i

ii

Editör:

Prof. Dr. Betül Aydın

REHBERLİK

ISBN: 978-9944-919-80-7

Kitaptaki her bir bölümün tüm sorumluluğu yazarına aittir.

© 2007, Pegem A Yayıncılık

Bu kitabın basım, yayın ve satış hakları Pegem A Yayıncılık Tic. Ltd. Şti.'ne aittir. Anılan kuruluşun

izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da

başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır.

Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında Yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları

satın almamasını diliyoruz.

1. Baskı: Eylül 2007

Yayın Yönetmeni: Gürsel Avcı Kapak Tasarımı: zulfin.eua

Dizgi: Fikret Kaplan Baskı: Baran Ofset – Ankara

Tel: (0312) 367 66 92

Pegem A Yayıncılık Eğitim Danışmanlık Hizmetleri Tic. Ltd. Şti. Adakale Sokak 4/1 Yenişehir ANKARA

Tel: (312) 430 67 50 – 430 67 51 Belgeç: (312) 431 37 38

Dağıtım Tel: (312) 434 54 34 İnternet: www.pegema.com.tr

E-posta: pegema@pegema.com.tr

iii

ÖNSÖZ

Rehberlik hizmetleri insanların her yaş döneminde muayyen

durumlarda ihtiyaç duyabilecekleri bir hizmet alanıdır.

Çocukluktan yaşlılığa hizmet sunan rehberlik önemli bir bilim dalı

olma özelliğini sürdürmektedir. Gelişimin bilhassa hızlı olduğu,

gelişim hızı ile hayat tecrübesinin paralel gitmediği veya sınırlı

kaldığı durumlarda veya yaşam dönemlerinde rehberlik ayrıca

önemli ve zaruri olmaktadır. Yaşamı kucaklama ve yaşam sevicini

yakalama noktasında Rehberlik hizmetleri önemlidir ve öğretmen

adaylarının bu konuda gerekli bilgi donanımlarının olması, sağlıklı

ve mutlu nesillere sahip olmamamız için kaçınılmazdır.

Bu kitapta rehberlik, öğretmen adayları hedef kitleyi

oluşturacak şekilde planlanmıştır. Geleceğimizi, çocuklarımızı

emanet ettiğimiz öğretmenlerimizin rehberlik vasfı olmadan

öğretmen olunamayacağı, öğretmenliğin rehberlik hizmetleri ile

bütünleştiği takdirde hedefe ulaşabileceği anlayışını yansıtmak, bu

kitabın amacını oluşturmaktadır.

Ayrıca, kitap konuları, içeriği ve ekleri itibariyle Danışman

Rehberler için de temel kaynak niteliğinde bir yapıt olma

vasfındadır.

Değişik üniversitelerin Psikolojik Danışmanlık Anabilim

Dallarındaki öğretim elemanlarının katkılarıyla hazırlanmış olan

bu kitabın alana önemli katkılar sağlayacağı inancındayım.

Bu kitabın hazırlanmasında emeği geçen başta Pegem A

Yayıncılık olmak üzere herkese teşekkür ederim.

Editör: Prof. Dr. Betül Aydın

İstanbul, 2007

v

BÖLÜMLER VE YAZARLARI

1. Bölüm: Rehberlikte Temel Kavramlar Öğr. Gör. Dr. Bünyamin ÇETİNKAYA, Giresun Üniversitesi, Eğitim Fakültesi

2. Bölüm: Rehberlik Hizmetleri Yrd. Doç. Dr. Zekavet TOPÇU KABASAKAL, Dokuz Eylül Üniversitesi, Buca Eğitim Fakültesi

3. Bölüm: Rehberlikte Hizmet Türleri Öğr. Gör. Dr. Aslı UZ BAŞ, Dokuz Eylül Üniversitesi, Buca Eğitim Fakültesi

4. Bölüm: Eğitimde Rehberlik Hizmetlerinin Yeri ve Önemi Uzm. A. Nilgün CANEL, Marmara Üniversitesi, Atatürk Eğitim Fakültesi

5. Bölüm: Bireyi Tanıma Teknikleri Yrd. Doç. Dr. Necla TUZCUOĞLU, Marmara Üniversitesi, Atatürk Eğitim Fakültesi

6. Bölüm: Psikolojik Danışma Yrd. Doç. Dr. Semai TUZCUOĞLU, Marmara Üniversitesi, Atatürk Eğitim Fakültesi

7. Bölüm: Psikolojik Danışma ve Rehberlikte Örgüt ve Personel Uzm. Seval İMAMOĞLU, Marmara Üniversitesi, Atatürk Eğitim Fakültesi

8. Bölüm: Özel Eğitim ve Rehberlik Dr. Müge Yukay YÜKSEL, Marmara Üniversitesi, Atatürk Eğitim Fakültesi

9. Bölüm: Yıllık Psikolojik Danışma Faaliyetlerinin Planlanması, İzlenmesi ve Değerlendirilmesi Öğr. Gör. Dr. Diğdem Müge SİYEZ, Dokuz Eylül Üniversitesi, Buca Eğitim Fakültesi

vii

İÇİNDEKİLER Önsöz.................................................................................................................... iii

Bölümler ve Yazarları .............................................................................................v

İçindekiler............................................................................................................. vii

Şekiller Listesi...................................................................................................... xiii

Tablolar Listesi .................................................................................................... xiv

1. BÖLÜM

REHBERLİKTE TEMEL KAVRAMLAR (ss: 1-37)

Öğrenci Kişilik Hizmetleri ve Rehberlik ....................................................................2 Rehberlik Nedir?.....................................................................................................5 Rehberliğin Tanımı .................................................................................................6 Rehberliğin Gerekliliği ve Önemi.............................................................................8 Rehberliğin Amaçları ..............................................................................................9

Rehberliğin Amacı...........................................................................................9 Rehberliğin İlkeleri ................................................................................................13 Rehberliğin İlgili Olduğu Bilim Dalları....................................................................17

Psikoloji ........................................................................................................17 Sosyoloji .......................................................................................................17 Antropoloji....................................................................................................18 Ekonomi .......................................................................................................18

Rehberlikle Öğretim Arasındaki Farklar .................................................................18 Rehberlikte Yanlış Anlayışlar.................................................................................19 Rehberliğin Dayandığı Temeller ............................................................................21

Rehberliğin Psikolojik Temelleri ....................................................................21 Rehberliğin Sosyolojik Temelleri....................................................................25 Rehberliğin Felsefi Temelleri..........................................................................27

Dünyada ve Türkiye’de Rehberliğin Tarihçesi .......................................................28 Rehberliğin Amerika’da Gelişimi ...................................................................28 Rehberliğin Avrupa’da Gelişimi .....................................................................29 Rehberliğin Türkiye’de Gelişimi.....................................................................29

Özet ....................................................................................................................32 Değerlendirme Soruları.........................................................................................33 Kaynakça .............................................................................................................36

viii

2. BÖLÜM

REHBERLİK HİZMETLERİ (ss: 39-81)

Giriş ....................................................................................................................39 Rehberlik ve Psikolojik Danışma Hizmetlerinin Amacı ..........................................39 Öğretim Düzeylerine Göre Rehberlik Hizmetlerinin Özellikleri ...............................41

Rehberlik ve Psikolojik Danışma Hizmetlerinin Sunulmasını Kolaylaştıracak Etmenler ...............................................................................42

Rehberlik Hizmetlerinin Genel Özellikleri...............................................................43 Rehberlik Hizmet Alanları .............................................................................43

Psikolojik Danışma ve Rehberlik Hizmetleri ...........................................................44 Psikolojik Danışma Sürecindeki Hedefler.......................................................45

Oryantasyon Hizmetleri ........................................................................................46 Oryantasyon Sürecince Yapılabilecek Çalışmalar ...........................................47 Etkili Bir Oryantasyon Programının Taşıması Gereken Özellikler ....................48

Bireyi Tanıma Hizmetleri ......................................................................................51 Bilgi Toplama ve Yayma Hizmetleri ......................................................................53

Bilgilerin Toplanması ....................................................................................54 Bilgilerin Sunulması .....................................................................................55

Yöneltme ve Yerleştirme Hizmetleri ......................................................................56 Yöneltme .....................................................................................................57 Yöneltmenin İlkeleri .....................................................................................57 Yöneltmenin Amaçları ..................................................................................58 Yöneltme Süreci............................................................................................59 Yöneltmede Dikkate Alınacak Bilgi Kaynakları ve Ölçütler .............................59

İzleme ve Değerlendirme Hizmetleri .....................................................................61 Öğrencilerin Rehberlik Hizmetlerinin Etkinliğini Değerlendirme Soru Örnekleri ..............................................................................................63 Aile Rehberlik Hizmetlerinin Etkinliğini Değerlendirme Soru Örnekleri ...........63 Öğretmenlerin Rehberlik Hizmetlerinin Etkililiğini Değerlendirme Soru Örnekleri ..............................................................................................63 Yöneticilerin Rehberlik Hizmetlerinin Etkililiğini Değerlendirme Soru Örnekleri ..............................................................................................64

Müşavirlik-Konsültasyon Hizmetleri.......................................................................64 Öğretmenlere Yönelik Konsültasyon Hizmetleri .............................................66 Ailelere Yönelik Konsültasyon Hizmetleri .......................................................66 Yöneticilere Yönelik Konsültasyon Hizmetleri ...............................................67 Konsültasyon Hizmetinin Sonuçları ...............................................................68

Çevre ve Aile ile İlişkiler .......................................................................................69 Okul-Veli İşbirliğini Geliştirme Yöntemleri .....................................................72 Okullarda Rehberlik Hizmetlerinin Verimliliğini Belirleyen Faktörler ...............72

Özet .....................................................................................................................72 Değerlendirme Soruları.........................................................................................73 Kaynakça .............................................................................................................76

ix

Ek 1 ....................................................................................................................79 Ek 2 ....................................................................................................................80 Ek 3 ....................................................................................................................81

3. BÖLÜM

REHBERLİKTE HİZMET TÜRLERİ (ss: 83-116)

Giriş .....................................................................................................................83 Birey Sayısına Göre Psikolojik Danışma ve Rehberlik Hizmetleri ...........................84

Bireysel Psikolojik Danışma...........................................................................84 Grupla Psikolojik Danışma ve Rehberlik ........................................................85

Problem Alanına Göre Psikolojik Danışma ve Rehberlik Hizmetleri........................88 Kişisel Rehberlik ............................................................................................89 Mesleki Rehberlik ..........................................................................................89 Eğitsel Rehberlik ...........................................................................................90

Temel İşlevlerine Göre Psikolojik Danışma ve Rehberlik Hizmetleri .......................91 Uyum Sağlayıcı Rehberlik .............................................................................91 Yöneltici Rehberlik ........................................................................................92 Ayarlayıcı Rehberlik ......................................................................................92 Gelişimsel Rehberlik ......................................................................................93 Önleyici Rehberlik.........................................................................................97 Tamamlayıcı Rehberlik..................................................................................99

Eğitim Kademelerine Göre Psikolojik Danışma ve Rehberlik Hizmetleri ...............100 Okulöncesinde Psikolojik Danışma ve Rehberlik Hizmetleri..........................100 İlköğretimde Psikolojik Danışma ve Rehberlik Hizmetleri..............................101 Ortaöğretimde Psikolojik Danışma ve Rehberlik Hizmetleri ..........................103 Yükseköğretimde Psikolojik Danışma ve Rehberlik Hizmetleri ......................103

Hizmet Alanlarına Göre Psikolojik Danışma ve Rehberlik Hizmetleri....................104 Eğitimde Psikolojik Danışma ve Rehberlik Hizmetleri ...................................105 Sağlık Alanında Psikolojik Danışma ve Rehberlik Hizmetleri.........................106 Sosyal Yardım Alanında Psikolojik Danışma ve Rehberlik Hizmetleri ...........106 Sporda Psikolojik Danışma ve Rehberlik Hizmetleri .....................................108 Endüstride Psikolojik Danışma ve Rehberlik Hizmetleri ................................109

Özet ...................................................................................................................111 Değerlendirme Soruları.......................................................................................112 Kaynakça ...........................................................................................................115

x

4. BÖLÜM

EĞİTİMDE REHBERLİK HİZMETLERİNİN YERİ VE ÖNEMİ (ss: 117-151)

Eğitimde Rehberlik .............................................................................................118 Okullarda Rehberlik ....................................................................................118 Eğitim Kademelerine Göre Rehberlik...........................................................119 Rehberlikte Gelişimsel Yaklaşım ..................................................................120 Gelişim Dönemleri ve Rehberlik ..................................................................121

Kişisel Rehberlik .................................................................................................122 Kişisel Rehberliğin Amacı ve Önemi ............................................................122 Kişisel Rehberlik Kapsamında Yapılabilecek Uygulamalar ve Eğitim Kademelerine Göre Kişisel Rehberlik Hizmetleri...........................................123 Okullarda Sıklıkla Karşılaşılan Davranış ve Uyum Sorunları..........................131

Eğitsel Rehberlik .................................................................................................133 Eğitsel Rehberliğin Amacı ve Önemi ............................................................133

Eğitsel Rehberlik Kapsamında Yapılabilecek Uygulamalar ve Eğitim Kademelerine Göre Eğitsel Rehberlik Hizmetleri .......................................134 Mesleki Rehberlik ...............................................................................................139

Mesleki Rehberliğin Amacı ve Önemi ..........................................................139 Mesleki Rehberlikte Kuramlar ......................................................................141 Okullarda Mesleki Rehberlik ve Mesleki Rehberlik Kapsamında Yapılabilecek Uygulamalar ..........................................................................142

Özet ...................................................................................................................146 Değerlendirme Soruları.......................................................................................148 Kaynakça ...........................................................................................................150

5. BÖLÜM

BİREYİ TANIMA TEKNİKLERİ (ss: 153-206)

Bireyi Tanımanın Önemi ....................................................................................153 Bireyi Tanıma Alanları ........................................................................................155 Bireyi Tanımanın İlkeleri.....................................................................................155 Bireyi Tanımada Kullanılan Tekniklerin Sınıflandırılması .....................................158

Testler.........................................................................................................158 Test Dışı Bireyi Tanıma Teknikleri ...............................................................161

Özet ...................................................................................................................202 Değerlendirme Soruları.......................................................................................203 Kaynakça ...........................................................................................................206

xi

6. BÖLÜM

PSİKOLOJİK DANIŞMA (ss: 207-248)

Psikolojik Danışma .............................................................................................208 Psikolojik Danışma Yaklaşımları..........................................................................212

Psikoanalitik Yaklaşım ve Psikolojik Danışma..............................................212 Varoluşcu Yaklaşım ve Psikolojik Danışma..................................................217 Danışandan Hız Alan Yaklaşım ve Psikolojik Danışma ................................222 Geştalt Yaklaşımı ve Psikolojik Danışma ....................................................227 Transaksiyonal Analiz ve Psikolojik Danışma...............................................231 Davranışçı Yaklaşım ve Psikolojik Danışma.................................................233 Akılcı Duygusal Yaklaşım ve Psikolojik Danışma .........................................236 Gerçeklik Yaklaşımı ve Psikolojik Danışma..................................................239

Özet ...................................................................................................................244 Değerlendirme Soruları.......................................................................................245 Kaynakça ...........................................................................................................247

7. BÖLÜM

PSİKOLOJİK DANIŞMA VE REHBERLİKTE ÖRGÜT VE PERSONEL (ss: 249-276)

Giriş ...................................................................................................................250 Tarihçe...............................................................................................................251 Rehberlik ve Psikolojik Danışma Hizmetlerinin Örgütlenmesi...............................251

Bakanlık Düzeyinde Örgütlenme.................................................................251 İl ve İlçe Düzeyinde Örgütlenme .................................................................253 Eğitim-Öğretim Kurumlarında (Okul Düzeyinde) Örgütlenme ......................264

Özet ...................................................................................................................272 Değerlendirme Soruları.......................................................................................273 Kaynakça ...........................................................................................................276

8. BÖLÜM

ÖZEL EĞİTİM VE REHBERLİK (ss: 277-302)

Giriş ...................................................................................................................278 Tanımlar ............................................................................................................278 Özel Eğitimin İlkeleri ...........................................................................................279 Özürlülüğün Nedenleri........................................................................................280

Doğum Öncesi Nedenler .............................................................................280 Doğum Sırasındaki Nedenler.......................................................................280 Doğum Sonrası Nedenler ............................................................................280

xii

Diğer Nedenler............................................................................................281 Tanılama, Değerlendirme ve Yönlendirme ..........................................................281 Özel Eğitime Muhtaç Öğrenciye Yönelik Rehberlik ..............................................282 Özel Eğitimde Aile Rehberliği ve Danışmanlık Hizmetleri .....................................283

Aile Rehberliği.............................................................................................287 Aile Danışmanlığı ........................................................................................288

Kaynaştırma Eğitimi ve Rehberlik........................................................................289 Kaynaştırma Eğitimi ....................................................................................289 Kaynaştırma Eğitiminin Amaçları.................................................................291 Kaynaştırma Eğitiminin Faydaları ................................................................292 Kaynaştırmanın Engelleri.............................................................................293 Kaynaştırma Kararında Göz Önünde Bulundurulacak Ölçütler .....................294 Kaynaştırma Eğitimine Alınacak Özürlü Öğrenciler ......................................295 Kaynaştırma Eğitim Programında Dikkat Edilmesi Gereken Konular ve Sınıf Öğretmenine Düşen Görevler ..............................................................296 Kaynaştırma Programında Rehber Öğretmene Düşen Görevler....................297

Özet ...................................................................................................................298 Değerlendirme Soruları.......................................................................................298 Kaynakça ...........................................................................................................301

9. BÖLÜM

YILLIK PSİKOLOJİK DANIŞMA FAALİYETLERİNİN PLANLANMASI, İZLENMESİ VE DEĞERLENDİRİLMESİ

(ss: 303-354)

Giriş ...................................................................................................................305 Psikolojik Danışma ve Rehberlik Programları ......................................................305 Kapsamlı Psikolojik Danışma ve Rehberlik Programları .......................................306

Kapsamlı Psikolojik Danışma ve Rehberlik Programlarının Özellikleri ..........307 Kapsamlı Psikolojik Danışma ve Rehberlik Programlarında Unsurlar....................309

İçerik...........................................................................................................309 Program Yapısı ve Süreç .............................................................................313 Kaynaklar ...................................................................................................319

Okullarda Kapsamlı Psikolojik Danışma ve Rehberlik Programlarının Uygulanmasının Olumlu Yönleri .........................................................................320

Öğrenciler için Yararları .............................................................................320 Öğretmenler için Yararları ...........................................................................321 İdariciler için Yararları .................................................................................321 Veliler için Yararları ....................................................................................321

Okul Psikolojik Danışma ve Rehberlik Programlarının Hazırlanması ....................322 İhtiyaçların Değerlendirilmesi .....................................................................323 Amaç ve Hedeflerin Tanımlanması ..............................................................324 Amaçlara ulaşmayı Sağlayacak Yöntemlerin Belirlenmesi ...........................327 Karar Verme ..............................................................................................327 Uygulanabilir ve Değerlendirilebilir Bir Program Oluşturma .........................327

xiii

Okullarda Psikolojik Danışma ve Rehberlik Programlarının Uygulanmasında İdarecilerin, Okul Psikolojik Danışmanlarının ve Öğretmenlerin Rolleri ................328

Okul Müdürü ..............................................................................................328 Okul Psikolojik Danışmanı...........................................................................329 Sınıf Rehber Öğretmeni...............................................................................329

Okul Psikolojik Danışma ve Rehberlik Programlarının Değerlendirilmesi..............331 Programı Uygulayan Personelin Değerlendirilmesi .......................................331 Programın Değerlendirilmesi .......................................................................332 Program Çıktılarının Değerlendirilmesi.........................................................332

Eğitim Kademelerine göre Psikolojik Danışma ve Rehberlik Programlarının Özellikleri ...................................................................................333

İlköğretim I. Kademede Psikolojik Danışma ve Rehberlik Programları ..........333 İlköğretim II. Kademede Psikolojik Danışma ve Rehberlik Programları .........334 Ortaöğretimde Psikolojik Danışma ve Rehberlik Programları........................335

Özet ...................................................................................................................336 EK 1...................................................................................................................337 Ek 2 ...................................................................................................................338 EK 3...................................................................................................................343 Değerlendirme Soruları.......................................................................................348 Kaynakça ...........................................................................................................351

ŞEKİLLER LİSTESİ

Şekil 1.1: Çağdaş Örgün Eğitim Kurumu Olarak Okulda Yer Alan

Üç Temel Hizmet Grubu..........................................................................2

Şekil 1.2: Çağdaş Örgün Eğitim Kurumlarında Yer Alan Öğrenci Kişilik Hizmetlerinin Kapsamı...................................................................3

Şekil 1.3: Rehberlik ve Psikolojik Danışma İlişkisi ....................................................4 Şekil 1.4: Rehberliğin Amacı .................................................................................10 Şekil 1.5: Maslow’un ihtiyaçlar Hiyerarşisi.............................................................12 Şekil 2.1: Rehberlik Hizmetinin Kapsamı ...............................................................40 Şekil 2.2: Rehberlik Hizmetinin Alanları ................................................................43 Şekil 2.3: Bireyin Tanınması Gereken Yönleri .......................................................52 Şekil 2.4: Kosültasyon Türleri................................................................................65 Şekil 4.1: Örnek Duygu Tekerleği........................................................................128 Şekil 4.2: “Ben Kimim” Örnek Oyun Kağıdı ........................................................144 Şekil 5.1: Sosyogram Örneği...............................................................................173 Şekil 5.2: Helezonik Sosyogram Örneği ..............................................................174

Şekil 7.1: Rehberlik ve Psikolojik Danışma Hizmetini Bakanlık Düzeyinde Örgütlenme........................................................................252

Şekil 7.2: Rehberlik ve Psikolojik Danışma Hizmetini İl ve İlçe Düzeyinde Örgütlenme........................................................................253

xiv

Şekil 7.3: Rehberlik ve Psikolojik Danışma Hizmetleri İl Danışma Komisyonu ......254 Şekil 7.4: Rehberlik ve Araştırma Merkezi Müdürlüğü Örgüt Şeması ....................257

Şekil 7.5: Psikolojik Danışma ve Rehberlik Hizmetlerinin Okul Düzeyinde Örgütlenmesi......................................................................265

Şekil 9.1: Kapsamlı Psikolojik Danışma ve Rehberlik Programlarının Unsurları .............................................................................................310

Şekil 9.2: Yeterlik Alanlarının Birbirleri İle İlişkisi .................................................312

Şekil 9.3: Psikolojik Danışma ve Rehberlik Programlarını Geliştirmede İzlenecek Adımlar ................................................................................323

TABLOLAR LİSTESİ Tablo 2.1. Üniversitelerde Yapılan Oryantasyon Programlarına Yeni Gelen

Öğrencilerin Katılım Oranları................................................................49 Tablo 2.2. Değişik Üniversitelerde Uygulanan Oryantasyon Etkinlikleri .................50 Tablo 2.3. PDR Uzmanlarının Oryantasyon Programında Aldıkları Görevler ..........50 Tablo 3.1. Bireysel ve Grupla Danışmanın Karşılaştırılması....................................87 Tablo 3.2. Gelişim Alanlarına Göre Geleneksel Gelişim Kuramcıları ......................94

Tablo 3.3 İlköğretim Düzeyinde Öğrenci Gelişim Alanlarına Göre Gelişimsel İhtiyaçlar ve Geliştirilmesi Gereken Beceriler ........................................95

Tablo 4.1. Okul Ortamında Sıklıkla Karşılaşılan Bazı Davranış ve Uyum Problemleri..............................................................................131

Tablo 4.2. Verimli Ders Çalışma Destek Tablosu .................................................136 Tablo 4.3. Öğrenme Stilleri ve Öğrenci ...............................................................138 Tablo 4.4. Dikkat Dağınıklığı ve Öğrenme Güçlüğünde Öğretmelere Öneriler ......139 Tablo 4.5. Meslekler ve Ben Uygulama Örneği....................................................145 Tablo 5.1. Sosyometri Değerlendirme Tablosu....................................................172 Tablo 6.1 Psikolojik Danışma Yaklaşımlarının Ana Hatları...................................242 Tablo 9.1. Kapsamlı Psikolojik Danışma ve Rehberlik Programlarında Unsurlar ...315 Tablo 9.2. Bireysel Planlamada Hedeflenen Alanlar ve Yeterlilikler .....................317 Tablo 9.3. İhtiyaçların Değerlendirilmesi ile İlgili Sorular......................................325

Rehberlikte Temel Kavramlar

1

1. BÖLÜM

REHBERLİKTE TEMEL KAVRAMLAR

Anahatlar

� Öğrenci Kişilik Hizmetleri ve Rehberlik

� Rehberlik Nedir?

� Rehberliğin Tanımı.

� Rehberliğin Gerekliliği ve Önemi.

� Rehberliğin Amaçları

� Rehberliğin İlkeleri

� Rehberliğin İlgili Olduğu Bilim Dalları

� Rehberlikle Öğretim Arasındaki Farklar

� Rehberlikte Yanlış Anlayışlar

���� Rehberliğin Dayandığı Temeller

� Rehberliğin Psikolojik Temelleri

� Rehberliğin Sosyolojik Temelleri

� Rehberliğin Felsefi Temelleri

���� Dünyada ve Türkiye’de Rehberliğin Tarihçesi

� Rehberliğin Amerika’da Gelişimi

� Rehberliğin Avrupa’da Gelişimi

� Rehberliğin Türkiye’de Gelişimi

���� Özet

���� Değerlendirme Soruları

���� Kaynakça

Rehberlik

2

Öğrenci Kişilik Hizmetleri ve Rehberlik

Geleneksel eğitim anlayışı içinde yer alan “öğretim” ve “yönetim” hiz-metlerinin çağdaş insan profilini oluşturmada yetersiz kalması ve eğitim sistemi içinde yer alan bireylerin ihtiyaçlarını tam olarak karşılayamaması sonucunda, eğitim sistemindeki yapılanmaya “öğrenci kişilik hizmetleri” de katılmış, eğitimin daha çağdaş hale getirilmesine çalışılmıştır. Çağdaş eğitim sisteminde yer alan öğrenci kişilik hizmetleri, öğretim ve yönetim hizmetle-rinden farklı ve kendine özgü işlevleri olan bir hizmet bütünüdür.

ÇAĞDAŞ EĞİTİM

ÖĞRETİM ÖĞRENCİ KİŞİLİK HİZMETLERİ YÖNETİM

Öğrenciye bilgi-beceri

kazandırarak zihinsel

güçleri geliştirme

Öğrencilerin öğretim faaliyetlerinden

en etkili biçimde yararlanabilmeleri ve

kendilerini her yönüyle tüm olarak

geliştirmeleri için uygun ortam

sağlamaya yönelik hizmetlerin tümü

Öğretim ve Ö.K.H.’nin iyi

bir şekilde yürütülmesi

için gerekli personel, araç,

gereç vb. sağlama ve

programları yürütmekle

yükümlü örgüt

AMAÇ

Bireyin bütün kapasitelerini kendisi ve toplumu için en uygun düzeyde geliştirmek

Şekil 1.1: Çağdaş Örgün Eğitim Kurumu Olarak Okulda Yer Alan Üç Temel Hizmet Grubu

Kaynak: Yeşilyaprak, Binnur. 2006, Eğitimde Rehberlik Hizmetleri, Ankara.

Öğrenci kişilik hizmetlerinin bünyesinde; a) Sosyal ve eğitsel etkinlik-ler, b) Sosyal yardımlar, c) Özel eğitim ve özel yetiştirme, d) Sağlık hizmet-leri, e) Rehberlik ve psikolojik danışma hizmetleri yer almaktadır.

Çağdaş eğitim, bireyin her yönüyle bir bütün olarak kendisi ve toplum için en uygun düzeyde gelişmesini amaçlar (Yeşilyaprak, 2006). Çağdaş eğitim sistemine göre öğrenciler, kendilerine bilgi yüklemesi yapılan meka-nik birer varlık olarak görülmek yerine, eğitim sisteminin merkezini oluştu-ran, öğrenmeyi öğrenmeleri amaçlanan, kendi öz benliklerini ve kişiliklerini

Rehberlik Hizmetleri

39

2. BÖLÜM

REHBERLİK HİZMETLERİ

Anahatlar

���� Rehberlik ve Psikolojik Danışma Hizmetlerinin Amacı ���� Öğretim Düzeylerine Göre Rehberlik Hizmetlerinin Özellikleri ���� Rehberlik Hizmetlerinin Genel Özellikleri ���� Psikolojik Danışma ve Rehberlik Hizmetleri ���� Oryantasyon Hizmetleri ���� Bireyi Tanıma Hizmetleri ���� Bilgi Toplama ve Yayma Hizmetleri ���� Yöneltme ve Yerleştirme Hizmetleri ���� İzleme ve Değerlendirme Hizmetleri ���� Müşavirlik-Konsültasyon Hizmetleri ���� Çevre ve Aile ile İlişkiler ���� Özet ���� Değerlendirme Soruları ���� Kaynakça

Giriş

Rehberlik ve Psikolojik Danışma Hizmetlerinin Amacı

Türk Eğitim Sisteminin genel amaçlan çerçevesinde eğitimde rehberlik ve psikolojik danışma hizmetleri temelde; öğrencilerin kendilerini gerçek-leştirmelerine, eğitim sürecinden yetenek ve özelliklerine göre en üst dü-zeyde yararlanmalarına ve gizilgüçlerini en uygun şekilde kullanmalarına ve geliştirmelerine yöneliktir. Öğrencilere yönelik olarak düzenlenen her türlü rehberlik ve psikolojik danışma hizmetleri bu amaçlar doğrultusunda bütün-leştirilerek verilir (MEB, 2001). Günümüzde bireyin bütün yönleriyle ele alınması ve bütün olarak gelişimine yardımcı olunması psikolojik danışma ve rehberlik hizmetlerinin en önemli işlevidir (Küllahoğlu, 2001).

Rehberlik

40

Rehberlik servisinin hedefinde öğrenci bulanmasına karşın bu hizmet-lerin kapsamı sadece öğrenciyle sınırlı değildir. Eğitim-öğretim çalışmalarını çeşitli yönlerden desteklemek ve daha etkili hale getirmek için öğretmenler, rehberlik hizmetlerinin etkililiğini arttırmak, işbirliği ortamını sağlamak ve olumlu bir rehberlik anlayışını okulda geliştirmek için okul yöneticileri, Öğ-rencinin tüm yönleriyle gelişimini sağlamak için bireyin birincil ve en uzun süreli yaşam alanı olan aile, iyi koordine edildiğinde bireyin gelişimini olum-lu yönde etkileyen çevre rehberlik hizmetlerinin kapsamı içerisindedir (Tan&Baloğlu, 2006).

(Tan&Baloğlu, 2006)

Rehberlik hizmet alanları, rehberliğin temel ilkelerinden biri olan bire-yin her yönüyle tanınması çerçevesinde işlevleri sürdürmektedirler. Rehber-lik hizmetlerinin kapsamı oldukça geniştir. Hem öğrenciye yönelik hem de öğrencinin her açıdan gelişimini sağlamaya yönelik hizmetleri içermektedir. Bu hizmetlerin amacına ulaşabilmesi için işbirliği ve ortak bir anlayış çerçe-vesinde yürütülmesinde yarar vardır (Can, 2006).

Rehberlik hizmetleri sadece psikolojik danışmadan tarafından yürütü-lebilecek etkinliklerden oluşmamaktadır. Rehberlik hizmetlerinin sunulma-

çevre

yönetici

aile

öğretmen

öğrenci

Şekil 2.1: Rehberlik Hizmetinin Kapsamı

Rehberlikte Hizmet Türleri 83

3. BÖLÜM

REHBERLİKTE HİZMET TÜRLERİ

Anahatlar

���� Giriş

���� Birey Sayısına Göre Psikolojik Danışma ve Rehberlik Hizmetleri

���� Problem Alanına Göre Psikolojik Danışma ve Rehberlik Hizmetleri

���� Temel İşlevlerine Göre Psikolojik Danışma ve Rehberlik Hizmetleri

���� Eğitim Kademelerine Göre Psikolojik Danışma ve Rehberlik Hizmetleri

���� Hizmet Alanlarına Göre Psikolojik Danışma ve Rehberlik Hizmetleri

���� Özet

���� Değerlendirme Soruları

���� Kaynakça

Giriş

Bir yardım mesleği olarak psikolojik danışma ve rehberlik, bireyin bir bütün olarak gelişmesini ve kendini gerçekleştirmesini amaçlamaktadır. Psikolojik danışmanlar, bu amaca ulaşmak için çeşitli rolleri üstlenmekte ve farklı hizmet ve etkinlikleri yerine getirmektedirler. Psikolojik danışmanla-rın sorumluluk aldıkları başlıca roller, önleme, geliştirme ve çare bulma olarak tanımlanabilir (Kuhn, 2004). Psikolojik danışmanların sundukları hizmetler ve uyguladıkları etkinlikler ise, bireyi tanımak için test ve test dışı teknikleri uygulamak ve yorumlamak, bireyin akademik gelişimi ve mesleki karar alma sürecini kolaylaştırmak için eğitsel ve mesleki bilgi vermek ya da bireyin belli sorunlarının çözümüne yönelik olarak psikolojik danışmanlık yapmak gibi işleri içerebilmektedir. Temelde aynı amaca hizmet etmekle

Eğitimde Rehberlik Hizmetlerinin Yeri ve Önemi

117

4. BÖLÜM

EĞİTİMDE REHBERLİK HİZMETLERİNİN YERİ VE ÖNEMİ

Anahatlar

���� Eğitimde Rehberlik

� Okullarda Rehberlik

� Eğitim Kademelerine Göre Rehberlik

� Rehberlikte Gelişimsel Yaklaşım

� Gelişim Dönemleri ve Rehberlik

���� Kişisel Rehberlik

� Kişisel Rehberliğin Amacı ve Önemi

� Kişisel Rehberlik Kapsamında Yapılabilecek Uygulamalar ve Eğitim Kademelerine Göre Kişisel Rehberlik Hizmetleri

� Okullarda Sıklıkla Karşılaşılan Davranış ve Uyum Sorunları

���� Eğitsel Rehberlik

� Eğitsel Rehberliğin Amacı ve Önemi

� Eğitsel Rehberlik Kapsamında Yapılabilecek Uygulamalar ve Eğitim Kademelerine Göre Eğitsel Rehberlik Hizmetleri:

���� Mesleki Rehberlik

� Mesleki Rehberliğin Amacı ve Önemi

� Mesleki Rehberlikte Kuramlar

� Okullarda Mesleki Rehberlik Kapsamında Yapılabilecek Uygulamalar

���� Özet

���� Değerlendirme Soruları

���� Kaynakça

Rehberlik

118

Eğitimde Rehberlik

Bu bölümde okullarda rehberlik yaklaşımı ele alınacak, eğitim seviyele-rine göre rehberlik hizmetlerine değinilecektir. Rehberlikte gelişimsel yak-laşımın önemine değinilecek ve gelişim dönemlerine göre rehberlik hizmet-lerine yer verilecektir.

Okullarda Rehberlik

Günümüzün modern toplumunda okulun amacı artık sadece eğitim vermek olmaktan çıkmıştır. Okul ortamı aynı zamanda, eğitimin her kade-mesinde, çocuğun, ergenin ve gencin ruh sağlığını korumak ve desteklemek üzere yapılanmaktadır. Bu amaçla öğrencinin içinde bulunduğu gelişim dönemine uygun ortamı sağlamak, günümüzde okulların ayrılmaz bir parça-sı haline gelmiş bulunan Rehberlik ve Psikolojik Danışma Servisleri’nin amaçları arasında yer almaktadır. Okul ortamı içerisinde yer almasına rağ-men rehberlik hizmetleri, eğitim ve öğretimden farklı bir hizmet grubudur. Ancak rehberlik hizmetleri eğitim ve öğretimi tamamlayıcı bir özellik taşır ve eğitim ve öğretimin amacına ulaşmasını kolaylaştırır. Okullarda rehberlik hizmetlerinin etkili bir şekilde uygulanabilmesi ve amacına ulaşabilmesi için psikolojik danışman, okul müdürü, müdür yardımcıları, sınıf rehber öğret-menleri ve diğer branş öğretmenleri bir arada aktif ve sistemli bir çalışma yürütmek zorundadırlar. Okullarda uygulanacak rehberlik hizmetlerinin kapsam ve içeriği, M.E.B. Rehberlik ve Psikolojik Danışma Hizmetleri Yö-netmeliği ile belirlenmiştir. Rehberlik ve psikolojik danışma hizmetlerinin genel amacı, Türk Eğitim Sisteminin genel amaçları çerçevesinde öğrencile-rin kendilerini gerçekleştirmeleri, eğitim sürecinden yetenek ve özellikleri-ne göre en üst düzeyde yararlanmaları, gizilgüçlerini en uygun şekilde kul-lanmaları ve geliştirmeleri ve her türlü rehberlik ve psikolojik danışma hiz-metlerinin bu amaçlar doğrultusunda düzenlenmesi ve bütünleştirilmesidir.

Rehberlik hizmetlerinin işleyiş ve uygulanışındaki en önemli sorun, özel bir uzmanlık gerektiren uygulamalarda kullanılabilecek eğitimli perso-nel sayısının yetersiz oluşudur. Bu sebeple okullarda bu alana hizmet vere-bilecek tüm öğretmenler ve özellikle sınıf öğretmenleri, sürece aktif olarak katılmakta ve görevlendirilmektedirler (Hatunoğlu&Hatunoğlu, 2006).

Geleceğimizi emanet edeceğimiz gençlerimizin kişiliklerinin temellen-diği, uzun yıllarını geçirdikleri eğitim yaşantıları boyunca, bu hizmetlerden tam randımanla yararlanmalarının gerekliliği açıktır. Üstelik temel eğitimin 8 yıla çıkartılmış olması eğitimin her kademesinde rehberlik hizmetlerinin önemini bir kat daha arttırmaktadır. Bu konuda rehber öğretmenler ve okul idaresi kadar öğretmenlere de önemli görev ve sorumluluklar düşmektedir.

Bireyi Tanıma Teknikleri

153

5. BÖLÜM

BİREYİ TANIMA TEKNİKLERİ

Anahatlar

���� Bireyi Tanımanın Önemi

���� Bireyi Tanıma Alanları

���� Bireyi Tanımanın İlkeleri

���� Bireyi Tanımada Kullanılan Tekniklerin Sınıflandırılması

� Testler

� Test Dışı Bireyi Tanıma Teknikleri

���� Özet

���� Değerlendirme Soruları

���� Kaynakça

Bireyi Tanımanın Önemi

İnsan gelişimi kalıtım ve çevrenin sentezi olarak ortaya çıkan bir süreç-tir. Potansiyel açıdan kalıtım çok önemi olmakla birlikte onu şekillendiren ve geliştiren çevre koşullarıdır. Buradan yola çıkılacak olursa, aynı kalıtsal geçmişe ve aynı çevrede yetişmiş olmasına rağmen kardeşlerin hatta ikizle-rin birbirlerine çok benzemeleri gerekir. Oysa ki, kardeş bile olsalar farklı yapıda olduklarını gözlemek hiç de zor değildir. Gelişim dönemi gereği kazanılması ve yapılması gereken görevler temelde aynı bile olsa her birey-deki göstergesi farklı olacağından bunu bireysel farklılıklarla açıklamak doğru olacaktır.

İnsan karmaşık bir yapıya sahip ve sürekli gelişen ve değişen bir varlık olup kendine has hiç kimseye benzemeyen özellikleri vardır. Bir başka de-yişle yeryüzünde ne kadar insan var ise hepsi birbirinden farklıdır demek yanlış olmaz.

Psikolojik Danışma 207

6. BÖLÜM

Psikolojik danışma

Anahatlar

���� Psikolojik Danışma

���� Psikolojik Danışma Yaklaşımları

� Psikoanalitik Yaklaşım ve Psikolojik Danışma

� Varoluşçu Yaklaşım ve Psikolojik Danışma

� Danışandan Hız Alan Yaklaşım ve Psikolojik Danışma

� Geştalt Yaklaşımı ve Psikolojik Danışma

� Transaksiyonal Analiz ve Psikolojik Danışma

� Davranışçı Yaklaşım ve Psikolojik Danışma

� Akılcı Duygusal Yaklaşım ve Psikolojik Danışma

� Gerçeklik Yaklaşımı ve Psikolojik Danışma

���� Özet

���� Değerlendirme Soruları

���� Kaynakça

Rehberlik 208

Psikolojik Danışma

Psikolojik danışma bireyin kendini tanıması, kabul etmesi, sorunlarına

çözüm yolları bulması, kendisi ve çevresiyle barışık ve uyumlu yaşayabilmesi

ve kendini gerçekleştirmesi için uzmanlar tarafından yapılan düzenli ve

sürekli bir yardım sürecidir.

Psikolojik danışma hizmeti rehberlik hizmetinden farklıdır. Rehberlik

hizmetleri içinde hatta temelinde olmasına rağmen teknik ve uygulama

biçimi rehberlikten farklılık gösterir. Psikolojik danışmanın ilkeleri şunlar-

dır:

1. Psikolojik danışma ilişkisi mutlaka danışan ve danışmanın karşılıklı

işbirliği ve iletişimine dayanır.

2. Psikolojik danışmada, danışanlara yaklaşım biçiminde eleştiri, yar-

gılama ya da kabul etmeme gibi durumlara asla yer verilmez.

3. Psikolojik danışmaya ihtiyaç duyan birey ne kadar sorunlu olursa

olsun normal bir kişidir ve günlük yaşam içinde yaşadığı zorlukları

nedeniyle bu yardıma ihtiyaç duymaktadır. Hasta olarak nitelendi-

rilemez.

4. Psikolojik danışma hizmetleri isteyen herkese açıktır.

5. Psikolojik danışma demokratik ve hümanistik bir anlayış içersinde

danışanlara verilmelidir.

6. Psikolojik danışma hizmetleri ancak bu alanda uzmanlığı bulunan

profesyonel kişiler tarafından yapılabilir.

7. Psikolojik danışma belli ahlaki kuralları olan ve en önemli kuralı

da gizli ve özel olması gereken güvene dayalı bir hizmettir

8. Psikolojik danışma hizmeti zorla yapılacak bir çalışma değildir.

Yardım talebinde bulunan kişilerin gönüllü olması kuralına daya-

nır.

9. Psikolojik danışma hizmetleri danışan ve danışman arasında saygı,

sevgi, samimiyet, içtenlik, empatik olma temeline dayanmalıdır.

10. Psikolojik danışma hizmeti bir defada olup biten bir çalışma olma-yıp bir süreç işidir ve bu sürecin devamında danışmana oldukça

fazla görev düşmektedir.

Psikolojik danışma hizmetleri bireysel ve grupla olmak üzere 2’ye ayrı-

lır. Danışman problem alanına ve yoğunluğuna göre nasıl bir yaklaşımda

bulunacağına karar verir.

Psikolojik Danışma ve Rehberlikte Örgüt ve Personel

249

7. BÖLÜM

psikolojik danışma ve rehberlikte örgüt ve personel

Anahatlar

���� Giriş

���� Tarihçe

���� Rehberlik ve Psikolojik Danışma Hizmetlerinin Örgütlenmesi

� Bakanlık Düzeyinde Örgütlenme

� İl ve İlçe Düzeyinde Örgütlenme

� Eğitim-Öğretim Kurumlarında (Okul Düzeyinde) Örgütlenme

���� Özet

���� Değerlendirme Soruları

���� Kaynakça

Rehberlik

250

Giriş

Eğitim ve öğretimin ayrılmaz bir parçası olan Psikolojik Danışma ve Reh-berlik hizmetleri “planlı, programlı, örgütlenmiş ve profesyonel bir düzeyde sunulan psikolojik yardım hizmeti” olarak tanımlanmaktadır (Tan, 1992; Kepçeoğlu, 1995). Temel amacının, bireyin her yönünü ile gelişmesi olan bu hizmetler, yönetim ve öğretim hizmetleri ile birlikte tutarlı bir biçimde yürü-tülmelidir. Bu hizmetlerin yürütülmesinde, bakanlık düzeyinden okul düzeyine kadar, ilgili tüm kişilerin ortak anlayış ve işbirliği içinde olması hizmetlerin etkinliğini arttırmaktadır.

Rehberlik ve Psikolojik Danışma hizmetleri devamlı ve sistematik şekilde sunulan hizmetlerdir. Her devamlı ve sistemli faaliyetler gibi, bu hizmetlerde bir örgütlenmeyi gerektirir. Hizmetlerin alacak kişi ve kurumların ihtiyaçlarına, yönetsel yapıya, karar verme mekanizmasına göre ilgili kurum ve bireylerin, görev ve sorumlulukları örgütsel bir yapı içinde ortaya konmuştur. Bu örgüt-lenme, sunulan hizmetin planlı ve örgütlenmiş biçimde, tutarlı ve işbirliğinde içinde gerçekleşmesine olanak sağlamaktadır.

Psikolojik Danışma ve Rehberlik’te örgütlenmeye geçmeden önce, “örgüt” kavramını tanımlamak yerinde olacaktır. TDK (2007) sözlüğüne göre örgüt; kelime anlamı itibariyle, “Ortak bir amacı veya işi gerçekleştirmek için bir araya gelmiş kurumların veya kişilerin oluşturduğu birlik, teşekkül, teşkilat ve bir kuruluşa bağlı alt bölümlerin bütünü” olarak tanımlanmıştır.

Bursalıoğlu (1994), bir örgütün oluşmasında ve işleyişinde etkili olan dört boyuta dikkat çekmektedir. Bunlar; amaç, yapı, süreç ve hava boyutlarıdır. Ör-gütün amaç boyutu, o örgütün amacını kapsamaktadır. Bir örgütün amacı, üre-teceği ürünü gerçekleştirmektir. Bu doğrultuda örgütün görevi de, amacı ger-çekleştirmeye yönelik davranış ve eylemlerde bulunmaktır. Örgütün yapı boyu-tu, örgüt içindeki karar verme mekanizmalarını, hiyerarşiyi, rol ve statüleri içermektedir. Bir diğer boyut, süreç boyutu, karar verme, planlama, örgütleme, iletişim, denetleme ve değerlendirme aşamalarını kapsar. Bu boyut, örgütün amaçları ve standartlarının, uygulamalar ile karşılaştırılmasına ve sapmalara varsa bunların düzeltilmesine olanak tanımaktadır. Hava boyutunda, örgüt için-de bireylerin birbiriyle ve örgütün diğer örgütler ile ilişkilerine vurgu yapılmak-tadır. Örgütün amaçlarını gerçekleştirmesinde, ilişki ve iletişim son derece önem kazanmaktadır.

Psikolojik Danışma ve Rehberlik hizmetleri, ilgili kişi ve kurumlarla işbirli-ği içerisinde ve belli bir plan, program doğrultusunda sunulan hizmetler olarak bir örgütsel yapı içinde sunulmaktadır. Örgütsel boyutlar açısından ele alındı-ğında, Psikolojik Danışma ve Rehberlik örgütü, Psikolojik Danışma ve Rehber-lik hizmetlerinin en iyi şekilde verilmesi amacıyla kurulmuştur. Psikolojik Da-nışma ve Rehberlik hizmetleri belli bir yapı içerisinde sunulmaktadır. Bu yapı-

Özel Eğitim ve Rehberlik 277

8. BÖLÜM

ÖZEL EĞİTİM VE REHBERLİK

Anahatlar

���� Giriş ���� Tanımlar ���� Özel Eğitimin İlkeleri ���� Özürlülüğün Nedenleri

� Doğum Öncesi Nedenler � Doğum Sırasındaki Nedenler � Doğum Sonrası Nedenler � Diğer Nedenler

���� Tanılama, Değerlendirme ve Yönlendirme ���� Özel Eğitime Muhtaç Öğrenciye Yönelik Rehberlik ���� Özel Eğitimde Aile Rehberliği ve Danışmanlık Hizmetleri

� Aile Rehberliği � Aile Danışmanlığı

���� Kaynaştırma Eğitimi ve Rehberlik � Kaynaştırma Eğitimi (Normal Okullar İçinde Özel Eğitim) � Kaynaştırma Eğitiminin Amaçları � Kaynaştırma Eğitiminin Faydaları � Kaynaştırmanın Engelleri � Kaynaştırma Kararında Göz Önünde Bulundurulacak Ölçütler � Kaynaştırma Eğitimine Alınacak Özürlü Öğrenciler � Kaynaştırma Eğitim Programında Dikkat Edilmesi Gereken Konular

ve Sınıf Öğretmenine Düşen Görevler � Kaynaştırma Programında Rehber Öğretmene Düşen Görevler

���� Özet ���� Değerlendirme Soruları ���� Kaynakça

Rehberlik 278

Giriş

Her birey özeldir. Bu “özellik” durumu çocukları da birbirlerinden farklı kılar. Bu nedenle eğitimin niteliği çocukların farklı gereksinimlerini karşılayacak düzeyde olmalıdır. Bu durum özürlü bireyler için de geçerli bir durumdur.

Özürlü bireyler toplumun en büyük azınlık gruplarından birisidir. Bu insanlar özürlü olmalarından dolayı hem kamusal alanda hem de özel alan-da pek çok sorun yaşamaktadırlar. Başlıca sorunlar toplumdan dışlanma, ayırımcılık ve önyargılardır. Özürlülerin eğitimle toplumsal hayata kazandı-rılması çalışmaları son derece faydalı sonuçlar vermektedir. Bu eğitimin şekli normal çocuklardan farklı olacaktır. Rehberlik faaliyetleri, bu eğitim şeklinin içinde önemli bir yer tutmaktadır. Eğitim ortamı seçilirken dikkat edilmesi gereken en önemli unsur çocuğun özellikleri olmalıdır. Bu nedenle çocuğu çok iyi tanımak ve ona göre yönlendirme yapmak çok önemlidir.

Tanımlar

Özürlü, doğuştan ya da sonradan herhangi bir hastalık veya kaza sonu-cu bedensel, zihinsel, duygusal ve sosyal yeteneklerini çeşitli derecede kay-betmesi nedeniyle toplumsal yaşama uyum sağlama ve günlük gereksinimle-rini karşılamada güçlükleri olan bireye denir.

Özürlülük, kişinin anatomik, fizyolojik ya da psikolojik yapısındaki her-hangi bir kayıp ya da anormallik sonucu, normal bir insanın yapabildiği belirli faaliyetleri yerine getirmesinde bir yetersizliğin oluşmasıdır. Bu du-rum, geçici ya da kalıcı olabilir.

Engel ise, özürlü bireyler ile bunların çevreleri arasındaki bir ilişki so-nucu, yani toplumsal faktörlerle ortaya çıkar. Engelliliğe yol açan, toplumsal çevre içindeki fiziksel, kültürel veya sosyal kısıtlılıklardır.

Beden, zihin, duygu, sosyal ve sağlık özellikleri ve durumdaki olağan dışı ayrılıklar nedeniyle normal eğitim hizmetlerinden yararlanamayan 0–18 yaş grubundaki çocuklar özel eğitime muhtaç çocuklar olarak adlandırılır (Özsoy, Özyürek & Eripek, 1988).

Özel eğitim gerektiren, diğer bir deyişle özel gereksinimli öğrenciler, genellikle şu gruplarda toplanmaktadır;

• Zihinsel geriliğe sahip çocuklar,

• Öğrenme güçlüğü olan çocuklar,

• Duygu ve davranış bozukluğu olan çocuklar,

• Fiziksel engelli çocuklar,

Yıllık Psikolojik Danışma Faaliyetlerinin Planlanması, İzlenmesi ve Değerlendirilmesi

303

9. BÖLÜM

yıllık psikolojik danışma faaliyetlerinin planlanması, izlenmesi ve değerlendirilmesi

Anahatlar

���� Giriş

���� Psikolojik Danışma ve Rehberlik Programları

���� Kapsamlı Psikolojik Danışma ve Rehberlik Programları

� Kapsamlı Psikolojik Danışma ve Rehberlik Programlarının Özellikleri

���� Kapsamlı Psikolojik Danışma ve Rehberlik Programlarında Unsurlar

� İçerik

� Program Yapısı ve Süreç

� Kaynaklar

���� Okullarda Kapsamlı Psikolojik Danışma ve Rehberlik Programlarının Uygulanmasının Olumlu Yönleri

� Öğrenciler için Yararları

� Öğretmenler için Yararları

� İdariciler için Yararları

� Veliler için Yararları

���� Okul Psikolojik Danışma ve Rehberlik Programlarının Hazırlanması

� İhtiyaçların Değerlendirilmesi

� Amaç ve Hedeflerin Tanımlanması

� Amaçlara ulaşmayı Sağlayacak Yöntemlerin Belirlenmesi

Rehberlik

304

� Karar Verme

� Uygulanabilir ve Değerlendirilebilir Bir Program Oluşturma

���� Okullarda Psikolojik Danışma ve Rehberlik Programlarının Uygulanma-sında İdarecilerin, Okul Psikolojik Danışmanlarının ve Öğretmenlerin Rolleri

� Okul Müdürü

� Okul Psikolojik Danışmanı

� Sınıf Rehber Öğretmeni

���� Okul Psikolojik Danışma ve Rehberlik Programlarının Değerlendirilmesi

� Programı Uygulayan Personelin Değerlendirilmesi

� Programın Değerlendirilmesi

� Program Çıktılarının Değerlendirilmesi

���� Eğitim Kademelerine göre Psikolojik Danışma ve Rehberlik Programları-nın Özellikleri

� İlköğretim I. Kademede Psikolojik Danışma ve Rehberlik Programları

� İlköğretim II. Kademede Psikolojik Danışma ve Rehberlik Programla-rı

� Ortaöğretimde Psikolojik Danışma ve Rehberlik Programları

���� Özet

���� Değerlendirme Soruları

���� Kaynakça

Yıllık Psikolojik Danışma Faaliyetlerinin Planlanması, İzlenmesi ve Değerlendirilmesi

305

Giriş

Bu bölümde günümüzde Psikolojik Danışma ve Rehberlik programla-rının hazırlanmasında en çok kabul gören modellerden birisi olan Kapsamlı Psikolojik Danışma ve Rehberlik programlarının özellikleri ve programın öğeleri ile bu programların geleneksel modeller ile arasındaki farklardan bahsedilmiştir. Ardından okul Psikolojik Danışma ve Rehberlik programla-rının geliştirilmesinde izlenecek adımlar, programın yürütülebilmesi için psikolojik danışmanlara, idarecilere ve öğretmenler düşen görevler ve prog-ramın değerlendirilme süreci açıklanmıştır. Son olarak ise eğitim kademele-rine göre Psikolojik Danışma ve Rehberlik programlarının özelliklerine değinilmiştir.

Psikolojik Danışma ve Rehberlik Programları

Ülkemizde, 1950’li yıllardan itibaren sunulmaya başlayan Psikolojik Danışma ve Rehberlik hizmetleri çağdaş eğitim anlayışının ayrılmaz bir parçasıdır. Milli Eğitim Bakanlığı (MEB) Rehberlik ve Psikolojik Danışma Hizmetleri Yönetmeliği’ne (2001) göre de Türk Eğitim Sisteminin genel amaçları çerçevesinde eğitimde rehberlik ve psikolojik danışma hizmetleri temelde; öğrencilerin kendilerini gerçekleştirmelerine, eğitim sürecinden yetenek ve özelliklerine göre en üst düzeyde yararlanmalarına ve gizilgüçle-rini en uygun şekilde kullanmalarına ve geliştirmelerine yöneliktir.

Geleneksel eğitim anlayışına göre öğrenci başarısı, öğretmenlerin ida-recilerin ve öğretim programlarını hazırlayan personelin sorumluluğu ola-rak görülmektedir. Ancak okul başarısı, öğretmenler, idareciler ile birlikte okul danışmanları, öğrenciler, ebeveynler ve toplum diğer üyeleri ile iş dün-yasının çalışanları da dahil olmak üzere herkesin sorumluluğudur (House & Hayes, 2002).

Okullarda öğrencilere sunulan hizmetler ana hatları ile öğretim (bilgi verme) ve rehberlik hizmetleri olarak iki başlık altında toplanabilir. İki sis-tem de öğrencilerin farklı alanlardaki yeterliliklerini geliştirmeye odaklanır-ken aynı zamanda birbirleriyle etkileşim halindedir. Öğretim basamağında kazandırılacak bazı yeterlilikler arasında matematik, fen bilimleri, anadil, sosyal bilimler ve yabancı dil öğretimi yer almaktadır. Rehberlik hizmetle-rinde ise kendini ve diğerlerini tanıma, mesleki planlama ve eğitsel gelişim alanlarındaki yeterliliklere odaklanılmaktadır (Gysberg&Henderson, 2000). Okullarda uygulanan öğretim programlarının etkili olabilmesi ve öğrencile-re öğretilenlerin sadece bilgi yığınından öteye geçebilmesi için her çocuğun