnler olan


30

moschamine, cis-moschamine, centcyamine ve cis-centcyamine drt indole

alkoloidlerini ierdii bulmulardr. Bu bileiklerin yaplar, spektroskopik

analizlerin karlatrlmasyla aklanmtr. zolatlarn genel toksiklii, Brine

Shrimp Lethality biyotanmlama yntemi ile belirlenmitir.

Dural ve ark., (2003), Trkiyeden iki endemik Centaurea tr olan

Centaurea mucronifera ve Centaurea chrysantha uucu yalar ile almlardr.

Nide, amard yresinden toplanan bitki materyallerindeki uucu yalar su

destilasyonu ile 2saat ekstrakte edilmi ve GC/EIMS ile bileenleri analiz edilmitir.

Ana bileenler ilkinde germacrene D (%29,3), -eudesmol (%17,4) ve -

caryophyllene (%7,3), ikincide germacrene D (%27,4), caryophyllene oxide (%9,5)

vebicyclogermacrene (%5,4) olarak belirlenmitir. ki trn bileenlerinde ki bu

benzerlik ayn ortamdaki benzerlik, habitatlarndaki benzer ekolojik artlar

araclyla kantlanabilmitir, ancak taksanomik ayrmda kabul edilen birok

farkllklar da bulunmutur.

Flamini ve ark., (2004), Trk endemii Centaurea isauricann ikincil

metabolitleri ve kemotaksonomik incelemesini yapmlardr. Karaman, Ayranc

blgesinden toplanan bitki rneklerinin kurutulmu st ksmlar soxhlet ile ekstrakte

edilmitir. Spektroskopik teknikler uygulanarak yaplan tanmlamada b-sitosterol 3-

glucoside, protocatechuic acid, scopoletin, chlorogenic acid, jacein, centaurein,

kaempferol-3-glucoside, quercetin 3-glucoside, arctiin ve janerin tanmlanmtr.

Yayli ve ark., (2005), ak havada kurutulan, hidrodestilasyon ile elde edilen

Centaurea sessilis ve Centaurea armenann uucu yalarn gaz kromatografisi-

ktle spektroskopisi araclyla analiz etmilerdir.C. sessilis ve C. Armena den elde

edilen uucu yalar ierisinde srasyla, krk ve yirmi bileen tanmlanmtr ve bu

taksonlarn ana bileeni %12,4 ve %19,3 oranyla -eudesmoldur. Bitkilerin izole

edilen uucu yalarnn antimikrobiyal aktivitesi de aratrlmtr. Gram-pozitif ve

gram-negatif bakterilere kar lml antibakteriyel aktivite gstermiler, fakat iki

mayabenzeri fungiye kar hi antifungal aktivite gzlenmemitir

Kse ve ark., (2007), Trkiyede endemik olan Centaurea aladagensisin

toprak st blmlerinin su destilasyonunun bileimini GCMS ile analiz

etmilerdir. Ya ierisindeki ana bileenler heksadekanoik asit (%39,3), karyofenilen


31

oksit (%6,6) ve heksahidrofarnesil aseton (%4,3) olarak bulunmutur. Ya, yedi

insan patajoneik mikroorganizmasna kar test edilmitir

Rosselli ve ark., (2009), Bulgaristanda yabani olarak yetien iki Centaurea

tr (Centaurea cuneifolia Sibth. & Sm. ve C. euxina Velen.) ile almlardr.

Bitkilerin st ksmlar hidrodestilasyon ile ekstrakte edilmi ve GC-MS ile analiz

edilmitir. C. cuneifoliadaki ana bileenler -eudesmol (%26,5) ve hexadecanoic

acid (%17,6); C. euxinadaki ana bileenler ise hexadecanoic acid (%20,3),

spathulenol (%10,8) ve caryophyllene oxide (%6,2) olarak belirlenmitir.

2.3. Stachys Trleri le Yaplan almalar

Skaltsa ve ark., (2001), Stachys subsect. Swainsonianeae (Labiatae) trnn

uucu yalarn GC-MS ile analiz etmilerdir. Bu grup tm endemik olan Stachys

ionica, S. spruneri, S. swainsonii ssp. swainsonii, S. swainsonii ssp. argolica, S.

swainsonii ssp. melangavica ve S. swainsonii ssp. scyronica trlerini iermektedir.18

poplasyon analiz edilmi ve 200den fazla bileen tanmlamlardr. Bu uucu

yalarn bileenleri karlatrldnda (+)-(E)-caryophyllene, -cadinene ve ksmen

-elemene, (+)-caryophyllene oxide ve (+)-limonene ana bileenler olarak

belirlenmitir.

Kaya ve ark., (2001), Eskiehir, nn blgesinden elde ettikleri Stachys

iberica subsp.stenostachya(Lamiaceae)nn kurutulmu st ksmlarndan su

destilasyonu ile uucu yan ekstrakte edip GC-MS ile analiz etmiler ve 71 bileen

tespit etmilerdir. Ana bileenleri linalyl acetate (%42,2), linalool (%18,9), geranyl

acetate (%8,2), ve -terpineol (%5,3) olarak belirlemilerdir.

Flamini ve ark., (2005), Trk endemii olan Stachys aleurites (Lamiaceae)

trnn st ksmlarndan elde edilen uucu ya incelemilerdir. Antalya, Konyaalt

blgesinden toplanan bitkiler odunsu blmler i karlp kurutulduktan sonra

Clevenger aparat ile 2 saat boyunca hidro destilasyon ile ekstrakte edilmi ve FID

dedektrl GC/EIMS ile analiz edilmitir. Ana seskiterpen hidrokarbon bileenleri:

-caryophyllene (%33,7); bicyclogermacrene (%14,5) ve germacrene D (%9,6)

olarak bulunmutur. Ana monoterpene bileeni ise -pinene (%8,4)dir.


32

Skaltsa ve ark., (2003), Yunanistanda yetien sekiz deiik Stachys tr (S.

alopecuros (L.) Bentham., S. scardica (Griseb.) Hayek, S. cretica L. ssp. cretica, S.

germanica L. ssp. heldreichii (Boiss.) Hayek, S. recta L., S. spinulosa L., S. euboica

Rech. and S. menthifolia Vis.) ile almlardr. Stachys trlerinin uucu yalar

hidrodestilasyon yntemi kullanlarak Clevenger tipi bir aparatla elde edilmi ve GC-

MS ile analiz edilmitir. allan btn trlerde seksiterpen hidrokarbonlarnn ana

bileenleri oluturduu grlmtr. Stachys trlerinden elde edilen uucu ya oran

%0,01 ila %6,09 arasnda deimektedir. En yksek ya ierikleri S. menthifolia

(0.14%), S. germanica ssp. heldreichii (%0,24), S. scardica (%0,53), ve S.

alopecuros (%6,09) olarak bulunmutur. Dier be trn uucu ya oranlar %0,01

ila %0,04 arasndadr. ncelenen Stachys trlerinin ana bileenleri yledir: S.

Alopecuros iin (+)-caryophyllene oxide (%8,9), (-)-(E)-caryophyllene (%7,6) ve -

calacorene (%13,4); S. scardica iin germacrene D (%19,9), (+)--pinene (%19,7),

-cadinene (%10,5) ve -muurolene (%10,3); S. cretica ssp. cretica iin germacrene

D (%33,5) ve pimaradiene (%18,6); S. germanica ssp. heldreichii nin her iki

poplasyonu iin germacrene D (hel1 ve hel2 iin srasyla %21,3 ve %16,3, (-)-(E)-

caryophyllene (hel1 ve hel2 iin srasyla %18,4% ve %15,1, (+)-caryophyllene oxide

(hel1 ve hel2 iin srasyla %5,9 ve %5,4); S. recta iin (-)-linalool (%33,9) ve

dihydroedulan I (%15,9); S. spinulosa iin spathulenol (%10,8); S. euboica iin (-)--

copaene (%12,5), (-)-(E)-caryophyllene (%9,8), -cadinene (%8,7) ve (+)-

caryophyllene oxide (%6,7); S. menthifolia iin abietatriene (%13,7), kaurene (%9,0)

ve 13-epi-manoyl oxide (%7,5). Hemen hemen tm trlerde ana bileen olarak

seskiterpen hidrokarbonlar bulunmutur (S. scardica iin %69,3; S. germanica ssp.

Heldreichii trnde hel1 ve hel2 iin srasyla %67,7 ve %55,6%, S. cretica ssp.

cretica iin %49,9; S. spinulosa iin %2,.4, S. euboica iin %50,4 ve S. alopecuros

iin %47,6)

zkan ve ark., (2006), Trkiyeye zg baz endemik Stachys trlerinin

(Stachys pinardii Boiss, Stachys cretica L. subsp. mersinaea (Boiss.) Rech., ve

Stachys aleurites Boiss. & Heldr.,) uucu bileenlerini ve toplam fenolik ieriini

incelemilerdir. Uucu yalar bileenleri GC-MS ile belirlenmitir. Ana bileenler: S.

cretica iin -curcumene (%34,10); S. pinardii iin cedrandiol (%25,26) ve


33

caryophyllene dioxide (%22,15);, S. aleurites iin (Z)--caryophyllene (%31,60). S.

pinardii, S. cretica subsp. mersinaea ve S. aleurites trlerinin methanolik

ekstraktndan Folin-Ciocalteu kolorometrik yntemiyle belirlenen toplam fenolik

ierikler srasyla 600.740.23, 1200.940.11 ve 900.610.06 mg gallik asit

ekivalent (GAE)/100 g kurutulmu bitki olarak bulunmutur.

Bilusic Vundac ve ark., (2006), Hrvatistandan alt Stachys trnn (Stachys

alpina L., Stachys officinalis (L.) Trevis., Stachys palustris L., Stachys recta L.

subsp. recta, S. Recta L. subsp. subcrenata (Vis.) Briq., Stachys salviifolia Ten., ve

Stachys sylvatica L.) uucu yalarn hidrodestilasyonla ektrakte etmiler ve GC ve

GC-MS ile analiz etmilerdir. Oksijenli seskiterpenlerce zengin olan S. alpina hari

dier tm trlerde ana bileen seskiterpen hidrokarbonlar olarak bulunmutur.

ncelenen trlerin ana bileenleri yledir: S. alpina iin (E)-nerolidol (%22,1),

nonanal (%9,8), dodecanal (%9,7), 1-octen-3-ol (%8,7) ve germacrene D (%5,9);

S. officinalis iin germacrene D (%20,1), (E)-caryophyllene (%14,6), caryophyllene

oxide (%7,9) ve -humulene (%6,7); S. palustris 1-octen-3-ol (%24,5), (E)-2-hexenal

(%16,3), caryophyllene oxide (%16,2), (E)-caryophyllene (%6,5) ve -muurolene

(%4,8); S. recta subsp. recta iin -ionone (%9,2), dodecanoic acid (%7,0),

6,10,14-trimethyl pentadecan-2-one (%7,0), d-cadinene (%6,9) ve (E)-caryophyllene

(%5,4); S. recta subsp. subcrenata iin germacrene D (%19,7), -cadinol (%9,5) ve

(E)-caryophyllene (%7,3); S. salviifolia iin germacrene D (%22,3), -elemene

(%9,4), valeranone (%5,3) ve -phellandrene (%4,9); S. sylvatica iin -pinene

(%21,4), germacrene D (%13,6), -pinene (%12,3), (E)-caryophyllene (%9,9), -

muurolene (%6,4) ve -cadinene (%4,3).

Radulovic ve ark., (2007), Balkan yarmadas endemikleri olan Stachys

germanica ssp. heldreichii (Boiss) Hayek, Stachys iva Griseb., Stachys plumosa

Griseb. and Stachys scardica Griseb. trlerinin uucu yalarn Clevenger aparat

kullanarak hidro destilasyon ile 2,5 saat kaynatlarak ekstrakte etmi ve bileenleri

GC-MS ile belirlemilerdir. Analiz sonucunda 83 bileen tanmlanmtr. S. iva (sect.

Candida) trnn uucu yann ana bileenleri (Z)-Nuciferyl isobutyrate (%14), cis-

calamenene (%10,0), valeranone (%8,7), -copaene (%8,4) ve spathulenol (%8,1)

olarak belirlenmitir. S. plumosa trnn uucu yann ana bileeni bal olarak


34

byk miktarda bulunan (%45,5) bir diterpen olan ar-abietatrienedir. Dier ana

bileenler ise pinocarvone (%9,0), cis-verbenol (%8,2) ve caryophyllene oxide

(%6,5) olarak bulunmutur. S. germanica ssp. heldreichii uucu yanda ki ana

bileenler (E)-Nerolidol (%13,5), caryophyllene oxide (%13,4) ve germacrene D

(%8,1) olarak belirlenmitir. Yan byk bir blm seskierpen hidrokarbonlar

(%48,0) ve oksijenli sesquiterpenlerden (%31,9) olumaktadr. Terpen esterleri,

nuciferyl olarak adlandrlanlar, beklenenden yksek kmtr (%7,2).

Giuliani ve ark., (2008), endemik S. recta L. subsp. serpentini (Fiori)

Arrigoni ve Stachys recta L. subsp. recta (Lamiaceae) trlerinin yaprak ve

ieklerinin kimyasal bileenlerini karlatrmlar ve mikromorfolojik

karakterizasyonunu incelemilerdir. Mikromorfolojik karakter, taramal ve geirimli

elektron mikroskobuyla allrken, histokimyasal gzlemler iin k mikroskobu

kullanlmtr. Uucu ya analizleri GC-MS ile gerekletirilmitir. S. recta subsp.

Recta yapraklarndan elde edilen uucuu ya iin ana bileen cis-muurola-

4(14),5-diene (%22,9), 1-octen-3-ol (%20,6) ve hexadecanoic acid (%14,0) iken

ieklerde ki ana bileenler cis-muurola-4(14),5-diene (%36,6) ve (E)-caryophyllene

(%27,8) olarak belirlenmitir. S. recta subsp. Serpentini yaprak uucu yandaki ana

bileenler -cadinene (%16,1) ve epi--muurolol (%13,0) olarak belirlenirken

ieklerde -cadinene (%14,3), epi--muurolol (%13,8), ve -amorphene (%10,1)

olarak belirlenmitir.

Ristic ve ark., (2008), Stachys germanica ssp. heldreichii (Boiss.) Hayek,

Stachys iva Griseb., Stachys plumosa Griseb., and Stachys scardica Griseb. uucu

yalarnn antimikrobiyal etkisini, GC ve GC-MS ile kimyasal bileenlerini analiz

etmiler ve 83 bileen tanmlanmlardr. Trlerin ana bileenleri ve bal bolluklar

izelge 2.1.de verilmitir.


35

izelge 2.1. Stachys sp. uucu yalarnn kimyasal bileimi. Bileenler S. germanica S. scardica S. plumosa S. iva Monoterpen hidrokarbonlar 1.3 5.1 9.2 2.8

Oksijenli monoterpenler 11.7 0.9 23.6 2.9 Seskiterpen hidrokarbonlar 35.4 69.3 4.3 48.0

Oksijenli seskiterpenler 40.2 23.3 8.3 31.9 Diterpenoidler - - 50.0 - Terpen esterleri 7.2 - 0.9 14.0 Dierleri 5.7 - 0.9 0.6

Ebrahimabadi ve ark., (2009), randa yetimi olan Stachys inflata uucu

yan Clevenger tipi bir aparatla ve metanol ile ekstrakte etmiler ve kimyasal

bileimi ile antioksidan ve antimikrobiyal aktivitesini incelemilerdir. Uucu yan

GC ve GC-MS analizinde 45 bileene rastlamlardr. Ana bileenler olarak linalool

(%28,55), -terpineol (%9,45), spathulenol (%8,37) ve (2E)-hexenal (%4,62) olarak

belirlenmitir. Ayn zamanda uucu ya ve ekstratlarn anti oksidan aktivitilerini 2,2-

diphenyl-1-picrylhydrazyl (DPPH) ve -carotene/linoleic acid kullanarak test

etmilerdir. Polar ve polar olmayan alt fraksiyon ekstraktlarnn toplam fenolik

ieriini srasyla %5,4 ve %2,8 (w/w) olarak bulmulardr. Bitki, test edilen 3 eit

mikroorganizmaya kar zayf bir antimikrobiyal aktivite gstermitir. Ana bileenler

olan linalool ve -terpineol de test etmiler ve antioksidan etki gstermediini

ancak nemli derecede antimikrobiyal etki gsterdiini belirlemilerdir.

Conforti ve ark., (2009), Akdeniz blgesinin eitli alanlarndan toplanan alt

Stachys trnn (S. cretica L. ssp. vacillans Rech. fil., S. germanica L., S. hydrophila

Boiss., S. nivea Labill., S. palustris L. ve S. spinosa L.) hidrodestilasyon yntemiyle

elde ettikleri uucu yalarn GC ve GC-MS kullanarak kimyasal ieriklerini

karlatrmlar ve antioksidan zelliklerini incelemilerdir. Uucu ya oranlar,

kuru arlk baznda, % 0.10 ila 0.27 arasnda deimektedir. Tm yalar (ounluu

karbonilik bileenlerden oluan (%25,4) S. Palustris hari), ounlukla ya asitleri,

esterler (%24,2%58,5) ve byk miktarda seskiterpenlerden (%16%35)

olumaktadr. Tm yalar iin DPPH testi ile antioksidan aktivitesi ve bir dizi insan

kanser hcresi zerindeki antiproliferatif aktivitesi incelenmitir. S. palustris, S.


36

cretica ve S. hydrophila en yksek antiradikal etkiyi gstermitir. En fazla

antiproliferatif etkiyi gsteren uucu ya ise %77 inhibisyon gsteren S. germanica

uucu yadr.

2.1. Sub Kritik Akkanlarla Dier Bitkilerin Ekstraksiyonu ile lgili almalar

Fernandez ve ark., (2000), Defne yapraklaryla sub-kritik su, sub-kritik

diklorometan ve hidrodestilasyon yntemlerini almlar ve iki sonuca varmlardr.

a) Uucu ya miktasr SKSEda en fazladr.

b) SKSEda oksitlenmi bileikler subkritik diklorometan ekstraktna gre daha fazla

iken terpen bileikleri daha azdr.

Gracia ve ark., (2000), tbbi bir bitki olan rezenenin uucu yalarnn

izolasyonunu srekli subkritik ekstraksiyon yntemi ile gerekletirmilerdir. Uucu

ya bileenlerini sulu ekstrakttan 5 ml hekzan ile ekstrakte etmiler ve uucu ya

bileenlerini gaz kromatografisi-ktle spektrometresi ile tanmlamlardr. nerilen

ekstraksiyon yntemini hidrodestilasyon ve diklorometan ekstraksiyon yntemleri ile

karlatrmlardr. Hzllk, etkinlik, temizlik ve ekstraksiyon bileimini

deitirebilme olasl konusunda srekli subkritik ekstraksiyon ynteminin daha iyi

sonular verdiini bildirmilerdir.

Ayala ve ark., (2001), Defne yapraklarnn subkritik su ve su buhar

destilasyonu zerinde almlardr. Sub-kritik su ekstraksiyonu yntemiyle elde

edilen uucu yalar iin en uygun scakln 125oC ve basncn 2 Mpa olduunu

belirtmilerdir. Bunun yannda SbKS ekstraksiyonunun hidrodestilasiyon

ekstraksiyonundan daha hzl ve daha verimli olduunu, SbKS ekstraksiyonunda

parametrelerin deitirilmesiyle elde edilen rnlerin ynlendirilebileceini

belirtmilerdir.

Kubtov ve ark., (2001), Kava kknden (Piper methysticum) laktonlar

subkritik su, su ile sokslet ekstraksiyonu, suda kaynatma ve ultrasonik banyoda

aseton ile ekstraksiyon yntemlerini kullanarak ekstrakte etmilerdir ve yntemleri

kyaslamlardr. tlm kava iin (250-500 m) 175C de 20 dak. subkritik su

ekstraksiyonunun yeterli olduunu tam ekstraksiyon iin 100C de 2 sa. subkritik su


37

ekstraksiyonu yaplmas gerektiini bildirmilerdir. tlmemi (paralanm)

kavann tam ekstraksiyonu iin ekstraksiyon sresinin 175C de 40 dakikaya

kartmlardr. Suyun atmosferik basnta kullanld 2 sa. kaynatma ve 6 sa.

sokslet aparat ile ekstraksiyonu, subkritik su ekstraksiyonundan elde edilenden

%4060 daha dk verim ile sonulandn bildirmilerdir. tlmemi kava ile

40 dak. subkritik su ekstraksiyonu, 18 sa. aseton, metilen klorr veya metanol ile

sonikleme ile neredeyse ayn geri kazanmlar ile sonulandn belirlemilerdir.

zel ve ark., (2003), Thymbra spicata L. yapraklarndan uucu yalar

subkritik su kullanlarak ekstrakte etmilerdir. Farkl scaklklarn (100, 125, 150 ve

175 C), basnlarn (20, 60 ve 90 bar) ve ak hzlarnn (1, 2 ve 3 mL/dak.)

ekstraksiyon verimlilii zerine etkinliklerini incelemilerdir. Thymbra spicata nn

uucu bileenleri sulu fazdan C18 kat faz ekstraksiyonu ile ekstrakte etmilerdir.

Bileenlerin tanmlanmas iki boyutlu gaz kromatografisi (TOF-MS) kullanlarak

gerekletirmilerdir. Uucu ya verimleri 100, 125, 150 ve 175 C scaklklar iin

srasyla %2,5; %2,7; %3,7 ve %3,5 olarak bulmulardr. Thymbra spicatadan uucu

yalarn subkritik su ile ekstraksiyonu en yksek ektraksiyon etkinliini 150 C de,

2 mL/dak. ak hznda ve 60 barda 30 dakikalk ekstraksiyonda gsterdiini

bildirmilerdir. Thymbra spicata yapraklarnn tam bir ekstraksiyonu iin en dk

srenin 150 C de ve 2 mL/dak. ak hznda 20 dakika olduunu belirlemilerdir.

Ghorab ve ark., (2004), Mercankk bitkisinin (Majorana hortensis Moench)

yapraklarnn hidrodestilasyon (HD) ve sperkritik akkan ekstraksiyonu (SFE) ile

elde edilen uucu ekstraktlarnn bileimleri gaz kromatografisi-ktle spektrometrisi

(GC-MS) ile analiz ederek, 26 bileeni tanmlamlardr. Her iki ekstraktdaki -

srasyla HD ve SFE ana bileenleri, terpinen-4-ol (% 20,39 ve % 10,96), g-terpinen

(% 14,13 ve % 8,14), trans-sabinen hidrat (% 5,25 ve % 20,54), linalool (% 3,72 ve

% 4,06), trans-sabinene hidrat asetat (% 0 ve % 13,01), tujanol (% 4,00 ve % 4,12),

terpinolen (% 4,57 ve % 3,70) ve timol (% 0,33 ve % 1,18) olarak belirlemilerdir.

Toplam monoterpen hidrokarbonlar HD yanda (% 42,57) SFE yandakinden (%

22,80) daha fazla olarak bulmulardr. Bununla birlikte SFE ekstraktnn yaa gzel

bir aroma veren hafif oksijenlenmi bileik younluunda daha yksek bir deere

sahip olduunu belirlemilerdir. Her iki ekstraktnda linoleik asidin peroksit


38

oluumunu etkin olarak engellediini bildirmilerdir. SFE ekstraktnn antioksidan

zelliinin btillenmi hidroksianisol (BHA) ve HD ekstraktndan belirgin derecede

daha fazla olduunu belirlemilerdir. Daha yksek deriimlerde her iki ekstraktn da

BHA ya kyasla daha yksek antioksidan aktiflii gsterdiini bildirmilerdir.

allan doal ekstraktlarn aktifliklerini arttrmak ve yapay antioksidanlarn

uygulamalarn azaltmak zere her iki ekstrakta da BHA ekleyerek birbirine bal

(synergistic) etkisini incelemiler ve her iki ekstraktn karm ve BHAnn, bunlarn

tek balarna sahip olduklar aktifliklerine kyasla anitoksidant kapasitelerinde ek bir

etki (art) ile sonulandn bildirmilerdir.

Baydar ve ark., (2005), Isparta ilinden toplanan yayla kekiine clevenger

aygt ile subuhar destilasyon almas yaplmlardr. rnekler tomurcuklama

sonu, ieklenme ba devresi, tam ieklenme devresi, ieklenme sonu devresi ve

tohum olgunlatrma devresi olmak zere be farkl dnemde toplama yaplmtr.

alma sonunda yayla kekiinde yksek uucu ya verimi iin ieklenme ba

veya en ge tam ieklenme dnemleri, yksek uucu ya kalitesi iin ise

ieklenme sonu beklenmelidir sonucuna varmlardr

Proestos ve ark. (2005), Fenolik bileenlerin potansiyel kayna olarak

Yunanistan kkenli aromatik bitki ekstraktlarn incelemilerdir. Metanol

ekstraktlarnda mevcut fenolik antioksidanlarn miktar ve tanmlanmas iin UV

detektrl RP-HPLC kullanmlardr. Miktar en fazla bulunan fenolik asitlerin

ferulik asit (1,1-280 mg/100 g kuru rnek) ve kafeik asit(1,2-60 mg/100 g kuru

rnek) olduunu; (+)-katein ve kuersetinin ise en fazla bulunan flavonoidler

olduunu saptamlardr. Apigenin ve luteolini srasyla Menta pulegium ve Thymus

vulgaris ekstraktlarnda yksek miktarda belirlemilerdir. Antioksidan kapasiteyi,

kuru tlm bitkilerde ve onlarn metanol ekstraklarnda, substrat olarak ayiei

ya kullanarak Rancimat testi ile belirlemilerdir. Hem toz halindeki bitkinin, hem

de metanol ekstraktnn antioksidan kapasite gsterdiini ifade etmilerdir.

Ekstraktlardaki toplam fenol ierii, spektrofotometrik olarak Folin-Ciocalteu

yntemine gre belirlemiler ve sonularn 121 mg gallik asit/100 g kuru rnek

aralnda deitiini tespit etmilerdir. Ekstraktlarn antimikrobiyal aktivitesinin de

seilen mikroorganizmalara kar alldn rapor etmilerdir.


39

Gs ve ark., (2006), 100, 125, 150 ve 175C scaklklardaki ar stlm

su ekstraksiyonu yntemi ile Achillea monocephala yaprak ve ieklerinin uucu

yalarnn ekstraktn incelemilerdir. Farkl scaklklarda ar stlm su

kullanlarak elde edilen uucu ya bileenleri TOF-MS ile tanmlamlardr. En

yksek uucu ya verimini 150C de 2 mL/dak. ak hznda 30 dakikalk

ekstraksiyonda elde etmilerdir. En yksek verim yaprak ve iekler iin srasyla

%2,90 ve %1,58 olarak belirlemilerdir. Yaprak ya iin ana bileenler kamfor ve

borneol, iek ya iinse kamfor, borneol, 1,8-cineol ve -kamfoleral olduunu

tespit etmilerdir. 150C de ar stlm su ile ekstraksiyonun ilk 20 dakikada

tamamlandn bildirmilerdir.

Sefidkon ve ark., (2007), satureja rechinger jamzad bitkisinin ieklerindeki

uucu yalar subuhar, hidrodestilasyon, buhar yntemi olmak zere farkl

destilasyon yntemiyle almlardr. iekler 2 devrede toplanmtr. Tomurcuk

halleri 1.evre iken, tam am halleri 2. evredir. iek tomurcuklarndan 54 bileeni

hidrodestilasyonla elde etmilerdir. Temel bileenleri carvacrol (%56,19), p- simen

(%14) ve -thujone (%4,7) olarak belirlemilerdir. Olgunlam ieklerden 3 farkl

ekstraksiyon ynteminden elde edilen uucu yalarn temel bileeninin carvecrol

olduunu saptamlardr. Carvacroln % dalm; hidrodestilasyon ( %86,6),

subuhar (%89,3), buhar destilasyonu (%84) olarak belirlenmitir. Bu 3 yntem

kyaslandnda uucu ya miktarnn en fazla hidrodestilasyonla en az miktarn ise

buhar destilasyonuyla elde edildiini belirtmilerdir.

Giray ve ark., (2008), Hidrodestilasyon (HD), subkritik su ekstraksiyonu

(SbKSE) ve organik zc kullanarak ultrasonik banyo ekstraksiyonu (USE) ile

elde edilen Lavandula stoechas (lavanta) ieklerinin uucu ekstraktnn

kompozisyonunu gaz kromatografisi-mass spektrometresi(GC-MS) ile

deerlendirmilerdir. SbKSE ekstraktnda 124 bileen belirlenirken, HD ve USE

ekstraktlarna srasyla 94 ve 65 sinyal tespit etmilerdir. ekstraktta ana

bileenleri, fencho

ekstaksiyon yöntemleri

Documents

Transcript of ekstaksiyon yöntemleri