Серік �БДІБЕК,Ая �МІРТАЙ,«Егемен Қазақстан»

«Жас Отанның» жаңа белесі

Елбасы, «Нұр Отан» пар-тия сының Төрағасы Нұрсұлтан Назар баев 2017 жылдың қараша айын да өткен партияның Саяси кеңесінің отырысында ұйым-ның қызметін жаңғырту жөнін де

нақты тапсырма бергені бел-гілі. Бұл тапсырмалардың «Жас Отан» жастар қанатына да тіке-лей қатысы бар екені анық. Бұл бағытта жас белсенділер бі рін-ші кезекте өздерінің Орталық кеңсесін түбегейлі өзгертіп, «open spase» форматына көшті.

Кезекті съездің ашылуында əдеттегідей баяндамалар оқыл-май, сұрақ-жауап тəсілі қол да-нылды.

– Осыдан 17 жыл бұрын кіші-гірім үйірмеден басталған ұйым бүгінде ауқымды қозғалыс дəре-жесіне жетіп, үлкен саяси күш-ке айналды. Еліміздің жалын ды жастарының дені жасотан дық-тардың қатарында. Біз Елбасының тапсыр масына сай кез келген жаңа-шыл дықтан тайсалмай, қоғам дық өзгерістерге дайын болуы мыз керек. Осы орайда жастар дың қазіргі инновациялық жаңалық-тарын қолдап, əлемдегі өзгеріс-тер ден кенде қалмай, алдыңғы қатарға шығуға міндеттіміз, – деді «Жас Отан» жастар қанатының төрағасы Данияр Сүндетбаев.

Съездер аралығындағы кезең бойынша есеп берген төраға жас-тар ұйымының өткеніне шолу жасап өтті.

(Соңы 3-бетте)

№59 (29290) 29 НАУРЫЗ, БЕЙСЕНБІ 2018 ЖЫЛE-mail: info@egemen.kzwww.egemen.kz TWITTER.COM/EGEMENKZFACEBOOK.COM/EGEMENKZ

ÁLEM & QAZAQSTAN

5-бет

ЖАПОНИЯ – ЖЕМҚОРЛЫҚТЫ ЖҮГЕНДЕГЕН МЕМЛЕКЕТ

ATAMEKEN SPORT

10-бет 11-бет

RÝHANI JAŃǴYRÝ

9-бет

ТАУ ӨРЛЕГЕН ҚОРАЛАС АРНАСЫ

ЕРМАХАННЫҢ ТАҒДЫРШЕШТІ ЖЕКПЕ-ЖЕГІТҰЙЫҚСУ

МӘСЕЛЕНІҢ МӘНІСІ

––––––––––––––––––––––––––2016 жылы облыс аумағында «Нұрлы жол» бағдарламасы бой-ынша Ертіс �зені арқылы «Ор та-лық-Шығыс» автожол дәлізінің бір б�лігі саналатын алып к�пір са лынды. «Қаз Автожол» АҚ-тың жергілікті филиа лының мәлі-метінше, бұл жоба ның құны – 53 млрд 808 миллион теңге. К�пірдің ұзындығы – 12,3 шақырым. Құрылысты «Қаз ДорСтрой» ЖШС жүргізген-ді.––––––––––––––––––––––––––

Фарида БЫҚАЙ,«Егемен Қазақстан»

Жыл сайын қардың еруі, тасқын су

басу қаупі ерте көктемнен-ақ халық ты үрейлендіре бастайды. Қазіргі Өске-мендегі, Аягөздегі жағдай осының дəлелі. Біздің өңірде де еріген қар суының мола-юына, Бұқтырмадан судың босатылуына ауылдар алаңдаулы. Тасқын судың əлегін жыл сайын көретін өңірдегі Ақтоғай, Баянауыл, Май, Павлодар, Лебяжі ау-дандарының қатарына қазір Ақсу қа-ласының Ертіс өзені жағалауындағы кенті де қосылды.

Ертіс өзеніне салынған жаңа көпір жағдайына келсек, қазір осы мəселе жөнінде төтенше жағдайлар бөлімдері, жол, қала басшылығы «бəрі жақсы» де-ген бір-ақ ауыз сөз айтады. Бірақ пай-далануға берілгенімен түйінді мə селе əлі аз емес сияқты. Көктемгі су тасқыны, қардың, мұздың еруі деген табиғи жай-ларды көпір жобасын сыз ғандар ескер-меген көрінеді. Ертіс өзені жағасында орналасқан Ақсу қа ласы шетіндегі Ақсу кентінде тұратын тұр ғындар бұл мəселені біледі. Көпір құ рылысы басталысымен-ақ

дабыл қақ қан. 2016 жылы қаладағы Царев, К.Маркс, Ақсу кентіндегі Чапаев, На бе режный көшелерінде үйлерді су басып қалды. Кентте төтенше жағдай жа рияланып, тұрғындар қауіпсіз жер-ге кө шірілді. Жұрт су қайдан келді деп аң-таң. Жыл сайын сəуірде Бұқтырма,

Шүл бі су қоймаларынан Ертіс өзеніне су жіберіледі. Бір айға жалғасатын су жі беру барысын құтқару қызметі мен су шаруашылығы су жағалаудағы тұр-ғын үйлерге жайылып кетпеу үшін үне мі бақылауға алады. Мəселенің мə-нісіне келсек, үйлерді су басқан се бебі

«Астана – Павлодар – Өскемен» авто-бан жолының құрылысын жүргізіп жат қан «Қаздорстрой» ЖШС-ның жұ-мыс шы лары жолдың əр жерінен су өт-кі зетін құбырлар, яғни су деңгейін рет-тейтін гидравликалық құрылғыларды орнатпаған көрінеді. Республикалық

жол Ақсу кенті мен Қарабай ауылы ара-сындағы аумақты алып жатыр. Ер тіс тен жайылған су жаңа салынған жол дан өте алмай, кенттің су астында қалғаны содан. Басқа амалдары қалмаған төтенше жағдай жөніндегі департамент ма мандары жаңа жасалып жатқан жол құрылысын бұзып, суды жайылымға қарай бұрып жібереді.

Ал «ҚазАвтоЖол» АҚ-тың мердігер ком паниясы болса қала əкімдігі мен де партаментке «басты жобада құбыр өт кізгіштер салу көрсетілмеген, бұ-зылған жолды өз қаражаттарыңа қалпына келтіріңдер» деп отыр. Суды бұрып жібер мегенде тасқын су ауылдарға келер еді. Жол, көпір құрылысының жоба сын жасаған кезде «ҚазАвтоЖол» АҚ Ақ су қаласы əкімдігінің ұсыныс-пі кір лерін назарға алғанда, кент, қала, ауылдар тас-қын су өтінде қалмас та еді. Тұр ғын дар болса, үйлерінің су басуын көпір құры лы-сындағы қателіктер салдарынан көреді.

– Өңірдегі республикалық маңызы бар жолдарда биыл қауіп жоқ, 641 ж а -сан ды құбыр тазаланыпты. Ал «Қал қаман – Баян ауыл – Үміткер – Ульянов» тас жолын да тасқын су қазір жасан ды су құбыр лары арқылы өтуде. Қара ащы, Тең дік, Ақмек теп ауылдарына, Қа раған-ды облысынан келетін тасқын су бөгет-терін бақылап қайттық, қауіп жоқ екені не көзіміз жетті. Павлодар – Ус пенка – РФ ше карасы, Мойылды су құ бырына орта-ша жөндеу жасалған, қа зір еріген су то-лы ғымен өтуде. Жаңа салынған көпір бо-йынша ешқандай қауіп төнбеуі тиіс, осы жол бойындағы барлық су құбырлары тазаланған, ең негізгі шандор құбыры қазір ашық тұр, – дейді Қайрат Кəрібаев.

(Соңы 8-бетте)

Жаңа көпір тасқынға тосқын болса игі

Ғалымжан ЕЛШІБАЙ,«Егемен Қазақстан»

Сыннан қорытынды шығару

мақсатында бүгінде аймақта атқарылып жатқан жұмыстар аз емес. Шағын жəне орта биз нес ті қарқынды дамытудың нəти же-сінде тұрақты жұмыспен қамтыл-ғандар қатары арта түсуде. Оңтүстік еңбекқор халқы-мен де елге мəлім, кəсіпкер-лік субъектілерінің саны жөні-нен республика бойынша ал-дыңғы қатарда. Оған қоса елдегі үш мұнай өңдеу зауытының бірі Шымкентте. Табиғи ре-сурстар да аз емес, уранның негізгі қоры Созақ ауданында шоғырланған. Сарыағаш пен Манкент шипажайларының,

Түркістанның туристік əлеуе ті-нің өңір экономикасына қосатын үлесі қомақты. Яғни бүгінде до тацияны кеміту мақсатында осы сынды барлық мүмкіндік ескерілуде.

Тұрғындарының саны 3 мил-лионға жеткен Оңтүстікте бүгінгі таңға 215408 салық төлеуші есепке алынған. Оның 36061-і заңды тұлға болса, 65644-і ша-руа-фермер қожалық, 113703-і жеке кəсіпкер мен адвокат, но-тариус.

«Осы салық төлеушілердің мемлекет қазынасына төлейтін салықтары мен төлемдері об-лы сымыздың меншікті кірісін құрап, өңіріміздегі əлеуметтік-экономикалық өсімге септігін ти гізіп келеді. Жалпы, 2017

жылға облыстың кіріс бөлігінің жоспары 603,5 млрд теңге бол-са, оның ішінде трансферттер – 97 млрд теңге, субвенция-лар – 368,7 млрд теңге, кредит-тер, сатылған активтер мен займ дар дың түсімдері – 17,4 млрд теңге жəне меншікті кірістер – 120,4 млрд теңге. Өткен жылы облыстың жалпы кірістерінің нақты түсімі бо-йынша жоспар 101 пайыз орын-далса, меншікті кірістер бойын-ша 124,4 млрд теңге өндіріліп, жоспардың орындалуы 103,4 пайыз болып отыр. Яғни аймақтың республикалық бюд-жетке тəуелділігін төмендету мақсатында нəтижелі жұмыстар жүргізіліп, жылма-жыл өсім байқалуда. Мысалы, 2016 жылы меншікті кірістердің нақты түсімі 106 млрд теңгені құраса, өткен жылы жергілікті бюджетке 124,4 млрд теңге өндірілген. Яғни меншікті түсімдер 18,4 млрд теңгеге немесе 17,4 пайызға арт-ты», дейді Оңтүстік Қазақстан об лысы бойынша Мемлекеттік кіріс тер департаментінің бас-шысы Алтынсары Үмбетəлиев.

(Соңы 8-бетте)

КӨКЕЙКЕСТІ

Оңтүстік өңір дотация көлемін кеміте ала ма?

EUR/KZT 396.01 USD/KZT 319.26 RUB/KZT 5.61 CNY/KZT 50.92ВАЛЮТАЛАРДЫҢ РЕСМИ (НАРЫҚТЫҚ) БАҒАМДАРЫ:

–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Елбасы �ткен жылдың басында «Халқы ең к�п облыс бола тұра, ең к�п дотацияны алатын – Оңтүстік Қазақстан. Ондай екінші облыс жоқ. 80 пайыз дотация аласыңдар. Салық жинауларың бұрынғыдан т�мен. Жұмыссыздық мәселесі Оңтүстікте ең басты мәселелер қатарында. Оңтүстік Қазақстан облысында шағын және орта бизнес т�мендеп жа-тыр немесе бір орында тұр», деген болатын Оңтүстік Қазақстан облысының әкімі Жансейіт Түймебаевты қабылдаған кезде. Дәл осындай ескертуді Мемлекет басшысы былтыр сәуірдің аяғында Оңтүстікке келген сапарында тағы қайталады. –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Астанада «Нұр Отан» партиясы «Жас Отан» жастар қанатының кезекті IV Съезі басталды. Т�рт жыл сайын �ткізілетін шараға еліміздің барлық �ңірінен 1500-ден аса делегат пен қонақтар келді. Жиынның алғашқы күнінде қатысушылар ғылым, білім, инновация, кәсіпкерлікті дамыту, цифрландыру және сала-матты ұлт қалыптастыру ісіне қатысты �зекті мәселелер мен Елбасының «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» бағдарламалық мақаласындағы басым бағыттарды жүзеге асыру барысын кеңінен талқылады. Съездің ұраны – «Жаңа әлемге жол саламыз». ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Әлемге жол салатын – жастар

Суретті түсірген Ерлан ОМАР, «Егемен Қазақстан»

express-k.kz

2 29 НАУРЫЗ 2018 ЖЫЛ

––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Мәжіліс Спикері Нұрлан Нығматулиннің трағалық етуі мен палатаның жалпы отырысы тті. Жиын барысында адво кат-тық қызметке, Қазақстан халқы Ассамблеясына және аэро на-вигациялық қызмет крсетуге қатысты бірқатар заң жобалары талқыланып, мақұлданды. ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Мемлекет басшысы Нұрсұлтан Назарбаевтың тапсырмасы бойынша Оңтүстік Қазақстан облысына келген Премьер-Министр Бақытжан Сағынтаев ңірде Елбасы жолдаулары мен бес әлеуметтік бастамасының жүзеге асырылу барысы-мен танысты.–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

SAIASAT

Абай АСАНКЕЛДІҰЛЫ,«Егемен Қазақстан»

Күн тəртібіне «Адвокаттық қызмет жəне заң көмегі туралы» заң жобасы қойылып, ол бірінші оқылымда ілеспе түзетулерімен мақұлданды. Жобаны əзір леудің мақсаты адвокаттық қыз мет пен заң көмегін көрсету жүйесін ке-шенді түрде жетілдіруге бағыт-талған.

Заң жобасына қатысты Əділет ми нистрі Марат Бекетаев баянда-ма жасады. Ол адвокатура инс-титутын заңнамалық ынталан-дыру ретін де жетілдіру үшін заң көмегін көрсе ту субъектілерінің біліктілігін қамта ма сыз ету, кіру жарналарын алып тастау, аттес-таттау өткізу тəртібін қайта қа-рау, адвокаттардың біліктілі-гін арттыру жəне сапасыз заң көмегін көрсеткені үшін жауап-ты лыққа тарту тетігін қайта қа-рау ұсынылатынын айтып өтті.

«Қазақстанда адвокаттық қыз-мет нарығы жеткілікті деңгейде дамымаған жəне озық елдердің көрсеткіштеріне сəйкес келмейді. Оның негізгі себептерінің бірі – адвокаттардың жетіспеуі. Бұл салаға үміткерлер үшін кіру жарналарының өте жоғары бо-луы негізгі мəселеге айналды. Алғашқы жарналарды алып тас-тау адвокаттық мамандыққа жас заң герлердің кіруіне, олардың ара сындағы бəсекелестікті кү-шей туге жəне санының артуына мүм кіндік береді», деді М.Беке-таев.

Министрдің айтуынша, Қа-зақ станда адвокаттар көрсететін кəсіби қызметтердің сапасына тиімді бақылау жоқ. Сондықтан олардың кəсіби əдеп нормала-рын сақтауын, тəртіптік істер-дің объективті жəне жан-жақты қаралуын қамтамасыз ету мақ-сатында екі деңгейлі тəртіптік ко-миссия құру жоспарланып отыр.

Ведомство басшысы адвока-тура қызметін оңтайландыру ұсынылғанына да тоқталды. Қа-зіргі таңда адвокаттар шұғыл əрі уақтылы қызмет көрсетуге қажетті, маңызды ақпараттарды алу ға еркін қол жеткізе алмайды. Мұны шешу үшін «Е-адвокатура» ақпараттық жүйесін құру мен қа-лыптастыру ескерілген. Заңгерлік көмектің құны бойынша əділ баға белгіленеді.

«Заңгерлік көмектің құны ту-ралы ашық ақпараттың жоқтығы бағаның негізсіз көтерілуіне себеп болып отыр. Осы орай-да халықтың хабардар болуын жəне əділ бағаның белгіленуін қамтамасыз ету мақсатында адво-каттар мен заң консультанттары көрсететін көмектің ұсынымдық сипатта тарифтік кестесін əзірлеу қарастырылады. Тарифтік кестені енгізу азаматтарға заң көмегінің орташа құнын білуге жəне оған артық шығынды төлемеуге мүмкіндік береді», деді министр.

М.Бекетаев бүгінде азамат-тарды теріс пиғылды адвокаттар мен заң консультанттарынан қор-ғау тетігі қарастырылмағанын сөз етті. Соған байланысты адво-кат тардың, заң консультант тары-ның міндетті түрде өз кəсіби жауап кершілігін сақтандыру ен гізіл мек. Бұдан бөлек, халық-тың əлеуметтік əлсіз топтарына тегін заң көмегін көрсету қарас-ты рылған.

«Заң жобасында халықтың əлеу меттік əлсіз топтарына адво-кат тар мен жəне заң консультант-тарымен құқықтық жағдайдың басынан аяғына дейін тегін заң көмегін көрсету қарастырылған. Ол pro bono деп аталады. Осын-дай қызметтерді көрсету тарап-тардың келісуімен ерікті жəне өтеусіз негізде жүргізіледі. Айта кету қажет, рro bono қызметі мін-дет емес, ол құқықтық жəне оны көрсету мəжбүрлі емес», деді М.Бекетаев.

Соттарда өкілдік ететін жеке тұлғалардың заң консультантта-ры палаталарына міндетті түрде мүшелікте болуы қарастырылған. Жеке тəжірибемен айналысатын заңгерлердің өзін-өзі басқару ұйымдарына мүшелікте болуы заң көмегінің сапасын арттыруға негіз болады.

Отырыста Мəжіліс Төрағасы Нұрлан Нығматулин аталған заң жобасы бойынша адвокаттық тəртіптік комиссияның құрамына, жұмыстың ашық жəне нəтижелі болуына тоқталып, бұларды екін-ші оқылымда ескеруді ұсынды. Сондай-ақ Мəжіліс Төрағасы заң жобасын талқылау барысын да адвокаттардың тəртіптік кеңесіне қа тысты мəселеге айрықша назар

аударды. Қаралып отыр ған заң жобасында тəртіптік комис-сияның құрамына алты адво-кат, уəкілетті органның үш өкілі жəне отставкадағы судья кіретіні айтылған.

«Адвокаттық тəртіптік ко-мис сияда министрлік өкілдері-нің болуы міндетті емес, тіп ті қажеті де жоқ. Қайта сол шенеу-ніктердің орнында қоғамдық ұйым өкілдері болса, жұмыс ашық, нəтижесі де жақсы бола-ды», деді Н.Нығматулин.

Парламент Мəжілісінің Төр-ағасы азаматтарға заңгерлік көмек көрсету саласында бəсеке-лестіктің жоқтығына тоқталып, жылы орнынан қозғалмай отыр-ған адвокаттар алқасының бас-шыларын сынға алды.

«Бізде заңгерлік қызметтер мен көмекті көрсетудің сапасыз екені жиі айтылады. Сапа қай-дан болады? Еліміздегі өңірлік төралқаларда ондаған жыл бойы қатарынан бір адам тапжылмай отыр, яғни олар еш үзіліссіз осы адвокаттар алқасына басшылық етіп келеді. Мəселен, Маңғыстау облысында облыстық алқа төралқасының төрағасы 25 жыл үзіліссіз басқарды. Алматы об-лысында – 27 жыл, Атырау облы-сында – 31 жыл, ақтөбелік адвокат бəрінен асып түсті. Осы қызметте ол 33 жыл басшылықта болды. Бұл өз кезегінде азаматтарға заңгерлік көмек көрсету сала-сында бəсекелестіктің əлсіздігін байқатады», деді Н.Нығматулин.

Жоғарыда айтылған адво кат-тардың тəжірибелі маман бо луы мүмкін екенін тілге тиек ет кен Н.Нығматулин осы салада қазіргі заманның талаптары ес керілуі керектігіне тоқталды.

Сонымен қатар отырыста «Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне адвокаттық қызмет жəне заң көмегі мəселелері бойынша өзге-ріс тер мен толықтырулар енгізу туралы» заң жобасы талқыланды. Бұл «Адвокаттық қызмет жəне заң көмегі туралы» негізгі заң жо басына сəйкестендіру мақ са-тында əзірленді. Жаңа заң жо-ба сы 4 кодекске жəне 5 заңға өз геріс тер мен толықтырулар ен гі зуді көздейді.

Талқылаудан кейін палата де-путаттары заң жобасындағы жа-ңашылдықтарға қолдау білдіріп, «Адвокаттық қызмет жəне заң көмегі туралы» заң жобасын бірінші оқылымда мақұлдады.

Бұдан кейін «Қазақстан халқы Ассамблеясы туралы» Қазақстан Республикасының заңына өзге-рістер мен толықтырулар енгізу туралы» заң жобасы депутаттар тарапынан қолдауға ие болып, мақұлданды.

Заң жобасы туралы Мəдениет жəне спорт министрі Арыстанбек Мұхамедиұлы баяндама жасады. Ведомство басшысының айтуын-ша, заң жобасы қоғамдық келісім мен жалпыұлттық бірлікті қам та-масыз ету жөніндегі мем лекеттік саясаттың сапалы жəне тиімді іске асырылуын қамтамасыз ету-ге бағытталған.

Жұмыс тобының шең берін-дегі талқылау барысында депутат-тар Ассамблея Кеңесінің өкілет-тіктерін кеңейту, этносаралық қатынастар саласында құқықтық реттеудің тиімділігін арттыру, қолданыстағы заңнамадағы олқы-лықтарды жою бөлігінде түзе-тулер, сондай-ақ редакциялық сипаттағы жəне заң техникасы бойынша түзетулер енгізді.

А.Мұхамедиұлының сөзіне қарағанда, Ассамблеяның ая-сында ауқымды республикалық ак циялар, қайырымдылық ұйым-дар мен меценаттар өкілдерінің рес публикалық съездерін өткізу бойынша жүйелі жұмыс ұйым-дастырылып келеді. Осыған байланысты ҚХА-да қазірдің өзінде «Жомарт жан» төсбелгісі» қоғамдық наградасын тағайындау жоспарға енген.

Сондай-ақ жалпы отырыста Қазақстан мен АҚШ үкіметтері арасындағы мемлекеттік əуе кемелеріне аэронавигациялық қызмет көрсету үшін төлемақы алуға қатысты келісімді ратифи-кациялау туралы заң жоба сы қаралып, мақұлданды.

Отырыста Мəжіліс Төрағасы Н.Нығматулин бүгіннен бастап депутаттардың аймақтарға шыға-тынын хабарлады. Ондағы негізгі мақсат – Мемлекет басшысының бес əлеуметтік бастамасын жəне оның ерекше мүмкіндіктерін əрбір азаматқа, əрбір отбасына жеткізу. Депутаттар 6 сəуірге де-йін өңірлерді аралайды.

Адвокаттық қызмет талапқа сай болса

Ғалымжан ЕЛШІБАЙ, «Егемен Қазақстан»

Субсидияның да сұрауы бар

Жұмыс сапары Сарыағаш ауданында басталған Премьер-Министр ауылшаруашылық та-уар өндірушілерімен өткізген арнайы жиында Елбасының «Төр тінші өнеркəсіптік револю-ция жағдайындағы даму дың жаңа мүмкіндіктері» Жол-дауында айтылған еңбек өнім-ділігін түбегейлі арттыру жəне өңделген өнімнің экспор тын ұлғайту мəселесіне ерек ше мəн берді. Жолдауда айтыл ғандай жаңа технологиялар мен биз-нес-модельдерді енгізу, агро-өнер кəсіп кешенінің ғылымға не-гізделуін арттыру, шаруашы лық-тарды кооперациялау қажеттігіне тоқталды. Сондай-ақ кездесу ба рысында экспорттық əлеует, суб сидиялау, ауылшаруашылық өнім дерін өңдеуге инвести ция-лар тарту, АӨК-ті техно ло гия-лық жаңғырту, етті мал ша руа-шылығы мен өсімдік шаруа-шы лығын дамыту мəселелері қаралды. Өз сөзінде Б.Сағынтаев еліміздің агроөнеркəсіптік кешені перспективалық болашаққа ие екенін атап өтті. «Еліміз көптеген позициялар бойынша əлемдегі аграрлық экспорттық өнімдер шығаратын ірі өндірушілердің бірі бола алады. Осы мақсатта Үкімет барлық қажетті ша-раларды қабылдап жатыр: АӨК дамытудың мемлекеттік бағдарламасы жүзеге асыры-луда; ветеринарлық қызметтің бағыныштылығын қалпына келтіруді, бизнестің ғылыми зерттеулерге қатысуын ынталан-дыруды, дайындау ұйымдарын субсидиялауды қарастыратын заң жобасы ұсынылды; экспортқа бағдарланған кəсіпорындардың пайдасы үшін субсидиялау сая-саты қайта қаралып жатыр. Президенттің «Шағын несие беруді көбейту» атты төртінші əлеуметтік бастамасы аясында аграрлық қызметкерлер үшін жаңа мүмкіндіктер ашы лып жа-тыр. Шағын несие бе руді қар-жыландыруға 20 млрд теңге ба ғытталды. Бұл өз биз несін бас тауды көздеп жүрген аза мат-тар ға ұсынылатын үлкен қолдау болады», деді Б.Сағынтаев. Ал Мем лекет басшысының «Шағын несие беруді көбейту» төртінші əлеу меттік бастамасын іске асы-ру барысы мен фермерлердің мүм кіндіктері туралы баяндаған Ауыл шаруашылығы бірінші ви-це-министрі А. Евниев соңғы же-ті жылда субсидия көлемі 4 есеге,

ал ауылшаруашылық өнімі 2 есе ұл ғайғанын айтып өтті. Ви це-министрдің мəлімдеуінше, бү гін-де тиімсіз субсидияларды бір те-бірте азайту жоспарланып отыр.

Жиынды қорытындылаған Премьер-Министр ауыл шаруа-шы лығына қыруар қаржы бөлін-генімен, нəтиже ойдағыдай емес-тігіне қынжылыс білдірді. Суб-сидияның да сұрауы болуы тиіс-тігін ескертті. Сондай-ақ Үкімет басшысы ауыл шаруашылығын ғылыми тұрғыда дамыту қажет-тігін айтты.

Өнімнің 40 пайызы экспортталады

Үкімет басшысы алдымен Сарыағаш ауданының аграрлық кə сіпорындарын аралап, он-дағы инновациялық техноло-гияларды қолданатын шаруа қо жалықтарының жұмысымен танысқан болатын. Аграрлық кəсіпорындардың бірі – «Келес» ЖШС-нің пленка жəне көшет қон дыруға арналған ыдыс шыға-ратын өндірістік цехы. Бұл жо-баның жалпы құны 150 млн теңге болса, оның 23 млн теңгесі несиеге алынған. Іске қосыл-ғанына бір ай болған цехта жы лыжайға арналған жабдық-тар шығарылады. Елбасы Н.Назарбаев «Төртінші өнеркə-сіп тік революция жағдайындағы дамудың жаңа мүмкіндіктері» Жолдауында бес жыл ішінде агроөнеркəсіп кешеніндегі еңбек өнімділігін жəне өңделген ауылшаруашылық өнімінің экс-портын кем дегенде 2,5 есеге арттыруды тапсырған болатын. Кəсіпорындар жұмысымен та-нысу барысында Б.Сағынтаевқа Президенттің тапсырмаларын орындау аясында қабылданған шаралар туралы баяндалды. Жолдаудан туындаған мін дет-терді жүзеге асыруда жылы жай-лардың алар орны ерекше. Міне, осы орайда, еліміздегі бар лық жылыжайлардың 80%-ы тиесілі Оңтүстік Қазақстан облысында өткен жылы 201,7 гектар жаңа жылыжай пайдалануға берілген. Оның ішінде Сарыағаш ауда-нында – 72 гектар. Бұған қоса, биыл жалпы ауданы 214 гек-тар болатын жаңа жылыжай кешендерін пайдалануға беру жоспарланып отыр.

Сондай-ақ Б.Сағынтаев жоспардағы бағдарламадан тыс, Сарыағаш ауданындағы «Жібек жолы» кеден бекетінде бол-ды. Өзбекстанмен шекарадағы Жібек жолы кентінде орналасқан халықаралық бақылау-өткізу бекеті арқылы тəулігіне 25 мыңға дейін адам жəне 100-ге жуық

көлік өтеді. «ҚазЖолСервис» ЖШС-нің басшысы Е.Ди қан-баев автовокзалдың жаңа ғима-ра тының салынуы екі ел ара-сын дағы жолаушылар ағынын жə не жүк тасымалының көлемін ұл ғайтуға мүмкіндік беретінін айтты.

Биыл 7 665 пәтер тапсыру көзделгенСапар барысында Б.Са ғын-

таев «Нұрлы жер» мемлекеттік бағ дарламасы аясында Шым-кентте салынып жатқан «Shym-kent Сity» тұрғын алабына барды. Сондай-ақ Президенттің «Əр-бір отбасына баспана алудың жа ңа мүмкіндіктерін беру» бірін ші əлеуметтік бастамасын орындау жоспарымен таныс ты. «Shymkent Сity» жаңа қалашы-ғын салу жұмыстары екі жыл бұ рын басталған болатын. Жос-пар бойынша 427 гектар жерде ор наласатын қалашықта көп қа батты 324 тұрғын үй, 7 мек-теп, 23 балабақша орналаса ды. Сондай-ақ саябақтар, спорт ке-шен дері мен мəдениет ғимарат-тары бой көтеретін болады. Сондай-ақ Премьер-Министрге «7 – 20 – 25» жаңа тұрғын үй бағдарламасының орында-луы ескерілген, құрылыс сала-сын одан əрі дамыту бойынша өңірдің əлеуеті таныстырылды.

«Оңтүстік» индустриялық аймағында болған Премьер-Министр «Shymkent Temir» бо-лат блюм шығаратын алғашқы қа зақ стандық кəсіпорынның негізгі өндірістік циклдарымен та нысты. Жоба 2015–2019 жыл-дарға арналған индустриялық-ин-но вациялық дамудың мемле кеттік бағдарламасы аясында жү зеге асырылып, осы жылдың сəуір ай-ында пайдалануға бе ріледі.

Өңірде техникалық маман тапшы

Үкімет басшысының об лыс-тық клиникалық ауруханада ден саулық сақтау саласының қызметкерлерімен кездесуінде, Елбасының адам капиталының сапасын жақсартуға бағытталған «Қазақстанның үшінші жаң ғы-руы: жаһандық бəсекеге қабі-лет тілік» Жолдауының төртін ші басымдығын іске асыру мə се-лелері талқыланды. Ауруларды басқару бағдарламаларын цифр-лан дыру жəне əзірлеу, аурулар-дың алдын алуға көшу, мін-детті медициналық сақтан дыру-ды енгізу, кадрларды даяр лау, денсаулық сақтау нары ғын ырықтандыру жəне жеке мен-шік ұйымдардың əкім ші лік кедергілерін азайту, инвестиция-лар тарту, инфра құрылымды жетілдіру жəне мемлекет-жекеменшік əріптес ті гін да-мыту бағытында атқа ры лып жатқан жұмыстар ортаға салын-ды. Сондай-ақ Президенттің бес

əлеуметтік бастамасы аясында беріліп жатқан мүмкіндіктер талқыланды. Бұл – тиімді шарт-тар бойынша тұрғын үй сатып алуға мүмкіндік беретін «7 – 20 – 25» жаңа ипотекалық бағ дар-ламасы жəне халықтың жеке-леген топтарына 2019 жылдың 1 қаңтарынан бастап салық жүк-темесінің 10 есеге – 1%-ға дейін төмендеуі. Бұл орайда, Ден-саулық сақтау вице-министрі Лəз -зат Ақтаева денсаулық сақтау жү -йесін жетілдіру саласында қа был -данып жатқан шаралар ту ралы егжей-тегжейлі баяндап берді.

Оңтүстіктегі сапарының со-ңында «Студенттер үйіне» ба-рып, жатақханадағы тұрмыс жағ дайымен танысқан Премьер-Министр Президенттің бес əлеуметтік бастамасын талқылау мақсатында студент жастар-мен кездесу өткізді. Облыстағы жоғары оқу орындары мен кəсіптік мамандықтарды даяр-лайтын колледж студенттерімен болған басқосу мейлінше еркін форматта өтті. Талқыланған тақырып заман ағымына сай мамандарды даярлау, əсіресе Ел басының ««Төртінші өнеркə-сіп тік революция жағдайындағы дамудың жаңа мүмкіндіктері» Жол дауында жүктелген міндет-терді жүзеге асыру үшін тех-ни калық мамандарды əзірлеуге баса көңіл бөлу аясында өрбіді. «Қазақта «елу жылда ел жаңа» деген сөз бар. Алайда қазіргі заман елу жылда емес бес жыл-да жаңарып жатыр. Оңтүстік Қазақстан облысында маман-дық тардың 70 пайызы гумани-тарлық, 30 пайызы техникалық. Сондықтан техникалық маман-дықтарға баса мəн берген жөн. Өйткені келешекте адам мен адам түгілі, адам мен робот бəсе-кеге түсетін заман туып келеді», деді Премьер-Министр.

Сондай-ақ Б.Сағынтаев өңірде техникалық мамандықтарға де-ген сұраныстың жоғары екендігін нақты мысалдармен де атап өтті. «Біз жаңа «Шымкент Темір» кə-сіп орнына барып қайттық. Зауыт мамыр айында іске қосылады. Сол кезде 700 жұмыс орны ашы-лады. Кəсіпорын басшыларының айтуынша, 100 маманды олар Иран нан алып келеді. Себебі жергі лікті жерде қажетті маман жоқ. Оңтүстік Қазақстан облы-сында 3 миллион халық тұра ды. Жұмыссыздық жоғары. Алай да зауытта жұмыс істейтін маман тапшы. «Батыс Еуропа – Батыс Қытай» тас жолымен жүк кө лік-тері жүреді. Бірақ осы көліктерге техникалық қызмет көрсететін бекеттер жоқ. Бекеттерде жұмыс істейтін слесарьлар жетіспейді», деді Бақытжан Əбдірұлы.

«Атамекен» ұлттық кə сіп-керлер палатасының басқарма төр ағасы Абылай Мырзах метов-тің айтуынша, маман даяр лау да кəсіпорын мен оқу орны ара-сындағы байланыстың тығыз бо-луы қажет. Оқу бітірген маман-ның жұмысқа тұру көрсеткіші шын мəнінде 30 пайыздың тө-ңірегінде. Мұны жиынға қа-тысқан облыс əкімі Жансейіт Түй мебаев та жоққа шығарған жоқ. Ол қазіргі уақытта осыған байланысты тексеру жүргізіліп жатқанын да мəлім етті.

Жиында студенттер де сөз алып, өздерінің ұсыныстарын айтты. Кепілсіз шағын несие беру, жас ғалымдардың жо ба -ларын қаржыландыру жəне жас-тардың əлеуметтік мəсе ле лері де қамтылды. Шетелден асыл тұ-қымды мал əкелгенше, малдың эм брионын əкеліп дамытқан тиім ді деген студенттің ұсыны-сын Үкімет басшысы да, залдағы көпшілік те қызу қолдады.

Оңтүстік Қазақстан облысы

Жолдау жүктеген міндеттің жауапкершілігі жоғары

–––––––––––––––––––––––––––––Мемлекеттік хатшы Гүлшара �бді-қалықованың трағалық етуімен Қазақ стан Президенті жанындағы Сыбай лас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл мәселелері жніндегі комис-сияның отырысы тті. –––––––––––––––––––––––––––––

Абай АСАНКЕЛДІҰЛЫ,«Егемен Қазақстан»

Жиында 2015-2025 жылдарға арналған Сы байлас жемқорлыққа қарсы стратегия-ны жүзеге асыру жөніндегі 2015-2017 жыл-дардағы іс-шаралар жоспарының орындалу нəтижелері, сондай-ақ мемлекеттік кіріс органдарындағы жемқорлыққа қарсы əрекет бағытында қабылданып жатқан шаралар қаралды.

Отырысты ашқан Г.Əбдіқалықова Ел-ба сы Нұрсұлтан Назарбаевтың Қазақстан хал қына арнаған «Төртінші өнеркəсіптік

революция жағдайындағы дамудың жаңа мүмкіндіктері» атты Жолдауында жемқорлықтың алдын алу күресі жалғаса беретіні туралы айтқан сөзін атап өтті. Мем-лекеттік органдардағы үдерістерді, соның ішінде олардың халықпен жəне бизнеспен қарым-қатынасын цифрландыру маңызды болып саналады.

«Жалпы алғанда, қабылданған шаралар Transparency International-дың сыбайлас жемқорлықты қабылдау индексінде Қазақ-станның тоғызыншы орынға көтерілуіне мүмкіндік береді», деді Мемлекеттік хатшы.

Г.Əбдіқалықованың айтуынша, өткен үш жылда əкімшілік кедергілерді айтарлықтай азайтуға, тұрмыстық сипаттағы сыбайлас жемқорлықты бəсеңдетуге, мемлекеттік ор-гандар ашықтығын арттыруға қол жеткізілді.

Сонымен қатар жиында Мемлекеттік қызмет істері жəне сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл жөніндегі агенттік пен Қаржы министрлігі мемлекеттік кірістер комитетінің баяндамалары тыңдалды.

Сыбайлас жемқорлыққа қарсы страте-гия ны жүзеге асыру бағытындағы 2015-2017 жылдардағы іс-шаралар жоспары бо-йынша 63 іс-шара атқарылды. Соның ішінде 4 жаңа заң, 20 нормативтік-құқықтық акт əзірленіп, 8 ақпараттық жүйе іске қосылды. Бұдан бөлек, 36 ұйымдастыру іс-шарасы өткізілді. Қазақстанның 2025 жылға дейінгі дамуының стратегиялық жоспа-ры ескеріле отырып əзірленген Сыбайлас жемқорлыққа қарсы стратегияны жүзеге асыру бағытындағы 2018-2020 жылдарға арналған іс-шаралар жоспары бекітілу кезеңінде.

Комиссия отырысының қорытын ды-сында Мемлекеттік кірістер комитетінің ішкі қауіпсіздік бөлімшелерінің жұмы сын жандандыру, қарауындағы қызмет кер-лерінің жемқорлық сипатындағы құқық бұзушылығы үшін басшылардың жауап кер-шілігін арттыру, жемқорлық қатерін азай-ту үшін цифрлы технологияларды енгізу жөнінде тапсырмалар берілді.

Жемқорлықты жою ісінде ілгерілеушілік көп

29 НАУРЫЗ 2018 ЖЫЛ 3

ЖАСТАР ЛЕБІЗІ

SAIASAT

(Соңы. Басы 1-бетте)

Биылғы жылдың басында «Жас Отанның» тарихында алғаш рет Орталық кеңеске сайлау он-лайн тəсілімен өткен. Бұл ашық бəсекеде еліміздің əр түкпірінен 363 үміткер өз кандидатурасын ұсынып, олардың 16-сы Ор та лық кеңес мүшелігіне енген. Же ңіске жеткендердің қатарында жас кəсіпкерлер, еріктілер қозға лы-сы ның белсенділері мен өнер саласының өкілдері бар.

Д.Сүндетбаевтың айтуынша, жас отан дықтар жүзеге асырған «NURINTECH», «Сəтті қадам», «Жастар – Отанға» жобалары на жас тар белсене қатысқан жəне жоғары нəтижелерге қол жет-кізген. Мə селен соңғы екі жыл-дың өзінде жас тар ұйымының мұ рын дық болуымен 10 мыңдай жас маман тұрақты жұмысқа орналасқан. Инновациялық жоба-лар бай қауына да екі мыңға жуық өтініш түсіп, олардың үздіктері мемлекет деңгейін де аталып өтті. Оның ішінде жас өнертап қыш Мəулен Бектұрғановтың биони-калық протез жасау тəсілі сапасы мен қолжетімділігіне байланыс-ты əлемдегі озық үлгілерден де тиімді саналып отыр.

Өткен жылы Түркі кеңесіне мүше мемлекеттердің жастары, атап айтқанда Қазақстан, Қыр-ғыз стан, Түркия мен Əзербай жан-ның өкілдері Оңтүстік Қазақстан облысында ұйымдастырылған та-рихи, рухани жəне саяси лагерь де тыныққан. Бұл жоба қатысу шы-лардың көңілінен шығып, оны алдағы уақытта аталған елдер дің бірінде өткізу туралы ұсыныс берілген.

Съезд барысында ауыз тол-тырып айтарлық жағымды мəлі мет тер мен жетістіктерді Жастар қанатының бақылау-ревизиялық комиссиясының төрағасы Евгений Кочетов ба-яндады. Ресми мəліметтерге қарағанда, бүгінде «Жас Отан» мүшелерінің саны 164 мыңнан

асқан. Қазақстан бойынша ау-қым ды шараларға тартылған 1,5 млн адам – еліміздегі жастардың үштен бірін құрайды. Бұл əр бір қала, аудан мен ауылдағы, өнді-ріс жəне оқу орындарындағы жас-тар дың белсенділігін көрсетеді.

Рухани жаңғырудың басым бағыты

Съездің ресми ашылуына ар-нал ған жиыннан кейін қатысушы деле гаттар бірнеше топқа бөлініп, түрлі тақырыптарда пікір ал-масты. Атап айтқанда, «Рухани жаң ғыру», «Цифрлы Қазақстан», «Қазақстанда жасалған», «Білім. Ғылым. Инновация» жəне «Са-ламатты ұлт» тақырып тарында өт кен сессиялар аясын да жас-отандықтар ұлттық жаң ғыр ту процесін идеялық кеңіс тікте жүр-гізу, экономикалық өсімнің жаңа моделін құру сынды ауқымды тақырыптар төңірегінде ашық алаң құрды.

Ұлттық музейде өткен «Ру ха-ни жаңғыру» сессиясының жұ-мысына қатысқан «Нұр Отан» пар тиясы Төрағасының бірінші орын басары Мəулен Əшімбаев Елба сының «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» бағдарламалық мақаласында көрсетілген мін-деттер аясында атқарылған ауқым ды жұмыстарға назар ау-дарды. Оның айтуынша, «Қазақ-стан ның киелі жерлерінің геогра-фиясы», «Қазақ тіліндегі 100 жа-ңа оқулық», «Туған жер» жəне өзге де бағыттар бойынша нақты қа дамдар жасалып, нəтижелерге қол жеткізілген.

– Рухани жаңғырудың бас ты мақсаты – бабадан мирас бол ған асыл мұраларымызды дəріп теу, ұлттық кодымыз бен құнды лық-тарымызды сақтау жəне халық-ты ортақ мүддеге ұйыстыру. Бұл арнайы заң немесе қаулы-мен шешілетін жұмыс емес. Ол үшін ұлтымыздың бар қа дір-қасиетін өскелең ұрпақ тың бо-йына сіңіріп, сол жолда аянбай

еңбек етуіміз керек. Бұл ретте «Жас Отанға» сана ашық ты-ғының аясын кеңейту, бəсекеге қабілеттілікті арттыру, праг-матизм, еңбекқорлық сияқты міндеттер жүктеледі. Əр жас-отандық жаңғыру аясында əлем-нің озық тəжірибелерін еркін меңгере отырып, өзінің ұлт тық коды мен рухани, мəдени біре-гей лігін сақтауы тиіс, – деді пар-тия Төрағасының бірінші орын-басары М.Əшімбаев. Сондай-ақ ол қабылданып жатқан қазақ тілінің графикасындағы жаңа əліпби өркениет тұтастығы үшін жасалған үлкен қадам екенін айта келіп, жастарды Елбасы мақаласының өзекті бағыттарын жүзеге асыруда белсенділік танытуға шақырды.

Аталған сессияға Білім жəне ғылым вице-министрі Асхат Ай-мағамбетов, «Атамекен» ұлттық кəсіпкерлер палатасы Ақпа-раттық-коммуникациялық тех-нологиялар, білім беру жəне ин-новация комитетінің төрағасы Мұрат Əбенов, Мəдениет жəне спорт министрлігі Тілдерді дамы-ту жəне қоғамдық саяси жұмыс комитетінің төрағасы Қуат Бо-раш спикер ретінде қатысып, бағ дарлама аясында атқарылған жұ мыстарға тоқталды.

Білім беруді экономикалық өсудің жаңа моделінің орталық буы нына айналдыру төңірегінде сөз қозғаған Білім жəне ғы лым вице-министрі Асхат Айма -ғамбетов кəсіптік стандарттарды ең бек нарығының талаптарына сай жаңарту тұрғысында баян-дады.

«Рухани жаңғыру талапта-ры дəстүрден алшақтау емес, ке рісінше, ұлттық кодымызды, тарихымызды сақтай отырып сана ашықтығы арқасында білік-тілік пен бəсекеге қабілетті бола білуді көздейді. Елбасы қой-ған міндеттер негізінде қазақ тілін дегі 100 жаңа оқулық бо-йынша өзге т ілдерден 17 кітап аударыл ды. 2018 жылы

саясаттану, ин фор матика, əлеу-меттану саласындағы тағы 30 кітапты ауда ру жоспарда бар. Олар алда ғы қыркүйек айы-нан бастап елдегі жоғары оқу орындарын да оқытыла бастай-ды», деді Асхат Аймағамбетов. Вице-министр дің айтуынша, еліміздің 16 өңі рі бо йынша өлке-тану оқулық тары əзірленген. Жуырда барлық мек тептерде 7-сыныптан бастап Өлкетану оқулығы оқу проце сіне енгізіліп, түрлі туристік жұ мыс тар жүргі-зілмек.

«Қаржы сауаттылығы мен кəсіпкерлік құзыреттілігін дамы-ту бойынша 10-11-сынып оқу -шыларына арнайы сабақ өтетін болады. Бұл өте маңызды қадам -дар дың бірі. Сонымен бірге кə-сіптік колледждерде нарық ың-ғайына қарай жастарға қар жы сауат тылығы үйретіледі. Олар оқуды бітірген соң жұмыс іздеуші ма ман емес, жұмыс берушіге ай-налады. Мұндай жоба осы ған дейін Қарағандыда іске асы рыл-ды, бүгінде алғашқы нəтижесін де көрсетті», дейді вице-министр.

Тілдерді дамыту жəне қо-ғамдық саяси жұмыс комитетінің төрағасы Қуат Бораш жаңа тұрпатты жаңғырудың негізгі міндеттерін атап, латын əліпбиіне көшудің терең қисыны бар екенін əрі ғылыми жəне білім беру процесінің ерекшеліктеріне бай-ланысты іске асырылып отырған ілкімді бастама екенін атады.

«Мемлекет басшысының бағ-дар ламалық мақаласындағы мін деттер қойылған бір жыл ішінде елеулі жұмыс атқарыл ды. Мектепте ағылшын тілі оқы ты ла-тындықтан, олар латын əліпбиін тез қабылдайтыны сөзсіз. Жаңа технологиялар арқылы қазақ тілі-нің халықаралық ақпарат кеңіс-тігіне кірігуіне тиімді мүмкіндік туып отыр. Осыған орай ұлттық ко миссия құрылып, оның жаны нан ашылған төрт жұмыс тобы орфография, терминоло-гия, əдіс теме жəне ақпараттық

техно ло гияларға икемдеу ісіне байланыс ты тиянақты іс жүр-гізіп жатыр. 2025 жылға дейін атқарылатын іс-шаралар жос-пары бекітіліп, əр жылдың алгоритмі көрсетілді. Мұның бар лығы ел болашағы үшін, қазақ тілінің əлемдік дең гейдегі өз ор-нын табу, ғылым мен мəдениетке жол ашу үшін жа салып отырған дүние. Аталған бір жыл ішінде мəдениет саласы бойынша 800-ден астам іс-шара өтті. Ақтөбе, Шығыс Қазақстан, Жамбыл, Павлодар облыстарында 7 му-зей, 3 кітапхана ашылды», деді Қуат Бораш.

Цифрлы Қазақстан – маңызды қадам

Съезд аясында жастардың бір легі Ақпарат жəне комму ни-ка циялар вице-министрі Дарын Тұяқовтың, «Қазпошта» акцио-нерлік қоғамының басқарма төр-ағасы Сəкен Сəрсеновтің, «Зер-де» ұлттық инфокоммуникация хол дингі төрағасының орынбаса-ры Павел Коктышевтің «Цифр лы Қазақстан» тақырыбы бойынша дəрістерін тыңдады.

Атап айтқанда, вице-министр өңірлерден жиналған жас тарға «Цифрлы Қазақстан» жо басы ның міндеттері мен мақсат тары тура-лы баяндап берді. Оның сөзіне қарағанда, 5 бағы ты, 17 баста-масы, 120 іс-шара сы бекітілген жоба таяу жыл дар дың өзінде Қазақ станның əлем нің цифрлы карта сындағы ор нын айшықтап беруі тиіс. Елба сының тапсырма-ларына сəй кес, 2025 жылға дейін еліміз дің экономикасының айтар лық тай өсімін қамтамасыз ету мен тұр ғын дардың өмір сүру деңгейін жақ сарту міндеті басым дықтар дың алғы легінде тұр. Оның ішінде экономиканың сала ларын цифрландыру, цифр-лы мемлекетке көшу, цифрлы Жі бек жолын жүзеге асыру, адам капиталын дамыту, ин но вация-лық экожүйені қалып тас тыру

ба ғыт тары бүгінде кешенді түрде жүзеге асырылып жатыр.

– Бүгінде технологияның өсу, даму қарқыны жоғары. Адам құндылықтарының өзі тех но-логияларға ауысты. Біздің ал-дымыздағы міндет – Қазақстанды алдыңғы қатарлы мемлекеттердің қатарына шығару. Бұл мақсатта жоспарымыз айқын, жолымыз ашық. Алдағы 3-5 жылдың ішінде елімізді цифрландыру жүйесіне толық енгіземіз, – деді вице-министр.

Өзге спикерлер де өз салала-ры бойынша жетістіктерін жас-тарға байыппен жеткізді. Мəсе-лен еліміздің пошта жүйесінде соңғы жылдары тың жаңалық-тар жүзеге асырылды. «Қаз-поштаның» басқарма төрағасы əңгімесіне əзіл араластыра оты-рып, жасотандықтарға толық-қанды мəлімет берді. Сəкен Сəр-сеновтің айтуынша, еліміздің пошта саласында бүгінде 23 мың дай адам жұмыс істейді. Елде пошта саласының беделі артып, тек өткен жылдың өзінде ғана халыққа 90 млн қызмет көр сетілген. Бөлімшелерінің 70 пайызы ауылдық жерлерде бол-ғандықтан, жаңашыл дық тарды алдымен шалғай мекендерде қол дану уақыт пен қаржының үйлесімді үнемділігін туғызған. Тіп ті таулы өңірлердегі 30 ауыл-ға хат-хабар дрон арқылы тасы-малдана бастапты.

Жастарға ғылым мен тех ни-каның озық жетістіктері тұр мы-сымызға үздіксіз еніп жатқан дығы жəне уақыт үдерісіне іле суд ің маңыздылығы туралы да айтыл-ды. Мысалы қазір «Қаз поштаның» цифрлы кең сесінде тұтынушыларға робот қызмет көрсетеді. Бұл күні кеше қиял-ғажайыпқа теңдес жаңалық болатын.

Жиын барысында жастар да өздерінің көкейіндегі сауалда-рын қойып, тиісінше тұшымды жауаптарын алды.

Айта кетейік, съезд жұмысы бүгін де жалғасады.

Әлемге жол салатын – жастар

Айніл �БУ�ЛІ, Жамбыл облыстық халық шығармашылығы үйінің қызметкері:

– Жамбыл облысында 227 мыңдай жас бар. Олардың үз діктері, белсенділері Ас-танаға жи налып, ортақ мəсе-ле лерді тал қылап жатырмыз. «Жас Отанның» съезінен болашаққа бағдар, серпіліс

аламын деген үмітім бар. Қазіргі таңда мемлекет тарапынан жастарға

көрсетіліп жатқан қолдау аз емес. Бұл үрдістің соңғы кезде Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың бес əлеуметтік бастамасы арқылы қайта жаңғырғанына бəріміз куəміз. Осынау бастамалар бүгінгі съез-де қызу талқыланды. Менің ойымша, жастар осы алқалы жиыннан өздеріне бағыт-бағдар ала-ды. Бұл өз кезегінде біздің қоғам өміріне белсене араласуымызға жол ашатыны сөзсіз.

Нұрғали ЖОЛДАСҚАЛИЕВ, «Жас Отан» Жастар қанаты Батыс Қазақстан облыстық филиалының т�рағасы:

– Съезге біздің өңірден 45 адам келді. Олардың ішінде студенттер, өнерлі жастар, спортшылар мен жұмыссыз жүрген жастардың өкілдері бар. Осындай ауқымды шара-

ларда бізге əрбір жастың пікірі маңызды. Өткенге көз жүгіртіп қарасақ, Елбасының тапсырмасына сəйкес аймақтарда құрылған ресурстық орталықтар қазір тиімді жұмыс жасап жатыр.

Бұл жолғы съезде де жастардың көңілінен шығатын тың бастамалар, жаңалықтар естиміз де-ген үміттеміз. Біздер «Нұр Отан» партиясының жас-тар қанатының өкілдері болғандықтан елдегі əрбір өзгеріске құлшына араласып, оларды жүзеге асыруда алда тұруымыз керектігін түсінеміз.

Жомарт РЯТОВ, «Жас Отан» Жастар қанаты Семей қалалық б�лімшесінің жетекшісі:

– «Жас Отан» Жастар қана-тының аясында жүргеніме төрт жылдың жүзі болды. Бі-рақ үлкен съезге бірінші рет қатысып отырмын. Бұл жиын-ның жастардың бағыт-бағ-дарын айқындап беретініне

сенім дімін. Осы жерде айтылған жаңалықтарды елге бар ған соң жастар арасында түсіндіру, насихаттау іс-теріне кірісеміз. Өз елін сүюге, туған жерін құрмет-теуге мұндай алқалы басқосудың əсері көп болады.

Жуырда Мемлекет басшысы Нұрсұлтан Назар-баев жариялаған бес əлеуметтік бастаманы естіген семейлік жастар дүр сілкінді. Өйткені студенттері көп біздің өңірге гранттардың көбейтілуі, жаңадан жатақханалардың салынуы тың серпіліс беретіндігіне күмəн жоқ.

Абылайхан ҚАЙРОЛЛАЕВ, «Жас Отан» Жастар қанаты Солтүстік Қазақстан облыстық филиалының т�рағасы:

– Бұл жолғы съезден кү-теріміз көп. Атап айтқанда, жас-тар үшін маңызды шешімдер қа былданатындығына се-нім дімін. Əдетте, өңірлерде қордаланған мəселелердің де

түйінін тарқатып, күрмеуін шешіп аламыз. Мəселен, Солтүстік Қазақстан облысында мектеп

бітірген түлектердің ресейлік оқу орындарына таңдау жасап, шекара асып жатқандары қынжылтады. Осы мəселені ашық кездесулерде талқыға салмақ ойымыз бар. Өйткені еліміздің солтүстік өңірлерінде жастар саны азайып барады. Елбасының бес əлеуметтік бас-тамасынан жастарға кедергі проблемаларды шешу жолдарын ұғындық. Біздің ендігі міндет – жаңа бас тамаларды замандастарымызға терең түсіндіру.

Қымбат ТОҚТАМҰРАТ,«Егемен Қазақстан»

Астанада өткен бұл жиынды аш-қан əрі жүргізіп отырған Орталық Азия өңіріндегі Этносаралық жəне кон фес-сияаралық қатынастарды зерттеу орта-лығының басшысы, ҚХА Ғылыми-сарапшылық кеңесінің төрағасы Айгүл Сəдуақасова Елбасының бес бастама-сы халықтың əл-ауқатын əлеуметтік жобалар арқылы жақсартудың басты қазығы болғанын айтып, бұл елдің даму бағдарына тың серпін бергенін атап өтті. Сондай-ақ ол мұндай ауқымды əлеуметтік жобаларды жүзеге асыруға ҚХА Ғылыми-сарапшылық кеңесі де үн қосып, мемлекеттің халық алдындағы мін деттемелерін ұтымды орындау бағы-тын дағы шараларды талқылауды мақсат еткенін жеткізді.

Бұдан кейін Қазақстан халқы Ассам блеясы Хатшылығының сектор меңгерушісі Азат Жолдыбаев сөз сөйлеп, мемлекеттік маңызды бағдарламалардың іске асырылуына Ассамблея да өзіндік үлесін қосып келе жатқанын атап өтті. Ол Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың Ассамблеяның рөлін күшейтіп , этносаралық қарым-қатынастарды реттеу үшін «Қазақстан халқы Ассамблеясы ту-ралы» заңға өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы тапсырма бергенін еске алып, осыған байланысты заң жобасы күні кеше Мəжілістің алғашқы оқылымында мақұлданғанын жеткізді.

Жиында «Атамекен» ұлттық кəсіп-керлер палатасы департаментінің дирек-торы Бауыржан Оразғалиев Президенттің бес əлеуметтік бастамасының бірі – шағын несие беруді көбейту мəселесіне

тоқ талды. Ол 2017 жылы жалпы со-масы 32 миллиард теңге болатын 7200 шағын несие берілгенін атап өтіп, соңғы жылдары кəсібін ашқысы келген жандарға мемлекет тарапынан қолдау көбейіп жатқанын атады. Жастарға кəсіп керліктің қыр-сырын үйретіп, білім сапасын арттыру үшін Ұлттық кəсіпкерлер палатасы Білім жəне ғылым министрлігімен бірлесіп, 2 мыңға жуық оқу бағдарламасын зерттеуді бастап-ты. Қазіргі таңда соның 700-ге жуығы жан-жақты зерттеліп, тиісті ұсыныстар берілген. Алдағы уақытта білім сапасын арттыруға арналған бағдарламаларға халықаралық сарапшыларды тарту мəселесі де көзделіп отыр.

Бұдан кейін «Бастау Бизнес» жо-басы туралы айтқан Б.Оразғалиев бұл бағдарлама негізінен əлеуметтік жағ-дайы төмен жəне өзін-өзі жұмыспен қам тып жүрген азаматтарға арналғанын атап өтті.

«Бастауға», əсіресе ауыл тұр ғын-дарының қызығушылығы жоғары екен. Осы бағдарламадан өткен азаматтардың 60 пайызы өз ісін ашуға деген ынта-сы оянып, кəсіпкерлікпен айналысуға құлшына кірісетін көрінеді. Бұл біздің болжамымыздан бірнеше есе көп көрсеткіш. Енді биыл қосымша 20 мил-лиард теңге бөліп, шағын несиелердің жалпы сомасын 62 миллиард теңгеге жететін болса, бұл нəсібін кəсіптен тапқысы келетіндерге үлкен көмек, дейді Б.Оразғалиев.

Ғылыми-сарапшылық кеңестің отырысында Президенттің басқа да əлеуметтік бастамалары талқыланып, қатысушылар жобаларды жүзеге асыруға байланысты ойларын ортаға салды.

Рауан ҚАЙДАР,«Егемен Қазақстан»

Кеше «Қазмедиа» орталығында Ақ-парат, ақпараттық коммуникациялық технологиялар жəне мемлекеттік қызметтерді көрсету салаларын дамыту мəселелері бойынша қоғамдық кеңестің отырысы болып өтті. Жиын барысында абоненттік құрылғыларды тіркеу ере-желері, «Азаматтарға арналған үкі мет» мемлекеттік корпорациясының əлеу-меттік қамсыздандыру саласындағы қыз меті, цифрлы телехабар таратуға көшу мəселесі, БАҚ-пен өзара іс-қимыл жасау үшін уəкілетті тұл ғаның (бөлімшенің) үлгі ережесі қарас-тырылды.

Ақпарат жəне коммуникациялар министрлігі БАҚ саласындағы мем-лекеттік саясат департаментінің ди-ректоры Елдос Нəшірəлі мемлекеттік органдар мен бұқаралық ақпарат құ ралдарының арасындағы өзара

іс-қимылды одан əрі нығайту үшін заң-ға сəйкес үлгілік ереже жобасы əзір лен-генін тілге тиек етті. Сонымен қатар ол цифрлы телехабар таратуға көшу мə-селесі жөнінде баяндама жасады.

«Цифрлы телехабар таратуға көшу ақпарат саласы үшін өте маңызды жоба десек артық айтқандық болмас. Осы ретте Ақпарат жəне коммуникация-лар министрлігі тарапынан біраз жыл бойы дайындық жұмыстары жүйелі жүргізіліп келеді. Аталған жұмыстың біршама уақытқа созылуы тиісті инфрақұрылыммен қамтамасыз етуге байланысты. Бұл жұмыс көлемді əрі шығынды. Қазіргі уақытта жоспарланған радиотелевизиялық стансалардың бір бөлігін салу жұмыстары аяқталып, халықтың 77 пайызын цифрлы телеха-бар сигналымен қамту мүмкіндігі жа-салды. Ал жоспарды жүзеге асырудың нəтижесінде халқымыздың 95 пайы-зын қамту көзделуде. Аталған жо-баны кезең-кезеңмен 2019-2021

жылдар аралығында жүргізіп, аяқтау қарастырылып отыр. Жақында кеңес мүшелері цифрлы телехабар таратуға көшудің тəртібін қа рас тырып, мақұлдады. Қазіргі уақытта цифр-лы телехабар таратуға Жамбыл жəне Маңғыстау облыстары дайын. Өз деріңіз көріп отырғандай, бұл өте ауқым ды жоба жəне оның əкелетін пайдасы да үлкен. Ол қазақстандықтарға отан-дық телеарналарды жоғары сапада көруге мүмкіндік береді», деді Елдос Нəшірəлі.

Айта кететін тағы бір жайт, қоғамдық отырыс аясында Телекоммуникациялар комитеті төрағасының орынбасары Виталий Ярошенко «Ұялы байланыстың абоненттік құ рылғыларын тіркеу жө нін де», «Аза маттарға арналған үкімет» мем лекеттік корпорациясы бас қар ма төрағасы Абылайхан Оспанов мемлекеттік корпорацияның əлеуметтік қамсыздандыру саласындағы қызметі туралы баяндама жасады.

Сенаттың Қаржы жəне бюд-жет комитетінің төрағасы Ольга Перепечина қаржы саласын «қайта жаңғырту» Мемлекет басшысының биылғы «Төртінші өнеркəсіптік ре-волюция жағдайындағы дамудың жаңа мүмкіндіктері» Жолдауындағы міндеттердің бірі екенін еске сал-ды. Сенатор атап өткендей, эконо-миканы инновациялық дамытуда, азаматтардың əл-ауқатын арттыру-да жəне Қазақстанды əлемдегі ең дамыған 30 елдің қатарына енгізу жолындағы ауқымды істерде «Астана»

халықаралық қаржы орталығына ерек-ше рөл жүктеліп отыр.

«Астана» халықаралық қаржы орталығының басқарушысы Қайрат Келімбетов депутаттар алдында сөз сөйлеп, «Астана» халықаралық қаржы орталығы: қалыптасу жəне келешегі» деген тақырыпта танысты-рылым өткізді. Шараға қатысушылар отандық қор нарығын одан əрі дамыту, исламдық қаржыландыру, жеке адам-дар мен мемлекеттік қор активтеріне халықаралық басқаруды енгізу, сондай-ақ қаржы технологиялары мен

қаржы өнімдерін жетілдіру секілді орталықтың стратегиялық бағыттары туралы хабардар етілді.

Отырысты қорытындылаған Се нат-тың Қаржы жəне бюджет комитетінің төрағасы Ольга Перепечина елімізге қаржы технологиясы мен инновация-ларды жəне инвестиция тартуда «Астана» халықаралық қаржы орта-лығы ауқымды мүмкіндіктерді тиімді пайдаланып, Қазақстанның қаржы инфрақұрылымының орталығы ата-натынына, келешекте ТМД мен шетел үшін қаржы торабы болатынына сенім білдірді.

«Астана» халықаралық қаржы орталығы қызметін талқылау жəне оты-рыс барысында айтылған ақпараттар Сенаттың заң шығару қызметінде пай-даланылатын болады.

Бастамалар – әл-ауқатты жақсартудың басты тетігі

––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Қазақстан Президентінің жанындағы Мемлекеттік басқару академиясының ғимаратында Қазақстан халқы Ассамблеясының Ғылыми-сарапшылық кеңесі «Президенттің бес әлеуметтік бастамасы – Қазақстанның адами капиталын дамытудың құралы» тақырыбында жиын �ткізді.–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Парламент Сенатының Қаржы және бюджет және Экономикалық саясат, инновациялық даму және кәсіпкерлік комитеттері «Астана» халықаралық қаржы орталығында к�шпелі отырыс �ткізді, деп хабарлады Сенаттың баспас�з қызметі. –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Қаржы орталығының жұмысымен танысты

Ақпарат саласындағы ауқымды шаралар

4 29 НАУРЫЗ 2018 ЖЫЛÚNDEÝ

Мелис КРОУШИ-УИЛЬЯМС, Ұлыбритания консервативтік партиясының кілі

Жастарды сапалы жоғары біліммен қамтамасыз ету мемлекеттің басым бағыттарының бірі болуы тиіс. Осы орайда, жоғары білім қолжетімділігін арттыру қазақстандық жастардың

болашаққа деген сенімін нығайта түседі.

Ұлыбританияның сайлауалды мани-фесі əлеуметтік мəселелерді алға қойған. Консерваторлар əлеуметтік сала: ұлттық денсаулық сақтау жəне орта білім жүйесін қаржыландыруды арттыруды жақтайды. Сондықтан біз Президент Нұрсұлтан Назарбаевтың бес əлеуметтік бастамасын толығымен қолдаймыз.

Нұрсұлтан Назарбаевтың жастарды сапалы жоғары біліммен қамтамасыз ету мəселесіне қатысты ұсынған бас-тамасы жас буын өкілдерін қолдауға бағытталғанымен маңызды. Олар – елдің болашағы. Сондай-ақ меніңше, бұл бастама жаңадан жоғары оқу орындарын жəне басқа да білім беру мекемелерін ашып, шетелден студент-тер тартуға үлкен демеу болады.

�мір МУХАРЕМИ,Хорватия Сыртқы және еуропалық істер министрінің орынбасары

Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың əлеуметтік бастамаларының өміршең екендігін байқадым. Біз өз тарапы-мыздан екі ел арасындағы іскерлік ынтымақтастық аясында бұл ауқымды

əлеуметтік бағдарламаны жүзеге асыруға жəрдем етуге дайынбыз. Атап айтқанда Хорватия алдыңғы қатарлы технологияларды қолдана отырып, халық үшін қолжетімді тұрғын үй құрылысына қатысуға əзір.

Сондай-ақ Президенттің жоғары білім сапасын арттыру жəне студенттік жастардың өмір сүру жағдайларын жақсарту бастамасын жүзеге асыруда

ынтымақтастықтың кең мүмкіндіктері бар.

Мен Қазақстан Президент і Нұрсұлтан Назарбаев əрбір қазақ-стан дықтың тұрмыс деңгейін көтеруге бағытталған ауқымды реформалар жəне əлеуметтік саясатты модерни-зациялауда дұрыс шешім қабылдай отырып, көрегенділік танытты деп есептеймін.

мірзақ ЗИНУЛЛИН,Атырау облыстық мәслихатының хатшысы

Мемлекет басшысы ұсынған бес бастаманың алғашқысы – еліміздің əр отбасына баспана алуға мүмкіндік береді. Тұрғын үйге қолжетімділік – бү гінгі күннің өткір мəселесі. Атырау облысында өткен жылы 624,1 мың шар шы метр тұрғын үй пайдалануға берілді, бұл алдыңғы жылмен салыс-тыр ғ ан да 11,7 %-ға артық. Қазір аймақ тағы мемлекеттік тұрғын үй қоры нан тұрғын үйге мұқтаж азамат-тар саны 24,7 мың адам болып отыр. Оның 19,4 мыңы – Атырау қала сы-ның үле сінде. Бұл мұнайлы өңірде тұр ғын үй құрылысы бойынша ауқым-ды мін деттердің тұрғанын жəне ат-қа ры латын шаралардың көп екенін көр сетеді. Аймақта тұрғын үй құ ры -лысының қарқын алуымен кəсіп кер-лік нысандарының қатары көбейіп, жаңадан жұмыс орындары ашылады, адамдардың баспаналы болу мүм-кіндігі артып, демографиялық саясатқа да оң ықпалын тигізеді.

Халыққа арнаған Елбасы Үндеуінің екінші бастамасында жалақысы төмен жұмысшылардың еңбекақысын көбейту үшін олардың салық жүкте ме-сін 10 есеге азайту көзделген. Мұның өзі халықтың əлеуметтік жағынан əлсіз топтарына жататын бөлігінің тұрмыс жағдайын жақсартуға бағытталған қолдау деп түсінген жөн.

Үшінші бастама халықтың жоғары білім алуына жағдай жасау, сапа-лы мамандық иелерін дайындау мен студенттердің жатақханадағы жағдайын жақсартуға бағытталған.

Əсіресе студенттерге арналған қо-сым ша гранттар көлемін ұлғайту жəне оларды жатақханамен қамтамасыз ету өзекті мəселенің бірі болатын. Президент бастамасында келер оқу жылында мемлекеттен қосымша 20 мың грант бөлуді тапсырды. Мұнда ең алдымен инженерлер, ақпараттық тех-нология, нанотехнология саласының мамандарын дайындауға баса назар аударылады. Бұл бастама Төртінші өнеркəсіптік революция жағдайында жаңа экономикаға қажет мамандар дайындауға мүмкіндік береді. Бұл да жастарға мемлекет тарапынан жаса-латын қамқорлықтың айқын көрінісі.

Жоғары білім алудың қолжетім-ділігі мен сапасын арттыру бағытында облыста жоспарлы жұмыстар жаса-лып та жатыр. Қазір аймақтағы үш жо ғары оқу орнында 12 мың сту дент білім алады. 1,6 мың студент жатақ -ханамен қамтылған. Ал 312 студент тің жатақханамен қамта масыз ету жөнін-дегі сұранысын қанағат тан дыруға мүмкіндік болмай отыр. Өткен жылы жергілікті бюджет есебінен бөлінген білім беру грантына 750 үміткер қатысып, іріктеу нəтижесінде 222 сту-дент білім беру грантына ие болды.

Айта кету керек, облыстың 25 техникалық жəне кəсіптік білім беру ошақтарында 17 мыңнан астам студент оқиды. Он колледжде жатақхана бар. Екі мыңға жуық студент жалдамалы пəтерлерде тұрады. Студенттердің тұр мыс жағдайының төмендігі олар-дың білім алу сапасымен қатар денсау-лығына да əсер етеді. Осы мəселені шешу үшін Д.Нұрпейісова атындағы музыкалық колледждің 100 орындық жатақханасының жəне Аққыстау

ауылында 100 орындық жатақханасы бар 320 орындық кəсіптік техникалық колледждің құрылысы жүруде. Бес техникалық жəне кəсіптік оқу орны ның жатақханасы құрылысының қажетті құжаттамалары жасақталды. Биыл «Теңізшевройл» ЖШС «Игілік» бағ-дарламасы арқылы Атырау қаласында агротехникалық колледжге 150, энер-гетика жəне құрылыс колледжіне 100 орындық жатақхана құрылысын салу жоспарлануда.

Халыққа жария етілген Үндеудегі төртінші бастама шағын несие беру мəселесіне арналған. Биыл «Бюджеттің жол картасы-2020» бағдарламасы бойынша бюджеттен 1 980 млн теңге бөлінді, қосымша республикалық бюд-жеттен 590 млн теңге қарастырылуда. «Жаппай кəсіпкерлікті дамыту» ая-сында қаладағы кəсіпкерлерді не-сиелеуге 253 млн теңге бөлініп, 24 жоба қаржыландырылды. Ауыл кəсіп-керлерін қолдау мақсатында да өңірлік бағдарлама бар.

Елбасы Үндеуінде атап көрсет-кендей, бұл – елдің игілігіне арнал-ған ұтымды əрі оптимистік жоба. «Өркендеген Қазақстан – бұл, ең алдымен мемлекеті өзін қорғап, қолдайтынын, қамқорлық жасайты-нын сезінетін, тиісінше елін жан-жүрегімен сүйетін, патриоттық таны-татын өздеріне сенімді адамдардың мекені деп санаймын» деді Нұрсұлтан Назарбаев.

Облыстың барлық деңгейдегі депу таттары да өз қызметтерінде Елбасы бастамаларын баянды ету-ге бар күш-жігерін салып, мемлекет тарапынан жасалғалы жатқан осы қамқорлықтарды халыққа кеңінен насихаттауда белсенділік танытады деген сенімдемін. Осындай ауқым-ды əлеуметтік жобаларды еліміз-дің тыныштығы мен бірлігі тұрақ ты болған жағдайда ғана іске асыруға болады.

СЫРТ КӨЗ – СЫНШЫ

Сапалы білім беру – ел болашағының кепілі

Ынтымақтастықтың кең мүмкіндіктері

Ел игілігін еселейтін ұтымды бастама

Бақытжан АЙДОСОВА, «Нұр Отан» партиясы Зеренді аудандық филиалы т рағасының бірінші орынбасары

Ата Заңымыздың 1-ші бабында Қазақстан Республикасы өзін демократия-лы, зайырлы, құқықтық жəне əлеуметтік мемлекет ретінде орнықтырады делінген. Ал Елбасымыздың «Президенттің бес əлеуметтік бастамасы» атты Үндеуі сол қағиданың дəлелі.

Баянды болашаққа тың серпін бере-тін бұл игі бастамалар мемлекеттік бағдарламалардың жарқын жалғасы деп қабылдаймыз. Жарияланған «Бес əлеуметтік бастаманың» əрқайсысы халқымыз үшін үлкен берекенің бас тауы. Əрбір отбасының баспаналы болуына барлық мүмкіндікті жасауға мəн берілген бірінші бастамасында, ендігі кезекте үй алу үшін несие өсімінің мөлшерлемесі қазіргідей 14-16 пайыз емес, «7 – 20 – 25» бағдарламасы бойынша ипотекалық несиенің жылдық мөлшері 7 пайыздық межеден аспайтын болады. Мұндай маңызды міндеттерді жүзеге асыру үшін Ұлттық банктің, екінші деңгейлі банк-тер мен қор нарығының мүмкіндіктерін іске қосу керектігін Елбасы түсінікті болатындай етіп бағамдап берді. Ал еңбекақысы төмен қазақстандықтар-ға едəуір қолдау көрсету жағы екінші басым дықта айтылды. Бұл да – жағымды жаңалық. 2019 жылдан бастап азамат-тар жалақысының салық жүктемесі 10 есе азайтылатын болуы қуантарлық. Білім алуға қолжетімділікті арттыру бағытында ел үшін жақсы жаңалық

үшінші басымдықта жария етілді. 2018-2019 оқу жылында студенттерге арналған гранттардың өзі адам капиталы саласы-на елеулі серпін беретініне сенімдіміз. Екі жыл аралығында қазіргі жыл сайын бөлінетін 54 мың гранттың үстіне тағы 20 мыңы қосылғалы отыр. Оның 11 мыңы жаңа экономикаға қажетті техникалық мамандықтар бойынша бакалаврлық білім беруге тиесілі. Ал 2022 жылдың соңына дейін студенттерге арнап кемінде 75 мың орындық жатақхана салу тапсы-рылды. Осылайша жатақхана тапшылығы мəселесі біржола шешілмек. Түптеп келгенде бұл маңызды шешім бəсекеге қабілетті мамандарды даярлауға жол ашады. Төртінші басымдықта шағын несие беруді көбейтудің тетіктері де жан-жақты қарастырылды. Мемлекет басшысы шағын несиелердің жалпы со-масын 62 миллиард теңгеге жеткізуді жүктеді. Нəтижесінде, несие алып, өз ісін бастайтын азаматтардың саны был-тырғыдан 2 есе артып, 14 мыңға жетіп, ауылдағы кəсіпкерліктің көкжиегі кеңе-йеді. Өңірлерге газ тарту мəселесі бесінші басымдықта барынша қамтылды. Бұл орайда Қараөзек (Қызылорда облысы) – Жезқазған – Қарағанды – Теміртау – Астана бағыты бойынша магистральды газ құбырын салу жобасын жүзеге асыру керектігін тапсырды. Бұл 2 миллион 700 мың адамды газбен қамтамасыз етумен қатар, Арқаның экологиялық жағдайы-на зор ықпал ететін болады. Мемлекет басшысының жүктеген жаңа міндеттерін жауапкершілікпен сезініп, тындырымды жұмысқа ұластырайық.

Ақмола облысы

Мұрат НАСИМОВ, саяси ғылымдар кандидаты, қауымдастырылған профессор, «Болашақ» ғылыми-зерттеу институтының директоры

Елбасы ұсынған бес əлеуметтік бастама барлық қоғам мүшелері үшін маңызды. Еліміз осы уақытқа дейін баспана алу мүмкіндіктерін

кеңейту бойынша көптеген шара-лар атқарды. Ал «7 – 20 – 25» жаңа бағ дар ламасы əрбір отбасына бас-пана алудың мүмкіндігін жасап, əсіресе қарапайым тұрғындардың қолжетімділігі артады. Елбасы ұсынған формуланың мазмұны қоғам мүшелері үшін түсінікті жəне ашық.

Президенттің екінші бас-та масында жалақысы төмен жұмысшылардың еңбекақысын көбейту үшін олардың салық

жүктемесін азайту ұсынылады. Елбасы отандастарымызды қол-дау мақсатында келесі жылдың 1 қаң тарынан бастап жалақысы төмен жұмысшылардың салық жүктемесін 10 есеге азайтып, 1 про цент қана салық салу жөнін-де баяндады. Бұл ұстаным 2 мил лионнан астам адам жалақы-сы ның жұмыс берушіге салмақ салмай көбею мүмкіндігін береді.

Үшінші бастама тікелей еліміздің болашағы – өскелең ұрпақ пен жастарға арналған. Еліміздің жастарға деген айқын көрінісі ретінде жаңа оқу жы-лынан бастап қосымша 20 мың грант бөлінуін айтуымызға бо-лады. Бұл гранттардың 11 мыңы техникалық мамандықтар бо-йынша бакалаврлық білім беруге тиесілі. Бастама Қазақстанның

Төртінші өнеркəсіптік револю-ция жағдайындағы жаңа эко-номикада зор сұранысқа ие бо-латын инженерлер, ақпараттық технология, робот-техника, на-нотехнология саласының ма-мандарын даярлауға мүмкіндік береді. Елбасы қазір жоғары оқу орындары мен колледждердің студенттерін жатақханамен қам-та масыз ету мəселесінің өзекті екендігін айта отырып, 2022 жылдың соңына дейін студент-терге арнап кемінде 75 мың орындық жаңа жатақхана салу-ды тапсырды. Аталмыш міндетті жүзеге асыру үшін мемлекет пен жекеменшіктің серіктестігі қағидасын пайдалануды ұсынды.

Президенттің «Шағын не-сие беруді көбейту» төртінші бастамасы жаппай кəсіпкерлікті

дамытуға серпін беретіндігі анық. Еліміз бұл бағытты дамы-ту бойынша бағдарламалар мен қолдау құралдарын жетілдіру үстінде. Бастамаға сəйкес осы жылы шағын несиелердің жал-пы сомасы артып, қосымша 20 миллиард теңге бөлінетін болды.

«Елді газбен қамтамасыз етуді жалғастыру» атты Елбасының бесінші бастамасы елдің мил-лион даған тұрғындарын газбен қам тамасыз етумен қатар, шағын жəне орта бизнестің жаңа өн-дірістерін ашуға мүмкін дік бе-реді. Сонымен бірге еліміз дің экологиялық ахуалын жақсар-татындығына сенімдіміз.

Мемлекет басшысы еліміздің əлеуметтік жаңғыру жолында жаңа, ауқымды қадам жасауға дайын екендігін айтты. Негізінен

əлеуметтік жаңғыру барлық азаматтардың мұқтаждықтары мен мүдделерін жүзеге асыру барысындағы қоғамның даму құрылымын жетілдіру үдерісі болып табылады. Бұл жаңа мен ескінің, заманауи жəне дəстүрлі ұстанымдар негізінде өзгерістерге ұшырайтын қоғамның оңтайлы жəне тиімді қызметінің көрінісі. Жаңа бағдарламадағы барлық басым бағыттар, міндеттер мен мақсаттар мемлекеттік орган-дар, тұрғындар, сарапшылар мен ғалымдар үшін транспарентті құбылыс. Сондықтан Елбасының елдің игілігі үшін ұсынған ұтым-ды, оптимистік жобасы мемлекет тарихындағы маңызды бағдар лама болып қала беретіндігіне сенеміз.

ҚЫЗЫЛОРДА

Берекенің бастауы

Мемлекет тарихындағы маңызды бағдарлама

–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Президенттің Үндеуі халықтың к�кейіндегі ең маңызды мәселелерді қамтуымен құнды. Бұл Үндеудің түпкі мақсаты әлеуметтің әлеуетін арттыруға мемлекет тарапынан жасалғалы отырған қамқорлық деп түсінеміз. –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Сәрсенбек БАЯЗИТОВ,Бидайық ауылдық округінің әкімі

Президент Н.Назарбаев наурыз айында халықтың əл-ауқатын артты-ратын «Президенттің бес əлеуметтік бастамасы» атты Үндеуін жария-лады. Бес əлеуметтік бастаманың əрқайсысы – халық үшін, əсіресе жастарға үлкен берекенің бастауы болды

Елбасы өз сөзінде «Біздің мақсаты-мыз – өзгермелі жаңа жағдайлар да тек тірі қалу емес, сондай-ақ бұрын ғы табыстарымызды нығайта, осы жаңа əлемге өзіміздің ықпал ету мүмкін-дігімізді кеңейте отырып, дамуымыз-ды жалғастыру», деді.

Елбасының «Əрбір отбасына бас-пана алудың жаңа мүмкіндіктерін беру» атты бірінші бастамасы əр

жас отбасы үшін үлкен мүмкіндік туғызды.

Қарапайым халықтың мүддесіне бағытталған екінші қадам «Жалақысы төмен жұмысшылардың еңбекақы-сын көбейту үшін олардың са лық жүктемесін азайту». Ел президентінің жыл сайынғы жолдауларының ба-сым бағыттары жастармен тіке лей байланысты. Келешегіміздің кел-беті, болашағымыздың баянды бо-луы бүгінгі жастардын қолында. Өйткені олар – «ертеңімізді жасай-тын бүгініміз». Сондықтан да келе-шек ұрпаққа сапалы білім, саналы тəлім-тəрбие беріп, осы жолда еңбек етуіне жағдай жасалынуы маңызды. Осы орайда бес бастаманың үшін ші бағыты «Жоғары білім алудың қол-жетімділігі мен сапасын арттырып, сту дент жастардың жатақханадағы жағ дайын жақсарту» болып белгіленді.

Бұл халқымыздың одан əрі дамуы-на айтарлықтай үлесін қосары анық. Сонымен қатар Елбасының төртінші бастамасы – «Шағын несие беруді көбейту». Бұл ауылдық өңірлерде шағын бизнестердің ашылуына одан əрі дамуына зор үлесін қосады деп сене мін. «Елді газбен қамтама сыз етуді жалғастыру» атты бесінші бастама сы болашақта өндірістердің дамуына жəне экологиялық жағдай дың жақсаруына мүмкіндік туғызады деп сенеміз.

Елбасының мығым əрі мықты, сын -дар лы да салиқалы саясатын қолдай отыра, ел игілігі үшін бар күш-жігері-міз бен білі мі мізді сала еңбек етсек үл кен биік тер ден көрінеріміз анық. Мұндай бастама ларды сіз бен біз бо-лып қолдауымыз қажет.

Қарағанды облысы, Жаңаарқа ауданы

Жарқын болашаққа бес бағдар

–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Мемлекет басшысы Нұрсұлтан Назарбаевтың «Президенттің бес әлеуметтік бастамасы» Үндеуі баршамызды серпілтіп таста-ды. Елбасы бұл сәтті қоғамның әлеуметтік бірлігін нығайтудың кезеңі деп атап к�рсетті. «Қазақстан – біздің ортақ үйіміз» идеясының жаңа мағынамен толыға түсуі барлығымыздың азаматтық және әлеуметтік жауапкершілігімізді арттыра түседі.–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

29 НАУРЫЗ 2018 ЖЫЛ 5

––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Бірнеше күн бұрын Корей Халық Демократиялық Республикасының (КХДР) к�семі Ким Чен Ын к�ршілес Қытай елінде бейресми сапармен болып, ҚХР т�рағасы Си Цзиньпинмен кездесті. Бұл Солтүстік Корея басшысының билікке келгеннен бергі алғашқы сапары болып отыр. Бір қызығы, Қытай тарапы Солтүстік Корея �кілдері �з еліне қайтқанша бұл ақпаратты құпия ұстады. ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

ЖҰМЫР ЖЕР

ÁLEM & QAZAQSTAN

ЖАПОНИЯДА 2000 ЖЫЛДЫҢ ҚАРАША АЙЫНДА ЖЕМҚОРЛЫҚ ӘРЕКЕТІ ҮШІН ҚЫЛМЫСТЫҚ ЖАЗАҒА ТАРТУДЫ КӨЗДЕЙТІН АРНАЙЫ ЗАҢ ҚАБЫЛДАНДЫ. ЖАҢА ЗАҢҒА СӘЙКЕС ЖЕМҚОР ДЕП ТАНЫЛҒАН ТҰЛҒА БІР ЖЫЛҒА ДЕЙІН БАС БОСТАНДЫҒЫНАН АЙЫРЫ ЛАДЫ НЕМЕСЕ 2,5 МЛН ИЕН АЙЫП ПҰЛ ТӨЛЕЙДІ.

Ауған мәселесі Ташкентте талқыланды

––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Қазақстан Ауғанстандағы жағдайды тұрақтандыру бойын-ша халықаралық күш-жігерді қолдайды және мүдделі та-раптарды бейбіт келісс�здерді тез арада бастауға шақырады. Бұл туралы Қазақстан Сыртқы істер министрі Қайрат �бдірахманов Ташкентте �збекстан үкіметінің бастамасымен ұйымдастырылған «Бейбітшілік үдерісі, қауіпсіздік және �ңірлік �зара іс-қимыл саласындағы ынтымақтастық» атты жоғары деңгейдегі конференция барысында мәлімдеді. Конференцияны �збекстан Президенті Шавкат Мирзиёев пен Ауғанстан Президенті Мохаммад Ашраф Гани ашты. ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Шарафат ЖЫЛҚЫБАЕВА,жапонтанушы

Жапон танымында жемқорлық лас іс және

іріп-шіруді білдіредіСинтоизм жəне буддизм фило-

софиясы бойынша, адам таза бо-лып туады, егер ол лас нəр се мен айналысса оның жаны ластана-ды. Жапон тілінде жем қор лық ұғымы «ошйоку» – лас іс деген қос иероглифті сөзбен бей неленуі осыдан болса керек. Со ны мен қатар «ошйокумен» қатар қол-данылатын «фухай» деген сөз бар. Бұндағы «фу» иероглифі іріп-шіруді білдіреді. «Сэйджино фу -хай» – саясаттағы жемқорлық, ту ра мағынасы – «саясаттағы іріп-шіру». Іріп-шіруден ада жа пон қоғамы жемқорлықпен қа лай күреседі екен? Енді соған тоқ талайық.

Жапонияда жемқорлықпен күресуден гөрі оның алдын алу шаралары арнайы құрылған жүйеге сəйкес жүргізіледі. Жем-қор лық пен парақорлықтың ал -дын алу «Лауазымды тұл ға лар-ды сайлау туралы» (1950), «Пар-ламент туралы» (1950), «Саяси қорлардың жұ мы сын реттеу туралы» (1948), «Мем лекеттік қызметкерлер ту ра лы» ( 1948), «Жергілікті өзін-өзі басқару ту-ралы» (1947) т.б. заң дар аясын-да атқарылады. Атал ған заңдар қабылданған күн нен бастап күші жойылмауымен құн ды.

Кейбір елдерге тəн «мемлекет қар жысын ірі көлемде жымқыру ісі» Жапонияда жоқ. Жалпы Жапо нияда жемқорлық неге жап-пай тарамаған десек, оның бір не-ше басты себептері бар:

Жапон халқы бала тəрбиесінде ежелгі əдеби шығармаларда жа-зылған даналық қағидаларын, са му райдың бушидо ар-ождан кодексін негізге алады. Яғни бөтеннің мүлкіне қол сұқпау, иесіз затты меншіктемеу, əрбір жан ды нəрсенің тіршілік етуге құ қы бар екенін білу, ата-ананы жəне үлкендерді құрметтеу, т.б.

Жапон қоғамында «өзім үшін емес, ұжым үшін, барша жапон қоғамы үшін еңбек ету» деген түсінік бар. Бұны ұжымдық сана-ның жетілуі деп түсінген жөн. Əр жапон азаматы өзі қыз мет ететін мекеме үшін барын салады, ұжым ортақ жетістікке жетуі үшін күш-қуатын аямай еңбек етеді. «Барша жапонның жарқын болашағы үшін бірлесе еңбек етейік» деген ұранды Күншығыс елінің азамат-тары əлі күнге ту етіп ұстайды.

Жапонияда басшыны құр-мет теу ұғымы бала жастан бой-ға сіңген қасиет. Жапон тілін де үлкенді, бастықты сыйлау рең-кін көрсететін сөздер бар (бас-шы ға қарата сөйлегенде осын-дай сөздерді қолданады). Бө лім басшысы, басқарма басшы сы, мекеме басшысы деп саты лап жоғарылай беретін бас қа ру шы тұлғаларға сонкэйго ка те го рия-сын дағы құрметтеу рай ын дағы сөз дер пайдаланылады. Ал бас-шы адамгершілік, ынсап, сый-лас тық принциптерінен аттап өт пеуге тиіс.

«Вахтері» мен басшысы тең қоғам

Жапонияда кез келген ме-кемеде басшы ұжымды бас-қа ра отырып қарама ғын дағы

адам дармен тең дəрежеде əрекет етеді. Мə селен тазалық күнінде өзге қызмет кер лермен бірге кеңсе ауласын тазалайды. Бұ-ны беделдің төмендеуі деп са-намайды. Ка пи талистік ел бола тұра тұрғындардың қыз метіне, ма териалдық жағдайына қара-мас тан тең дəрежеде екенін кез келген ситуа ция дан байқаймыз. Мəселен біздің мекемелер де «вахтер» деген кілт сақтаушы жəне күзет ші қызметіндегі адам бар ғой. Олардың «вах теріне» дей ін судай жаңа автокөлік мініп жү реді жəне демалыс кезінде қала ған мемлекетке саяхаттауға мүм кіндігі бар. Кейбір дамушы елдердің азаматтарының сана-сына əбден сіңген «жоғары жа-лақы алатын бастық қана шал-қып өмір сүреді, төменгі санат-та ғылар күнделікті шай-пұлына жалақысын жеткізіп алса жарай-ды» деген түсінік бұл елде жоқ.

Жапон менеджерлері, компа-ния басшылары көгалдандыру

ак цияларына да қарапайым аза-мат тармен бірге белсене ат са-лы сады. Осыдан бірнеше жыл бұ рын Алматыдағы жапон ком-па нияларының басшыларымен бір ге бір топ студент «Таңбалы» шат қалына барған едік. Сонда жа пондар қолдарына дорба алып, бұта-бұтаның арасындағы ал-дыңғы туристерден қалған қа ғаз қалдықтарын, пластик бө тел-келерді тергеніне куə болдық. Бұл тауда жай ғана қыдыру емес, «Табиғатты таза ұстайық» деген акция екенін сонда барып білдік. Өйткені бізде жоғары санаттағы қызметкерлердің ел қатарлы таудағы қоқысты тазалағанын бұрын көрмегенбіз.

Шенеуніктер қоғамдық көлікпен жүреді

Сондай-ақ Осакада жергі-лік ті депутатпен бірге бастау-ыш мектепке кездесуге бар ға-ным бар. Депутат станциядан өз кө лі гімен қарсы алып, жер гі-л ік ті мектептердің біріне апар-ды. Мектеп ауласына кіргенде ешкім бізді қарсы алған жоқ. Өйткені таңғы сабақ уақыты бо-латын. Мектепке кіргенде «де-путат Мйоукай Кадзухира кел ді» деп, қызыл кілем төсеп, құр дай жорғалаған мұғалімдерді көр-медік. Əрқайсысы сыныптарда дəрістерін өткізуде. Оқушы лар-мен кездесу кешінде де «депутат мырза» деп жалбақтаған мек-теп қызметкерін байқамадық. Өйткені мұнда депутаттар сай лан-ған аймақтағы мектеп, ауруха на, т.б. нысандарға аптасына бір-екі рет міндетті түрде барып, жұ-мыс жағдайын көріп қайтады екен. Сондай-ақ депутаттар мен мем лекеттік қызметкерлер, тіпті жо ғары дəрежелі шенеуніктерге дейін ел қатарлы қоғамдық көлікпен жүреді. Токиодағы де-путаттар префектураларды аралау үшін іссапарға шыққанда жалпақ

жұртпен бірге шинкансэн немесе дэншя электр пойызына мінеді. Нөкер ертпейді. Өйткені бұл елде басқаға белгілі қылмыс түр лері жоқ.

Әділетті кадр саясатыЖапонияда шенеуніктердің

жеке бизнеспен айналысуына тыйым салынған. Бұндай заң та-лай елде бар, əрине. Бірақ Жапо-нияда заңға бəрі бағынады. Жақ-сы тұрмыс үшін жасырынып «сауда жасап» жүрген шенеунікті таппайсыз. Өйткені үкімет бел-гілеген жалақы қалыпты өмір сүру үшін жеткілікті саналады. Жапонияда мемлекеттік жəне муниципалдық қызметкердің басшы бола жүріп, кеңесші, ком-пания кеңесінің мүшесі, жеке ком пания иесі, т.б. жұмыстарды қатар атқаруына заңмен тый-ым салынған. Жасы жетіп, қыз-мет тен кеткен шенеуніктің екі жыл ішінде өзі басқарған сала-дағы коммерциялық фирмада

қызмет атқаруына болмайды. «Қызметкерлер ісі жөнін де гі кеңес» шенеуніктен өзі қыз мет атқаратын салада қандай акция-лар ға иелік ететіні туралы есеп бе руді талап ете алады.

Сондай-ақ Жапонияда шенеу-нік тердің қосымша ақыға немесе сыйақыға жанама қызмет істеу іне болмайды. Бұл елде сай лау алды компанияларын қар жыландыру ісі қатаң бақы ла нады. Шенеунікке бір мəселені ше шу үшін «пара беру» ешбір жа пон ның ойы-на да келмейді. Өйтк ені бұнда барлығы жүйелі, жау апты меке-мелер белгіленген мін деттерді заңға сəйкес орындайды.

Жапониядағы 1907 жылғы «Қылмыстық кодекстің» (1995 жылы редакцияланған) 25 бабы парақорлық пен қызмет бабын асыра пайдалануға арналған. Бұл құжат бойынша «пара алды» де-ген жалған айыптауды жəне пара беруді пара алумен бірдей заң бұзу шылық деп таниды. Пара бергендер де, ал ғандар да қатаң жазаға кесіледі, яғни үш жыл дық айдауға жіберіледі немесе ақшалай айыппұл төлейді. Парақорлық ту-ралы жалған ақпарат бергендер үш айдан он жылға дейін сотталады.

Жапонияда 2000 жылдың қараша айында жемқорлық əрекеті үшін қылмыстық жазаға тартуды көздейтін арнайы заң қабылданды. Жаңа заңға сəйкес жемқор деп танылған тұлға бір жылға дейін бас бостандығынан айыры лады немесе 2,5 млн иен айып пұл төлейді.

Жапонияда министрлер ка-би неті мүше ле рінің, олардың от басы мүшелерінің, ми нистр-лер орынбасарларының, парла-мент де путаттарының, губер на-тор лардың дүние-мүлкі тура лы дек ларация тапсыруды мін дет-тей тін қоғамдық бақылау жүйесі құрылған. Жапониядағы əділетті кадр саясатын жүргізу жəне

қыз меткерлердің құқықтарын қор ғау «Қызметкер ісі жөніндегі ке ңеске» жүктелген.

Бұл елде заң жүзінде саяси қыз меткер лер дің этика мəселе-сіне де үлкен көңіл бө лін ген. «Пар ламент туралы» заң да «Сая си этика» туралы бө лім бар. Депутаттар əдеп ере же ле-рі мен саяси этика бағ дар ла ма-сын қатаң ұстануға мін детті. Арнайы құрылған комис сия лар шенеуніктердің этиканы сақ тау дəрежесін тексеріп тұ рады.

2000 жылдың сəуір айы нан бастап «Мем ле кеттік қыз мет-керлердің этикасы турал ы» заң күшіне енді. Бұл заңға сəйкес, əдеп бұзған мемлекеттік қыз-меткер əкімшілік жазаға тар-тылады. Сондай-ақ осы заңға сəйкес шенеуніктердің сый лық алу ына да шектеу қойыл ған. Бө-лім бастығының көмек ші сі мен одан жоғары қыз мет керлер əр үш ай сайын министрлік бас-шысына немесе бас қармаға қабылданған əрбір 5 мың иен (жəне одан да жоғары) кө лемдегі сыйлықтар туралы есеп беруі тиіс. Жоғары дəрежелі ше неу нік-тер басшылыққа өткен жыл да ғы кіріс туралы есеп береді. Бұл істе «Этикалық тексерулер жөніндегі комитет» белсенді рөл атқарады. Атал ған комитет тексеру жүргізіп, жаза тағай ындау құқына ие.

2001 жылғы «Ақпараттың ашық тығы туралы» заңға сəй-кес азаматтар үкіметтегі рес-ми ақ па раттарға қол жеткізе алады. Ресей дің жоғары эконо-ми калық мектебінің сыбайлас жем қорлыққа қарсы саясат зерт-ха насының мəліметі бойынша, соң ғы жылдары жүргізілген аза-маттардың жемқорлықпен бет-пе-бет келуі халықаралық ин-дек сінде Жапония мен АҚШ ең төменгі сатыдан көрінген, яғни жемқорлықтан ең таза ел болған.

Токио мэрі не үшін қызметінен кетті?

Өткен жылғы шілде айында Токио ның губернаторы Йоичи Масудзоэның басы «жемқорлық дауына» қалды. Оны жұрт сая-жайына бір рет қызметтік көлігін мініп барғаны үшін «жемқор» деп айыптаған. Қызметінен ке-терде ол адал түрде жұмыс күнін толық аяқтап барып, кабинетінен шыққан.

Йоичи Масудзоэге сондай-ақ қор есебінен каллиграфия сабағы үшін жібек киім сатып алды деген жала жабылды. Баспасөзде өзі ту-ралы сыни мақала жарияланғаннан кей ін Масудзоэ жалақысын түгел қай таруға уəде беріп, қыркүйек айы на дейін орнында отыруды сұ-раған. Бірақ өз атына 31 мың арыз түс кенін білген соң, қыз ме тінен кеткен көрі неді.

Жапонияда қызметтен боса-ған дарға бел гілі бір мөлшер де төлемақы төленетін тəр тіп бар. «Асахидің» жазуынша, Йоичи Масудзоэ жұмыстан босағанда 68 млн иен (650 мың доллар) тө-лем ақы алған. Одан бұрынғы Токио мэрі саяси науқанға пай да-лану мақсатында 500 мың дол лар қаржыны ресми түрде тір кемегені үшін қызметінен бо са ған еді.

Жапонияда сайлауалды нау-қанында компаниялардан, жер-гі лікті өзін-өзі басқару органда-рынан, т.б. ақша алуға болмайды. Заң бұзғандар келесі сайлауға қатыса алмайды.

Жапония – жемқорлықты жүгендеген мемлекет

Серік �БДІБЕК,«Егемен Қазақстан»

Конференцияның бас ты мақсаты Ауғанстандағы жағ-дайды бейбіт жолмен реттеудің негізгі қағидаттарын үйлестіру, Ауғанстан үкіметі мен қарулы оппо зиция арасындағы келіс-сөздер тетігін əзірлеу, сондай-ақ осы үдерісті қолдау үшін əлем-дік қауымдастықтың бірлескен əрекеттерін үйлестіру болды.

Қ. Əбдірахманов бейбіт ші-лік тің, қауіпсіздіктің, ынты-мақ тастықтың жəне дамудың өңір лік үлгісін Орталық Азияда қалыптастыру, соның ішінде Ауғанстанға экономикалық жə-не əлеуметтік дамуда көп жақ ты көмек көрсету, бей біт ші лік пен қауіпсіздікке төнг ен қауіпке қар сы тұру, сон дай-ақ оның əлеуетін нығайту Қазақстанның БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесіндегі жұ мысы басымдықтарының бі рі болып табылатынын атап өт ті.

Ташкент конферен ция сы-ның қатысушылары алдында сөй леген сөзінде Өзбекстан Пре зиденті Шавкат Мирзиёев Қазақстан Президенті Нұр сұл-тан Назарбаевқа БҰҰ Қауіп сіз -дік Кеңесінде осы кездесуді ша-қырудағы бастамасы үшін шын жүректен алғысын білдір ді.

Қазақстанның Еуропалық одақ пен басқа да серіктестерінің бірлесіп қаржыландыру көме-гі мен Ауғанстан азаматтары-на білім беру бағдарламасын жалғастыру туралы бастамасын ұсынғаны белгілі. 2010 жыл-дан бастап Қазақстан өзінің оқу орындарында ауған азамат тары үшін жалпы құны ша мамен 50 миллион долларды құрайтын білім беру бағ дар ламасын жүзеге асыруда. Осы бағдарламаның аясын да 2010 жылдан бастап 2021 жыл ға дейінгі кезең ара лы -ғында 1000-ға жуық ауған аза-маты оқы тылады.

«2018 жылдың күзінде Қазақстан Астанада «Ауған- с тан дағы əйелдердің мүм кін дік-терін арттыру» туралы халық-ара лық конференция өткізуді

жоспарлап отыр. Оның басты мақсаты – Ауғанстанның бейбіт дамуындағы əйелдердің рөлі мен үлесін, ауған əйелдерінің құқықтары мен мүмкіндіктерін елдің əлеуметтік-экономикалық жə не саяси салаларында олар-дың мемлекеттік жəне жеке сек торларға қатысуын арт ты-ру арқылы кеңейту мəсе ле лерін тал қылау», – деді Қ.Əбді рах-манов.

Қазақстан Ауғанстанға жыл сайын мыңдаған тон-на гуманитарлық жүк, оның ішінде азық-түлік, жанар-жа-ғар май материалдары жəне əр түрлі жабдықтар жет кізе оты рып, екіжақты келі сім-дер мен көпжақты ны сан дағы ке лісімдердің аясын да тех-никалық жəне гума ни тар лық көмек көрсетуді жал ғас ты-ратыны ерекше аталып өтті.

Осы орайда Қазақстан Пре-зи дентінің Төрағалық етуі мен 15 наурызда Астана да өткен Орта лық Азия мемлекеттері бас шылары кездесуінің нə ти-жесі Ауғанстанның əлеуметтік-эко номикалық дамуына ұжым-дық көмек көрсетілуіне жаңа мүм кіндіктер ашып отырғанын ай та кету керек.

Конференцияға Ресей, Қытай, АҚШ, Үндістан, Иран, Пəкіс тан, Түркия, Біріккен Араб Əмірліктері, Сауд Арабиясы, Қатар, Ұлыбритания, Германия, Франция, Италия, Жапонияның сыртқы істер министрлері мен БҰҰ, Еуропалық Одақ, ҰҚШҰ, ШЫҰ, НАТО ұйымдарының жоғары өкілдері қатысты.

Конференцияның қоры тын-дысы бойынша Ташкент дек-ла рациясы қабылданды, онда Ауғанстандағы жағдайды саяси тұрғыдан реттеудің одан ар ғы қадамдары көрсетіліп, сая си рет теу үдерісіндегі ау ған та-ра пының негізгі жəне үй лес ті-ру ші рөлі бекітілді. Халық ара-лық конференцияның аясында Қ.Əбдірахманов АҚШ пен Иран делегацияларының бас-шы ларымен екіжақты кездесу-лер өткізді.

unian.net

Аян �БДУ�ЛИ,«Егемен Қазақстан»

Қытайдың CCTV арнасы Ким Чен Ынның ҚХР-да 25-28 наурыз аралығында болғанын хабарлады.

Солтүстік Корея басшы сы-ның Қытайға сапарлауының мə нісі неде? Əлемдік сарапшы-лар бұл туралы түрлі болжам-дар айтуда. «Бұл сапар Ким Чен Ынның алдағы екі айға жос парланған маңызды екі кез десулеріне қатысты» деседі бол жаушылар. Айта кету ке-рек, осыған дейін жабық сая-сат ұстанған КХДР басшысы сəу ір айында Оңтүстік Корея президенті Му Чжэ Инмен кез десуді жоспарлап отыр. Со-ны мен қатар мамырда АҚШ президенті Дональд Трамппен келіссөз өткізу ниеті бар.

«Си Цзиньпин Дональд Трамппен кездескен. Онымен қалай сөйлесу керектігін біледі. Дегенмен Қытай басшысы Кимнің нені қалайтынын, қан-дай мақсаты барын анықтап алуы қажет. Бүгінге дейінгі алау ыздыққа қарамастан Қы тай əлі күнге дейін КХДР-ға ық па-лын жүргізеді», дейді амери ка-лық дипломаттар.

Айта кетерлік бір жайт, КХДР көсемінің Бейжіңге брон ды пойызбен барғаны қы-зы ғушылық тудырып отыр. Дəл осы пойызбен 2011 жылы оның əкесі Ким Чен Ир да Қы тай ға жол салған. Бұдан бө лек, Жапонияның Nippon News Network арнасы вок-зал аймағында қауіпсіздік

ша ралары күшейтілгенін, ал Тяньаньмэнь алаңында туристердің жүруіне тыйым салынғанын жеткізді.

Қытай мен КХДР-дың бай-ланысы алдағы уақытта да өрбитін сыңайлы. Себебі Си Цзиньпин Дяоютайдағы рези-денцияда өткен кездесуде Ким Чен Ын мен оның жұбайы Ли Соль Чжуды Қытайға тағы ке-луге шақырды.

Ал Ким Чен Ын өз сөзін де Қытай төрағасы Си Цзинь пин-мен өткен алғашқы кездесуі екі ел дің достық байланыстарын нығайтып, Корей түбегіндегі бей бітшілік пен тұрақтылыққа ық пал ететініне сенімділік біл-дірді.

Өткен жылы Солтүстік Корея ның баллистикалық зы-мы рандарды бірнеше рет сы-нақ тан өткізгенін бүкіл əлем сын ға алған. Осыған қатысты бұл елге түрлі санкция да са-лын ды. Ал Ким Чен Ын бас-та ған бірнеше лауазымды топ қара тізімге енгізілді.

Осыған орай, Сеул мен Токио Бейжіңнен КХДР көсе мі-нің сапары туралы түсінік те ме сұрап отыр. Осыған қа тыс ты жақын күндері Қытай үкі ме-тінің өкілі Ян Цзечи Сеулге бармақшы.

Жаһанға жойқын қаруымен сес көрсетіп отырған Солтүстік Кореяның биылдан бастап əлем ге есік аша бастағаны қу-ан тарлық жайт. Ал жақын күн -дері Си Цзиньпин мен Ким Чен Ынның кездесуінде нақ ты қандай мəселелер тал қы лан-ғаны белгілі болуы мүмкін.

Әлем елдері Қытай мен Солтүстік Корея басшысының кездесуін сөз етуде

6 29 НАУРЫЗ 2018 ЖЫЛ

––––––––––––––––––––Алдағы күндері сәуірдің алғашқы лебімен «Теңіз-шев ройл» ЖШС Қазақ-стандағы ширек ға сырлық қызметін атап �те ді. Осы аралықта Аты рау �ңірінің түлеуіне ТШО аз үлес қосқан жоқ. Ай мақ тың ажары кірді. Мұ найдың күші жергілікті ха лық-тың әлеуметтік �міріне к�п �згеріс әкелді. Сондай-ақ ТШО �зінің күміс тойына жаңа рекордтармен жетті. ––––––––––––––––––––

EKONOMIKA

Мұнайдың мысы«Теңізшевройлдағы» жергілікті мамандар саны 83 пайыздан асты

Айнаш ЕСАЛИ,«Егемен Қазақстан»

Сөзіміз жалаң болмасын, осы 25 жылда ТШО есебінен Атырау облысының əлеуметтік жобала-рына 1,4 миллиард доллардан астам қаражат салыныпты. Ерікті əлеу меттік-инфрақұрылымдық бағ дарламалардың аясында құны 230 миллион доллардан аса-тын 110 жоба жүзеге асты. Бұл де геніңіз үйге келген көгілдір отын, нан зауыты, қазандық, ем-ха налар, мектеп, балабақша, де-ма лыс орындары... тізе бер сең ел тіршілігін түрленткен тірл ік-тердің легі.

Ең бастысы, шетелдік инвес-торлар өңірге əлеуметтік биз-нес мəдениетін, яғни қоғам-мен қарым-қатынастың адам-гер шілікке құрылған үлгісін алып келгенін мойындаған жөн. «Те ңізшевройл» ЖШС ба тыс өңір де ғана емес, бүкіл рес пуб-ликада корпоративтік жау ап-кершіліктің стандарттарын ен-гізуге айтарлықтай ықпал етті.

Таяуда «Теңізшевройл» ЖШС өзінің өзгермейтін дəс тү-рі бойынша Алматыда бұқа ра -лық ақпарат құралдары өкіл де-рінің қа тысуымен кезекті есебін бер ді. Яғни 2017 жылдың қо ры-тындылары жарияланып, жаңа табыстар туралы баяндалды.

Жергілікті мамандардың машығы

артып келеді«Теңізшевройл» ЖШС бас

директоры Тед Этчисон сөзін өндіріс барысындағы қауіпсіздік техникасы мен қоршаған ортаны қорғаудан бастады. Бірақ БАҚ өкіл дерімен дəстүрлі басқосу жер гілікті кадрлар мəселесін де ай налып өтпейді. Бұрынғы зау ыт-тардан бөлек, қазір Теңізде үшін-ші буын зауытының құрылысы – «Келешек кеңею жобасы – Ұңғы ернеуіндегі қысымды бас қа ру жобасы» (ККЖ-ҰЕҚБЖ) қар-қын ды жүруде.

Жуырда осы осы зауыттың опе раторлығына үлкен байқау жа-рия ланып, 5 мыңдай үміт кер дің іші нен 60 маман іріктелініп алын-ған. Жəне сол 5 мың үміткердің өзі де құжаттары талапқа сай тə жі рибелі қызметкерлерден құ-рал ған.

Қысқасы, жаңа жобалар жер-гілікті кадрлардың қатарын артты рып отыр. Жəне осы ширек ға сырда өндірістің басы-қасында жү ріп тəжірибе байытқан мықты мамандар легі пайда болғанын мақтаныш тұту қажет.

Мерейтойлық мəслихатта жер гілікті қызметкерлердің кə-сіп қойлығын шыңдауға жұм сал-ған инвестиция жайы айтылды. Бүгінде ТШО-да жұмыс істейтін отандастарымыздың үлесі 1993 жылғы 50 пайыз көрсеткішпен салыстырғанда 83 пайызға жет-кен. ТШО-дағы жергілікті ұлттан шыққан басшылардың, жоғары жəне орта буын жетекшілерінің үлесі жалпы басшылық құрамның 67 пайызын құрайды. Нақты айт қанда, 2007 жылдан бері 156 Қазақстан азаматы сырт мемлекет терде, өндіріс барысын-да бі лімін көтеріп, тəжірибесін бай ы та келе басшылықтағы жəне тех никалық бөлімдердегі ше т-елдік мамандардың орнын ал-мас тырған.

Бүгінде ТШО кадрлары жаса-рып келеді деп айтуға негіз бар. Екінші буын зауытындағы опе-ра торлардың орташа жасы – 30. Ын тымақтаса қимылдайтын қыз меткерлер бəрі де өзіне бай-ланыс ты екенін біледі. Жұ мыс-ты жауапкершілікпен сапалы атқарса, ертеңгі күнім не бола ды деп алаңдамайды. Əркімнің ең-бе гі мен біліктілігіне сай алатын жалақысы бар.

«Теңізшевройлдың» мұнан да үлкен межеге

жетуге қауқары барНе десек те, компания биыл

атап өтілетін күміс тойына ауыз толтырып айтарлықтай табыста-рымен келіп отыр.

Ең ірі Теңіз мұнай-газ кен орнын игеріп жатқан «Те ңіз-шевройл» 2017 жылдың қо ры-тындысына сəйкес шикі мұ най-дың 28,7 млн тоннаға (229 млн бар рель) тең рекордтық көлемін өн діріп, мұнай нарығындағы көшбасшылық орнын кезекті мəрте бекітті. 25 жылдықтың

бедеріндегі ең жоғары жылдық көрсеткішке қол жеткізді.

Ал ТШО бас директоры Тэд Этчисон компания 2018 жы лы атап өтетін мерейтойын өндіріс саласындағы ғана емес, соны-мен бірге басқа да са бақ тас са-ла лардағы тамаша нə ти же ле рі-мен қарсы алып отыр де ді. Яғни өт кен жылы сұй ы тылған газ сату көлемі шама мен 1,38 миллион тоннадан асып, құрғақ газ сату көлемі 7,45 миллиард текше метр-ге, ал күкірт сату көлемі 2,49 мил-лион тоннаға жетті.

Соңғы он жылдағы осынау үз діксіз табыстар 2008 жылы жү зе ге асырылған Шикі газды ай дау жəне екінші буынға жата-тын зауыт сынды жобалардың ар қа сында ұлғайып келеді. Осы жо балардың нəтижесінде Теңізде тəу лік ішінде өндірілетін мұнай көлемі 75 мың тоннаға (600 мың баррель), ал табиғи газ көлемі 22 млн текше метрге (750 млн текше фут) жетіп отыр.

Тед Этчисонның айтуынша, компанияның биылғы көр сет-кіш терден де биік межеге жетуге қауқары жеткілікті.

Әлемдегі ең алып зауыттың бірі салынуда

Бұл күндері Теңізде алып құ ры лыс кестеге сай жүруде.

Үшін ші буын зауыты – 2016 жылы ТШО серік тестерінің ККЖ-ҰЕҚБЖ-ны қаржыландыру тура-лы ақыр ғы шешімді мақұлдағаны аян. Осы мəмілеге сəйкес, 2022 жылға қарай кен орнындағы осы алып жоба аяқталуы тиіс.

Жоба дүние жүзінің 11 елінде орна ласқан 19 орталық арқылы жүзе ге асады. Бұл зауыт мұнай өнді ру көлемін жылына 12 млн тон на немесе тəулігіне 260 мың бар рельге арттыра отырып, мұ-най өндірісінің жылдық көле мін шамамен 39 миллион тоннаға немесе тəулігіне 850 мың барре-льге жеткізуді көздейді. Əрі қол-даныстағы нысандардың толық қуатпен жұмыс істеп тұруын қамтамасыз ететін алып жоба.

Өткен жылы бірқатар қосал-қы нысандардың құрылысы аяқ-тал ған.

Қазіргі таңда ККЖ-ҰЕҚБЖ нысандарының құрылысы əлем-дік стандарттардың озық үлгі-сіне сəйкес, қаражатты үнем-деу мақсатында бір мезетте орын далуда. Оған қоса ККЖ-ҰЕҚБЖ аясында 30 мыңнан ас-там қазақстандық ел ішіндегі жұ мыстарға тартылып, жоба да қыз мет етіп жатқандар саны-ның 92 пайызын құрап тұр. Жə не ТШО қазақстандық жаб дықтаушыларды ККЖ-ҰЕҚБЖ үшін жобалау, сатып

алу жəне модульдерді дайын-дау қызметтеріне барынша тар-тып отыр. Жоба іске кіріс келі бері 2 мыңнан астам отандық ком пания алдын-ала ірік теу ден өтті. Қазірдің өзінде қазақ стан-дық компаниялармен 500-ден астам келісімшарт жа салған. Осы арада мынаған мəн бер-ген жөн. Қазақстандық қам ту ком панияның бес басым ба ғы-тының бірі. Сондықтан «Келе шек кеңею» жобасының мақсаты жал-пы шығындардың 32 пайызын қазақстандық қамтуға бағыттау болып табылады.

Осыған байланысты ТШО бас директоры Тед Этчисон есеп-ті баяндамасында 2017 жы лы ККЖ-ҰЕҚБЖ жобасы ая сында үш бірдей ірі форум өткі зілді деді. Атап айтқанда, құ рылыс компанияларының фо ру мынан бөлек, біліктілікті ба ғалау мен кəсіби техникалық оқы ту фо-румы өткізілген. Жəне Құл-сарыда ТШО-ның негізгі өн-дірісі мен ККЖ-ҰЕҚБЖ бас мердігерлерінің қатысуымен бос жұмыс орындары жəрмеңкесі ұйымдастырылған.

Ендігі күш жобалау мен ма-те риалдық-техникалық қамту жұ мыстары модульдерді те-ңіз арқылы алғашқы тасымал-дауды бастауға жəне Теңіз кен орнындағы нөлдік цикл

жұмыстарын орындауға бағыт-та луда. Яғни қазір жер асты жұмыстары жүріп жатыр.

ККЖ-ҰЕҚБЖ жабдық та ры-ның негізгі бөлігі Қазақстан, Оңтүстік Корея жəне Италияда жа салады. Алып зауыттың мо-ду льдері алдын-ала жинақталып, одан кейін соңғы құрастыру үшін Теңіз кен орнына жеткізіледі. 2016 жылдың қазан айында Маң-ғыстау облысында орна ласқан Ерсай өндірістік ала ңын да құбыр эстакадаларын жа сау басталып, қазіргі таң да жұмыстар жоспарға сəй кес орындалуда. Оған қоса Ита лияда газ-турбиналы ге не -ра торларды жасау жəне Оң-түс тік Кореяда модуль жасау жұ мыстары жоспарға сəйкес орын далуда. Ал модульдерді та -сы малдайтын кемелерді жасау жұ мыстары Вьетнам мен Ру-мы нияда жалғасуда. Қазірдің өзін де алғашқы 10 модуль жет-кі зе тін кеме суға түсірілген. Бо-лашақта бұл кемелердің үшеуі Қа зақстанның меншігіне өтеді.

Бәрі де адамзат үшін және

жеке адам үшінЕгер мұнай өндіру ісі жал-

пы адамзат баласы үшін болса, мұ най лы өңірдің жеке адамдар үшін қандай игілігі бар деген

сұрақтың туындауы да заңдылық. Осы арада ТШО-да аймақты əлеу меттік тұрғыда қолдауға қа тысты екі бірдей бағдарлама жұ мыс істейтінін атап өткен жөн. Оның бірі – «Игілік» əлеу-мет тік-инфрақұрылымдық бағ -дар ламасы болса, екіншісі əлеу-мет тік инвестициялық бағд ар -л ама. 2017 жылы Атырау об лы-сы ның денсаулық сақтау жəне бі лім беру салаларына қолдау көр сету мақсатында ТШО-ның əлеуметтік инвестициялар бағ-дар ламасына 1,06 миллион АҚШ доллары шамасында қаржы жұмсалған.

Тек өткен жылы Атырау об-лы сында маңызды 9 əлеуметтік инфра құрылымдық жоба жүзеге асса, бұлардың қатарында маман дандырылған техникалық гимназия мен Атырау қаласында тұрғындардың сүйікті дема-лыс орнына айналған Ретро-сая бақтың құрылысын бөле-жарып атап өту лəзім. Мы салы, ТШО-ның Үкіметпен жə не жұртшылықпен байланыс бө-лі мінің бас менеджері Рза бек Ар тығалиев «Игілік» бағ дар-ла масы Атырау облысының əлеу меттік келбетінің өзге-руін де маңызды рөл ойна ғанын нақты атқарылған жобалармен дəйектей келе, ол есеп түріндегі емес, іс жүзіндегі жақсылықтар екенін атады.

Қысқасы, 1993 жылдан бері əлеуметтік жобаларға жалпы 293 миллион доллар бөлініп, 110 нақты жоба іске асқан. Ең бас тысы, «Игілік» бағ дар ла-ма сына бө лінген қа ра жат тың тиісті мақ сатқа жұм са лу ы-на қатысты жер гілікті би лік, əкім шілік жəне БАҚ та ра пы-нан авторлық, тех ни ка лық ба-қы лаулар бар. Осы бағ дар ла-ма ға тартылған үкі мет тік емес ұйымдар да арнайы комиссия алдында есеп береді.

Өз кезегінде Тед Этчисон мыр-за Алматыдағы БАҚ жетек ші-лерінің қатысуымен өткен жи ын-да ТШО-ның қызмет етіп ке ле жатқан жылдары ішінде ком-панияның Қазақстанға ба ғыт-таған тікелей қаржылай төлем-дері 125 млрд доллардан асып түс кенін мəлімдеді. Бұл қара жат-тың ішінде қазақстандық қыз-мет керлерге төленген жалақы, отандық тауар өндірушілер мен жет кізушілерден сатып алын-ған тау ар лар мен қызметтер, мем ле кеттік кəсіпорындарға ауда рылған төлемдер, қазақ-стан дық се ріктеске төлен ген дивидендтер, сон дай-ақ мем-ле кеттік бюджетке салық жəне роя лти түрінде ау дарылған ақша қам тылған.

Бұрынғысынша, жоғарыда атап өтілген əлеуметтік инвести-ция лар бағдарламасы аясында 1 млн долларға тарта қаржы ай-мақ тағы денсаулық сақтау жəне білім беру саласын қолдауға бағытталады.

АЛМАТЫ

29 НАУРЫЗ 2018 ЖЫЛ 7QOǴAM

Адал асымыздың қадірін түсірмейік

Біз сияқты мегаполис тұрғындары үшін мәселенің үлкені – азық-түлік са-пасы мен табиғи өнімдер екені айтпаса да түсінікті. Өз бақшасындағы балғын көкөністерді жемеген, жаңа сауылған сүтті ішпеген адамда қайбір денсаулық болсын. Сондықтан да ауыр көтеріп, ыстыққа күйіп, суыққа тоңып жат-паса да қалалықтарды кесел көбірек айналшықтайды.

Мұның бәрі түсінікті болса да, түсін­бейтін де жайттар жеткілікті. Мәселен, халқымыздың тарихымен бірге ажырамай келе жатқан күнделікті азығы, оның ішінде әсіресе, малмен күнелткен қазақтың сүт өнімдерін алайық.

Наурыз мерекесі қарсаңында қаладағы үлкен базарға барсақ, жұрт жапырылып айран, қымыз, шұбатқа таласып, кезекке тұрып жатыр екен. Мұндай ұзын­сонар кезекке тұру егемендіктің елең­алаңымен келмеске кеткендей болатын. Тосын көріністі қызық көріп, қатарға тұрып, айранның да, қымыздың да, шұбаттың да дәмін татып көруге кірістік.

Және бұл қадамға итермелеген жайт­тар да жеткілікті болатын. Алматыда мыңғырған мал жоқ. Іргесіндегі ауылдар­да азды­көпті бие байлайтындар бар. Бірақ түйе деген жануарды көрмек түгілі, кейде атын естудің өзі қиындау. Қысқасы, біздің қалада түйе жоқ, бірақ шұбат көп...

Сонымен сағатымызды қиып, қымыз­дың да, қымыранның да, айранның да шалаптың да, шұбаттың да дәмін тата бастадық. Қазығұрттың баурайында шүйгін шөпке жайылған биенің саума­лы мамырда қандай, күзде шөп піскенде қандай екенін бала кезден жазбай тани­мыз. Ал айран деген сиырдың сүтінен ұйытылатынын бұл қазақққа баяндап отырудың өзі ақымақтық. Түйе сүтінің сырын кейін келін болып түскен елімізден білдік. Шайға сиырдың сүтін қатқанда қандай дәм береді, түйенің сүті қандай дәм береді? Бұл екі жануардың сүтінің құрамы өте бөлек екені бесенеден белгілі.

Қысқасы, «Алтын Орда» базарындағы айран деп сатып жатқан айранның да, қымыз деп сатылып жатқан піскен айран­ның да, шұбат деп сатылып жатқан түсі­ніксіздеу қосындыны, мүмкін қымыран шы ғар, қатарынан дәмін татып көріп, тек қана өкіндік, тек қана қынжылдық. Құдайым­ау, шұбат қашан тұп­тұщы, қаймақ сияқты тәтті болып еді?! Қаншама рет іргеміздегі «Көк базардан» удай бағаға «қымыз» деп шалапты, «шұбат» деп қою айран сатып алып келдік. Ауыл қазағы қойдың сүті мен сиыр сүтін, түйе сүті мен бие сүтін бірден ажырата алады. Ал асфальт үстінде туған буын үшін ақшыл қышқылтымның бәрі бірдей.

Түйе сүті, бұл түлік суды аз ішетін­дік тен, майлы болып келеді. Қуаты мен дәрумендік қасиеті қымыздан кем емес. Қымызда 499­528 ккал болса, шұбатта 789­991 ккал болады. Шұбаттың да сапа­сы көбiнесе ұйытқыға байланысты екенін, баппен ашытылған шұбатты үзбей ішкен адамның ағарып шыға келетін де көрдік.

Бұл қазақ әсiресе, қос өркештi қазақ түйелерiнiң сүтi емдiк қасиетiмен құнды саналатынын, желөкпе, азқазан, ішек жолдарына қара жел байланып, ас қорыту нашарлағанда шипа екенін біледі. Ал сиыр сүтін өндіруді көлемді жүргізген кешегі Кеңес өкіметіне біз сияқты ұлттардың келешегі мен денсаулығы керек болмады. Бие мен түйе сүті сиыр сүтіне қарағанда анағұрлым сіңімді, ана сүтіне жақын, құнарлы екенін қазаққа түсіндіріп отырудың өзі артық. Бірақ, әңгіме бұл ту­ралы да емес.

Ендігі сөз болмысымыздың ажыра­мас бір бөлшегі, шежіремізді суарған сүт өнімдерінің өтірігі мен сапасы қақында. Қазақ болғаннан кейін оның ырым­жы­рым, той­томалағы мен қымыз­шұбаты та­рихымен ілесіп жүре береді. Айран­сүтті, нағыз қышқылтым шұбатты ағзамыздың аңсап тұруы да табиғи заңдылық.

Өкінішке орай, әсіресе қаладағы аста­төк тойларда өтірік қымыз, жасанды шұ­баттың көп кездесетіндігін кім жоққа шығара алады?! Шұбат деп сатып алып, сәл тұндырып қойсаң суы бөлек, айраны бөлек болып іркілдеп, литр­литр «қымыз» бен «шұбатты» төгуге мәжбүр болып жата­тындарды, яки болмаса отырыс аяқталмай жатып, ішкен­жегенін төгуге тура келетін жағдайларды көз көріп жүр.

Бұл – өмірі ет пен шұбат­қымызға байланған қазақ үшін реттелуге тиісті ұят мәселе. Халқымыздың ғасырлар бойы тұтынып келген адал да шипалы асын тәлкекке айналдыруды тоқтату керек сияқты. Өзге халықтар ұлттық тағамдарын мақтаныш етіп, брендке айналдырып жатқанда, біздің өз асымызды мазақ етуіміздің жөні қалай?..

Айнаш ЕСАЛИ,«Егемен Қазақстан»

Қайрат ӘБІЛДА,«Егемен Қазақстан»

Наурыз тойында қазақ хал қының бағзы замандардан келе жатқан салт­дәстүріне мейлінше басымдық берілді. Бұл театрландырылған қойы­лым негізінде ұйымдас ты­рылған шараға 500­ден астам адам қатысты. Олардың бас­та уында Сәкен атындағы қа­зақ драма театрының әр тіс­тері жүрді.

Мерекелік шараға қа тыс­қан өңір басшысы Ерлан Қо­ша нов қала тұрғындары мен қонақтарына Ұлыс оң бол­сын айтып, өзінің жа ңа жыл­дық жүрекжарды тілек терін жеткізді.

Жалпы, биылғы Наурыз тойында жұртшылық, әсіресе өзге ұлт өкілдері арнайы ті гіл­ген киіз үйлерге кіріп, он да­ғы халықтың қолөнер туын ­дыларымен, ұлттық та ғам түрлерімен жақынырақ таны­суға мүмкіндік алды. Сон дай­ақ олар наурыз көженің дәмін татып қана қоймай, қалай

дайындалатынына да қатты қы зығу шы лық танытты.

Былай қарасаңыз, жыл­да қайталанатын үйреншікті көрініс тер. Дегенмен салт ­дәс түр ді, ұлттық құнды лық ­та рымызды осылайша на­сихаттай бергеннен ұтыл­масымыз анық. Оның үсті не, Наурыз тойы мұндай мүм­кіншіліктерге жолды кеңінен ашып беріп жүр. Наурыз мейрамында ұлтымыздың «Бе сікке бөлеу», «Тұсауке­сер», «Қыз ұзату» сынды жөн­ жоралғыларын көр ген өз ге ұлт өкілдерін былай қой ғанда, қалада өс кен қа ра­көз деріміздің өзі ұл ты мызды ұлық тайтын құн ды лықтар ту ралы мол мағ лұмат алғаны сөз сіз еді.

Мерекелік шара спорттық жа рыстарсыз жетімсіреп қа­лар еді. Биылғы Наурыз мей­рамында да спортшы қыз­жігіт тердің өнеріне барынша құрмет көрсетілді. Шығыс жекпе­жегі түрлерінен, таек­вандо, каратэ, самбо спор­ты бойынша олар көрсет кен

қойылым жұрттың ыс тық ықыласына ие болды. Шах­мат, дойбы және тоғыз құ­малақ жарыстары да тартыс­ты өтті.

Мерекелік көңіл күйдің ажарын Алматыдан арна­йы келген эстрада ән шісі Бақыт Шадаеваның орын­дауын дағы тамаша әндер тіпті әрлендіре түсті. Жер­гілік ті өнерпаздардың ұйым­дастыруымен өткен шағын кон церт те жұрттың көңілінен шық ты.

Қарағандыдағы сияқты об лыстың барлық өңірінде Наурыз мейрамы өз дәре­же сінде тойланғанын айта

кеткен жөн. Кей жер лер дегі ауа райы ның қо лай сыздығына қара мастан, алты ай қыстан ығы ры шы ғып, көктемді асы­ға күткен ағайын мереке кө­рі гін ба рын ша қыздыруға ат са лыс ты. Облыстың қа ла ­лары мен аудандары, ауыл­дары биылғы Наурыз тойын барынша қызықты, жи нақы және ысырапсыз өт кізуді ал­дарына міндет етіп қойды. Бұл жерлерде де ұлт тық салт­дәстүрлеріміз бен әдет­ғұрыптарымыздың ұлық­талуына баса көңіл бөлінді.

Жалпы, биылғы Нау рыз мейрамына өзге ұлт өкілде­рінің де белсене қа тысып,

тойдың жалпы ха лық тық си­пат алуына барын ша ықылас танытқаны сүйсінтті. Біле білген адамға бұл – елі міздегі береке­бірліктің бүгінгі күн­дегі боямасыз шындығы, шы­найы бет­бей несі.

Наурыз тойы үстіндегі шат­ шадыман көңілді облыс орталығында көптен бері баспана күтіп жүрген тұр­ғындардың қуанышы еселей түсті. Қаладағы «Панель­ Ор та лық» тұрғын үй кеше­нінде пайдалануға берілген 192 пәтер иелерін тапты. Баспанаға ие болып, бақыттан басы айналған тұрғындардың алғашқыларына облыс әкімі Ерлан Қошанов кілтті өзі тап­сырып, теледидар сыйлады. Тұрғындарды әз­Наурызбен құттықтап, әр шаңыраққа қуаныш пен бақыт тіледі.

Бұл пәтерлердің бой кө­теруі «Тұрғын үйқұрылыс­жинақ банкі» және «Нұрлы жер» бағдар ламалары арқа­сын да мүмкін болған еді. Ал ғашқы болып баспанаға кезекте тұрғандар қол жет­кізді. Одан кейін банк са­лымшылары қоныс тойын той лады.

Қарағанды облысы

Суретті түсірген Линар ГАЛИМОВ

Қуанышқа толы Наурыз тойы ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Кеншілер астанасында тойланған биылғы Наурыз мей-рамы мағыналы шараларға толы болды. Мысалы, той өткен орталық саябақ жеті бірдей тақырыптық аймаққа бөлініп, халықтың мерекелік көңіл күйінің жоғары, той-дан алған әсерлерінің алуан түрлі болмағына жан-жақты жағдай тудырды.––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Нәзира ЖӘРІМБЕТ,«Егемен Қазақстан»

Наурызды өткізуді Челябі об лыс ­тық Халықтар достығы үйі ұйым­дастырыпты, оған «Жақсылық» қазақ ұлттық­мәдени қоғамдық бір лестігі де атсалысты.

– Біз облыста тұратын 40 мың қа­ралы қандасымыздың ана тіліміз бен ұлттық дәстүрлерімізді ұмытпауы, өгейсімеуі үшін жыл бойына жұмыс жүргіземіз. Бұл орайда фестивальдар мен түрлі байқаулардың алатын ор­ны ерекше, жарыс сипатында өт­кіз ген шаралар ұлттық на мыс ты қам шылауға ықпал етеді, алыс та отыр ған ағайынды ұлттық құн ды­лық тарға құлшындырады, – дейді «Жақ сылық» қазақ ұлттық­мәдени қо­ғамдық бірлестігінің жетекшісі Юлит Байдәулетова.

Қостанай облыстық әкімдігі

Челябі облысымен экономикалық және мәдени байланыстар орнатқан. Облыстық Тілдерді дамыту басқар­масының Тіл үйрету орталығы ресей­лік қазақтар үшін жыл сайын қазақ тілін оқыту бағдарламасын жасап береді, мұғалімдерге арнап семинар өткізеді.

– Челябі облысын жайлаған аға­йын дарымыз біздің мамандар жасаған бағдарлама бойынша бірнеше жыл қатарынан ана тілін үйреніп келеді. Мақтанғанымыз емес, тілдік ортадан шет жүрген ағайынға ықшамдалған, жеңілдетілген бағдарлама жасап беріп, онымен сырттағы қазақтардың тіл үйренуін қадағалап, қоғамдық негізде тіл үйретумен айналысатын

мұғалімдер үшін семинарлар өт­кізіп, олардың біліктілігін көтеріп отырған жұмыстар біздің облыстық Тілдерді дамыту басқармасында жүргізіледі. Мұндай бағдарламаны біздің облыстағы Тіл үйрету орта­лығының мамандары ғана жасады, оның республиканың басқа облыс­тарында баламасы жоқ, – дейді Қостанай облыстық Тілдерді дамыту басқармасының бөлім меңгерушісі Бақытгүл Сүлейменова.

Челябіде өткен Наурыз мерекесіне башқұрт, татар, әзербайжан секілді халықтармен қатар қазақтар да бел­сене қатысады. Олар әкелген ұлттық тағамның, тұрмыстық заттардың, ұлттық киімнің түр­түрі өзгелердің

де назарын аударды, жастарды өнерге баулып отыр.

Наурыз мерекесі Челябі облысын­дағы қазақтар шоғырланып отырған аудан дардағы елді мекендерде де өткізілді. Троицк ауданы Санар­ка селосындағы 500 үйдің 50 түтіні қазақтар. Биыл олар өткізген Наурыз мейрамына Троицк, Чесма ау­дандары мен Пласт қаласынан да қандастарымыз қатысып, халықтың дәстүрі мен өнерін көрсетті. Осы мерекені ұйымдастырған Санарка ауылының ақсақалы, «Мұрагер» қазақ ұлттық­мәдени орталығының жетекшісі Диқан Мусин жастарға, балаларға ана тілін, халқымыздың өнерін жалықпай үйретумен келеді.

– Мектеп оқушыларына домбы­ра, ән үйретемін. Сол арқылы олар­дың қазақ тіліне ықыласы оянады. Бірақ соңғы уақытта бала саны аза­йып кетті, жастар селода қал майды. Мен бұрын осы селодағы қазақ бала­сының барлығына домбыра ұстауды үйреткен едім, оркестр құрдым. Олардың барлығы өсіп, азамат болып кетті, менің үйреткенімді өскенде де ұмыт папты. Осында ара лас­құралас тұрып жатқан өзге ұлт өкілдеріне қа­зақ әндерін үйретемін, – дейді Диқан ағай. Наурыз мерекесінде Санарка село сының тұрғындары орыстар, украин дар, татарлар мен башқұрттар қазақ әндерін шырқады.

Жылына бір келетін Наурыз ана тіл ден де, ата мекеннен де жырақ жүр­ген қандастарымыздың ұлттық рухын бір серпілтіп тастайды.

ҚОСТАНАЙ – ЧЕЛЯБІ –ТРОИЦК – ҚОСТАНАЙ

АЛЫСТАҒЫ АҒАЙЫН

Челябідегі қандастар бір серпіліп қалды –––––––––––––––––––––––Наурыз мерекесін Ресейдің Қос-танай облысымен іргелес жат-қан Челябі облысындағы қан-дастарымыз да дүрілдетіп атап өтті. Челябі қаласының орта-лығындағы «ЧТЗ» театрының ат шаптырым фойесінде Наурыз мерекесіне арналған көрме өтті. Оған Челябі облысында тұрып жатқан түркі халықтарының өкілдерімен бірге Нағайбақ, Агапов, Чесма аудандары мен Пласт қаласы секілді он алты муниципалды аудандары мен қалаларынан қандастарымыз келіп қатысып, халқымыздың дәстүр-салтын, өнерін көрсетті. –––––––––––––––––––––––

ЖАЗЫЛҒАН ЖАЙДЫҢ ЖАҢҒЫРЫҒЫ

Негізгісі – «1937­1938 жыл дар­дың қанды науқанында қазақ ин тел­лигенттерін аяусыз қырғынға ұшы­ратқан басшы, ең болмаса, нау қан біткен соң, қатары селдіреп қал ған қазақ интеллигенциясына тыным берсейші!» деген жаңсақтық. «Басшы» мақалада қайталап айтыла берген Скворцов Николай Алек сандрович, Қазақстан КП Орта лық комитетінің 1 хатшысы. Ол бұл қыз метке 1938 жылдың мамыр айында келіп, 1945 жылдың күзіне дейін бол ды. Яғни оны қазақ зиялыларын «аяу сыз қырғанға ұшыратты» деудің жөні жоқ. Ахмет Байтұрсыновтан бас тап, барша зия­лымызды соттап, атып кет кен жа­уыз Л.Мирзоян! Ол бізге 1933 жылы келіп, 1938 жылдың мамырына дейін қырғын жасады. Сәкен, Ілияс, Бейімбет ағаларымызды 1937 жылдың ақпан айында аттырғаны туралы құжат бар. Оны кино қайрат керіміз Еркін Рақышев республика Мемлекеттік қауіпсіздік комитетінің құпия мұрағатынан іздеп тауып, кө шірмесін алған.

Сөз ыңғайына қарай Мирзоянның 1937 жылы маусым айының 13­і күні И.Сталинге, Саяси бюроға жазған

мынау жеделхатына тоқталайын:«Во время съезда Компартии

Казах стана кандидатура председателя Казахского ЦИК тов. Кулумбетова пос­ле длительного обсуждения на плену­ме съезда тайным голосованием была провалена. Основным мотивом отвода и провала был факт перехода в 1919 г. тов. Кулумбетова с оружием в руках на сторону врага. За после дние два месяца после съезда ряд арес тованных участ­ников контрреволюционной рыску­ловской и нурмаковской организации показывают на Кулумбетова, как на одного из активных участников этой национал­фашистской организации. Возможно, в ближайшие дни след­ствие покажет необходимость ареста Кулумбетова. Мы считаем совершенно необходимым освободить Кулумбетова от обязанностей председателя ЦИКа и просим ЦК ВКП(б) утвердить наше предложение об освобождении Кулум­бетова от обязанностей председателя ЦИКа. Кандидатуру нового предсе­дателя ЦИКа внесем на утверждение Политбюро в ближайшие дни».

Алматыдан Мирзоян: «с ору­жием в руках; контрреволюционная,

национал­фашистская организация» деп ышқынып жатса, оған Саяси бюро, И. Сталин қалайша сенбесін?! Саяси бюро оның дабылына құлақ қойып, Ұ.Құлым бетовті орнынан алған, арғы жағы белгілі.

Жалпы бір дерек «халық жаула­рын әшкерелеуде» Мирзоян 6­орын­да. 110 мың адамды тұтқындатып, 25 мыңын аттырған. 1­орында «жүгеріші алаяқ көсем» Н. Хрущев. Ол Мәскеу­дің облыстық және қалалық, Украи­на ның республикалық партия комит­терінің «құдайы» болған жылда­ры өзі басқарған «Үштік сотының» қаулысымен жиыны 203,5 мың «ха лық жауын» тұтқындап, төрттен бірін ат­тырып тастаған.

Екінші. Құлбек: «...Мұхаң үшін ба сын бәйгеге тіккен ондай жандар, ілуде бір аузы­мұрны жоқ дерексіз аңыз дар болмаса, соның көбі бүгінге нақты, затты жеткен жоқ» депті. Ол тұжырымына біраз таңдандым, себебі: екі жыл бойы ашық қуғынға ұшыраған Мұхаңа, 1953 жылы көкек айы ның орта шенінде тұтқындалу қау пі төнгенде студент Әнуар Әлім жанов ұстазын Мәскеуге, А.Фа деев досына жасырын аттандырып жіберген. Қайсыбір үлкен шен ді саясатшының, жазушының кейін де: «Мұхтар Әуезовті мен құт қар ­дым!», «Мұхтар Әуезовті біз құт қарып, Мәскеуге шығарып сал дық!» деген­дері – бекершілік. Ақиқат Әлжаппар Әбішевтің «Шерлі шежіре» кітабында айтылған. Мұхаң екеуі сол жылы мамыр айында «Мәскеу» мейманханасын да

кездескендерінде (Әлжекең іздеп барған) Мұхаң өзін «буржуазияшыл, ұлтшыл...» деп аласұра қиқулаған «дос­жолдас тары ның» өресіздіктеріне нали ши рыға сөйлеп отырып: «Мен үшін басын балтаның астына тосқан Әнуар дың азаматтығына тіріде – өзім, өл генде – топырағым риза!.. Егер ол қашып кетуіме жол таппаса, мен бүй тіп Мәскеудің төрінде емес, Алматының бір түрмесінің түкпірінде отыратын едім» деген екен. Ұстазы шәкіртінің ерлігіне ерекше сүйінген ғой! Иә, сол жолы түрмеге түсіп қалса, одан не мүгедек болып шығар еді, не ажалға жем етілер еді...

Мен сол оқиғалар туралы деректі хи каят жаздым. Оның ықшам нұсқасы Мұ хаңның туғанына 100 жыл толар ал дында осы «Егемен Қазақстан» газе­тінде «Сайыңнан саяқ құрлы сая тап­пай...» деген атпен (Мәди ақын ның өлең тармағы) жарияланды. Кейінде толық­тырылып, қа зақ, орыс тілдеріндегі әде би газет­жур нал дарда сол атымен ба сылды, «Екі хикаят», «Ғибратты ғұ­мыр» жинақ тарымда шықты. Құлбек бұ лар дың ешбірін оқымаған, ең бол ма­са оқыған қаламдас үлкен­кішілерден естімеген­ау... Мәселе хикаят авторы Ғаб бас Қабышұлы бол ғанында емес, мә селе Мұхаңның «Абай жолын» қор ғап қалған Бей секеңнің ерлігі мен Мұхаңның өзін қор ғап қалған Әне­кеңнің ерлігі газет оқыр мандарына бір­дей жеткені бәрекелді болатын еді де.

Ғаббас ҚАБЫШҰЛЫ

Бірер жайт––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Қаламгер інім Құлбек Ергөбек осы газеттің 7-8 ақпандағы сандарын да жарияланған мақаласында «Абай» романының жарыққа алғаш қалай шыққанын байыпты баяндап, Бейсембай Кенже байұлы ағамыздың шын мәніндегі ерлігін оқырмандарға анық жеткізіпті. Ол оқиғаны о баста Қуандық Шаңғытбаевтан естіп, кәміл риза болған едім, енді ауызша-сынан көп толық жазбашасын оқып, Құлбекке де риза болдым. Десем де бірер пікірімді құлаққағыс еткім келді. ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

8 29 НАУРЫЗ 2018 ЖЫЛÁLEÝMET

(Соңы. Басы 1-бетте)

Әрине облысымыздың мен­шікті кірістері барлық шығынды өтемейді және мемлекеттің әлеу­меттік жауапкершілігін орын­д ауға мүмкіндік бермейді. Тек өткен жылы облыста әлеумет­тік салаға 383,4 млрд теңге бағытталып, жалпы бюджет көлемінің 63 пайызын құрап, жыл ішінде 80 млрд теңгеге өскен. Салық ба засын ұлғайту мақсатында бекітілген арнайы іс­шара жос пары бойын ша ат­қарылған жұмыстар нәти жесінде өткен жылы жергілікті бюджет­ке 10 млрд теңге қосымша ре­зервтер өндірілген. Сондай­ақ биыл об лыс бойынша бірнеше саланы қамтитын 12 бағыт және 34 жоба бойынша Жобалық басқару, «Аэроғарыштық мони­торинг арқылы жер қойнауын пайдаланушыларға салықтық әкімшіліктендіру жүргізу» қа­натқақты жобасы жүзеге асы­рылмақ. Сол сияқты «Еңбек им мигранттарына салықтық әкімшіліктендіру» жобасы да жос парланып отыр.

«Қонаққа» келгендер құрылыста жүр

Жасыратыны жоқ, Еуразия­лық экономикалық одақтың «оңтүстік қақпасы» саналатын облыста жергілікті тұрғындарды жұмыспен қамту және еңбек ми­гранттарын қысқарту мәселесі өзекті. Әсіресе көрші елден жұ мыс іздеп келушілер көп. Тиісті департаменттің дерек­теріне қарағанда, өткен жылы облысқа 782744 резидент емес азамат тіркеліп, соның ішінде 50 мыңға жуық шетел азаматы­нан жергілікті бюджетке 355 млн теңге төленген. Алайда осынша­ма шетел азаматтарының 721 223­і немесе 90 пайызынан көбі қонақ ретінде тіркеліпті. Оңтүстік халқы қонақжай, бірақ жеті жүз мыңнан астам шетелдіктің тойға немесе құдалыққа келмегені анық. Қонақ ретінде келген ше­тел азаматтарының мақсаты жұ­мыс істеп, табыс табу болғаны ешкімге құпия емес. Егер де осын­шама «қонақты» әкімшілендіріп, са лық тары толық бюджетке төленсе, облыс бюджетінің қор­жынына қосымша 1­2 млрд тең­ге түседі екен. Көрші елден ар зан жұмыс күші ретінде «қо­нақ тарды» жалдап жұмыс іс те­тетін кәсіпкерлерді салық мә­де ниеті қалыптаспағандардың қатарына жатқызамыз ба, әл­де қара басының қамын ой­лап өңірді дотацияға мұқтаж ету ге үлес қосқандар дейміз бе?! Айта кетелік, шетелден кел ген «қонақтардың» бір ­қа та рын мемлекеттік меке­ме лердің құрылысын немесе жөндеуін жүргіз іп жатқан жұмысшылардың арасынан да байқап қаламыз. Сонда салық саясатына қатысты заңдылықты

сақтамауға мемлекет тік мекеме­лердің өзі атсалысып жатқаны ма?!

Мемлекеттік кірістер депар­таментінің мамандары үшін оңтүстікте жұмыс атқарғанымен басқа өңірлерде тіркелген, са­лық тарын сол жаққа төлейтін кә сіпорындарды есепке алу да өзекті мәселе болып отыр. Мы­салы, бір ғана Сарыағаш ауда­нында минералды суды ма­ңайлаған кәсіпорындардың, ши­пажайлардың басым бөлігі басқа өңірлерде тіркелген, яғни салық төлемдері оңтүстікке түспейді. Сондай­ақ облыста мемлекеттік сатып алу шеңберінде 2017 жылы бюджеттен 5 мыңнан астам жаб­дықтаушы 422 млрд теңге алған, ал барлық түскен салық сомасы 66,3 млрд теңге. Бұл көрсеткіш, әрине жоғары болуы тиіс еді. Яғни салықтық жүктеме, жал­дамалы жұмысшылар санында бір кінәрат бар. Департамент ма­мандары бұл орайда Созақ ауда­нында бір салық төлеушіге бюд­жеттен 1 млрд теңге бөлінгенін, толығымен игерілгенін, ал салық­тық жүктеме коэффициенті бар бол ғаны 1,6 пайыз екенін мысал ретінде келтіреді. Бұл арада да жалдамалы жұмысшылар санын жасыру байқалады. Құрылыс саласында төленген салық аза­маттың тапқан пайдасының ор­таша 8 пайызынан кем болмауы тиіс болса, нысандарды кімдер және қалай салды деген сұрақ туын дайды.

Мамандардың айтуын ша, түрлі мемлекеттік бағдарла­ма лар аясында қаржы игеріп жатқан мердігерлер мен жаб­дық таушылардың салықтың жүк темелері де сын көтермейді. Мер дігерлердің тапсырған салық есеп тіліктерінде жалақы қоры нақты конкурстық құжаттармен сай келмейді. Яғни мемлекеттік сатып алу конкурсына дейінгі құжат тағы мәлімет пен кейінгі салық есептіліктеріндегі көрсет­кіш сәйкес емес.

Жасыратыны жоқ, мемлекет­тік сатып алу конкурсының же ңім пазы ретінде танылған кәсіп орындардың басында заң­ды да, оның талаптарын да жақ сы білетін азаматтар отыр. Айта лық, облыстық мәслихат депутат тарының басым бөлігі ел ге танымал кәсіпкерлер. Олар ­дың басқаруындағы кәсіп орын­дардың тендерлерге қаты сып, жеңімпаз атанып жататыны да құпия емес. Бірақ сессиялар­да құқық бұзушылықтың бол­мауы на, заң талаптарының сақ­талуына мүдделілік таныта­тын депутат­кәсіпкерлердің өз­дері көбіне жоғарыда айтқа­нымыздай, «қонақтарды» жал­дап, көп жайттарды жасырып жа тады. Мемлекет басшысы кәсіпкерлердің салық мәдениетін арттыру бағытында жүйелі жұ­мыстар жүргізу керектігін айтып, Үкімет пен «Атамекенге» нақты тапсырмалар да берген болатын.

Елбасының кәсіпкерлерді мүл­дем салықтың болмағандығы қуан татындығын баса айта келе: «Немесе бұл салықтардан әдемі жал таруды ойлайды» дегені де ел есінде. Салық мамандары кел тірген деректерге қарағанда, облыстағы кей кәсіпкерлер «са­лықтардан әдемі жалтарудан» әлі де арыла алмаған. Сондай­ақ мемлекеттік сатып алу конкур­сын өткізетін органдардың, яғни тапсырыс берушілердің осы мәселеге салғырт қарайтыны аң­ғарылады.

Тойхана иелері жұмысшыларын неге

жасырады?Осыдан үш жыл бұрын елі­

міздің бірқатар заңнамаларына өзгертулер мен толықтырулар енгізіліп, салық жүйесіндегі кей баптар күшейтілген болатын. Соған сәйкес, уәкілетті органдар асабалар мен өнер адамдарының тіпті, такси жүргізушілерінің тапқан табыстарын есептейтін бол ған. Олар кәсіптерін заңдас­тырып, табысының белгілі бір мөлшерін мемлекетке беруі шарт болатын. Алайда бұл та лап тар қаншалықты орын­далуда? Асабалар мен такси жүргізушілерінің барлығы па­тент алып немесе жеке кәсіпкер ретінде жұмыс істеп жатқаны күмән келтіреді. Ал халқы тығыз орналасқан оңтүстікте тойхана да, оларға қызмет көрсететіндер де көп. Департамент дерегіне жүгінсек, облыс бойынша 258 тойхана есепке алынған. Олардан өткен жылы 326,8 млн теңге салық пен төлем түскен, көрсеткіш 2016 жылмен салыстырғанда 61,2 млн теңге немесе 23 пайызға артқан. Жалдамалы жұмысшылар 2016 жылға 831 адам болса, 2017 жылы олардың саны 1312 болыпты. Салық мамандарының ай туынша, бұл бағытта ілгерілеушілік бар.

Алайда бір тойханада 5­6 жал­дамалы жұмысшы қонағы 300­ден кем түспейтін тойға қыз мет көрсетеді дегенге сену де қиын. Тойға келгендердің өзіне­өзі қызмет етпейтіні және мәлім. Оны мен қоймай, оңтүстікте той көп, бос тойхана таба алмай сыз. Яғни тойхана иелері қыз мет көр сететіндердің санын әл де ­қай да азайтып көрсетеді. Той­ха наларға және басқа да кәсіп­керлік нысандарға байланысты шешілмеген күрделі мәслелердің бірі – жылжымайтын мүліктерді бағалау құны және жұмысшылар саны. «Бағалау қызметі туралы» заңға сәйкес заңды тұлғалар мен жеке кәсіпкерлер тәуелсіз ба­ғалаушыларға тапсырыс бере отырып, өз қаржысы есебінен бағалауды жүзеге асырады. Алайда бизнес өкілдері нысан­дарды қайта бағалатуға және бағалау құнының өсуіне ынта­лы емес. Демек тойханалардың нарықтағы шынайы бағалануы бір басқа, құжаттағы бағалануы мүлдем басқа. Сол сияқты тіркеу­де тұрған және жұмыс істеп тұрған 123 сауда орынын да, оның ішінде күнделікті жұмыс іс тейтін 76 сауда базарында ор та есеппен 25­30 мың азамат кә сiп­керлікпен айналысуда. Баршаға мәлім, базарларда «нақ ты ақша айналымының» көлемі өте жо­ғары. Оны әкім шілендіру өте қиын және көп уақыт пен жұмыс кү шін талап етеді. Сондықтан депар тамент мамандары базар­ларды тек жаңа үлгідегі сауда орындары етіп қайта құру ар­қылы осы келеңсіздіктерді жоюға болады деген ұсынысын айтуда.

Жұмысшылар саны демекші, облыс орталығындағы Халықты жұ мыспен қамту орталығындағы қылмыстық әрекеттер, жалған фактілер, салтанатты түрде рес­публикалық деңгейде алаула­тып­жалаулатып ашылғанымен ар тынша жабылып қалып жүрген

кәсіпорындар да салық жинау көрсеткішіне кері әсерін тигізуде.

Жалтару мен жымқыру фактілері аз

емесБүгінгі таңда облыста 207

мың нан астам шағын және орта бизнес субъектісі жұмыс іс теу­де. Олардан өткен жылы мем­лекеттік бюджетке 130,3 млрд теңге салықтар мен төлемдер түс кен, бұл жалпы түсімнің 43 пайызы. Алдыңғы жылмен са­лыс тырғанда шағын және орта биз нес субъектілерінің түсім­дері 9 млрд теңгеге немесе 7,5 пайызға артқан. «Бизнестің жол картасы­2020» бағдарлама ая­сында мақұлданған жобалардың қатысушыларынан 2017 жы­лы мемлекеттік бюджетке 17,9 млрд теңге өндіріліпті. Атал мыш бағдарлама аясын­да жалпы 21 мыңнан астам адам жұмыспен қамтылған. Ал Индус триаландыру картасы шең берінде 13 мыңнан астам адам жұмыспен қамтамасыз етілген. Осы мемлекеттік бағ­дарламаға қатысушылардан өткен жылы 15,5 млрд теңге өндірілген. Дегенмен департа­мент мамандарының айтуын ша, мемлекет тарапынан жасалы­нып жатқан қолдауға қара­мастан, мемлекет қаржысын жым қыру мен салық төлемеу фак тілері орын алуда. Мысалы, де пар таменттің экономикалық тергеу қызметінің мәліметіне қа рағанда, соңғы үш жылда ұйымдардың салық төлеуден жалтару фактісі бойынша 367 қылмыстық іс өндірісте болған, мемлекетке 24,8 млрд теңге за­лал келтірілген. Салық төлеуден жалтарумен қатар, бюджет қа­ражатын жымқыратын бизнес өкіл дері де баршылық. Мысалы, «Г» серіктестігі мемлекеттік са­тып алу шеңберінде Шымкент

қаласында көп қабатты үш тұр­ғын үй құрылысын жүргізу үшін бюджеттен 2,1 млрд тең­ге қаражат алған. Тергеу ба­рысында, жеңімпаз жалған кә ­сіпкерлікпен айналысатын ме­кемелермен 243 млн теңге есеп айы рысып, бюджетке 57 млн теңге көлемінде салық төлеуден жалтарғаны, құрылыс барысында 3 млн теңге бюджет қаражатын жымқырғаны анықталған. Атал­ған деректер бойынша, тиісті шаралар қолданылып, бюджетке келтірілген залал, яғни 60 млн теңге толығымен өндіріліпті. Өкінішке қарай мұндай мысал­дар өте көп.

Елбасы Н.Назарбаев «Пре­зидент тің бес әлеуметтік бастама­сы» атты Үндеуінде жо ғары оқу орындары мен кол ледждердің сту денттерін жа тақханамен қам­тамасыз ету мәселесі өте өзекті еке нін атап өтті. Президент бұл міндетті орындау үшін жоға ры оқу орындары, колледждер мен девелоперлік компаниялар мем­лекет­жекеменшік әріптестігі қағидасымен жатақхана салуды бастауы керектігін айта келе, 2022 жылдың соңына дейін студенттерге арнап кемінде 75 мың орындық жаңа жатақхана салуды тапсырды. Бұл орайда Оңтүстік Қазақстан облысының әкімі Ж.Түймебаев тұрғындар ал дында берген есебінде 100 мың дай студент оқитын облыс орталығында жатақханалар құ­рылысын қолға алып, студенттер қалашығын салуды ұсынған бо­латын. Облыс әкімінің айтуын­ша, бүгінде студенттердің 6 мыңдайы ғана жатақханамен қамтамасыз етілген, шамамен 90 мың нан астам студент пәтер жал­дап тұруда. Әрине, біршамасы туыс қандарының үйінде жүріп білім алып жатқан да болар. Яғни ондаған мың студентке пәтерін жалға берушілер са лық төлеп жатқан жоқ. Салық маман­дарының айтуынша, патентпен жұмыс істесе пәтерін жалға бе­руші де, жолаушы тасымалдай­тын таксист те 1 пайыз ғана салық тө лейді, бұл оларға айтарлықтай салмақ емес. Алайда мыңдаған азамат салықтан жалтарып отыр.

Сөзіміздің басында айт­қан салық мәдениетінің қан ша­лық ты қалыптасқанын тұты­нушылардың қарапайым тү­біртекті талап етуінен де аңғаруға болады. Оңтүстікте бақылау­касса машиналары тұрақты жұмыс істейтін сауда орында­ры көп емес. Ал әр азаматқа берілмеген түбіртек – есептел­меген табыс көзі. Біз тұтынушы ретінде тауарды немесе қызметті сатып алуда ол туралы ойламай­мыз, тауар сапасыз болғанда ғана ойымызға келеді. Егер тауар­ды және қызметті жүзеге асы­ру орындарында еске салынып отырса, түбіртек талап ету мін­детті әдетке айналар ма еді.

Оңтүстік Қазақстан облысы

КӨКЕЙКЕСТІ

Оңтүстік өңір дотация көлемін кеміте ала ма?

(Соңы. Басы 1-бетте)

Мәселенің мәнісіне келсек, су өткіз­гіш құбыр 2016 жылдары ашылма­ды. «Қаз АвтоЖол» АҚ жаңа көпірдің құры лысы толық аяқталған жоқ, шан­дор құбырын ашуға болмайды деп рұқсат бермеді, бірақ Ақсу кенті су тас­қыны астында қалып бара жатқан соң облыстық әкімдік шандор құбыры шлю­зін ашыңдар деп жергілікті фи лиалға ұсыныс жасайды. Көпір салатын әуел бастағы жобада болмаған бұл жұмыс ескерілмеген соң, бір аш, бір жап деп, екі ортада су тас қынының ішінде кент тұр ғындары қала берді.

Жергілікті төтенше жағдайлар депар­таменті биыл кенттегі жеке үйлерге көк­темгі тасқыннан келер қауіп жоқ дейді. Жуырда облыс әкімнің орынба сары Ұлан Жазылбек жаңа көпір жанындағы су өткізгіш құбыр мәселесіне орай кент жанында жиын өткізіп, шандор құбы­рының су тасқыны біткенше ашық бо­луын қадағалауды тапсырыпты. Кент­тің жанынан биіктігі 1,5­2 метр және ұзындығы 600 метрге жететін топы­рақ үйіндісі салынып, бұрынғы дам­бамен қосылды. Гидротехникалық құры лымның құрылысы Набережный көшесіндегі тұрғындар наразылығынан соң қолға алынған­ды. Қала әкімдігі тұрғындарға ескерту жұмыстарын да жүргізуде. Су келіп қалса,тұрғындарды бас қа жаққа жедел көшіру қажет.

Облыс әкімі Болат Бақауов жуыр­да әкімдік отырысында қала әкімі Н.Дычко ға «Жыл сайын су астын­да қалатын Ақ мола облысы Атбасар ауданындағы 1800­ден астам тұрғынды өзге өңірге кө шіру туралы мәселе қаралуда. Ал біз болсақ, Ақсудың бірнеше үй қоныстандыру мәселесін

шеше алмай отырмыз. Қалай болғанда да тұр ғындар тілегін ескере отырып, олардың қауіпсіздігін қамтамасыз етуіміз керек», деді.

Бірақ кент тұрғындарының үйлерін тас тап, ешқайда көшкісі жоқ. Қала әкімінің айтуынша, бұл жөніндегі келіссөздер де нәтиже берер емес. Әри­не тұрғындардың кінәсі жоқ, егер құ ры­лысы әу бастан дұрыс жобаланса, жаңа көпірдің болашағы да жарқын болар еді.

Көктемгі су тасқынының алдын алу дамыз деп облыстық төтенше жағ дайлар департаменті де абыр­са­быр. Жаңа көпірге жақын орналасқан Кен жекөл ауылында «Көктем­2018» республикалық командалық­штабтық оқу­жаттығуларын өткізуде. Тасқын кезінде өңірдегі орын алуы мүмкін төтенше жағдайға республикалық бюд­жеттен 1 млрд 52 млн теңгедей қаржы да алдын­ала қарастырылыпты. Облыс орталығына қарасты Кенжекөл ауылын­да ұзындығы 1,2 шақырым, биіктігі 2 метр болатын дамба салынып, ұзындығы 700 метрлік су бөгеті жасалды. Көпір демекші, пайдалануға берілген осы жаңа көпірде су деңгейін көрсететін арнайы құрылғы орнату жұмыстары жүргізілмек.

Ал Баянауыл ауданының әкімі Оразгелді Қайыргелдиновтің айтуынша, биыл жылдағыдай ауылдарға қар суы­нан келер қауіп жоқ. Былтыр су басқан Көкдомбақ пен Жаңажолға апарар жол­дар жөнделіпті. Қараащы ауылында су тарту арнасы салынды. Көктемде Қараащы мен Теңдік ауылына келетін су Ащысу өзенінің арнасына барып құйылады. Ауылдарға қазір қауіп жоқ дегенмен де, қардың толық еруі мен көршілес өңірдегі су қоймаларындағы су мөлшерінің артуы сақтық шараларын

қажет етері сөзсіз. Алдыңғы жылда­ры тасқын Ащысу өзенінің көпірін, ауданның 15­тен астам ауыл жолдарын бұзып өткені де есімізде. Көпірсіз қалған Сәтбаев атындағы, Теңдік, Ұзынбұлақ ауылдарының тұрғындары жолдың бейнетін көрді. Қарағандының Қаратоқа бөгеті аумағынан ағатын қар суы Баянауылдың ауылдарына, ал, Ақмола облысындағы Сілеті су қоймасынан келетін су өңірдегі Ақтоғай ауданының ауылдарына қауіп төндіретіні белгілі.

Баянауылға дейін және одан әрі қарай баратын республикалық маңыздағы Қалқаман – Майқайың – Баянауыл – Ульянов – Керней – Қарағанды бағы­тын дағы жолды жыл сайын су басады. Өңір дегі республикалық маңыздағы жол дардың көптеген бөліктері тозған. Пав лодар – Баянауыл бағытындағы жол жыл сайын тасқын судың зарда­бын көруде. Қазір Майқайың кентінде су қоймасын салу керек дегенде сөз шықты. Аудан әкімінің айтуынша, Қалқаман – Баянауыл жолын қалпына келтіруге республикалық бюджеттен 6 млрд теңге бөлініпті. Рес пуб ликалық маңызы бар Қалқаман –Қарағанды тас жолына да күрделі жөндеу жұмыстары жүргізілмек.

Былтыр «Қазавтожол» АҚ­тың жер гілікті филиалының хабарынша, республикалық маңыздағы Ленин­ Ақсу – Көктөбе – Ақжар – Курчатов, Пав­лодар – Успенка ауданы Ресей шекара­сына дейінгі жолдарда бір емес, бірнеше рет су жүріп өтті. Ақсу – Дегелең бойындағы темір жол бойын су басқаны, пойыздардың уақытша Ресей жолы­на қосылғаны да осы республикалық маңыздағы Ленин – Ақсу – Көктөбе – Ақжар – Курчатов бағытындағы жолды су басуынан туындағаны белгілі.

Биылғы көтемде не болары та ғы бел ­гісіз. Респуб ликалық жолдарды жыл­да тасқын судың басып кетуінің, жол апатының алдын алу үшін бұл жолдар­ды күтуді кәсіпкерлерге беру жөнінде Инвестициялар және даму министрлігіне ұсыныс жасалмақ та болды. Өңірдегі республикалық ма ңызы бар жолдардағы учаскелер шарт бойынша «Uniserv» ЖШС, «Дена Рахсаз Контракшн» АҚ ЗТ, «Ақ­Жол» ЖШС, «Автодор сервис» ЖШС, «АБК Автодор НС» ЖШС және «Павлодаржолдары» ЖШС сияқ ты мердігерлерге бекітілген. Бірақ жолдар­дың сапасына жергілікті жұрт наразы. Жұрт шылық «ҚазАвтоЖол» ұлттық компаниясы» АҚ жергілікті филиалынан нақты әрекет, жауапкершілік, талап пен тәртіпке сай жұмыс күтуде.

Сондықтан жергілікті төтенше жағ­дай лар жөніндегі депармент қазір өңір дегі автомобиль жолдарының 42 бөлігін, темір жолдың 1 бөлігін, 57 ауыл ды қатаң бақылауға алыпты. 41 ауыл ды су басу қаупі бар болса, 16 ауылды су босату барысында Ертіс

өзені нің деңгейі көтерілуі кезінде су басуы мүмкін. Қалалар мен аудандарда 36,5 мың құм толы қап, 18,6 мың тон­на инерт ті материал, 203 тонна жанар­жағар май дайындалыпты. Тұрғындарды азық­ түлікпен қамтамасыз ету үшін 78 келісім шарт және кептелістер пайда болған жағдайда жарылыс жұмыстарын жүргізу үшін 4 келісімшарт жасалған. Төтенше жағдайлар жөніндегі департа­мент мамандары жоғарыда аудан әкімі қауіп жоқ деген Баянауылдың Теңдік және Қараащы ауылдарында, Ақсу қа ласы, облыс орталығына қарасты Кенжекөл ауылы, Ленин кентінде тас­қынға тосқын шараларына дайындық жүр гізуде. Су тасқыны жағдайына орай қажетті күштер мен құралдардың есебі жүргізілді, 412 техника бірлігі, 29 жүзу құралы және 1 мың 164 адам дайын. Қалалық және аудандық әкімдіктер бюд­жет қаржысынан су тасқыны төтенше жағдайлары қорына деп 954,3 миллион теңге қарастырыпты.

Павлодар облысы

МӘСЕЛЕНІҢ МӘНІСІ

Жаңа көпір тасқынға тосқын болса игі

Бет қатталып жатқанда: Облыс әкімі Болат Бақауов таяуда Баянауыл ауданындағы су басу қаупі бар

ауылдарды аралап көрді. Қарағандының Ақжар бөгетінің жағдайымен, Қараащы ауылында жүргізіліп жатқан су тасқынына қарсы іс-шаралармен танысты. Ащысу өзені арқылы өтетін көпір мен былтырғы су тасқынынан кейін қалпына келтірілген жол учаскелерін де қарап шықты.

Аудандағы Теңдік, Қараащы ауылдарында, облыс орталығына қарасты Кенжекөл және Ленин кенттерінде, Ақсу қаласында жалпы ұзындығы 7,35 шақырым үйінділер жасалды.

Жаңа көпір маңындағы автомобиль жолдарының шайылып кетуінің алдын алу үшін және автокөліктердің үзіліссіз қатынауын қамтамасыз ету мақсатында жол қызметтері наурыз айының соңына дейін су өткізетін 1310 құбырды тазарту және ашу жұмыстарын аяқтайтын болады. Су тасқыны жағдайын жоюға арналған арнайы күш пен құралдар тобы белгіленді. Оған 600 техника, жүзу құралдары мен 1827 адам жұмылдырылған.

Коллажды жасаған Амангелді ҚИЯС, «Егемен Қазақстан»

29 НАУРЫЗ 2018 ЖЫЛ 9RÝHANI JAŃǴYRÝ

Бекен ҚАЙРАТҰЛЫ,«Егемен Қазақстан»

Қойбек би Мыңбасұлы 1830 жылдары Меркі өңірінде туып, қазіргі Оңтүстік Қазақ-стан облысы, Түлкібас ауда-ны, Даубаба, кезінде Қойбек би деп аталған елді мекенде 1910 жылдары дүние салған. Есімі Жетісу, Əулиеата, Таш-кент, Сырдария аймағына бел гілі, ел басқарған беделді би болған. Заманында небір шиеленісіп ушыққан дау-дамай, талас-тартыс, жесір, жер, мал дауы, ұрлық-қарлық, зорлық-зомбылыққа байла-нысты насырға шапқан істер Қойбек бидің алдынан оң шешімін таппай қайтпайды екен. Қойбек би Мыңбасұлы жоңғар шапқыншылығына қарсы ұлт-азаттық күресіне белсене қатысқан.

Қойбек биді жастайынан əкесі Мыңбасы ел билеу ісіне араластырып, өмірге ерте бау-лып, қанатын қатайтып, билік, төрелік айтуға қатыстырып отырады. Əкесі Мыңбасы да, ержете келе Қойбек бидің де өзі үнемі көшіп-қонып жүретін тіршіліктің бір-ақ жұттық еке-нін тереңірек ұғынады, елді отырықшылыққа, егін салып, бау-бақша егіп, жерді иге-руге қарай бейімдемесе бол-майтынына көзі жете түседі, отырықшы тіршілікке бет бұ-руды басты мұрат тұ тады.

Жері құнарлы, шөбі шүй-гін, жайлау десең ала жаздай малды өріске еркін айдап са-лып жататын, суы мол, əрбір сай-саласының өзінен мөп-мөлдір бұлақтар жарыса ағып жатқан, жері құйқалы, тауы аршалы, арық мал майға бөгіп, ауру мал оңалатын жұпар шаш қан қасиетті жер екен деп Дау баба алқабын жайлапты. Дау баба биік таулы аймақ еді. Оның шығысын Ақсу-Жа бағылы, Иірсу алып жат-са, күнгейінде – Ұзын машат, Дау баба етегінде Келтемашат өзе ні жердің төсін тіліп ағып жат қан мына байтақ, меңіреу, мал тұяғынан басқа ештеңе ти-меген жерге су шығарып егін салу, халықты диқаншылық кəсіпке үйрету мəселесі Мың-басыны да, Қойбек биді де, ағайын бауырларын да күні-түні толғандырады, бұл ой бидің басты мұрат-арма нына, мақсат-мүддесіне айналады.

Қойбек би қасына атқос-шы лары жəне кеңесшілерін алып, Оңтүстік өңірін, Əу-лие ата, Жетісу жерін ара-лап, ондағы канал құрылыс-тарымен танысып шығады, талай-талай білгір кісілермен, мұраптармен пікір алысып сөйлеседі, олардың тəжіри-белеріне қанығады, өзі де, қа-сында еріп жүрген қос шы лары да əртүрлі канал құрылысын көріп, көп нəр сені көңілге түйіп оралады. Мықты-мықты деген мұ раптарды алды-рып, бола шақ та жүргізілетін арықтың қа зылатын жаңа арна-сын анықтап, жобасын жасай-ды. Сөйтіп өз ісінің ісмерлері са нал ған, тоған салып, арық қа зып ысылған азаматтар-ды жұмылдыра отырып Дау-баба өзенін бұрынғы арнасын бұрып, шатқалды жер лер мен канал қаздыруды ақы ры қолға алып, іске бел ше ше кірісу ке-рек деген нық ше шімге келеді.

Шамасы келгеннің бəрі де мына құрылыс жұмысынан шет қалмапты, көмектесуге ты рысыпты. Арық қазып, тоған салып, тоспа жасап, су-армалы жерлерге су шығару ар қылы ел-жұрт жаппай жаңа кəсіпті игеретін болады.

Қойбек би таулы жерде арна суының ағысының іркі-ліп, судың ағу үйкелісінің жеңіл болуы үшін ені 3-4 метр, тереңдігі 2-3 метр ар-на ның табанын үшкіл етіп қаздырыпты, яғни үшкіл бұ-рыш – конус пішінді етіп қа зыл ған. Каналдың табаны жал пақ болса, судың ағысы баяу лайды, ал табаны үшкіл етіп қазылса, су жылдамырақ ағады, үйкеліс те азаяды, су-дың шығыны да кемиді. Қой-бек би қаздырған арық Қо-ралас арығы аталынып кеткен, бұл канал шын мəнінде күр-делі ирригациялық құ рылыс, жаңа шешіммен жа салынған егістік жерлерді толықтай пайдаланудың жү йе сі дерлік.

Қойбек би сауын айтып жинаған төрт жүзден астам шаңырақты Даубаба өңіріне, Қоралас арығы бойына қо-ныс тандырады. Ел жаппай қам кірпіштен іргесін тастан қа лап үй тұрғызады. Қыр төсінде жағалай қоныстанған ауылдар пайда бола бастайды.

Қоралас арығы қазылып біт-кен кезде мыңдаған гектар алқап суармалы жерге ай-налып, бидай, тары, қонақ, жүгері, үш-төрт рет орып алатын жоңышқа егіледі. Елін азық-түлікпен, дəнді да-қылдармен қамтамасыз етуді басты мақсат еткен би баба-мыз ойлаған ісін толықтай ел-жұртты ұйымдастырып жүзеге асырыпты. Ең алды-мен сусыз жатқан жерлерге су шығарылады, жеміс-жидек, бау-бақша, алма, шие, қара өрік, жүзім, қарбыз, пияз, сəбіз жə не т.б.егіледі, сөйтіп бүгінгі тілмен айтқанда, елді азық-түлікпен қамтамасыз етіпті.

Қойбек би немесе Қоралас арығы, Қойбек би шарбағы (терассалы жерлер) деген жер аттарының сақталынып қалуының өзі күні бүгінге дейін Қойбек бидің еңбегінің тарихи куəсіндей етіп айты-латын. Оңтүстік Қазақстан об лысы, Түлкібас ауда ны, Дау баба өңіріндегі бір елді мекен аты, Қойбек бидің сүйегі жатқан шағын ауыл кезінде Қойбек би ауылы деп аталынған. Кеңес өкі меті жыл-дары бұл атау «Конь часть» деп өзгертіліп, бөлім ше осы-лай аталып келді.

Тəуелсіздігімізді алғаннан кейінгі кезеңде аттары ұмы-тылып бара жатқан ұлы тұл -ғалар есімі халыққа қайта орал ды. Қойбек бидің есімін де ел біле бермейтін, себебі айтылмайтын, кеңестік идео-логия жол бермейтін. Ал-ғаш рет Н.Төреқұлов пен М.Қаз бековтің «Қазақтың би шешендері» (1993) , Н.Төреқұловтың «Қазақтың 100 би-шешені» деген кі тап-тарында Қойбек би туралы мə лі мет енгізілді. Сонымен қатар мемлекет қайраткері, заңгер М.Нəрікбаевтың «Ұлы билерімізден Жоғарғы сотқа дейін» (1999) атты еңбегінде, Қойбек биге тоқталған. Қойбек би туралы физика-ма -тематика ғылымдарының док-торы, профессор С.Ерма тов, өлкетанушы-геолог М.Серік -баев, белгілі жазушы С.Ақтаев-тың еңбектері жа рия ланды, аудандық, об лыс тық газеттер-де арнайы мақалалар жарық көр ді. Жақында Қойбек би Мың басұлы туралы Қазақ стан Рес публикасы Ұлттық кі тап -ханасының сирек ба сылым дар қорынан тағы да бір тың дерек табылып, биге қатысты бұрын-соң ды белгісіз, беймəлім мə-ліметтер қолымызға тиді.

ХІХ ғасырдың 30-40-шы жылдарында канал бойын жағалай ел қонған жерлердің тастан қаланған ірге тастары күні бүгінге дейін ұшырасады. Қойбек би қаздырған Қоралас арығы жүз жылдан астам уақыт бойы елге, халықтың тұрмыс-тіршілігіне, қажетіне барынша қызмет етіп келді. Ел-жұрт жайылымнан да, астықтан да, судан да та рық-пады. Молшылыққа, дəу-летке кенелді, күзде қамба-қамба астық алды. Қоралас арығының бойына тал-те-рек, қарағаш, тіпті арша да отырғызылыпты. Жаппай қо ныстанып, байтақ далада берекелі тіршілік етіп жатқан халық Кеңес өкіметі тұсында Киров каналын (Оңтүстіктегі ең ірі канал) қаздыруға жап-пай көшіріп, мыңдаған гек-тар суармалы жерлерді игеріп, пайдаланып келген ел-жұрт амалсыз туған, бау-ыр басқан жерінен көшірілді. Ел күштеп көшірілгеннен кейін Қоралас арығымен ағып жат қан Даубаба өзені

енді бас тапқы арнасына қай-та құ лады. Қойбек би сулан-дырған мыңдаған гектар жер жайылымға, жаңбыр суымен шығатын егістікке айналды.

Қойбек би арығы соны-мен қай жылы қазылған деген сұрақ туады. Оған нақтырақ жауапты біз жоғарыда Ұлттық кітапхананың сирек қорында сақталынып қалған кітаптан ала аламыз. Ал біз тоқталғалы отырған Сырдария облысына байланысты еңбектің толық аты былай жазылған. «Издание переселенческого управления. Материалы по Киргизскому землепользо ванию. Собранные и разра ботанные Сырь-Дарьинской статической пар-тией. Сырь- Дарьинская об-ласть. Чим кентский уезд. Том 1. Таш кент. Типография Штаба Туркестанского во-енного округа. 1908 г.» Бұл кітаптың көлемі 520 беттей, кестесі, картасы қоса берілген. Кітап материалы 6 тарауға бөлініп берілген. Сырдария облы сының Сырдария ста-тис тикалық партиясы 1906 жылы құрылған. Статис-тикалық партияның міндеті статистикалық, агрономиялық жəне гидрогеологиялық мə-лі мет терді зерттеп жинау бо-латын. Түркістан генерал-губернаторы фон-Кауф-манның 1867-1881 жылдар уақытындағы есебінде Сыр-дария облысы Ташкент уезі қазақтарының (киргиз деп жазады) 80% пайызы оты-рықшы деп көрсетілген. Осы статистикалық партияның мəлі меті Шымкент уезінің ө з інде жерд і пайдала -ну жағдайы əртүрлі екенін көрсеткен: жер мен айналысуға қолайлы жерлерде егін шаруашылығы жақсы дамыған болса, енді кейбір аудандары көшіп-қонып тіршілік ететінін жазады, бұл шөлді, шөлейтті жерлер. Сырдария облысының Шымкент, Əулиеата, Ташкент уездерінің ауылшаруашылық кəсібін дамытуға қолайлы аудан дарында қазақ жұрты-ның егіншілік пен жер ша-руашылығы жақсы дамы-ға нына назар аударыпты. Суармалы жерлер, жауын көп, ылғал мол түсетін жерлер, жердің топырақ-геологиялық сапасының қолайлы болып келетін аудандарға бөлген.

Сырдария қоныстандыру ауда нының қарамағына Сыр-дария, Самарқанд, Ферғана облыс тары кірген, бұл жер көлемі өте үлкен аймақ. Осы облыстардың ішінен ең ал-дымен шаруашылық-ста -тистикалық зерттеу жұ мы -сын Сырдария облысынан бастау көзделінген екен. Бұл облыстың жер кө лемі 443 442 шаршы шақырым аумақ-ты алып жатты. Патша үкі -ме тінің шаруашылық-ста -тистикалық зерттеу жұ-мысы қатаң түрде отарлау мақсатында жүргізілді. Осыған орай қоныс аудару учас келерін құруға табиғи-та рихи жағынан кедергі болмайтын аудандар-ды таңдау қажет болғандығын ашық жазады. Яғни Сырдария статистикалық партиясының алдында шаруашылық, ста-тистикалық зерттеу жүргізу үшін отарлау мақсаты тұр-ғысынан қолайлы аудандар-ды таңдау тұрды. Ондай ау-дан алдымен Шымкент уезі болды. Бұл уездің жері өте шұрайлы, сулы, таулы, ша-бындықты болып келеді əрі егін шаруашылығы жақ сы дамыған өңірге жататын. Арыс, Балықты, Жыланды, Ақсу, ал таулы аймақтан Даубаба,

Машат, Келтемашат сияқты суы мол арналы өзендері мен бастау, бұлақтары көп сулы аймақ болатын. Сырдария статистикалық партиясының назарының мұндай жері құйқалы, шұрайлы, табиғаты көркем, сулы жерлерге аууы заңды да еді.

Ал Даубаба Шымкент уе-зінің Машат болысына қа-райтын. 1906 жылдың басында Сы р дария статисти калық пар-тиясы өз жұмы сын бастайды, отарлау мақсатында қойылған міндетті уақыт жа ғынан қысқа мерзімде зерттеп, анықтап, жинақталған ма териалдарды 1908 жылы ар найы кітап етіп бастырып шығарады. Біз біле бер мейтін, уақыт өте ке ле ұмытылуға айналған мəлі-мет тер мен деректер, елдің тір шілігі, шаруашылық жүр-гізу əдіс-тəсілдері, жерді жа -йы лымдық, суармалы, егіс-тік жерлердің мал-жан ба-сының есебі, түтін саны т.б. зерт телініп, жинақталынып, қоры тындыланған мол мағ-лұмат тар топтастырылған ең бек. Бұл статистикалық пар тияның жүргізген зерт-теу жұмысы тікелей отарлық мақ сатта жасалынғанымен, тарихымызға қатысты көп-теген құнды деректері зерт теу-шілердің ғылыми еңбек теріне пайдалануына өте қажет.

Біз тоқталып отырған Сыр дария облысы, Сырдария ста тистикалық партиясының қырғыздардың (қазақтардың) жерді пайдалануы жөніндегі материалдарында Қойбек биге байланысты былай деп жазылыпты:

«...Суармалы жерлерді пайдалану қазылған əлгі арық жүйелерінің суын пайдала-нумен тығыз байланысты. Суа ру үшін су əдеттегідей бас арықтан немесе өзеннен бол маса таулы жерде жиі кез десетін бұлақтан алы-нады, мұндай жағдай дала-лы аймақта жиі кездеседі. Арықтарды қазақтар көп қиындықпен, тұтас бір рудың, тіпті бірнеше рудың біріккен күшімен жүргізеді. Мысалыға, Машат болысындағы Даубаба арығын қоралас руы бұдан 70 жылдай бұрын Шаншар деген кісінің басшылығымен қаза бастаған, бірақ іс сəтсіз бол-ды, су шықпады. Шаншардан кейін арық құрылысын Бақ-басар жалғастырған, ақы рын-да ол суды шығара алған, бірақ түптеп келгенде Даубаба ары ғын оның құрылысы басталғаннан кейін он жыл өткен соң барып Қойбек би ғана қайта қолға алып, арық қазу жұмысын ақырына дейін жеткізеді. Осы кезден бастап қоралас руы жерді игеріп пайдалана бастайды. Алайда арық құрылысын жүргізу аяқталғаннан кейін де үнемі арықты қарап, түзеп, жөндеп отыру қажет. Ол үшін əдетте ерекше бақылаушы «арық ақсақалын» жəне мұрапты сайлайды. Мұрапқа еңбегі үшін қауымнан ақы, көбінесе мал-мүлік түрінде төленген. Оның міндетіне арықтың дұрыс жұмыс істеуі мен же-келеген үй иелерінің ара-ларында бірдей мөлшерде суды бөлуді қадағалау кірген. Көктем айында арықтардың табаны ұйықтан, басқа да жиналған шөп-шаламдардан мұқият тазартылады. Арық тазалау жұмысына əрбір үй бір жұмысшыдан шығарып отырған, соның нəтижесінде бірнеше күннің ішінде-ақ арық тазаланып отырған...».

Қоралас арығы патшалы

Ресей оңтүстік өңірін 1864 жылы жаулап алғанға дейін қазылып, пайдалануға бе-рілген. Шаншар арық қазуды 1836-1837 жылдары бас таған болып шығады. Ол су шы-ғара алмаған соң, Қойбек бидің əкесі Мыңбасының інісі Тышқанбайдың баласы Бақбасар Шаншар бастаған істі жалғастырып, біраз жер-ге дейін суды шығара алған, əрі қарай су жүрмей іркіліп қал ған. Содан Қойбек би ал-дындағы бауырларының жі-берген қателіктерін тексе ріп, екшеп, мұраптармен қай та есептеп барып, арық арнасын басқа бағытпен көлбей жүр-гізіп, қиын қысылтаң жер-лерден жол тауып арық қазу жұмысын нəтижелі аяқтаған. Бұл статистикалық партияның дерегімен есептеп шыққанда 1847-1848 жылдар шамасы бо-лып шығады. Статистикалық партияның 520 беттей мате-риалынан Даубаба арығын қазуға атсалысқан осы үш-ақ кісінің аттары ғана аталады, ал фамилиясы келтірілмейді. Ал оны тарихи елесінде қалған аңыз-əңгімелер, əпсаналардың арқасында ғана біз біліп кел-ген едік.

Шымкент уезінің Машат болысындағы Даубаба арығы, яғни Қоралас арығы ның ХІХ ғасырдың 40-шы жыл-дарының соңында қазылып, құрылысы бітіп, осы арық Даубаба өзенінің суы тау-лы қыратқа көтерілгенін та-рихи құжат нақтылай түсті. Қо ралас арығының таулы жер де қазылып іске асыры-луы, оның құрылыс жүйесі, инже нерлік-геологиялық ше-ші мі, ирригациялық жоба-жүйесі статистикалық пар-тия зерттеушілерін қат ты қызықтырғаны анық. Сон-дықтан да Қойбек бидің еңбе-гіне арнайы тоқталып отыр. Бұл дерек, мəліметтерді Даубаба өңірін арнайы аралап, Қоралас арығының құры лыс жүйесімен таныс қан статистикалық пар-тия ның зерттеушілері Қора л-ас арығына қатысты мəлімет-терді Қойбек бидің тікелей өзінен алуы əбден мүмкін деп болжаймыз, себебі бұл кезде Қойбек би Мыңбасұлы əлі дү-ниеде бар болатын. Ол кезде Шымкент уезі Түркістан ге-не рал-губернаторлығының құ рамындағы Сырдария об-лысына қарайтын. Қойбек би ықпалды би, қайраткер тұл ға ретінде Сырдария об-лысына ғана емес, Түркістан генерал-губернаторлығына да есімі белгілі би, қай рат-кер болғанын осы мəлі мет-тер айғақтай түссе керек. Қо-ныстандыру басқар ма сының жұмысына байланыс ты көп ұзамай оңтүстік өңіріне ішкі Ресейден, Сібірден мұ жық-тар, қара шекпенділер, ка-зактар үкіметтік жəрдем алып, қаптап көшіріліп, əке лініп қоныстандыру учас келеріне орналастырыла бас тады. Ең шеткері жат қан өңір деп есеп-телінетін Дау ба ба жеріне де Ресейден кел ген қоныс-танушылар көшіп келіп орныға бас тайды. «Сославино» де-ген ел ді мекен пайда болады, Түл кібас өңірінде Антоновка, Димитровка, Сергеевка, Кор -ниловка, Вознесеновка, Ильин -ка, Ванновка сияқты отарлық топонимдер қап тайды. Мұның барлығы отарлау саясатының салдары болатын.

Қойбек бидің Ресей жау-лап алғаннан кейінгі өмірі мен қызметі, елі мен хал қы-ның жүріп өткен кезеңімен етене тығыз байланыста өт-ті. Ол халқының, елінің мақ -сат-мүддесі мен арман- тіле-гін іске асыру жолында өз мүм кіндігі шегінде шек сіз қыз мет етті. Хақ жолынан, ақиқаттан айнымай, билігінде байлыққа бас ұрмай тура жолдан таймай өткен тұлға болды. Қазақ қауымына ұлы билердің өнегесін, дəс-түрлерін іс-тəжірибесімен на-сихаттап, қылмыссыз қоғам, қауым орнықтыру жолында ұшан-теңіз еңбек сіңірген билердің бірі осы Қойбек би Мыңбасыұлы. Би бабамыздың қаздырған арығының орны күні бүгінге дейін сол баяғы қалпында сақталынып қалған. Қайта қолға алатын күн туса, əлі де қызмет етуге толық жа-райды.

Мұхтар ҚАЗЫБЕК, жазушы

АЛМАТЫ

ТАРИХ ТОЛҚЫНЫНДА

Тау өрлеген Қоралас арнасыҚойбек би Мыңбасұлы туралы тың дерек табылды

Жуықта қазақтың небір қасқа-жай-саңдары бас қосқан дастарқанда болдық. Ас ішілді, аяқ босатылды. Кезек бата беру рəсіміне келіп тірелді. Төрде отырған танымал ғалым ағамыз қос алақанын айқара жайып алып, бата емес кедір-бұдыр жадағай тост айтып шықты. Кəдімгі шарап толы тостақ ұстап тұрып тойда айтатын тост. «Сіздің (той иесін айтады) жұмыстағы беделіңіз жоғары, əрдайым биіктен көріне беруіңізге тілектеспіз, осындай дастарқан басында бас қосайық!». Мынадай «батаға» не бет сипарымызды, не əумин дерімізді білмей салбырадық та қалдық.

Өз басым мұндай жағдайға өте жиі тап болам. Көрген сайын көңіл құрғыр құлазиды, естіген сайын еңсе шіркін езіледі. Расын айтқанда, қазір ақсақалдық деңгейге жеткен ағаларымыздың көбі осы бата мен тостың аражігін ажыратпайтыны өкінішті.

Бата – дегеніміз халқымыздың байырғы тұрмыс-салтымен берік ұштасқан, күн-делікті өмір дағдысындағы адами қарым-қатынастың рухани қажеттілігін өтеуге бағытталған, ағайын-туыс, жегжат-жұ-рағаттың бір-біріне ыстық ықылас-пейілін білдіретін, сонымен қатар жасы үлкен адамдар немесе ел ағалары өздерінің тілек-дұғасын айтып, жастарға дұрыс бағыт-бағдар сілтейтін сөлді сөз.

ХІХ ғасырдың аяғында Сібір халықтары мен солтүстік өңір қазақтарының өмір-тіршілігін зерттеген этнограф-фольклорист ғалым В.Н.Васильев: «Қазақ даласында болған адам, сол халықтың батаға қандай ерекше назар аударғанын аңғарар еді. Бата – қазақ поэзиясының ерекше түрі, онда бата беруші адамның үй иесіне деген шын жүректі жарып шыққан ықыласы, пейілі, ақниеті, Алладан тілер тілегі поэзия түрінде ақтарыла айтылады», депті.

Дана халқымыз: «Жауынменен ел көгерер, батаменен ер көгерер» немесе «Баталы ұл арымас, батасыз құл жарымас» деп бекер айтпаған. Яғни жастар «ер болып көгеру» үшін дана қарияларды əдейі іздеп барып, бата алу дəстүрі бұрынғы қазақ қоғамында берік сақталған. Тіпті ұлыстың мызғымас ұстыны десе де болады.

Мысалы атақты Шақшақ Жəнібек ба-тыр бозбала кезінде елуді еңсеріп, танымы толысқан Төле биге келіп: «Уа, биеке, боз-бала болдым, ерлік қылайын ба, əлде сізден үлгі алып билік құрайын ба, батаңызды беріңіз?» дегенде Төле: «Өгізіңді өрге сал-ма, Қанатың талар, Наданға көзіңді салма, Сағың сынар, Досыңа өтірік айтпа, Сенімің кетер, Дұшпанға шыныңды айтпа, Түбіңе жетер, Қыс қарға жығарын, Ұрыншақ жарға жығарын ұмытпа, Тұмаудың түбі құрт, Тұманның түбі жұт, Ақылдың түбі құт қарағым, Менің батам осы!» деген екен (Шешендік сөздер /құрастырған Б.Адамбаев – Алматы: 1990. – 70 б).

Сол сияқты қазақ ұғымында батаның түрі де көп. Атап айтқанда, дастарқан бата-сы, сапар батасы, ұзатылған қызға беретін бата, сонымен қатар бір тəңірден елге, жұртқа, қауымға жақсылық, тыныштық тілеп жасайтын бата, т.б. Осы орайда дінтанушы, ғалым Қайрат Жолдыбайұлы қазақтың «бата» ұғымы Құранның бета-шары «фатиха» («фатқа», «фата», «бата») сүресінің рухани құндылығымен тығыз байланысты, өйткені қасиетті кітапта айтылғандай фатихасыз құлшылық болмай-тыны сияқты, қазақта батасыз істің пəтуасы да болмайды, дейді. Яғни мұндағы теолог бауырымыздың пікірін сəл тəпсірлесек, батаның қазақ қоғамындағы рөлі Құран аят-тарынан алынып, ұйқасты жыр форматында қазақыланған дұға-тілек түрі екен. Демек бата берудің əдебі – дұға жасау дегенге са-яды. Ендеше мұндай құнды дүниемізді жат-тан сіңген «тост» дейтін дəстүрге жығып бергеніміз жарамас.

Осы орайда тост деген не? Осыған да аз-кем тоқталайық. Бұл əуелі христиандық əдеп негізінде қалыптасқан дəстүр дейді зерттеушілер. Негізінен бұл арақ-шарап құйылған ыдысты ұстап тұрып, көпшілікке тілек-сөз айту арқылы орындалатын дүние. Дінімізде харамдалған затты көтеріп тұрып жақсылық, амандық, бақыт тілеу ақылға сыя ма?! Осыған қарағанда отарлаушылар тарапынан аса бағалы əдет-ғұрпымызды өзгертіп, оның бастапқы мəнін жою үшін жасалған дүние екені анық.

Жоғарыдағы пікірімізге дəлел ретінде айтарымыз тарих ғылымдарының док-торы, профессор Серік Мəшімбаев отар-лаушылар қазақтың байырғы дəстүрін əлсірету арқылы, санасын мəңгүрттендіріп, жат өркениетке бас игізіп, мəдени асси-миляцияға ұшыратып, ұлтсыздыққа душар етерін жақсы білді де, осыдан кейін олар ең əуелі дəстүрлердің озық үлгілерін жоюмен айналысты, дейді.

Өткен қоғамда осы «тост» ұғымын өмір сүру дағдысына айналдыру арқылы жоғарыдағы қасиетті батаның құнын əлсіретіп алдық. Ақырында міне, бата мен тосты қойыртпақтап айтатын, оның не екенін ажырата алмайтын бір буын өсіп шыға келді. «Ат айналып қазығын та-бады» дегендей əлі де кеш емес, ақсақал жасына жеткен ағаларымыз бұдан былай халқымыздың бағалы баталарын дастарқан басында төгілтіп айтып, өшкен дəстүрді тірілтер деген сенім мол.

Бата берудің әдебі

osken-onir.kz

10 29 НАУРЫЗ 2018 ЖЫЛATAMEKEN

Сапарбай ПАРМАНҚҰЛ,«Егемен Қазақстан»

Верный бекiнiсiне пар ат жеккен пə уес кемен келген жас жiгiттiң алды-мен назарын аударған ұшар басы аспан теп кен ақ бас шыңдар едi. Жанарын алмаған қалпы қиялына қанат бiтiп, со-нау биiкке көтерiлгiсi де келген. Шiр-кiн, көгiлдiр аспан астында күнмен ша ғы лыса нұрланып сан құбылған сол шыңдар шынында да ғашық етердей екен. Алатау баурайындағы бекiнiске ар найы тапсырмамен келген жас геоде-зист Николай Пальгов жол соқты болып шар шағанын да ұмытқан.

Табиғаттың құпиясын қымтай жа-сыр ған мұздықтар қызықтырып, өзiне шақырды да тұрды. Арман болып жү-рек тi тыншытпаған құштарлық жас гео-дезистi араға уақыт салып барып, жолға же теледi. 1922 жылы еңбек демалысын алып, жаздың жайма-шуақ бiр күнiнде биiк таудың ұшар басына ирелеңдей көтерiлген жалғыз аяқ сүрлеуге түстi. Бұл сапарға алғаш келгендегi қиялмен, со ның қызығымен шыға салған жоқ.

Жұмысқа орналасқан күйде кезектi ең бек демалысына дейiн қаржы жина-ды, қалай бару керектiгiн сұрастырып, жер жағдайын əркiмнiң айтуымен картаға түсiрдi, дайындалды. Жолға бiр ат, алты пұттай жүк алды. Жанына өз ерiк терiмен екi жолсерiк ердi. Қасын-дағы жолсерiктерiнiң жолды жақсы бiлуi Николай Никитич Пальговтың Орталық Тұйықсу сапарына, оның сəттi аяқталатынына деген сенiмiн арттырды.

Бiздiң бiлетiнiмiз, Тұйықсу мұздығы Тянь-Шаньның солтүстiк жоталарының бiрi болып географиялық картаның тi нiн əспеттей түсетiнi. Ал жолсерiк ға лымның қосқаны бiрiнен соң бiрi қай таланған деректер тiзбегi өзiндiк мазмұнмен көп жайтты меңзер. Өйткенi Iле Алатауында ұзындығы 5,1 шақырым, жалпы көлемi 3,8 шаршы шақырым жер-дi алуы қызық мəлiметтердiң бастауы бо лып тармақтала берген.

Мұздықтың төменгi бөлiгiн қараңыз, су сыған қиыршық тас пен үлкен-үл-кен қой тастар биiкке өрiле түседi. Өз-ге ше əспетiмен ерекшеленген iргетас се кiл денiп жатқан тас жамылғы бiр ша қырым ұзындыққа созылып, теңiз дең гейiнен 3100 метр биiктiкте Альпi бел деуiне ұласады. Одан əрi күнмен ша ғылыса жанарды арбаған жалаңаш мұз дық. Қатуланған қабақтай төбеңнен төне түскен қар тосқауылдар мұздықтың ұшар басын сiзден қызғанып жасырғысы кел гендей қорғаштап, көлегейлей түседi. Əйт се де маңғаз мұздық кербез кейпiмен көз алдыңызда тұрады.

Тау өзендерiнiң бастауындағы мұз -дық тар кескiнi əдемiлiгiмен айрық ша-ланар едi, жоғары беткейi жазық кү-йiн де биiктей бередi. Ұшар басын алқа бо лып тағылғандай дөңгелей қоршаған қар лы жамылғы төменге қарай етегiн кең ге салған қалың мұзды аңғартады.

Бұл ғылым тiлiмен айтқанда жазық мұз-

дықтар. Осы тектес мұздықтардың ең үлкенi 145 шақырым ұзындыққа со зыл-ған. Ол Аляска тауларындағы Хаб бард мұздығы. Оның ұзындығы 70 ша қы -рымнан астам, аумағы 900 шаршы ша-қырым. Жазық мұздықтардың ең ша-ғындары бiр шақырымға жетпей жатады.

Орталық Тұйықсу бұлардың жанын-да 4 есе үлкен. Ерекшелiктерiн ескерер болсақ, ғалымдардың назар аударар мұздықтар тобына жатқызуында да мəн бар. Кавказ, Камчатка, Тянь-Шань жəне Памирдегi сегiз аймақты есептеу бары-сында 1000 шаршы ша қырым көлемдi 22 мұздық алып жатқаны анықталған. Əрқайсысының көлемi 3-4 шаршы шақырым аралығын құрайды жəне көбi Орталық Тұйықсу көлемiне жақын. Iле Алатауының солтүстiк жоталарында, нақтылай түссек, Орталық Тұйықсу маңында да аумағы жағынан олар ға қатарласатын 37 мұздық бары таң данта қоймас.

Машина қырқадан сəл төмен құл-дилады да кiлт оңға бұрылып, қай та биiк ке көтерiлдi. Сонау аңғар етегiнде мың бұралған өзен жылтырайды. Ал өзеннiң бастауы əлi қанша жер. Тұйық-су ғылымда 1902 жылдан белгiлi. Оның пiшiн-болмысы жайында алғаш хабар-лаған С.Дмитриев едi. Жазды күнгi қыс-қа мерзiмдi сапары дəйектi зерттеу ге мүмкiндiк бермедi. Көрген-бiлгенi нəти-жесiнде анықтағандарын жалпылама тү сiндiрдi.

Ал ғылымға керегi мəлiметке толы нақ ты деректер. Сол себептi де барлық жайт белгiсiз қалпында қала бердi. Ке-йiннен екiншi рет Тұйықсуға өзге бiр өл ке танушы В.Городецкийдiң жолы түс тi. Осы сапардың қорытындысында ол Тұйықсу мұздығының жай-жапсары жөнiнде хабарламалық мақала жазды. Араға алты жыл салып, 1922-1923 жыл-дары Тұйықсу Н.Пальговтың назарын аударды. Сонан соң барып 13 жыл мерзiм өткенде мұздық құпиясына қызыққан қазақ гидрометеорологиялық қызмет бас-қармасының мамандары болды.

Тұйықсу мұздығына жүргiзген көп-теген бақылау нəтижесi ауа райына бай ланысты маңызды деген сауалдарға жауап алуға мүмкiндiк бердi. Сонымен қа тар оның өткенiне барлау жасап, өз-геге тосын жұмбақ жайттардың сырына қаныға түсуге жетеледi. Бұның бəрiне ба ғыт сiлтегендей болған Алматының ауа райын 1879 жылдан бақылауға алынғандығын айғақтайтын деректер едi. Осыған байланысты Мыңжылқы стан-сасында мұздықтардың жаз айларында температураның өзгеруiне сай келетiн жайларды жүйелi зерттеу жүргiзiлдi. 1937 мен 1964 жылдар ара лығындағы мəлiметтердi салыстыра келе, ауа райы тем пературасының, мұздық ре жимiнiң өзара байланысы 1879 жылдан бергi Тұйық судың тiршiлiк тынысын та нуға жол ашты.

Мұздықтың кербез кейпi көз

арбай ды. Ұшар басы аспан тепкен мұз-арт шыңдар шығар күннiң жалқын сəу-лесiне шомылған қалпы биiктеген дер-сiң. Олардың ең биiгi 4410 метрлiк Орд-жоникидзе шыңы. Сүйiр қалпындағы мұз таудың күнге шағылысқан кескiнiн жолақ болып бөлiп жатқан қарлы белдеу мұздықтағы сызат-жарықты аңғартады екен. Оңтүстiк-Шығыста Тұйықсу тiз-бектерiнiң таулы алқабы бастау алады. Шығуы қиын саналатын оның биiктiгi – 4150 метр. Одан батысқа қарай қарлы аң-ғардың қарсы беткейiнде Тұйықсу шыңы.

Ол алдымыздағы Погребецкий қарлы шы ңынан бiрнеше метр ғана төмен жа-тыр. Барлық шыңның жартасты бет-кейi терең сайға ұласады, одан бəкене мұздықтар өрiлiп тұрады. Сол жақ беткейден Космодемьянская мен Мо-лодежный мұздығы сырбаз кейiпте менмұндалайды. Алдыңғысы Тұйықсу мұз дығымен астасып жатыр да, екiншiсi жанамалап қосылады. Оң жақта Тұйықсу тiз бегi. Мұздық пен тiзбектi бөлiп жат-қан моренаның төменгi бөлiгi. Тұйықсу тiз бегiнен солтүстiкке қарай Партизан, Ор джоникидзе, Маяковский, Мəметова мұз дықтары жалғасады. Бiрiмен-бiрi бой жа рыстырған күйi өзгеше сурет.

Сыздықтаған су кiшкене сызық жиек-термен аққан бойы мұздық тiлдерiнiң үс-тiмен тамшылайды. Əр жер-əр жерге жиналған су арна-арнамен төмен құ-лайды. Қиыршық тас пен құмның əсе-рiнен ұялар пайда болды. Оларға мөл-тiлдеп су толып, əдемi көрiнiстен көз алғыңыз келмейдi. Арынды тау өзен-дерiнiң бастауы осы.

Мұздықтар – ауқымды су қоймасы. Дос тастықтағы мұздықтардың мұз мас-сасының өзi 7 мың текше шақырым су құрайды екен. Бұл бұрынғы Кеңес Ода ғы аумағының өн бойын шарлаған өзен дердiң төрт жылғы ағын суы. Ал осы мұздықтар ерiген күнде Əлемдiк мұ хит атаулы 5 сантиметрге көтерiлдi де сек таңданасыз ба? Бүгiнгi оқырманды таң дандыру тағы қиын. Əйткенмен Шығыс Якутияда мұздықтарды шаруашылыққа пайда-лану дегендi бiлмесе, Орталық Азияда əрбiр литр суы алтынмен бағаланады.

Осы өңiрдегi мұздықтардың суы бiр кезгi Арал теңiзiмен салыстырғанда 1,4 есе көп болғанымен бұл қорды тиiмдi пай далану проблемасын өмiр алға қойып отыр. Гляциологтердің күнi-түнi тыным тап-пайтын iзденiске толы жұ мыстарының басты мақсаты сол ыңғайда бағыт алған.

Мұздықтар – ғажайып тiршiлiк, мə-селен, бiр қарағанда мұздықтар жыл-жиды дегенге сену қиын-ақ. Соның əсе рi ме, ұзақ жылдар бойына бұл жағ-дайға онша мəн берiлмей келедi. Атал-мыш құбылыс XVI ғасырдың ая ғында Альпi тұрғындарының жылна масында алғаш көрсетiлдi, ал жүз жыл дан соң исландиялық ғалым Т.Ви галин жазба-ларында мұздықтардың қоз ғалатыны жайында мəлiметтер кездестi. Тек, Орас Соссюраның XVII ғасырда Альпi ге жасаған саяхаты ғана мұздықтар жыл-жуының өзгеше мəнiн ашып бердi.

Сая хатшының мұздықтар бетiне қалдырған баспалдақтары сол 1788 жылғы сапардан кейiн араға 44 жыл са-лып қайта келгенде, Черная Игла тауының Мер-де-Глас мұздығының төменгi бет-кейiнен орын теуiптi. Осы жылдар iшiн-де төрт шақырым қозға лысқа енген. Мұз дықтардың қозғалысын бағамдамау сал дары қиын жағдайларға əкелiп со-ғады. Оның бiр мысалы, 1894 жылы фран-цуз ғалымы Пьер Жюль Сезар Жанс сен Монблан шыңына обсерватория салады.

Осы аталмыш ғимараттың ерекшелiгi де шығар, жалпы салмағы 187 тонна да, аумағы 50 шаршы метр жердi алып жат-ты. Ғалымның топшылауы бойынша ол барлық төтенше жағдайларға шы дас беретiн берiктiгi мен бiр орны нан жыл-жымайтынына көңiлi тола iс ке кiрiстi. Əйтсе де арада төрт жыл өт кен де қозғалыс əсерi iргетастан қатты бай қалды. Өйткенi обсерваторияның иiлiп еңкiш тартуы оның құлау қаупiн ту дырды.

Ақ бас мұзды шыңдар кейде тосын-нан қозғалысқа енедi. Мұндай мау-сымда өзгеше жылдамдық алады да мұз дық тiлдерi төменге сусыған күйi ұла са түседi. Мұздықтардың беймəлiм мi нез танытуының негiзгi сыры кли-мат өзгеруiнен екенi белгiлi. Эпталь

Альпi сiндегi Фернагтфернер мұздығы соңғы төрт ғасырда төрт рет қозғалысқа енген. Əр қозғалған сайын Рофон өзенiн бө геп отырды, бөгелген өзен суы жиналып көлге айналады да лықсып толып, ар тын-ша сарқырап ағып төмен құлаған. Мұның өзi апатты су тасқындарына əке лiп соқты.

Қос қапталдағы Абдукагор мен Дус-тураз жазығын бөлiп тастады. Апатты сел дердiң 1963 жылы Есiк көлiнде, 1973 жылы Кiшi Алматы өзенi бойында бол-ғаны Медвежийдiң қозғалысқа енген мерзiмдерiмен дөп келiп тұр.

Тұйықсу… Ерте көктемдегi Тұйық-суда жүргiзiлген тынымсыз зерттеу жұмыстары да мұздық жөнiнде қы зық-ты жайттарды айтатын болады. Мұз жиынтық қар немесе суықтан қат қан су десек, мұздықтың пайда бол уы мен қалыптасуы бiр қарағанда он ша ерек-ше құбылыс емес те сияқты. Де генмен мұз жаратылысында тау жыны сы, кей жағдайда жер қыртысының қалып тасуына мүмкiндiк бередi.

Сол себептi де геологтер назар ау-дарады; мұз – бұл минерал, сондықтан да минералогтер айналып өте алмай ды; мұздықтарға гидрогеологтер өзге ше көңiл бөледi, өйткенi ол су ресурс тарының көзi; мұз жəне де климаттың өз геруiне негiз болғандықтан климатологтер одан алыс кетпейдi; мұздық сонымен қатар мəңгi тоңға да қатысты болғандықтан криолог-тер (тоңды зерттейтiн ғалымдар) зерттеу нысанасына айналдырады. Жолсерiк ғалым география ғылымдарының кан-дидаты, əл-Фараби атындағы ҚазҰУ доценті Санат Түгелбаев досым ой құшағында. Кө лiк Алматыға асыққандай, бұлтың-бұлтың бұрылған күйi тау жо-лымен төмен түсiп келедi. Алыста, тым биiкте ай астында шағылыса жылтыраған аппақ мұздықтар…Қарсы алдымыздан жарықтық алтынкүрек аңқылдай соғады. Наурыздағы күннің ызғары білінеді. Табиғаттың ғажап көрінісі өзіне тартады да тұрады. Таудың керемет көрінісі айма-лай, аңсарыңды аудара береді.

Айға шағылған мұздықтар…

АЛМАТЫ

ТУҒАН ЖЕР

Тұйықсу––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Айға шағылған мұздықтар к�з қарықтырған күйi �згеше жұмбақты суыртпақтайтындай, әйтсе де кербез шыңдар суық қалпы бiр сырды iшке бүккендей асқақтайды. Мұздықтар да �згеше бiр сырлы әлем. Ғылымда 1902 жылдан белгiлi Тұйықсу мұздығына жол тартқан сан экспедицияның сапары ненi айғақтайды?! ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Айгүл АХАНБАЙҚЫЗЫ,«Егемен Қазақстан»

Тыр нақтылар мен тістілер ді, жалпы та биғаттағы жыртқыш-тарды үйіне əкеп асырайтындар бұл кі сінің ата жауы, қолына билік бер се, осындайлардың бірін де қалдырмай жазалауға бар. Ал өзі қанаттылар десе, ішкен асын жерге қояды, олар туралы тап-жылмай отырып, тамылжыта əң -гімелейді. Нағыз ауылдың Джеймс Бонды деп Досан аға ны ай туға болады. Сарыжаз ауы лы ның орта мектебінде биоло гиядан сабақ беретін Досан та би ғатта сирек кездесетін экзо тикалық құстарды асыраумен жас күнінен əуестенеді.

Біздің діттеп барғанымыз До-сан ағаның үйі болғанымен, бұл «Райымбек аудандық жас нату-ралистер стансасы» деп атала-ды екен. Не жоқ дейсіз мұнда: құс біткеннің төресі өзіммін де ген дей, қызылды-жасыл қа-уыр сынын жайып жіберіп, құйрығын сүйретіп, қаздаңдай бас қан тауыстың неше түрі, ба-лақ жүні жер сызып башпайын жапқан, борбайы бір тұтам үн-ді тауығы, тауыс тұқымдас сүй-кімді ақ көгершіндер, тамылжы-та сайраған аустралиялық ка-на рейкалар, африкалық сөй-лей тін тотықұс, Үндістанның сөй ле мейтін тотықұсы, жапон

аме динасы, зебра амединасы, бұл аз бол са, «король» жыланы, ағаш шірігінің тасасында тұрқын түгел май басып кеткендей əрең қоз ғалып жүрген Мадагаскар та рақандары, атжалман ақ тыш-қандар, тағы басқа бауырымен жорғалаушы, сүтқоректі та би-ғат жаратылыстары биолог мұ-ғалімнің көздің қарашығындай сақ тайтын «байлығы» екені көрініп-ақ тұр. Мынау үй емес, құдды бір құс базары сияқты. Құс атаулы адамнан үркіп тұрушы еді, Досанның құстары болса, адам келгенін біліп, жан-жақтан амандасып жатыр. Оқушыларға сабақ түсіндіргендей, қолына таяқшасын алып құстарымен таныстыра бастағаны сол еді, олар да мұндай мақтаншақ бо-лар ма, бар өнерін қонақ кел-генде көрсететін ерке баладай, көмекейіне жасырылған си қыр-ды жарыса тамылжытады-ай келіп. Өңештерін соза, жан-жақ-тан шықылықтап қоя берген қа наттылар алақандай бөлмені азан-қазан жасаған соң ағамыз əр қайсысының атын атап, кезек-кезек тыныштандыруға көшті.

«Мынау шетте отырғандар – Оң түстік Американың құстары. «Амазон тотықұсы» деп аталады. Ептеп сөйлейді, бірақ мыналар сияқ ты тілі анық емес. Ал мы-нау шөкімдей ғана сап-сары құс

– канарейка. Мысалы, қазаққа та-ныс əнші бұлбұл құрт-құмырсқамен қо ректенетін жəндік тұқымдас құс. Бірақ ол торда ұзақ уақыт өмір сүре алмайды. Біз білетін сол бұлбұлдан қалыспай сайрайтын жалғыз осы канарейка ғана, бірақ мұның айырмашылығы, құрт-құмырсқа жемейді» дейді өзі мақтанды аса ұнатпаса да, құстарының қадір-қасиетін асыра түскісі келіп. «Ал бұл – Аус тралия амединалары. Бұл зебра тектес амединалар тек сəндік үшін ғана жаралған, торғайдан да кішкентай, өзімен-өзі өмір сү ретін құс» деп қойды кенже болғаны үшін ғана ерекше мейірбандық та-нытатын əкеге ұқсап.

«Хайуанаттар бағы» болып отырған бөлменің бір бұрышы – кітапхана. Онда империялық Ре сейдің баспаханасынан 1894 жылы шыққан жануарлар тура-лы жазылған кітаптан бастап, 1936-1938 жылдары неше қайтара сүзгіден өтіп барып жарық көр-ген мəскеулік, ленинградтық

ғалым дардың аң-құс, өсімдік əлемі, табиғаттағы тіршілік туралы кітаптары сіресіп тұр. «Мысалы, Тимирязевтің мына кітабын қо-лыма алып оқығанда, мен сол за-манды көріп отырғандай боламын. Ал осының бəрін қалай интернет-ке салып қоюға болады, айтшы?» дейді мұғалім күйініп. Досан Алы-байұлы осының бəрі айналысып отырған ісіне керек болған соң Алматыдағы «Букиниске» ерінбей барып сатып əкелген.

Ал осының бəрі қалай бас-талды? Бірде он жастағы Досан 3 сынып оқып жүргенде, орыс ті лінен үй тапсырмасын орын-дап отырады. Тапсырма «Наш живой уголок» деп аталады. «У нас в школе есть живой уго-лок. Там живут кролики, белые мыши, ежики» деп бастала-тын суретті мəтіннің кішкентай мек теп оқушысына əсер еткені сон дай, түні бойы қояндар мен тышқандарды ойлап, «менде неге сондай табиғат бұрышы

жоқ» деп таңға дейін ұйықтай алмайды. Ертеңінде тұра са-лып, үй торғайын ұстап алып, торға қамайды... 7-сыныпта кір-пі, 8-сыныпта жылан асырайды, содан бері тірі табиғатқа де ген құштарлығын ешкім де тұн-шықтыра алған емес. Сөйтіп бір түндегі балалық қиял өмірлік мақ сатын белгіледі. 1967 жылы 6 сынып оқып жүргенінде осы бағытта істеп жүрген ісін ауыл-дан шыққан профессор Əліп Мұсақұлов көріп, өзінің «Қазақ-станның өсімдіктері мен жан-уарлары» атты кітабын «Досан балама! Ғалым болуың үшін» деген қол таңбасымен сыйға тартқаны сол мұратты біржола бекітіп бергендей еді.

«Сирек кездесетін құстарды ұс тап отырсыз, селекциясымен айналысасыз ба?» деп сұрадық. «Айналысып көрдім, айналыса берер едім. Бірақ соңыра қолға үйре тіліп, қолдан көбейткен аң мен құсты тарпаң, жабайы табиғат қабылдай ала ма? Жоқ. Аң болсын, құс болсын, адам-ның иісі сіңгеннен кейін ол қайтадан табиғатқа сіңбейді. Көз қарасынан, қимылынан, иісінен «бөтен» екені бəрібір байқалып тұрады. Қасқыр тиме-се де, адам атпаса да, өз ортасы-ақ оны қабылдамай, жоқ қылып жібереді. Тіпті таби ғат қа емес, танысыма-ақ ұсынып көрейінші. Қаланың адамы қажет-сінеді-ақ, б і р а қ а с ы -р а ғ а н қ ұ с ы бақырып-ша-

қырып жатса, көршісі тиіс ті орынға арыз жазып, шағым-данады емес пе? Ауылдағы көз көрген заман дастарымның бі-ріне сыйлайын-ақ. Бірақ се нің мəпелеген тауы сың мен тоты-құсыңды ол қайт сін? Тотықұстан гөрі бір қой сатып алып, бала-шағасымен бөліп жесе, оған сол пайдалы емес пе? Ешкім керек қылмаса, кө бейтудің қажеттілігі бар ма?» деп құстарына қамыға көз тастады.

Ауылда отырып-ақ жарты ға сыр дан астам өмірін құстарға ар нап келе жатқан Досан Алы-байұлының таңсық ісін жан-кештілікке ғана балайсың. Ма-мандығы мен сүйікті кəсібін табиғи жаратылысы мен бейім-ділігіне қарай таңдап, даланың ерке құстарын бауырына басып, өмірін табиғат тынысын сезінуге арнаған өзі шешен, білімдар Досан Дуанқұлов талай жылғы көргені мен көңілдегісін бүгін хатқа түсірсе, ертең таңертең қазақтың Пришивині немесе Пес ковы болып оянатынына бəс тігер едік. Əттең дейсің. Үлкен істер тек қалада ғана атқарылуы керек сияқты, туған жерін тастай алмағандықтан тасада көрінбей қалған тек Досан мұғалім емес-ау бірақ...

АЛМАТЫ

Ауылдағы орнитолог–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Қасқыр баққан Құрмаштар бү гінде ешкімге таңсық емес. Қолтырауын асырап, баласына ерттетіп мінгізіп, онысына мәз болып қызықтайтын бай шы кештердің пайда болғанына бір талай уақыт болды. Ал енді есі гінің алдында елік ұстап отырғандардың есебі жоқ. Осы лармен салыстырғанда үйі нің ішін де, сыртын да зоопаркке айналдырып, �зі туып-�с кен Ра-йымбек ауданына ғана емес, күл лі Жетісу �лкесіне та ны мал болған ауыл зиялысы До сан Дуанқұловтың ж�ні б�лек. –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

жібереді. Тіпті таби ғат қа емес,

р а ғ а н қ ұ с ы

АЛМАТЫ

29 НАУРЫЗ 2018 ЖЫЛ 11SPORT

Бақтияр ТАЙЖАН,«Егемен Қазақстан»

Досым Қыдырбек Рысбекұлы екеуміздің мүмкіндігімізше жа-рыс қалдырмайтын əдетіміз. Отырмыз.

Шаршы алаңға Аркадий То-паев шақырылды. Аты Ар кадий болғанымен, Құнанбай қажы мешіт салған атақты Қар қара-лының таза қазағы. Қаралығы қазанның түп күйесіндей бол-маса да со ған жақын Аркадий керме ар қаннан ішке қабыландай қарғып түсті. Нағыз бабында екендігі байқалады. Қос қолын иегіне сүйеп, рингтің екі белдеу арқанына кезек-кезек арқасымен серіппедей соғылады.

Қарсы беттен Ермахан Иб-райымов шықты. Жасөспірім, жастар арасында жасындай жарқылдап жүрген бұл да бір бұла жігіт. Реферидің ысқырығынан кейін айқас басталып кетті. Екеуі де халықаралық жарыста олжа салып жүрген оғландар болған соң аңдысып қайтеді, гүрзі жұдырықтар бір-біріне ти-генде от шашпағанымен, таудан құлаған қойтастай дүрсілдейді. Гүмп-гүмп. Екі қолын иегінен айырмай шыр айналған Аркадий Ермахан сəл босаса бастырмала-та ұрады. Добалдай қолғап тиген жерін опырып тастардай. Қалай жан қалып жүр. Мына жақта оты-рып біз түршігіп отырмыз.

Топаев нағыз бабында екен. Екінші раундта Ермахан ал қы -ныңқырап қалды. Ашылып қала береді. Шоқпардай жұды рық оңды-солды тиіп жатыр. Мұр-нынан қан кетті. Ерма хан ның. То-паев ал қынуды білмейді, теке жəу-міт ар ғымақтай жалт-жұлт етіп Ер маханға жалын ұстат пайды.

Рефери Аркадийдің қолын кө тереді.

– Ермаханды сойып салды-ау.Бір-бірімізге солай дестік.

Қасымызда қоладан құйғандай шомбал кісі отыр еді. Күрсінді.

– Ермахан менің балам еді. Бабында емес.

Қыдырбек екеуміз ын ғай сыз-данып қалдық. Сағи ақсақалмен осы лай танысқанбыз. Кейін тағ-дыр айдап туған аға-інідей бо-лып кеттік қой. Алматыда көрші тұр дық.

Сүйтсе, оқиға былай болыпты. Ермахан Алматыда олимпиа-

дашылар дайындайтын спорт-интернатында тəлім алады. Сағи аға шопан. Баласы үшін жаны бө лек əке жарыс жібермейді. Осы жек пе-жектен күн бұрын ұлы екеуі бірге жатқан. Түн ор та сы ауады, Ермахан келмейді. Ұя лы

телефон ол заманда жоқ. Дегбір-сізденген əкеде маза болмай, əлсін-əлсін далаға шығады. Қара суық. Алматының жылауық аспа-ны дым бүркіп тұр. Таңға жуық келеді баласы. Əбден тоңған. Қоянның көжегіндей дір-дір етеді. Алдында жаналқымға алып ұрысқан əке үрпиген түрін көрген соң бəйек болып, ыстық сүт іш кізіп, көрпеге орап тас-тайды. Ертеңінде бұлау болып терлеген Ермахан душқа түскен соң шай-суын ішіп, басы салбы-рап жарысқа кетеді. Соңғысы біз айтқандай. Одан кейінгісін Сағи аға айтқан.

Топаевтан оңбай таяқ жеген ұлына айтпағаны қалмаған ашулы əке алдына салып оны ауылына алып қайтады. Өкпе айтатын-дай бар. Мектепте жүргенінен бастап бокс жарыстарынан қалмапты. Басқа мемлекеттердегі жарыстарға да барған. Сүйткен, үлкен үміт күткен баласы...

Ызаға булыққан əке Ерма-хан ды қойға салады. Ат берсе бо лар еді тақымына, бірақ іштегі ашу ырық бермейді. Есек береді. Ермаханда үн жоқ. Ерінен ығып зыр жүгірген анасының берген ай-раны мен тамағын қоржынға алып, таң құланиектенгенде қойды қырға айдап кетеді. Кешегі атақты бок сш ы, бүгінде есек мінген қой-

шы. Ара-тұра шешесіне шағы-нады. Əкеме айтыңыз, ат берсін деп.

Сағи аға кесек кісі. Мінезі морт. Айтқанынан қайтуы қиын. Ше ше байғұстың жүрегі нə зік. Екі ортада бозторғайдай шы рыл да-ғанымен, еріне сөзі өтпейді.

Ермахан есекпен қой бағып жүре берер ме еді, тағдырдың өзі жақсыға қиыстырады.

Жақсылық ауылына студент-тер бригадасы келген. Үй салады. Ішінде ірі денелі сойқан жігіт бар. Боксшы екен. Бəрі одан ығады. Ауылдың бір-екі тентегі сырттан келген студенттердің қыздарына қырындамақ болған, анау бір-екі сүйкеп домалатып тастапты. Үш-төртеу болып жабылса да ала алмаған. Ұрғанын мұрттай ұшы-рады. Ауылда өзі төбелеспесе де сөзі жылдам, ерегіспе жігіттер бо ла ды ғой. Бойы шағын, денесі си дам, тарамысына ілініп тұрған. Сол:

– Ермаханмен жекпе-жекке шығасың ба? – дейді

– Оның кім?– Ол да боксер. Атақты боксер.– Ол қайда?– Қой бағады. Жақсы төбе-

леседі.– Мына мен қойшымен төбе-

лесемін бе, əй кетші өзің қыртпай.Ылдым-жылдым əлгі жігіт

əл гі сойқан студент боксшы мен Ер ма ханды төбелесуге көндіреді ғой.

Əні-міне дегенше ауыл құлақ-танып қалады. Мал шаруашы-лығымен айналысатын ауылда қайдан шаршы алаң болсын. Екі жігітті амбарға кіргізіп жібереді.

Бұл ауылдың бетке ұстар тен тектерін томпылдатып ұрып жыққан студент Ермаханды

əуелде көзге ілмепті. Ат емес есек мініп келген қойшыныкі жай желік деп қалған шығар. Ерм а хан ның алғашқы соққысы ба уырын екінші жағына аударып жі бере жаздағанда қандай пəлеге ұшырағанын ұғып үлгерген. Ар жағын ол білмейді. Шықшыттан ти ген жойқын соққы бұған дейін десі қайтпаған сабазды талдырып тастаған.

Енді Жақсылық ауылының аруағы көтерілсін. Алақайлап бір-бірінен сүйінші сұраған жұрттың алды Сағи ағаға келген.

Бұл кісі бəрін естіп, біліп отыр. Оқушы кезінде халықаралық жарыстан талай мəрте жеңімпаз болып келген ұлының жеңетінін білген. Тек, Топаевы құрғыр. Əлгі тілі мен жағына сүйенген екі журналистің өзін жер қылғаны өтіп кеткені.

– Əкесі-ау, ауыл сүйінші сұрап жүр...

Ермаханның анасы. Азаматы

райынан қайтса деген үмітте.Онсыз да баласының сағын

сындырудан іштей азап шегіп жүрген əке шыдай алма-ды. Ақылын айтып, Алматыға шығарып салды.

Алматыда Ермаханды күтіп тұрғандар аз еді. Құрамадағы орын толық. Үшінші, төртінші нөмірлер толып жүр.

Серік Қонақбаев сол тұста кəсіпқой бокстан халықаралық турнир өткізіп жүрген. Билет сатып алатындай ақша тап-шы. Ермахан Балуан Шолақ сарайының артқы есігінен «СССР спорт шебері» деген куəлігін көрсетіп ішке енген. Есболат Нұрмановқа секундант болып жүргенде Тұрсынғали Еділовпен бетпе-бет келіп қалды. Еділов ол кезде қолы жүріп тұрған кəсіпкер, бокс менеджері. Қайда жүргенін сұрады. Бұл жайын айтқан.

– Ертең «Спартакқа» бар, –деді Тұрсын. – Болдыревқа айт, мен жіберді де. Жаттығуды баста!

Таңертең сөмкесін асынып «Спартакқа» келген. Қазақстаннан бокстан шыққан тұңғыш əлем чемпионы Валерий Рачковтың тұ сауын кескен Станислав Бол-ды рев есіктен енген мұны көріп жат тығуды тоқтатты.

– Жігіттер, қараңдар. Сен дер-дің көз алдарыңда Олимпия ойын -дарының қола жүлдегері Ерма хан Ибрайымов тұр. Бірақ, ол Олим-пия ойындарының жеңім пазы бо-ла алмайды. Өйткені ол – жал қау!

Өң бе, түс пе. Ермахан сасып қалды. Атақты Болдырев қалай сілтейді. Құдай-ау, қайдағы қола. Мұны, Қазақстан құрамасында орны жоқ Ибрайымовты Олимпия ойындарына кім апармақ. Бірақ, Болдырев ешқашан өтірік айтқан емес, іші жылып қоя берді.

P.S. Қазақтың хас батыры Ермахан Ибрайымов 1996 жылы Атланта Олимпиадасында қола, Сидней Олимпиадасында алтын медаль жеңіп алды.

Қызылорда облысы

Аргентина Испаниядан «нокаут» алдыАргентина Испаниядан «нокаут» алдыИСПАНИЯ АРГЕНТИНА

–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––1991 жыл. Алматы. Балуан Шолақ атындағы спорт сарайы. Қазтелерадио жүлдесі үшін бокстан халықаралық турнирдің алапат айқасы болып жатты.–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

САҒИ АҒА КЕСЕК КІСІ. МІНЕЗІ МОРТ. АЙТҚАНЫНАН ҚАЙТУЫ ҚИЫН. ШЕШЕ БАЙҒҰСТЫҢ ЖҮРЕГІ НӘ ЗІК. ЕКІ ОРТАДА БОЗТОРҒАЙДАЙ ШЫ РЫЛДАҒАНЫМЕН ЕРІНЕ СӨЗІ ӨТПЕЙДІ.

ЖҰЛДЫЗДАР ЖАРҚЫЛЫ

Ермаханның тағдыршешті жекпе-жегі

Атақтылар бір алаңда доп тепті

Щвейцарияның Базель қаласында жыл сайынғы Baselworld 2018 зергерлік бұйымдар мен сағаттар көрмесінің аясында фут-болдан Hublot Match of Friendship турнирі өтті. Футболдан Ресейде өтетін əлем чемпионатына 80 күн қалуына орай Hublot бренді та-рихта тұңғыш рет өзінің спорттағы серіктестерінің басын қосып, футболдан достық кездесу ұйымдастырды. Жасыл алаңда бір ме-зетте жеңіл атлетикадан əлем чемпионы жəне Hublot елшісі Усейн Болт жəне екі команданың жаттықтырушылары Жозе Моуринью мен Диего Марадона доп тепті.

Марадонаның командасында: Тино Асприлья, Роберто Карлос, Эрнан Креспо, Джанни Инфантино, Кристиан Карамбе, Марко Матерацци, Гаиска Мендьета, Анджело Перуцци жəне Давид Трезеге ойнады.

Моуриньюдың құрамасында: Болт, Витор Баия, Стефан Шапюиза, Марсель Десайи, Дэмьен Дафф, Робби Кин, Патрик Клюйверт, Ричард Орлинский жəне Алексей Смертин доп тепті. Ал жұлдызды матчты УЕФА-ның танымал төрешісі – Никола Риццоли басқарды.

Энтони Джошуа мен Джозеф Паркер көз арбасты

Алдағы жексенбі күні Британияда кəсіпқой бокстың ауыр салмақтағы екі алыбы, əлі жеңіліс не екенін білмей келе жатқан – британиялық Энтони Джошуа (20-0, 20 КО) мен жаңазеландиялық Джозеф Паркер (25-0, 18 КО) əлем чемпионы атағы үшін жекпе-жек өткізеді. Кеше екі боксшы да жекпе-жек алдында көз арбасып, айқас алдындағы пікірлерін айтты.

Энтони Джошуа: «Меніңше ауыр салмақтағылар кəсіпқой бокстың бетке ұстарлары болу керек. Сондықтан, біз жексенбі күні айрықша жекпе-жек өткізуге тиіспіз. Паркердің карьерасында əлі бірде-бір жеңіліс жоқ. Сондай-ақ ол əлем чемпионы. Ол өте жыл-дам əрі соққы көтере алатын боксшы. Бұл жекпе-жек мен үшін үлкен сынақ болғалы тұр. Дегенмен, менде оны жеңетін күш бар. Қажет болса, 12 раунд толық жұдырықтасып беремін. Бірақ, айқас мерзімінен бұрын аяқталатын сияқты. Өз басым оны 9-раундта нокаутпен жеңемін деп отырмын».

Джозеф Паркер: «Жекпе-жекке толық дайынмын деп есептеймін. Ауыр салмақтағы барлық белбеуді Жаңа Зеландияға алып кететінімді сезіп отырмын. Біз Джошуа мен оның команда-сын құрметтейміз. Дəл қазір екеуміздің де бабымыз келісіп тұр. Мен Британияға тек жақсы гонорар алу үшін емес, Джошуадағы барлық белдікті алып кету үшін келдім».

Роджер Федерер АТР тарихында жаңа рекорд жасады

Швейцариялық танымал теннисші Роджер Федерер 500 апта бойы АТР рейтингінің бірінші орнында тұрған жалғыз теннисші ретінде əлем рекордын орнатты. Роджер ең алғаш 2003 жылы ТОП-2 теннисші қатарына кірген болатын. Ал 2004 жылдың ақпан ай-ында əлемнің бірінші ракеткалы теннисшісіне айналып, ол орында 308 апта бойы тұрған еді.

Сондай-ақ Федерер сияқты бірінші орында ең көп тұрған теннисшінің бірі испаниялық – Рафaэль Надаль. Ол 445 аптадан бері əлемнің екінші нөмірлі теннисшісі ретінде орнын сақтап келеді.

Флойд Мэйвезер: ММА-да мен жұлдызбын!

Кəсіпқой бокстан əлемнің экс-чемпионы америкалық кіші Флойд Мэйвезер ережесіз жекпе-жекке ауысып, алдағы айқасы үшін дайындалып жатқанын айтады. «Ережесіз жекпе-жектегі алғашқы кездесуімді өткізу үшін Майами қаласында жаттығуымды бастап кеттім. Жоспар бойынша осы жылдың соңына дейін бір жекпе-жек өткізуді ойластырып жүрмін. Мен үшін аралас жекпе-жекте таңсық ештеңе жоқ. Бəріне дайынмын. Сондай-ақ қазіргі таңда мен ММА жұлдызымын. Ал Конор МакГрегор менен кейінгі орында тұрады. Бірақ онымен жуық арада жұдырықтасамын деп айта алмаймын», дейді боксшы.

Дайындаған �ли БИТ РЕ,

«Егемен Қазақстан»

––––––––––––––––––––––––––––––––Осы аптада футболдан ұлттық құра ма-лардың бірнеше жолдастық кездесулері �тті. Бразилия Германияны жеңіп, әлем чемпио натында кеткен есесін қайтарғандай б о л д ы . Ж а з д а � т е т і н Р е с е й д е г і чемпионаттың басты фавориттерінің бірі – Бельгия Сауд Ара бия құрамасын 4:0 есебімен ойсырата ұтты. Ал жарысты қабылдайтын Ресей тағы бір мықты – Франция құрамасына �з алаң ында 1:3 есебімен жеңілді. Ең қызығы Леонель Мессидің Аргентинасы Испа ния дан оңбай ұтылды. Есеп 6:1.––––––––––––––––––––––––––––

Ермұхамед М�УЛЕН,«Егемен Қазақстан»

Осыдан бір апта бұрын Леонель Месси ис-пан газеттеріне сұхбат берген-ді. «2018 жылғы əлем чемпионаты – мен үшін соңғы мүмкіндік. Одан кейін құрамада ойнауым екіталай. Қазір өзімнің бабымда жүрмін, мундиальда жеңіске жетуіміз Аргентина құрамасының өзге де футболшылары қазір жарқырап жүр» деп ағынан жарылған еді. Иə, ра-сымен де «Манчестер Сити» сапындағы Серхио Агуэро да, «ПСЖ» сапындағы Ди Мария да нағыз бабында. «Ювентустегі»

Гонсало Игуаин мен «Интердегі» Икардидің өзі неге тұрады?! Олар əр тур сайын гол соғып, көзге түсіп жүр. Футбол мамандары да Аргентина Ресейдегі чемпионатта жеңіске жетуі мүмкін деп топшылаған. Алайда...

Алайда, Аргентина құрамасындағы ойын-шылардың барлығы да керемет емес екен. Қорғаныстың əлсіздігі, орталық жартылай қор-ғаушылардың сылбырлығы «албиселесте» құрамасының осал жерлерін көрсетті. Оған біз

күні кеше өткен Испания – Аргентина матчын-да көз жеткіздік. Бас бапкер Хорхе Сампаоли Леодан басқа атақты футболшыларын тегіс алаңға шығарды. Мессидің санындағы жарақат ушығып кетпесін деп, бапкерлер оны ойынға қатыстырмады. төрт дүркін «Алтын доптың» иегері ойынды «Сантьяго Бернабеудің» три-бунасында отырып тамашалады. Негізінен Ис-панияның ойынын тамашалады десек артық емес. Себебі Аргентина бұл матчта қақпасынан доп алумен болды. Матчтың небəрі 12-мину тын-да Испания іске кірісіп, Диего Коста ойын ның есебін ашты. Коста бастаған істі əрі қарай Иско іліп əкетті. «Реал» жартылай қорғаушысы бұл матч та хет-трик жасады. Арасында Алькантара бір мəрте, тіпті құрамаға енді алынып жүрген

Диего Аспастың өзі гол салды. Жалпы ал-ғанда ерінбегеннің бəрі Аргентинаға гол

соқты. 74-минутта Иско таблодағы көр-сеткішті 6:1 жасағанда Леонель Месси қолын бір сілтеп, трибунадан тайып тұрды. Оған дейін де Мессидің көңіл-күйін аңдып отырған фототілшілер атақты аргентиналықтың күңіренген түр-əлпетін таспаға түсіре беріпті. Сол фотолардың басым көпшілігі

испан газеттерінің алғашқы бетінде жарияланды.

Иə, расымен де Аргентинаны мұншама осал ойнайды деп ешкім күткен жоқ. Жарты əлем Лео бастаған құраманы Əлем чемпионатының фавориті санап еді. Енді қалай болар екен? Біріншілік басталуға бірнеше ай қалғанда Аргентина өзінің тарихындағы ең ауыр жеңілістердің бірін қайталап отыр. «Албиселесте» 1968 жылы Чехословакиядан, 2009 жылы Боливиядан 6:1 есебімен жеңілген.

Айтпақшы, Криштиану Роналду бас-та ған Португалия құрамасы Нидерланды

ұжы мына өз алаңында 0:3 есебімен есе жіберді.

6 1

12 29 НАУРЫЗ 2018 ЖЫЛ

(Жалғасы 13-бетте)

RESMI

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ҮКІМЕТІНІҢ ҚАУЛЫСЫ

2018 жылғы 13 наурыз №119 Астана, Үкімет Үйі

Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігінің «Қостанай мемлекеттік педагогикалық институты» шаруашылық жүргізу құқығындағы

республикалық мемлекеттік кәсіпорнын қайта атау туралы

Қазақстан Республикасының Үкіметі қаулы етеді: 1. Қазақстан Республикасы Білім жəне ғылым министрлігінің «Қостанай мемлекеттік педагогикалық институты»

шаруашылық жүргізу құқығындағы республикалық мемлекеттік кəсіпорны Қазақстан Республикасы Білім жəне ғылым министрлігінің «Қостанай мемлекеттік педагогикалық университеті» шаруашылық жүргізу құқығындағы республикалық мемлекеттік кəсіпорны (бұдан əрі – кəсіпорын) болып қайта аталсын.

2. «Қазақстан Республикасы Білім жəне ғылым министрлігінің мəселелері» туралы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2004 жылғы 28 қазандағы №1111 қаулысына (Қазақстан Республикасының ПҮАЖ-ы, 2004 ж., №40, 522-құжат) мынадай өзгеріс енгізілсін.

көрсетілген қаулымен бекітілген Қазақстан Республикасы Білім жəне ғылым министрлігінің қарамағындағы ұйымдардың тізбесінде:

реттік нөмірі 20-жол мынадай редакцияда жазылсын: «20. «Қостанай мемлекеттік педагогикалық университеті» шаруашылық жүргізу құқығындағы республикалық

мемлекеттік кəсіпорны».3. Қазақстан Республикасы Білім жəне ғылым министрлігі Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген

тəртіппен: 1) Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің Мемлекеттік мүлік жəне жекешелендіру комитетіне кəсіпорынның

жарғысына енгізілетін тиісті өзгерістерді бекітуге ұсынуды; 2) əділет органдарында мемлекеттік қайта тіркеуді; 3) осы қаулыдан туындайтын өзге де шараларды қабылдауды қамтамасыз етсін. 4. Осы қаулы қол қойылған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі жəне ресми жариялануға тиіс.

Қазақстан Республикасының Премьер-Министрі Б.САҒЫНТАЕВ

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ҮКІМЕТІНІҢ ҚАУЛЫСЫ

2018 жылғы 14 наурыз №121 Астана, Үкімет Үйі

«Galaxy» Халықаралық мектебі мекемесі» білім беру ұйымына халықаралық мектеп мәртебесін беру туралы

Қазақстан Республикасының Үкіметі қаулы етеді: 1. «Galaxy» Халықаралық мектебі мекемесі» білім беру ұйымына халықаралық мектеп мəртебесі берілсін.2. Осы қаулы алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі.

Қазақстан Республикасының Премьер-Министрі Б.САҒЫНТАЕВ

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ҮКІМЕТІНІҢ ҚАУЛЫСЫ

2018 жылғы 14 наурыз №123 Астана, Үкімет Үйі

«Қазақстан Республикасының дипломатиялық қызметі қызметкерлерінің өкілдік керек-жарағының кейбір мәселелері туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2005 жылғы 29 қарашадағы № 1170 қаулысына өзгеріс енгізу туралы

Қазақстан Республикасының Үкіметі қаулы етеді:1. «Қазақстан Республикасының дипломатиялық қызметі қызметкерлерінің өкілдік керек-жарағының кейбір

мəселелері туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2005 жылғы 29 қарашадағы №1170 қаулысына мынадай өзгеріс енгізілсін:

көрсетілген қаулымен бекітілген Қазақстан Республикасының дипломатиялық қызметі қызметкерлерінің өкілдік керек-жарағы туралы ереже осы қаулыға қосымшаға сəйкес жаңа редакцияда жазылсын.

2. Осы қаулы алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі.

Қазақстан Республикасының Премьер-Министрі Б.САҒЫНТАЕВ

Қазақстан Республикасы Үкіметінің2018 жылғы 14 наурыздағы №123 қаулысына

қосымшаҚазақстан Республикасы Үкіметінің

2005 жылғы 29 қарашадағы №1170 қаулысымен бекітілген

Қазақстан Республикасының дипломатиялық қызметі қызметкерлерінің өкілдік керек-жарағы туралы ереже

1-тарау. Жалпы ережелер1. Осы Қазақстан Республикасының дипломатиялық қызметі қызметкерлерінің өкілдік керек-жарағы туралы ере-

же (бұдан əрі – Ереже) «Қазақстан Республикасының дипломатиялық қызметі туралы» 2002 жылғы 7 наурыздағы Қазақстан Республикасы Заңының 29-бабына сəйкес əзірленді жəне Қазақстан Республикасы дипломатиялық қызметі қызметкерлерінің (бұдан əрі – дипломатиялық қызмет қызметкерлері) өкілдік керек-жарағының заттарын, сондай-ақ республикалық бюджеттен дипломатиялық қызмет қызметкерлерінің өкілдік керек-жарағының заттары құнының өтемақысын төлеу шарттарын айқындайды.

Ереже Қазақстан Республикасы Сыртқы істер министрлігінің (бұдан əрі – Министрлік) жəне Қазақстан Республикасының шет елдердегі мекемелерінің (бұдан əрі – шет елдердегі мекемелер) қызметкерлеріне қолданылады.

2. Өкілдік керек-жарақ – дипломатиялық қызмет қызметкерлерінің қызметтік міндеттерін орындау кезінде киіп жүруі үшін арналған дипломатиялық этикеттің қажетті элементі.

3. Дипломатиялық қызмет қызметкерлерінің өкілдік керек-жарағы заттары құнының жыл сайынғы біржолғы ақшалай өтемақысы (бұдан əрі – өтемақы) тиісті жылға арналған республикалық бюджеттен қаражаттың бөлінуіне қарай дипломатиялық қызмет қызметкерлеріне өкілдік керек-жарақты сатып алу не жалға алу бойынша шығындарды өтеу үшін арналған.

2-тарау. Дипломатиялық қызмет қызметкерлерінің өкілдік керек-жарағының заттары

4. Дипломатиялық қызмет қызметкерлерінің өкілдік керек-жарағының мынадай заттары белгіленеді: ерлер үшін: пальто, плащ, күртеше, костюм, фрак, смокинг, белбеу (оның ішінде белдік), кеудеше, пиджак, шал-

бар, жилет, галстук (оның ішінде галстук-бабочка), жейде, бас киім, қолғап, аяқ киім;əйелдер үшін: пальто, плащ, күртеше, костюм, пиджак, жилет, шалбар, белдемше, көйлек, жейде (оның ішінде

əйелдер жейдесі), бас киім, қолғап, аяқ киім.Дипломатиялық қызмет қызметкерлері өтемақының белгіленген мөлшері шегінде сатып алынатын не жалға алы-

натын өкілдік керек-жарақ заттарының санын дербес айқындайды. 5. Дипломатиялық қызмет қызметкерлері өкілдік керек-жарақ заттарын дайын бұйымдарды сатып алу не жеке

тіктіру жолымен сатып алады.Дипломатиялық қызмет қызметкерлерінің өтемақының белгіленген мөлшері шегінде өкілдік керек-жарақ затта-

рын жалға алуына жол беріледі.6. Өкілдік керек-жарақ заттарын сатып алу жəне жалға алу өтемақы төленетін жыл ішінде жүзеге асырылады.

3-тарау. Өтемақыны төлеу шарттары7. Министрлікке не шет елдегі мекемеге жұмысқа жаңадан қабылданған дипломатиялық қызмет қызметкерлеріне

өтемақы Қазақстан Республикасының дипломатиялық қызметі персоналы лауазымына тағайындалған күннен бастап Министрлікте жəне/немесе шет елдердегі мекемелерде бір жыл жұмыс істегеннен кейін төленеді.

8. Егер дипломатиялық қызмет қызметкері бұрын дипломатиялық қызмет органдары жүйесінде жұмыс істеген болса жəне Министрлікке не шет елдегі мекемеге қайтадан жұмысқа қабылданған болса жағдайда, өтемақы оның дипломатиялық дəрежесі мен дипломатиялық қызмет органдары жүйесінде бір жылдан астам жұмыс өтілі бар болса, оған дипломатиялық қызмет қызметкері лауазымына тағайындалған күннен бастап төленеді.

9. Министрлікте немесе шет елдегі мекемеде дипломатиялық қызмет қызметкерлеріне өтемақы төлеу осы Ережеде көзделген шарттарды ескере отырып, Министрліктің жауапты хатшысының немесе шет елдегі мекеме басшысының бұйрығы негізінде жүзеге асырылады.

10. Министрліктегі дипломатиялық қызмет қызметкерлеріне өтемақы төлеу есеп беретін соманы беру арқылы жүзеге асырылады.

11. Министрліктегі өтемақының есеп берілетін сомасын алған дипломатиялық қызмет қызметкерлері жыл ішінде өкілдік керек-жарақ заттарын сатып алу не жалға алу фактісін растайтын құжаттарды Министрліктің бухгалтерлік есепті ұйымдастыру жəне жүргізу жөніндегі уəкілетті құрылымдық бөлімшесіне ұсынады.

12. Шет елдердегі мекемелерде дипломатиялық қызмет қызметкерлеріне өтемақы төлеу жұмсалған шығыстарды өтеу арқылы, дипломатиялық қызмет қызметкерлерінің шет елдегі мекемеде бухгалтерлік есепті жүргізу жөніндегі уəкілетті жұмыскерге өкілдік керек-жарақ заттарын сатып алу не жалға алу фактісін растайтын құжаттарды ұсынғаннан кейін жүзеге асырылады.

13. Өкілдік керек-жарақ заттарын Қазақстан Республикасы шегінен тыс жерлерде сатып алған не жалға алған жағдайда өкілдік керек-жарақ заттарын сатып алу не жалға алу фактісін растайтын құжаттар шет мемлекеттердің қолданыстағы тəжірибесіне сəйкес ресімделеді.

14. Дипломатиялық қызмет қызметкерлері шет елдегі мекемеде бухгалтерлік есепті жүргізу жөніндегі уəкілетті жұмыскерге сатып алынған не жалға алынған өкілдік керек-жарақ заттарының құнынан шет мемлекет аумағында қосылған құн салығын (бұдан əрі – ҚҚС) қайтаруға жол берілген құжаттарды ұсынған жағдайда, өтемақыны өтеу сомасы ретінде өкілдік керек-жарақ заттарын сатып алу не жалға алу құнының ҚҚС есептемегендегі сомасы қабылданады.

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ҮКІМЕТІНІҢ ҚАУЛЫСЫ

2018 жылғы 15 наурыз №124 Астана, Үкімет Үйі

Қазақстан Республикасында діни экстремизм мен терроризмге қарсы іс-қимыл жөніндегі 2018 – 2022 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламаны бекіту

туралы

Қазақстан Республикасы Конституциясының 66-бабының 1) тармақшасына сəйкес Қазақстан Республикасының Үкіметі қаулы етеді:

1. Қоса беріліп отырған Қазақстан Республикасында діни экстремизм мен терроризмге қарсы іс-қимыл жөніндегі 2018 – 2022 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарлама (бұдан əрі – Бағдарлама) бекітілсін.

2. Орталық жəне жергілікті атқарушы органдар, сондай-ақ Қазақстан Республикасының Президентіне тікелей бағынатын жəне есеп беретін мемлекеттік органдар (келісім бойынша) Бағдарламаны іске асыру жөнінде шара-лар қабылдасын.

3. Жауапты орталық жəне жергілікті атқарушы органдар, сондай-ақ Қазақстан Республикасының Президентіне тікелей бағынатын жəне есеп беретін мемлекеттік органдар (келісім бойынша) «Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік жоспарлау жүйесін бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2017 жылғы 29 қарашадағы №790 қаулысымен бекітілген Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік жоспарлау жүйесіне сəйкес Бағдарламаны іске асыру жөніндегі іс-шаралар жоспары бойынша ақпарат ұсынсын.

4. Осы қаулы алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі.

Қазақстан Республикасының Премьер-Министрі Б.САҒЫНТАЕВ

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2018 жылғы 15 наурыздағы №124 қаулысымен бекітілген

Қазақстан Республикасында діни экстремизм ментерроризмге қарсы іс-қимыл жөніндегі 2018 – 2022 жылдарға

арналған мемлекеттік бағдарлама

Астана, 2018 жыл

1. Бағдарламаның паспортыАтауы Қазақстан Республикасында діни экстремизм мен терроризмге қарсы іс-қимыл жөніндегі 2018 –

2022 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарлама (бұдан əрі – Бағдарлама)Əзірлеу үшін негіздеме

Қазақстан Республикасы Конституциясының 66-бабының 1) тармақшасы;«Қазақстан Республикасының 2025 жылға дейінгі Стратегиялық даму жоспарын бекіту жəне Қазақстан Республикасы Президентінің кейбір жарлықтарының күші жойылды деп тану туралы» Қазақстан Республикасы Президентінің 2018 жылғы 15 ақпандағы № 636 Жарлығымен бекітілген Қазақстан Республикасының 2025 жылға дейінгі Стратегиялық даму жоспарының 4-тарауы; «Мемлекет басшысының 2017 жылғы 31 қаңтардағы «Қазақстанның үшінші жаңғыруы: жаһандық бəсекеге қабілеттілік» атты Қазақстан халқына Жолдауын іске асыру жөніндегі шаралар туралы» Қазақстан Республикасы Президентінің 2017 жылғы 15 ақпандағы № 422 Жарлығымен бекітілген Мемлекет басшысының 2017 жылғы 31 қаңтардағы «Қазақстанның үшінші жаңғыруы: жаһандық бəсекеге қабілеттілік» атты Қазақстан халқына Жолдауын іске асыру жөніндегі жалпыұлттық іс-шаралар жоспарының 63-тармағы

Бағдарламаны əзірлеу үшін жауапты мемлекеттік орган

Қазақстан Республикасының Ұлттық қауіпсіздік комитеті

Бағдарламаны іске асыруға жауапты мемлекеттік ор-гандар

Қазақстан Республикасының Ұлттық қауіпсіздік комитеті, Қазақстан Республикасының Бас проку-ратурасы, Қазақстан Республикасының Мемлекеттік күзет қызметі, Қазақстан Республикасының «Сырбар» сыртқы барлау қызметі, Қазақстан Республикасының Мемлекеттік қызмет істері жəне сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл агенттігі, Қазақстан Республикасының Қорғаныс министрлігі, Қазақстан Республикасының Ішкі істер министрлігі, Қазақстан Республикасының Ұлттық экономика министрлігі, Қазақстан Республикасының Сыртқы істер министрлігі, Қазақстан Республикасының Қаржы министрлігі, Қазақстан Республикасының Дін істері жəне азаматтық қоғам министрлігі, Қазақстан Республикасының Ақпарат жəне коммуникациялар министрлігі, Қазақстан Республикасының Инвестициялар жəне даму министрлігі, Қазақстан Республикасының Білім жəне ғылым министрлігі, Қазақстан Республикасының Денсаулық сақтау министрлігі, Қазақстан Республикасының Энергетика министрлігі, Қазақстан Республикасының Мəдениет жəне спорт министрлігі, Қазақстан Республикасының Ауыл шаруашылығы министрлігі, облыстардың, Астана жəне Алматы қалаларының əкімдіктері

Мақсаты Діни экстремизмнің зорлық-зомбылық көріністері мен терроризм қауіптерінен адамның, қоғамның жəне мемлекеттің қауіпсіздігін қамтамасыз ету

Міндеттері 1. Қоғамда радикалдық идеологияға қарсы иммунитетті жəне радикалдық көріністерге мүлдем төзбеушілікті қалыптастыруға бағытталған діни экстремизм мен терроризмнің алдын алу ша-раларын жетілдіру.2. Қазақстан Республикасы халқының радикалдануына сыртқы факторлардың ықпал етуін төмендету. 3. Діни экстремизм мен терроризм фактілерін, оның ішінде арнаулы мемлекеттік жəне құқық қорғау органдарының қызметін қамтамасыз ету жүйесін жетілдіру жолымен анықтау мен жолын кесудің тиімділігін арттыру. 4. Діни экстремизм мен терроризм актілеріне ден қою, сондай-ақ олардың салдарын барынша азайту жəне (немесе) жою жүйесін жетілдіру

Іске асыру мерзімдері (кезеңдері)

2018 – 2022 жылдар

Нысаналы инди-каторлар

1. Діни алауыздықты немесе араздықты тудыруға бағытталған экстремистік идеяларды жақтаушы адамдар санын азайту.2. Алды алынған жəне уақтылы жолы кесілген (ой-ниетті қалыптастыру, дайындау, шабуылдау сатыларында) экстремистік сипаттағы террористік жəне өзге де зорлық-зомбылық акцияларының үлесі. 3. Қазақстан Республикасының аумағында терроризм актілеріне ден қою, сондай-ақ терроризм салдарын барынша азайту жəне (немесе) жою дайындығының деңгейі

Қаржыландыру көздері мен көлемдері

Бағдарламаны іске асыруға 2018-2022 жылдары республикалық жəне жергілікті бюджеттердің, сондай-ақ Қазақстан Республика сы ның заңнамасымен тыйым салынбаған басқа да қаражат жұмсалатын болады.Бағдарламаны іске асыруға бюджеттен жұмсалатын жалпы шығындар 270 148,8 млн. теңгені құрайды (РБ – 209 361,3 млн. теңге; ЖБ – 60 787,5 млн. теңге). Республикалық жəне жергілікті бюджеттерден қаржыландыру көлемі тиісті кезеңге бюджет қалыптастырылатын кезде нақтыланатын болады

2. КіріспеҚазақстан Республикасы Президентінің «Қазақстанның Үшінші жаңғыруы: жаһандық бəсекеге қабілеттілік» атты

Қазақстан халқына Жолдауында терроризм қатерінің өрши түсуі жағдайларындағы мемлекеттің қауіпсіздік ахуалы əлемнің дамыған елдердің бірі ретіндегі одан əрі дамуы мен қалыптасуы оның күші мен қабілеттігінің өлшемі болып белгіленді.

Əлемде болып жатқан геосаяси өзгерістер ұлттық қауіпсіздік саласында неғұрлым түрлене бастаған жəне үлкен қауіптілік көздері тарапынан болатын сын-қатерлер мен тəуекелдердің жаңа спектріне бастамашылық етеді. Діни экстре-мизм мен терроризм қатерлерінің жүйелі алдын алу аясындағы міндеттердің күрделілігі мен өзектілігі осыған негізделген.

Осы жағдайларда қолданыстағы діни экстремизм мен терроризмге қарсы іс-қимылдың жалпымемлекеттік жүйесі жеке адамды, қоғамды жəне мемлекетті экстремистік сипаттағы зорлық-зомбылық көріністерінен жəне терроризм қатерінен сенімді қорғау тетігін құру аясында одан əрі жетілдіруді қажет етеді.

Осы Бағдарлама бесжылдық кезеңге əзірленді жəне Қазақстан Республикасында діни экстремизм мен терроризмге қарсы іс-қимыл жөніндегі 2013 – 2017 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламаның қисынды жалғасы бола отырып, оны іске асыру тəжірибесін жəне қорытындысын ескереді.

Бағдарламаны əзірлеу кезінде Норвегияның, Финляндияның, Канаданың, Америка Құрама Штаттары мен Біріккен Араб Əмірліктерінің оң тəжірибесі зерделенді жəне назарға алынды.

Осы елдердің жасағандарын ескере отырып, Бағдарлама экстремистік сипаттағы зорлық-зомбылық көріністері мен терроризмге, радикалдық көзқарастардың ұстанушыларына мақсатты түрде қарсы тұруға бағытталған. Бағдарламада дін мен радикалдану теңестірілмейді, бұл мемлекеттің, қоғам мен діни бірлестіктердің дінге тиесілігіне қарамастан экстремизм мен терроризм қатерлеріне қарсы іс-қимылда күшін нығайтуға мүмкіндік береді. Адамдардың радикалдану дəрежесіне байланысты діни экстремизм мен терроризм профилактикасының түрлері мен əдістері жіктелді. Діни экстремизм мен терроризм профилактикасына үкіметтік емес сектордың мүмкіндіктерін белсенді түрде тарту үшін жағдайлар жасалды.

«Хедая» зорлық-зомбылық экстремизміне қарсы іс-қимыл жөніндегі халықаралық орталықтың ұсынымдарына сүйене отырып, Бағдарламада нысаналы индикаторлар мен көрсеткіштердің шынайы қол жеткізілетін коэффициенттері белгіленді.

Бағдарлама экстремистік сипаттағы зорлық-зомбылық көріністерінің алдын алу жəне терроризм қатерін бол-дырмау саласындағы өзекті міндеттер мен орын алған проблемаларды шешудің нормативтік-ұйымдастырушылық негізі болып табылады.

Бағдарламаның ережелері азаматтардың ар-ождан бостандығына жəне олардың діни сенімдерін құрметтеу құқығына Қазақстан Республикасының Конституциясымен кепілдік берілген қолсұғылмаушылықты ескере отырып, əзірленді.

Мемлекеттің, қоғам мен азаматтардың күш-жігері осы Бағдарламаны іске асыру арқылы қоғамда дін саласындағы радикалдық көзқарастарды қабылдамауға, радикалдық пиғылды адамдар санын азайтуға жəне олардың пайда болу-ына ықпал ететін факторларды жоюға, терроризм қатерлерінің алдын алу жəне халықты терроризмге қарсы қорғау деңгейін көтеруге қажетті жəне жеткілікті жағдай жасауға, оны қалыпта ұстауға жəне дамытуға бағытталатын болады.

Қоғамның жекелеген өкілдері арасында радикалдық көзқарастардың қалыптасуына ықпал ететін сыртқы жəне ішкі факторларды бейтараптандыру Қазақстан Республикасының əлемнің анағұрлым дамыған отыз мемлекетінің қатарына қосылуы үшін жағдайды қамтамасыз етуі тиіс.

3. Ағымдағы ахуалды талдауҚазақстан Республикасы ұлттық қауіпсіздікті қамтамасыз ету аясындағы сын-қатерлер мен тəуекелдерді бейтарап-

тандыру, сондай-ақ экстремистік жəне террористік көріністердің алдын алудың жалпымемлекеттік жүйесін жетілдіру бойынша ауқымды шараларды іске асыруда.

Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ə. Назарбаевтың «Қазақстан жолы – 2050: Бір мақсат, бір мүдде, бір болашақ» атты 2014 жылғы Қазақстан халқына Жолдауында «Мəңгілік Ел» жалпыұлттық патриоттық идеясы ұсынылды.

Таяу болашақта Қазақстанның дамуын айқындайтын негізгі жүйелі құжат кəсіби мемлекеттік аппаратты қалыптастыруға, заң үстемдігін қамтамасыз етуге, еліміздің индустрияландырылуы мен экономикалық өсімі үшін жағдай жасауға бағытталған бес институционалдық реформаны іске асыру бойынша 100 нақты қадам – Ұлт жоспа-ры болып табылады.

«Нұрлы жол» инфрақұрылымды дамыту, 2015 – 2019 жылдарға арналған индустриялық-инновациялық дамыту мемлекеттік бағдарламалары, «Бизнестің жол картасы 2020» бизнесті қолдау жəне дамытудың бірыңғай бағдарламасы əлеуметтік-экономикалық проблемаларды түбегейлі жоюға арналған.

Саяси жəне экономикалық салаларда болып жатқан ауқымды қайта құру процестері қазақстандық азаматтардың, бірінші кезекте жастардың қоғамдық санасының жаңғыруына əкеледі. Мемлекет басшысының «Болашаққа бағдар: ру-хани жаңғыру» стратегиялық мақаласы патриотизмге тəрбиелеуге, қазақстандық бірегейлікті қалыптастыруға, əлемде қазақстандық мəдени жетістіктерді ілгерілетуге, мемлекеттік тілде оқытатын жоғары оқу орындарының бөлімшелерінде оқу сапасын арттыруға бағдарланған.

Өскелең ұрпақты моральдық-адамгершілік жəне патриоттық тəрбиелеуді жетілдірудің жүйелі шаралары Білім беру мен ғылымды дамытудың 2016 – 2019 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы мен 2020 жылға дейінгі мемлекеттік жастар саясаты тұжырымдамасында қамтылған.

Қазақстандық бірегейлік пен бірлікті нығайтуда негізгі рөл атқаратын, қоғамда тұрақтылық пен келісімге өз үлесін қосатын конституциялық орган болып табылатын Қазақстан халқы Ассамблеясы институты табысты жұмыс атқаруда. «Үлкен ел – үлкен отбасы» кең көлемді жобасын іске асыру қазақстандықтардың бірегейлігін нығайтады жəне азаматтық қоғамның бүтіндігін қалыптастыру үшін жағдай жасайды.

Халықтың діни сауаттылығы жəне конфессияаралық қарым-қатынастың үйлесімділігі деңгейін арттыруға Дін саласындағы 2020 жылға дейінгі мемлекеттік саясат тұжырымдамасын іске асыру ықпал етеді.

Қабылданған «Экстремизмге қарсы іс-қимыл туралы» 2005 жылғы 18 ақпандағы, «Терроризмге қарсы іс-қимыл ту-ралы» 1999 жылғы 13 шілдедегі Қазақстан Республикасының заңдарымен негізгі түсініктер аппараты жəне мемлекеттік органдардың құзыреті, сондай-ақ азаматтардың осы саладағы құқықтары мен бостандықтарын қорғаудың негізгі қағидаттары айқындалды.

Қазақстан Республикасында діни экстремизм мен терроризмге қарсы іс-қимыл жөніндегі 2013 – 2017 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламаны іске асыру діни экстремизм мен терроризмге қарсы іс-қимылдың жалпы мемлекеттік жүйесін дамытуға мүмкіндік берді.

Халықта экстремизм мен терроризм идеяларын қолданбайтын сананы қалыптастырудың кешенді шаралары жетілдірілді.

Мемлекеттік органдардың діни экстремизм мен терроризмге қарсы іс-қимыл мəселелері бойынша, оның ішінде экстремистік жəне террористік көріністердің алдын алу, терроризм қатерлеріне ден қою, терроризм актілерінің сал-дарын барынша азайту жəне (немесе) жою кезіндегі өзара іс-қимыл жасау механизмдері жасалды жəне нормативтік құқықтық актілермен регламенттелді.

Арнаулы мемлекеттік жəне құқық қорғау органдарының діни экстремизмге жəне терроризмге қарсы күрестегі іс-қимылын үйлестіру үшін қажетті жағдайлар қамтамасыз етілді. Қуатты құрылымдардың əлеуеті үздіксіз ұлғаюда.

Халықты жəне аса маңызды объектілерді терроризмге қарсы қорғау жүйесінің негізгі элементтері қалыптастырылды. Діни экстремизм мен терроризм алғышарттарын анықтау жəне жолын кесу үшін заңнамалық жəне ұйымдастырушылық

базаны жетілдіру бойынша жұмыстар тұрақты негізде жүргізілуде. Қару-жарақ айналымы жəне күзет қызметі, көші-қонды реттеу саласындағы заңнамалық нормалар жаңартылды. Террористік жəне экстремистік əрекеттер үшін қылмыстық жазалау шаралары қатаңдатылды.

Халықаралық ынтымақтастықты кеңейту шеңберінде Қазақстан Республикасы Біріккен Ұлттар Ұйымының терро-ризмге қарсы күрес жөніндегі 19 қарары мен басқа да құжаттарының 15-ін ратификациялады.

2017 жылғы 1 қаңтардан бастап Қазақстан Республикасы алдағы екіжылдық кезеңге тұрақсыз мүше ретінде Біріккен Ұлттар Ұйымы Қауіпсіздік Кеңесіндегі жұмысына кірісті.

Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ə. Назарбаевтың Біріккен Ұлттар Ұйымының Қауіпсіздік Кеңесіне мүше мемлекеттерге саяси үндеуін іске асыру шеңберінде Бейбітшілікке, терроризмнен бостандыққа қол жеткізу бойынша тəртіп кодексінің жобасы əзірленді.

Кодекс Біріккен Ұлттар Ұйымы аясында Жаһандық терроризмге қарсы коалицияны (желіні) құруға негіз болады. Қазақстан Республикасының 1267 жəне 1988 санкциялық комитеттерге төрағалық етуі Біріккен Ұлттар Ұйымына

мүше мемлекеттердің «ДАИШ», «Əл-Каида» жəне «Талибан» террористік ұйымдарына қарсы іс-қимыл бойынша күш-жігерін нығайтуға себепші болады.

Өңірлік қауіпсіздік арнаулы мемлекеттік жəне құқық қорғау органдарының Тəуелсіз Мемлекеттер Достастығының Терроризмге қарсы орталығымен, Шанхай ынтымақтастық ұйымының Өңірлік терроризмге қарсы құрылымымен, Ұжымдық қауіпсіздік туралы шарт ұйымымен жəне Біріккен Ұлттар Ұйымы Есірткі жəне қылмыс басқармасының, Еуропадағы қауіпсіздік пен ынтымақтастық ұйымы мен Қазақстан Республикасындағы Еуропалық Одақ өкілдіктерімен белсенді өзара іс-қимылымен қамтамасыз етілген.

Дегенмен, азаматтардың экстремистік сипаттағы зорлық-зомбылық акциялары мен терроризмге əкелетін ради-калдану проблемасы Қазақстан Республикасының ұлттық қауіпсіздігіне шын мəнінде қауіп төндіруде.

Сирия-Ирак аймағындағы жеңілістен кейін экстремистік жəне террористік əрекет субъектілерінің өз қатарын жаңа рекруттармен толтыруға, қосымша қаржыландыру арналарын жəне көмекші инфрақұрылым қалыптастыруға аса қажеттілігі бар.

Соңғы төрт жылда террористік белсенділік аймағына 440 қазақстандық рекруттың баруына жол берілмеді (2014 жылы – 136, 2015 жылы – 151, 2016 жылы – 91, 2017 жылы – 62). Қабылданған шараларға қарамастан біздің елдің азаматтарының шетелде террористік əрекеттерге қатысу проблемасы өзекті болып қалуда.

Жауынгерлердің шыққан елдеріне қайтып оралу процестері аса қауіп төндіруде. Халықаралық террористік ұйымдардың лагерьлерінен, сондай-ақ үшінші елдерде тірек жəне транзиттік инфрақұрылымнан Қазақстанның 125 азаматы қайтарылды не болмаса өздері оралды, олардың 57-сі террористік əрекетке қатысқаны үшін қылмыстық жауапкершілікке тартылды.

Радикализм мен терроризм идеяларын қарқынды насихаттау арқылы қазақстандық қоғам санасында конфессияаралық өшпенділік пен алауыздықты ушықтыруға алып келетін, зорлық-зомбылық экстремистік жəне террористік акцияларды бастауға қабілетті идеялар мақсатты түрде қалыптастырылуда.

Интернетте орналастырылатын террористік ұйымдардың ақпараттық-насихат материалдарының техникалық, көркемдік жəне психологиялық мазмұны сапасының артқаны байқалады. Əлеуметтік желілерді пайдалану халықаралық террористік ұйымдардың эмиссарларына өз аудиториясын айтарлықтай кеңейтуге, жүргізілетін үгіт-насихатты жүйелі негізге ауыстыруға мүмкіндік береді.

Интернеттің жəне əлеуметтік желілердің пайдаланушыларын терроризмді насихаттау əсерінен оқшаулау мақсатында ақпараттық кеңістікке Қазақстан Республикасы заңнамасының сақталуына қатысты мониторинг жүргізіледі.

Интернетте жəне əлеуметтік желілерде терроризм мен экстремизмді насихаттайтын 620 мыңнан астам материал (2015 – 150 мың, 2016 – 700 мың) бұғатталды.

Жекелеген санаттағы отандастарымыздың санасына радикалдық идеялар мен экстремистік көзқарастарды енгізу олардың агрессияның шекті нысандарын көрсетуіне себеп болды, сондай-ақ патриоттық сезім мен ұлттық бірегейлік, мəдени-адамгершілік жəне отбасы құндылықтарынан айрылуына алғышарт жасады. Бұл процестердің бақылаусыз дамуы радикалдық идеяларды ұстанатын адамдар санының көбеюіне, қоғамда зорлық-зомбылықтың ушығуына алып келеді.

Халықаралық террористік ұйымдар радикалдық идеяларды тарата отырып, қоғамға қарсы көңіл-күйді, қазақстандық қоғамды конфессиялық белгісі бойынша жіктеуге, ұлттық жəне діни ауызбіршілікті «ажыратуға» арандатады. Аталғандар 2016 жылы Ақтөбе жəне Алматы қалаларында орын алған қайғылы оқиғалармен расталады.

2014 жылдан бері 30 террористік акцияның дайындалу кезеңінде жолы кесілді жəне жүзеге асырылмады (2014 жылы – 3, 2015 жылы – 4, 2016 жылы – 12, 2017 жылы – 11).

Радикалдық идеологияны тарату көздері күмəнді шетелдік теологиялық оқу орындарында оқыған жəне оқып жатқан Қазақстанның азаматтары болып қала беруде. Жастар арасында діни, оның ішінде бейресми негізде оқудың белең алуының азаймауын ескере отырып, жастарды отандық теологиялық немесе зайырлы оқу орындарында оқуға бағдарлау бойынша шараларды жетілдіру қажет.

4. Бағдарламаның мақсаттары, міндеттері, нысаналы индикаторлары мен оны іске асыру нəтижелерінің көрсеткіштері

Бағдарламаның мақсаты: діни экстремизмнің зорлық-зомбылық көріністерінен жəне терроризм қауіптерінен адамның, қоғамның жəне мемлекеттің қауіпсіздігін қамтамасыз ету.

Бағдарламаның мақсатына қол жеткізу мынадай нысаналы индикаторлармен өлшенетін болады:Р/с №

Нысаналы индикаторлар Өл-шем бір-лігі

Ақпарат көзі

Жауапты орындау-шылар

2017жыл

(факт)

2018жыл

2019жыл

2020жыл

2021жыл

2022жыл

1. Діни алауыздықты немесе араздықты тудыруға ба ғыт талған экст ре мистік идеяларды жақтайтын адам дар санын азай ту (2017 жыл ғы деңгейге қарағанда)

% ҰҚК əкімшілік деректері

ҰҚК (келісім бо-йынша),

ІІМ, ДІАҚМ,АКМ, БҒМ,

ЖАО

- 10 20 35 50 65

2. Алды алынған жəне уақтылы жолы ке сіл ген (ой-ниетті қ а лыптастыру, да йындау, шабуыл дау деңгейінде) тер рористік жəне өз ге де экстре мис тік сипаттағы зор лық-зомбылық ак ция-ларының үлесі

% ҰҚК əкімшілік деректері

ҰҚК (келісім бойынша), ІІМ, БП (келісім бой-

ынша)

100 100 100 100 100 100

3. Қазақстан Респуб ликасының аума ғында терроризм актілеріне ден қою, сондай-ақ терроризм актілерінің салдарын барын-ша азайту жəне (не месе) жою дайындығының деңгейі

% ҰҚК əкімшілік деректері

ҰҚК (келісім бойын-ша), ІІМ, АКМ, Қорға-

нысмині, ЭМ, МКҚ (келісім бойынша), БП

(келісім бойынша)

89,1 90,9 91,8 92,8 93,8 94,8

;Бағдарлама мақсатына мынадай міндеттерді шешу жолымен қол жеткізіледі:1) қоғамда радикалдық идеологияға қарсы иммунитетті жəне радикалдық көріністерге мүлдем төзбеушілікті

қалыптастыруға бағытталған діни экстремизм мен терроризмнің алдын алу шараларын жетілдіру:Р/с №

Нəтижелер көрсеткіштері Өл-шем бір-лігі

Ақпарат көзі

Жауапты орын-даушылар

2017жыл

(факт)

2018жыл

2019жыл

2020жыл

2021жыл

2022жыл

1. Радикалдық идео ло гияға қарсы им му -нитетті қа лып тас тыруға бағытталған ақпараттық-түсіндіру жəне қарсы наси-хаттау жұмыстарымен діни топтар мен қауымдарды қамту

% ҰҚК əкім-шілік

дерек-тері

ЖАО, ДІАҚМ, АКМ, ІІМ, ҰҚК (келісім бой-

ынша)

72 75 78 80 82 85

2. Радикалдық идео логияға қарсы им-мунитетті қалып тас тыруға жəне ради-калданудан бас тартуға бағытталған ақпараттық-түсіндіру жəне қарсы насихаттау жұмысымен қылмыстық атқару жүйесі мекемелерінде отырған сотталған адамдарды қамту

% ҰҚК əкім-шілік

дерек-тері

ІІМ, ЖАО, ДІАҚМ 100 100 100 100 100 100

3. Ақпараттық-түсіндіру топтарының теолог мамандармен то лық тырылу дəрежесі

% ҰҚК əкім-шілік де-ректері

ЖАО, ДІАҚМ 50 55 70 80 90 100

;2) Қазақстан Республикасы халқының радикалдануына сыртқы факторлардың ықпал етуін төмендету:

Р/с №

Нəтижелер көрсеткіштері Өл-шем бір-лігі

Ақпарат көзі

Жауапты орын-даушылар

2017жыл

(факт)

2018жыл

2019жыл

2020жыл

2021жыл

2022жыл

1. Тиісті сараптамалық зерттеулер мазмұнында экстремизм мен тер ро р измді насихаттау жəне (немесе) ақтау бел гі лерін анықтаған ақ па раттық материал дарды Қазақстан Рес пуб ликасының аумағында таратудың жолын кесу тиімділігінің деңгейі

% ҰҚК əкім-шілік

дерек-тері

АКМ, БП (келісім бойынша), ІІМ, ҰКК (келісім бойынша),

ДІАҚМ

85 87 88 89 90 91

2. Шетелдік теологиялық оқу орындарында бейресми негізде оқып жатқан адамдар санының үлесі (2017 жылдың деңгейіне қарағанда)

% ҰҚК əкім-шілік

деректері

ҰҚК (келі сім бойын-ша), «Сырбар» СБҚ (келі сім бойын ша),

ДІАҚМ, СІМ

- 95 90 80 70 60

3. Шетелдік қарулы қақ тығыстарға, шет мем-лекеттің аума ғында экстремистік жəне (немесе) террористік əрекетке қатысу салдарынан Қазақстан Республикасының аза маттығынан айы рыл ған адамдардың Қазақстан Респуб ли ка сына кіруінің (ора луы-ның) жолын кесу ді қамтамасыз ету деңгейі

% ҰҚК əкім-шілік

деректері

ҰҚК (келісім бойын-ша), «Сырбар» СБҚ (келісім бойынша),

СІМ, ІІМ

100 100 100 100 100 100

;

3) діни экстремизм мен терроризм фактілерін, оның ішінде арнаулы мемлекеттік жəне құқық қорғау органдарының қызметін қамтамасыз ету жүйесін жетілдіру арқылы анықтау мен жолын кесудің тиімділігін арттыру: Р/с №

Нəтижелер көрсеткіштері Өл-шем бір-лігі

Ақпарат көзі

Жауапты орын-даушылар

2017жыл

(факт)

2018жыл

2019жыл

2020жыл

2021жыл

2022жыл

1. Экстремизм мен терроризмге қарсы іс-қимылды жүзеге асыратын, біліктілік талаптарына сəйкес келетін арнаулы мемлекеттік жəне құқық қорғау органдары қызметкерлерінің үлесі

% ҰҚК əкім-шілік

дерек-тері

ҰҚК (келісім бо-йынша), МКҚ

(келісім бойын-ша), ІІМ

84,8 86 87 88 89 90

2. Арнаулы мемлекеттік жəне құқық қорғау органдарының экстремизм мен тер-роризмге қарсы іс-қимылға арналған заманауи техникамен, қару-жарақпен қамтамасыз етілу үлесі

% ҰҚК əкім-шілік

дерек-тері

ҰҚК (келісім бойынша), МКҚ (келісім бойын-

ша), ІІМ

30 35 40 45 50 55

3. Қылмыстық-атқару жүйесінің мекемелерін осы мекемелерде радикалдық діни идеологияның тара-луын болдырмауға жəне жолын кесуге бағытталған жедел-профилактикалық іс-шаралармен қамту

% ҰҚК əкім-шілік

дерек-тері

ІІМ, ҰҚК (келісім бойынша)

100 100 100 100 100 100

4. Елді мекендердегі бақылау орындарын ішкі істер органдары жедел басқару орталықтарының көшелік бейнебақылау камераларымен қамтуды ұлғайту (2017 жылдың деңгейіне қарағанда)

% ҰҚК əкім-шілік

дерек-тері

ЖАО, ІІМ - 5 10 15 20 25

;4) діни экстремизм мен терроризм актілеріне ден қою, сондай-ақ олардың салдарын барынша азайту жəне (не-

месе) жою жүйесін жетілдіру:Р/с №

Нəтижелер көрсеткіштері Өл-шем бір-лігі

Ақ-па-рат көзі

Жауапты орын-дау-шылар

2017жыл

(факт)

2018жыл

2019жыл

2020жыл

2021жыл

2022жыл

1. Терроризм актісінің (актілерінің) жолын кесу бойынша терроризмге қарсы опера-цияны өткізуге терроризмге қарсы күрес жөніндегі жедел штабтардың (облыстық, аудандық/қалалық) дайындық деңгейі

% ҰҚК əкімшілік

дерек-тері

ҰҚК (келісім бойын-ша), МКҚ (келісім

бойынша), ІІМ, Қорғаныс-мині, ДСМ

92 93 93,5 94 94,5 95

2. Терроризм актісі (актілері) салда-рын барынша азайтуға жəне (немесе) жоюға қатыстырылатын, осы саладағы міндеттерді толық көлемде шешуге дайын мекемелер мен ұйымдардың үлесі

% ҰҚК əкім-шілік

дерек-тері

ЖАО 90 93 93,5 94 94,5 95

3. Террористік тұрғыдан осал, тексерілген жəне терроризмге қарсы қорғалуға қойылатын талаптарға сəйкес келетін объектілер үлесі

% ҰҚК əкім-шілік

дерек-тері

ІІМ, ҰҚК (келісім бойынша), МКҚ

(келісім бойынша), Қорғаныс-мині, ЭМ,АШМ, БҒМ, ДСМ, МСМ, АКМ, ИДМ,

ЖАО

40 50 60 70 80 90

Мақсаттар, міндеттер жəне нəтижелер көрсеткіштеріне Бағдарламаға қосымшаға сəйкес Қазақстан Республикасында діни экстремизм мен терроризмге қарсы іс-қимыл жөніндегі 2018 – 2022 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламаны іске асыру жөніндегі іс-шаралар жоспарын іске асыру жолымен қол жеткізілетін болады.

5. Бағдарламаның негізгі бағыттары, қойылған мақсаттарына қол жеткізу жолдары жəне тиісті шаралар

Бағдарламаның қойылған мақсатына қол жеткізу мынадай бағыттар бойынша қамтамасыз етілетін болады:1. Қоғамда радикалдық көріністерге мүлдем төзбеушілікті жəне радикалдық идеологияға қарсы иммунитетті

қалыптастыруға бағытталған діни экстремизм мен терроризмнің профилактикасы шараларын жетілдіруге мыналар арқылы қол жеткізілетін болады:

1) мыналар:Қазақстан азаматтарының терроризмге қарсы санасын жəне радикалдық идеологияға қарсы иммунитетін

қалыптастырудың тиімді нысандары мен əдістерін барлық деңгейдегі ақпараттық-түсіндіру жұмыстары субъектілерінің қызметіне енгізу;

ақпараттық-түсіндіру жұмыстары субъектілері жұмыскерлерінің ақпараттық ықпал ету технологияларындағы кəсіби құзыреттерін арттыру;

ақпараттық-түсіндіру жұмыстары субъектілерін теолог мамандармен толықтыру; діни қатынастар саласындағы радикалдық идеологияға қарсы иммунитетті жəне радикалдық көріністерге мүлдем

төзбеушілікті қалыптастыруға, сондай-ақ радикалсыздандыруға бағытталған ақпараттық-түсіндіру жəне қарсы на-сихат жұмысында пайдаланылатын қарсы насихат жəне əдістемелік материалдардың электрондық базасын құру жəне дамыту;

діни ахуалды жақсарту мəселелерінде нақты қол жеткізулерді көрсете отырып, жүргізілетін профилактикалық жұмысты бағалау есебінен жүргізілетін ақпараттық-түсіндіру іс-шараларының сапасын арттыру;

2) тіркелмеген діни топтармен жəне қауымдармен, оның ішінде діни бірлестіктерді тарта отырып, радикалдық идеологияға қарсы иммунитетті қалыптастыруға жəне діни араздықты немесе алауыздықты өршітуге жол бермеуге бағытталған ақпараттық-түсіндіру жұмыстарын ұйымдастыру;

3) бұқаралық іс-шараларды (дөңгелек үстелдер, семинарлар), ғылыми-қолданбалы, талдамалық, əлеуметтанушылық зерттеулерді, бұқаралық ақпарат құралдары өнімдерін жəне өзге де ақпараттық материалдар-ды сараптамалық зерттеулерді өткізуді, сондай-ақ ақпараттық материалдарды дайындауды (топиктер, буклеттер, роликтер) көздейтін терроризм мен діни экстремизмге қарсы күрес мəселелері бойынша мемлекеттік тапсырысты орналастыру;

4) орта, техникалық жəне кəсіптік, жоғары білім беру ұйымдарында оқитындарды рухани-адамгершілік, оның ішінде үкіметтік емес секторды тарта отырып тəрбиелеу бойынша іс-шараларды өткізу;

5) интернет жəне əлеуметтік желілер арқылы радикалдық идеологияға қарсы иммунитетті, діни қатынастар саласындағы радикалдық көріністерге мүлдем төзбеушілікті қалыптастыруға жəне радикалсыздандыруға бағытталған, оның ішінде:

діни алауыздықты немесе араздықты тудыруға, терроризм мен экстремизм идеяларын насихаттау нысан-дарын, əдістері мен тəсілдерін əшкерелеуге бағытталған терроризм мен экстремизм идеяларының қауіптілігін түсіндіру;

мемлекеттік əлеуметтік тапсырыс арқылы үкіметтік емес ұйымдарды, сондай-ақ діни бірлестіктерді тарту; жаңалықтар порталдарында жəне əлеуметтік желілерде, оның ішінде танымал блогерлер мен қоғамдық пікір

көшбасшылары арқылы ақпараттық-түсіндіру жəне қарсы насихат материалдарын тарату; жастар үшін ақпараттық-түсіндіру жəне қарсы насихат материалдарының көрнекі əдістерін (роликтер, бейнема-

териалдар), ойын элементтері мен интерактивті əдістерді пайдалану;əлеуметтік желілерде аккаунттарды сүйемелдеуді жəне экстремизмге қарсы тақырып бойынша мемлекеттік

органдардың, ғылыми-сараптамалық қоғамдастық пен діни бірлестіктер өкілдерінің сөздерін бейнехостингтерге ор-наластыруды ұйымдастыру арқылы ақпараттық-түсіндіру жұмыстарын жүргізу;

6) «Журналистика», «Тарих», «Саясаттану» жəне «Əлеуметтану» мамандықтары бойынша оқу бітірген студент-терде ақпараттық-түсіндіру жəне қарсы насихат жұмыстарын жүргізу дағдыларын қалыптастыру;

7) мынадай:Қазақстан халқының дін саласындағы мемлекеттік саясатты бағалауы;қоғамдық санада экстремизм қаупінің, сондай-ақ діни экстремизм мен терроризм идеологиясын қарсы насихаттау

тиімділігі дəрежесінің көрініс табуы мəселелері бойынша əлеуметтанушылық зерттеулердің нəтижелері бойынша діни экстремизм мен терроризм профилактикасын, сондай-ақ интернет желісін пайдалана отырып, жетілдіру үшін ұсыныстар əзірлеу;

8) халыққа діни қатынастар саласында консультативтік көмек көрсету бойынша бірыңғай республикалық «114 - қауырт желісінің», радикалдық идеологиядан зардап шеккен адамдарды əлеуметтік оңалту жəне бейімдеу орталығының жұмыс істеуін қамтамасыз ету, сондай-ақ сотталған адамдармен жəне олардың айналасындағылармен жұмыс жүргізу үшін өңірлерде оның өкілдіктерін құру;

9) қылмыстық-атқару жүйесі мекемелерінде теологиялық оңалту жұмысын ұйымдастыру бөлімшенің қызметін жетілдіру жəне қылмыстық-атқару жүйесінің мекемелерінде жазасын өтеп жатқан сотталған адамдармен, оның ішінде діни бірлестіктерді тарта отырып, радикалдық идеологияға қарсы иммунитетті қалыптастыруға бағытталған ақпараттық-түсіндіру жұмыстарын ұйымдастыру;

10) экстремистік жəне террористік идеологияның құқық қорғау жəне арнаулы мемлекеттік органдарға, сондай-ақ Қарулы Күштерде, басқа да əскерлер мен əскери құралымдарда қызмет өткеретін əскери қызметшілер ортасына енуінің алдын алу, оның ішінде:

құқық қорғау жəне арнаулы мемлекеттік органдар, сондай-ақ əскери бөлімдердің аумақтарында жəне əскери қалашықтардың тұрғын аймақтарында діни іс-əрекет пен діни əдебиеттің жəне діни сипаттағы өзге де ақпараттық материалдардың таралуының жолын кесу;

экстремистер мен террористердің өз қызметіне құқық қорғау жəне арнаулы мемлекеттік органдардың қызметкерлерін, сондай-ақ əскери қызметшілерді тарту əрекеттерін анықтау жəне жолын кесу;

əскери қызметшілер, құқық қорғау жəне арнаулы мемлекеттік органдардың қызметкерлері арасында діни экстре-мизм жəне терроризм идеяларының таралуының алдын алуға бағытталған тəрбиелік жəне идеологиялық жұмысты күшейту арқылы алдын алу.

2. Қазақстан Республикасы халқының радикалдануына сыртқы факторлардың ықпал етуін төмендетуге мыналар арқылы қол жеткізілетін болады:

1) интернет желісінде терроризм мен діни экстремизмді насихаттау фактілерін анықтау жəне бейтараптандыру үшін техникалық құралдар мен шараларды жетілдіру;

2) экстремизм мен терроризм идеяларын насихаттайтын материалдарды анықтау үшін бұқаралық ақпарат құралдарын, интернет-ресурстарды, оның ішінде əлеуметтік желілерді тұрақты мониторингтеуді қамтамасыз ету жəне олардың таратылуы бойынша заңда белгіленген тəртіппен, сот арқылы жəне соттан тыс тыйым салу шарала-рын қабылдау (уəкілетті органдардың ұйғарымы бойынша);

3) қазақстандық азаматтарды олардың шетелде жүрген кезеңінде радикалдық көзқарасты ұстанушылардың насихаттық іс-əрекетінен оқшаулау бойынша жұмыстар жүргізу;

4) қоғамда шетелдік теологиялық оқу орындарында бейресми негізде оқу қауіпсіз жəне перспективалы емес екені туралы ой-пікір қалыптастыру;

5) шекаралық бақылауды қамтамасыз ету, сондай-ақ діни экстремистер мен террористердің Қазақстан Республикасы аумағына кіруінің не болмаса тыйым салынған материалдарды, оның ішінде заңсыз көші-қон ар-налары мен жалған құжаттарды пайдалана отырып, ел аумағына əкелу арналарын (бағыттарын) жəне тəсілдерін анықтау жəне жолын кесу;

6) Мемлекеттік шекара учаскелерінде инфрақұрылымды күшейту, сондай-ақ шекаралық бақылауды техникалық құралдармен жасақтау;

7) шетелдік содыр-террористердің Қазақстан Республикасының аумағына кіруін немесе одан транзитпен өтуін болдырмау мақсатында БҰҰ ҚК терроризмге қатысы бар адамдардың санкциялық тізімдерін ұлттық деректер ба-засына интеграциялау;

8) БҰҰ алаңында Бейбітшілікке, терроризмнен бостандыққа қол жеткізу тəртібі кодексін əзірлеу жəне қабылдау;9) Қазақстан Республикасының Халықаралық азаматтық авиацияға қатысты заңсыз актілерге қарсы күрес

туралы конвенцияға жəне БҰҰ Əуе кемелерінің қауіпсіздігі мəселелері жөніндегі хаттамаларына, сондай-ақ Теңіз кемелеріндегі қауіпсіздікке қарсы бағытталған заңсыз актілермен күрес туралы конвенцияға 2005 жылғы хаттамаға қосылуы.

3. Діни экстремизм мен терроризмнің фактілерін, оның ішінде арнаулы мемлекеттік жəне құқық қорғау органдарының қызметін қамтамасыз ету жүйесін жетілдіру арқылы анықтау мен жолын кесудің тиімділігін арттыруға мыналар арқылы қол жеткізіледі:

1) діни экстремизм мен терроризмге қарсы іс-қимыл субъектілерінің кадрлық құрамының кəсіби біліктілік деңгейін ведомстволық курстарда, шет мемлекеттердің оқу орталықтары мен мекемелерінде арттыру;

2) ішкі істер органдарының жоғары оқу орындары жедел жəне тергеу бөлімшелерінің қызметкерлерін оқыту жəне біліктілігін арттыру бағдарламаларына террористік сипаттағы қылмыстарды анықтау, жолын кесу жəне тергеу мəселелері жөніндегі оқу бағдарламаларын енгізу;

3) экстремизм мен терроризмге қарсы іс-қимылға тартылған ішкі істер органдары бөлімшелерінің штат санын ұлғайту жөнінде шаралар əзірлеу;

4) кинолог-инспекторларды жəне қызметтік-іздестіру иттерін жарылғыш заттар мен қару-жарақты табу бойынша даярлау бөлігінде кинологиялық қызметті, оның ішінде Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрлігінің кинологиялық орталығы базасында Қазақстан Республикасының ішкі істер органдары мен Ұлттық ұланының кинолог мамандарын жəне қызметтік иттерін даярлау жəне қайта даярлау курстарын ұйымдастыру жəне жүргізу арқылы дамыту;

5) сотталған адамдардың (дактилоскопиялық, геномдық жəне фото есептер) криминалистік есебін қалыптастыру; 6) Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитетінің, Мемлекеттік күзет қызметінің, Ұлттық ұланының

жəне Ішкі істер министрлігінің экстремизм мен терроризмге қарсы іс-қимылды жүзеге асыратын бөлімшелерін материалдық-техникалық жарақтандыруды қамтамасыз ету арқылы заманауи қару-жарақпен, арнайы техникамен жəне құралдармен жарақтандыру;

7) учаскелік полиция инспекторлары бөлімдерін материалдық-техникалық жарақтандыру жəне инфрақұрылымдарын нығайту;

8) экстремистік жəне террористік іс-əрекетті қаржыландыру фактілерін анықтау жəне жолын кесу кезінде уəкілетті, құқық қорғау жəне арнаулы мемлекеттік органдардың өзара іс-қимыл деңгейін арттыру;

9) қоғамдық тəртіпті елді мекендер аумағын ішкі істер органдары жедел басқару орталықтарының бейнебақылау жүйесімен қамту жəне интеграциялау есебінен қамтамасыз етудің жекелеген тетіктерін жетілдіру;

10) қылмыстық-атқару жүйесі мекемелерінде мақсатты жедел-іздестіру жəне профилактикалық іс-шараларды ұйымдастыру жəне өткізу.

4. Экстремизм мен терроризм актілеріне ден қою, сондай-ақ олардың салдарын барынша азайту жəне (немесе) жою жүйесін жетілдіруге мыналар арқылы қол жеткізілетін болады:

1) терроризмге қарсы операцияларды өткізуге, терроризм актісінің салдарын барынша азайтуға жəне (немесе) жоюға арнаулы мемлекеттік жəне құқық қорғау органдары бөлімшелерінің күштері мен құралдарының дайындығын түрлі деңгейдегі терроризмге қарсы оқу-жаттығулар, машықтанулар мен эксперименттер өткізу арқылы қамтамасыз ету;

2) терроризмге қарсы операцияларды дайындау мен өткізуге тартылатын күштермен өзара іс-қимыл жасау жəне басқару тетіктерін жетілдіру,

3) дағдарыстық жағдайларда тұрғындарды шұғыл хабарландырудың техникалық іске асырылуын, шұғыл қызметтердің үздіксіз жұмысын қамтамасыз ету;

4) терроризм актісі көріністерінің салдарын барынша азайту жəне (немесе) жою аясындағы жұмыстың тиімділігін арттыру;

5) терроризм актісі (актілері) көріністерінің салдарын барынша азайтуға жəне (немесе) жоюға жұмылдырылатын мемлекеттік органдардың бөлімшелерін материалдық-техникалық құралдармен жарақтандыру;

6) террористік тұрғыдан осал объектілердің (бұдан əрі – ТТО объектілер) қауіпсіздік жүйелерін мыналар арқылы нығайту:

ішкі істер органдарының қызметкерлері үшін ТТО объектілердің терроризмге қарсы қорғалу шараларын қамтамасыз ету қызметін ұйымдастыру мəселелері жөнінде əдістемелік құралдар əзірлеу;

мемлекеттік органдарға ведомстволық бағынысты ТТО объектілерді Терроризмге қарсы қорғалуға қойылатын талаптарға сəйкес техникалық күшейту жұмысын ұйымдастыру, сондай-ақ олардың терроризмге қарсы қорғалу жағдайына бақылау жүргізу;

ТТО объектілердің жеке меншік иелерін, иелерін жəне басшыларын, сондай-ақ оларды күзетуді қамтамасыз ететін күзет қызметі субъектілерін əкімшілік жауаптылыққа тарту практикасына талдауды жүзеге асыру;

ядролық қондырғылар мен ядролық материалдардың, иондаушы сəуле шығару көздері мен сақтау пункттерінің терроризмге қарсы қорғалу жай-күйіне бақылау жəне қадағалау жүргізу;

ТТО объектілердің басшыларымен (меншік иелерімен, иелерімен) жəне қызметкерлерімен, сондай-ақ күзет қызметінің субъектілерімен осы объектілердің терроризмге қарсы қорғалуын қамтамасыз ету мəселелері бойынша түсіндіру жұмыстарын жүргізу;

7) əскери объектілер мен мемлекеттік мекемелердің қауіпсіздігін:оқ-дəрілерді жəне қару-жарақтарды сақтау орындарын күзетуді инженерлік жабдықтау жəне техникалық

құралдармен қамтамасыз ету;əскери бөлімдердің кезекші қызметтерін, нарядтарын жəне қарауылдарын жеке қорғаныс құралдарымен

қамтамасыз ету арқылы күшейту; 8) білім беру ұйымдарының оқушылары мен оқытушыларының қатысуымен терроризмге қарсы іс-əрекет пен тер-

роризм актісі жасалған кездегі іс-қимылды əзірлеу бойынша оқу жəне практикалық сабақтар өткізу;9) адамдар көп жиналатын орындарда халықтың қауіпсіздік деңгейін арттыру үшін профайлинг технологиясын

дамыту; 10) терроризм актісінің алдын алуға жəне жолын кесуге көмектесетін ақпаратты арнаулы мемлекеттік жəне құқық

қорғау органдарына хабарлаған азаматтарды материалдық көтермелеу туралы заңнамалық ережелерді халық арасында түсіндіру.

6. Қажетті ресурстарМемлекеттік бағдарламаны қабылдау мен іске асыруға байланысты болжанатын қаржылық шығындар.Мемлекеттік бағдарлама бес жылға есептелген жəне қаржылық қаражат бөлуді талап етеді.

Р/с №

Қаржыландыру көзі 2018 жыл 2019жыл

2020 жыл 2021 жыл 2022 жыл Барлығы

1. Республикалық бюджет (млн. теңге) 52 306,6 49 939,0 37 340,5 34 930,7 34 844,5 209 361,3

29 НАУРЫЗ 2018 ЖЫЛ 13RESMI

(Жалғасы. Басы 12-бетте)

2. Жергілікті бюджет (млн. теңге) 23 984,7 14 736,8 11 636,0 6 097,6 4 332,4 60 787,5ЖИЫНЫ: 76 291,3 64 675,8 48 976,5 41 028,3 39 176,9 270 148,8

Республикалық жəне жергілікті бюджеттерден қаржыландыру көлемі тиісті кезеңге бюджеттер қалыптастырылатын кезде нақтыланатын болады.

Қазақстан Республикасында діни экстремизм мен терроризмге қарсы іс-қимыл жөніндегі 2018 – 2022 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламаға

қосымша

Қазақстан Республикасында діни экстремизм мен терроризмге қарсы іс-қимыл жөніндегі 2018 – 2022 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламаны іске асыру жөніндегі іс-шаралар жоспары

Р/с №

Атауы Өлшем бірлігі

Аяқталу нысаны

Орын-дау

мерзімі

Жауап-ты

орын-дау-

шылар

оның ішінде жылдар бойынша

Қарж

ыла

нды

ру к

өзі

Бюдж

еттік

ба

ғдар

лама

ның

коды

2018жыл

2019жыл

2020жыл

2021жыл

2022жыл

Бар-лы-ғы

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14

Бағдарлама мақсаты: діни экстремизмнің зорлық-зомбылық көріністері мен терроризм қауіптерінен адамның, қоғамның жəне мемлекеттің қауіпсіздігін қамтамасыз ету

1. Нысаналы индикатор - діни алауыз дықты немесе араз-дықты қоздыруға бағытталған экст ремистік идеяларды жақтаушы адамдар санын азайту (2017 жылғы деңгейге қарағанда)

% * * ҰҚК (келісім бойын-ша), ІІМ, ДІАҚМ, АКМ, БҒМ, ЖАО

10 20 35 50 65 * * *

1. Міндет: қоғамда радикалдық идеологияға қарсы иммунитетті жəне радикалдық көріністерге мүлдем төзбеушілікті қалыптастыруға бағытталған діни экстремизм мен терроризмнің алдын алу шараларын жетілдіру Нəтижелер көрсеткіштері:

1. Діни топтар мен қауымдарды радикалдық идеологияға қарсы иммунитетті қалыптастыруға бағытталған ақпараттық-түсіндіру жəне қарсы насихаттау жұмыстарымен қамту

% * * ЖАО, ДІАҚМ, АКМ, ІІМ, ҰҚК (келісім бойын-ша)

75 78 80 82 85 * * *

2. Қылмыстық-атқару жүйесі меке мелерінде отырған сот-тал ған адамдарды ра ди-калдық идеологияға қар сы иммунитетті қалыпт ас ты ру ға жəне радикалданудан бас тартуға бағытталған ақпа рат-тық-түсіндіру жəне қарсы на-сихаттау жұмысымен қамту

% * * ІІМ, ЖАО, ДІАҚМ

100 100 100 100 100 * * *

3. Ақпараттық-түсіндіру топ-тары ның теологмамандармен толықтырылу дəрежесі

% * * ЖАО, ДІАҚМ

55 70 80 90 100 * * *

Іс-шаралар:1 Қазақстандық азаматтарда

терро ризмге қарсы сананы жəне радикалдық идеологияға қарсы иммунитетті қалып тас-тыру дың тиімді нысандары мен əдістерін бүкіл деңгейдегі ақпараттық-түсіндіру жұмыстары субъектілерінің қызметіне енгізу жөнінде ұсынымдар əзірлеу

ж а ң а н ы -сандар мен əдістерді енгізу жөніндегі ұсынымдар

жыл са-йын ***

ДІАҚМ, ЖАО

талап етілмейді * *

2 Ақпараттық-түсіндіру жұмыстарының субъектілері жұмыскерлерінің ақпараттық əсер ету технологияларындағы кəсіби құзыреттіліктерін арттыру

адам ҰҚК Акаде-миясында біліктілікті арттыру кур-старында оқыту

жыл са-йын ***

ЖАО, ҰҚК (келісім бойын-ша)

140 140 140 140 140 700 * *

3 Діни ахуалды жақсарту мəселелерінде нақты жетістіктерді көрсете отырып жүргізілетін профилактикалық жұмыстарды талдау жəне діни экстремизмнің тара-луы профилактикасының тиімділігін арттыру жөнінде ұсынымдар əзірлеу

ұсынымдар

жылса-йын ***

ДІАҚМ талап етілмейді

4. Тіркелмеген діни топтар-мен жəне қауымдармен ақпараттық-түсіндіру жұмыстарын, оның ішінде радикалдық идеологияға қарсы иммунитетті жəне діни алауыздық пен араздықты өршітуге жол бермеуді қалыптастыруға бағытталған діни бірлестіктерді тарта оты-рып ұйымдастыру

млн. теңге

ҰҚК-ге ақпарат

тұрақ-ты ***

ЖАО, ДІАҚМ

25,3 25,3 25,3 25,3 **

25,3 **

126,5 **

РБ 002

ЖАО көзделген қаражат шегінде * *

ДІАҚМ 25,3 25,3 25,3 25,3 **

25,3 **

126,5 **

РБ 002

5 Діни қатынастар саласындағы радикалдық идеологияға қарсы иммунитетті жəне радикалдық көріністерге мүлдем төзбеушілікті қалып-тастыруға, сондай-ақ ради-кал сыздандыруға бағытталған ақпа раттық-түсіндіру жұмы-сында пайдаланылатын қарсы насихат жəне əдістемелік материалдардың бірыңғай базасын құру жəне дамыту

ҰҚК-ге ақпарат

тұрақ-ты **

ДІАҚМ, АКМ

талап етілмейді * *

6 Халыққа діни қатынастар са ласында сапалы консуль-тативтік көмек көрсетуге ба ғыт талған бірыңғай респуб-лика лық «114 - қауырт желісінің» жұмыс істеуін қамтамасыз ету

млн.теңге

азаматтарға кон-сультация

тұрақ-ты **

ДІАҚМ, ЖАО

15,8 15,8 15,8 15,8 **

15,8 **

79,0 **

РБ 002

7 Бұқаралық іс-шаралар (дөңгелек үстелдер, семи-нарлар), ғылыми-қол дан-ба лы, талдамалық, əлеу-мет тану шылық зерттеулер, бұқаралық ақпарат құралдары өнімдеріне жəне өзге де ақпараттық материалдарға сараптамалық зерттеулер өткізуді, сондай-ақ ақпараттық материалдар дайындауды (топиктер, буклеттер, ролик-тер) көздейтін терроризм мен діни экстремизмге қарсы іс-қимыл мəселелері бойынша мемлекеттік əлеуметтік тапсы-рысты іске асыру

млн.теңге

ҰҚК-ге ақпарат

жыл са-йын ***

БП (келісім бойын-ша)

20,0 20,0 20,0 20,0 **

20,0 **

100, 0 **

РБ 001

8 Орта, техникалық жəне кəсіби, жоғары білім беру ұйымдарында оқитындарға, оның ішінде үкіметтік емес сектордың қатысуымен рухани-адамгершілік тəрбие жөнінде іс-шаралар өткізу

ҰҚК-ге ақпарат

тұрақ-ты **

ЖАО, ДІАҚМ, БҒМ

талап етілмейді * *

9 Интернет желісінде руха-ни (діни) ізденісте жүрген санаттағы пайдаланушылар арасында «Kazislam.kz» ин-тернет-порталын кеңінен таныту

млн.теңге

сайтты пай-далану саны туралы ақпарат

жыл са-йын ***

ДІАҚМ, АКМ

42,1 42,5 42,5 42,5 **

42,5 **

212,1**

РБ 002

10 Интернет жəне əлеуметтік желілер арқылы радикалдық идеологияға қарсы иммунитетті, діни қатынастар саласындағы радикалдық көріністерге мүлдем төзбеу-шілік ті қалыптастыруға жəне радикалсыздандыруға бағыт-талған ақпараттық-түсіндіру жұмыстарын, оның ішінде мы-надай жолдармен жүргізу:1) діни алауыздықты немесе араздықты тудыруға, терро-ризм мен экстремизм идея-ларын насихаттау нысанда-рын, əдістері мен тəсілдерін əшкерелеуге бағытталған терроризм мен экстремизм идеяларының қауіптілігін түсіндіру;2) мемлекеттік əлеуметтік тапсырыс, сондай-ақ діни бірлестіктер арқылы үкіметтік емес ұйымдарды тарту; 3) жаңалықтар порталдарында жəне əлеуметтік желілерде, оның ішінде танымал блогер-лер мен қоғамдық пікір жетек-шілері арқылы ақпа раттық-түсіндіру жəне қарсы насихат материалдарын тарату; 4) жастар үшін ақпараттық-түсін діру жəне қарсы на-сихат мате риал дарының көрнекі əдіс терін (роликтер, бейнематериал дар), ойын элементтері мен инте рактивтік əдістерді пайдалану

млн.теңге

ҰҚК-ге ақпарат

тұрақ-ты **

ДІАҚМ, АКМ, ЖАО

29,2 29,2 29,2 29,2 **

29,2 **

146,0 **

РБ 002

11 Мынадай мəселелер бойын-ша əлеуметтік зерттеулерді ұйымдастыру жəне жүргізу:1) Қазақстан халқының дін саласындағы мемлекеттік сая-сатты бағалауы;2) қоғамдық санада экстре-мизм қаупінің, сондай-ақ діни экстремизм мен терроризм идеологиясын қарсы наси-хаттау тиімділігі дəрежесінің көрініс табуы, сондай-ақ осы бағыттағы жүргізіліп жатқан жұмысты, оның ішінде интер-нет желісін пайдалану арқылы жетілдіру үшін ұсынымдар əзірлеу кезінде зерттеулер нəтижелерін практикада пай-далану

млн.теңге

əлеу-меттану-шылық зерттеулер, д і н и э к с -тремизмнің таралуы профи-лакти-касының тиімділігін арттыру жөнінде ұсынымдар

жыл са-йын ***

ДІАҚМ 11,7оның ішін-де:1) 6,32) 5,4

11,7оның ішін-де:1) 6,32) 5,4

11,7оның ішін-де:1) 6,32) 5,4

11,7оның ішін-де:1) 6,32) 5,4**

11,7оның ішін-де:1) 6,32) 5,4**

58,5оның ішін-де:1) 31,52) 27,0**

РБ 001

12 «Журналистика» мамандығы бойынша пəндердің үлгілік оқу бағдарламаларына діни мəселелер мен терроризмге қарсы жүргізіліп жатқан мем-лекеттік саясатты жария ету бойынша тақырыптар енгізу

ҰҚК-ге ақпарат

2018 жылғы 10 шіл-деге қарай

БҒМ талап етілмейді * *

13 «Журналистика», «Тарих», «Саясаттану» жəне «Əлеуметтану» мамандықтары аясындағы пəндердің үлгілік оқыту бағдарламаларына ақпараттық-түсіндіру жəне қарсы насихат жұмыстарын жүргізу дағдыларын қалыптастыруды қамтамасыз ететін тақырыптарды енгізу

ҰҚК-ге ақпарат

2018 жылғы 10 шілдеге қарай

БҒМ талап етілмейді * *

14 Теолог мамандарды отандық теологиялық оқу орын-дарында не Қазақстан Республикасының Дін істері жəне азаматтық қоғам министрлігі ұсынған шетелдік теологиялық оқу орындарын-да даярлауға жағдай жасау

бірлік мамандар даярлау

жыл сай-ын ***

ЖАО, БҒМ, ДІАҚМ

30 30 30 30 30 150 * *

Ақмола облысы 1 1 2 2 1 7Ақтөбе облысы 2 2 2 2 2 10Алматы облысы 3 3 2 2 3 13Атырау облысы 3 3 2 2 2 12Шығыс Қазақстан облысы 3 3 3 2 3 14Батыс Қазақстан облысы 2 2 2 2 2 10Жамбыл облысы 1 1 2 1 1 6Қостанай облысы 1 1 1 1 2 6Қызылорда облысы 1 1 1 2 2 7Қарағанды облысы 1 1 2 1 1 6Маңғыстау облысы 3 3 2 3 3 14Павлодар облысы 3 3 2 2 3 13Солтүстік Қазақстан облысы 1 1 2 1 1 6Оңтүстік Қазақстан облысы 3 3 2 3 2 13Алматы қаласы 1 1 2 2 1 7Астана қаласы 1 1 1 2 1 6

15 Ақпараттық-түсіндіру субъектілерінің жұмысына те-олог мамандарды тарту

бірлік ақпараттық-түсіндіру жұмысы суб-ъектілерін теолог ма-мандармен толықтыру

жыл сай-ын ***

ЖАО, БҒМ, ДІАҚМ

30 30 30 30 30 150 * *

Ақмола облысы 1 1 2 2 1 7Ақтөбе облысы 2 2 2 2 2 10Алматы облысы 3 3 2 2 3 13Атырау облысы 3 3 2 2 2 12Шығыс Қазақстан облысы 3 3 3 2 3 14Батыс Қазақстан облысы 2 2 2 2 2 10Жамбыл облысы 1 1 2 1 1 6Қостанай облысы 1 1 1 1 2 6Қызылорда облысы 1 1 1 2 2 7Қарағанды облысы 1 1 2 1 1 6Маңғыстау облысы 3 3 2 3 3 14Павлодар облысы 3 3 2 2 3 13Солтүстік Қазақстан облысы 1 1 2 1 1 6Оңтүстік Қазақстан облысы 3 3 2 3 2 13Алматы қаласы 1 1 2 2 1 7Астана қаласы 1 1 1 2 1 6

16 Əлеуметтік желілердегі ак-каунттарды сүйемелдеуді жəне мемлекеттік орган-дар, ғылыми-сараптамалық қоғамдастық пен діни бірлестіктер өкілдерінің экс-тремизмге қарсы тақырып бойынша сөздерін бейне-хостингтерде жариялауды ұйымдастыру

ақпараттық материал-дар

тұрақты ***

ДІАҚМ, АКМ, ЖАО

талап етілмейді * *

17 Радикалдық идеологиядан зардап шеккен адамдар-ды əлеуметтік оңалту жəне бейімдеу орталығының жұмыс істеуін қамтамасыз ету, сондай-ақ сотталған адамдармен жəне олардың жақын ортасымен жұмыс жүргізу үшін өңірлерде оның өкілдіктерін құру

млн.теңге

радикалдық идеология-д а н з а р -дап шеккен адам дарға консульта-тив-тік жəне оңалуына көмек көрсету

тұрақты ***

ДІАҚМ, ЖАО

95,7 95,7 95,7 95,7 **

95,7 **

487, 5 **

РБ 002

18 Қылмыстық-атқару жүйесінің мекемелерінде жазасын өтеп жатқан сотталған адам-дармен, оның ішінде діни бірлестіктердің қатысуымен радикалдық идеологияға қарсы иммунитетті қалыптастыруға бағытталған ақпараттық-түсіндіру жұмыстарын ұйымдастыру

ҰҚК-ге ақпарат

тұрақты түрде ***

ІІМ, ДІАҚМ, ҰҚК (келісім бой-ынша), ЖАО

талап етілмейді * *

19 Қылмыстық-атқару мекемелерінде теологиялық оңалту жұмысын ұйымдастыру жөніндегі бөлімшенің қызметін жетілдіру

ІІМ бұйрығы жыл сай-ын ***

ІІМ талап етілмейді * *

20 Құпия21 Құпия22 Құпия23 Құпия24 Құпия25 Құпия26 Құпия

Міндет: Қазақстан Республикасы халқының радикалдануына сыртқы факторлардың ықпал етуін төмендетуНəтижелер көрсеткіштері:

1 Тиісті сараптамалық зерт-теулер мазмұнында экс-тремизм мен терроризмді насихаттау жəне (немесе) ақтау белгілерін анықтаған ақпараттық материалдарды Қазақстан Республикасының аумағында таратудың жолын кесу тиімділігінің деңгейі

% * * АКМ, БП (келісім бой-ынша), ІІМ, ҰҚК (келісім бой-ынша), ДІАҚМ

87 88 89 90 91 * * *

2 Шетелдік теологиялық оқу орындарында бейресми негізде оқып жатқан адамдар санының үлесі (2017 жылдың деңгейіне қарағанда)

% * * ҰҚК (келісім бойын-ша), «Сыр-бар» СБҚ (келісім бойын-ша), ДІАҚМ, СІМ

95 90 80 70 60 * * *

3 Шетелдік қарулы қақтығыстарға, шет мемлекеттің аумағында экстремистік жəне (неме-се) террористік əрекетке қатысу салдарынан Қазақстан Республикасының азаматтығынан айырылған адамдардың Қазақстан Республикасына кіруінің (оралуының) жолын кесуді қамтамасыз ету деңгейі

% * * ҰҚК (келісім бой-ынша), «Сыр-бар» СБҚ (келісім бойын-ша), СІМ, ІІМ

100 100 100 100 100 * * *

Іс-шаралар:27 Экстремизм мен терроризм

идеяларын насихаттайтын материалдарды анықтау тұрғысынан бұқаралық ақпарат құралдарын, интер-нет-ресурстарды, оның ішінде əлеуметтік желілерді тұрақты мониторингтеуді қамтамасыз ету жəне олардың таралуына заңда белгіленген тəртіппен сот жəне соттан тыс тыйым салу шараларын қолдану (уəкілетті органдардың ұйғарымы бойынша)

мониторинг нəтижелері

тұрақты ***

АКМ, ҰҚК (келісім бойын-ша), БП (келісім бо-йынша), ДІАҚМ, ІІМ

талап етілмейді * *

28 Ішкі істер органдарының бөлімшелерін интернет желісінде құқыққа қарсы ақпаратты, оның ішінде экстремистік бағыттағы фактілердің жолын кесу, сондай-ақ оларды таратумен айналысатын адамдарды анықтау жөніндегі жұмысты ұйымдастыруға мүмкіндік беретін құралдармен жарақтандыру

млн.теңге

орындалған жұмыстар актісі, ҰҚК-ге ақпарат

2021 жылғы 10 шілдеге қарай

2022 жылғы 10 қаңтарға жəне 10 шілдеге қарай

ІІМ 18,0 **

24,2 **

42,2 **

РБ 076

29 Қазақстан Республикасының аумағы арқылы шетелдік содыр-террористердің кіруін немесе транзитпен өтуін болдырмау мақсатында БҰҰ ҚК терроризмге қатыстылығы бар адамдардың санкциялық тізімдерін ұлттық деректер базасына интеграциялау

БҰҰ санк ция-лық тізімінде тұрған адамдардың келуіне тыйым салынғанын «Бүркіт» де-ректер база-сына енгізу

жыл сай-ын ***

ҰҚК (келісім бой-ынша), «Сыр-бар» СБҚ (ке-лісім бо-йынша), ІІМ

талап етілмейді * *

30 БҰҰ алаңында Бейбітшілікке, терроризмнен бостандыққа қол жеткізу тəртібі кодексін əзірлеу жəне қабылдау

ҰҚК-ге ақпарат

жыл сай-ын ***

СІМ, ҰҚК (келісім бо-йынша)

Талап етілмейді * *

31 Қазақстан Республикасының 2010 жылғы Халықаралық азаматтық авиацияға қатысты заңсыз актілерге қарсы күрес туралы конвенцияға жəне БҰҰ Əуе кемелерінің қауіпсіздігі мəселелері жөніндегі хатта-маларына, сондай-ақ Теңіз кемелеріндегі қауіпсіздікке қарсы бағытталған заңсыз актілермен күрес туралы конвенцияға 2005 жылғы хаттамаға қосылуы

бірлік ҰҚК-ге ақпарат

2019 жылғы 10 желтоқ-санға қарай

ИДМ, СІМ

4 4 * *

32 Құпия33 Құпия34 Құпия35 Құпия36 Құпия37 Құпия38 Құпия2. Нысаналы индикатор - алды

алынған жəне уақтылы жолы кесілген (ой-ниетті қалыптастыру, дайын-дау, шабуылдау саты-ларында) экстремистік сипаттағы террористік жəне өзге де зорлық-зомбылық акцияларының үлесі

% * * ҰҚК (келісім бой-ынша), І ІМ, БП (келісім бойын-ша)

100 100 100 100 100 * * *

3 Міндет: діни экстремизм мен терроризм фактілерін, оның ішінде арнаулы мемлекеттік жəне құқық қорғау органдарының қызметін қамтамасыз ету жүйесін жетілдіру жолымен анықтау мен жолын кесудің тиімділігін арттыруНəтижелер көрсеткіштері:

1. Экстремизм мен терроризм-ге қарсы іс-қимылды жүзеге асыратын, біліктілік талапта-рына сəйкес келетін арнаулы мемлекеттік жəне құқық қорғау органдары қызметкерлерінің үлесі

% * * ҰҚК (келісім бойын-ша), МКҚ (келісім бойын-ша), ІІМ

86 87 88 89 90 * * *

2. Арнаулы мемлекеттік жəне құқық қорғау органдарының экстремизм мен терроризмге қарсы іс-қимылға арналған заманауи техникамен, қару-жарақпен қамтамасыз етілу үлесі

% * * ҰҚК (келісім бойын-ша), МКҚ (келісім бойын-ша), ІІМ

35 40 45 50 55 * * *

3. Қылмыстық-атқару жүйесі мекемелерін осы мекеме-лерде радикалдық діни идеологияның таралуын болдырмауға жəне жо-лын кесуге бағытталған жедел-профилактикалық іс-шаралармен қамту

% * * ІІМ, ҰҚК (келісім бойын-ша)

100 100 100 100 100 * * *

4. Елді мекендердегі бақылау орындарын ішкі істер ор-гандары жедел басқару орталықтарының көшелік бейнебақылау камералары-мен қамтуды ұлғайту (2017 жылғы деңгейге қарағанда)

% * * ЖАО, ІІМ 5 10 15 20 25 * * *

Іс-шаралар:39 Құқық қорғау органдарының

қызметкерлерін шетелдік мекемелер мен оқу орталықтарында діни экстре-мизм мен терроризмге қарсы іс-қимыл бағыттары бойынша даярлау, қайта даярлау жəне тағылымдамадан өткізуді ұйымдастыру, оның ішінде:

млн.теңге

сертификат, диплом, ҰҚК-ге ақпарат

жыл сай-ын ***

БП (келісім бойын-ша), ІІМ, (əрбір орган өз бөлігін-де)

20,9 6,9 9,6 3,8**

3,8**

45,0**

РБ 001,079

прокуратура органдарының 20 қызметкері

млн.теңге

2018 – 2022

жылдар

БП (келі-сім бой-ынша)

6,9 6,9 9,6 6,9**

6,9**

34,5**

РБ 001

ІІМ 88 қызметкері млн.теңге

2018 – 2022

жылдар

ІІМ 14,0 3,8**

3,8**

21,6**

РБ 079

40 Діни экстремизм мен терро-ризмге қарсы іс-қимыл бойын-ша озық (оң) тəжірибені зерт-теу мақсатында прокуратура органдары қызметкерлерінің шет мемлекеттерге баруын ұйымдастыру жəне діни экс-тремизм мен терроризмге қарсы іс-қимыл саласындағы жұмысты жетілдіру жөнінде ұсынымдар əзірлеу

млн.теңге

ұсынымдар 2018 – 2020

жылдар

БП (келісім бойын-

ша)

5,1 5,1 5,1 5,1**

5,1**

25,5**

РБ 001

41 Экстремизм мен терроризмге қарсы іс-қимылға тартылған ішкі істер органдары бөлімшелерінің штаттық са-нын көбейту мүмкіндігін қарау

бірлік ҰҚК-ге ақпарат

Үкіметке ұсыныстар

2018 жылғы 10 шілдегеқарай

2019 ж. 10 шілдеге қарай

ІІМ,ҰЭМ

1 1 * *

42 Экстремизм мен терроризм көріністеріне қарсы іс-қимылды, олардың салдарын барынша азайту мен жоюды жүзеге асыратын ішкі істер органдарының жəне Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрлігі Ұлттық ұланының бөлімшелерін материалдық-техникалық жарақтандыруды қамтамасыз ету

млн.теңге

орындалған жұмыстар

актісі

жыл сай-ын ***

ІІМ 7 647,2

7 7018,2

4078,7

21 985,1

**

22 192,2

**

62 921,4

**

РБ 076 060

43 Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрлігі Ұлттық ұланы бөлімшелерінің қызметкерлерін даярлау үшін оқыту орталықтарында (əскери атыс алаңдарында) жəне тұрақты орналасу пункттерінде оқу орындарын сатып алу

млн.теңге

шарт жасасу жыл сай-ын ***

ІІМ 2 094,5

2 343,7

4 211,5

1920,2

**

2078,4

**

12 648,3

**

РБ 076

44 Учаскелік полиция ин-спекторлары бөлімдерінің материалдық-техникалық жарақтандырылуын жəне инфрақұрылымын күшейту

млн.теңге

орындалған жұмыстар

актісі

жыл сай-ын ***

ЖАО 3 229,5

3 179,9

1 566,7

868,2 **

868,2 **

9 712,5

**

ЖБ 006, 001, 003

Ақмола облысы көзделген қаражат шегіндеАқтөбе облысы 337,0 1

220,0650,9 2

208,0Алматы облысы 2

446,11

225,4182,1 191,

5**

191,5**

4236,

6**

Атырау облысы көзделген қаражат шегіндеШығыс Қазақстан облысыБатыс Қазақстан облысы көзделген қаражат шегінде

Жамбыл облысы294,0 294,0 283,3 283,

3**

283,3**

1437,

9**

Қостанай облысы көзделген қаражат шегінде

Қызылорда облысы94,1 393, 4 393,

4393,

4**

393, 4**

1 667,

7**

Қарағанды облысы 21,3 21,3Маңғыстау облысы көзделген қаражат шегіндеПавлодар облысы 12,0 12,0 12,0 36,0Солтүстік Қазақстан облысыОңтүстік Қазақстан облысы 5,0 5,0 5,0 15,0Алматы қаласы көзделген қаражат шегіндеАстана қаласы 20,0 30,0 40,0 90,0

45 Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрлігінің кинологиялық орталығы база-сында, оның ішінде бейіндік халықаралық мамандардың қатысуымен Қазақстан Республикасының ішкі істер органдары мен ІІМ Ұлттық ұланының кинолог маманда-рын жəне қызметтік иттерін жарылғыш заттар мен қаруды анықтау бойынша даярлау мен қайта даярлау курстарын ұйымдастыру жəне жүргізу

адам сертификат, диплом, ҰҚК-ге

ақпарат

жыл сай-ын ***

ІІМ 27 27 27 27 27 135 * *

46 Арнаулы мемлекеттік жəне құқық қорғау органдары қызметкерлерін экстремизм мен терроримзге қарсы іс-қимыл мəселелері бойынша даярлаудың, қайта даярлаудың жəне тағылымдамадан өткізудің ведомстволық курстарын, оның ішінде бейінді сарап-шыларды тарту мүмкіндігімен ұйымдастыру жəне өткізу

адам сертификат, диплом, ҰҚК-ге ақпарат

жыл сай-ын***

ІІМ 190 190 190 190 190 950 * *

47 Елді мекендердің (облыс жəне аудан орталықтарының, ірі қалалардың) аумағын бейнебақылау жүйесімен қамтуды жəне оларды ішкі істер органдары (АІІД, ІІД, ІІМ) жедел басқару орталықтарының (ЖБО) жүйесімен интеграциялау ды қамтамасыз ету

млн.теңге

орындалған жұмыстар актісі

жыл сай-ын ***

ЖАО 15 990,4

8 409,6

6609,9

3065,8 **

1 319,1 **

35394,9 **

ЖБ 006

Ақмола облысы 24,0 24,0 24,0 72,0

Ақтөбе облысы 5892,9

3410,8

2875,9

12179,6

Алматы облысы1293,4

3965,5

2741,0

2587,7 **

730,0 **

11317,6 **

Атырау облысы 156,0 156,0 156,0 468,0Шығыс Қазақстан облысы - - - - -Батыс Қазақстан облысы көзделген қаражат шегінде

Жамбыл облысы200,0 200,0 200,0 200,0

**200,0 **

1 000,0 **

Қостанай облысы көзделген қаражат шегінде

Қызылорда облысы407, 1

463, 3 423, 0

278, 1 **

389, 1 **

1 960, 6 **

Қарағанды облысыМаңғыстау облысы көзделген қаражат шегіндеПавлодар облысы 150,0 150,0 150,0 450,0Солтүстік Қазақстан облысыОңтүстік Қазақстан облысы 10,0 10,0 10,0 30,0

Алматы қаласы 7 827,0

7 827,0

Астана қаласы 30,0 30,0 30,0 90,048 Сотталған адамдар-

ды (дактилоскопиялық, геномдық жəне фото есебі) криминалистік есепке алуды қалыптастыру

млн.теңге

ҰҚК-ге ақпарат

жыл сай-ын ***

ІІМ 260,2 208,0 180,2 546,7 **

552,6 **

1 747,7 **

РБ 001, 076

49 Құпия 50 Құпия 51 Құпия 52 Құпия 53 Құпия 54 Құпия 55 Құпия 56 Құпия 57 Құпия 58 Құпия 59 Құпия 60 Құпия 3. Нысаналы индикатор –

Қазақстан Республикасының аумағында терроризм актілеріне ден қою, сондай-ақ терроризм салдарын барын-ша азайту жəне (немесе) жою дайындығының деңгейі

% * * ҰҚК (келісім бойын-ша), ІІМ, АКМ, Қор-ғаныс-мині, ЭМ, МКҚ (келісім бойын-ша), БП (келісім бойын-ша)

90,9 91,8 92,8 93,8 94,8 * * *

4. Міндет: діни экстремизм мен терроризм актілеріне ден қою, сондай-ақ олардың салдарын барынша азайту жəне (немесе) жою жүйесін жетілдіруНəтижелер көрсеткіштері:

1. Терроризм актісінің (актілерінің) жолын кесу бой-ынша терроризмге қарсы опе-рацияны өткізуге терроризмге қарсы күрес жөніндегі же-дел штабтардың (облыстық, аудандық/қалалық) дайындық деңгейі

% * * ҰҚК (келісім бо-йынша), МКҚ (келісім бойын-ша), ІІМ, Қор-ғаныс-мині, ДСМ

93 93,5 94 94,5 95 * * *

2. Терроризм актісі (актілері) салдарын барынша азайтуға жəне (немесе) жоюға қатыстырылатын, осы саладағы міндеттерді толық көлемде шешуге дайын меке-мелер мен ұйымдардың үлесі

% * * ЖАО 93 93,5 94 94,5 95 * * *

3. Террористік тұрғыдан осал, тексерілген жəне терроризмге қарсы қорғалуға қойылатын талаптарға сəйкес келетін объектілер үлесі

% * * ІІМ, ҰҚК (келісім бойын-ша), МКҚ (келісім бойын-ша), Қор-ғаныс-мині, ЭМ, АШМ, БҒМ, ДСМ, МСМ, АКМ, ИДМ, ЖАО

50 60 70 80 90 * * *

Іс-шаралар:61 Терроризм актісі (актілері)

көріністерінің салдарын ба-рынша азайту жəне (немесе) жоюға жұмылдырылатын мемлекеттік органдардың бөлімшелерін материалдық-техникалық құралдармен жарақтандыру

млн.теңге

орындалған жұмыстар актісі

жыл сай-ын ***

ЖАО 4 406,7

2 873,0

3 204,5

2 082,2 **

2 042,6 **

14 609,0 **

ЖБ 001, 002, 006

Ақмола облысы көзделген қаражат шегінде

Ақтөбе облысы 32267,0

1600,6

1 887,2

1 582,4 **

1 548,4 **

9 845, 6 **

Алматы облысы 404,3 418,8 435,5 457,3 **

480,2 **

2196, 1 **

Атырау облысыШығыс Қазақстан облысы көзделген қаражат шегіндеБатыс Қазақстан облысы көзделген қаражат шегіндеЖамбыл облысы 2,0 2,0 2,0 2,0 ** 2,0 ** 10,0

**Қостанай облысы көзделген қаражат шегіндеҚызылорда облысы 123,4 101,6 29,8 40,5

**12,0**

307,3**

Қарағанды облысыМаңғыстау облысы көзделген қаражат шегіндеПавлодар облысы 160,0 160,0 160,0 480,0Солтүстік Қазақстан облысы 400,0 500,0 600,0 1

500,0Оңтүстік Қазақстан облысы 20,0 20,0 20,0 60,0Алматы қаласы көзделген қаражат шегіндеАстана қаласы 70,0 70,0 70,0 210,0

62 Ішкі істер органдарының қызметкерлері үшін Қарулы Күштер, басқа да əскерлер мен əскери құралымдар, сондай-ақ арнаулы мемлекеттік органдар күзететін объектілерден басқа, террористік тұрғыдан осал объектілердің терроризмге қарсы қорғалуын қамтамасыз ету жөніндегі қызметті ұйымдастыру бойынша əдістемелік құрал əзірлеу

əдістемелік құрал, ҰҚК-ге ақпарат

2019 жылғы 10 қаң-тарға қарай

ІІМ, ҰҚК (келісім бойын-ша)

талап етілмейді * *

63 Жергілікті атқарушы органдарға ведомстволық бағынысты террористік тұрғыдан осал объектілерді терро-ризмге қарсы қорғалуына қойылатын талаптарға сəйкес техникалық нығайту жұмысын ұйымдастыру

млн.теңге

орындалған жұмыстар актісі

жыл сай-ын ***

ЖАО 358,2 274,3 254,8 81,4**

102,5**

1 071,2**

ЖБ 001,003,004,414,015

(Соңы 14-бетте)

14 29 НАУРЫЗ 2018 ЖЫЛ

(Соңы. Басы 12-13-беттерде)

Ақмола облысы 46,2 64,7 45,4 156,3Ақтөбе облысы 7,0 4,0 4,0 4,0

**20,0

**39,0

**Алматы облысы 78,8 78,8Атырау облысыШығыс Қазақстан облысыБатыс Қазақстан облысы көзделген қаражат шегінде

Жамбыл облысы 25,0 25,0 25,0 25,0**

25,0**

125,0**

Қостанай облысы көзделген қаражат шегінде

Қызылорда облысы 4,5 5,7 6,3 5,2**

7,0**

28,7**

Қарағанды облысы 67,7 44,9 44,1 47,2**

50,5**

254,4**

Маңғыстау облысы көзделген қаражат шегіндеПавлодар облысы 55,0 55,0 55,0 165,0Солтүстік Қазақстан облысыОңтүстік Қазақстан облысы 14,0 15,0 15,0 44,0Алматы қаласы көзделген қаражат шегіндеАстана қаласы 60,0 60,0 60,0 180,0

64 Қарулы Күштер, басқа да əскерлер мен əскери құралымдар, сондай-ақ ар-наулы мемлекеттік орган-дар күзететін объектілерді қоспағанда, террористік тұрғыдан осал объектілердің терроризмге қарсы қорғалу жағдайын бақылауды ұйымдастыру жəне жүргізу

тексеру актісі тұрақты ***

ІІМ талап етілмейді * *

65 Террористік тұрғыдан осал ведомстволық бағынысты объектілердің терроризмге қарсы қорғалу жағдайының деңгейін көтеру бойынша шаралар ұйымдастыру жəне қабылдау

млн.теңге

орындалған жұмыстар актісі

жыл сай-ын ***

ІІМ,АШМ,БҒМ, ДСМ,МСМ,АКМ,ИДМ

көзделген қаражат шегінде (əр орган өз бөлігі бойынша)

* *

66 Террористік тұрғыдан осал объектілердің басшыларымен (меншік иелерімен, иелерімен) жəне қызметкерлерімен, сондай-ақ олардың күзетін қамтамасыз ететін күзет қызметінің субъектілерімен осы объектілердің терро-ризмге қарсы қорғалуын қамтамасыз ету мəселелері бойынша түсіндіру жұмыстарын жүргізу

іс-ша-ра-лар

ҰҚК-ге ақпарат

тұрақты ***

ІІМ, ҰҚК (келісім бойын-ша), МКҚ (келісім бойын-ша), Қор-ғаныс-мині, ЖАО

10000

10000

10000

10000

10000

50000 * *

67 Террористік тұрғыдан осал объектілердің, сондай-ақ олардың күзетін қамтамасыз ететін күзет қызметі субъектілерінің жеке меншік иелерін, иелерін жəне басшыларын əкімшілік жауаптылыққа тарту практика-сына талдау жүргізу

жүргізілген талдау нəтижелері бойынша Жоғарғы Сотқа нормативтік қаулы қабылдау жөнінде ұсыныс

2019 жылғы10 қаңтарға қарай

ІІМ,БП (келісім бой-ынша), ҰҚК (келісім бойын-ша)

талап етілмейді * *

68 Халық көп жиналатын орын-дарда профайлинг техноло-гиясын практикалық қолдану бойынша шаралар əзірлеу

ҰҚК-ге ақпарат

жыл сай-ын***

ІІМ, МКҚ (келісім бойын-ша),ҰҚК (келісім бой-ынша), ИДМ, ЖАО

талап етілмейді * *

69 Ядролық қондырғылар мен ядролық материалдардың, иондаушы сəуле шығару көздерінің жəне сақтау пункттерінің қорғалу жай-күйін бақылауды жүзеге асыру

тексеру актісі тұрақты ***

ЭМ талап етілмейді * *

70 Терроризм актісі жасалған кездегі терроризмге қарсы іс-əрекет пен іс-қимылды əзірлеу бойынша білім беру ұйымдарында оқушылар мен оқытушылардың қатысуымен оқу жəне практикалық сабақтар өткізу

о қ у ж ə н е практикалық сабақтар

тұрақты ***

ЖАО, БҒМ,ІІМ,ДСМ

талап етілмейді * *

71 Терроризм актісінің алдын алуға немесе жолын кесу-ге көмектесетін ақпаратты арнаулы мемлекеттік жəне құқық қорғау органдарына хабарлаған азаматтарды материалдық көтермелеу ту-ралы заңнамалық ережелерді халық арасында түсіндіру бой-ынша жұмыстар ұйымдастыру

ҰҚК-ге ақпарат

тұрақты ***

ЖАО талап етілмейді * *

72 Құпия 73 Құпия 74 Құпия 75 Құпия 76 Құпия 77 Құпия 78 Құпия 79 Құпия 80 Құпия

Бағдарламаны қаржыландырудың жалпы көлемі 270 148,8 млн. теңге (2018 жылы – 76 291,3 млн. теңге; 2019 жылы – 64 675,8 млн. теңге; 2020 жылы – 48 976,5 млн. теңге; 2021 жылы – 41 028,3 млн. теңге; 2022 жылы – 39 176,9), оның ішінде республикалық бюджет қаражаты есебінен – 209 361,3 млн. теңге (2018 жылы – 52 306,6 млн. теңге; 2019 жылы – 49 939,0 млн. теңге; 2020 жылы – 37 340,5 млн. теңге; 2021 жылы – 34 930,7 млн. теңге; 2022 жылы – 34 844,5 млн. теңге) жəне жергілікті бюджеттен – 60 787,5 млн. теңге (2018 жылы – 23 984,7 млн. теңге; 2019 жылы – 14 736,8 млн. теңге; 2020 жылы – 11 636,0 млн. теңге; 2021 жылы – 6 097,6 млн. теңге; 2022 ж. – 4 332,4 млн. теңге).

Ескертпе:* «*» таңбалы кесте торлары толтырылмайды.** іс-шаралар бойынша қаржы көлемі жыл сайын «Республикалық бюджет туралы» Қазақстан Республикасының

Заңына жəне тиісті жылға арналған жергілікті бюджет туралы мəслихаттардың шешімдеріне сəйкес нақтылануы мүмкін. *** жылдың жəне жартыжылдықтың қорытындысы бойынша 10 қаңтарға жəне 10 шілдеге қарай Ұлттық қауіпсіздік

комитетіне есеп.

Аббревиатуралардың толық жазылуы:ҰҚК – Қазақстан Республикасының Ұлттық қауіпсіздік комитетіБП – Қазақстан Республикасының Бас прокуратурасы МКҚ – Қазақстан Республикасының Мемлекеттік күзет қызметі«Сырбар» СБҚ – Қазақстан Республикасының «Сырбар» сыртқы барлау қызметіҚорғанысмині – Қазақстан Республикасының Қорғаныс министрлігіІІМ – Қазақстан Республикасының Ішкі істер министрлігіСІМ – Қазақстан Республикасының Сыртқы істер министрлігіҰЭМ – Қазақстан Республикасының Ұлттық экономика министрлігіҚаржымині – Қазақстан Республикасының Қаржы министрлігіДІАҚМ – Қазақстан Республикасының Дін істері жəне азаматтық қоғам министрлігіАКМ – Қазақстан Республикасының Ақпарат жəне коммуникациялар министрлігіИДМ – Қазақстан Республикасының Инвестициялар жəне даму министрлігіБҒМ – Қазақстан Республикасының Білім жəне ғылым министрлігіДСМ – Қазақстан Республикасының Денсаулық сақтау министрлігіМСМ – Қазақстан Республикасының Мəдениет жəне спорт министрлігі ЭМ – Қазақстан Республикасының Энергетика министрлігіАШМ – Қазақстан Республикасының Ауыл шаруашылығы министрлігіМҚІСҚА – Қазақстан Республикасының Мемлекеттік қызмет істері жəне сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл

агенттігіЖАО – жергілікті атқарушы органдар

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ҮКІМЕТІНІҢ ҚАУЛЫСЫ

2018 жылғы 15 наурыз №125 Астана, Үкімет Үйі

Мемлекеттік қызметшілерді даярлау, қайта даярлау және олардың біліктілігін арттыру қағидаларын бекіту туралы

«Қазақстан Республикасының мемлекеттік қызметі туралы» 2015 жылғы 23 қарашадағы Қазақстан Республикасының Заңы 10-бабының 15) тармақшасына жəне 34-бабының 4-тармағына сəйкес Қазақстан Республикасының Үкіметі қаулы етеді:

1. Қоса беріліп отырған Мемлекеттік қызметшілерді даярлау, қайта даярлау жəне олардың біліктілігін арттыру қағидалары бекітілсін.

2. Осы қаулы алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі.

Қазақстан Республикасының Премьер-Министрі Б.САҒЫНТАЕВ

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2018 жылғы 15 наурыздағы №125 қаулысымен бекітілген

Мемлекеттік қызметшілерді даярлау, қайта даярлау жəне олардың біліктілігін арттыру қағидалары

1. Мемлекеттік қызметшілерді даярлау, қайта даярлау жəне олардың біліктілігін арттыру қағидалары (бұдан əрі – Қағидалар) «Қазақстан Республикасының мемлекеттік қызметі туралы» 2015 жылғы 23 қарашадағы Қазақстан Республикасы Заңы (бұдан əрі – Заң) 10-бабының 15) тармақшасына жəне 34-бабының 4-тармағына сəйкес əзірленді жəне осы Қағидаларда көзделген білім беру ұйымдарында мемлекеттік қызметшілерді жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру бағдарламалары бойынша даярлау, қосымша білім беру бағдарламалары бойынша қайта даярлау жəне олардың біліктілігін арттыру тəртібін айқындайды.

1-тарау. Мемлекеттік қызметшілерді даярлау жəне қайта даярлау2. Мемлекеттік қызметшілерді даярлау мемлекеттік органның жолдамасы бойынша мемлекеттік білім беру тап-

сырысы негізінде Қазақстан Республикасының Президенті жанындағы Мемлекеттік басқару академиясында (бұдан əрі – Мемлекеттік басқару академиясы) жəне Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының жанындағы Сот төрелігі академиясында (бұдан əрі – Сот төрелігі академиясы) жүзеге асырылады.

Жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру бағдарламалары бойынша оқу мерзімі жəне оқуға түсу тəртібі тиісті білім беру ұйымдары бекіткен Оқуға қабылдау қағидаларында айқындалады.

Мемлекеттік орган мемлекеттік қызметшіні мемлекеттік тапсырыс шеңберінде жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру бағдарламалары бойынша оқуға жіберген жағдайда, оған жалақысы сақталмайтын демалыс беріледі жəне оның жұмыс орны (лауазымы) сақталады.

Оқуды сəтті аяқтаған мемлекеттік қызметшілерге жоғары оқу орнынан кейінгі кəсіптік бағдарламаны толық меңгергенін растайтын құжат беріледі.

3. «Б» корпусының мемлекеттік əкімшілік қызметіне алғаш кірген не «Б» корпусының əкімшілік басшы лауазымына алғаш тағайындалған адамдарды қайта даярлау Мемлекеттік басқару академиясында жəне оның филиалдарында (бұдан əрі – филиалдар) жүзеге асырылады.

4. Мемлекеттік басқару академиясының филиалында қайта даярлаудан өтуге жіберілетін, республикалық маңызы бар қалада орналасқан мемлекеттік органдардың мемлекеттік қызметшілерін қоспағанда, Мемлекеттік басқару акаде-миясында «Б» корпусының А, В санаттары топтарының, С-1, С-2, С-3, С-4, С-5, С-О-1, С-О-2, D-1, D-2, D-3, D-O-1, D-O-2, E-1, E-2 санаттарының мемлекеттік қызметшілері қайта даярлаудан өтеді.

Мемлекеттік басқару академиясының филиалдарында «Б» корпусының С-О-3, С-О-4, С-О-5, С-О-6, С-R-1, C-R-2, C-R-3, C-R-4, C-R-5, D-4, D-5, D-O-3, D-O-4, D-O-5, D-O-6, E-3, E-4, E-5, E-R-1, E-R-2, E-R-3, E-R-4, E-R-5, E-G-1, E-G-2, E-G-3, E-G-4 санаттарының мемлекеттік қызметшілері қайта даярлаудан өтеді.

5. Мемлекеттік қызметшілер лауазымға тағайындалған күннен бастап алты айдан кешіктірілмей қайта даярлауға жіберіледі.

6. «Б» корпусының мемлекеттік əкімшілік қызметіне алғаш кірген мемлекеттік қызметшілер қайта даярлаудан күндізгі жəне/немесе біріктірілген (күндізгі-қашықтықтан) нысанда өтеді.

7. «Б» корпусының мемлекеттік əкімшілік басшы лауазымына алғаш тағайындалған мемлекеттік қызметшілер қайта даярлаудан күндізгі нысанда өтеді. Алдыңғы қызмет салаларында квазимемлекеттік секторлардағы жəне/немесе азаматтық қызметтегі басшы лауазымдарда кемінде 1 (бір) жыл жұмыс өтілі бар адамдар қайта даярлау-дан босатылады.

8. Қайта даярлау мерзімінің ұзақтығы кемінде 120 академиялық сағатты құрайды.9. Қайта даярлауды сəтті аяқтаған мемлекеттік қызметшілерге қайта даярлау курстарын аяқтағанын растайтын

құжат беріледі.Қайта даярлау курстарының аяқталғанын растайтын құжатта қайта даярлаудан өткен мемлекеттік қызметші

туралы мəліметтер (тегі, аты, бар болса əкесінің аты), мемлекеттік қызметші қайта даярлаудан өткен оқу орнының атауы, қайта даярлау курсының атауы, академиялық сағаттардың саны жəне қайта даярлау курстарының кезеңі, оқу орнының уəкілетті адамының лауазымы, тегі, аты, бар болса əкесінің аты, қолы, қайта даярлау туралы куəліктің нөмірі, қайта даярлау өткізілген қала жəне оқу орнының мөрі көрсетіледі.

10. Егер мемлекеттік қызметші қайта даярлауды өндірістен қол үзе отырып өтсе, онда осы кезеңге оның жалақысы сақталады.

2-тарау. Мемлекеттік қызметшілердің біліктілігін арттыру11. Мемлекеттік саяси қызметшілердің жəне «А» корпусының мемлекеттік əкімшілік қызметшілерінің біліктілігін

арттыру Мемлекеттік басқару академиясында жүзеге асырылады.12. «А» корпусының мемлекеттік əкімшілік қызметшілері үш жылда бір реттен сиретпей біліктілігін арттырудан өтеді. Біліктілікті арттыру мемлекеттік қызметшінің функционалдық міндеттеріне сəйкес келетін бағыт бойынша

жүргізіледі.13. Мемлекеттік саяси қызметшілердің жəне «А» корпусының мемлекеттік əкімшілік қызметшілерінің біліктілігін

арттыру Мемлекеттік басқару академиясының жəне оның филиалдарының оқу бағдарламалары бойынша шетелдік оқытушыларды шақырта отырып жүзеге асырылуы мүмкін.

14. Мемлекеттік басқару академиясында «Б» корпусының А, В санаттары топтарының, C-1, C-2, C-3, C-4, C-5, C-О-1, C-О-2, D-1, D-2, D-3, D-О-1, D-О-2, Е-1, Е-2 санаттарының қызметшілері біліктілікті арттырудан өтеді.

Мемлекеттік басқару академиясының филиалдарында «Б» корпусының C-О-3, C-О-4, C-О-5, C-О-6, С-R-1, С-R-2, С-R-3, С-R-4, С-R-5, D-4, D-5, D-О-3, D-О-4, D-О-5, D-О-6, Е-3, Е-4, Е-5, Е-R-1, Е-R-2, Е-R-3, Е-R-4, Е-R-5, Е-G-1, Е-G-2, Е-G-3, Е-G-4 санаттарының қызметшілері біліктілікті арттырудан өтеді.

Сот жүйесінің қызметкерлері Сот төрелігі академиясында да біліктілікті арттырудан өте алады. 15. «Б» корпусының қызметшілері:

1) үш жылда бір реттен сиретпей;2) жылдың қорытындысы бойынша «қанағаттанарлықсыз» баға алған жағдайда, қызметшілердің қызметін бағалау

нəтижелері бойынша үш ай ішінде біліктілікті арттырудан өтеді.Осы тармақтың 1) тармақшасында көзделген жағдайларда біліктілікті арттыру мемлекеттік қызметшінің

функционалдық міндеттеріне сəйкес келетін жəне оның құзыреттерін дамытуға бағытталған бағыт бойынша жүргізіледі.Осы тармақтың 2) тармақшасында көзделген жағдайларда біліктілікті арттыру мемлекеттік қызметшінің жұмысы

қанағаттанарлықсыз деп танылған бағыты бойынша жүзеге асырылады.16. Шетелдік жəне халықаралық білім беру ұйымдарындағы біліктілікті арттыруды қоспағанда, біліктілікті

арттырудың ұзақтығы 8-ден 80 академиялық сағатқа дейін құрайды.17. Қайта даярлау курстарынан өткен мемлекеттік əкімшілік қызметшілер қайта даярлау курстары аяқталған

күннен бастап үш жылдан кешіктірілмей біліктілікті арттыру семинарларына жіберіледі.18. Мемлекеттік қызметшілердің біліктілігін арттыру Мемлекеттік басқару академиясының оқу бағдарламалары

бойынша шетелдік оқытушыларды тарта отырып жүзеге асырылуы мүмкін.19. Біліктілікті арттыруды сəтті аяқтаған мемлекеттік қызметшілерге біліктілікті арттыруды аяқтағанын растай-

тын құжат беріледі.Біліктілікті арттыру курстарын аяқтағанын растайтын құжатта біліктілікті арттырудан өткен мемлекеттік қызметші

туралы мəліметтер (тегі, аты, бар болса əкесінің аты), мемлекеттік қызметші біліктілігін арттырған оқу орнының атауы, біліктілікті арттыру бағыты, академиялық сағаттардың саны жəне біліктілікті арттыру кезеңі, оқу орнының уəкілетті адамының лауазымы, тегі, аты, бар болса əкесінің аты, қолы, сертификаттың нөмірі, біліктілікті арттыру өткізілген қала жəне оқу орнының мөрі көрсетіледі.

20. Халықаралық ұйымдардан, шет мемлекеттердің үкiметтерiнен немесе өзге ұйымдардан қаражат жəне техникалық көмек не Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңнамасында тыйым салынбаған өзге де қаражат бөлінген жағдайларда, мемлекеттік орган функционалдық міндеттері біліктілікті арттыру тақырыбына сəйкес келетін мемлекеттiк қызметшіні біліктілігін арттыруға жібереді.

21. Егер мемлекеттік қызметші біліктілігін арттыруды өндірістен қол үзе отырып өтсе, онда осы кезеңге оның жалақысы сақталады.

3-тарау. Мемлекеттік қызметшілерді даярлау, қайта даярлау жəне олардың біліктілігін артты-ру жөніндегі қызметті үйлестіру

22. Даярлауды, қайта даярлауды жəне біліктілікті арттыруды ұйымдастыруды жетілдіру жөніндегі ұсыныстарды əзірлеу мақсатында мемлекеттік қызмет істері жөніндегі уəкілетті органның жанынан үйлестіру кеңесі құрылады. Үйлестіру кеңесінің ережесі мен құрамын мемлекеттік қызмет істері жөніндегі уəкілетті орган бекітеді.

23. Орталық мемлекеттік органдардың, олардың ведомстволары мен аумақтық бөлімшелерінің персоналды басқару қызметтері (кадр қызметтерi) есепті тоқсаннан кейінгі айдың 10-күнінен кешіктірмей мемлекеттік қызмет істері жөніндегі уəкiлеттi органға «е-қызмет» ықпалдастырылған ақпараттық жүйесі немесе өзге ақпараттық жүйелер арқылы қайта даярлаудан жəне бiлiктiлiкті арттырудан өткен мемлекеттік қызметшілер туралы есепті мемлекеттік қызмет істері жөніндегі уəкілетті орган белгiлеген нысан бойынша бередi.

Жергілікті атқарушы жəне өкілді органдардың персоналды басқару қызметтері (кадр қызметтерi) есепті тоқсаннан кейінгі айдың 5-күнінен кешіктірмей мемлекеттік қызмет істері жөніндегі уəкiлеттi органның аумақтық бөлімшелеріне «е-қызмет» ықпалдастырылған ақпараттық жүйесі немесе өзге ақпараттық жүйелер арқылы қайта даярлаудан жəне бiлiктiлiкті арттырудан өткен қызметшілер туралы есепті мемлекеттік қызмет істері жөніндегі уəкілетті орган белгiлеген нысан бойынша бередi.

4-тарау. Мемлекеттік тапсырыс шеңберінде оқуды аяқтаған мемлекеттік қызметшілердің мемлекеттік органда жəне мемлекеттік қызметте жұмыспен өтеуді жүзеге асыру тəртібі

24. Қазақстан Республикасының заңнамасында өзгеше белгіленбесе, мемлекеттік қызметші жоғары оқу орны-нан кейінгі білім беру бағдарламалары бойынша оқуды аяқтағаннан кейін кемінде үш жыл мемлекеттік қызметте еңбек қызметін жүзеге асырады, бұл ретте ол тікелей оқуды аяқтағаннан кейін кемінде бір жыл өзін оқуға жіберген мемлекеттік органда еңбек қызметін жүзеге асырады.

25. Мемлекеттік қызметшінің Қағидалардың 24-тармағында көзделген міндеттемесі мынадай: 1) тиісті құжаттармен расталған мемлекеттік қызметші қайтыс болған;2) «Қазақстан Республикасының мемлекеттік қызметі туралы» Қазақстан Республикасының Заңы 61-бабының

1-тармағы 3) тармақшасының негізінде мемлекеттік қызметті тоқтатқан жағдайларда, оның оқуына бөлінген бюджет қаражатын жəне оқумен байланысты шығындарды өтеусіз мерзімінен бұрын тоқтатылады.

26. Жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру бағдарламалары бойынша оқуды аяқтағаннан кейін мемлекеттік қызметші оқуды аяқтағанын растайтын құжат берілген күннен бастап 30 (отыз) күнтізбелік күннен кешіктірілмей жұмыспен өтеу үшін мемлекеттік қызметке қайтарылады.

27. Жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру бағдарламалары бойынша мемлекеттік тапсырыс шеңберінде мемлекеттік қызметшіні оқуға жіберген мемлекеттік органдағы жұмыспен өтеу мерзімін есептеу жұмыс орны сақталған мемлекеттік қызметшінің жұмысқа шығуы туралы мемлекеттік органның актісі шыққан кезден басталады.

28. Мемлекеттік қызметшіні оқуға жіберген мемлекеттік орган қайта ұйымдастырылған жағдайда, жұмыспен өтеу қайта ұйымдастырылған мемлекеттік органда жүзеге асырылады.

Мемлекеттік орган қайта ұйымдастырылған кезде жаңадан құрылған мемлекеттік органның басшылығы қайта ұйымдастырылған мемлекеттік органның мемлекеттік əкімшілік қызметшілеріне олардың біліктілігіне сəйкес мемлекеттік лауазым ұсынады.

Басқа мемлекеттік органның, оның ішінде жойылған (таратылған) немесе қайта ұйымдастырылған мемлекеттік органның функциялары, өкілеттіктері жəне (немесе) штат бірліктері берілген мемлекеттік орган берілген функция-ларды, өкілеттіктерді атқарған жəне (немесе) осы штат бірліктерінде тұрған мемлекеттік əкімшілік қызметшілерге олардың біліктілігіне сəйкес мемлекеттік лауазым ұсынады.

Басқару құрылымының өзгеруі, лауазымдар атауларының өзгертілуі, мемлекеттік орган штатының, нақты саны қысқартылмай жəне (немесе) еңбек жағдайлары елеулі өзгермей қысқартылуы мемлекеттік əкімшілік қызметшінің мемлекеттік қызметті тоқтатуына негіз болып табылмайды.

Тең дəрежелі лауазым жоқ болған жағдайда, мемлекеттік қызметшінің келісімімен оған мемлекеттік органның штаттық бірлігінде көзделген төмен тұрған мемлекеттік лауазым ұсынылуы мүмкін.

29. Мемлекеттік қызметшіні оқуға жіберген мемлекеттік орган таратылған (жойылған) жағдайда, мемлекеттік қызметші оқуды аяқтағаннан кейін мемлекеттік қызметте үш жыл еңбек қызметін жүзеге асырады.

30. Сот төрелігі академиясында оқуды аяқтағаннан кейін мемлекеттік қызметте жəне мемлекеттік органда жұмыспен өтеу туралы шарттар, мемлекеттік қызметшінің өзге де міндеттемелері Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының жанындағы Сот төрелігі академиясына оқуға қабылдау қағидаларында көзделген тиісті оқу шартында көрсетіледі.

Мемлекеттік басқару академиясында оқуды аяқтағаннан кейін мемлекеттік қызметте жəне мемлекеттік орган-да жұмыспен өтеу туралы шарттар, мемлекеттік қызметшінің өзге де міндеттемелері, оның ішінде докторантура бағдарламасы бойынша білім алушы мемлекеттік қызметшінің оқуды аяқтағаннан кейін үш жыл ішінде диссертациялық кеңесте докторлық диссертацияны қорғау бойынша міндеттемесі Қазақстан Республикасы Президентінің жанындағы Мемлекеттік басқару академиясына оқуға қабылдау қағидаларында көзделген тиісті оқу шартында көрсетіледі.

Жоғарыда көрсетілген міндеттемелерді орындамау мемлекеттік қызметшінің мемлекетке өзін оқытуға бөлінген бюд-жет қаражатын жəне оқумен байланысты шығындарды орындалмаған міндеттемелерге барабар өтеуіне əкеп соғады.

5-тарау. Мемлекеттік қызметшілерді даярлаудың, қайта даярлаудың жəне олардың біліктілігін арттырудың өзге мəселелері

31. Мемлекеттік қызмет істері жөніндегі уəкілетті орган Мемлекеттік басқару академиясында даярлауды, қайта даяр-лауды жəне біліктілікті арттыруды өткізуге арналған шығыстарды Қазақстан Республикасының бюджет заңнамасының талаптарына сəйкес жоспарлайды.

32. Жергілікті атқарушы органдар қайта даярлауды жəне біліктілікті арттыруды өткізуге арналған шығыстарды Қазақстан Республикасының бюджет заңнамасының талаптарына сəйкес жоспарлайды.

33. Бюджеттік бағдарламалардың əкімшілері мемлекеттік қызметшілерді қайта даярлауға жəне олардың біліктілігін арттыруға арналған шығыстарды Қазақстан Республикасының бюджет заңнамасына сəйкес жоспарлайды.

Біліктілікті арттыру, шетелдік жəне халықаралық білім беру ұйымдарында біліктілікті арттыруды қоспағанда, мемлекеттік органдардың талаптарына сəйкес жүзеге асырылады.

Бірыңғай персоналды басқару қызметі (кадр қызметi) құрылған жағдайда, ол құрылымына кіретін мемлекеттік орган қайта даярлау жəне біліктілікті арттыру жөніндегі бюджеттік бағдарламаның əкімшісі болады.

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ИНВЕСТИЦИЯЛАР ЖӘНЕ ДАМУ МИНИСТРЛІГІНІҢ БҰЙРЫҒЫ

2018 жылғы 26 қаңтар №54 Астана қаласы

«Тез бұзылатын тамақ өнімдерін халықаралық тасымалдау және осы тасымалдарға арналған арнайы көлік құралдары туралы келісімге сәйкес

берілген куәлік» мемлекеттік көрсетілетін қызмет регламентін бекіту туралы

«Мемлекеттік көрсетілетін қызметтер туралы» 2013 жылғы 15 сəуірдегі Қазақстан Республикасы Заңының 10-бабының 2) тармақшасына сəйкес БҰЙЫРАМЫН:

1. Қоса беріліп отырған «Тез бұзылатын тамақ өнімдерін халықаралық тасымалдау жəне осы тасымалдарға арналған арнайы көлік құралдары туралы келісімге сəйкес берілген куəлік» мемлекеттік көрсетілетін қызмет регламенті бекітілсін.

2. Қазақстан Республикасы Инвестициялар жəне даму министрлігінің Көлік комитеті:1) осы бұйрықты Қазақстан Республикасы Əділет министрлігінде мемлекеттік тіркеуді;2) осы бұйрық мемлекеттік тіркелген күнінен бастап күнтізбелік он күн ішінде оның қазақ жəне орыс тілдеріндегі

қағаз тасығыштағы жəне электрондық нысандағы көшірмелерін Қазақстан Республикасы Нормативтік құқықтық актілерінің эталондық бақылау банкіне ресми жариялау жəне енгізу үшін «Республикалық құқықтық ақпарат орталығы» шаруашылық жүргізу құқығындағы республикалық мемлекеттік кəсіпорнына жіберуді;

3) осы бұйрық мемлекеттік тіркелгеннен кейін күнтізбелік он күн ішінде оның көшірмелерін мерзімді баспа басы-лымдарына ресми жариялауға жіберуді;

4) осы бұйрықты Қазақстан Республикасы Инвестициялар жəне даму министрлігінің интернет-ресурсында ор-наластыруды;

5) осы бұйрық Қазақстан Республикасы Əділет министрлігінде мемлекеттік тіркелгеннен кейін он жұмыс күні ішінде осы тармақтың 1), 2), 3) жəне 4) тармақшаларына сəйкес іс-шаралардың орындалуы туралы мəліметтерді Қазақстан Республикасы Инвестициялар жəне даму министрлігінің Заң департаментіне ұсынуды қамтамасыз етсін.

3. Осы бұйрықтың орындалуын бақылау жетекшілік ететін Қазақстан Республикасының Инвестициялар жəне даму вице-министріне жүктелсін.

4. Осы бұйрық алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі.

Қазақстан Республикасының Инвестициялар жəне даму министрі Ж.ҚАСЫМБЕК

Қазақстан Республикасы Инвестициялар жəне даму министрінің 2018 жылғы 26 қаңтардағы №54 бұйрығымен бекітілген

«Тез бұзылатын тамақ өнімдерін халықаралық тасымалдау жəне осы тасымалдарға арналған арнайы көлік құралдары туралы келісімге сəйкес берілген куəлік» мемлекеттік көрсетілетін қызмет регламенті

1-тарау. Жалпы ережелер1. «Тез бұзылатын тамақ өнімдерін халықаралық тасымалдау жəне осы тасымалдарға арналған арнайы көлік

құралдары туралы келісімге сəйкес берілген куəлік» мемлекеттік көрсетілетін қызметін (бұдан əрі – мемлекеттік көрсетілетін қызмет) Қазақстан Республикасы Инвестициялар жəне даму министрінің 2017 жылғы 27 қыркүйектегі № 651 бұйрығымен бекітілген «Тез бұзылатын тамақ өнімдерін халықаралық тасымалдау жəне осы тасымалдарға арналған арнайы көлік құралдары туралы келісімге сəйкес берілген куəлік» мемлекеттік көрсетілетін қызмет стандартының (Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 16015 болып тіркелген) (бұдан əрі – Стандарт) негізінде Қазақстан Республикасы Инвестициялар жəне даму министрлігінің Көлік комитеті (бұдан əрі – көрсетілетін қызметті беруші) көрсетеді.

Өтінішті қабылдау жəне мемлекеттiк қызмет көрсету нəтижесін беру:1) көрсетілетін қызметті берушінің кеңсесі;2) www.egov.kz, www.elicense.kz «электрондық үкiмет» веб-порталы (бұдан əрi – портал) арқылы жүзеге асырылады. 2. Мемлекеттік қызметті көрсету нысаны: электрондық жəне (немесе) қағаз түрінде. 3. Мемлекеттік қызмет көрсету нəтижесі – Тез бұзылатын тамақ өнімдерін халықаралық тасымалдау жəне осы

тасымалдарға арналған арнайы көлік құралдары туралы келісімге (бұдан əрі – ТТӨ) сəйкес белгіленген нысан бойынша тез бұзылатын тамақ өнімдерін халықаралық тасымалдау жəне осы тасымалдарға арналған арнайы көлік құралдары туралы келісімге сəйкес куəлік, немесе Стандарттың 10-тармағымен көзделген жағдайларда жəне негіздер бойынша мемлекеттік қызметті көрсетуден бас тарту туралы жауап (бұдан əрі – бас тарту).

2-тарау. Мемлекеттік қызметті көрсету процесінде көрсетілетін қызметті берушінің құрылымдық бөлімшелерінің (қызметкерлерінің) іс-қимыл тəртібінің сипаттамасы

4. Мемлекеттік қызмет көрсет у бойынша рəсімді (іс-қимылды) бастау үшін негіз Стандарттың 9-тармағында көрсетілген құжаттардың болуы болып табылады.

5. Мемлекеттік қызметті көрсету процесінің құрамына кіретін əрбір рəсімнің (іс-қимылдың) мазмұны, оның орын-далу ұзақтығы:

1) көрсетілетін қызметті берушінің кеңсесі маманының тіркеу нөмірі мен күнін көрсете отырып, құжаттарды қабылдауы жəне тіркеуі жəне 4 (төрт) сағат ішінде оларды жауапты құрылымдық бөлімшеге жіберуі;

2) жауапты құрылымдық бөлімше басшысы (бұдан əрі – бөлімше басшысы) немесе ол болмаған жағдайда оның міндетін атқаратын адам жауапты орындаушыны 4 (төрт) сағат ішінде анықтайды;

3) жауапты орындаушының 2 (екі) жұмыс күні ішінде құжаттардың толық екендігін қарастыруы;көрсетілетін қызметті алушының құжаттары толық болмаған жағдайда, Стандарттың 4-тармағының 3)

тармақшасына сəйкес мемлекеттік көрсетілетін қызметті ұсынудан бас тарту беріледі;көрсетілетін қызметті алушының құжаттары талаптарға сəйкес болған жағдайда, құжаттарды одан əрi қарастыру

мемлекеттік қызметті көрсету мерзіміне кіретін 5 (бес) жұмыс күні ішінде;4) Стандарттың 10-тармағында көзделген жағдайда жəне негізі бойынша көрсетілетін қызметті алушыға жау-

апты орындаушының мемлекеттік көрсетілетін қызметті ұсынудан бас тартуды беруі мемлекеттік қызметті көрсету мерзіміне кіретін 5 (бес) жұмыс күні ішінде;

5) оң шешім қабылданған жағдайда куəлікті рəсімдеуді мемлекеттік қызметті көрсет у мерзіміне кіретін 7 (жеті) жұмыс күні ішінде жүргізіледі;

6) кеңсе маманы куəлікті көрсетілетін қызметті алушыға қолма-қол немесе поштамен 10 (он) минут ішінде жібереді. 6. Келесі рəсімді (іс-қимылды) орындауды бастау үшін негіз ретінде қолданылатын мемлекеттік қызметті көрсету

бойынша рəсімдер (іс-қимыл) нəтижесі:көрсетілетін қызметті берушінің кеңсесінде мемлекеттік қызметті көрсету үшін қажетті көрсетілетін қызметті

алушының құжаттарын қабылдау мен тіркеу жəне оларды жауапты құрылымдық бөлімшеге қарастыру үшін беру;жауапты орындаушының құжаттардың толық болуын тексеруі;жауапты бөлімше басшысымен келісілген толық еместігі бойынша бас тартуды беру, не құжаттар толық болған

жағдайда одан əрі қарастыру;көрсетілетін қызметті берушінің басшысымен, ол болмаған жағдайда көрсетілетін қызметті берушінің басшысының

орынбасарымен келісілген, жауапты құрылымдық бөлімшенің оң немесе теріс шешімі;оң шешімі кезінде Куəлікті ресімдеу;Куəлік немесе бас тартуды беру.

3-тарау. Мемлекеттік қызметті көрсету процесінде көрсетілетін қызметті берушінің құрылымдық бөлімшелерінің (қызметкерлерінің) өзара іс-қимы л тəртібінің сипаттамасы

7. Мемлекеттік қызмет көрсету процесіне қатысады:1) көрсетілетін қызметті беруші кеңсесінің маманы;2) жауапты орындаушы;3) бөлімше басшысы;4) басшы немесе жауапты құрылымдық бөлімшенің басшысының орынбасары.8. Əрбір рəсімнің (іс-қимылдың) ұзақтығын көрсете отырып, құрылымдық бөлімшелер (қызметкерлер) арасындағы

рəсімдердің (іс-қимылдардың) реттілігін сипаттау:1) көрсетілетін қызметті беруші кеңсесінің маманы 4 (төрт) сағат ішінде құжаттарды қабылдауды жəне тіркеуді

жүзеге асырады, оларды көрсетілетін қызметті берушінің бөлімшесінің басшысына жібереді;2) көрсетілетін қызметті берушінің жауапты құрылымдық бөлімшесінің басшысы 4 (төрт) сағат ішінде жауапты

орындаушыны анықтайды жəне құжаттарды жауапты орындаушыға қарауға береді;3) жауапты орындаушы көрсетілетін қызметті алушының мемлекеттік қызметті көрсету үшін қажетті құжаттарын

тіркеген күннен бастап, 2 (екі) жұмыс күнінен аспайтын мерзімде құжаттардың толықтығын тексереді;4) құжаттар толық болмаған жағдайда, жауапты орындаушы 2 (екі) жұмыс күнінен аспайтын мерзімде құжаттарды

одан əрі қараудан бас тартуды дайындайды; жауапты орындаушы 4 (төрт) сағат ішінде мемлекеттік көрсетілетін қызметті ұсынудан бас тарту туралы жауап

дайындайды;жауапты орындаушы бас тартуды бөлімшенің басшысымен 4 (төрт) сағат ішінде келіседі;бөлімшенің басшысы көрсетілетін қызметті берушінің басшысымен, ол болмаған жағдайда көрсетілетін қызметті

беруші басшысының орынбасарымен келісілген 4 (төрт) сағат ішінде бас тартуды келіседі;бас тарту кеңсе маманына беріледі жəне көрсетілетін қызметті беруші кеңсесінің маманы 4 (төрт) сағаттан

кешіктірмей, көрсетілетін қызметті алушыға мемлекеттік қызмет көрсету нəтижесін қолма-қол, электрондық немесе поштамен жібереді;

5) құж аттар толық болған жағдайда, жауапты орындаушы құжаттарды мемлекеттік қызмет көрсету мерзіміне кіретін 5 (бес) жұмыс күні ішінде қарастырады;

6) жауапты орындаушы мемлекеттік қызмет көрсетудің оң немесе теріс нəтижесін қызметті берушінің басшысымен, ол болмаған жағдайда қызметті берушінің басшысының орынбасарымен 4 (төрт) сағат ішінде келіседі;

көрсетілетін қызметті беруші теріс шешім қабылдаған кезде Стандарттың 10-тармағында көзделген жағдайларда жəне негіздер бойынша жауапты орындаушы 4 (төрт) сағат ішінде мемлекеттік көрсетілетін қызметті ұсынудан бас тартуды дайындайды;

көрсетілетін қызметті беруші оң шешім қабылдаған кезде жауапты орындаушы 4 (төрт) сағат ішінде Куəлікті дайындайды;

7) мемлекеттік қызмет көрсету нəтижесі кеңсе маманына беріледі, ол 10 (он) минуттан кешіктірмей, көрсетілетін қызметті алушыға мемлекеттік қызмет көрсету нəтижесін қолма-қол, электрондық немесе поштамен жібереді.

9. Мемлекеттік қызметті көрсету процесінде көрсетілетін қызметті берушінің құрылымдық бөлімшелерінің (қызметкерлері) өзара іс-қимылының жəне рəсімдерінің (іс-қимылдарының) реттілігінің жан-жақты сипаттамасы, сондай-ақ өзге де көрсетілетін қызметті алушылармен өзара іс-қимылы тəртібінің сипаттамасы осы Регламентке 1-қосымшаға сəйкес «Тез бұзылатын тамақ өнімдерін халықаралық тасымалдау жəне осы тасымалдарға арналған арнайы көлік құралдары туралы келісімге сəйкес берілген куəлік» мемлекеттік қызмет көрсетуді ң бизнес-процестері анықтамалығында көрсетіледі.

4-тарау. «Азаматтарға арналған үкімет» мемлекеттік корпорациясымен жəне (немесе) өзге де көрсетілетін қызметті берушілермен өзара іс-қимыл тəртібінің, сондай-ақ мемлекеттік қызмет көрсету процесінде

ақпараттық жүйелерді пайдалану тəртібінің сипаттамасы10. Мемлекеттік көрсетілетін қызмет «Азаматтарға арналған үкімет» мемлекеттік корпорациясы» коммерциялық

емес акционерлік қоғамымен жəне (немесе) өзге де көрсетілетін қызметті берушілер арқылы көрсетілмейді.11. Портал арқылы мемлекеттік қызмет көрсету кезінде көрсетілетін қызметті беруші жəне көрсетілетін қызметті

алушы рəсімдерінің (іс-қимылының) реттілігі жəне жүгіну тəртібі осы Регламентке 2-қосымшаға сəйкес көрсетілетін қызметті беруші арқылы «Тез бұзылатын тамақ өнімдерін халықаралық тасымалдау жəне осы тасымалдарға арналған арнайы көлік құралдары туралы келісімге сəйкес берілген куəлік» мемлекеттік қызмет көрсетуге іске қосылған ақпараттық жүйелердің функционалдық өзара іс-қимылының диаграммасында жəне осы Регламентке 3-қосымшаға сəйкес көрсетілетін қызметті алушы арқылы «Тез бұзылатын тамақ өнімдерін халықаралық тасымалдау жəне осы тасымалдарға арналған арнайы көлік құралдары туралы келісімге сəйкес берілген куəлік» мемлекеттік қызметін көрсету кезінде іске қосылған ақпараттық жүйелердің функционалдық өзара іс-қимылының диаграммасында көрсетілген.

1) көрсетілетін қызметті беруші процестері (іс-қимылдары) реттілігінің сипаттамасы:1-процесс – мемлекеттік қызметті көрсету үшін көрсетілетін қызметті беруші қызметкерінің логин мен парольді

енгізуі (авторизациялау);1-шарт – порталда көрсетілетін қызметті берушінің тіркелген қызметкері туралы деректердің түпнұсқалығын ло-

гин мен пароль арқылы тексеру;2-процесс – көрсетілетін қызметті беруші қызметкерінің деректеріндегі бұзушылықтардың болуына байланысты

порталда авторизациялаудан бас тарту туралы хабарламаны қалыптастыру;3-процесс – көрсетілетін қызметті беруші қызметкерінің осы мемлекеттік көрсетілетін қызмет регламентінде

көрсетілген қызметті таңдауы, қызметті көрсету үшін сұрау салу нысанын экранға шығару жəне көрсетілетін қызметті беруші қызметкерінің көрсетілетін қызметті алушының деректерін енгізуі;

2-шарт – көрсетілетін қызметті алушы деректерінің көрсетілетін қызметті алушының деректері туралы «Жеке тұлғалар» МДБ ақпараттық жүйелерінде (бұдан əрі – ЖТ МДБ АЖ) жəне «Заңды тұлғалар» МДБ ақпараттық жүйелерінде (бұдан əрі – ЗТ МДБ АЖ) болуын тексеру;

4-процесс – көрсетілетін қызметті алушы деректерінің ЖТ МДБ АЖ-да, не ЗТ МДБ АЖ болмаған жағдайда деректерді алудың мүмкін еместігі туралы хабарламаны қалыптастыру;

5-процесс – құжаттардың қағаз нысанында болуы туралы белгі бөлігіндегі сұрау салу нысанын толтыру жəне көрсетілетін қызметті беруші қызметкерінің көрсетілетін қызметті алушы ұсынған қажетті құжаттарды сканерлеуі жəне оларды сұрау салу нысанына тіркеуі;

6-процесс – порталда сұрау салуды тіркеу жəне порталда көрсетілетін қызметтерді өңдеу;3-шарт – көрсетілетін қызметті берушінің көрсетілетін қызметті алушының куəлікті беруге арналған талаптар мен

негіздемелерге сəйкестігін тексеруі;7-процесс – порталда көрсетілетін қызметті алушының деректерінде бұзушылықтар болған жағдайда, сұрау

салынған қызметтен бас тарту туралы хабарламаны қалыптастыру;8-процесс – көр сетілетін қызметті алушының порталмен қалыптастырылған мемлекеттік көрсетілетін қызмет

нəтижесін алу.Электрондық құжат көрсетілетін қызметті берушінің уəкілетті адамының электрондық цифрлық қолтаңбасын

(бұдан əрі – ЭЦҚ) пайдалану арқылы қалыптастырылады.2) көрсетілетін қызметті алушының жүгіну жəне рəсімдер (іс-қимылдар) реттілігі тəртібінің сипаттамасы: көрсетілетін

қызметті алушы порталда тіркеуді көрсетілетін қызметті алушы компьютерінің интернет-браузерінде сақталатын өзінің ЭЦҚ-ның тіркеу куəлігінің көмегімен жүзеге асырады (порталда тіркелмеген көрсетілетін қызметті алушылар үшін жүзеге асырылады);

1-процесс – көрсетілетін қызметті алушы компьютерінің интернет-браузеріне ЭЦҚ-ны тіркеу куəлігін бекіту, мемлекеттік қызметті алу үшін көрсетілетін қызметті алушының порталда парольді (авторизациялау процесін) енгізу процесі;

1-шарт – порталда тіркелген тұтынушы туралы деректердің түпнұсқалығын жеке сəйкестендіру нөмірінің (бұдан əрі – ЖСН) немесе бизнес сəйкестендіру нөмірінің (бұдан əрі – БСН) логині арқылы тексеру;

2-процесс – көрсетілетін қызметті алушы деректерінде бұзушылықтар болған жағдайда порталмен авторизаци-ялаудан бас тарту туралы хабарламаны қалыптастыру;

3-процесс – көрсетілетін қызметті алушының осы мемлекеттік көрсетілетін қызмет регламентінде көрсетілген қызметті таңдауы, қызметті көрсету үшін сұрау салу нысанын экранға шығару жəне көрсетілетін қызметті алушының сұрау салу нысанына электрондық түрдегі қажетті құжаттарды қосу арқылы оның құрылымы мен форматтық талап-тары есебінен толтыруы (деректерді енгізуі);

4-процесс – көрсетілетін қызметті алушының сұрау салуды куəландыру (қол қою) үшін ЭЦҚ-ны тіркеу куəлігін таңдауы;

2-шарт – порталда ЭЦҚ-ны тіркеу куəлігінің қолданылу мерзімін жəне кері алынғандар (жойылғандар) тізімінде жоқ екендігін, сондай-ақ сұрау салуда көрсетілген ЖСН немесе БСН жəне ЭЦҚ-ны тіркеу куəлігінде көрсетілген ЖСН немесе БСН арасындағы сəйкестендіру деректерінің сəйкестігін тексеру;

5-процесс – көрсетілетін қызметті алушы ЭЦҚ-ның түпнұсқалығы расталмаған жағдайда сұрау салынған қызметтен бас тарту туралы хабарламаны қалыптастыру;

6-процесс – көрсетілетін қызметті алушының ЭЦҚ-сы арқылы қызметті көрсетуге сұрау салудың толтырылған нысанын (енгізілген деректерді) куəландыруы (қол қоюы);

3-шарт – көрсетілетін қызметті берушінің көрсетілетін қызметті алушының Куəлікті беру талаптары мен негіздемелеріне сəйкестігін тексеруі;

7-процесс – көрсетілетін қызметті алушының құжаттарындағы бұзушылықтардың болуына байланысты сұрау салынған қызметтен бас тарту туралы хабарламаны қалыптастыру;

8-процесс – көрсетілетін қызметті берушінің ЭЦҚ-сы арқылы қызметті көрсету сұрау салудың толтырылған ны-санын (енгізілген деректерді) куəландыру (қол қою);

9-процесс – порталда электрондық құжатты (көрсетілетін қызметті алушының сұрау салуын) тіркеу жəне пор-талда сұрау салуды өңдеу;

4-шарт – көрсетілетін қызметті берушінің көрсетілетін қызметті алушының Куəлікті беру талаптары мен негіздемелеріне сəйкестігін тексеру;

10-процесс – порталда көрсетілетін қызметті берушінің деректерінде бұзушылықтар болған жағдайда, сұрау салынған мемлекеттік көрсетілетін қызметтен бас тарту туралы хабарламаны қалыптастыру;

11-процесс – көрсетілетін қызметті алушының порталда қалыптастырылған мемлекеттік көрсетілетін қызмет нəтижесін алуы.

Электрондық құжат көрсетілетін қызметті берушінің уəкілетті адамының ЭЦҚ-сы пайдаланылып жасалады.Берілген рұқсаттар туралы мəліметтерді көрсетілетін қызметті беруші «Е-лицензиялау» Мемлекеттік деректер

базасы ақпараттық жүйесіне енгізеді.

«Тез бұзылатын тамақ өнімдерін халықаралық тасымалдау жəне осы тасымалдарға арналған арнайы көлік құралдары туралы келісімге сəйкес берілген куəлік» мемлекеттік

көрсетілетін қызмет регламентіне 1-қосымша

«Тез бұзылатын тамақ өнімдерін халықаралық тасымалдау жəне осы тасымалдарға арналған арнайы көлік құралдары туралы келісімге сəйкес берілген куəлік» мемлекеттік қызметті көрсету

бизнес-процестерінің анықтамалығы

«Тез бұзылатын тамақ өнімдерін халықаралық тасымалдау жəне осы тасымалдарға арналған арнайы көлік құралдары туралы келісімге сəйкес берілген куəлік» мемлекеттік көрсетілетін қызмет регламентіне

2-қосымша

«Тез бұзылатын тамақ өнімдерін халықаралық тасымалдау жəне осы тасымалдарға арналған арнайы көлік құралдары туралы келісімге сəйкес берілген куəлік» мемлекеттік қызметін көрсетуде

көрсетілетін қызметті беруші арқылы іске қосылатын ақпараттық жүйелердің функционалдық өзараіс-қимыл диаграммасы

«Тез бұзылатын тамақ өнімдерін халықаралық тасымалдау жəне осы тасымалдарға арналған арнайы көлік құралдары туралы келісімге сəйкес берілген куəлік» мемлекеттік қызметін көрсетуде

көрсетілетін қызметті беруші арқылы іске қосылатын ақпараттық жүйелердің функционалдық өзараіс-қимыл диаграммасы

Бұйрық Қазақстан Республикасының Əділет министрлігінде 2018 жылғы 16 ақпанда Нормативтік құқықтық кесімдерді мемлекеттік тіркеудің тізіліміне №16370 болып енгізілді.

RESMI

29 НАУРЫЗ 2018 ЖЫЛ 15

––––––––––––––––––––––––––––––––––––Семейде Ертіс �зенінің деңгейі к�теріліп кетті. зеннің Семипалатинка деп аталатын ағысының тұ сындағы Полковничий ара л ы мен Шығыс кенті, Мирный ауылы тұр ғын да-рын құтқару жұ мыс тары шұғыл түр де жүріп жатыр. –––––––––––––––––––––––––––––––––––

–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Қызылорда облысындағы қала орталығында болған аты-сты әлеуметтік желіден к�рген адамдар жағасын ұстап жа-тыр. ­йтеке би және Желтоқсан к�шесінің қиылысында бір топ жастар тәжікелесіп, арты т�белеске айналып кеткен. Оның соңы бір-біріне оқ атуға ұласқан. Соңында қатты жарақат алған жас жігіт облыстық ауруханаға жеткізіледі.–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

ТАСҚЫНҒА – ТОСҚЫН ОҚЫС ОҚИҒА

AIMAQ

Қазақстан Республикасы Суретшілер одағының есепті XVIII съезі 26.04.2018 ж. - бейсенбі күні Оқушылар сарайының ғимаратында: Алматы қ., Достық даңғылы, 124 - Қ.Сəтбаев к-сінің бұрылысында өтеді.

Тіркеудің басталуы сағат 9.00-де. Өзімен бірге: жеке куəлік жəне мүшелік билеті болуы тиіс.Басқарма төрағасы лауазымына үміткерлер СО-да тіркелуге

міндетті жəне Одақ басқармасына өзінің суретін, толыққанды түйіндемесін жəне Қазақстан Республикасы Суретшілер одағының барлық жай-күйін жəне одан əрі дамыту аспектілерін ескеретін сай-лауалды бағдарламасын екі тілде (қазақ жəне орыс) тапсыруы керек.

Өтініштерді қабылдау мерзімі: 2018 жылғы 12 мамырда сағат 17.00-ге дейін. Тек тіркелген кандидаттар ғана дауыс беруге қатысатын болады.

«Қазақстанның инвестициялық қоры» АҚ (бұдан əрі – Қор) Қор мүлкінің жекелеген түрлерін сату барысы туралы хабарлайды:

1. Ет өңдеу комбинатының жылжымалы жəне жылжымайтын мүлкі, келесі мекенжайда орналасқан: Қазақстан Республикасы, Ақмола об-лысы, Щучинск қ., С.Лазо к-сі. Сауда-саттық күні (тəсілі – бағаны өсіру) – 2018 жылғы 12 сəуір.

Сауда-саттық «Ақпараттық-есептеу орталығы» АҚ-тың веб-порталында жүргізіледі (gosreestr.kz).

Барлық қажетті ақпарат http://www.gosreestr.kz/ru сайтында орналастырылған.

Байланыстар: Z05T2H3, Астана қ., Есіл ауданы, Мəңгілік ел даңғылы, 55 А ғимараты;

Тел. 87172-559596, ішкі нөмір 320, 324, 9.30 - 19.00. E-mail: Madiyev@ifk.kz.

«KEGOC» АҚ 2018 жылғы 24 сəуірде сағат 11.00-де қызметті тұтынушылар мен өзге мүдделі адамдар алдында жыл сайынғы есеп беру жөнінде тыңдау өткізеді.

- 2017 жылы «KEGOC» АҚ реттелетін мынадай қызмет түрлерін көрсетті:

- өңіраралық деңгейдегі желілер бойынша электр энергиясын жеткізу;

- желіге босатуды техникалық диспетчерлендіру жəне электр энер-гиясын тұтыну;

- электр энергиясын өндіру-тұтынуды теңгерімдеуді ұйымдастыру.Тыңдау Астана қ., Тəуелсіздік даңғылы, 59-ғимарат мекенжайы

бойынша 1-қабаттағы конференц-залда өткізіледі.

«Азиялық Газ Құбыры» ЖШС Сіздерге Оңтүстік Қазақстан, Жамбыл жəне Алматы облыс тарының аумағында жоғары қысымды «Қазақстан-Қытай» – газқұбыры өтіп жат қан-дығын ескертеді.

Оңтүстік Қазақстан облысы бойынша газ құбыры Шардара, Сарыағаш, Отырар, Арыс, Қазықұрт, Сайрам, Төлеби, Түлкібас аудан-дарының аумағы арқылы өтеді. Құбыр ұзын-дығы 395,5 шақырым;

Жамбыл облысы бойынша газ құбыры Жуалы, Жамбыл, Байзақ, Т.Рыскұлов, Мерке, Шу, Кордай аудандарының аумағы арқылы өтеді. Құбыр ұзындығы 474 шақырым;

Алматы облысы бойынша газ құбыры Жамбыл, Қарасай, Іле, Талғар, Еңбекшіқазақ, Ұйғыр жане Панфилов аудандарының аумағы арқылы өтеді. Құбыр ұзындығы 438 шақырым;

Газ құбыры техникалық дəлізде жүргізілген; Құбырының диаметрі: екі желісі – 1067 мм; Үшінші желі – 1219мм; Жұмыстық қысымы: 98,1 кг / см²; Облыстар аумағында шақырымдық бағаналармен жəне ескерту таңбаларымен белгіленген, жоғары қысымды газ құбырлары – бұрмалар жүргізілгендігін, магистральдық газ құбыры (МГҚ) құрамына кіретін технологиялық байланыс, телемеха-ника жəне электр желілерінің тармақтарымен жəне құрылыстарымен компрессорлық стан-циялар (КС) орналасқанын ескертеді.

Қазақстан Республикасы «Магистральдық құбырлар» заңының магистральдық құбырлар, магистральдық құбыр желілеріне қажетті жерлер туралы 3 тармағының Магистральдық құбырларды күзету туралы 14 бабына (Астана, Ақорда, 22 июня 2012 года № 20-V ЗРК) сəйкес жəне Қазақстан Республикасында байланыс желілерін күзету ережелеріне сəйкес келесі күзету аймақтары:

- магистральдық газ құбырларының трас-сасы бойында – құбыр желісінің білігінен əр жаққа 50 метр қашықтықта орналасатын, ше-карасы шартты сызықтармен белгіленген жер телімі түрінде;

- көп арналы құбыр желілерінің трассасы бойында – шеткі құбыр желілерінің білігінен 50 метр қашықтықта орналасатын, шартты сызықтармен шектелген жер телімі түрінде;

- компрессорлық станция айналасында – аумақтың шекарасынан 100 метр қашықтықта жан-жаққа тұйық сызықтармен шектелген жер телімі түрінде.

- байланыс желілерінің трассасы бойында – байланыс желісінің білігінен əр жағынан 2 метр қашықтықта орналасатын шартты сызықтармен шектелген жер телімі түрінде белгіленеді.

ТЫЙЫМ САЛЫНАДЫ:Құбыр желілерін жəне байланыс желілерін

күзету аймағында құбыр желілерін жəне байланыс желілерін қалыпты пайдалануын бұзуы мүмкін немесе олардың зақымдалуына əкелуі мүмкін кез келген түрдегі əрекеттерді

жүргізуге, атап айтқанда:- айыру белгілерінің, бақылау өлшеу

пункттерінің орнын ауыстыруға, оларды көмуге жəне сындыруға;

- газ құбырының шеткі желісінің білігінен 300 метр қашықтық ауданында жобалауға жəне құрылыс салуға, сондай-ақ газ құбырларын қандай да бір инженерлік коммуникациялар-мен (арналармен, арықтармен, кəріздермен, кез келген мақсаттағы жолдармен) кесіп өтуге;

- қызмет көрсетілмейтін күшейткіш ка бель дік байланыс пункттерінің люктерін, қақпаларын жəне есіктерін, желілік арматура тораптарының, катодтық қорғау станциясының, желілік жəне бақылау құдықтарының жəне өзге де желілік құрылғылардың қоршауын ашуға, крандар мен ысырмаларды ашуға жəне жабуға, байланыс, энергиямен жабдықтау жəне құбыр желісінің телемеханикасы құралдарын сөндіруге;

- кез келген түрдегі қоқыс тастайтын жерге айналдыруға, қышқылдардың, тұздардың жəне сілтілердің ерітінділерін төгуге;

- жағаның бекініс құрылыстарын, су өткі-зетін құрылғыларды, құбыр желілерін, бай-ланыс желілерін бұзылудан, ал іргелес жат-қан аумақ пен қоршаған жерді тасымал-данатын өнімнің апат ты түрде ағып кетуі нен сақтандыратын үйін ді жəне өзге де құры лыс-тарды (құрылғыларды) бұзуға;

- от жағуға жəне қандай да бір ашық неме-се жабық түрдегі от көздерін орналастыруға тыйым салынады.

«Азиялық Газ Құбыры» ЖШС Жөндеу іске пайдалану учаскесінің (ЖІПУ)-дің жазбаша рұқ сатынсыз магистральдық құбыр желі лерін жə не байланыс желілерін күзету аймақ та рын да:

- кез келген құрылыстарды салуға;- кез келген түрдегі ағаштар мен бұталарды

отырғызуға, жем-шөпті, тыңайтқыштарды, материалдарды, пішенді жəне сабанды қой ма-лауға, атқазықтарды қағуға, мал ұстауға, мұзды жаруға жəне қатыруға, мал суарымын жасауға;

- құбыр желілерінің, байланыс желілерінің трассалары арқылы өтпе жолдарды салуға, автомобильдік көліктің, тракторлардың жəне механизмдердің тұрағын ұйымдастыруға, бірлескен бақтар мен бақшаларды егуге;

- мелиоративтік жер қазу жұмыстарын жүргізуге, жерді суару жəне құрғату жүйелерін орнатуға;

- кез келген түрдегі ашық, көтеру, таулы, құрылыс, монтаждау жəне жару жұмыстарын жүргізуге, жерді тегістеуге;

- геологиялық түсіру, геологиялық барлау, іздестіру, геодезиялық жəне ұңғымаларды, шурфтарды ұйымдастыруға байланысты өзге де жұмыстарды жүргізуге жəне жердің сына-маларын алуға (жер қыртысының үлгілерінен басқа) тыйым салынады.

Магистральдық құбыр желілерін, жоғары қысымды газ құбырлары-бұрмаларды, МГҚ құрамына кіретін технологиялық байла-ныс, телемеханика жəне электр желілерінің тармақтарымен жəне құрылыстарымен КС

күзету аймағында кез келген жұмыстарды жəне əрекеттерді орындау қажеттілігі туындағанда, ұйымдар жəне азаматтар мыналарға:

«Азиялық Газ Құбыры» ЖШС ЖІПУ-ден магистральдық құбыр желілерінің күзету аймағында жұмыстарды жүргізу үшін жазбаша рұқсат алуға міндетті. Жұмыстарды жүргізуге рұқ сат тек қана, жұмысты жүргізушіде қол-даныстағы құбыр желілері мен байланыс же-лі лері көрсетілген жобалық жəне атқа ру шылық құ жаттама болған жағдайда ғана беріледі.

- 5 тəуліктен кешіктірмей «Азиялық Газ Құбы ры» ЖШС ЖІПУ өкілдерінің қатысуы қа жет етілетін жұмыстарды жүргізу уақыты туралы хабарлауға;

- жұмыстарды құбыр желісінің, МГҚ құ ра мына кіретін технологиялық байла-ныс, телемеханика жəне электр желілерінің тармақтарының жəне құрылыстарының жəне айыру белгілерінің сақталуын қамтамасыз етіп орындауға міндетті.

Ауыл шаруашылығы жұмыстарын жүргізуді күзету аймағында жерді өңдеу ережелерін қатаң сақтап орындау керек (өңдеу тереңдігі 0,35м аспайды, өңдеу бағыты газ құбырының білігіне тек перпендикулярлы түрде).

«Азиялық Газ Құбыры» ЖШС ЖІПУ магис-тра льдық құбыр желілерін жəне телекоммуни-кация желілерін күзету ережелерін, сондай-ақ күзету аймағында жұмыстарды жүргізуге берілген рұқсатта көрсетілген талаптарды бұзумен орында-латын жұмыстарды тоқтатуға құқылы.

Магистральдық құбыр желілерін күзету, бай ланыс желілерін күзету ережелері жер-гі лікті билік жəне басқару органдарының, сон дай-ақ құбыр желілері өтетін аумақ та жұ мыстарды немесе қандай да бір əре кет-тер ді жүр гізетін өзге де кəсіпо рын дар дың орындауы үшін міндетті болып табылады.

Баяндалған талаптарды, ережелерді, заң-ды бұзуда кінəлі лауазымды тұлғалар мен аза маттар белгіленген тəртіпте жауап кер-ші лікке тартылады.

Жоғ арыда жазылғандарға қатысты бар лық мəселелер жөнінде мынадай мекенжай ла-рымызға хабарласу керек:

«Шымкент» (ЖІПУ), Балықты ауылы, Түлкібас ауданы, ОҚО, тел.: +7 (727) 278 34 00 (ішкі нөмері 12350, 12345,12254,12256). ұялы.тел.:+7 (775) 324 20 54; +7 (775) 333 93 44;

«Тараз» (ЖІПУ), Луговой станциясы, Т.Рысқұлов ауданы, Жамбыл облысы, тел.: +7 (727) 278 34 00 (ішкі нөмері 14901, 14902, 14903, 14904, 14905). ұялы.тел.: +7 (778) 421 64 99; +7 (701) 292 44 77;

«Алматы» (ЖІПУ), Қазтай Ұлтарақов ауылы (Масақ), Еңбекшіқазақ ауданы, Алматы облы-сы, тел.: +7 (727) 278 34 00 (ішкі нөмері 17202, 17203), ұялы.тел.: +7 (701) 990 31 35; +7 (701) 555 73 48; +7 (771) 562 27 69; +7 (707) 471 25 51;

«Азиялық Газ Құбыры» ЖШС Бас кеңсесі Алматы қаласы, Абай даңғылы, 109B, «Глобус» БО тел.: +7 (727) 393-02-65; +7 (727) 393-02-67.

ХАБАРЛАНДЫРУҚазақстан Республикасы Ішкі істер министрлігі Алматы қаласы

«Мамандандырылған күзет қызметі басқармасы» мемлекеттік мекемесі 050050, Алматы қаласы, Рысқұлов даңғылы, 1 «А»/Табачная көшесі, 67 «А» тел. 8 (727) 380-78-32, факс 8 (727) 380-78-26, электрондық мекенжай ussogalmaty@mail.ru, бос тұрған қатардағы жəне кіші басшы құрам (полицей) лауазымдарына орналасуға конкурс өткізеді:

талаптар: жасы 35 жастан аспаған, орта білімді, мерзiмдi əскери қызмет өткерген немесе əскери дайындықты Қорғаныс министрлігінің арнайы ұйымдарында əскери-оқыту резерві бойынша өткен, сертифи-каты бар (ҚР заңнамасын білуіне 3 бағдарлама, C-SV-12 санат бой-ынша тестілеуден өткен), Қазақстан Республикасының азаматтары қабылданады.

Конкурсқа қатысу үшін қажетті құжаттарды Алматы қаласы МКҚБ кадр жұмысы бөліміне тапсыру қажет:

1) өтiнiш; 2) анкета;3) кадр есебi бойынша толтырылған iс парағы (нақты мекенжайы мен

телефондары, соның iшiнде байланыс, көрсетiлуi тиiс); 4) өз қолымен жазылған жəне басылған түрдегі, жақын туысқандарын,

оның ішінде бұрынғы жұбайларын көрсете отырып, белгіленген нысандағы толық толтырылған өмірбаян;

5) бiлiмi туралы құжаттардың нотариалдық тəртiппен куəландырылған көшiрмелерi;

6) еңбек кiтапшасының нотариалдық тəртiппен куəландырылған көшiрмесi;

7) денсаулығы туралы белгiленген нысандағы анықтама (№ 086-ны-саны бойынша);

8) əскери билет немесе шақыру учаскесіне тіркелгені туралы куəлігі;9) бұрынғы жұмыс орнынан мінездеме жəне/немесе түйіндеме;10) өлшемі 3х4 алты фотосурет;11) Қазақстан Республикасының азаматы жеке куəлігінің көшірмесі;12) Үміткердің сотталмағаны туралы анықтама;13) тест тапсырғаны туралы сертификаттың нотариалдық тəртiппен

куəландырылған көшiрмесi; 14) азаматтың жəне оның жұбайының (зайыбының) «Сыбайлас

жемқорлық туралы» Қазақстан Республикасының Заңына сəйкес тұрғылықты жері бойынша салық органдарына табыстары мен мүлкі туралы декларациялар тапсырғанын растайтын құжаттар ұсынады.

Құжаттарды тапсыру мерзімі баспасөз ақпарат құралдарында хабар-лама жарияланған күннен бастап 10 (он) күнтізбелік күн.

ОБЪЯВЛЕНИЕГосударственное учреждение «Управление специализированной

службы охраны г.Алматы Министерства внутренних дел Республики Казахстан», 050050, г.Алматы, пр.Рыскулова, 1 «А»/ ул.Табачная, 67 «А» тел. 8 (727) 380-78-32, факс 8 (727) 380-78-20, электронный адрес ussogalmaty@mail.ru проводит конкурс на занятие вакантных должнос-тей рядового и младшего начальствующего состава (полицейских):

Требования: принимаются граждане Республики Казахстан, возраст не старше тридцати пяти лет, образование не ниже среднего, прошед-шие воинскую службу или военную подготовку в специализированных организациях Министерства обороны по подготовке военно-обученного резерва, а также получившие сертификат (т.е. сдавшие тест на знание законодательства по 3 программе по категории C-SV-12) и заключение (по оценке личных качеств) в ЦОНе.

Перечень документов, которые необходимо предоставить в Отдел кадровой работы УССО г.Алматы для участия в конкурсе:

1) заявление; 2) анкету;3) заполненный личный листок по учету кадров (с указанием адреса

фактического места жительства и телефонов, в том числе и контактных); 4) заполненную подробную автобиографию, написанную собствен-

норучно и в отпечатанном виде, с указанием близких родственников, в том числе бывших супругов, по установленной форме;

5) копии документов об образовании, заверенные нотариально; 6) копию трудовой книжки, заверенную нотариально; 7) справку о состоянии здоровья по установленной форме (форма

№ 086); 8) военный билет или удостоверение о приписке к призывному участ-

ку;9) характеристику с последнего места работы;10) шесть фотографии размером 3х4;11) копию удостоверения личности гражданина Республики Казахстан;12) справку о судимости кандидата;13) нотариально заверенную копию сертификата о сдаче теста на зна-

ние законодательства.14) Справка о сдаче декларации о доходах по месту жительства в на-

логовый комитет (на самого оформляемого, если женат, то и на его (её) супругу (супруга).

Срок предоставления документов 10 (десять) календарных дней со дня выхода объявления о проведении конкурса в средствах массовой информации.

Оңтүстік Қазақстан, Жамбыл жəне Алматы облыстарының өнеркəсіп, құрылыс, ауыл шаруашылығы, көлік жəне байланыс кəсіпорындарының басшылары мен қызметкерлеріне

ХАБАРЛАМА

Сапар Нұғманұлы МҰСТАФИН2018 жылғы 26 наурызда 81 жа-

сында Ақмола өңірінің ардақты азаматы, Қазақстан темір жолының ардагері Сапар Нұғманұлы Мұс та-фин өмірден озды.

Сапар Нұғманұлы 1937 жылы 27 наурызда Ақмола облысының Корғалжын ауданындағы Қорғал жын ауылында өмірге келді. 1959 жылы Ташкент темір жол институтын темір жол көлігінің инженері мамандығы бойынша тəмамдап, Ақмола облысы Ерейментау стансасында машинист көмекшісі ретінде еңбек жолын ба-стады. Кейін Ерейментау локомо-тив депосында тепловозды жөндеу шебері, жөндеу бойынша аға шебер, Павлодар стансасының локомотив депосы басшысының орынбасары қызметтерін атқарды.

Сапар Мұстафин 1968 жылы Целиноград темір жол техни ку-мының директоры лауазымы-на жо ғарылатылды. Ал 1977 жыл-дан бастап Тың теміржолында бі-лім беру мекемелері бөлімінің бас -тығы, локомотивтік қызмет бас -шысының орынбасары, жол бас шы-сы жанындағы инспекция бас ты ғы жауапты лауазымдық қыз мет терін атқарды. Ал 1988 жылдан құрметті еңбек демалысына шыққан, 1997 жыл-дар аралығында Целиноград темір жолының жолаушылар бөлімінің басшысы болып еңбек етті. Ол өзінің

іскерлігі, мол тəжірибесі жəне кəсіпқой біліктілігінің арқасында тəуелсіз еліміздің темір жол саласының да-муына зор үлес қосты. Еңбек дема-лысына шыққаннан кейін де Сапар Нұғманұлы «Қазақстан темір жолы» ҰК» АҚ-тың консультативтік ке-ңе сінің мүшесі болып болат жол бойының жас мамандарын тəр бие-леуде өлшеусіз еңбек етті. Сапар Мұс тафиннің осы бір өнегелі ең-бек жолы Тың темір жолы бас-қар масының бұрынғы басшысы Н.Қ.Есенғариннің «Целинная же-лез ная дорога 1977-1997 годы» атты кітабында жан-жақты баяндалады.

Сапар Мұстафин «Құрмет» орденімен, «Ерен еңбегі үшін», «Қазақстан темір жолына 100 жыл» медальдарымен марапатталған. «Қазақстанның құрметті темір-жол шысы», темір жол сала сы-ның ардагері, ардақты азамат, өнегелі əулеттің тірегі Сапар Нұғ-манұлының жарқын бейнесі оны білетіндердің жадында ұзақ сақ-талады. Марқұмның топырағы торқа, жаны жəннатта болсын.

«Қазақстан темір жолы» ҰК» АҚ басшылығы,

«ҚТЖ» ҰК» АҚ консультативтік кеңес мүшелері, «ҚТЖ» ҰК»

АҚ-тың Теміржолшы ардагерлері кеңесінің мүшелері

Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогикалық университетінің ұжымы белгілі қоғам қайраткері, Қазақстан Жазушылар одағының, Халықаралық Журналистер одағының мүшесі, ақын, жазушы, университетіміздің түлегі Əкім Ысқаққа інісі

Қасым ƏБДІҚАЙЫМҰЛЫНЫҢмезгілсіз қайтыс болуына байланысты қайғысына ортақтасып көңіл айтады.

Астана қаласындағы Көлік жəне коммуникация колледжінің ұжымы осы оқу орнында ұзақ жылдар бойы директор болып қызмет атқарған ардагер ұстаз, колледждің құрметті профессоры

Сапар Нұғыманұлы МҰСТАФИННІҢқайтыс болуына байланысты марқұмның отбасы мен туған-туыстарына орны толмас қайғыларына ортақтасып көңіл айтады.

Бақтияр ТАЙЖАН,«Егемен Қазақстан»

Осы оқиғаға қатысты өңір-лік коммуникациялар қыз ме-тінде өткен брифингте сала басшылары мəлімет берді.

Облыстық ІІД бастығының орынбасары Н.Анарбаевтың ай-туынша, ҚІІБ кезекші бөлі міне Ə йтеке би жəне Желтоқсан кө-ше лерінің қиылысында бұза қы-лық орын алғаны туралы хабар-лама түскен. Оқиға орнына

жедел-тергеу тобы жеткен де, 7-8 адамнан құралған топ тың бұ зақылық əрекетінің үсті нен түскен. Жанжалдың со ңын да қаланың 1 тұрғыны дене жа-ра қатымен облыстық ме ди ци-на лық орталыққа жеткіз іледі. Атал ған дерек бойынша «бұ за-қы лық» фактісі бойынша қыл-мыс тық іс қозғалған. Қазіргі таң да күдіктілер, бұзақылық əре кетке қатысқандар ішкі істер бөлі мі не жеткізіліп, тергеу амалдары жүргізілуде.

Баспасөз мəслихатына қа-тыс қан облыстық меди ци-налық орт а лық дирек то рының мін детін ат қа рушы Қанат Жүн дібековтің ай туын ша, науқас облыстық ме дицина ор-талығына ауыр жағ дайда жет-кізілген. Бұдан соң дереу жан сақтау бөліміне жат қы зы лып, шұғыл ота жасалды.

Алайда көрсетілген реа-ни мациялық шараларға қа ра-мас тан жарақаттанған азамат 27 наурыз дың кешінде көз жұмды.

Ішкі істер органы өкілінің айтуынша, атыс болған күннің ер теңінде төбелескен жастар тү гел дей қолға түскен. Қазір сот қа дейінгі тергеп-тексеру жұ мыс тары жүргізіліп жатыр.

Қызылорда облысы

Қала əкімі Ермак Сəлімов, əкім орынбасары Николай Ушаков, Ішкі істер вице-министрі Юрий Ильин, ШҚО төтенше жағдайлар департаментінің өкілдері Ертіс бассейні инспекциясының маманда-рымен бірге оқиға болған жерді тікұшақпен дереу шолып өтті. Олардың шешімі бойынша Ертістің су деңгейін төмендету үшін мұзды жару тəсілдері қолданылмақ.

Ал су басып кеткен жерлерге арнайы бақылау бекеттері орнатылды. Полковничий аралының тұрғындары қонақүйлерге орналастырылуда. Төтенше жағдай қызметінен 20 адам түрлі бөгеттер қойып, су ағысын бұрып, тұрғындарды көшіруде. Тұрғындарға құнды құжаттары мен бағалы заттарға абай болу керектігі ескертіліп жатыр.

– Əзірше оқиғаны бақылауда ұстап отырмыз, оқыс жағ дайлар болып жатса халыққа көмек көрсетуге, олар -ды құтқаруға төтенше жағдайлар басқар ма сы ның ма-мандары сақадай-сай отыр, – деді Семей қа ла сы əкімдігі ішкі саясат бөлімінің маманы Мейіржан Аман гелді.

Раушан НҰҒМАНБЕК,журналист

СЕМЕЙСуретті түсірген автор

Су деңгейі көтерілгендіктен, тұрғындар көшірілуде

Қызылордадағы атысқа қатысты күдіктілер ұсталды

Егер сіз «Егемен Қазақстан»

газетіне жарнама бергіңіз келсе,

мына телефондарға хабарласыңыз:

Астана 37-64-48, 37-60-49.

Электронды пошта: advert@egemen.kz

Алматы 273-74-39, ф. 341-08-11.

Электронды пошта: adv@egemen.kz

16 29 НАУРЫЗ 2018 ЖЫЛDIDAR

Жалпыұлттық республикалық газет. 1919 жылғы 17 желтоқсаннан шыға бастады

Басқарма төрағасыДархан ҚЫДЫРƏЛІ

Басқарма төрағасының орынбасары – бас редакторАйбын ШАҒАЛАҚ

Басқарма төрағасының орынбасарыЕрболат ҚАМЕН

Индекс 65392. Аптасына 5 рет шығады.«Егемен Қазақстан» республикалық газеті» АҚ компьютер орталығында теріліп, беттелді. Көлемі 8 баспа табақ. Нөмірдегі суреттердің сапасына редакция жауап береді. «Егемен Қазақстанда» жарияланған материалдарды сілтемесіз көшіріп басуға болмайды.

Газетті есепке қою туралы №01-Г куəлікті 2007 жылғы 5 қаңтарда Қазақстан Республи касының Мəдениет жəне ақпарат министрлігі берген. «Егемен Қа зақ стан» республикалық газеті» АҚ ҚР СТ ИСО 9001-2009 Сапа менеджменті жүйесі. Талаптар талаптарына сəйкес сертификатталған.

А Материалдың жариялану ақысы төленген. Жарнама, хабарландырудың мазмұны мен мəтініне тапсырыс беруші жауапты.Газеттің жеткізілуіне қатысты сұрақтар үшін байланыс телефоны: 1499 («Қазпошта» АҚ)ТАРАЛЫМЫ 206 459 дана

Нөмірдің кезекші редакторыЕрмұхамед МƏУЛЕН

MЕКЕНЖАЙЫМЫЗ: 010008 АСТАНА, «Егемен Қазақстан» газеті көшесі, 5/13 050010 АЛМАТЫ, Абылай хан даңғылы, 58аАНЫҚТАМА ҮШІН:Астанада: АТС 37-65-27, факс 8 (7172) 37-19-87; Электронды пошта: info@egemen.kz Интернет-редакция: portal@egemen.kz Алматыда: 8 (727) 273-07-87, факс 8 (727) 273-07-87; Электронды пошта: almaty@egemen.kz МАРКЕТИНГ БӨЛІМІ: Астанада – 8 (717 2) 37-60-49, 37-64-48, advert@egemen.kzАлматыда – 8 (727) 273-74-39, факс – 273-07-26, adv@egemen.kz

МЕНШІКТІ ТІЛШІЛЕР:Астана – astana@egemen.kz Ақтау – gulai_mangystau@mail.ruАқтөбе – temir-egemen@mail.ruТалдықорған – kalmaxanbet@gmail.comАтырау – bakitgul.81@mail.ruКөкшетау – aseke-72@mail.ruҚарағанды – ak-0913@mail.ruҚызылорда – baktiar@mail.ruҚостанай – nazzhar@mail.ruОрал – kazruh@gmail.comӨскемен – аzamat_kasym85@mail.ruПавлодар – bykaifarida@mail.ruТараз – taraz@egemen.kzШымкент – gal_el2012@mail.ruПетропавл – u_shalabaeva@mail.ru

Бас редактордың орынбасарларыҚамбар АХМЕТОВ Сейфолла ШАЙЫНҒАЗЫҒабит ІСКЕНДЕРҰЛЫ

Жауапты хатшы Самат МҰСА

Саясат жəне құқық бөліміЖолдыбай БАЗАР

Экономика бөліміАрнұр АСҚАР

Əлеумет жəне білім бөліміДуман АНАШ

Мəдениет жəне руханият бөлімі Талғат БАТЫРХАН

Спорт бөліміЕрмұхамед МƏУЛЕН

Интернет-редакция бөлімі Дархан ӨМІРБЕК

МЕНШІК ИЕСІ:«Егемен Қазақстан» республикалық газеті» акционерлік қоғамы

БІР СУРЕТТІҢ СЫРЫ

– Кешегі келмеске кет-кен кеңестік кезең де бə-рі де керемет болды деп айта ал май ты ны мыз анық. Дегенмен, ол тұс та да жан жадыра тар жақ сылықтар бол ды ғой, – дейді белгілі фото су рет ші Қалиғұмар аға Қабдешов. – Мəселен, ғылым да мыды, өнер өсті, мəдениет, əдебиет өркен жайды. Бұған білім беруді де қосуға болар. Бұл менің жеке пікірім. Тəуелсіз Қазақстанның бү-гін гі жетістіктеріне еш т еңе жетпейді, əрине! Да му дың даңғыл жолына түскен елі-міздің абыройы асқақ қазір!

Б і зд іңше , Қалекең дұрыс айтады. Жалпы, өткеніміздің барлығы да та-рих. Ал тарихтың қасіретті кезеңі де, жарқын беттері де кездеседі. «Өткеніңе топырақ шаш саң, болашақ саған тас атады» деген де тəмсіл бар. Кеңес өкіметі билік құрғанда да халыққа адал қызмет еткен адамдар аз болған жоқ.

Қалиғұмар ағамыз көп жыл шет ел дермен ынты-мақты қарым-қаты нас ор натқан қазақстандық

«Дос тық» қо ға мын да қыз-мет істеген, респуб ли калық ҚазТАГ, одақ тық АПН ақпараттық агенттіктерінің штаттан тыс фототілшісі болған, бүгінде 78 жаста.

Ол кісі түсірген мына су-ретте Бело руссия Компар-тиясының бірінші хатшы-сы, Кеңес Одағының Баты-ры (соғыс ке зінде партизан отрядын басқарған), Со-циалистік Еңбек Ері Петр Миронович Машеровтің (оң жақ та) Қазақ КСР-нің 60 жылдығында атақ-ты Алматы тұрғын үй-құрылыс ком бинатының ұжымына Минск қала-сын да РСДРП-ның (Ресей социал-демократиялық жұмысшы партиясы) І съезі өткен үйдің макетін сыйға тартып тұр ған сəті бейне-ленген. 1980 жыл, тамыз.

Бір өкініштісі, бұл кісі сол жылы қа зан айында көлік апатынан қаза тап-қан...

Берікбай ҚАДЫҚОВ, журналист

Алматы облысы,Қарасай ауданы

Бұл да тарихҚАЗ-ҚАЛПЫНДА

Нұрғали ОРАЗ,«Егемен Қазақстан»

Сонау бір қызықты да думанды студенттік шақта ҚазМУ-дің журна-листика фа ку льтетінің деканатына рес пуб ликалық «Жалын» баспасы-нан бейтаныс кісі телефон шалып: «Сіздерде Нұрғали Оразов деген бала оқи ма? – деп сұрапты. – Ендеше ертең сағат 10-да біздің проза жəне поэзия бөліміне келіп кетсін.»

Мұны маған деканның қа былдау бөлмесіндегі хатшы апай айтып жəне ондай жауапты жерге кешікпей ба-руым керек екендігін қатаң ескер тті. Сөйтіп ертеңіне айтыл ған уақытта əлгі бөлімнің есі гін қағып, ішке кіріп, жазу үстел дері бір-біріне қарама-қар-сы қойылған екі кісіге сəлем бердім.

– Иə-ə, кел, бала, – деді шашын артына қайырған қараторы өңді, жылы жүзді қаламгер ақырын ғана басын шұлғып.

– Шақыртқан екенсіздер...– Ə-ə, КазГУ-ден келдің бе? Аты-

жөнің кім?Айттым.– Білем, білем! Біз сенің «Долана»

деген əңгімеңді жас жазушылардың «Арман қана тында» атты жинағына енгізейін деп отыр едік, енді соның аннотациясына қысқаша өмірбаяндық деректерің керек болып тұр. Мен осы жинақтың редакторы – жазушы Нұрқасым Қазыбеков деген ағаң боламын. Ал мына кісі қазақтың көрнекті ақыны – Өтежан Нұрғалиев. Білетін шығарсың?

– Білем.– Ендеше мен жазып алайын, сен

айта бер.Сөйтті де Нұрқасым аға менің қай

жылы, қай айда, қай күні, қай жақта туғанымды жазып жатып, КазГУ-дің журналистика факультетінің студенті деген тұсқа келгенде аз-кем кідіріп қалды.

Сонсоң өзіне қарама-қар сы үстелде отырған ақынға сұрау лы пішінде көз салып:

– Өтеке, қалай ойлайсыз, КазГУ-дің студенті деп жазғанымыз дұрыс па, жоқ əлде, КазГУ-де оқиды дегеніміз жөн бе? – деді.

Көз алдындағы қалың қол-жазбадан ақырын ғана басын көтеріп, астыңғы ернін жым қырып, аясы үлкен дөңг е лек жанарын кең ашып, маған бір уақ қадала қарап қалған ақын Өтежан Нұрғалиев:

– Ол енді, бұл баланың өзіне бай-ланысты ғой, – деп тағы біраз кідірді. – Егер шын мəнінде сабаққа барып, лекция тыңдап, үйге берілген тапсыр-маларды орындап жүрсе, «оқиды» деп жазғанымыз дұрыс. Ал егер, қашып-пысып, қыдырып, бір сабағына келіп, екіншісінен кетіп қалып жүрген қу болса, онда «студенті» дей салған жөн болады меніңше!

Осы сəтте Өтекеңді мұқият тың-дап отырған Нұрекең – бел гілі жазу-шы Нұрқасым Қазыбеков қарқылдап күліп жіберді. Мен де шыдай алмай, жымың ете қалдым.

Кейін кітап басылып шық қанда бір-ақ көрдім ғой, қайран ағаларым «оқиды» деп жазыпты.

«Студент» пе, «оқиды» ма?..

«ЕГЕМЕН» АШҚАН ЕСІМДЕР

Нәзира Ж�РІМБЕТ,«Егемен Қазақстан»

Бүгінде үш тілділік уақыт та-лабына айналып отыр. Қостанай

мем ле кет тік педа го гикалық уни вер ситетінде Туризм ма-ман дығының 3-курсында оқи тын Ди на Абдрахманова бо лашақта бес тілді маман бо лып қалыптасуды ар-мандап, мақсат еткен. Би-ыл Қостанайда бірінші рет «Та тар қызы» ару-лар бай қау ына қа тысқан ол кө рер мен дер ді қа-

зақ, татар, баш құ рт тіл-дерінде еркін сөй леу імен,

сол тілдерде əн шыр қап, өзін өлеңдете таныс ты руы-мен таңғалдырды. Кө рер-мен нің башқұрт қызы на таңғалатындай-ақ жөні бар еді. Себебі байқауға қа тыс-қан бойжеткендердің татар-баш құрт халқының негізінен чак-чак, учбучмақ жəне бал қосып жасайтын тəттілерден тұ ратын дастарқан мəзірін

дайындауда, ұлттық киім үл-гілерін көрсетуде де мін болған жоқ, бірінен бірі асып түсті. Бірақ тілге келген де сахнадағы арулардың кібір тік тей бергені анық еді. Бай қаудың негізгі əрі басты шар ты да тілді білу бо-латын.

– Мен қазақ, татар, баш-құрт тілдерінде ер кін сөй леймін. Туыс қан үш тіл ді біл генім өзіме қат ты ұнай ды, олар бірін-бірі то лық т ыратындай сезі не мін. Осы үш тілде де əн шыр қай мын, əде биетін де оқи мын, дəс түр-салт тарын да жақ сы білемін, – дейді «Та тар қызы» байқауының бас жүл десіне ие болған Дина Абдрахманова.

Жиырмаға енді толған, өзі шалғайдағы Аман гелді ау да-нындағы Аманто ғай ауыл ында туып-өскен, қа зақ мек тебін бітірген қыздың та тар, баш құрт тілдерінде осын ша еркін сөй леуі байқау қы зы ғын та ма ша лауға келген татар хал қы ның аға ұр пақ өкілдерін де сүйсінтті.

– Динаның татар-баш құрт

тілдерінде еркін сөйлеуі ж а ныма шуақ төккендей болды. Əнді де əдемі айта ды екен. Оның тілінен қазақ ма қамының есіп тұруы да жа расады, себебі ол – қазақ стан-дық башқұрт қызы ғой, – дейді Сəрия Сеиит.

Қанша түркітілдес деген мен өзге тілде сөйлеп кету де ең бек-ті, ықыласты, мүм кін уақыт ты да қа жет ете рі сөз сіз. Ал Динаның пі кі рін ше, тілге деген ықылас та, пат риоттық сезім де, жауапкер -ші лік те ең алдымен отбасын-да қа лы птасады. Бұл ол үшін – аксио ма.

– Біз таза қазақ ауылында тұрамыз. Ата-анам қа зақ тілі-не судай. Мен қа зақ мектебін бітірдім. Ме нің ата-анам баш-құрт, үй де башқұрт тілінде сөй-леседі. Сондықтан менің құ-ла ғым башқұрт тіліне қа нып өсті. Бала кезімде демалыстарда Ресейдің Пермь облысындағы, Баш құрт стандағы туыстарыма, на ға шыларыма жиі баратын-мын. Ол жақтағы татар ауы лын -да татар тілі үстемдік ете ді. Мен

татар тілін де тез үйреніп кеттім, – дейді Дина. Татардың əндеріне деген қызығушылық та Динаны татар тілін үйренуге «мəж бүр-лей» түсіпті. Бай қау да оның татар тілінде шыр қаған əн дері кімнің де бол са құлақ құрышын қан дыр ды.

Қазір университетте са бақ орыс, қазақ, ағылшын тіл дерінде өтеді. Болашақ ма ман дығы ту-ризмге қатыс ты болғандықтан, орыс, ағыл шын тілдерін еркін мең геруге күш салады.

– Орыс тілінде сабақты еркін айтамын, ағылшын ті лін де дəл солай еркін мең геретініме сенемін. Бірақ мен үшін жаныма ең жа қы ны – қазақ тілі. Өйткені осы тілде ойланамын, ер кін сөйлеймін, білімнің не гізін ал-дым. Отанымның мем ле кеттік тілі. Қалған тілдің бар лығы да мен үшін өмірлік ол жам, – дейді Дина.

Жас қыздың қоғамдық бел-сенділігі де оны ерекшелеп тұрады. Ол – «Қызыл Ай» қоға-мы ның волонтері, Тө тенше

жағ дай лар депар т аментінде штат-тан тыс «Ал ғашқы көмек көрсету» нұс қаушысы. Мектептерге ба рып адам қиын жағдайға ұшырағанда оған алғашқы көмек беру жөнінде əңгі ме лер, тренингтер өткі зуге де уа қыт табады. Өзі жартасқа өрмелеу спортымен айналысады.

– Маған не нəрсеге де жау-апкершілікпен қара ған ұнай-ды. Тілге де жауап кер шілік бо-луы тиіс. Бізде үл кен кісілер баласының ал дын да орысша сөйлеп оты ра ды, сосын жастар да сол сүр леумен келе жатыр. Бұл ана тілдің алдындағы жау-ап кершіліктің осалдығы деп түсінемін. Мен татар, башқұрт тілдерін білемін, орыс, ағылшын тілдерін əлі-ақ таза меңгеріп алатыны ма көзім жетеді. Бірақ қа зақ тілінде сөйлеймін, өйт-кені ол менің – ана ті лім, – дейді Ди на. Жас қыздың бой ын дағы өжеттік пен пара сат ты лықтың қатар өрілуі үл кен нің де, кішінің де жанын жылытқандай.

ҚОСТАНАЙ

Бес тілде сөйлейтін бойжеткен

Бүгінде үш тілділік уақыт та-лабына айналып отыр. Қостанай

мем ле кет тік педа го гикалық уни вер ситетінде Туризм ма-ман дығының 3-курсында оқи тын Ди на Абдрахманова бо лашақта бес тілді маман

сол тілдерде əн шыр қап, өзін өлеңдете таныс ты руы-мен таңғалдырды. Кө рер-мен нің башқұрт қызы на таңғалатындай-ақ жөні бар еді. Себебі байқауға қа тыс-қан бойжеткендердің татар-баш құрт халқының негізінен чак-чак, учбучмақ жəне бал қосып жасайтын тəттілерден тұ ратын дастарқан мəзірін

Бес тілде сөйлейтін бойжеткен

МЕРЕЙ

Айгүл АХАНБАЙҚЫЗЫ,«Егемен Қазақстан»

Осымен екін ші рет өткізіліп отырған ұлт тық бəйгенің биылғы жаңа лы ғы – тек театр төңірегінде жүр ген таланттарды ғана емес, опе ра, балет, өнертану секілді өнер -дің бірқатар салаларында жүр ген үздіктер үшін де жүлде тағайындағаны болды. Байқау бір жылғы шығармашылық ж ұ -мыстарды сарапқа салып, қа ра үзіп келген дараларға 18 ата лым бойынша сыйлық табыстады. Байқаудың талап үдесінен шыққан таланттардың бəрі М.Лермонтов атындағы мем ле кеттік академиялық орыс

театрын да өткен салтанатты кеште бас қосып, өнер адамдарының ғана емес, өзге санаттағылардың да қызығушылығын оята баст а ған «Сахнагер» сый лы ғының қуан ы шын бірге бөлісті. Салтанатты шараны Қазақстан театрлары ассо циа-циясының пре зиденті, КСРО халық əр-тісі, КСРО жəне Қазақстан Мем ле кеттік сыйлығының лауреаты, Қазақстанның Еңбек Ері Асанəлі Əшімов пен Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері, М.Əуезов атындағы Қазақ мемлекеттік ака демиялық драма театрының ди-ректоры Асхат Маемиров құт тық тау сөзбен ашты.

Ассоциация кеңесінің шеші мі мен анықталған үздіктер қата ры ның қарасы былтырғыға қар ағанда биыл əлдеқайда мол көрінді. Бір ғана «Үміт» жүл-десі жеңімпаздары есі мінің ұзын саны отызға жетіп жығылғанын айтсақ та, жеткілікті болар дейміз. Республика театр ларында еңбек етіп, əртүрлі өнер жобаларында жарқырай көрініп жүрген жас əртістердің əрқайсысы арнайы дип-лом мен 200 мың теңгені еншіледі.

«Сахналық ғұмыр» аталымы бар са-налы өмірін «театр дейтін бір сиқырға» арнап, сахнаның жанкешті сарбаздары-на айналып, ұлттық театр өнерінің да-муы үшін айрықша еңбек сіңіріп келе жатқан жеті майталманға табысталғаны жалпы жұртты тебірентті. Олар – М.Əуезов театрының абыз əртісі Сəбит Оразбаев, Н.Сац театрының саңлағы

Татьяна Тарская, «ТЮЗ»-дың талант-ты актрисасы Роза Əшірбекова, Шығыс Қазақстан облыстық Абай атындағы музыкалық драма театрының дарабозы Бекен Имаханов, осы театрдың іргесін көтеріскен ірілердің бірі Күлəш Сакиева, Мемлекеттік қуыршақ театрының марғасқа əртісі Сə билə Əбуова жəне белгілі режиссер Рубен Андриасян.

«Үздік актерлердің» қата рын да Роман Чехонадский, Дəу рен Серғазин, Айнұр Берді мұ хамедова, Антонина Пяк, Төлеубек Аралбай, Кенжебек Башаров, Толқын Нұрбекова, Гүлбахар Насырова, Болат Момынжанов аталса, сондай-ақ «Үздік менеджер» болып Берік Жəменов, «Үздік сыншы» Əлия Бөпежанова, «Үздік театртанушы» Еркін Жуасбек, «Үздік драматург» ақын Иран-Ғайып, «Үздік сахна суретшісі» Бақыт Сраилов, «Үздік режиссер» Наталья Дубс көрермен құрметіне бөленді. Ал Қазақстан мəдениетінің өркендеуіне өз үлесін қосып, «Астана Опера» театрындағы қойылымдарда жə не алыс-жақын ше-телдерде сəтті өнер көрсетіп жүрген Сүндет Байғожин «Үздік опера сол исі», осы театрдағы əріптесі Мəдина Басбаева «Үздік балет əр тісі» атанды. «Театр өнері нің дамуына қосқан ерекше үлесі үшін» аталымы бойын ша тағайындалған жүлделер та ғы да бір қатар сахна өнерінің сайып қы ран да рына бұйырып, олардың бəрі де Халық ара лық театр күні өнерге қызмет етіп жүр ген дердің баршасын қуанышқа бөлейтін «Сахнагер» сыйлығы үшін алғысын білдірді.

АЛМАТЫ

«Сахнагер» саңлақтарды марапаттады

––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Қазақстан театрлары ассоциациясы Мәдениет және спорт министрлігі мен «Самұрық-Қазына» ұлттық әл-ауқат қо ры ның қолдауымен кеше «Сах нагер- 2018» ұлттық театр жүлдесінің жеңімпаздарын анық тап, марапаттады. –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––